FİZİK

Bir Boyutta Hareket

19.10.2022
 Nükte

19.10.2022 2
 Nükte

19.10.2022 3
 Nükte

19.10.2022 4
 Nükte

19.10.2022 5
 Nükte

19.10.2022 6
 Nükte

19.10.2022 7
Bazen bir parçacığın hareketinde sadece ortalama hızı bilmek
gerekebilir. Ancak bir parçacığın belirli bir zaman aralığında ortalama
hızı, parçacığın herhangi bir anda ne yönde ve ne hızda gittiğini
söylemez.

Bunu bilmek için parçacığın o andaki ya da grafikte o noktadaki hızını

bilmemiz gerekmektedir. Bu hıza anlık hız denir.
Nükte

∆𝑥 𝑑𝑥
𝑣𝑥 = lim =
∆𝑡→0 ∆𝑡 𝑑𝑡

19.10.2022 8
 Ortalama Hız

Vektörel bir büyüklük olup, yer değiştirmenin zamana oranıdır.

Nükte

19.10.2022 9
 Ani Hız

A noktasındaki ani hız, A noktasından geçen teğet doğrusunun eğimidir.

Nükte

19.10.2022 10
 Nükte

19.10.2022 11
 Nükte

19.10.2022 12
 Nükte

19.10.2022 13
 Ortalama ve Ani İvme

İvme  Hızda meydana gelen değişim

Ortalama İvme

Hız-zaman grafiğinde A noktasından B

noktasına çizilen doğrunun eğimidir.

Nükte

19.10.2022 14
İvme  Hızda meydana gelen değişim

Ani İvme

A noktasındaki ani ivme, hız-zaman

grafiğinde A noktasından geçen teğet
doğrusunun eğimidir.
Nükte

19.10.2022 15
 Nükte

19.10.2022 16
 Nükte

19.10.2022 17
 Nükte

19.10.2022 18
 Nükte

19.10.2022 19
 Nükte

19.10.2022 20
 Nükte

19.10.2022 21
 Nükte

19.10.2022 22
 Nükte

19.10.2022 23
 Nükte

19.10.2022 24
 Sabit İvmeli Hareket

Nükte

19.10.2022 25
Sabit İvmeli Hareket  a sabit

Nükte

İvme-Zaman grafiğinin altındaki alan hızdaki değişimi verir.

19.10.2022 26
Sabit İvmeli Hareket  a sabit

Nükte

Hız-Zaman grafiğinin altındaki alan konum değişimini verir. Yamuğun alanıdır.

19.10.2022 27
Sabit İvmeli Hareket  a sabit

Zamanın fonksiyonu olarak hız

Zamanın fonksiyonu
Nükte
olarak yerdeğiştirme

Yerdeğiştirmenin
fonksiyonu olarak hız
Konum-Zaman grafiğinin eğimi hızı verir.

19.10.2022 28
 Nükte

19.10.2022 29
 Nükte

19.10.2022 30
 Serbest Düşen Cisimler

En iyi biline sabit ivmeli hareket örneği, dünyanın yerçekimi etkisiyle serbest düşen
cisimlerin hareketidir.

Deneyler gösterir ki; eğer hava direnci ihmal edilebilirse, belli bir bölgede bütün
cisimler boyutları ve ağırlıklarından bağımsız olarak aşağı doğru aynı ivme ile
düşerler.

Eğer düşülen mesafe dünyanın yarıçapına göre Nükte

küçükse ve dünyanın dönmesinden
kaynaklanan küçük etkileri ihmal edersek ivme sabittir.

Tüm bu varsayımlar altında idealleştirilmiş harekete serbest düşme denir.

19.10.2022 31
 Yandaki şekil düşen bir topun belirli aralıklarla çekilmiş
fotoğrafıdır.

Flaş her çaktığında topun o andaki görüntüsü filmde

resmedilir. Flaşlar arasındaki zaman aralığı eşittir. Bu nedenle
iki flaş arasındaki ortalama hız iki resim arasındaki mesafeyle
orantılıdır.

Fotoğraftaki toplar arasındaki mesafenin artması hızın sürekli

değiştiğini topun aşağıya doğru
Nükte ivmelendiğini göstermektedir.

Dikkatli ölçümler her zaman aralığındaki hız artışının aynı

olduğunu yani serbest düşmekte olan topun ivmesinin sabit
olduğunu gösterir.

19.10.2022 32
 Nükte

19.10.2022 33
Hava sürtünmesini ve viskoziteyi ihmal edip, serbest düşen cismin hareketi boyunca yer çekimi
ivmesinin değerini sabit kabul edersek, serbest düşen cismin hareketi bir boyutta sabit ivmeli hareket
olur.

Dolayısıyla serbest düşen bir cisim için önceki bölümde kinematik için elde ettiğimiz denklemleri
kullanabiliriz.

Bu denklemler 𝑥 doğrultusunda ve 𝑎𝑥 ivmesi ile hareket eden cisimler için elde edilmişti. Serbest
düşen bir cisim için kinematik denklemlerde yukarı yön +𝑦, ve konumu belirten değişken de 𝑦 olarak
alınır.

