Hazırlayan: FUNDA AKLEMAN

Orijindeki noktasal yükün uzayda herhangi bir noktada elektrik alanı 1 𝑞

𝐸= 𝑒Ԧ 𝑟Ԧ 𝑃
(simetri nedeni ile 𝜃 ve 𝜑 eksenlerinde değişim yok) 4𝜋𝜀0 𝑟 2 𝑟

Orijindeki noktasal yük için 𝑟

𝑟 yarıçaplı küre yüzeyinden
geçen akı
𝑆

2𝜋 𝜋 2𝜋 𝜋
1 𝑞 𝑞 𝑞
ර 𝐸 ∙ 𝑑𝑠 = ඵ 𝑒Ԧ ∙ 𝑒
Ԧ 𝑟 2 sin 𝜃 𝑑𝜃𝑑𝜑 = න 𝑑𝜑 න sin 𝜃 𝑑𝜃 = Sonuç 𝑟 uzaklığından bağımsız.
4𝜋𝜀0 𝑟2 𝑟 𝑟 4𝜋𝜀0 𝜀0
𝑆 𝜑=0 𝜃=0 0 0
 𝑞
Bir yükü çevreleyen kapalı yüzeyden geçen ‫ 𝑠𝑑 ∙ 𝐸 𝑆ׯ‬akısı
𝜀0

Değişik konumlarda çok sayıda yük olsun. Toplanabilirlik ilkesine göre: 𝑆

𝑁

𝐸 = ෍ 𝐸𝑖
𝑖=1

Yüklerin tümünü içeren yüzeyden geçen akı

𝑁 𝑁 𝑁
𝑞𝑖 𝑆
ර 𝐸 ∙ 𝑑𝑠 = ර ෍ 𝐸𝑖 ∙ 𝑑𝑠 = ෍ ර 𝐸𝑖 ∙ 𝑑𝑠 = ෍
𝜀0
𝑆 𝑆 𝑖=1 𝑖=1 𝑆 𝑖=1
 Kapalı yüzeyin dışında kalan yükün akıya katkısı sıfır.
𝑁
𝑄𝑖ç
ර 𝐸 ∙ 𝑑𝑠 = , 𝑄𝑖ç = ෍ 𝑞𝑖 + න 𝜌𝑣 𝑑𝑣
𝑆 𝜀0
𝑆 𝑖=1 𝑣 = 𝑆 𝑦ü𝑧𝑒𝑦𝑖𝑛𝑖𝑛 ç𝑒𝑣𝑟𝑒𝑙𝑒𝑑𝑖ğ𝑖 ℎ𝑎𝑐𝑖𝑚

Eğer S yüzeyinin çevrelediği tüm kaynaklar yük yoğunluğu ile tanımlanabilirse

𝑄𝑖ç 1
ර 𝐸 ∙ 𝑑𝑠 = = න 𝜌𝑣 𝑑𝑣 ,
𝜀0 𝜀0
𝑆 𝑣 𝜌𝑣
𝛻∙𝐸 = ,
𝜌𝑣 𝜀0
න 𝛻 ∙ 𝐸𝑑𝑣 = න 𝑑𝑣 ,
𝜀0
𝑣 𝑣
 𝑧 𝑃
𝜃2 𝑧 −ekseninde 𝐿 uzunluğundaki doğru üzerindeki
𝐿 𝜌𝑙 [C/m] yük yoğunluğunun uzayda herhangi bir
𝑅
2 noktada oluşturacağı elektrik alanı bulunuz.
𝐿
𝑟Ԧ 2
𝜌𝑙 1 𝜌𝑙 (𝑧′)
𝐸 𝑟Ԧ = න 3 𝑅𝑑𝑧′
𝜌 4𝜋𝜀0 𝑅
𝐿
−
𝜃1 𝑅
2
𝑟Ԧ = 𝜌𝑒Ԧ𝜌 + z𝑒Ԧ𝑧 𝑟′
Ԧ = z′𝑒Ԧ𝑧

