FİZİK I

Doç. Dr. Miraç Kamışlıoğlu

 BÖLÜM-3
Bir Doğru Boyunca Hareket
Bu bölümde, cisimlerin bir doğru boyunca hareketini inceleyeceğiz.
Aşağıdaki fiziksel nicelikleri ayrıntılı bir şekilde tanımlayacağız.
Konum ve Yer-değiştirme
Ortalama Hız
Ortalama Sürat
Anlık Hız
Ortalama ve Anlık İvme
Sabit ivmeli hareket için, herhangi bir andaki hızı ve konumu
veren bağıntıları türeteceğiz.
Ayrıca, yer yüzeyine yakın noktalarda yerçekimi etkisi altında cisimlerin
hareketini inceleyeceğiz.
Son olarak da, ivmenin sabit olmadığı durumlarda, cismin hareketini eğri
altındaki alanın hesaplanması yöntemiyle inceleyeceğiz.

(3-1)
Kinematik, cisimlerin hareketini inceleyen mekaniğin bir alt dalıdır.
Bir cismin konumu zamanla değişiyorsa o cisim hareketlidir deriz.

Hareketli cisimlerin noktasal parçacıklardan oluştuğunu ve hepsinin de

aynı şekilde hareket ettiğini kabul edeceğiz.

Bu bölümde, harekete neyin sebep olduğuyla ilgilenmeyeceğiz.

x-ekseni boyunca hareket eden bir cisim düşünelim.

Herhangi bir t anında, orijine göre cismin konumu x(t) ile
tanımlanır. x-ekseninin hangi tarafında bulunduğuna göre,
cismin koordinatı negatif veya pozitif olabilir.

KONUM: Bir cismin yerinin bir referansa göre

belirlenmesidir.

Bir cismin “konum vektörü”, bulunduğu koordinat

sisteminin orijininden cismin bulunduğu noktaya çizilen
vektördür.

(3-2)
Not: Yer-değiştirme ile gidilen toplam yol aynı şey değildir !!

(3-3)
 B Yol=100 m

Yer değiştirme
50 m

Örnek: x1 = 5 m konumundan pozitif yönde x2 = 200 m konumuna

giden ve oradan tekrar başlangıçtaki konumuna dönen bir cisim
düşünelim.

Cisim toplam olarak 390 m yol aldığı halde,

yer-değiştirmesi Δx = 0’dır.

(3-4)
Yer-değiştirme Vektörü: Bir cisim x1 konumundan x2 konumuna
hareket etmişse, konumundaki değişim yer-değiştirme ile tanımlanır.
  

x = x2 − x1
yer değiştirme son konum ilk konum
SI sisteminde birimi (m)

Örneğin, ilk konumu x1 = 5 m ve son konumu x2 = 12 m olan bir cismin yer-

değiştirmesi Δx = 12–5 = 7 m olacaktır. Δx’ in pozitif olması, yer-
değiştirmenin +x yönünde olduğunu gösterir.

Cisim x1 = 5 m konumundan x2 = 1 m konumuna hareket etseydi, yer-

değiştirme Δx = 1–5 = – 4 m olurdu. Δx’ in negatif olması, yer-
değiştirmenin –x yönünde olduğunu gösterir.

Yer-değiştirme, hem büyüklüğü hem de yönü olan vektörel bir niceliktir.

Tek boyuttaki hareketi incelediğimiz bu bölümde, yer-değiştirme yönü
olarak Δx’ in işaretini kullanacağız.

(3-5)
 Konum-zaman Grafiği ve Ortalama Hız:
Bir cismin hareketini tanımlamanın bir yolu, cismin konumunu zamana
bağlı olarak çizmektir.

Herhangi bir t1 anı ile t2 anı arasında, canlının x1 konumundan x2 konumuna ne

kadar hızlı gittiği konusunda “ortalama hız” bize bir fikir verecektir.

Konum-zaman grafiğinde (t1, x1) noktasından (t2, x2) noktasına çizilen doğrunun
eğimi, cismin t1 ve t2 aralığındaki vort hızına eşittir.

 x2 − x1 x
vort = = ortalama hız
t2 − t1 t

(3-6)
 Hareket ve konum-zaman grafiği

Cismin hareketini tanımlayınız. Duran bir cismin konum-zamana grafiği.

