ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ

Ο ρόλος του Συντάγματος στον

καθορισμό της οικονομικής
πολιτικής
 Εισαγωγή
Θεωρητικό πλαίσιο

 Φιλελευθερισμός: ανεξαρτησία της δράσης των ατόμων από τις επεμβάσεις του
κράτους

 Παρεμβατισμός - Επεμβατισμός: επέμβαση του κράτους στην ιδιωτική οικονομική

δραστηριότητα ώστε να συντονιστεί η ατομική δραστηριότητα και να αποφευχθεί
το ενδεχόμενο βλάβης του κοινωνικού συνόλου

 Στόχος, μελετώντας το οικονομικό σύνταγμα, είναι να μάθουμε περισσότερα

σχετικά με τις επιπτώσεις αυτών των επίσημων συνταγματικών κανόνων σε
συγκεκριμένες οικονομικές πολιτικές.
 Τι είναι το οικονομικό σύνταγμα
 Οικονομικό Σύνταγμα είναι το σύνολο των θεμελιωδών κανόνων δικαίου μιας
κρατικά οργανωμένης κοινωνίας, που διέπει το σύνολο των σχέσεων επί των
οικονομικών αγαθών, μονάδων και λειτουργιών

 Με το οικονομικό σύνταγμα λοιπόν παρέχονται τα κριτήρια βάση των οποίων

κρίνεται εάν διάφορες οικονομικές πολιτικές αποφάσεις και πλέγματα οικονομικών
σχέσεων εναρμονίζονται με το σύνταγμα
 Οικονομικά συστήματα
 Η ελεύθερη αγορά
Οι αποφάσεις που έχουν οικονομική σημασία και αφορούν την παραγωγή, διανομή,
επένδυση και κατανάλωση, είναι αποκομμένες από τον κρατικό μηχανισμό και
επαφίονται στα κατ’ ιδίαν υποκείμενα της οικονομικής δραστηριότητας, μέσα στα
πλαίσια μια κρατικής εποπτείας και καθοδήγησης

 Προγραμματισμένη ή σχεδιασμένη οικονομία

Οι αποφάσεις που έχουν ουσιώδη οικονομική σημασία με εξαίρεση τη σφαίρα της
κατανάλωσης, παίρνονται από το κράτος

Είναι το Σύνταγμα οικονομικά ουδέτερο;

 Διακρίσεις Οικονομικών Συνταγμάτων

 Τυπικό Οικονομικό Σύνταγμα ή Οικονομικό Σύνταγμα εν στενή έννοια

 Ουσιαστικό Οικονομικό Σύνταγμα ή Οικονομικό Σύνταγμα εν ευρεία

έννοια
Το Ελληνικό Οικονομικό Σύνταγμα

 Δικαίωμα συμμετοχής στην οικονομική ζωή

 Δικαίωμα ανάπτυξης ιδιωτικής οικονομικής πρωτοβουλίας

 Προστασία ατομικής ιδιοκτησίας

 Περιορισμοί οικονομικών δικαιωμάτων

 Όλα τα συνταγματικά δικαιώματα με οικονομικές προεκτάσεις

 Το Ελληνικό Οικονομικό Σύνταγμα
 Το Ελληνικό Οικονομικό Σύνταγμα κινείται στην κατεύθυνση κατοχύρωσης και
προστασίας των ατομικών δικαιωμάτων ενώ ταυτόχρονα θεσπίζει και επιτάσσει
την κρατική παρέμβαση, δημιουργώντας έτσι ένα μικτό οικονομικό καθεστώς, ένα
Μικτό Οικονομικό Σύνταγμα, όπου ο νομοθέτης κατά την άσκηση της οικονομικής
πολιτικής είναι ελεύθερος και ταυτόχρονα δεσμεύεται να κινείται μέσα στα πλαίσια
που χαράσσουν, προδιαγράφουν και κατοχυρώνουν οι δύο πόλοι της οικονομικής
ελευθερίας και της κοινωνικής δέσμευσης.

 Συνταγματικός σκοπός είναι η οικονομική ανάπτυξη σε συνδυασμό με την

κοινωνική δικαιοσύνη και αλληλεγγύη, αλλά και τα θεμελιώδη κοινωνικά
δικαιώματα.
 Το Ελληνικό Οικονομικό Σύνταγμα
Οικονομική ελευθερία
«Kαθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην
κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των
άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη» (Σ 5 § 1) .
«H προσωπική ελευθερία είναι απαραβίαστη. Kανένας δεν καταδιώκεται ούτε συλλαμβάνεται ούτε
φυλακίζεται ούτε με οποιονδήποτε άλλο τρόπο περιορίζεται, παρά μόνο όταν και όπως ορίζει ο
νόμος» (Σ 5 § 3) .

