Professional Documents
Culture Documents
Η ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ
Η ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ
ΙΣΤΟΡΙΑΣ
1
ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ:
ΠΩΣ ΗΤΑΝ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ
ΣΠΑΡΤΗ;
ΕΠΙΜΕΡΟΥΣ ΥΠΟΕΡΩΤΗΜΑΤΑ:
ΠΩΣ ΗΤΑΝ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΣΤΗΝ
ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ;
ΠΟΙΕΣ ΗΤΑΝ ΟΙ ΣΥΝΗΘΕΙΕΣ, ΟΙ ΘΕΣΜΟΙ, ΤΑ ΕΘΙΜΑ
ΣΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΖΩΗ
ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΣΠΑΡΤΙΑΤΩΝ ;
ΠΟΙΑ ΗΤΑΝ Η ΔΟΜΗ ΚΑΙ Η ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΥ
ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ ;
2
Η ΕΡΓΑΣΙΑ ΑΠΕΥΘΥΝΕΤΑΙ ΣΕ ΜΑΘΗΤΕΣ Ε’
ΤΑΞΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ
3
ΣΤΟΧΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
ΔΗΛΩΤΙΚΟΙ: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟΙ:
Να γνωρίσουν οι μαθητές αρχικά πότε και πού Να μάθουν οι μαθητές συγκρίνουν
αναφερόμαστε όταν μιλάμε για την Αρχαία πληροφορίες από διαφορετικές πηγές
Σπάρτη. Να είναι σε θέση να αξιολογούν κατά πόσο μια
Να μάθουν τι ακριβώς συνιστούσε τον πηγή είναι υποκειμενική ή αντικειμενική.
ιδιόρρυθμο τρόπο ζωής των Σπαρτιατών. Να μάθουν να διαβάζουν κριτικά τις πηγές και
Να μάθουν γιατί οι Σπαρτιάτες-/ισσες να τις ξεχωρίζουν σε πρωτογενείς και
υιοθέτησαν αυτόν τον τρόπο ζωής. δευτερογενείς.
Να γνωρίσουν, μέσα από τις πηγές ασφαλώς που Να μάθουν να αναγνωρίζουν το είδος και την
είναι τα ίχνη για τη διερεύνηση του παρελθόντος ταυτότητα μιας πηγής και να την εντάσσουν στο
πώς ήταν η ζωή στην αρχαία Σπάρτη. ιστορικό της πλαίσιο.
ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΙ: ΜΕΤΑΓΝΩΣΤΙΚΟΙ:
Οι μαθητές να κατανοήσουν τις έννοιες: Να εκτιμήσουν οι μαθητές τη σημασία και την
Σπαρτιατική Αγωγή αξία της λιτότητας.
Ξενηλασία Να κατανοήσουν τη σημασία της ιστορικής
έρευνας και να καταλήξουν σε ορθά
Λακωνισμός
συμπεράσματα.
4
ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
• Με την κάθοδο των Δωριέων, οι Δωριείς κατέλαβαν τη Λακωνία και
δημιούργησαν ένα ισχυρό κράτος. Η Αρχαία Σπάρτη, η πόλη που βρισκόταν
στο κεντρικό δάκτυλο της Πελοποννήσου, υπήρξε η μεγαλύτερη στρατιωτική
δύναμη της Ελλάδος και έπαιξε σημαντικό ρόλο στη ροή της ιστορία της. Τον
8ο και 7ο αιώνα οι Σπαρτιάτες ήρθαν σε σύγκρουση με τους Μεσσήνιους και
τους υπέταξαν ‘ύστερα από μακροχρόνιους πολέμους.Για πολλά χρόνια η ζωή
στη Σπάρτη συνεχίστηκε χωρίς αλλαγές και διαφοροποιήσεις .Ο ιδιόρρυθμος
τρόπος ζωής και τα ασυνήθιστα ήθη και έθιμα την έκαναν να διαφέρει από τις
άλλες πόλεις-κράτη.
Πηγή: www.wikipaideia.org
5
1)ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ-ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΘΕΣΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΙΑΣ
ΣΠΑΡΤΗΣ
Π1: «Η Σπάρτη βρίσκεται σε μια
όμορφη περιοχή κοντά στο
κέντρο της Λακωνίας, δίπλα στις
όχθες του ποταμού Ευρώτα που
ξετυλίγεται αργοκυλώντας μέσα
στη χώρα. Η θάλασσα είναι
αρκετά μακριά στο νότο, στα
δυτικά όμως, αρκετά κοντά στη
Σπάρτη, υψώνεται η
μεγαλοπρεπής οροσειρά του
Ταΰγετου, και πέρα από αυτήν
απλώνεται η Μεσσηνία[…]»
6
Δραστηριότητες:
1.1) Εντοπίζω στην Π2 τη Σπάρτη
1.2) Παρατηρώ την οπτική πηγή Π2, μελετώ τη γραπτή πηγή Π1 και περι-
γράφω τη γεωγραφική θέση της Σπάρτης και τα φυσικά στοιχεία που την
περιβάλλουν.
………………………………………………………………..
………………………………………………………………..
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
……………………………………………………………………
………………………………………………………………….
7
2) Η ΚΑΘΟΔΟΣ ΤΩΝ ΔΩΡΙΕΩΝ ΚΑΙ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ
Π3: «Η ίδρυση της Σπάρτης χάνεται στα βάθη της ιστορίας.[..] Νέα φύλλα
μετανάστευσαν από το βορρά στην Ελλάδα και εγκαταστάθηκαν
εδώ και τον τοπικό πληθυσμό είτε τον εξεδίωξαν είτε τον υποδούλωσαν.
Μια τέτοια μεταναστευτική κίνηση συμπεριέλαβε και την Πελοπόννησο .
Χαρακτηρίζεται ως «Δωρική Κατάκτηση ».Οι έποικοι Δωριείς κατέρχονταν
σε μικρές ομάδες από τη Βόρεια Ελλάδα στην Πελοπόννησο και ίδρυαν
εκεί αποικίες. Μόλις κατά τη διάρκεια του 10 ου αιώνα π.Χ, οι Δωριείς
εγκαταστάθηκαν στις νότιες περιοχές της χερσονήσου στη Λακω-
νίας, όπου το 900 π.Χ συνένωσαν τέσσερα μικρά χωριά της κοιλάδας
του Ευρώτα συγκροτώντας μια πόλη, τη Σπάρτη, Και καταπίεσαν
τον ντόπιο πληθυσμό στην κοινωνική τάξη μη ελεύθερων, των ειλώτων».
8
Π4: «Όταν οι Δωριείς κατέλαβαν τη Λακωνία,
ανάγκασαν τους ντόπιους να γίνουν δουλο -
πάροικοι.Ο δυστυχισμένος αυτός λαός έγινε
γνωστός με το όνομα «είλωτες»[..] ‘Όσοι
από τους ντόπιους βρήκαν καταφύγιο
στα βουνά, μετά την εισβολή, οι Δωριείς τους
άφησαν να κατοικήσουν εκεί με κάποια
σχετική ανεξαρτησία, και αυτοί, μαζί με τους
Δωριείς που εγκαταστάθηκαν ανάμεσά τους,
έγιναν γνωστοί με το όνομα περίοικοι».
Γλωσσάριο:
Δουλοπάροικος: ακτήμονας καλλιεργη-
της γης
Είλωτες: οι δούλοι της Σπάρτης
Περίοικοι:αυτοί που
9 κατοικούσαν γύρω
από τη Σπάρτη.
Δραστηριότητες:
2.1) Μελετώ τις πηγές Π3, Π4, Π5 της ενότητας και καταγράφω το κοινό θέμα
που πραγματεύονται.
2.2) Παρατηρώ το χάρτη Π5 και σε συνδυασμό με τις γραπτές πηγές Π3, Π4,
περιγράφω τι ήταν «Δωρική κατάκτηση».
2.4) Συλλέγω πληροφορίες από τις πηγές Π3, Π4 και περιγράψω πώς προέκυψαν
οι κοινωνικές τάξεις της αρχαίας Σπάρτης.
2.5) Συσχετίζω τις ιστορικές πληροφορίες που μου παρέχουν οι πηγές Π3, Π4,
Π5 για το θέμα.
10
3) ΟΙ ΚΩΜΕΣ
11
Δραστηριότητες:
3.1) Μελετώ τις πηγές Π6 και Π7. Συμφωνεί η γραπτή με την οπτική
πηγή; Αιτιολογώ την απάντησή μου.
3.2) Υπογραμμίζω στην οπτική πηγή Π7 τις θέσεις που ανα- φέρει η
γραπτή Π6.
