Bölüm 7

ENTROPİ

Prof. Dr. Hakan F. ÖZTOP

1
Amaçlar
• Termodinamiğin ikinci kanununu hal değişimlerine uygulamak.

• İkinci yasa verimini ölçmek için entropi olarak adlandırılan özelliği tanımlamak.

• Entropinin artış ilkesinin ne olduğunu açıklamak.

• Saf, sıkıştırılamaz maddeler ve mükemmel gazlar için söz konusu olan hal değişimleri
sırasında ortaya çıkan entropi değişimlerini hesaplamak.

• İzantropik hal değişimleri olarak isimlendirilen hal değişimlerini incelemek

• Tersinir sürekli akış iş bağıntılarını elde etmek.

• Sürekli akışlı sistemler üzerinde izantropik verimlilikleri geliştirmek.

• Entropi dengesini çeşitli sistemlere tanıtmak ve uygulamak.

KAYNAK : Y. Çengel, Boles, Termodinamik, Güven Bilimsel

2
  dV  Vçevrim 0
2
 Q 
1
 Q  1
2
Q
S   
1
    
T içten, tr 1  T0 içten, tr T0   Q 
1
içten , tr
S 
T0

ENTROPİNİN ARTIŞI İLKESİ

Eşitlik içten tersinir hal değişimleri, eşitsizlik

ise tersinmez hal değişimleri için geçerlidir.

Bir çevrim tersinir ya da

tersinmez bir hal
değişiminden ibarettir.

Tersinmez bir hal değişimi sırasında bir miktar entropi üretilir veya var edilir, entropi
üretimi tümüyle tersinmezlikler ile ilgilidir.

Entropi üretimi Süretim ifadesi her zaman sıfır veya pozitif bir değerdir.
Bir sistemin entropisi bir hal değişimi sırasında azalabilir mi?

3
 Ayrık bir sistemin
entropi değişimi onun
bileşenlerinin entropi
değişimlerinin
toplamıdır ve asla
sıfırdan daha az
olamaz.

Bir sistem ve onun çevresindekiler ayrık bir

sistemi oluşturur.

Entropinin artışı ilkesi

Entropi Üzerine Bazı Yorumlar

1. Hal değişimleri herhangi bir yönde değil, sadece belirli bir yönde gerçekleşebilir. Hal değişimi,
entropinin artışı ilkesi ile uyumlu yönde ilerlemek zorundadır. Yani hal değişimi sırasında Süretim ≥ 0
olmalıdır. Bu ilkeyi sağlamayan bir hal değişimi gerçekleşemez.

2. Entropi korunumu söz konusu değildir, bu nedenle entropinin korunumu ilkesi diye bir kavram
yoktur. Entropi, sadece ideal bir durum olan tersinir hal değişimleri sırasında korunur ve gerçek
bütün hal değişimleri sırasında artar.

3. Tersinmezliklerin varlığı mühendislik sistemlerinin verimlerini azaltır ve entropi üretimi hal değişimi
sırasında görülen tersinmezliklerin bir ölçüsüdür. Aynı zamanda, mühendislik sistemlerinin
verimlerini saptamak için bir kriter olarak da kullanılır.

Süretim  Stoplam  S sis  Sçevre  1 kJ/K

4
 SAF MADDELERİN ENTROPİ DEĞİŞİMİ
Entropi bir özeliktir ve bu nedenle bir sistemin entropisinin değeri, sistemin durumu sabit
olduğunda sabittir.

Saf maddelerin entropileri tablolardan Su için T-s diyagramının şekli

belirlenir (diğer özelikleri gibi).

Entropi değişimi S  mS  m  s2  s1  (kJ/K)

İZANTROPİK HAL DEĞİŞİMLERİ

Bir hal değişimi sırasında entropi sabit kalıyorsa, bu hal değişimine izantropik hal değişimi olarak isim
verilir.

İçten tersinir ve adyabatik

(izantropik) bir hal değişimi T-s diyagramında izantropik hal değişimi
sırasında entropi sabit kalır. dikey bir doğru gibi görünür.