Dolayısıyla denklemlerdeki 𝑎𝑥 ivmesinin büyüklüğü, cismeNükte

tek etki eden ivme olan yer çekimi ivmesi
𝑔 = 9,8 𝑚/𝑠 2 dir ve yönelimi −𝑦 yönüne doğrudur.

Serbest düşme ile ilgili yapılan tanımlamaları daha iyi bir altyapıda irdelemek için, serbest düşme
yapan cismin hareketini kinematik için elde ettiğimiz denklemleri kullanarak inceleyelim:

19.10.2022 34
 Nükte

19.10.2022 35
Bir cisim şekildeki 50 m’lik platformun üzerindeki bir A noktasından yukarı doğru
düşey bir 𝑣𝑦𝐴 = 20 𝑚/𝑠 ’lik hızla atılmaktadır. Cismin atıldığı ilk an 𝑡𝐴 = 0 ve
platformun üstü 𝑦𝐴 = 0 𝑚 olarak seçilerek irdeleme yapılabilir.

Cismin maksimum yüksekliğe ulaştığı zaman: Cisim atıldığı andan itibaren

duruncaya kadar yani, A noktasından erişebildiği maksimum yükseklik olan B
noktasına kadar 𝑣𝑦𝐴 = 20 𝑚/𝑠 ilk hızını azaltarak 𝑣𝑦𝐵 = 0 𝑚/𝑠 hızına
ulaşmıştır. Hızdaki zamanla olan bu değişim cismin bir ivmesi olduğunu ve
değerinin de yer çekimi ivmesi değerinde olduğunu akla getirmelidir. Ancak
ivme burada hareket yönüne terstir ve dolayısıyla cismin hızı azalmıştır.
Yaklaşık olarak cismin ivmesini 𝑔 = 10 𝑚/𝑠 2 alırsak, cismin her saniye 10 𝑚/𝑠
Nükte
hız kaybedeceğini anlarız. Böylece cisim 10 𝑚/𝑠 ’lik ilk hızdan duruncaya
kadar 2 s geçtiğini kabaca hesaplayabiliriz. Kinematik denklemlerini kullanarak
ve 𝑔 = 9,8 𝑚/𝑠 2 alarak daha duyarlı bir hesap yapabiliriz; kullanacağımız
kinematik denklem 𝑣𝑦𝐵 = 𝑣𝑦𝐴 + 𝑎𝑦𝑡 deklemidir. Burada 𝑡𝑎 = 0, 𝑣𝑦𝑎 = 10 𝑚/𝑠,
𝑎𝑦 = −𝑔 = −9,8 𝑚/𝑠 2 ’dir.

19.10.2022 36
Bir cisim şekildeki 50 m’lik platformun üzerindeki bir A noktasından yukarı doğru
düşey bir 𝑣𝑦𝐴 = 20 𝑚/𝑠 ’lik hızla atılmaktadır. Cismin atıldığı ilk an 𝑡𝐴 = 0 ve
platformun üstü 𝑦𝐴 = 0 𝑚 olarak seçilerek irdeleme yapılabilir.

Cismin maksimum yüksekliğe ulaştığı zaman: Cisim atıldığı andan itibaren

duruncaya kadar yani, A noktasından erişebildiği maksimum yükseklik olan B
noktasına kadar 𝑣𝑦𝐴 = 20 𝑚/𝑠 ilk hızını azaltarak 𝑣𝑦𝐵 = 0 𝑚/𝑠 hızına
ulaşmıştır. Hızdaki zamanla olan bu değişim cismin bir ivmesi olduğunu ve
değerinin de yer çekimi ivmesi değerinde olduğunu akla getirmelidir. Ancak
ivme burada hareket yönüne terstir ve dolayısıyla cismin hızı azalmıştır.
Yaklaşık olarak cismin ivmesini 𝑔 = 10 𝑚/𝑠 2 alırsak, cismin her saniye 10 𝑚/𝑠
hız kaybedeceğini anlarız. Böylece cisim 10 𝑚/𝑠 ’lik ilk Nükte
hızdan duruncaya
kadar 2 s geçtiğini kabaca hesaplayabiliriz. Kinematik denklemlerini kullanarak
ve 𝑔 = 9,8 𝑚/𝑠 2 alarak daha duyarlı bir hesap yapabiliriz; kullanacağımız
kinematik denklem 𝑣𝑦𝐵 = 𝑣𝑦𝐴 + 𝑎𝑦𝑡 deklemidir. Burada 𝑡𝑎 = 0, 𝑣𝑦𝑎 = 10 𝑚/𝑠,
𝑎𝑦 = −𝑔 = −9,8 𝑚/𝑠 2 ’dir.

19.10.2022 37
Bir cisim şekildeki 50 m’lik platformun üzerindeki bir A noktasından yukarı doğru
düşey bir 𝑣𝑦𝐴 = 20 𝑚/𝑠 ’lik hızla atılmaktadır. Cismin atıldığı ilk an 𝑡𝐴 = 0 ve
platformun üstü 𝑦𝐴 = 0 𝑚 olarak seçilerek irdeleme yapılabilir.