Γλωσσάριο:
Κώμη: Χωριό
Συνοικισμός: η συνάθροιση πολλών
χωριών
12
4) Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΣΠΑΡΤΗΣ
Οι Όμοιοι
Π8 «Ο πληθυσμός της Σπάρτης διακρινόταν σε τρία
μέρη. Το μικρότερο τμήμα του πληθυσμού ήταν οι
Σπαρτιάτες, που είχαν πλήρη πολιτικά δικαιώματα.
[..]. Οι Σπαρτιάτες που είχαν γεννηθεί από
Σπαρτιάτες γονείς και που διατηρούσαν πλήρη
πολιτικά δικαιώματα ονομάζονταν «όμοιοι». Πολύ
ουσιαστικό στοι- χείο θεωρούνταν η συνεχής συνα-
ναστροφή των «ομοίων», μεταξύ τους, μέσα σε Δραστηριότητα :
πνεύμα ισότητας. […] Οι «όμοιοι» δεν
ασχολούνταν με οποιοδήποτε επάγγελμα, αλλά και 4.1) Συζητώ στην τάξη τη
τον καιρό της ειρήνης υποχρέωσή τους ήταν να σημασία που είχε για τους
γυμνάζονται και να είναι ετοιμοπόλεμοι. Τοπο- Σπαρτιάτες η έννοια της
θετούσαν την πόλη στο κέντρο της σκέψης και των πόλης-κράτους.
δραστηριοτήτων τους».
13
Οι περίοικοι
14
Οι είλωτες
Π10: Τέλος το τρίτο και μεγαλύτερο τμήμα
του πληθυσμού ήταν οι είλωτες οι οποίοι δεν
ήταν ελεύθεροι, […]Οι είλωτες προήλθαν από
τον πληθυσμό της Μεσσηνίας που
κατακτήθηκε από τους Δωριείς. Ανήκαν στο
κράτος της Σπάρτης και ήταν δημόσιοι
δούλοι. Η χρησιμοποίηση τους συνδέονταν με
την καλλιέργεια του «κλήρου» της γης που
παραχωρήθηκε σε κάθε σπαρτιατική
οικογένεια. Ήταν δεμένοι με τον «κλήρο», το
κτήμα δηλ. που καλλιεργούσαν αυτοί και η
οικογένειά τους , και είχαν υποχρέωση να
δίνουν ένα μέρος της συγκομιδής τους στον
Σπαρτιάτη κύριο του κτήματος. Σε
περιορισμένο ποσοστό οι είλωτες
στρατεύονταν, κυρίως ως ελαφρά οπλισμένοι Π11: http://simplemanposts.blogspot.com
ή ως κωπηλάτες. Ως ανταμοιβή για την
υπηρεσία τους αυτή μπορούσαν να
ελευθερωθούν και να κατοικούν όπου αυτοί Δραστηριότητες:
επιθυμούν. 4.3) Ποιοι απεικονίζονται στην
οπτική πηγή και τι κάνουν;
Baltrusch Ernst (1998), Σπάρτη –Η ιστορία, η 4.4) Βρίσκω ομοιότητες ανάμεσα
κοινωνία και ο πολιτισμός της αρχαίας λακωνικής
πόλης-, μτφρ. Χρήστος Π. Μπαλόγλου, Αθήνα: στη γραπτή και την οπτική πηγή.
Δημ.Ν.Παπαδήμα, σελ.37
15
Δραστηριότητα:
4.5) Έχω ακούσει τη φράση: «Δουλεύει σαν είλωτας» ;
Πώς την αντιλαμβάνομαι, βασιζόμενος-η και στις ιστορικές
πληροφορίες της πηγής;
16
4.6) Συνθετική Δραστηριότητα: Διαβάζω προσεκτικά τις πηγές: Π8, Π9,
Π10 και συμπληρώνω τον παρακάτω πίνακα με τις κοινωνικές ομάδες και τα
αντίστοιχα χαρακτηριστικά τους.
17
Π12: «Κάθε Σπαρτιάτης με πλήρη πολιτικά
δικαιώματα, κατείχε μια περιοχή
(κλήρος), που την καλλιεργούσαν οι
είλωτες.Επειδή δηλαδή οι Σπαρτιάτες
δεν είχαν το δικαίωμα να κάνουν καμιά
δουλειά, αλλά ήταν υποχρεωμένοι να Γλωσσάριο
ασχολούνται μόνο με τα πολεμικά,
έπρεπε άλλοι άνθρωποι να δουλεύουν Μέδιμνος: αρχαία μονάδα
τη γη. Κάθε Σπαρτιάτης έπαιρνε τα μέτρησης όγκου στερεών.
προϊόντα του κλήρου του σε είδος, Ένας μέδιμνος αντιστοιχεί
δηλαδή κάθε χρόνο εβδομήντα
σε περίπου 52 λίτρα ή κιλά.
μεδίμνους στάρι για τον εαυτό του και
δώδεκα για τη γυναίκα του»
18
Δραστηριότητες:
19
5) ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ: Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΝΟΜΟΘΕΤΗΣ
21
Ο αναδασμός της γης.
Π15: «Ο Λυκούργος λοιπόν, για να
σταματήσει το φθόνο, την Γλωσσάριο:
αυθαιρεσία, την εγκληματικότητα, αναδασμός: το μοίρασμα της
την πολυτέλεια και τα πιο σοβαρά γης
νοσήματα της πολιτείας , τον φθόνος: η ζήλια
πλούτο και τη φτώχεια, έπεισε νόσημα: αρρώστια
τους πολίτες να βάλουν κάτω όλα
τα κτήματα και να τα μοιράσουν
από την αρχή, για να ζήσουν όλοι
μαζί με περιουσία ίσης αξίας και
να επιδιώκουν τα πρωτεία μόνο 5.8) Που αποσκοπούσε
με την αρετή» σύμφωνα με την πηγή Π15 το
μέτρο του Λυκούργου για
Πλούταρχου, Λυκούργος 8, αναδασμός της γης;
Μτφ: Γ.Α. Ράπτης (2003).
Θεσσαλονίκη:Ζήτρος.στο site:www.
greek -language. gr/
22
6) ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ
Οι δύο βασιλιάδες
Π16: «Στη Σπάρτη, υπήρχαν ταυτόχρονα δύο
βασιλιάδες από τους οποίους ο ένας, τον οποίο
όριζαν οι έφοροι, συνόδευε ως αρχιστράτηγος το
στρατό κατά τις εκστρατείες του, και ο άλλος
έμενε στην πόλη, ώστε η Σπάρτη να μη μένει ποτέ
από βασιλιά. Γλωσσάριο
Οι βασιλιάδες της Σπάρτης ήταν αφενός οι αρχιερείς: οι ανώτατοι
αρχιερείς (του Δία) και αφετέρου οι αρχηγοί της θρησκευτικοί ιερείς
πολιτείας ή του κράτους και συγκεκριμένα είχαν
τα εξής καθήκοντα: τελούσαν τις θυσίες,
εκδίκαζαν τις οικογενειακού δικαίου δίκες,
οδηγούσαν το στρατό ως αρχιστράτηγοι,
προέδρευαν της Γερουσίας με δικαίωμα ψήφου,
προέδρευαν των μεγάλων αγώνων κ.α. Η βασιλεία
της Σπάρτης, όπως και στις άλλες πόλεις, είχε
κληρονομικό χαρακτήρα»
24
Πρωτογενής λέγεται η πηγή που δημιουργήθηκε την
ίδια περίοδο με το θέμα/γεγονός στο οποίο αναφέρεται.
25
Η Γερουσία
27
Οι πέντε έφοροι
Π19: «Οι Έφοροι ήσαν απλοί πολίτες που εκλέγονταν
στο αξίωμα αυτό για ένα χρόνο από την Απέλλα και
ο προϊστάμενος (άρχοντάς) τους ήταν και ο Δραστηριότητα:
"επώνυμος" της πόλεως πού έδινε το όνομά του
στο έτος. Δική τους αρμοδιότητα ήταν η εποπτεία
για την τήρηση των νόμων, την ομαλή λειτουργία 6.7) Η εξουσία των
της διοίκησης, την αγωγή των νέων, τη πέντε εφόρων φαίνε-
συμπεριφορά των πολιτών και αρχόντων, τη ται να χει ανοδική
διαχείριση του δημόσιου χρήματος. Σταδιακά ή καθοδική πορεία με
απέκτησαν μεγάλη δύναμη και κατά τους
κλασσικούς χρόνους ήταν ουσιαστικά οι ρυθμιστές την πάροδο των
του πολιτεύματος, του νομοθετικού έργου και της χρόνων σύμφωνα
εξωτερικής πολιτικής. Πιο απλά, οι έφοροι ήσαν με την πηγή;
άρχοντες ετήσιοι οι οποίοι εκλέγονταν από το Αιτιολογώ την απάντη-
σύνολο των πολιτών. Είχαν νομοθετικές και
δικαιοδότικές αρμοδιότητες, που με την πάροδο των σή, μου.