5
ENTROPİ İÇEREN ÖZELİK DİYAGRAMLARI

T-S
diyagramında
hal değişimi
eğrisi altında
kalan alan içten
tersinir hal
değişimleri için
ısı geçişini
gösterir.

Mollier diyagramı: h-s diyagramı

Sürekli akışlı adyabatik sistemler

için, h-s diyagramında dikey
uzunluk ∆h işin bir ölçüsüdür ve
yatay uzunluk ∆s
tersinmezliklerin bir ölçüsüdür.

6
 ENTROPİ NEDİR?

Boltzmann bağıntısı

Sıfır mutlak sıcaklıkta saf kristal madde

mükemmel düzendedir ve entropisi sıfırdır.
(termodinamiğin üçüncü yasası)

Bir maddenin moleküler

düzensizliğinin (entropi)
seviyesi o erirken ya da
buharlaşırken artar.

Düzensiz enerji ne kadar büyük olursa olsun,

çok yararlı bir etki yaratamaz.

Bir gazda yapılan dönen pervane işi gazın

düzensizlik seviyesini (entropi) artırır ve böylece
enerji bu hal değişimi sırasında azalır.

Isı transferi sırasında

Sürtünmenin yokluğunda dönen bir net entropi artar.(soğuk
mil tarafından bir ağırlığın yüzeyin entropi artışı
kaldırılması herhangi bir düzensizlik sıcak yüzeyin entropi
(entropi) yaratmaz ve böylece enerji azalmasından daha
bu hal değişimi sırasında azalmaz. fazladır.)

7
T ds BAĞINTILARI

T dS  dU  P dV (kJ)
T ds  du  P dv (kJ/kg)

SIVI VE KATILARIN ENTROPİ DEĞİŞİMİ

Sıvı ve katılar yaklaşık olarak

Sıvı ve katılar için
sıkıştırılamaz madde kabul
olduğundan
edilebilirler. Çünkü sıvı ve katıların
özgül hacimleri, bir hal değişimi
sırasında neredeyse sabit
kalmaktadır.

c p  cv  c ve du  c dT

Sıkıştırılamaz bir maddenin izantropik hal değişimi için

8
MÜKEMMEL GAZLARIN ENTROPİ DEĞİŞİMİ

Birinci T ds bağıntısından İkinci T ds bağıntısından

Sabit Özgül Isılar (Yaklaşık Çözüm)

İdeal gazın birim molu için entropi değişimleri

Sabit özgül ısılar varsayımı altında, özgül

ısıların bazı ortalama değerlerde sabit
olduğu varsayılır.

9
Değişken Özgül Isılar (Tam Çözüm)
Mutlak sıfır sıcaklığı referans noktası olarak seçeriz
ve s° fonksiyonu tanımlarız:

Tablo A-17

Birim kütle temelinde

İdeal bir gazın entropisi hem T
hem de P ’ye bağlıdır.
Fonksiyon s° entropinin
yalnızca sıcaklıkla değişimine
bağlıdır.

Birim mol temelinde

Mükemmel Gazların İzantropik Hal Değişimleri

T2 R v
ln  ln 2
T1 cv v1
R / cv
T  v 
ln 2   ln 1 
T1  v2 
R  c p  cv , k  c p / cv
R / cv  k  1
k 1
 T2   v  Tv k 1  sabit
   1 
 T1  s  sabit  v2 
k
TP1 k  / k  sabit
 T2   P   v 
   2   1  Pv k  sabit
 T1  s  sabit  P1  s  sabit  v2 
10
 Bağıl Basınç ve Bağıl Özgül Hacim