Cisim duruyor.

(3-7)
 Hareket ve konum-zaman grafiği

Cismin hareketini tanımlayınız.

Cisim +x yönünde sabit hızla gidiyor.
Değişen bir hızla hareket eden
bir canlının konum-zaman
grafiği

(3-8)
 Hareket ve konum zaman grafiği
x (m)

x B

A x
t t

vort = x / t Bir cismin konum-zaman grafiği

grafikte verilmiştir. Bu cismin
ortalama hızı hesaplayınız.

vort =  x/ t=2.0/6.0=1/3 m/s

(3-9)
Örnek: Şekilde bir cismin t1 = 1 s ve t2 = 4 s anlarındaki konumları
x1 = − 4 m ve x2 = 2 m’dir.
Cismin ortalama hızını bulalım.

x2 −x1 2 −(−4) 6 m
vort = = = = 2 m/s
t2 − t1 4 −1 3s

(3-10)
 toplam yol
Ortalama Sürat (vsürat_ort): vsürat_ort =
t
Ortalama sürat, Δt zaman aralığında alınan “toplam yol” cinsinden tarif edilir.
Ortalam sürat ortalama hızın büyüklüğü değildir.

Örnek : Şekildeki otomobilin, A ve F

noktaları arasındaki, ortalama hızını
ve süratini hesaplayınız (t A = 0 ve
xA = 30 m ; tF = 50 s ve xF = − 53 m).
xF −xA −53 −30
vort = =
tF − t A 50 − 0
83
= − = −1.66 m/s
50
xAB +xBD +xDF 22+52+53
vsürat_ort = =
50 50
127 = 2.54 m/s
=
50

(3-11)
Örnek : x-ekseni boyunca hareket eden bir cismin
konum-zaman grafiği yanda verilmiştir.
Cismin 0 − 2 s ; 0 − 4 s ; 0 − 7 s ; 0 − 8 s
aralıklarında ortalama hızını bulunuz.
0 − 8 s aralığında cismin hız-zaman grafiğini çiziniz.
Konum-zaman grafiğinden;
10 −0 5 −0
vort(0-2) = = 5 m/s ; vort(0-4) = = 1.25 m/s
2−0 4−0
−5 −0 0 −0
vort(0-7) = = −0.714 m/s ; vort(0-8) = =0
7−0 8−0
dx 10 −0 5 −10
v= → v(0-2) = = 5 m/s ; v(2-4) = = −2.5 m/s
dt 2−0 4−2
5 −5 −5 −5
v(4-5) = =0 ; v(5-7) = = −5 m/s
5−4 7−5
0 −(−5)
v(7-8) = = 5 m/s
8−7
(3-12)
Anlık Hız:
Ortalama hız, bir cismin t1 ve t2 zaman aralığında
ne kadar hızlı olduğu bilgisini içerir. Herhangi bir
t anında cismin ne kadar hızlı olduğu bilgisi “anlık
hız” tanımıyla verilir.

Anlık hız, ortalama hızın Δt →0

durumundaki limitidir.

v = lim x = dx
t→0 t dt
Bu tanımdan anlık hız, cismin x konumunun
zamana göre birinci türevidir.
Yani, konum-zaman grafiğinin herhangi bir
andaki eğimidir.
Anlık sürat anlık hızın büyüklüğüdür.
(3-13)
Örnek : x-ekseni boyunca hareket eden bir cismin konumu
x(t) = −4t+2t 2
ifadesine göre değişmektedir (t saniye, x metre cinsindendir).

a−) 0 −1 s ve 1− 3 s aralıklarında cismin ortalama hızını bulunuz.

b−) t = 2.5 s anındaki hızını bulunuz.