ετών ενισχύθηκαν, ώστε έκαναν έλεγχο ακόμη και
στους βασιλείς. Είχαν την ανώτατη εποπτεία της
αγοράς, όπου βρισκόταν το εφορείο. Ο πρώτος από
τους εφόρους ήταν ο επώνυμος άρχοντας τους
έτους».
Κρασσανάκης Α(2007), Σπάρτη, Λακεδαιμονίων
πολιτεία,οι πέντε έφοροι, σελ 38-39. 28
Π20: «Στην κορυφή βρισκόταν μια
κληρονομική βασιλεία, μοιρασμένη
ανάμεσα σε δύο βασιλιάδες, που
προέρχονταν από δύο διαφορετικά
γένη.Αρχηγοι του στρατού αυτοί οι
βασιλιάδες , που σε καιρό πολέμου
περιβάλλονταν με απόλυτη εξουσία,
στην πολιτική ζωή είχαν περιορισμένη
ισχύ. Πλάι σε αυτούς υπήρχε ένα
κυβερνητικό συμβούλιο που το
αποτελούσαν 28 γέροντες, από εξήντα
χρονών και πάνω, που εκλέγονταν από
τη συνέλευση των πολιτών, και που,
ύστερα από την εκλογή τους ήταν
αδύνατο να ανακληθούν και δεν ήταν
υποχρεωμένοι να δίνουν λόγο των
πράξεων τους. Στην πραγματικότητα,
αυτοί κυβερνούσαν την πόλη».
Μώρις Κρουαζέ (1987), ο πολιτισμός της
αρχαίας Ελλάδας, Οι συνέπειες της καθόδου
των Δωριέων στη Σπάρτη, Αθήνα: Γκοβόστη,
σελ. 94
Π21: Κατάλογος των βασιλέων της Σπάρτης,
Αρχαία Ελληνικά Α’ Λυκείου, ΟΕΒΔ
29
Δραστηριότητες:
6.8) Συσχετίζω και συγκρίνω τις πληροφορίες των πηγών Π16 και Π17
με Π20 και Π21. Βρίσκω ομοιότητες και διαφορές.
30
6.11) Συνθετική Δραστηριότητα: Συμπληρώνω παρακάτω τα όργανα
της πολιτείας των Σπαρτιατών και τις αντίστοιχες αρμοδιότητές τους.
ΤΑ ΟΡΓΑΝΑ
ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ
31
Συνθετική Δραστηριότητα.
32
7) ΤΑ ΝΕΟΓΕΝΝΗΤΑ ΣΤΗ ΣΠΑΡΤΗ
33
•
Π23: «Οι γέροντες εξέταζαν το
νεογέννητο και αν το έβρισκαν
καλοσχηματισμένο και ρωμαλέο,
επέτρεπαν στους γονείς του να το
αναθρέψουν. Αν όμως ήταν ασθενικό και
με κακή διάπλαση, το έστελναν στους
Αποθέτες, δηλαδή σε έναν τόπο
βαραθρώδη κοντά στον Ταΰγετο».
Πλούταρχος, Λυκούργος 12, Μτφ: Γ.Α.
Ράπτης (2003). Θεσσαλονίκη:Ζήτρος.στο
site:www. greek -language. gr/
Γλωσσάριο:
βαραθρώδης: με βαθιές χαράδρες Π24: Baltrusch Ernst(1998), Σπάρτη – Η
ρωμαλέο: δυνατό ιστορία, η κοινωνία και ο πολιτισμός
Αποθέτες: μέρος όπου έριχναν τα καχεκτι- της αρχαίας Λακωνικής πόλης, μτφ:
κά (ασθενικά) παιδιά. Δεν πρέπει σύμφω- Χρήστος Π.Μπάλογλου Αθήνα: Δημ.
να με τους ιστορικούς να συγχέεται με τον Ν.Παπαδήμα, σελ. 105
Καιάδα
34
Δραστηριότητες:
7.3) Μελετώ τις δυο πηγές Π23 και Π24 και εντοπίζω ομοιότητες και
διαφορές.
35
8) ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗ ΑΓΩΓΗ
ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ
36
Τα σπαρτιατικά συσσίτια ή φειδίτια
Γλωσσάριο:
Μέδιμνος: Αρχαία μονάδα μέτρησης όγκου. Ένας μέδιμνος αντιστοιχεί περίπου
σε σημερινά 52 λίτρα.
Μνά: Μονάδα μέτρησης μάζας.Μία μνά αντιστοιχεί περίπου σε σημερινά 0,4 κιλά.
37
Χόες: Μονάδα μέτρησης όγκου.Μία χόα αντιστοιχεί σε περίπου 3,3 λίτρα.
Δραστηριότητες:
8.3) Τι ήταν τα φειδίτια, σύμφωνα με τις πληροφορίες που μας δίνει η πηγή;
8.5) Με βάση τις αρχαίες μονάδες μέτρησης που αναφέρονται στην πηγή,
υπολογίζω την αντιστοιχία των δεδομένων που μας δίνονται στην πηγή με
σημερινές μονάδες μέτρησης.
38
Π26: «Τα συσσίτια των Σπαρτιατών από-
τελούνταν από το μέλανα ζωμό(που
Δεν ξέρουμε από τι ακριβώς τον έ-
φτιαχναν),βραστό χοιρινό,κρασί,πίτα Δραστηριότητες:
γλυκιά και ψωμί από βρώμη. 8.6) Τι είδους φαγητά
Ο Διονύσιος, ο τύρρανος των Συρα - περιλάμβαναν τα συσσίτια των
κουσων, αγόρασε ένα μάγειρα από Σπαρτιατών,σύμφωνα με την
την Σπάρτη,και του έδωσε εντολή να πηγή; Σου είναι κανένα από
του παρασκευάσει το μέλανα ζωμό,που
αυτά γνωστό;
τόσο αγαπούσαν οι Σπαρτιάτες.όμως
δεν κατάφερε να πιει ούτε την πρώτη Αναζητώ πληροφορίες για τα
γουλιά και την έφτυσε.Τότε ο μάγειρας προϊόντα που δεν γνωρίζω.
του είπε «Για να δοκιμάσεις αυτό το
φαγητό, πρέπει πρώτα να κάνεις σπαρ-
τιατική γυμναστική και να κολυμπήσεις
Στον Ευρώτα». Γλωσσάριο:
Συσσίτια:γεύματα των παιδιών
Πλούταρχος, Λυκούργος 10, στη Σπάρτη
Μτφ: Γ.Α. Ράπτης (2003)
Βρώμη: είδος δημητριακού
Θεσσαλονίκη:Ζήτρος.
στο site: www.greek -language. gr/
39
Π27:«Το αγόρι το άφηναν στην οικογένειά του
μέχρι τα εφτά του χρόνια.[.. ]Όταν συμπλή -
ρωνε τα εφτά του χρόνια, το σπαρτιατό -
πουλο το αναλάμβανε το κράτος στο ο-
ποίο δεν θα πάψει πια να ανήκει μέχρι το Γλωσσάριο:
θάνατό του. [...]
Από τα οκτώ τους μέχρι τα έντεκα τους αγέλες: ομάδες
χρόνια, τα παιδιά κατατάσσονταν σε ομά -
δες (αγέλες) που τις διοικούσαν οι πιο με είρενες: Οι νεαροί
γάλοι από τους είρενες και διαιρούνταν σε έφηβοι
λόχους που οδηγούσε το πιο συνετό από
τα αγόρια που τον αποτελούσαν,και τον
ονόμαζαν βουαγό.
40
Δραστηριότητες:
41
Ο παιδονόμος
Garland Robert (1998), Οι Αρχαίοι Έλληνες και η καθημερινή τους ζωή, μτφρ Δ. Γεδεών ,
Αθήνα: Βασδέκη, σελ 117.
Δραστηριότητες:
8.13) Τα στοιχεία της οπτικής πηγής Π28 συμφωνούν με όσα αναφέρονται στις
γραπτές πηγές Π29, Π30;
8.14) Διακρίνω τις γραπτές πηγές σε πρωτογενείς και δευτερογενείς και
αιτιολογώ την απάντησή μου.
8.15) Περιγράφω με λίγα λόγια τι ήταν ο παιδονόμος στην αρχαία Σπάρτη
σύμφωνα με τις πηγές.
8.16) Μελετώ τις 3 πηγές της ενότητας Π28, Π29, Π30 και συγκρίνω τις
πληροφορίες που μου δίνουν. Ποιες πληροφορίες υπάρχουν στις γραπτές πηγές
από την οπτική;
43
8.17) Γράφω λέξεις με το πρώτο και το δεύτερο συνθετικό της λέξης
«παιδονόμος».