𝐿 𝑅 = 𝜌𝑒Ԧ𝜌 + (z − z′)𝑒Ԧ𝑧 𝐼2
− 𝐼1
2
𝐿 𝐿 𝐿
2 2 2
𝜌𝑙 𝜌𝑒Ԧ𝜌 + (z − z′)𝑒Ԧ𝑧 ′
𝜌𝑙 𝜌𝑒Ԧ𝜌 ′+
𝜌𝑙 (z − z′)𝑒Ԧ𝑧
𝐸 𝑟Ԧ = න 3 𝑑𝑧 = 4𝜋𝜀 න 3 𝑑𝑧 න 3 𝑑𝑧′
4𝜋𝜀0 2 ′ 2 2 0 2 ′ 2 2 4𝜋𝜀0
−
𝐿 𝜌 + 𝑧−𝑧
−
𝐿 𝜌 + 𝑧−𝑧
−
𝐿 𝜌2 + 𝑧 − 𝑧′ 2 2
2 2 2
 𝐿 𝐿
2 2
𝜌𝑙 (z − z′)𝑒Ԧ𝑧 ′
𝜌𝑙 𝑒Ԧ𝑧 1
𝐼2 = න 3 𝑑𝑧 = 1ቮ
4𝜋𝜀0 4𝜋𝜀0
−
𝐿 𝜌2 + 𝑧− 𝑧′ 2 2 𝜌2 + 𝑧 −𝑧 ′ 2 2
𝐿
2 −
2
𝐿 𝐿
2 2
𝜌𝑙 𝜌𝑒Ԧ𝜌 𝜌𝑙 𝜌𝑒Ԧ𝜌 𝑑𝑧 ′ 𝑑𝑧 ′
𝐼1 = න 3 𝑑𝑧 ′ = න 3 tan 𝜃 =
𝑧−𝑧′ 𝑑𝜃
= − , 𝑑𝑧 ′ = −
𝜌𝑑𝜃
4𝜋𝜀0 4𝜋𝜀0 𝜌 cos2 𝜃 𝜌 cos2 𝜃
−
𝐿 𝜌2 + 𝑧 − 𝑧 ′ 2 2
−
𝐿 𝜌2 + 𝑧 − 𝑧 ′ 2 2
2 2

𝜃2 𝜌𝑑𝜃 𝜃2 𝜃2 𝜃2
𝜌𝑙 𝜌𝑒Ԧ𝜌 − 𝜌𝑙 𝜌2 𝑒Ԧ𝜌 𝑑𝜃 𝜌𝑙 𝜌2 𝑒Ԧ𝜌 cos3 𝜃 𝑑𝜃 𝜌𝑙 𝑒Ԧ𝜌
𝐼1 = න cos2 𝜃 =− න =− න =− sin 𝜃อ
4𝜋𝜀0 3 4𝜋𝜀0 3 4𝜋𝜀0 cos2 𝜌3 4𝜋𝜀0 𝜌
𝜃1 𝜌2 + 𝜌2 tan2 𝜃 2 𝜃1 cos2 𝜃 𝜌2 1 + tan2 𝜃 2 𝜃1 𝜃1
 𝜃2 𝑧 − 𝑧′
𝜌𝑙 𝑒Ԧ𝜌 sin 𝜃 =
𝐼1 = − sin 𝜃 อ 1
4𝜋𝜀0 𝜌 𝜌2 + 𝑧− 𝑧 ′ 2 2
𝜃1

𝐿 𝐿
𝑧+ 𝑧−
sin 𝜃1 = 2 sin 𝜃2 = 2
1 1
2 2 2 2
𝐿 𝐿
𝜌2 + 𝑧 + 𝜌2 + 𝑧 −
2 2

𝐿 𝐿
𝐿→∞ − → −∞ 𝑣𝑒 →∞ 𝑖𝑠𝑒 𝐼2 → 0
2 2
𝜋 𝜋 𝜌𝑙 𝑒Ԧ𝜌 2𝜌𝑙 𝑒Ԧ𝜌 𝜌𝑙
𝐿→∞ 𝜃1 → 𝑣𝑒 𝜃2 → − 𝑖𝑠𝑒 𝐼1 = − (sin 𝜃2 − sin 𝜃1 ) = = 𝑒Ԧ
2 2 4𝜋𝜀0 𝜌 4𝜋𝜀0 𝜌 2𝜋𝜀0 𝜌 𝜌
 𝑧 𝑧 −ekseninde (𝐿 → ∞) sonsuz uzunluktaki doğru
𝑃 üzerindeki 𝜌𝑙 [C/m] yük yoğunluğunun uzayda
𝜌𝑙 herhangi bir noktada oluşturacağı elektrik alanı
(Gauss Yasası yardımı ie) bulunuz.
Yük çizgisel
𝜌 𝑄𝑖ç 1 olduğu için
𝐿 ර 𝐸 ∙ 𝑑𝑠 = = න 𝜌𝑙 𝑑𝑙 , çizgisel integral
𝜀0 𝜀0
Silindirik 𝑆 𝐶 alınıyor.
Gauss yüzeyi
Simetri nedeni ile ve uzunluk sonsuz olduğu için elektrik alanın uzayda
herhangi bir noktada 𝑧 − 𝑒𝑘𝑠𝑒𝑛𝑖 𝑣𝑒 𝜑 − 𝑒𝑘𝑠𝑒𝑛𝑖𝑛𝑑𝑒 bileşeni yoktur.
𝐸𝜌 bileşeni ise uzayın her yerinde sadece 𝜌’nun fonksiyonudur.