−4 + 2 − 0 b−) v(t) =

dx
a −) vort(0-1) = = −2 m/s = −4+ 4t m/s
1− 0 dt

−12 +18 − −4 + 2 v(2.5) = −4+ 4(2.5) = 6 m/s

vort(1-3) = = 4 m/s
3 −1

(3-14)
Ortalama İvme:
t1 ve t2 anları arasındaki ortalama ivme:

v2 −v1 v
aort = = m / s2
t2 − t1 t

Anlık İvme:
Anlık ivme, ortalama ivmenin Δt→0
durumundaki limitidir ve herhangi bir t anında
hızın ne kadar hızlı değiştiğini gösterir.

v dv dv d  dx  d 2 x
a = lim = ; a= =  = 2
t →0 t dt dt dt  dt  dt

Bu tanımdan anlık ivme, cismin hızının zamana

göre birinci türevidir. Yani, hız-zaman grafiğinin
herhangi bir andaki eğimidir.

(3-15)
 Sabit İvmeli Hareket :

t = 0 'da cismin hızı v0 ve konumu x0 olsun.

v t t
dv
a = → dv = adt →  dv =  adt = a  dt → v(t) = v0 + at (Eş-1)
dt v0 0 0

x t t
dx
v= → dx = vdt = ( v0 + at ) dt →  dx =  v0 dt + a  tdt
dt x0 0 0

1 2
x(t) − x0 = v0t + at (Eş-2)
2

Bu iki eşitlikten t yok edilirse: v 2 = v02 + 2a (x − x0 ) (Eş-3)

(3-16)
Konum x(t), hız v(t) ve ivmenin a(t) zamanla değişimleri
:
Konum-zaman grafiği, düşeyi x = x0’ da kesen bir
paraboldür.

1 2
x − x0 = v0t + at
2

Hız-zaman grafiği, düşeyi v = v0’ da kesen ve

eğimi ivmeye (a) eşit bir doğrudur.

v = v0 + at

Burada ivme (a) sabittir.

(3-17)
 Sabit İvmeli Hareket Denklemleri
:
1. v = v0 + at  v −v0
a=
1 t
2. x − x = v t + at 2 
0 0
2

3. v 2 = v02 + 2a(x − x0 ) 

1
4. x − x = v t = (v + v)t
0 ort 0
2

(3-18)
Örnek : x-ekseni boyunca ilerleyen bir sürücü, t = 10 s içinde hızını düzgün
olarak 10 m/s' den 30 m/s' ye çıkarıyor.
a−) Sürücünün ivmesini bulunuz.
b−) Bu ivmelenme sürecinin ilk yarısında otomobil ne kadar yol alır?
c−) Bu ivmelenme sürecinde otomobil ne kadar yol alır?

(3-19)
Örnek : x-ekseni boyunca ilerleyen bir sürücü, t = 10 s içinde hızını düzgün
olarak 10 m/s' den 30 m/s' ye çıkarıyor.
a−) Sürücünün ivmesini bulunuz.
b−) Bu ivmelenme sürecinin ilk yarısında otomobil ne kadar yol alır?
c−) Bu ivmelenme sürecinde otomobil ne kadar yol alır?

30 −10
a−) aort = = 2 m/s2
10 − 0
1 2 1
b−) x = xs − x i = v it + at = (10 )  (5) +  (2)  (5)2 = 75 m
2 2

1 2 1
c−) x = xs − xi = vi t + at = ( )  ( ) +  (2)  (10)2 200 m
10 10
2 2
=

(3-19)
Örnek : Durgun halden harekete başlayan bir cismin
ivme-zaman grafiği yanda verilmiştir.
a−) t = 10 s ve t = 20 s anlarında cismin hızı nedir?
b−) İlk 20 s içinde cisim ne kadar yol almıştır?

a−)

b−)

(3-20)
Örnek : Durgun halden harekete başlayan bir cismin
ivme-zaman grafiği yanda verilmiştir.
a−) t = 10 s ve t = 20 s anlarında cismin hızı nedir?
b−) İlk 20 s içinde cisim ne kadar yol almıştır?