Παιδονόμος
44
Η σκληραγώγηση των νέων
Π31: «Γι’ αυτό και το φαγητό ήταν Π32: «Όσο για το φαγητό, καθόρισε έτσι
λιγοστό, για να συνηθίζουν δηλαδή να σιτίζονται, ώστε ποτέ να μην
να μην αισθάνονται ποτέ χορτάτοι αισθάνονται βαρυστομαχιά από την
και να αντέχουν να πεινούν. Γιατί πολυφαγία, και να είναι έτοιμοι να
έτσι, πίστευαν, ότι και στον πόλεμο αντέξουν στην πείνα, πιστεύοντας ότι
θα ήταν περισσότερο χρήσιμοι , αν όσοι εκπαιδεύονται έτσι θα μπορούσαν
δηλαδή μπορούσαν να πολεμούν και πολύ πιο εύκολα, αν χρειαζόταν, να
νηστικοί, και ότι θα ήταν πιο αντιμετωπίσουν την έλλειψη τροφής,
εγκρατείς και ευκίνητοι, αν ζούσαν και πολύ περισσότερο, αν δινόταν
τον περισσότερο καιρό λιτοδίαιτα. διαταγή, με την ίδια ποσότητα (μερίδα)
Το να αντέχουν την πείνα και να φαγητού θα περνούσαν περισσότερες
τρώνε το οποιοδήποτε φαγητό, μέρες, και λιγότερο θα αισθάνονταν
πίστευαν ότι κάνει τα σώματα τους την έλλειψη μαγειρεμένου φαγητού και
πιο υγιεινά και με περισσότερη θα έτρωγαν οτιδήποτε και θα ζούσαν
ευεξία λόγω της έλλειψης και πιο υγιεινά.
τροφής[...] .
Ξενοφώντας «Λακεδαιμονίων Πολιτεία»
Πλούταρχος, Περί της Αλεξάνδρου τύχης μτφρ: Γ.Α. Ράπτης (2003).
ή αρετής, - Λακωνικά Από -φθέγματα, Θεσσαλονίκη:Ζήτρος στο site:
μτφρ: Γ.Α Ράπτης, www.greeklanguage.gr.
Θεσσαλονίκη: Ζήτρος,σελ 475.
45
Δραστηριότητες:
8.21) Συγκρίνω και συσχετίζω τις ιστορικές πληροφορίες που μου δίνει η
καθεμιά από τις πηγές.
46
Πλούταρχος Ξενοφώντας
Τόπος Τόπος
καταγωγής καταγωγής
Ημερομηνία Ημερομηνία
Γέννησης Γέννησης
Τόπος Τόπος
γέννησης γέννησης
Ιδιότητα Ιδιότητα
Ημερομηνία Ημερομηνία
Θανάτου Θανάτου
47
Π33: «Όσο προχωρούσε η ηλικία τους, τόσο εντατικότερη γινόταν η εξάσκησή τους. Τα
κούρευαν σύρριζα και τα συνήθιζαν να περπατούν ξυπόλητα και να παίζουν, συνήθως
γυμνά.Όταν. νέοι δεν φορούσαν χιτώνα , έχοντας ένα μόνο ιμάτιο το χρόνο,
σκληροτράχηλοι στο σώμα και χωρίς πολλά λουτρά και αρώματα.
Κοιμούνταν μάζα κατά ίλες και ομάδες πάνω σε στρώματα που τα έκαναν οι ίδιοι,
κόβοντας με τα χέρια τους, και όχι με μαχαίρια τις κορφές από τα καλάμια που φύτρωναν
κοντά στον ποταμό Ευρώτα.»
Γλωσσάριο
σκληροτράχηλος: αυτός που δεν κουράζεται εύκολα και έχει εξαιρετική αντοχή
ίλες: ομάδες ιμάτιο: ρούχο 48
Δραστηριότητες:
49
Π35: www.sikyon.com
Δραστηριότητες:
8.25) Διακρίνω τον τύπο (είδος) της οπτικής πηγής Π35.
8.26) Ποιο είναι το θέμα της;
8.27) Ποιες ιστορικές πληροφορίες αντλώ από αυτήν;
8.28) Ποια αγωνίσματα βλέπω να απεικονίζονται; Ποια από αυτά τα
αγωνίσματα υπάρχουν σήμερα; Βρίσκω πληροφορίες για την ιστορική
εξέλιξή τους.
50
Η αγωγή των κοριτσιών
Π36: Οι κοπέλες της Σπάρτης γυμνάζονταν δημόσια στα διάφορα
αθλήματα, ακριβώς όπως και τα αγόρια. Πάλευαν, έριχναν το δίσκο
και το ακόντιο, που είναι όπλο πολεμικό. Φρόντιζαν για την ευγονία,
να ετοιμάζουν μητέρες ρωμαλέες και δυνατές και γυναίκες
προικισμένες με αντρικές αρετές. Ο Λυκούργος, καθώς μας λέει ο
Πλούταρχος, «για να αποφεύγουν την μαλθακότητα μιας σπιτικής
εκπαίδευσης χωρίς σκληραγωγία(όπως των κοριτσιών της Αθήνας)
έπρεπε να εμφανίζονται στις λιτανείες γυμνά τα κορίτσια, όπως και τα
αγόρια, να χορεύουν και να τραγουδούν στις θρησκευτικές τελετές,
μπροστά στα μάτια των αντρών. Έτσι ετοίμαζαν γάμους πολύ
αρμονικούς που θα δώσουν στη Σπάρτη παιδιά ρωμαλέα[….].
Πότε δημιουργήθηκε;
53
Δραστηριότητες:
55
Οι φαινομηρίδες
8.38) Τι ήταν οι
Π40: «Οι νέες Σπαρτιάτισσες φορού – φαινομηρίδες σύμφωνα
σαν κοντούς χιτώνες, τα πέπλα, με την πηγή Π40;
που δεν ήταν ραμμένα προς τα
κάτω, μισάνοιγαν όταν βάδιζαν,
και φαίνονταν οι μηροί τους. Γι’
αυτό και τις είπαν «φαινομηρίδες»
(αυτές που φαίνονται οι μηροί τους)».
56
Π41:«Ούτε και αν ακόμη το ήθελε
θα γινόταν συνετή μια • Εκπαιδευτικό Υλικό
Σπαρτιατοπούλα. Ο Ευριπίδης (480 π.Χ. - 406 π.Χ.),
υπήρξε τραγικός ποιητής και ένας
Παρατάνε εκείνες τα σπίτια τους από τους τρεις μεγάλους
και με ξέσκεπα τα μηριά τους διδάσκαλους του αττικού δράματος
στο αρχαίο ελληνικό θέατρο
και με τα πέπλα ανεμίζοντας .Καταγόταν από την Αθήνα.Έζησε
γυμνάζονται στα στάδια σε μια εποχή όπου και τον
και τις παλαίστρες πελοπονησ πόλεμο κι ίσως είναι
επηρεασμένος και από αυτό. Η
μαζί με τα αγόρια. Ανδρομάχη, κατά πάσα πιθανότητα,
Ευριπίδης, Ανδρομάχη στιχ. γράφτηκε στα πρώτα χρόνια του
Πελοποννησιακού Πολέμου.
597-598
στο site:
www.greeklanguage.gr
8.43) Παρατηρώ την οπτική πηγή Π43. Ποιο είναι το είδος της;
59
Παιχνίδια:
Η κρυπτίνδα ή αποδιδρασκίνδα
Κροντήρα Λ. (2002), «Ελάτε να παίξουμε μέσα στο χρόνο», Αθήνα: Φυτράκη, σελ. 66
8.50) Περιγράφω με βάση την γραπτή και την οπτική πηγή πως
έπαιζαν τη διελκυστίνδα τα αγόρια στην αρχαία Σπάρτη.
62
Το κάλαμον περιβαίνειν
Π47: «Ένα από τα παιχνίδια που έπαιζαν τα
μικρά αγόρια στην αρχαιότητα ήταν το
«κάλαμον περιβαίνειν». Το έπαιζαν τα
μικρά αγόρια. Έπαιρναν ένα καλάμι, ένα
λιοντάρι ή ένα απλό ξύλο, φαντάζονταν
πως ήταν ένα περήφανο άλογο, το
καβαλίκευαν και έτρεχαν μ αυτό σαν
γενναίοι καβαλάρηδες. Έτσι τα παιδιά με
τη φαντασία τους, μετέφεραν τον κόσμο
των μεγάλων στο δικό τους κόσμο. Όπως
πολλές φορές και οι μεγάλοι ήθελαν να
βρεθούν στον κόσμο των μικρών. Ο
βασιλιάς της Σπάρτης Αγησίλαος [...],
όταν έβλεπε τα εγγόνια του να παίζουν
αυτό το παιχνίδι, δεν κρατιόταν.
