Sinhrone osnove njemačkog jezika

• Lingvistička definicija jezika:

Jezik je višeslojna, hijerarhijski ustrojena struktura u kojoj
jedinice nižeg reda svojim kombinovanjem obrazuju
jedinice višeg reda.

• Semantička definicija:
Jezik je svaki sistem znakova koji služi za
sporazumijevanje između ljudi, životinja i mašina.
 Lingvistika je nauka o jeziku.

 Jezik, nerazdvojni pratilac ljudskog bića, ima sve

njegove bitne dimenzije i obilježava ga na sva tri plana
postojanja: opštem, posebnom i pojedinačnom.

 Na opšteljudskom ili biološkom planu jezik čovjeka

određuje kao člana ljudskog roda, jer samo Homo
sapiens posjeduje moć govora.
 Na grupnom ili sociološkom planu kao pripadnika
određene društvene zajednice.

 Na individualnom ili psihološkom planu jezik čovjeka

određuje kao ličnost čije se odlike odražavaju u
naročitoj upotrebi grupnog jezika.
• Lingvistika (njem. die Linguistik, die
Sprachwissenschaft) bavi se proučavanjem jednog
određenog jezika.

• Opšta lingvistika (njem. die allgemeine Linguistik)

proučava svojstva jezika kao pojave, odnosno
zajednička obilježja svih jezika (jezičke univerzalije).

• Filologija se takođe bavi jezikom, ali jednim drugim

njegovim vidom: ona proučava jezik u smislu nosioca
kulture jednog naroda.
• Proučavanjem pojedinih jezika i jezičkih grupa bave se
deskriptivna i sinhronijska lingvistika, sa stanovišta njihove
strukture; istorijska ili dijahronijska lingvistika, iz
perspektive njihovog razvoja; i uporedna ili komparativna
lingvistika, u cilju poređenja i klasifikovanja jezika.

• Jezičkoj problematici može se prilaziti sa ciljem izgrađivanja

teorije jezika ili u svrhu korišćenja jezičkih saznanja izvan
područja same nauke o jeziku, pri rješavanju praktičnih
jezičkih problema

• Tako razlikujemo teorijsku i primijenjenu lingvistiku.

• U procesu proučavanja razvoja jezika jedan od prvih
problema je usvajanje jezika (njem. der Spracherwerb).
Usvajanje govora, odnosno ovladavanje komunikacijom
nastaju upravo u početnom periodu. S tim u vezi mogu
da iskrsnu razni problemi, kao npr. afazija
(nemogućnost govora), mucanje, agramatizam
(nemogućnost stvaranja pravilnih jezičkih struktura),
legastenija (ometenost u čitanju i pisanju).
• Jezik je dvostruko artikulisan. Razlikuju se sadržaj (njem.
der Inhalt) i izraz (njem. der Ausdruck).
• To znači da na nivou sadržaja postoje riječi koje imaju
značenje i glasovi koji samostalno nemaju značenje, već
kombinovanjem daju riječ.
• Stvari o kojima se u nekom jeziku govori realizovane su u
njegovim riječima (prva artikulacija), ali su same te riječi
dobijene slaganjem jedinice druge vrste – glasova (druga
artikulacija)
• Ovaj mehanizam čini od jezika veoma ekonomičan sistem,
jer se različitim kombinovanjem svega, recimo tridesetak
glasovnih jedinica, obrazuju mnoge hiljade riječi.
 Ferdinand de Sosir je dao definiciju da je jezik sistem
znakova, pojasnivši pritom i strukturu tih istih znakova.

 Jezički znak je spoj nekog jezički uobličenog pojma (tj.

nečeg označenog) i odgovarajuće zvučne ili grafičke
predstave (tj. nekog označitelja).

 De Sosir: signifie (označeno), signifiant (označitelj)

 Jezički znak je apstraktna jedinica, utoliko što ni sa
jedne strane nije određen fizičkim kvalitetima: u
označeno ne ulaze konkretni predmeti, nego pojmovi o
njima, a u označitelj ne ulaze pojedine fizičke realizacije
datog slijeda glasova ili slova, nego naša akustička ili
vizuelna predstava tog slijeda.

 Označeno: ,,vrata”
 Označitelj: v-r-a-t-a
 Sa aspekta vremena genetska klasifikacija utvrđuje
srodnosti jezika istorijsko-uporednom metodom. Ova
srodnost jezika ukazuje na srodnost jezika i tako se
stvaraju različite porodice jezika.

