Fizik 1- MEKANİK

Prof. Dr. Sedat BALLIKAYA

Tuğçe MARAŞ
İKİ BOYUTTA HAREKET

BÖLÜM İÇERİĞİ

3.1. YER DEĞİŞTİRME,HIZ VE İVME VEKTÖRLERİ

3.2. SABİT İVMELİ İKİ BOYUTLU HAREKET
3.3. EĞİK ATIŞ HAREKETİ
3.4. DÜZGÜN DAİRESEL HAREKET
3.5. TEĞETSEL VE RADYAL İVME
3.6. BAĞIL HIZ VE BAĞIL İVME
3.7. ÇALIŞMA SORULARI
 .

Kazanımlar
 Yer değiştirme, hız, ivme vektörlerini bulabilme
 İki boyutta sabit ivmeli hareket ile ilgili hesaplama yapabilme
 Eğik atış hareketlerini yatay ve düşey boyutta analiz edebilme
 Düzgün dairesel hareketi analiz edebilme ( hız ve ivme analizi
yapabilme)
 Teğetsel ve radyal ivme arasındaki farkı anlayabilme
 Sabit hızlı 2 cismin hareketini birbirine göre yorumlama ve hareketli
bir ortamdaki sabit hızlı cisimlerin hareketini farklı gözlem
çerçevelerine göre yorumlayabilme
YER DEĞİŞTİRME, HIZ VE İVME VEKTÖRLERİ
xy düzleminde hareket eden bir parçacığın yer değiştirme,hız,ivme gibi
fiziksel nicelikleri bulmak için yandaki şekilde verildiği gibi ilk önce Δr yer
değiştirme vektörünü tanımlamamız gerekir.

 İKİ BOYUTTA SABİT İVMELİ HAREKET


ÖRNEK 1: DÜZLEMDE HAREKET
ÇÖZÜM1:
EĞİK ATIŞ HAREKETİ

Eğik atış hareketine havaya fırlatılan

bir beyzbol topunun hareketi örnek
olarak verilebilir. Top bir eğri boyunca
hareket eder. Bu hareketin analizini
yapmak için belli kabuller alınır.
Bunlardan ilki g yerçekimi ivmesi
hareket süresince sabit ve aşağıya
doğru yönelik olduğu, ikincisi ise hava
direncinin etkisi ihmal edilmektedir. Bu
varsayımlarla eğik olarak atılan bir
cismin yolunun parabol olduğunu
bulacağız. Bu varsayımları bu dersin
sonuna kadar kullanacağız.
 Eğik atış hareketi iki hareketin üst üste binmesidir. Yatay doğrultuda sabit hızla hareket
düşey doğrultuda serbest düşme hareketidir. Uçuş zamanı t hariç, eğik atış hareketindeki
düşey ve yatay bileşenler tamamıyla birbirinden bağımsızdırlar.
y

B
x
0

R
ÖRNEK2:
ÇÖZÜM 2 :
Örnek;
 Bir Alaska cankurtaran uçağı
şekilde görüldüğü gibi, zor
durumdaki bir kısım kaşife
acil kumanya paketi atıyor.
Uçak yerden 100 m
yüksekte 40 m/s hızla yatay
olarak yol alıyorsa, paket,
bırakıldığı noktaya göre yere
nerede çarpar ?
 Yatay doğrultuda alınan yol;
𝑥𝑠 = 𝑣𝑥𝑖 𝑡 → 𝑥𝑠 = (40 m/s ) 𝑡
 𝑦𝑠 = -100 m ( paket yere çarptığı andaki koordinat)
 Düşey doğrultudaki ilk hızının 𝑣𝑦𝑖 bileşenininde bırakılma anında
hızın yatay bileşeni olması nedeniyle sıfırdır.

1 1
 𝑦𝑠 = - 𝑔 𝑡 2 → -100 m = - ( 9,81 𝑚/𝑠 2 ) 𝑡 2
2 2
 𝑡 2 = 4,52 s

 Uçuş zamanının bu değeri x koordinatını veren eşitlikte yerine

konulursa,
 𝑥𝑠 = (40 m/s ) (4,52 s) → 𝒙𝒔 = 181 m
 Örnek;
 Bir kayak sporcusu, kayak pistini şekildeki gibi 25 m/s lik hızla yatay
doğrultuda giderek terkeder. Aşağıya inişinde 35° lik eğimle düşer. Sporcu
tepeden aşağıya nereye düşer ?
 Kayakçının havada 10s den daha kısa süre kalacağını beklemek akla
yatkındır ve böylece, yatay olarak 250 m den daha uzağa gitmeyecektir.
Yokuş boyunca alınan d yolunun aynı mertebede olacağını bekleyecektir.
 𝑥𝑠 = 𝑣𝑥𝑖 𝑡 = (25 m/s ) t
1 1
 𝑦𝑠 = 𝑎𝑦 𝑡 2 = ( 9,81 𝑚/𝑠 2 ) 𝑡 2
2 2