Καβαλίκευε και αυτός ένα καλάμι και
μοιραζόταν τη χαρά του παιχνιδιού μαζί
τους.»
Π48: Μελανόμορφος Χούς,
Κροντήρα Λ. (2002), «Ελάτε να παίξουμε μέσα
στο χρόνο», Αθήνα: Φυτράκη, σελ. 42 απεικονίζεται το «καλαμον περιβαινειν»
Κροντήρα Λ. (2002), «Ελάτε να
παίξουμε μέσα στο χρόνο», Αθήνα:
Φυτράκη, σελ. 42
• 63
Δραστηριότητες:
8.55) Με βάση τις πηγές Π47 και Π48, περιγράφω πώς παιζόταν
το «κάλαμον περιβαίνειν»;
64
Συνθετικές Ομαδικές Δραστηριότητες (για τις πηγές Π44 έως Π48 )
8.57) Συζητούμε μεταξύ μας και συγκρίνουμε τα παιχνίδια των παιδιών της
αρχαίας Σπάρτης με παιχνίδια που παίζουν τα παιδιά σήμερα. Ασχολούνται
μόνο με παιχνίδια φυσικής δραστηριότητας;
65
Συνθετικές Δραστηριότητες (Π25 έως Π48)
8.59) Με βάση τις πηγές για την αγωγή των νέων και περιγράφω στη σελίδα του
ημερολογίου μία ημέρα από την καθημερινές ασχολίες ενός αγοριού ή κοριτσιού
στην αρχαία Σπάρτη.
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
…………………………………………………………………
………………………………………………………………..
………………………………………………………………..
………………………………………………………………...
………………………………………………………………...
66
8.60) Κατηγοριοποιώ τις πηγές της ενότητας σε γραπτές και οπτικές.
Είδος
Πηγής Πηγές
Γραπτές
Οπτικές
67
8.61α) Συμπληρώνω το διάγραμμα με λέξεις και φράσεις σχετικές με την
αγωγή
ΑΓΩΓΗ
8.61β) Δίνω μια ερμηνεία του όρου «αγωγή» στην αρχαία Σπάρτη με
βάση όσα έχω μάθει.
68
Συνθετικές-Ομαδικές Δραστηριότητες (Π25 έως Π48)
69
8.66) Παρακολουθώ προσεκτικά την Πηγή και καταγράφω ομοιότητες
και διαφορές με τις πηγές της ενότητας
70
9) Η ΝΙΚΗ ΣΤΗ ΜΑΧΗ-ΑΞΙΑ ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΗ
ΖΩΗ
71
Δραστηριότητες:
72
Π52: «Μια μητέρα, όταν ξεπροβόδιζε τα
παιδιά της, πέντε συνολικά, που βγήκαν να
πολεμήσουν, κάθισε στα προάστια,
περιμένοντας ποια εξέλιξη θα είχε η μάχη.
Και όταν γύρισε κάποιος και εκείνη τον
ρώτησε να μάθει, εκείνος της απάντησε
ότι έχουν σκοτωθεί όλα της τα παιδιά, του
είπε ‘δεν σε ρώτησα αυτό, δειλό
ανδράποδο, αλλά τι κάνει η πατρίδα’. Και
όταν εκείνος της απάντησε ότι νικά, του
είπε: Με ευχαρίστηση λοιπόν δέχομαι και
τον θάνατο των παιδιών μου».
73
Δραστηριότητες:
9.5) Συσχετίζω τις πληροφορίες των πηγών Π52 και Π53 και αιτιολογώ
την απάντησή μου. Εντοπίζω ομοιότητες και διαφορές.
9.6) Παρατηρώ την οπτικές πηγές της ενότητας και αναγνωρίζω το είδος
του καθεμιάς (πίνακας, φωτογραφία κ.ο.κ)
74
Π54: « Η επίδειξη δειλίας στη μάχη
αποτελούσε τη χείριστη ατιμωτική Δραστηριότητες:
πράξη. Οι «ριψασπίδες»
αποκλείονταν από τη Λακωνική 9.8) Εντοπίζω το θέμα της πηγής
Πολιτεία, στερούμενοι παράλληλα του
δικαιώματος να διεκδικήσουν κάποιο
αξίωμα, ενώ όπως μαρτυρεί ο 9.9) Σε ποια κατηγορία γραπτής πηγής
Πλούταρχος (Αγησίλαος, 30, 3-4), ανήκει η συγκεκριμένη ιστορική πηγή;
κανένας δεν παραχωρούσε την κόρη
του για γάμο σε έναν ατιμασμένο».
Ωστόσο, ακόμη και γι' αυτούς, η 9.10) Ποια αντίληψη προβάλλεται σε
Πολιτεία είχε προνοήσει, αυτήν;
παρέχοντας τους μία ευκαιρία για
εξιλέωση. Η αποκάθαρσή τους
μπορούσε να συντελεσθεί, εφ' όσον 9.11) Σε ποιες πληροφορίες εστιάζει η
επιδείκνυαν σε κάποια συγκεκριμένη γραπτή πηγή; Σε τι
μεταγενέστερη πολεμική σύρραξη διαφέρει από τις πηγές Π52 και Π53;
γενναιότητα και στρατιωτικό ήθος». Σε τι μοιάζει ;
76
Εκπαιδευτικό υλικό • Εκπαιδευτικό υλικό
:Τυρταίος, ελεγειακός ποιητής, :Αρχίλοχος ήταν αρχαίος λυρικός
καταγόταν μάλλον από τις ποιητής. Καταγόταν από την Πάρο
Αφιδνές της Λακεδαίμονος και και έζησε τον 7ο αιώνα π.Χ.
έζησε τον 7ο αιώνα. Με τις Θεωρείται ο δημιουργός του λόγιου
ελεγείες και τους παιάνες του ιάμβου και της χρήσης του με
τόνιζε τη στρατιωτική τιμή και σκοπό τη σάτιρα.
την αγάπη προς την πατρίδα.
Δραστηριότητες
9.12) Ποιο ιδανικό της Αρχαίας Σπάρτης προβάλλεται και εξυμνείται στα
απόσπάσματα από τα ποιήματα του Τυρταίου;
9.13) Ποια άποψη προβάλλεται στο ποίημα του ποιητή Αρχίλοχου για το πέταγμα
της ασπίδας; Είναι αντίθετες μεταξύ τους ; Είναι υποκειμενικές ή αντικειμενικές;
Συνθετική Δραστηριότητα
9.14) Με ποια από τις δύο απόψεις που προβάλλονται συμφωνείται;
Χωριστείτε σε ομάδες, καταγράψτε και αντιπαραθέστε τα επιχειρήματά σας, υπέρ
της μίας ή της άλλης θέσης.
77
10) Ο ΣΤΡΑΤΟΣ
Π57: «Οι Σπαρτιάτες οπλίτες φορούσαν
πάντα κόκκινο μανδύα γιατί κάλυπτε
το αίμα εάν πληγώνονταν και επίσης,
τρόμαζε κατά κάποιο τρόπο τον
αντίπαλο.Στις μάχες οι Σπαρτιάτες
οπλίτες δεν φορούσαν σανδάλια, αλλά
πήγαιναν ξυπόλυτοι[..]Επίσης είναι
χαρακτηριστικό ότι άφηναν μακριά
μαλλιά και χτενίζονταν πριν τις
μάχες».
Flaceliere R. (1957),Ο Δημόσιος και
ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων,
μτφ: Γερασ. Δ.Βανδώρου, Αθήνα: Π58: www. spartans. gr.
Δημ.Ν. Παπαδήμα, σελ 300.
Βίος Λυκούργου 22.1 από Garland Robert (1998), Οι Αρχαίοι Έλληνες και η καθημερινή
τους ζωή, μτφρ Δ. Γεδεών, Αθήνα: Βασδέκη, σελ. 131
Γλωσσάριο
ρήση: λόγος , ομιλία, ρητό,
γνωμικό
Δραστηριότητα
10.2) Βρίσκω φωτογραφίες από βιβλία ή διαδίκτυο που να
απεικονίζουν πως έφτιαχναν τα μαλλιά τους σε άλλες πόλεις της
αρχαιότητας και συγκρίνω μεταξύ τους και με την σημερινή εποχή.
79
Π61: http://www.sikyon.com/ sparta/
Π60: www.sikyon.com/ sparta/
history_ gr. html
history_ gr. html
Δραστηριότητα:
10.3) Παρατηρώ τις οπτικές πηγές και περιγράφω τους πολεμιστές. Ποια είναι τα όπλα τους;
80
10.4) Ζωγραφίζω έναν Σπαρτιάτη πολεμιστή στο παρακάτω αγγείο με
βάση τις ιστορικές πληροφορίες των πηγών Π57 έως Π61
81
Ο Πυρρίχιος χορός ή Πυρρίχη
83
Δραστηριότητες
10.5) Μελετώ τις πηγές Π62, Π63, Π64, Π65 και εντοπίζω
ομοιότητες και διαφορές.