P2 s  s1
 exp 2
P1 R
veya
P2 exp  s2 / R 

P1 exp  s1 / R   P2  P
   r2
 P1  s  sabit Pr1
Pv Pv v T P T P T /P
1 1
 2 2  2  2 1  2 r1  2 r 2
T1 T2 v1 T1 P2 T1 Pr 2 T1 / Pr1

 v2  v
   r2
 v1  s  sabit vr1

TERSİNİR SÜREKLİ AKIŞ İŞİ

 qtr   wtr  dh  dke  dpe
 qtr  T ds  Denk 7  16  
  qtr  dh  vdP
T ds  dh  vdP  Denk 7  24  
 wtr  vdP  dke  dpe
2
wtr    vdP  ke  pe
1

2
wtr    vdP
1
2
wtr , g   vdP  ke  pe
1

wtr  v  P2  P1   ke  pe

V22  V22
v  P2  P1    g  z2  z1   0
2

11
Sürekli Akışlı Düzeneklerde En Uygun İş Etkileşiminin Tersinir Bir Hal Değişimi
Sırasında Gerçekleştiğinin Kanıtlanması

Tersinir bir türbin, tersinmez olandan

her ikisi de aynı son durum
arasındalarsa daha fazla iş verir.

 wtr   wgerçek  qgerçek  qgerçek

 ds  0 ds 
T T T
wtr  wgerçek

KOMPRESÖR İŞİNİN EN AZA İNDİRİLMESİ

12
Ara Soğutmalı Kademeli Sıkıştırma
Gaz birkaç kademede sıkıştırılır ve kademelerin arasında ara soğutucu adı verilen bir ısı değiştiricisinden
geçirilerek soğutulur.

İki kademeli sürekli akışlı bir

kompresyon için P-v ve T-s
diyagramları.

SÜREKLİ AKIŞLI DÜZENEKLERİN İZANTROPİK VERİMLERİ

İzantropik işlemler tersinmezlik gerektirmez ve adyabatik düzenekler için ideal model vazifesini görürler.

Türbinin
izantropik verimi

13
Kompresörler ve Pompaların İzantropik Verimleri

Lülelerin İzantropik Verimi

Lüleye giriş hızının lüleden çıkış

hızına oranla çok küçük olduğu kabul
edilirse, enerji dengesi
Adyabatik bir
lülenin izantropik
ve gerçek hal
değişimi için h-s
diyagramı.

O halde,

Bir maddenin gerçek bir

lüleden daha yüksek
sıcaklıkta (böylece daha
düşük hızda) ayrılması
sürtünmenin bir
sonucudur.
14
ENTROPİ DENGESİ

S g  Sç  Süretim  S sistem

Bir sistemin entropi değişimi, ∆S

system

Sistemin özelikleri kararlı olmadığında

Entropi Geçişinin Mekanizmaları, Sgiren ve Sçıkan

1 Isı Geçişi

Isı geçişi tarafından entropi geçişi:

İş tarafından entropi geçişi: Isı geçişine daima Q/T miktarında

entropi transferi tarafından eşlik edilir,
orada sınır sıcaklığı T ‘dir.

İş sistem sınırlarınsan geçerken entropi eşlik etmez.

Fakat iş enerjinin daha az yararlı formunda iken sistem
içinde entropi üretilebilir.

15
 2 Kütle Akışı

Kütle tarafından entropi geçişi:

Hal değişimi esnasında kütlenin özeliği değiştiğinde,

Kütle enerji olduğu kadar entropi de içerir ve böylece

sisteme ya da sistemden kütle akışına enerji ve entropi
geçişi tarafından eşlik edilir.

Entropi Üretimi, Süretim

Sistem sınırları dışındaki entropi üretimi sistem ve

onun yakın çevresini içeren genişletilmiş bir sistemde
bir entropi dengesinin yazılması ile izah edilebilir.

16
Kapalı Sistemler

Kontrol Hacimleri

Bir maddenin entropisi tek-akışlı, adyabatik, sürekli akışlı düzeneklerin içinden akarken daima artar
(ya da tersinir bir hal değişimi durumunda sabit kalır). Bir kontrol hacminin entropi değişimi ısı transferi
kadar kütle akışının da bir sonucudur.