a−) t = 0 −10 s → a = 2 m/s2 → v = v0 + at → v = 20 m/s

10-15 s aralığında a = 0 olduğundan hız sabittir ve 20 m/s'
dir.
15-20 s aralığında a = −3 m/s2 ve ilk hız 20 m/s' dir.
v = v0 + at → v = 20 + (−3)  (5) = 5 m/s
(20) −(0)
2 2
b−) 0-10 s aralığında: v − v = 2a ( x − x0 ) → x1 =
2 2
0 =100 m
2(2)
10-15 s aralığında: a = 0 ve v = 20 m/s → x2 =20  (5)=100 m
−
2 2
15-20 s aralığında: v2 = v 20 + 2a ( x − x0 ) →x3 =
(5) (20)
= 62.5 m
2  (−3)
x = x1 + x2 + x3 = 262.5 m
(3-20)
Serbest Düşme:
Dünya yüzeyinin yakınlarında tüm cisimler büyüklüğü 9.8 m/s2 ve yönü
dünyanın merkezine doğru olan bir ivmenin etkisinde hareket ederler.
Serbest düşmede cisimlerin ivmesi sembolik olarak “g” ile gösterilir.

y-ekseni düşeyde ve yukarı yönde alınırsa,

serbest düşmede cismin ivmesi a =− g olur.

v = v0 − gt (Eş-1)
1 2
y − y0 = v0 t − gt (Eş-2)
2
v2 = v02 − 2g ( y −oy) (Eş-3)

(3-21)
Örnek : 50 m yüksekliğinde bir binanın tepesinden bir taş düşey
doğrultuda yukarı doğru 20 m/s hızla fırlatılıyor. (g = 10 m / s 2 )
a−) Taş maksimum yüksekliğe ne kadar zamanda çıkar?
b−) Bu nokta yerden ne kadar yüksektedir?
c−) Taş fırlatıldığı seviyeye ne kadar zamanda gelir? Bu noktada hızı ne olur?
d −) t = 5 s anında taşın hızı ve konumu nedir?
a−) Maksimum yükseklikte cismin hızı sıfırdır: v = v0 − gt →t = 2 s
b−) v 2 = v 20 − 2 g ( y − yo ) → ( y − yo ) = 20 m → h = 70 m
1 1 2  (20)
c−) y − y = 0 = v t − gt 2 →t(v − gt) = 0 →t = =4s
0 0 0
2 2 10
v = v0 − gt = 20 −10  (4) = −20 m/s
d −) v = v0 − gt = 20 −10  (5) = −30 m/s
v 2 − v02 900 − 400
y − 50 = = = −25 m → y = 25 m
−2  (10) −20
(3-22)
Örnek : Bir helikopterin yerden yüksekliği y = 3t 2 ile veriliyor. Burada
t saniye ve y metrecinsindendir t = 2 s anında helikopterden bir paket
serbest bırakılıyor..
a−) Paket ne kadar zamanda yere ulaşır (g = 10 m / s ) ?
2

b−) Paket yere ulaştığı anda hızının büyüklüğü kaç m/s'dir?

c−) Paketin ivmesi için ne söyleyebilirsiniz?

(3-23)
Örnek : Bir helikopterin yerden yüksekliği y = 3t 2 ile veriliyor. Burada
t saniye ve y metrecinsindendir t = 2 s anında helikopterden bir paket
serbest bırakılıyor..
a−) Paket ne kadar zamanda yere ulaşır (g = 10 m / s ) ?
2

b−) Paket yere ulaştığı anda hızının büyüklüğü kaç m/s'dir?

c−) Paketin ivmesi için ne söyleyebilirsiniz?
dy
a−) v = = 6t →paket serbest bırakıldığı andaki hızı v0 = 12 m/s
dt
ve yerden yüksekliği y0 = 12 m' dir.
1 2 12 + 384
y − y0 = v0t − gt → 0 −12 = 12t − 5t → t =
2
= 3.16 s
2 10
b−) Paketin hızının zamana bağlı fonksiyonu: v(t) = 12 − gt
v = 12 −10 3.16 = −19.6 m/s
dv
c−) Paketin ivmesi a = = − g = −10 m/s 2 dir ve sabittir.
dt
(3-23)
 Duran bir cismin
konum-zaman, hız-zaman, ivme-zaman grafikleri:

x v a

t t t

Konum-zaman Hız-zaman İvme-zaman

(3-24)
 Sabit hızla hareket eden bir cismin
konum-zaman, hız-zaman, ivme-zaman grafikleri:

x v a

t t t

Konum-zaman Hız-zaman İvme-zaman

(3-25)
 Sabit ivme ile hareket eden bir cismin
konum-zaman, hız-zaman, ivme-zaman grafikleri:

x v a

t t t

İvme-zaman
Konum-zaman Hız-zaman

(3-26)
 İvmenin Sabit Olmadığı Durum :
Cismin ivmesi sabit değilse, cismin hızını v(t ) ve konumunu x(t )
integrasyon yoluyla bulabiliriz.