10.7) Συγκρίνω τις στολές των Σπαρτιατών στις πηγές Π63, Π64.
84
Σπαρτιατική Φάλαγγα
85
Δραστηριότητες
86
11) Η ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΗ ΛΙΤΟΤΗΤΑ
11.1) Αναζητώ
Π67«Τα Σπαρτιατόπουλα,
πληροφορίες πως
μετά τα δώδεκά
ντυνόταν σε άλλες
τους χρόνια,δε φορούσαν πια
πόλεις στην
χιτώνα παρά μόνο ιμάτιο, το ίδιο,
αρχαία Ελλάδα.
χειμώνα καλοκαίρι.
Το ιμάτιον ήταν ένα ορθογώνιο ύφασμα,
μονοκόμματο,που το τύλιγαν γύρω 11.2) Ψάχνω και
στο σώμα τους χωρίς να το βρίσκω φωτο-
σταθερά πουθενά. γραφίες από
ιμάτια.
Flaceliere R. (1957), Ο Δημόσιος και
ιδιωτικός βίος των αρχαίων Ελλήνων,
μτφ: Γερασ. Δ. Βανδώρου,
Αθήνα: Δημ.Ν Παπαδήμα σελ. 190-191.
87
• Π68: «Οι Λάκωνες ήταν λιτοί και Π69:«Στη Σπάρτη οι πολεμιστές
στον θάνατο. Οι νεκροί θάβονταν που σκοτώνονταν στη μάχη,
τυλιγμένοι σε κόκκινο μανδύα, με θάβονταν μέσα σε ένα μανδύα
πορφυρό, που τους χρησίμευε
λίγα φύλλα ελιάς, δίχως άλλα για σάβανο, και σκεπασμένοι με
αντικείμενα, ενώ η επίδειξη κλαδιά ελιάς.
υπέρμετρης λύπης και θρήνων, δεν Οι τάφοι τους είχαν επάνω το
ήταν επιτρεπτή. Μοναδική εξαίρεση όνομά τους, ενώ οι τάφοι όλων
γινόταν για τους βασιλείς, οι οποίοι των άλλων Λακεδαιμονίων
έμεναν ανώνυμοι»
κηδεύονταν με τιμές ηρώων, εν
μέσω υπερβολικού πένθους».
Καργάκος Σ. (2006), Ιστορία της
Κρασσανάκης Α. (2007), Σπάρτη, Αρχαίας Σπάρτης, Τόμος Α’
Λακεδαιμονίων Πολιτεία, η λιτότητα, Θεσσαλονίκη:Gutenberg, σελ. 326
σελ 42.
88
11.1) Μελετώ τις πηγές Π68, Π69, εντοπίζω και καταγράφω τις
ομοιότητες και τις διαφορές των ιστορικών πηγών ως προς το
περιεχόμενο/θέμα.
Ομοιότητες Διαφορές
89
Δραστηριότητες:
90
Π70: «Όλα στη ζωή των Σπαρτιατών ήταν λιτά, όμοια λιτό ήταν και το φαγητό
ή το ποτό τους.Τα συνήθη εδέσματα που προσφέρονταν στα φειδίτια ήταν
τα τραγήματα (ξερά φρούτα, όπως τα σύκα), ελιές, τυρί και ο απαραίτητος
άρτος.Το κυριότερο όμως φαγητό που άφησε όνομα μέσα στους αιώνες
Ήταν ο γνωστός ως μέλας ζωμός, προερχόταν κατά πάσα πιθανότητα
από χοιρινό κρέας»
Καργάκος Σ. (2006), Ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης,Τόμος Α’
Θεσσαλονίκη:Gutenberg σελ 510
Δραστηριότητες:
11.5) Τι γνωρίζω για τη θρεπτική τους αξία; Συζητώ στην τάξη για την
ωφέλεια τους.
91
Π71: «Εκείνο πάντως που προσδίδει
ιδιαιτερότητα στον τρόπο ζωής
των Σπαρτιατών είναι η απλότητα Δραστηριότητα
και η λιτότητα που υπήρχε στη
ζωή τους.Η έλλειψη πολυτέλειας 11.6) Με αφορμή την Π71
στην ένδυση, στο φαγητό και γενικά γράφω ένα άρθρο στην
Σε όλο τον τρόπο ζωής των εφημερίδα του σχολείου
Σπαρτιατών δεν ευνοούσε την ανάπτυ - σχετικά με τη λιτότητα
ξη της οικονομίας σε καταναλωτική ζωής στην αρχαία
βάση, όπως την αντιλαμβανόμαστε Σπάρτη συγκριτικά με τη
σήμερα» σύγχρονη καταναλωτική
κοινωνία.
Καργάκος Σ. (2006),
Ιστορία της Αρχαίας Σπάρτης, Τόμος Α’
Θεσσαλονίκη: Gutenberg, σελ. 475
92
12) Ο ΛΑΚΩΝΙΣΜΟΣ
93
Δραστηριότητες:
12.1) Διακρίνω τις πηγές Π72 και Π73 σε πρωτογενείς και δευτερογενείς.
12.2) Συσχετίζω τις πληροφορίες που μου δίνει η κάθε πηγή, διαπιστώνω αν
είναι ίδιες και αιτιολογώ την απάντησή μου.
12.3) Δίνω τον ορισμό του «λακωνισμού» από τις πληροφορίες που συλλέγω.
94
13) Ο ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΣΤΟΥΣ ΓΕΡΟΝΤΕΣ .
Π74: «Ένας ηλικιωμένος πάει στην Ολυμπία να
παρακολουθήσει τους Ολυμπιακούς αγώνες. Μόλις
μπαίνει στο στάδιο κοιτάζει να βρει άδειο κάθισμα
να καθίσει, όμως δεν βλέπει πουθενά. Μετά πάει
εκεί που κάθονται τα παιδιά μήπως φιλοτιμηθεί και
σηκωθεί κάποιο και καθίσει. Περνά από τα
Αθηναιόπουλα, τίποτε. Περνά από άλλα τίποτε….
Στο τέλος φτάνει στα Σπαρτιατόπουλα, τα οποία
μόλις τον βλέπουν σηκώνονται όλα με μιας, για να
καθίσει. Ο γέρος μπρος σ’ αυτό και ενώ τα
Αθηναιόπουλα χειροκροτούσαν για την καλή πράξη
των Σπαρτιατόπουλων, ο ηλικιωμένος αναφωνεί:
“Μόνο στη Σπάρτη ωφελεί κάποιος να γερνάει.
Αλίμονο, τι συμφορά. Όλοι οι Έλληνες ξέρουν το
καλό όμως μόνο οι Λακεδαιμόνιοι το εφαρμόζουν.”
95
Π75: «Μια από τις κύριες υποχρεώσεις του νεαρού Σπαρτιάτη ήταν ο
απόλυτος σεβασμός προς τους γέροντες.Σηκωνόταν για να
παραχωρήσει τη θέση του και υπολόγιζε τη συμβουλή των ηλικιωμένων
τόσο στην ιδιωτική όσο και στη δημόσια ζωή»
Δραστηριότητες
96
14) Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΟΥ ΓΑΜΟΥ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ
99
Δραστηριότητες:
15.2) Μελετώ τα παραθέματα και από τις πληροφορίες που αντλώ περιγράφω
με λίγα λόγια τι ήταν η ξενηλασία στην αρχαία Σπάρτη.
15.4) Συζητώ στην τάξη για τις διαφορές που εντοπίζω στον τρόπο με τον
οποίο αντιμετώπιζαν οι Σπαρτιάτες τους ξένους σε σχέση με τους υπόλοιπους
Έλληνες.
100
Εκπαιδευτικό Υλικό:
Ο Περικλέους Επιτάφιος είναι
το απόσπασμα από το έργο του
αρχαίου Αθηναίου ιστορικού
Π79 «Υπερέχουμε από τους αντιπάλους Θουκυδίδη στο οποίο παρατίθεται
κατά τα εξής :την πόλη μας ο λόγος που ο Περικλής,
επιφανής Αθηναίος πολιτικός,
την παρέχουμε ανοιχτή, και ποτέ δεν εκφώνησε το 430 π.Χ. για τους
αποκλείουμε κανέναν διώχνοντας τους πρώτους νεκρούς του
Πελοποννησιακού πολέμου,
ξένους από οποιοδήποτε μάθημα ή θέαμα, εμφύλιο πόλεμο ανάμεσα στους
από το οποίο, αν δεν το κρατήσουμε μυστικό Αθηναίους και τους Σπαρτιάτες.
