Professional Documents
Culture Documents
Özğan
Sürat (Speed): Hızın büyüklüğüdür ve skaler büyüklüktür. Bir hareketli doğuya doğru 10 m/s
hızla hareket ediyor denilirse, hareketlinin süratı 10 m/s dir.
Hız; ortalama hız ve ani hız olarak iki şekilde kullanılır.
∆𝒓𝒓 𝒓𝒓2 −𝒓𝒓1
Ortalama Hız = v ort = 𝒗𝒗
�=
∆𝑡𝑡
= vektör, 𝒓𝒓1 ilk yerdeğiştirme, 𝒓𝒓2 son yer değiştirme
𝑡𝑡2 −𝑡𝑡1
1
Bir Boyutta Hareket Ş. Özğan
Örnek 2: Bir otomobil aynı yönde düzgün bir yol boyunca bir saat 150 km/saat, iki saat 100
km/saat ve üç saat 180 km/saat hız ile yolculuk yapmıştır. Otomobilin ortalama hızı nedir?
Çözüm :
∆𝒙𝒙 𝒙𝒙2 −𝒙𝒙1 𝑥𝑥1 +𝑥𝑥2 +𝑥𝑥3 1 . 150+2 . 100+3 . 180
v ort = ∆𝑡𝑡 = = = = 127.14 km/saat
𝑡𝑡2 −𝑡𝑡1 𝑡𝑡1 +𝑡𝑡2 +𝑡𝑡3 1+2+3
Ani hız: Hareketlinin herhangi bir konum yada zamandaki hızıdır. Ortalama hızın limit
değeridir.
∆𝒓𝒓 ∆𝒙𝒙 𝑑𝑑𝑑𝑑
� = lim = lim =
v = lim 𝒗𝒗𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜 = lim 𝒗𝒗
𝑡𝑡→0 ∆𝑡𝑡
𝑡𝑡→0 ∆𝑡𝑡 𝑡𝑡→0 𝑡𝑡→0 𝑑𝑑𝑑𝑑
Ani İvme: Hareketlinin herhangi bir konum ya da zamandaki ivmesidir. Ortalama ivmenin limit
değeridir.
∆𝒗𝒗 𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑2 𝑥𝑥
a = lim 𝑎𝑎𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜𝑜 = lim 𝑎𝑎� = lim ∆𝑡𝑡 = 𝑑𝑑𝑑𝑑
veya a = 𝑑𝑑𝑡𝑡 2
𝑡𝑡→0 𝑡𝑡→0 𝑡𝑡→0
Ani ivme: Hızın zamana göre birinci türevi veya yolun zamana göre ikinci türevine eşittir.
Örnek 3. Bir hareketli x=2t3-3t2+4t+5 denklemine göre hareket etmektedir. Burada x m ve t ise
s cinsinden verilmektedir. a) 2. ve 4. saniyelerde alınan yolu hesaplayınız. Bu zaman aralığında
ve anında b) ortalama hızı, c) ani hızı, d) ortalama ivmeyi ve e) ani ivmeyi bulunuz.
Çözüm :
a) t 1 =2 s için x=2t3-3t2+4t+5 x 1 =2.23-3.22+4.2+5=17 m
t 2 =4s için x 2 =2.43-3.42+4.4+5=101 m
𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑2 𝑥𝑥
e) �=
a ort = 𝒂𝒂 = =12t-6
𝑑𝑑𝑑𝑑 𝑑𝑑𝑡𝑡 2
t 1 =2 s için a 1 =6.2-6=6 m/s2
t 2 =4 s için a 2 =6.4-6=18 m/s2
2
Bir Boyutta Hareket Ş. Özğan
x=v. t
Yol-Zaman grafiği
İvme-Zaman grafiği
Şeklinde olur, ivmenin sıfır olduğu görülmektedir.
İlk hız v o≠ 0
Hız birim zamanda a kadar artarsa, t zamanda ∆v=a.t kadar artar
∆v=v- v o = a.t
Hız denklemi v=v o + a.t (1) olur.
Hız-Zaman grafiği altında kalan alan yolu verir. Yamuğun alanı:
paralel kenarların toplamı yükseklik ile çarpar 2’ye bölünerek elde
edilir.
(v+vo )𝑡𝑡 (vo+ a.t+vo )𝑡𝑡 1
x= 2
= 2
= v o .t+ 2 a.t2 (2) elde edilir.