 𝑥𝑠 = d cos(35°) ve 𝑦𝑠 = - d sin(35°)

 (25 m/s ) t = d cos(35°)

1
 ( 9,81 𝑚/𝑠 2 ) 𝑡 2 = − d sin(35°)
2
 Yukarıdaki iki denklem de t ler yok edilirse d=109 m çıkar.
 𝑥𝑠 = d cos(35°) = 109m cos(35°) =89,3 m
 𝑦𝑠 = - d sin(35°) = - 109m sin(35°) = -62,5 m
DÜZGÜN DAİRESEL HAREKET

 Aşağıda ki şeklin a kısmında V sürati ile dairesel yolda Hareket eden

bir arabayı göstermektedir. Böyle bir harekete düzgün dairesel hareket
denir.
 Arabanın hareket doğrultusu değiştiğinden, arabanın ivmesi vardır.
 Herhangi bir hareket için hız vektörü yola teğettir.
 Sonuç olarak bir cisim dairesel yolda hareket ettiği zaman, hız vektörü
dairenin yarıçapına dik olur.
 TEĞETSEL VE RADYAL İVME


 BAĞIL HIZ VE BAĞIL İVME

Bu kısımda, birbiriyle
bağlantılı olan farklı referans
sistemlerindeki farklı
gözlemciler tarafından nasıl
yapıldığını tanımlayacağız.
Farklı referans sistemindeki
gözlemcilerin verilen bir
parçacık için farklı yer
değiştirmeler, hızlar ve
ivmeler ölçüldüğünü
bulacağız. Yani birbirine göre
iki gözlemci, Ölçümlerinin
sonuçlarında hemfikir
olmazlar.
Kaykay süren bir kişinin( A
gözlemcisi) yandaki şekilde
verildiği gibi, bir topu kendisinin
referans sisteminde önce bir
doğru boyunca yukarıya ve sonra
aynı düşey çizgi boyunca aşağıya
doğru hareket etmekteymiş gibi
görünecek şekilde fırlattığını
varsayalım. Duran bir
gözlemci(B) şekil b de
gösterildiği gibi, topun yolunu bir
parabol olarak görecektir. B
gözlemcisine göre, topun
(yukarıya doğru olan ilk hızdan
ve aşağıya doğru olan çekim
ivmesinden sonuçlanan) düşey
bir hız bileşeni ve yatay bir hız
bileşeni vardır.
Örnek ;
 Kuzeye yönelen bir tekne, geniş bir
nehri suya göre 10 km/saat lik bir
hızla karşıya geçmektedir. Nehirdeki
su doğuya doğru yere göre 5
km/saat lik düzgün bir hıza sahiptir.
Teknenin kıyılardan birinde duran bir
gözlemciye göre hızını bulunuz.
 𝑉𝑇 𝑁 → Teknenin nehre göre hızı
 𝑉𝑁 𝑌 → Nehirin yere göre hızı
 𝑉𝑇 𝑌 → Teknenin yere göre hızı
 𝑽𝑻 𝒀 = 𝑽 𝑻 𝑵 + 𝑽𝑵 𝒀
 Θ açısıyla yönelim olduğu için ;

𝑽𝑻 𝒀 = 𝑽𝑻 𝑵 𝟐 + 𝑽𝑵 𝒀 𝟐 = 102 + 52 km/ sa = 11,2 km/sa

Yönü;
𝑽𝑵 𝒀 5
Θ = 𝐭𝐚𝐧−𝟏 = tan−1 = 26,6 °
𝑽𝑻 𝑵 10
 ÇALIŞMA SORULARI

1.Bir top bir binanın tepesinden yatay olarak atılmaktadır. Bir sn sonra başka bir
top aynı noktadan aynı hızla yatay olarak atılıyor. Hareketin hangi noktasında
toplar birbirlerine en yakın durumda olacaklardır? İlk top daima ikinci toptan
daha mı hızlı yol alır? Birinci topun yere çarptığı an ile ikincisinin yere çarptığı an
arasında ne kadar zaman geçer? Toplar yere aynı zamanda varacak şekilde ikinci
topun yatay atılma hızı değiştirilebilir mi?