 Među ovim jezičkim porodicama indoevropskoj jezičkoj

porodici bez sumnje pripada prvo mjesto, jer su jezici
ove grupe najrasprostranjeniji u svijetu.
 Danas se indoevropska jezička porodica dijeli na više
grana i ogranaka.
 Glavne preživjele grane indoevropskog prajezika su
germanska, balto-slovenska, italska, keltska,
helenska, albanska, jermenska i indo-iranska.
 Slovenski ogranak balto-slovenske grane obuhvata
tri grupe jezika: zapadnu (češki, slovački, poljski),
južnu (srpskohrvatski, slovenački, makedonski,
bugarski) i istočnu (ruski, bjeloruski, ukrajinski).
 Iz italske grane, a preko govornog latinskog, razvili su se
romanski jezici (francuski, italijanski, španski,
portugalski, rumunski).

 Keltskoj grani pripadaju irski , škotski gelski i velški .

 Grčki, kao izdanak helenske grane, i albanski nemaju

živih neposrednih srodnika u okviru šire porodice.
 Germansku grupu jezika sačinjavaju:

- istočno-germanski: gotski, vandalski, gepidski i

burgundski (izumrli jezici)

- zapadno-germanski: engleski, holandski i njemački

- sjeverno-germanski: islandski, norveški, švedski i

danski.
 Arealna klasifikacija jezika proističe iz kontaktne
srodnosti: jezici čiji su govornici u dugotrajnom
geografskom ili kulturnom kontaktu utiču jedni na
druge, pa se u njima mogu javiti zajedničke crte koje
nisu nasljeđene, dakle genetski uslovljene.

 Grupa jezika u kojima se to vidno ispoljava naziva se

jezički savez, a među najpoznatijim primjerima su
upravo balkanski jezici .
 Ima i izrazitih sličnosti među jezicima kod kojih nijedna
od ovih dimenzija ne igra nikakvu vidljivu ulogu. Na
primjer, petočlani sistem vokala kakav ima
srpskohrvatski (i e a o u) nalazimo još u španskom,
novogrčkom, gruzinskom, japanskom, havajskom,
maorskom na Novom Zelandu i nekim afričkim jezicima
iz porodice bantu - a svi ovi jezici nisu srodni ni
genetski ni arealno.
 U ovakvim slučajevima, kada su u pitanju prosto
sličnosti u samoj jezičkoj strukturi - koje mogu, ali ne
moraju da budu rezultat genetskih ili kontaktnih
činilaca - govori se o tipološkoj srodnosti, pa se na
osnovu takve klasifikacije uspostavljaju jezički tipovi.

 Najčešće su razmatrani načini građenja riječi i

konstrukcija, što je prouzrokovalo odgovarajuće
podjele. Prema jednoj od ovih razlikuju se analitički
procesi, sa odvojenim djelovima konstrukcije, od
sintetičkih, sa srastanjem djelova.
 Krajnju sklonost ka sintezi ispoljava tzv. polisintetički
tip strukture, naročito raširen u nekim
sjevernoameričkim indijanskim jezicima i u eskimskom,
gdje u formalni okvir jedne riječi može biti sažet sadržaj
koji bi u većini jezika bio iskazan cijelom rečenicom. (npr.
u actečkom minakakwa – Ja jedem meso).
 Morfološka klasifikacija jezika zasniva se na
osobenostima morfološke strukture riječi. Posmatrano
sa ovog aspekta razlikuju se četiri morfološka tipa
jezika:
Korijenski tip ispoljavaju jezici (kao klasični kineski i
vijetnamski) koji ne pokazuju nikakve promjene po
gramatičkim kategorijama, dakle nemaju različite oblike
za jedninu i množinu, sadašnje i prošlo vrijeme i sl.
 Kod aglutinativnog tipa (izrazito zastupljenog u ugro-
finskim, turkijskim i mnogim afričkim i
dalekoistočnim jezicima) gramatičke kategorije
izražavaju se nastavcima dodatim osnovi riječi, ali
prostim "naljepljivanjem", tako da svaki ima svoj
vidljiv zaseban identitet i svoju jedinstvenu funkciju.

 Inkorporativni tip, kod koga npr. glagol često

obuhvata i svoj objekt u okviru iste riječi, analogan je
ranije pomenutoj polisintetičkoj strukturi.
 Za flektivni tip, najrasprostranjeniji u indoevropskim i
semitskim jezicima, karakteristično je srastanje nastavaka
međusobno i sa osnovama, pri čemu jedan formalni
segment često izražava više gramatičkih kategorija; tako
nastavak u lat. am-o 'volim‘ istovremeno označava prvo
lice jednine prezenta indikativa aktiva.

 Fleksija može da bude spoljna (izvan osnove), kao u

gorenavedenom primjeru, ili unutrašnja (unutar osnove),
kao u engl. sing-sang-sung, ili kombinovana, kao u njem.
singen-sang gesungen (oblici glagola' pjevati ' ).