17
Isı Geçişi ile Birlikte Gerçekleşen Entropi Üretimi

Sonlu sıcaklık farkında ısı geçişi sırasında entropi üretiminin grafiksel gösterimi

18
ÖRNEK-1

Bir hal değişimi sırasında, sistemden 300 K sıcaklıktaki çevre havaya, şekilde gösterildiği gibi 750
kJ ısı geçişi olmaktadır. Bu hal değişimi sırasında çevre havanın entropi değişimini hesaplayın.

Çözüm
Çevre hava büyük miktarlarda ısı alışverişini sıcaklığı
değişmeden yapabilmektedir. Bu nedenle, 300 K sıcaklıkta bir ısıl
enerji deposu olarak göz önüne alınabilir ve entropi değişimi:
T  300 K  sabit
T=300
Q
S sisK=sbt
  2.5 kJ / K
T
Q 750 kJ S 
Q
 2.5 kJ/K
Ssis,izotermal    2.5 kJ / K T
Tsis 300 K

Qçevre ve Sçevre artı değerlerdir, çünkü ısı geçişi çevreye olmaktadır.

Qçevre ve Sçevre artı değerlerdir, çünkü ısı geçişi çevreye

olmaktadır.

19
ÖRNEK-2

800 K sıcaklıktaki bir ısıl enerji deposundan (a) 500 K, (b) 750 K sıcaklığındaki bir ısıl enerji
deposuna 2000 kJ ısı geçişi olmaktadır. Hangi işlemin daha tersinmez olduğunu belirleyin.
Çözüm

(a)500 K sıcaklığındaki ısı kuyusuna olan ısı geçişi işlemi için

Q ısı kaynağı -2000kJ
ΔSısı kaynağı = = =-2.5kJ/K
Tısı kaynağı 800K
Q ısı kuyusu 2000kJ
ΔSısı kuyusu = = =4.0kJ/K
Tısı kuyusu 500K
ve
Süretim =ΔS toplam =ΔSısı kaynağı + ΔSısı kuyusu =  -2.5+4.0  =1.5kJ/K

(b) Sıcaklığı 750 K sıcaklığındaki kuyu için tekrar hesap yaparsak

ΔSısı kaynağı = - 2.5 kJ/K
ΔSısı kuyusu = 2.7 kJ/K
Süretim =ΔS toplam = (-2.5  2.7)  0.2 kJ/K

İkinci şıktaki ısı geçişi için toplam entropi değişimi daha azdır, bu nedenle
tersinmezlik daha azdır. Bu beklenen bir sonuçtur, çünkü ısıl enerji depoları
arasındaki sıcaklık farkı daha küçüktür. Bu hal değişimleriyle ilgili tersinmezlikler
iki ısıl enerji deposu arasında bir Carnot ısı makinesini çalıştırarak yok edilebilir,
bu durumda Stop= 0 olur.

20
ÖRNEK-3

Sabit hacimli kapalı bir kapta başlangıçta 20 °C sıcaklık ve 140 kPa basınçta 5 kg soğutucu
akışkan-12 bulunmaktadır. Daha sonra soğutucu akışkandan basıncı 100 kPa olana kadar ısı
çekilmekte ve bu arada soğutucu akışkan bir döner kanatla karıştırılmaktadır. Bu hal değişimi
sırasında soğutucu akışkan-134a'nin entropi değişimini hesaplayın.

Çözüm

Durum 1 : P1  140kPa  s1  1.0624 kJ / kgK


T1  20C  v1  0.16544 m3 / kg Akışkan-134a
Durum 2 : P2  140kPa  v f  0.0007259 m3 / kg

 v2  v1   vg  0.19254 m3 / kg
Isı

v2  v f 0.16544  0.0007259
x2    0.859
v fg 0.19254  0.0007259

s2  s f  x2 s fg  0.07188   0.859  0.87995  0.8278 kJ / kgK

S  m  s2  s1    5 kg  0.8278  1.0624  kJ / kgK

 1.173 kJ / K

21
 ÖRNEK-4

Hava sürekli akışlı, tersinir bir kompresörde 100 kPa basınç ve 300 K sıcaklıktan, 900 kPa basınca
sıkıştırılmaktadır. Akışkanın birim kütlesi için sıkıştırma işini, sıkıştırmanın (a) k = 1.4 olmak üzere
izantropik, (b) n = 1.3 olmak üzere politropik, (c) sabit sıcaklıkta, (d) n=1.3 olmak üzere tersinir,
iki kademeli ve ara soğutmalı olması durumunda hesaplayın.