 Αξίωση του πολίτη για αποχή του κράτους από το πεδίο της ιδιωτικής οικονομικής
δραστηριότητας

 Δεν επιτρέπεται να ασκείται καταχρηστικά

Το Ελληνικό Οικονομικό Σύνταγμα
Ειδικότερες οικονομικές ελευθερίες

 Ελευθερία των συμβάσεων

 Ελευθερία του επαγγέλματος

 Ελευθερία του εμπορίου και της βιομηχανίας

 Ελευθερία της εργασίας

 Ελευθερία του συνεταιρισμού

Το Ελληνικό Οικονομικό Σύνταγμα
Περιορισμοί στην οικονομική ελευθερία
«Kαθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να
συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας, εφόσον δεν
προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά
ήθη» (Σ 5 § 1)

 Τα δικαιώματα των άλλων

 Οι διατάξεις του Συντάγματος
 Τα χρηστά ήθη
Το Ελληνικό Οικονομικό Σύνταγμα
Περιορισμοί στην οικονομική ελευθερία

 Δημοσίου και ιδιωτικού Δικαίου περιορισμοί

 Περιορισμοί στον ανταγωνισμό

 Περιορισμοί σε οικονομικές δραστηριότητες που αφορούν υπηρεσίες προς

το κοινωνικό σύνολο
Το Ελληνικό Οικονομικό Σύνταγμα
Ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία
«H ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία δεν επιτρέπεται να αναπτύσσεται σε βάρος της
ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ή προς βλάβη της εθνικής οικονομίας»
(Σ106 § 2)

 Κατοχυρώνεται την δυνατότητα αυτενέργειας των ιδιωτών σε ένα οικονομικό

σύστημα που επιτρέπει, όχι μόνο την ανάπτυξη ήδη ρυθμισμένων ιδιωτικών
οικονομικών δραστηριοτήτων, αλλά και την επινόηση νέων οικονομικών σχέσεων

 Συνδέεται με την προστασία της ελεύθερης αγοράς και του ανταγωνισμού

Το Ελληνικό Οικονομικό Σύνταγμα
Περιορισμοί στην ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία
«H ιδιωτική οικονομική πρωτοβουλία δεν επιτρέπεται να αναπτύσσεται σε βάρος της
ελευθερίας και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας ή προς βλάβη της εθνικής οικονομίας»
(Σ106 § 2)

 Η αξιοπρέπεια και οι ατομικές ελευθερίες των άλλων

 Οικονομική σταθερότητα, βιωσιμότητα κλάδων της οικονομίας, γενική

οικονομική κατάσταση

 Κοινωνική συνοχή και κοινωνική ειρήνη

Το Ελληνικό Οικονομικό Σύνταγμα
Ελευθερία της ιδιοκτησίας
«H ιδιοκτησία τελεί υπό την προστασία του κράτους, τα δικαιώματα όμως που
απορρέουν από αυτή δεν μπορούν να ασκούνται σε βάρος του γενικού συμφέροντος»
(Σ 17 § 1).

 Η ατομική ιδιοκτησία τελεί υπό την προστασία του κράτους τόσο έναντι των
οργάνων του, όσο και έναντι άλλων ατόμων

 Ατομική ενέργεια: Η συνταγματική κατοχύρωση της ιδιοκτησίας ως κατοχύρωση

ατομικού δικαιώματος, παρέχει προστασία απέναντι στη βλάβη ή την αφαίρεση
περιουσιακών δικαιωμάτων

 Θεσμική ενέργεια: Η συνταγματική κατοχύρωση της ιδιοκτησίας ως ύπαρξη

ρυθμιστικών κανόνων Δικαίου
Το Ελληνικό Οικονομικό Σύνταγμα
Περιορισμοί στην ελευθερία της ιδιοκτησίας

 Για την στέρηση ιδιοκτησίας έχουμε αναφορά στο άρθρο 17 §§ 2,6 του
Συντάγματος όπου προβλέπονται οι περιπτώσεις και προϋποθέσεις
απαλλοτριώσεων που διενεργούνται μέσω διοικητικών πράξεων

 Μερική/ειδική δήμευση ή στέρηση ιδιοκτησίας λόγω κυρώσεων κατά

εγκληματικών δρώντων προσώπων

 Σε περιπτώσεις καταχρηστικής άσκησης του δικαιώματος στην ιδιοκτησία

 Περιπτώσεις εθνικοποιήσεων
 Το Ελληνικό Οικονομικό Σύνταγμα
Η αρχή της ισότητας
«Οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον του νόμου. Οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα
δικαιώματα και υποχρεώσεις» (Σ 4 §§ 1, 2)

 Ισότητα απέναντι στο Δίκαιο και όχι οικονομική ισότητα

 Το κράτος μεριμνά για την ανάπτυξη της οικονομικής ευημερίας στο σύνολο των
πολιτών

 Η αρχή της ισότητας στη φορολογική πολιτική

 Η Ευρωπαϊκή Ένωση
 Εναρμόνιση – ρύθμιση στις σχέσεις Κράτους και αγοράς δημιουργώντας αυτό που
ονομάζεται «κοινωνική οικονομία της αγοράς»

 Οι διατάξεις που αφορούν την νομισματική πολιτική, την φορολογική πολιτική και
την πολιτική ανταγωνισμού στην ΕΕ βρίσκουν το ιδεολογικό τους θεμέλιο στην
νεοκλασική οικονομική σχολή