Cismin ulaştığı maksimum yükseklik: Cismin B noktasına gelinceye kadar

toplamda 2 𝑠 hareket etmiş ve ilk hız 20 𝑚/𝑠 ve son hız 0 𝑚/𝑠 olduğundan
ortalama hız 10 𝑚/𝑠 olur. Bu ortalama hızı 2 𝑠 boyunca koruduğuna göre, her
saniye 10 𝑚 yol alacaktır. Dolayısıyla cisim B noktasına ulaşıncaya kadar 20 𝑚
yol alır, yani cisim maksimum 20 𝑚 yüksekliğe ulaşmış olur. İlgili kinematik
denklemini kullanarak daha detaylı bir hesap yapmak istersek:
Nükte

19.10.2022 38
Bir cisim şekildeki 50 m’lik platformun üzerindeki bir A noktasından yukarı doğru
düşey bir 𝑣𝑦𝐴 = 20 𝑚/𝑠 ’lik hızla atılmaktadır. Cismin atıldığı ilk an 𝑡𝐴 = 0 ve
platformun üstü 𝑦𝐴 = 0 𝑚 olarak seçilerek irdeleme yapılabilir.

Cismin atıldığı noktaya geri dönüş zamanı: Cismin ilk harekete başladığı A
noktasından, erişebildiği maksimum yükseklik olan B noktasına olan hareketi,
B noktasından C noktasına olan hareketinin tersidir. Dolayısıyla A’dan B’ye
olan uçuş süresi ile B’den C’ye olan uçuş süresi birbirine eşittir: 𝑡𝑐 = 4𝑠.

Bu ikinci dereceden bir denklemdir

Nükte ve t = 𝑡𝑐
için iki çözümü vardır. Eşitliği çarpanlarına
ayırırsak çözümlerden biri 𝑡 = 0 ve diğeri ise
𝑡 = 4,08 𝑠’dir.

Aradığımız çözüm sıfırdan farklı olan

çözümdür.
19.10.2022 39
Bir cisim şekildeki 50 m’lik platformun üzerindeki bir A noktasından yukarı doğru
düşey bir 𝑣𝑦𝐴 = 20 𝑚/𝑠 ’lik hızla atılmaktadır. Cismin atıldığı ilk an 𝑡𝐴 = 0 ve
platformun üstü 𝑦𝐴 = 0 𝑚 olarak seçilerek irdeleme yapılabilir.

Cismin C noktasındaki hızı: C noktasında cismin konumu yine 𝑦𝐴 = 0 𝑚’dir.

Cismin hızı C noktasında, A noktasındaki hız değeri ile aynı fakat ters
yönlüdür: 𝑣𝑐 = −20 𝑚/𝑠. Bu değeri ilgili kinematik denkleminden elde etmek
istersek:

Nükte

19.10.2022 40
Bir cisim şekildeki 50 m’lik platformun üzerindeki bir A noktasından yukarı doğru
düşey bir 𝑣𝑦𝐴 = 20 𝑚/𝑠 ’lik hızla atılmaktadır. Cismin atıldığı ilk an 𝑡𝐴 = 0 ve
platformun üstü 𝑦𝐴 = 0 𝑚 olarak seçilerek irdeleme yapılabilir.

𝒕 = 𝟓 𝒔’de cismin hızı ve konumu: Problemi farklı bir yaklaşımla inceleyip,

cismin B noktasından ilk hızsız olarak serbest düşme hareketi yaptığı durumu
inceleyebiliriz. 𝑡 = 5 𝑠 ’ye cisim B noktasından ilk hızsız olarak yer çekimi
ivmesinin etkisinde 𝑡 = 3 𝑠 sonra gelecektir. Dolayısıyla uçuş süresini 𝑡 = 3 𝑠
olarak düşünebiliriz. Bu durumda cisme sadece yer çekimi ivmesi etki ettiğinden
cisim 𝑡 = 3 𝑠 boyunca her saniyede 10 m/𝑠 hızını arttıracaktır
Nükte ve 30 m/𝑠 hıza
ulaşacaktır:

19.10.2022 41
Bir cisim şekildeki 50 m’lik platformun üzerindeki bir A noktasından yukarı doğru
düşey bir 𝑣𝑦𝐴 = 20 𝑚/𝑠 ’lik hızla atılmaktadır. Cismin atıldığı ilk an 𝑡𝐴 = 0 ve
platformun üstü 𝑦𝐴 = 0 𝑚 olarak seçilerek irdeleme yapılabilir.

𝒕 = 𝟓 𝒔’de cismin hızı ve konumu: Yine farklı bir açıda probleme eğilip,
𝑦𝐶 = 0 𝑚 olarak alıp C noktasından itibaren hareketi inceleyelim.

𝑡 = 𝑡𝐷 − 𝑡𝐶 alarak,

Nükte

19.10.2022 42