İntegrasyon analitik olarak veya grafik yaklaşımı ile yapılır.

v1 t1 t1 1 t
dv
a= → dv = adt → dv =  adt → v1 − v0 =  adt → v1 = v0 +  adt
dt v0 t0 t0 t 0

t1

 adt =  a(t) − grafiğinde eğri altında kalan

alan 
t0
t

1 1 x t
dx
v= →dx = vdt →  dx =  vdt
dt x0 t0
t1 t1

x1 − x0 =  vdt → x1 = x0 +  vdt
t1

t0 t0  vdt = v(t) − t grafiğinde eğri altında

alan 
to
(3-27)
 x(t), v(t) ve a(t) arasındaki ilişki:

Türev Türev
 v(t )
x(t) a(t )
İntegral İntegral

 dx   t 
v= x(t) = x0 +  v(t)dt
dt 0

 dv   t 
a=
dt
v(t) = v 0 + 0 a (t )dt
(3-28)
 BÖLÜM-4
İki ve Üç Boyutta Hareket
Bu bölümde, tek boyut kısıtlaması olmadan, bir düzlemde ve uzayda
cisimlerin hareketini incelemeye devam edeceğiz.

Düzlemde harekete örnek olarak “eğik atış” ve “düzgün dairesel

hareket” ayrıntılı bir şekilde incelenecektir.

Son olarak da, birbirlerine göre sabit hızla hareket eden referans
sistemlerine göre bir cismin hareketi incelenecektir. (Bağıl hareket)

(4-1)
 Konum Vektörü

Bir parçacığın konum vektörü r , bulunduğu koordinat

sisteminin
merkezinden parçacığın bulunduğu noktaya çizilen vektördür.

Örnek : Şekilde P noktasında bulunan cismin konum vektörü


r = xˆi + yˆj + zk̂


P r = −3ˆi + 2ˆj + 5k̂ (m)

(4-2)
 Yer-değiştirme Vektörü
 
r1 konumundan r2 konumuna hareket eden bir cismin yer-değiştirme vektörü,
    
r = r2 − r1 biçiminde tanımlanır. r1 ve r2 konum vektörleri bileşenleri cinsinden
 
r = x + y j + z ve r = x ˆi + y ˆj + z k̂ biçiminde ifade edilirse, yer-değiştirme
1 1
ˆ
i ˆ
1
ˆ
k
1 2 2 2 2

vektörü de bileşenleri cinsinden


r = ( x2 − x1 ) ˆi + ( y2− y1 ) ˆj + ( z2− z1 ) k̂ = xˆi + yˆj + zk̂
olur.

x = x2 − x1
y = y2 − y1
z = z2 − z1

(4-3)
 Ortalama ve Anlık Hız

Bölüm 3’ de tanımlandığı gibi,

Yer-
Ortalama Hız = değiştirme biçiminde
verilir.
Zaman

 r xˆi +yˆj +zkˆ x ˆ y ˆ z ˆ
vort = = = i+ j+ k
t t t t t

Anlık hız ise, ortalama hızın t → 0

durumundaki limitidir.

 
 r dr
v = lim =
t →0 t dt

(4-4)
t ' nin sıfıra gitmesi durumunda:

  
1. r2 vektörü r1 vektörü üzerine doğru kayar ve r →0 durumu gerçekleşir.