και το δει κανείς από τους εχθρούς μας, Στο έργο ο Περικλής συνεχώς
είναι δυνατόν να ωφεληθεί, υμνεί το μεγαλείο της Αθήνας σε
σύγκριση με τη Σπάρτη.
Γιατί πιστεύουμε όχι τόσο στις προετοιμασίες Η πατρότητα του Επιταφίου
και τα στρατηγήματα όσο αμφισβητείται, καθώς μεγάλο
στην έμφυτη γενναιότητά μας στα έργα». μέρος της ιστορικής κοινότητας
θεωρεί ότι είναι δημιούργημα
του Θουκυδίδη και όχι του
Θουκυδίδης,Περικλέους Επιτάφιος (39) , Περικλή.
αρχαίο κείμενο και παράλληλη
μετάφραση του στο site:
http://users.sch.gr/symfo/sholio/
arhea./epitafios_mtfr.htm
101
Δραστηριότητες
15.5) Συσχετίζω το περιεχόμενο της ιστορικής πηγής με την
ταυτότητα αυτού που εκφωνεί το λόγο.
Είναι υποκειμενική ή αντικειμενική;
15.6) Βρίσκω την ταυτότητα της ιστορικής πηγής
Πού δημιουργήθηκε;
103
17) ΤΑ ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΑ ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ
Πλούταρχος, Λυκούργος,
Μτφ: Γ.Α. Ράπτης (2003), Θεσσαλονίκη: Ζήτρος.
στο site:www. greek -language. gr/
Γλωσσάριο
Μνες :1)νόμισμα των αρχαίων Ελλήνων
2)Μονάδα μέτρησης της μάζας 104
Νομίσματα της Σπάρτης
Π82 :Διόσκουροι αριστερά και δύο αμφορείς δεξιά με τα γράμματα "ΛΑ", "ΝΙ", 2ος αι. π.Χ.
www. sikyon. com/sparta/ sparta _gr. html
Π83: Κεφαλή του Δία αριστερά με κλειδί στα δεξιά, 2ος αιώνας π.Χ.
www. sikyon. com/sparta/ sparta _gr. html
105
Νομίσματα της Σπάρτης
Π84: Προτομή του Λυκούργου αριστερά και κηρύκειο δεξιά, 2ος - 1ος αιώνας π.Χ.
www. sikyon. com/sparta/ sparta _gr. html
Δραστηριότητες:
17.1) Γιατί τα νομίσματα της Σπάρτης κατασκευάζονταν σιδερένια,
σύμφωνα με τη γραπτή πηγή;
17.4) Αν μία μνα ισοτιμεί με περίπου 30 σεντς του ευρώ, πόσο είναι οι δέκα
μνες;
Ομαδική δραστηριότητα
17.5) Χωριζόμαστε σε ομάδες και φτιάχνουμε ένα κολλάζ με νομίσματα
παλιά ελληνικά αλλά και σημερινά και ξένα και σημειώνουμε κάτω από
κάθε νόμισμα τα χαρακτηριστικά τους
107
18) ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΣΠΑΡΤΗ
109
Π89: «Τα μικρά παιδιά στην
Σπάρτη, που τα χτυπούν με
μαστίγια μια ολόκληρη μέρα
στο βωμό της Όρθιας Άρτεμης
μέχρι θανάτου πολλές φορές, το
άντεχαν χαρούμενοι και ζωηροί,
συναγωνιζόμενοι μεταξύ τους
για τη νίκη, δηλαδή ποιος από
αυτούς θα αντέξει περισσότερο
και με μεγαλύτερη υπομονή τη
μαστίγωση. Και ο νικητής
Π88: Ελεφαντόδοντα αναθήματα της θεάς Αρτέμιδος Ορθίας αποκτά πολύ μεγάλη δόξα.
(Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Αθήνας) Αυτός ο συναγωνισμός λέγεται
διαμαστίγωση και γίνεται κάθε
18.4) Μελετώ προσεκτικά τις οπτικές πηγές Π87, χρόνο».
Π88 και εντοπίζω ομοιότητες και διαφορές στις
αναπαραστάσεις.
Πλούταρχος Περί της Αλεξάνδρου
18.5) Γιατί η θεά ονομάστηκε «Αρτέμιδα
Τύχης ή Αρετης, Λακωνικά
Ορθία»;
Αποφθέγματα, Μτφρ: Γ. Ράπτης
18.6) Σύμφωνα με την πηγή Π89, πως τιμούσαν
την «Αρτέμιδα Ορθία»; Θεσσαλονίκη: Ζήτρος.σελ 487.
110
Ο Απόλλωνας
Π90: «Ο αδερφός της Αρτέμιδος, ο Απόλλωνας
λατρεύτηκε ως ο θεός του φωτός, ο οποίος
μπορεί να διαλύσει το σκότος, όπως επίσης
και ως θεός της θεραπευτικής και της
μουσικής. Ως θεός των Δελφών, […]
αναγνωριζόταν ως η πηγή του σπαρτιατικού
πολιτεύματος και των ρυθμίσεων του. Ακόμα
και η ρήτρα του Λυκούργου είχε προέλευση
από τον θεό Απόλλωνα. Για τον λόγο αυτό η
Σπάρτη προσπαθούσε να έχει την εύνοια των
Δελφών και επιρροή στο ιερό».
Γλωσσάριο:
σκότος: σκοτάδι
111
Δραστηριότητες:
18.7) Πόσο σημαντική ήταν η θέση του Απόλλωνα στη θρησκεία της
αρχαίας Σπάρτης, σύμφωνα με την γραπτή πηγή Π90 και γιατί;
112
Συνθετικές Ομαδικές Δραστηριότητες:
113
19) ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΕΣ ΓΙΟΡΤΕΣ
Τα Υακίνθεια
Π92:Τα Υακίνθεια ήταν γιορτή προς τιμή του Απόλλωνα. Η γιορτή αυτή
τελούνταν κάθε χρόνο -τέλη Μαΐου αρχές Ιουνίου-, διαρκούσε τρεις
ημέρες και αποτελούσε ανάμνηση για τον τραγικό θάνατο του όμορφου
αγοριού Υακίνθου που θανατώθηκε με τραγικό τρόπο».
114
Τα Κάρνεια
Π93: «Τα Κάρνεια ήταν η δεύτερη
μεγάλη λακωνική γιορτή που
διαρκούσε στη Σπάρτη εννέα μέρες
Γλωσσάριο
του τοπικού μήνα Κάρνειου
Άυγουστου.[..]Στην αρχή η γιορτή κερασοφόρος: που έχει κέρατα
ήταν αφιερωμένη σε έναν τοπικό συγκερασμός: ανάμειξη, συνδυ- ασμός
θεό, τον Κάρνο, που ήταν
προστάτης της γονιμότητας και της
συγκομιδής των καρπών
.Αργότερα τον θεό Κάρνο τον
ταύτισαν με τον Απόλλωνα. Τα
19.2) Προς τιμή ποιού θεού
Κάρνεια τελούνταν στο τέρμα κάθε
τελούνταν τα Κάρνεια ;
τετραετίας.
117
20) ΣΠΑΡΤΙΑΤΙΚΑ ΑΓΓΕΙΑ
Εκπαιδευτικό Υλικό:
σαλτσιέρα: μικρό πήλινο αγγείο για σάλτσες
κάνθαρος: πήλινο αγγείο πόσης με δύο ψηλές, κάθετες λαβές
αλάβαστρο: μικρό, επίμηκες πήλινο αγγείο για αρωματικά έλαια,
για τον γυναικείο κυρίως καλλωπισμό. 118
Δραστηριότητες
119
20.5) Πού και πότε κατασκευάστηκε το
αγγείο της οπτικής πηγής Π96;
20.6) Εντοπίζω ομοιότητες και διαφορές
με τον κάνθαρο της οπτικής πηγής Π95.
120
Π97: Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης Π98: Αρχαιολογικό Μουσείο
Αγγείο Σπάρτης Αγγείο Αμφορέας β' μισό
Οινοχόη β' τέταρτο 6ου αιώνα π.Χ. 8ου αιώνα π.Χ.στο site:
στο site:http ://collections.culture.gr :http://collections.culture.gr
121
Δραστηριότητα:
20.7) Αναζητώ πληροφορίες στο διαδίκτυο για την χρηστική αξία των
αγγείων στις πηγές και γενικά για τα χαρακτηριστικά τους.
Συνθετική Δραστηριότητα
122
ΓΕΝΙΚΕΣ ΣΥΝΘΕΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ
Α. Συμπληρώνω το παρακάτω διάγραμμα με λέξεις ή έννοιες που μου έχουν
μείνει από τη «γνωριμία μου» με τη ζωή στην αρχαία Σπάρτη.