 Οι κανόνες των ιδρυτικών Συνθηκών της Ευρωπαϊκής Κοινότητας επιβάλλουν ένα

συγκεκριμένο οικονομικό πρότυπο στα κράτη μέλη;

 Τα κοινοτικά όργανα υπόκεινται, από την πλευρά τους, σε ανάλογους περιορισμούς

σε ό, τι αφορά τα μέτρα οικονομικής πολιτικής στο επίπεδο της Ένωσης;
 Ευρωπαϊκό Οικονομικό Δίκαιο
 Ιδιωτική οικονομία και ελεύθερος ανταγωνισμός, σε συνδυασμό με ρύθμιση,
επηρεασμό, διάπλαση και κατεύθυνση της οικονομικής διαδικασίας

Πέντε ελευθερίες
I. ελεύθερη κυκλοφορία εμπορευμάτων
II. ελεύθερη κυκλοφορία των εργαζομένων
III. ελεύθερη κυκλοφορία υπηρεσιών
IV. ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων
V. ελεύθερη διακίνηση πληρωμών.

 Η Συνθήκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν θίγει το καθεστώς της ιδιοκτησίας που
υπάρχει στα κράτη μέλη
 Η Ευρωπαϊκή Ένωση
 Οι ιδρυτικές Συνθήκες δεν αντιτίθενται σε παρεμβάσεις των δημόσιων αρχών για
λόγους που δεν περιορίζονται στην στήριξη των μηχανισμών της αγοράς, αλλά
μπορούν κάλλιστα να θεμελιώσουν λειτουργίες μίας μεικτής οικονομίας (π.χ.
αναδιανεμητική πολιτική, ή ακόμη προστασία δημοσίων αγαθών, όπως το
περιβάλλον και η υγεία, με μέτρα που περιορίζουν τον ανταγωνισμό)

 Δεν αμφισβητείται καταρχήν ότι το κοινοτικό οικονομικό σύνταγμα λαμβάνει ως

αφετηρία το σύστημα της οικονομίας της αγοράς. Αφήνεται όμως ανοιχτό ως προς
την οριστική διαμόρφωση του οικονομικού προτύπου της Κοινότητας

 Μετά την ένταξή της Ελλάδας στις Ευρωπαϊκές Κοινότητες, το Ελληνικό

οικονομικό σύνταγμα επαναπροσδιορίζεται από το οικονομικό σύνταγμα της
Ευρωπαϊκής Ένωσης
 Επίλογος
 Το Σύνταγμα δεν μπορεί να θεωρηθεί ως οικονομικοπολιτικά ουδέτερο. Το Σύνταγμα θέτει
ευρέα αλλά συγκεκριμένα όρια ως προς τον καθορισμό του περιεχομένου της οικονομικής
ελευθερίας και της ιδιωτικής οικονομικής πρωτοβουλίας

 Δεν είναι συνταγματικά ανεκτή η αξίωση για πλήρη αποχή του κράτους από την οικονομική
διαδικασία και ο πλήρης αποκλεισμός της ρυθμιστικής εξουσίας του νομοθέτη στο πεδίο
άσκησης της ιδιωτικής οικονομικής πρωτοβουλία, ειδικότερα σε ζητήματα προστασίας του
γενικού συμφέροντος και της εθνικής οικονομίας

 Απόλαυση της οικονομικής ελευθερίας σε ένα σύστημα «ελεύθερης-μικτής» οικονομίας και

πρόβλεψη στην άσκηση της ιδιωτική οικονομικής πρωτοβουλίας σε ένα «φιλελεύθερο-
παρεμβατικό» οικονομικό καθεστώς.
 Πηγές
Βελέντζας, Γ., & Πάνου, Γ. (2011). Ελληνικό και Ευρωπαϊκό οικονομικό δίκαιο. Θεσσαλονίκη: Ius
Νομική τράπεζα.

Βουλή των Ελλήνων. (2013, Απρίλιος). Σύνταγμα της Ελλάδας. Ανάκτηση από Βουλή των Ελλήνων:
http://www.hellenicparliament.gr/UserFiles/f3c70a23-7696-49db-9148-
f24dce6a27c8/SYNTAGMA1_1.pdf

Καββαδά, Δ., & Οικονόμου, Μ. (2017, 11 20). Όμιλος Αριστόβουλος Μάνεσης. Ανάκτηση από
constitutionalism.gr: https://www.constitutionalism.gr/1965-oikonomiki-krisi-mia-nea-
tewrisi-toy-roloy-toy-kra/#_edn5

Τάχος, Α. (1979). Διοικητικό οικονομικό δίκαιο. Θεσσαλονίκη: Σακκουλά.

Τσιμάρας, Κ. (2014). Ανάκτηση Νοέμβριος 25, 2017, από Ελληνικό ανοιχτό πανεπιστήμιο:
https://www.eap.gr/images/stories/doc/2014_deo10_dp_series_20.doc

Τσιρώνας, Α. (2014). Οικονομικό Σύνταγμα. Στο Θ. Αντωνίου, Γενικές Αρχές Δημοσίου Δικαίου (σσ.
363-383). Αθήνα: Νομική Βιβλιοθήκη.