r 
2. vektörü (yani vort ), "1" noktasında yörüngeye çizilen teğet yönündedir.
t

 
3. vort → v

(
 d
v=
dt
xˆi+ yˆj + zk̂ ) dx ˆ dy ˆ dz
= i+
dt dt
j + k̂
dt

v = vx ˆi + v yˆj + vz k̂

Hız bileşenleri şu eşitliklerle verilir:

 dr dx dy dz
v= vx = ; vy = ; vz =
dt dt dt dt

(4-5)
 Ortalama ve Anlık İvme

Hızdakideğişim  v −v v
Ortalama ivme →a ort = 2 1 =
= Zaman t t

Anlık ivme ise, ortalama ivmenin t →0 durumundaki limiti olarak

tanımlanır : 
 v dv d ˆ
( )
ˆ dv dvy ˆ dvz ˆ
a = lim = = ˆ
vx i + vy j + vz k = x ˆ
i+ j + k = ax ˆi+ ay ˆj + az kˆ
t →0 t dt dt dt dt dt
Not: İvme vektörünün, hızdaki gibi, izlenilen yörüngeyle özel bir ilişkisi yoktur.
İvme bileşenleri şu eşitliklerle verilir:

 dv dvx dv y dvz

a= → ax = ; ay = ; az =
dt dt dt dt

(4-6)
Örnek : Bir cisim, ilk hız bileşenleri v0 x = 20 m/s ve v0 y = −15 m/s olacak
şekilde, t = 0 anında orijinden harekete başlıyor. xy-düzleminde hareket
eden cismin ivme bileşenleri de a x = 4 m/s2 ve a y = 0 ' dır.
a−) Cismin herhangi bir andaki hızını bulunuz.
b−) Cismin herhangi bir andaki konumu nedir?

a−)

b−)

(4-7)
Örnek : Bir cisim, ilk hız bileşenleri v0 x = 20 m/s ve v0 y = −15 m/s olacak
şekilde, t = 0 anında orijinden harekete başlıyor. xy-düzleminde hareket
eden cismin ivme bileşenleri de a x = 4 m/s2 ve a y = 0 ' dır.
a−) Cismin herhangi bir andaki hızını bulunuz.
b−) Cismin herhangi bir andaki konumu nedir?

a−) vx = v0 x + axt = 20 + 4t m/s ; vy = v0 y + a y t = −15 m/s


v = ( 20 + 4t ) ˆi −15ˆj m/s

b−) t = 0 → x0 = y0 = 0:

x(t) = x0 + v0 xt + a x t 2 = 20t + 2t 2 
1
 
 → r = ( 20t + 2t ) ˆi + ( −15t ) ˆj m
2 2
1
y(t) = y0 + v0 y t + a y t 2 = −15t 
2

(4-7)
 Eğik Atış

Bir cismin yer-çekimi kuvvetinin etkisi altında düşey düzlemdeki hareketi

“eğik atış” hareketi olarak adlandırılır.

Cisim hareketine v0 ilk hızıyla başlar.
İlk hızın yatay ve düşey bileşenleri şu ifadelere sahiptir:

v0 x = v0 cos0 ; v0 y = v0 sin 0

Eğik atış hareketi, x-ekseni ve y-ekseni boyunca ayrı ayrı incelenecektir. Bu

iki hareket birbirinden bağımsızdır. x-ekseni yönündeki hareketin ivmesi
sıfır, y-ekseni yönündeki hareketin ivmesi is e a = −g’dir.

(4-8)
Yatay Hareket : ax = 0' dır ve x-ekseni yönündeki hız değişmez.
vx = v0 cos 0 (Eş-1) ve x − x0 = ( v0 cos 0 ) t (Eş-2)

Düşey Hareket ay = − g' dir ve y-eksenindeki hareket serbest

: düşmedir.
1
v y = v0 sin 0 − gt (Eş-3) ve y − y0 = ( v0 sin 0 )t − gt (Eş-4)
2 2
Eş-3' ten t bulunup Eş-4' te kullanılırsa; v 2y = ( v0 sin 0 )2 − 2 g ( y −y0 )
bağıntısı elde edilir.

Bu eşitliklerdeki x0 ve y0 , cismin harekete

başladığı noktanın koordinatlarıdır.

Çoğu problemde hareketin başladığı nokta

orijin olarak alınır (x0 = 0 ; y0 = 0).