3
Bir Boyutta Hareket Ş. Özğan
Zamansız hız formülü ise denklem (1) den t çekilip denklem (2) de yazılır ve düzenlenirse,
v2=v o 2+ 2 a.x (3) elde edilir.
4
Bir Boyutta Hareket Ş. Özğan
Hareketin türü
0-2 s Düzgün Hızlanan Doğrusal H.
2-4 s Düzgün Doğrusal H.
4-6 s Düzgün Hızlanan Doğrusal H.
6-8 s Düzgün Yavaşlayan Doğrusal H.
8-10 s Düzgün Hızlanan Doğrusal H.
10-12 s Düzgün Doğrusal H.
12-13 s Düzgün Yavaşlayan Doğrusal H.
Örnek 5. Sabit ivme ile hareket eden bir otomobil, aralarındaki uzaklık 60m olan iki nokta
arasındaki yolu 6 s de alıyor. İkinci noktayı geçerken ki hızı 15m/s olduğuna göre a) Birinci
noktadaki hızını; b) Otomobilin birinci noktanın ne kadar gerisinden harekete başladığını
bulunuz.
5
Bir Boyutta Hareket Ş. Özğan
Örnek 6. Düz bir yol üzerindeki trafik ışığı yeşil yandığı anda beklemekte olan bir otomobil 4
m/s2’lik bir ivme ile harekete başlar. Aynı anda 16 m/s’lik bir hızla geriden gelen bir
kamyon ışığın yeşil yandığını görüp hızını değiştirmeden otomobili geçiyor. a) Otomobil
kaç metre sonra kamyonu yetişir? b) Otomobilin kamyona yetiştiği andaki hızı nedir?
Çözüm:
a) Otomobil ve Kamyon aynı yolu aynı sürede alırlar. X oto =X kamyon
1 1 1
X oto = 2 a.t2 ve X kamyon = v . t ≫ 2
a.t2 =
v . t ≫ t=8 s ≫ X oto =2 4.82=128m
P
y- Ekseninde Hareket
1) Serbest düşme
2) Aşağı doğru düşey atış
3) Yukarı doğru düşey atış
y-ekseninde harekette a ivmesi yerine yerçekimi ivmesi g=9.8 m/s2≅10 m/s2 (MKS, SI
birim sisteminde) olarak kullanacağız. CGS birim sisteminde g=980 cm/s2 dir. Hep yerin
merkezine doğrudur. Birçok formül ve grafik benzemektedir.
1) Serbest düşme
Belli bir yükseklikten bir cismi serbest bırakılması. İlk hız sıfır v o= 0
Hız yerçekiminden dolayı artar. v=g.t (1)
1
Aldığı yol y=2 g.t2 (2)
Zamansız hız formülü; denklem (1)den t’yi çekip denklem (2)’de yazarsak
v2=2.g.y (3) elde edilir.
İlk hızsız, durmaktan harekete geçen düzgün hızlanan doğrusal hareket ile benzer
formüllere sahiptir. Sadece ivme a yerine g yerçekimi ivmesi alınmaktadır.
Örnek 7. Bir cisim 100 m yükseklikten ilk hızsız serbest düşmeye bırakılıyor. a) Ne kadar
sürede yere çarpar, yere çarptığında hızı ne olur? b) 3 saniye sonra düşeyde ne kadar yol alır,
hızı ne olur? c) yerden yüksekliği 20m iken kaç saniye yol almıştır ve hızı ne olur?
Çözüm: a) Zamansız hız formülünden v2=2.g.y=2.10.100=2000 ≫ v = 44.72m/s hız ile yere
çarpar. Hız formülü v=g.t ≫ 44.72=10.t ≫ t=4.472 s.
6
Bir Boyutta Hareket Ş. Özğan
1 1
b)Yol formülü y=2 g.t2 =2 10.32 = 45m, Hızı v=g.t =10.3=30m/s
7
Bir Boyutta Hareket Ş. Özğan
vo vo
tç= olur. Cisim atıldığı yere geri dönerse iniş süresi t i , çıkış süresine eşit olur yani t i =t ç =
g g
Uçuş süresi t u ; cismin toplam havada kaldığı süre, çıkış ve iniş sürelerinin toplamıdır.
vo v 2.vo
tu = tç+ ti= + go = olur.
g g
y mak veya h mak ise cismin çıkabileceği en büyük yükseklik; Zamansız hız formülünde v=0
v2
alınırsa y=y mak denilir. v2= v o 2 -2.g.y ≫ 0= v o 2 -2.g.y mak ≫ ymak = o olur.