Αρχαία
Σπάρτη
123
Β. Γράφω μια παράγραφο με βάση τις πηγές που μελετήσαμε για τη σημασία
των ιστορικών πηγών και της ιστορικής έρευνας στην διερεύνηση του
παρελθόντος ώστε να καταλήξουμε σε ορθά ιστορικά συμπεράσματα.
………………………………………………………..
…………………………………………………………..
……………………………………………………………
……………………………………………………………
……………………………………………………………..
……………………………………………………………..
124
Γ. Γράφω τι άλλο θα ήθελα να μάθω για την αρχαία Σπάρτη
….........................................................................................
……………………………………………………………………
…………………………………………………………………….
…………………………………………………………………….
……………………………………………………………………….
………………………………………………………………………
..................................................................................................
125
Δ. Υπάρχουν ίχνη-οπτικές πηγές στο σχολείο μου που να αντανακλούν και
να μαρτυρούν ιστορικά στοιχεία από την αρχαία Σπάρτη. Αν ναι,
περιγράφω το είδος τους και τις ιστορικές πληροφορίες που παρέχουν.
………………………………………………………
………………………………………………………
……………………………………………………….
………………………………………………………
.............................................................................
……………………………………………………….
………………………………………………………..
126
Ε. Αντιστοιχίζω τα πρόσωπα που αναφέρονται με την αντίστοιχη ιδιότητά τους.
127
ΔΗΛΩΤΙΚΟΙ
ΣΤΟΧΟΙ ΠΗΓΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣ
Η
Να γνωρίσουν οι Π1,Π2,Π3,Π4,Π5,Π6, 1.1, 1.2, 2.1, 2.2, 2.3, 2.4,
μαθητές αρχικά πότε και Π7, 3.2.
πού αναφερόμαστε όταν
μιλάμε για την Αρχαία
Σπάρτη.
Να μάθουν τι Π15, Π21, Π20, Π22,. 5.8, 6.10, 7.1, 7.2, 7.4, 8.3,
ακριβώς συνιστούσε τον Π23, Π24, Π25, Π26, 8.6, 8.13, 8.15, 8.19, 8.23,
ιδιόρρυθμο τρόπο ζωής Π27, Π28, Π29, Π30, 8.24, 8.29, 8.32, 8.35,
των Σπαρτιατών Π31, Π33, Π34, Π36 8.36, 8.37, 8.38, 8.45
Να μάθουν γιατί οι Π22, Π23,Π24, Π25, 7.1, 7.2, 7.4, 8.6, 8.12,
Σπαρτιάτες-/ισσες Π26, Π27,Π30, Π31 8.24, 8.29, 8.45, 9.10,
υιοθέτησαν αυτόν τον Π33, Π34, Π36, Π42, 15.3, 17.1,
τρόπο ζωής. Π43,
Να γνωρίσουν, μέσα Π8, Π9, Π10, Π11, 4.1, 4.2, 4.3, 4.5, 4.6, 5.1,
από τις πηγές ασφαλώς Π12, Π13, Π14, Π16, 5.2, 5.3, 5.4, 5.5, 6.5, 6.7,
που είναι τα ίχνη για τη Π17, Π19, Π20, Π21, 6.11, 7.1, 7.2, 7.4, 8.1, 8.3,
διερεύνηση του Π22, Π23, Π24, Π25, 8.6, 8.12, 8.15, 8.19, 8.23,
παρελθόντος πώς ήταν Π26, Π27, Π28, 8.24, 8.26, 8.29, 8.32,
η ζωή στην αρχαία Π29,Π30, Π32, Π33, 8.35, 8.36, 8.37, 8.38,
Σπάρτη. Π34, Π35, Π36, Π38, 8.45, 8.47, 8.48, 8.49, 128
8.50, 8.55, 8.56, 8.59, 8.64
ΔΗΛΩΤΙΚΟΙ
ΣΤΟΧΟΙ ΠΗΓΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗ- ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
ΤΕΣ
Να μάθουν τι Π38, Π39, Π40, Π42, 8.59, 9.4, 9.1, 9.8,
ακριβώς συνιστούσε τον Π43, Π50, Π51, Π54, 9.10, 9.12, 10.9, 11.1,
ιδιόρρυθμο τρόπο ζωής Π55, Π56, Π66, Π67, 11.2, 13.3, 14.1, 15.3,
των Σπαρτιατών Π68, Π69, Π76, Π77, 16.1, 17.5, 19.3, Α
Π78, Π80, Π81, Π82,
Π83, Π84, Π85, Π94.
Να γνωρίσουν, μέσα Π39, Π40, Π42, Π43, 8.65, 9.4, 9.8, 9.10,
από τις πηγές ασφαλώς Π44, Π45, Π46, Π47, 9.12, 10.3, 10.4, 10.6,
που είναι τα ίχνη για τη Π48, Π50, Π51 ,Π54, 10.9, 11.1, 11.4, 15.4,
διερεύνηση του Π55,Π56, Π60, Π61, 18.3, 18.5, 18.6,
παρελθόντος πώς ήταν Π62, Π65, Π66, Π67, 18.10, 19.2, 20.7, Α
η ζωή στην αρχαία Π70, Π77, Π78, Π86,
Σπάρτη. Π87, Π88, Π89, Π90,
Π91, Π93, Π97, Π98.
129
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟΙ
Να είναι σε θέση να Π41, Π55, Π56, Π79 8.40, 8.41, 8.42, 9.13,
αξιολογούν κατά πόσο 9.14, 15.5.
μια πηγή είναι
υποκειμενική ή
αντικειμενική
Να μάθουν να Π16, Π29, Π30, Π50, 6.3, 8.14, 9.3, 12.1.
διαβάζουν κριτικά τις Π72, Π73, Π74, Π75, 13.2, 15.1
πηγές και να τις Π77, Π78,
ξεχωρίζουν σε
πρωτογενείς και
δευτερογενείς.
Να μάθουν να Π12, Π14, Π13, Π16, 4.7, 5.6, 5.7, 6.2, 8.2,
αναγνωρίζουν το είδος Π25, Π27, Π31, Π32, 8.8, 8.9, 8.10, 8.11,
και την ταυτότητα μιας Π33, Π37, Π38, Π41, 8.18, 8.19, 8.20, 8.25,
πηγής και να την Π42, Π43, Π47, Π48, 8.26, 8.33, 8.35, 8.39,
εντάσσουν στο ιστορικό Π50, Π52 8.40, 8.43, 8.53, 8.60,
130
πλαίσιο. 9.3, 9.6
ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΚΟΙ
ΣΤΟΧΟΙ ΠΗΓΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗ- ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
ΤΕΣ
Να μάθουν οι Π50, Π51, Π52, Π53, 10.5, 10.7, 10.10, 11.1,
μαθητές συγκρίνουν Π54, Π57, Π58, Π59, 12.2, 13.1, 18.4, 18.8,
πληροφορίες από Π62, Π63, Π64, Π65, 20.6
διαφορετικές πηγές Π66, Π68, Π69, Π72,
Π73, Π74, Π75, Π88,
Π87, Π90, Π91, Π95,
Π96.
131
ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΟΙ
132
ΜΕΤΑΓΝΩΣΤΙΚΟΙ
ΣΤΟΧΟΙ ΠΗΓΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗ- ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ
ΤΕΣ
133
Εμπλεκόμενα Θεματικά Πεδία
Γεωγραφία
Γλώσσα
Καλλιτεχνικά
Φυσική
Αγωγή Μαθηματικά
Ιστορία
Κοινωνική
Και
Θρησκευτικά Πολιτική
Θεατρική Αγωγή
Αγωγή
134
Γλώσσα 8.17, 8.59, 8.61β, 8.62, 11.6,
12.3, 15.2, 16.1, 16.2.
Θρησκευτικά 19.4
135
ΓΙΑ ΤΙΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΗΚΑΜΕ:
137
ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Baltrusch Ernst (1998), Σπάρτη, η ιστορία, η κοινωνία και ο πολιτισμός της
αρχαίας ελληνικής πόλης, μτφρ: Χρήστος Π. Μπαλόγλου, Αθήνα:
Δημ.Ν.Παπαδήμα.
Bots ford & Robinson (1977), Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Αναθεωρημένη από
τον καθηγητή Donald Kagan, μτφρ Σωτηρίου Τσιτσώνη, Β έκδοση, Αθήνα:
ΜΙΕΤ.
138
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ
www .greeklanguage.gr
www. alfavita .gr
www.spartans. gr
www.sikyon.com.
www. ekati -e.blogspot.com
www. tovima. gr.
www. scribd .com /doc /5602130/.
www .thermopilai .org/.../e-tan-e-epi-ta
culture.ana.gr view5.php?id=1352&pid.
www.spartasmores.gr
users.sch.gr/symfo/sholio/arhea./ epitafios_ mtfr. hm.
www.youtube.com/ watch ?v=3zo35C_1q9g
collections. culture.gr
139