(4-9)
Yörünge denklemi :

vx = v0 cos 0 (Eş - 1) ; x = ( v0 cos 0 ) t (Eş - 2)

1 2
v y = v0 sin 0 − gt (Eş - 3) ; y = ( v0 sin 0 ) t− gt (Eş - 4)
2

Eş-2' den t çekilip Eş-4' te kullanılırsa,

g
y = ( tan 0 ) x − x 2

2 ( v0 cos 0 )2
bulunur ve bu eşitlik cismin izlediği yörüngenin denklemidir.

Yörünge denklemi y = ax + bx 2 formundadır ve bir parabolü tanımlar.

(4-10)
 v02 sin 2 0
Yatay Menzil (R) : R =
g

Cismin harekete başladığı nokta ile yere düştüğü nokta x-ekseni

üzerindeyse (y0 = y = 0), cismin yatayda aldığı yol (R) menzil
olarak bilinir. Eş-4' ten
1 2  1  2v0 sin 0
(0 0)
− = →t  0  − = →t =
2 
v sin t gt 0 v sin 0 gt 0
2  g
bulunur. t, cismin uçuş süresidir ve Eş-2 [x = ( v0 cos 0 ) t ]' de
yerine konursa
2
2v0 2 v0 sin2θ0
R= sin  0cos  0 → R = bulunur.
g g

Cisim yatayla 0 = 45' lik açı yapacak şekilde atılırsa

A t
O v 02
maksimum menzile ulaşır. Rmax =
g
R

(4-11)
 v02 sin 2 0
Maksimum Yükseklik (H): H=
2g

v y = v0 sin 0 − gt
A noktasında, v y = 0 :
v0 sin 0
v0 sin  0 − gt = 0 →t =
g

H = y(t) →
v0 sin 0 1  v0 sin 0 
2
1 2
H = ( v0 sin 0 ) t − gt = ( v0 sin 0 ) − g 
2 g 2  g 
v02 sin 2 0
H=
2g
(4-12)
Örnek : Bir taş, yükseklği 45 m olan bir binanın
tepesinden yatayla 30o açı yapacak şekilde
v0 = 20 m/s' lik ilk hızla fırlatılıyor.
a−) Taş, ne kadar sürede yere düşer?
b−) Taş, atıldığı noktadan ne kadar uzakta yere düşer?
c−) Taş, yere hangi hızla çarpar?

1
a−) y − y 0 = v 0 y t − gt 2 → −5t 2 + 20 sin(30)t + 45 = 0 →t = 4.22 s
2
1
b−) x − x 0 = v 0 x t + a x t 2 → x = 20  cos(30)t = 73 m
2
c−) vx = v0 x = 20  cos(30) = 17.3 m/s
v y = v0 y − gt = 20 sin(30) − (9.8)  (4.22) = −31.4
 m/s
v = 17.3 i − 31.4ˆj
ˆ
m/s
(4-13)
Örnek : Bir kurtarma uçağı yerden 100 m yükseklikte, 40 m/s yatay hızla giderken,
mahsur kalmış bir grubun bulunduğu noktaya yardım paketi ulaştırmak istiyor.
a−) Paketin grubun bulunduğu noktaya düşmesi için geçen süre nedir?
b−) Hangi yatay uzaklıktan bırakılmalıdır?
c−) Paket hangi hızla yere çarpar?

(4-14)
Örnek : Bir kurtarma uçağı yerden 100 m yükseklikte, 40 m/s yatay hızla giderken,
mahsur kalmış bir grubun bulunduğu noktaya yardım paketi ulaştırmak istiyor.
a−) Paketin grubun bulunduğu noktaya düşmesi için geçen süre nedir?
b−) Hangi yatay uzaklıktan bırakılmalıdır?
c−) Paket hangi hızla yere çarpar?