𝐸 = 𝐸𝜌 𝜌 𝑒Ԧ𝜌
 𝑧
𝐿 2𝜋 𝐿
𝜌𝑙
𝜌𝑙 ඵ 𝐸𝜌 𝜌 𝑒Ԧ𝜌 ∙ 𝑒Ԧ𝜌 𝜌𝑑𝜑𝑑𝑧 = න 𝑑𝑧
𝜀0
𝑧=0 𝜑=0 0

𝐿 2𝜋
𝜌𝑙
𝐿 𝐸𝜌 𝜌 𝜌 ඵ 𝑑𝜑𝑑𝑧 = 𝐿
𝜀0
Silindirik 𝑧=0 𝜑=0
Gauss yüzeyi
𝜌𝑙
𝐸𝜌 𝜌 𝜌2𝜋𝐿 = 𝐿
𝜀0
𝜌𝑙 𝜌𝑙
𝐸𝜌 𝜌 = 𝐸= 𝑒Ԧ
2𝜋𝜀0 𝜌 2𝜋𝜀0 𝜌 𝜌
 𝑧
𝑎 yarıçaplı küre yüzeyinde 𝑄 yükü düzgün dağılmıştır.
Tüm uzayda elektrik alanı bulunuz.

𝜌𝑠 𝑟Ԧ Küresel 𝑟 > 𝑎 𝑖ç𝑖𝑛 𝐺𝑎𝑢𝑠𝑠 𝑦𝑎𝑠𝑎𝑠𝚤

𝑎 Gauss yüzeyi 2𝜋 𝜋
𝑦 𝑄
න න 𝐸𝑟 𝑟 𝑒Ԧ𝑟 ∙ 𝑒Ԧ𝑟 𝑟 2 sin 𝜃𝑑𝜃𝑑𝜑 =
𝜀0
𝜑=0 𝜃=0

𝑥 2𝜋 𝜋

𝐸𝑟 𝑟 𝑟 2 න 𝑑𝜑 න sin 𝜃𝑑𝜃 = 𝑄
Küresel simetri nedeni ile elektrik alanın uzayda 𝜑=0 𝜃=0
herhangi bir noktada 𝜃 − 𝑒𝑘𝑠𝑒𝑛𝑖 𝑣𝑒 𝜑 − 𝑒𝑘𝑠𝑒𝑛𝑖𝑛𝑑𝑒
bileşeni yoktur. 𝐸𝑟 bileşeni ise uzayın her yerinde 𝑄 𝑄
sadece 𝑟’nin fonksiyonudur.
𝐸𝑟 𝑟 =
4𝜋𝜀0 𝑟 2 𝐸= 2
𝑒Ԧ𝑟 𝑟>𝑎
4𝜋𝜀0 𝑟
 𝑧
𝑟 < 𝑎 𝑖ç𝑖𝑛 𝐺𝑎𝑢𝑠𝑠 𝑦𝑎𝑠𝑎𝑠𝚤

ර 𝐸 ∙ 𝑑𝑠 = 0
𝜌𝑠 Gauss yüzeyi (S) 𝑆
𝑎
Küre içinde çizilen Gauss yüzeyi içinde yük olmadığı için
integralin sağ tarafı sıfırdır. Herhangi bir şekle sahip
kapalı S yüzeyinde yüzey integralinin sıfır olması için ise
(yük düzgün dağılmış olduğu için) küre içinde her yerde
elektrik alan sıfır olmalıdır.

𝐸=0 r<a
 𝑧
Küre içinde de Gauss yüzeyi olarak küre içinde eş
merkezli Gauss yüzeyi seçilirse:

Küresel Gauss 𝑟 < 𝑎 𝑖ç𝑖𝑛 𝐺𝑎𝑢𝑠𝑠 𝑦𝑎𝑠𝑎𝑠𝚤

𝜌𝑠 yüzeyi (S)
𝑎
2𝜋 𝜋

න න 𝐸𝑟 𝑟 𝑒Ԧ𝑟 ∙ 𝑒Ԧ𝑟 𝑟 2 sin 𝜃𝑑𝜃𝑑𝜑 = 0

𝜑=0 𝜃=0
2𝜋 𝜋

𝐸𝑟 𝑟 𝑟 2 න 𝑑𝜑 න sin 𝜃𝑑𝜃 = 0 𝐸𝑟 𝑟 = 0
Yük düzgün dağıldığı için küre içinde de elektrik 𝜑=0 𝜃=0
alan sadece 𝑟 değişkenine bağlı ve sadece radyal
bileşeni vardır.
𝐸=0 r<a