Çözüm

Verilen koşullarda hava mükemmel gaz kabul edilebilir, çünkü

kritik nokta değerleriyle karşılaştırıldığı zaman sıcaklığı
yüksek ve basıncı düşüktür.

(a ) k  1.4 için izantropik sıkıştırma

 k 1 / k
kRT1  P2  
wkomp , g     1
k  1  P1  



1.4  0.285 kJ / kgK  300 K   900kPa 1.41/1.4  1
  
1.4  1  100kPa  
 263.2 kJ / kg
(b) n  1.3 için politropik sıkıştırma
 n 1 / n
nRT1  P2  
wkomp , g     1
n  1  P1  



1.3 0.285 kJ / kgK  300 K   900kPa  
1.31 /1.3

1

  
1.3  1  100kPa  
 246.4 kJ / kg
(c) izotermal sıkıştırma
P2 900 kPa
wkomp , g  RT ln   0.287  300  ln
P1 100 kPa
 189.2 kJ / kg
(d ) Tersinir ve iki kademeli ara soğutmalı sıkıştırma (n=1.3): Bu durumda her iki
kademedeki basınç oranı eşit olmaktadır ve aşağıdaki gibi hesaplanabilir.
Px   P1 P2   100 900   300kPa
1/2 1/2

Yukarıdan görüleceği gibi, sabit sıcaklıkta sıkıştırma en az işi, izantropik

sıkıştırma da en çok işi gerektirmektedir, iki kademeli politropik sıkıştırma
kullanıldığı zaman kompresör işi azalmaktadır. Kademe sayısı arttıkça, kompresör
işi sabit sıcaklıkta sıkıştırma için bulunan değere yaklaşacaktır.

22
ÖRNEK-5

Su buharı sürekli akışlı bir adyabatik türbine 3 MPa basınç ve 400 °C sıcaklıkta girmekte,
50 kPa basınç ve 100 °C sıcaklıkta çıkmaktadır. Türbinin gücü 2 MW olup buharın
türbindeki kinetik enerji değişimi ihmal edilebilir, (a) Türbinin adyabatik verimini,
(b) türbinde akan su buharının kütle debisini hesaplayın.

Çözüm
(a) Türbin adyabatiktir, ayrıca akışın kinetik ve
potansiyel enerjilerindeki değişim ihmal
edilebilecek değerlerdedir.

Hal 1 P1  3 MPa  h1  3231.7 kK / kg

 Tablo A  6 
T1  400C  s1  6.9235 kJ / kgK
Hal 2 P2 a  500 kPa 
 h2 a  2682.4 kJ / kg Tablo A  6 
T2 a  100C 

P2 s s f  1.0912 kJ / kgK
Hal 2s  Tablo A  5
 s2 s  s1  sg  7.5931 kJ / kgK

s2 s  s f 6.9235  1.0912
x2 s    0.897
s fg 6.5019
h2 s  h f  x2 h fg  340.54  0.897  2304.7   2407.9 kJ / kg

h1  h2 a 3231.7  2682.4
T    0.667 veya %66.7
h1  h2 s 3132.7  2407.9

(b) Türbinden geçen su buharının kütle debisi sürekli akışlı açık sistem için enerjinin
korunumu denkleminden belirlenebilir
E g  Eç

m h1  W a , ç  m h2 a

W a , ç  m  h1  h2 a 
 1000 kJ / s 
2 MW    m  3231.7  2682.4 
 1 MW 
m  3.64 kg / s

23