2.g
Örnek 9. Bir cisim yerden 30m/s ilk hızla yukarıya doğru atılıyor. a) Cismin çıkış, iniş ve uçuş
sürelerini ve çıkabileceği maksimum yüksekliği bulunuz. b) 5 saniye sonra yerden yüksekliği
ve hızı ne olur? c) yerden yüksekliği 30m iken kaç saniye yol almıştır ve hızı ne olur?
Çözüm:
vo 30
a) Çıkış süresi t ç = = =3 s
g 10
vo 30
İniş süresi t i = = =3 s
g 10
2.vo 2.30
Uçuş süresi t u = = =6 s (veya t u =t ç +t i =3+3=6 s)
g 10
v2o 302
Maksimum Yükseklik y mak = = 2.10 =45m.
2.g
1 1
b) Yol formülünden y=v o .t− 2 g.t2 =
30 .5− 2 10.52 = 25m
Hızı v= v o - g.t = 30 - 10.5=-20m/s (Hızın negatif olması, cisim maksimuma çıkmış ve
inmeye başlamış olduğunu gösterir).
c) Hızı ne olur? Zamansız hız formülünden v2= v o 2 -2.g.y= 302 -2.10.30=300 ≫
v1,2 = ∓17.32m/s
Zaman v= v o - g.t ≫ +17.32= 30 - 10.t ≫ t 1 =1.26s (yukarı doğru çıkarken)
-17.32= 30 - 10.t ≫ t 2 =4.73s (aşağı doğru inerken)
8
Bir Boyutta Hareket Ş. Özğan
Problemler
3. Bir kamyon 8 s de 40 m yol alarak düzgün yavaşlıyor ve süratini 3 m/s2 ‘ye düşüyor. a)
Kamyonun ilk hızı, b) ivmesini bulunuz.
4. Bir otomobil üreticisi, ürettikleri yarış otomobilinin 8 s de durgun halden 42 m/s ‘lik hıza
ulaştığını iddia etmektedir. İvmenin sabit kaldığını kabul ederek a) Otomobilin ivmesini
bulunuz, b) ilk 8 s’de otomobilin aldığı yolu bulunuz.
5. Bir jet 100 m/s lik bir hızla inmekte ve durgun hale gelirken maksimum -5m/s2 ivmeye
sahip olabilmektedir. a) Piste dokunduğu andan itibaren duruncaya kadar geçen zaman
nedir? b) Bu uçak pisti 0.8 km uzunluğunda olan küçük bir hava alanına inebilir mi?
6. Dikey olarak ateşlenin bir roket ateşlendikten sonra bir dakika süreyle yukarıya doğru
20m/s2 ile ivmeleniyor. Daha sonra yakıtı tükenen roket serbest olarak hareketine devam
ediyor. a) Roketin çıkabileceği en yüksek nokta nedir? b) Roket ateşlendikten ne kadar süre
sonra yeryüzüne çarpar?
7. Bir tren sıfır hızdan başlayarak sabit bir ivme ile hareket etmektedir. Bir an hızı 30 m/s
iken 160 m sonra hızı 50 m/s olur. a) Trenin ivmesini, b) Trenin 160 m’lik yolu alması için
geçen zamanı, c) başlangıçtan 30m/s ‘lik hıza erişene kadar geçen zamanı, d) başlangıçtan
30m/s ‘lik hıza erişene kadar aldığı yolu hesaplayınız.
8. Çelik bir bilya bir binanın çatısından aşağıya bırakılıyor. 120cm boyunda bir pencerenin
önünde duran bir gözlemci bilyanın pencerenin önünden 0.125s de geçtiğini gözlemliyor.
Bilya hareketine devam ederek yere çarpıyor tam esnek olarak zıplayıp 2s sonra tekrar
pencerenin alt tarafında görülüyor. Binanın yüksekliği nedir?
9. Bir beyzbol topuna yukarıya doğru yol alacak şekilde vurulmaktadır. Bir seyirci
maksimum yüksekliğe çıkması için 3s gerektiğini gözlemler. a) Topun ilk hızını, b)
Maksimum çıkış yüksekliğini bulunuz (Hava direncini ihmal ediniz).