1

BÖLÜM 2 BİR BOYUTTA HAREKET

 Bu bölümde bir (tek) boyutta hareketi inceleyeceğiz.

 Hareket, bir cismin konumundaki sürekli değişimi ifade eder.
 Mekanikte 2 çeşit hareket ile ilgileniriz:

 Çizgisel
 Dairesel
Bu hareketler için alınan yol (x,Ɵ), hız (v,ω), ivme (a,α), momentum (P,L) tanımları gösterim
ve ifade olarak farklı olsa bile benzerdirler
Maddenin yapısını oluşturan moleküller ise 3 tip hareket yapar
 Öteleme
 Titreşim
 Dönme
 Klasik mekanikte bir hareketi incelerken ilk adım, (hareketi oluşturan öğeleri göz ardı ederek)
hareketi uzay ve zaman cinsinden ifade etmektir. Klasik mekaniğin bu kısmına kinematik denir.

2
BÖLÜM 2 BİR BOYUTTA HAREKET

YERDEĞİŞTİRME, HIZ VE SÜRAT

Bir parçacığın hareketi, uzaydaki konumu her an biliniyorsa tamamen
bellidir.
Yerdeğiştirme ve alınan toplam yol:

xs son konum
x  xs  xi
xi ilk konum

Yerdeğiştirme ile alınan toplam yol karıştırılmamalıdır.

Örneğin, evinden işine gidip dönen bir kişi toplam 5 km yol almasına rağmen yerdeğiştirmesi 0 km!!! dir.

Yerdeğiştirme bir vektördür. Yerdeğiştirmenin hem büyüklüğü hem de yönü vardır!!!

Alınan toplam yol ise bir skalerdir. Sadece büyüklüğü vardır.
3
BÖLÜM 2 BİR BOYUTTA HAREKET

4
Ortalama Hız ve Ortalama Sürat: BÖLÜM 2 BİR BOYUTTA HAREKET

Bir parçacığın ortalama hızı Bir parçacığın ortalama sürati

x: parçacığın yerdeğiştirmesi
t: yerdeğiştirme süresince geçen zaman
x indisi hareketin x-ekseni boyunca olduğunu gösterir.
Hız vektördür. Hem büyüklüğü hem de yönü vardır!!
Sürat skalerdir. Sadece büyüklüğü vardır. Yönü yoktur ve daima pozitiftir.

5
BÖLÜM 2 BİR BOYUTTA HAREKET
ÖRNEK: A ve F noktaları arasındaki yerdeğiştirme, ortalama hız ve ortalama sürati bulunuz.

6
 BÖLÜM 2 BİR BOYUTTA HAREKET
Ani (Anlık) hız ve ani sürat:

t  0

Ani hız t ye göre x in birinci türevidir. Yani, dx/dt!

Hız, konum-zaman grafiğindeki eğimdir.
Ani sürat, o anki anlık hızın büyüklüğüdür.
Ortalama süratte olduğu gibi, anlık süratin de yönü yoktur ve büyüklüğü
daima pozitiftir.
Ani hız yerine artık hız kelimesini kullanacağız.
Ortalama hız ile ilgilendiğimizde ortalama kavramı
açıkça ifade edilecektir.
7
 BÖLÜM 2 BİR BOYUTTA HAREKET
m
x  (4 s )  t  (2 s2 )  t
m 2

(a) t=0s ile t=1s ve t=1s ile t=3s zaman aralıklarında parçacığın yerdeğiştirmesini bulunuz.
(b) t=0s ile t=1s ve t=1s ile t=3s zaman aralıklarındaki ortalama hızı hesaplayınız.
(c) t=2,5 s anındaki parçacığın anlık hızını bulunuz.

(a)

(b)

(c)

8
 BÖLÜM 2 BİR BOYUTTA HAREKET
İVME
Ortalama İvme:

9
 BÖLÜM 2 BİR BOYUTTA HAREKET
Ani (Anlık) ivme:
Hızın zamana göre birinci türevidir ( hız zaman grafiğinde, eğri üzerindeki bir
noktanın eğimi).

t  0 SI birim sisteminde birimi: m/s2

10
BÖLÜM 2 BİR BOYUTTA HAREKET
Hız-zaman grafiklerinden ivme-zaman grafikleri
çizilirse:

parabol

11
BÖLÜM 2 BİR BOYUTTA HAREKET

12
 BÖLÜM 2 BİR BOYUTTA HAREKET

Zamanın fonksiyonu olarak hız

Zaman ve hızın fonksiyonu olarak yerdeğiştirme

Zamanın fonksiyonu olarak yerdeğiştirme

Yerdeğiştirmenin fonksiyonu olarak hız

(veya zamandan bağımsız hız denklemi)

13
 BÖLÜM 2 BİR BOYUTTA HAREKET
ÖRNEK: Bir jet, uçak gemisine 140 mi/saat (63 m/s) hızla 2 s’de iniyor.
(a) Jet, 2 s sonra duruyorsa, ivmesini bulunuz.
(b) (b) Uçak yavaşlarken yerdeğiştirmesini bulunuz.

ÖRNEK: 45 m/s lik sabit hızla giden bir araba, bir ilan tahtası arkasına saklanan trafik polisini geçiyor.
Bundan 1 s sonra trafik polisi 3 m/s2 lik sabit ivme ile arabayı kovalamaya başlıyor. Trafik polisi arabayı ne
kadar zamanda yakalar?

14
 BÖLÜM 2 BİR BOYUTTA HAREKET
Serbest Düşen Cisimler
 Hava sürtünmesinin olmadığı ideal durumda düşme hareketine serbest düşme denir.
 Serbest düşen cisim başlangıçta hareketi (yukarı doğru veya aşağı doğru veya durgun halden
bırakılan) ne olursa olsun sadece yerçekimi etkisinde düşen cisimdir. Aşağıya doğru bir ivme
etkisinde kalırlar.
 Hava sürtünmesini ihmal edersek ve kısa düşey mesafelerde g nin değerinin değişmediğini
varsayarsak, serbest düşen bir cismin hareketi sabit ivmeli bir boyutlu harekete özdeş olur.

x => y

15
BÖLÜM 2 BİR BOYUTTA HAREKET

16
BÖLÜM 2 BİR BOYUTTA HAREKET
ÖRNEK: Bir binanın tepesinden yukarı doğru düşey olarak 20 m/s ilk hızla bir taş atılmıştır. Taş
düşerken yüksekliği 50 m olan binanın çatısını, şekilde görüldüğü gibi, sıyırarak geçiyor. Taşın atıldığı A
noktasında tA=0 s seçerek,
(a) Taşın maksimum yüksekliğe ulaştığı zamanı, (b) Maksimum yüksekliği,
(c) Taşın atıldığı noktaya geri dönüş zamanını, (d) Taşın bu andaki hızını,
(e) t=5 s deki taşın hızını ve konumunu bulunuz.

17