1 2 1
a−) y − y 0 = v 0 yt − gt → −100 = − (9.8)t 2
2 2
t = 4.52 s

1 2
b−) x − x0 = v0 x t + ax t → x = v 0 xt = 40  (4.52) = 181 m
2

c−) vx = v0 x = 40 m/s
v y = v0 y − gt = −(9.8)  (4.52) = −44.3 m/s

v = 40ˆi − 44.3ˆj m/s

(4-14)
Örnek : Bir kayakçı, şekildeki gibi 25 m/s' lik yatay bir hızla atlayış yapıyor
ve rampanın alt ucuna düşüyor. Rampanın eğim açısı 35o ' dir.
a−) Kayakçı ne kadar süre havada kalır?
b−) Rampanın uzunluğu (d ) ne kadardır?
c−) Kayakçı rampaya hangi hızla çarpar?

(4-15)
Örnek : Bir kayakçı, şekildeki gibi 25 m/s' lik yatay bir hızla atlayış yapıyor
ve rampanın alt ucuna düşüyor. Rampanın eğim açısı 35o ' dir.
a−) Kayakçı ne kadar süre havada kalır?
b−) Rampanın uzunluğu (d ) ne kadardır?
c−) Kayakçı rampaya hangi hızla çarpar?

1
y = − gt 2 = −4.9t 2 = −d sin(35)
a−) x = v0 x t = 25t = d cos(35) ;
2
−4.9t 2 25 tan(35)
− tan(35) = →t = = 3.57 s
25t 4.9

25(3.57)
b−) 25t = d cos(35) →d = = 109 m
cos(35)

c−) vx = v0 x = 25 m/s ;
vy = v0 y − gt = −(9.8)  (3.57) = −35 m/s

v = 25ˆi − 35ˆj m/s

(4-15)
(4-15)
(4-15)
(4-15)
(4-15)
(4-15)
(4-15)
(4-15)
(4-15)
(4-15)
(4-15)
(4-15)
(4-15)
Düzgün Dairesel Hareket:
Yarıçapı r olan çembersel bir yörüngede sabit v
hızıyla hareket eden cisim “düzgün dairesel
hareket” yapıyor denir. Yörüngenin her
noktasında cismin hızının büyüklüğü aynı fakat
yönü farklıdır.
Hızın değişmesi ivmenin sıfır olmadığı a gelir
anlamın .
Düzgün dairesel harekette ivme şu özellikleri taşır:
1. Çember üzerindeki her noktada çemberin merkezi olan C noktasına
doğrudur ve bu nedenle “ merkezcil ivme” olarak adlandırılır.
v2
2. Büyüklüğü a = bağıntısı ile verilir.
r
Cisim bir tam turunu bir periyotluk sürede (T) alır ve
2r ile ifade edilir.
T=
v
(4-16)
 
v = vx ˆi + vy ˆj = ( −v sin  ) ˆi + ( v cos ) ˆj
P noktasında konum, hız ve ivme :
yP = r sin  , xP = rcos

   dv  − v dyP  ˆi +  v dxP  ˆj
v =  −v P  ˆi +  v P  ˆj ; a =
y x
= 
 r   r  dt  r dt   r dt 

  2
ˆ
v 2 ˆ v2
 j ; a = ax + ay =
2
 v i 
2

a =  − r cos  +  − r sin   r

ay − ( v 2 / r ) sin 
tan  = = = tan  →  =  →ivme, C' ye doğrudur.
ax − ( v / r ) cos
2

(4-17)
Örnek : Bir taş, 0.5 m uzunluğundaki bir ipin ucuna asılmış
ve şekildeki gibi düşey düzlemde çembersel bir yörünge
üzerinde salınım yapmaktadır. İp, düşey eksenle 20o ' lik açı
yaptığında, taşın hızı 1.5 m/s' dir.
a−) Tam bu anda, radyal ve teğetsel yönlerdeki ivme nedir?
b−) Tam bu anda, net ivmenin büyüklüğünü ve yönünü
bulunuz?

v2 (1.5)2
a−) ar = = = 4.50 m/s2
r 0.5
at = g sin( ) = 9.8sin(20) = 3.35
m/s 2

b−) a = ar2 + at2 = (4.50)2 + (3.35)2 = 5.61 m/s2

3.35
 = tan −1 ( ) = 36.7o (ivmenin ip doğrultusu ile yaptığı açı)
4.50

(4-18)