KOPOLİMERİZASYON

İki polimerin monomerlerinin bir polimer zincirinde birlikte

bulunması (kopolimer) polimerin bazı özelliklerini
geliştirebilir ya da polimere yeni özellikler kazandırabilir.

• Homopoliakrilonitril lifleri: sıcak gaz filtre

sistemlerinin yapımında, gölgelik dokumalarında,
katkı malzemesi olarak yatlarda sızmazlığı
sağlamada
Akrilonitril-vinil klorür kopolimeri: Giyinme amaçlı
dokumalarda. Bu liflerin alevlenmeye karşı
dirençleri poliakrilonirtil liflerden daha yüksek.
Poli(stiren-ko-akrilonitril): Plastik amaçlı kullanıma
uygun
Kimyasal yapıları farklı M1 ve M2 gibi iki monomer
polimer zincirindeki diziliş biçimlerine bağlı olarak
rastgele, ardışık veya bir blok kopolimer verebilir.
• -M1-M2-M2-M1-M1-M1-M2-M1- Rastgele
• -M1-M2-M1-M2-M1-M2-M1-M2- Ard arda
• -M1-M1-M1-M1-M2-M2-M2-M2- Blok
• -M1-M1-M1-M1-M1-M1- Aşı
M2
M2
 Kopolimerin sentezinde kullanılan
polimerizasyon yöntemi polimerlerin
bileşimini etkileyebilmektedir.
•Eşmolar S ve MMA radikalik kopolimerizasyonu ile:
Aynı miktarda S ve MMA içeren kopolimer
•Anyonik polimerizasyonu ile: homo PMMA
•Katyonik polimerizasyonu ile: homo PS

Kopolimerler
1)Katılma polimerizasyonu
2)Basamaklı polimerizasyon
3)Mekaniksel öğütme gibi fiziksel işlemler
yöntemleriyle sentezlenebilirler.
 Radikalik Kopolimerizasyonun kinetiği
k11
(1) M1 + M1 M1

k12
(2) M1 + M2 M2

k22
(3) M2 + M2 M2

k21
(4) M2 + M1 M1

(1) ve (3) tepkimeleri homopolimerizasyon tepkimeleri ve bu tepkimeler

radikal türlerinin sayısını ve bağıl oranlarını değiştirmez.
(2) ve (4)’te her bir aktif tür diğer monomeri kattığı için radikal türlerinin
oranı değişir.
 k11
(1) M1 + M1 M1

k12
(2) M1 + M2 M2

k22
(3) M2 + M2 M2

k21
(4) M2 + M1 M1

d [M1] [M1] k1[M1.]+ k21 [M2.]

=
d [M2] [M2] k12[M1.]+ k22 [M2.]

Bu oran elde edilecek kopolimerin

bileşimine karşılık gelir.
[M1.] ve [M2.] derişimlerini yok etmek için kararlı hal ilkesinden
yararlanılır
d[M1 .] = k [M .] [M ] - k [M .] [M ] = 0
21 2 1 12 1 2 k21[M2.] [M1]
dt [M1.] =
d[M2 .] = k [M .] [M ] - k [M .] [M ] = 0 k12[M2]
21 2 1 12 1 2
dt
 d [M1] [M1] k11 k21 [M1]/ k12 + k21 [M2]
=
d [M2] [M2] k12[M1]+ k22 [M2]

Pay ve paydayı k21 ile bölersek,

d [M1] [M1 ] k11/ k12 [M1 ] + [M2]

=
d [M2] [M2] [M1 ]+ k22/k21 [M2]

k11/k12 ve k22/k21 oranları r1 = k11/k12 ve r2= k22/k21 şeklinde reaktivite

oranı olarak bilinen r1 ve r2 gösterilirse,
eşitliği ile kopolimer bileşimi
d [M1] [M1 ] r1 [M1] + [M2]
=
[M2]
hesaplanabilir.
d [M2] [M1]+ r2 [M2 ]
 d [M1] [M1] r1 [M1] + [M2]
=
d [M2] [M2] [M1]+ r2 [M2]

i) Derişim oranlarının değeri birimsiz olduğundan,

ortamın seyreltilmesi ya da deriştirilmesi bağıntıyı
etkilemez.
ii) Eşitlikte başlama ve sonlanma reak. İlişkin bir terim
bulunmadığı için, kopolimerizasyonun başlatılma ve
sonlanma türü kopolimer bileşimini etkilemez.
iii) Ortam özelliklerine yönelik bir terim olmadığı için
sisteme dışarıdan katılan maddelerin r1 ve r2’nin
sayısal değeri üzerine etkisi önemsizdir.
 Reaktivite oranları ve kopolimer bileşimi ilişkisi
(Bazı monomerlerin radikalik
katılma polimerizas. gözlenen
reaktivite oranları
= r2 ~= 1, rastgele kopolimer, ideal
1- r1 ~
kopolimerizasyon
kp12/kp11 ~= kp21/kp22 ~= 1
d [M1] /d[M2] = 1 Her aşamada
M1 ve M2 aynı oranda bulunur.
2- r1 ~
= 0, r2 ~= 0 , ardışık polimerler
kp11/kp12 ~ = kp22/kp21 ~= 0
k12 >> k11 ve k21 >> k22 ‘dir.
d [M1] /d[M2] = 1
3- r1>>1 ve r2>> 1, blok polimer veya
r >> iki türün homopolimeri
k11 >> k12 ve k22 >> k21 olur.
4, 5 Devamı...
 4-) r1>>1 ve r2<< 1
k11 >> k12 ve k21 >> k22 olur. k22 ~= 0 varsayılarak r2= 0 değeri
kullanıldığında d [M1] [M1] M1 birimleri arasına
r
= 1 +1
d [M2] [M2] serpiştirilmiş M2 monomeri
içeren zincirler oluşur

Monomer derişimleri eşit alınırsa d [M1]

= r1 + 1
d [M2]
r1’in değeri kopolimerin bileşimini
belirler. Önce M1 sonra M2 homopolimerizasyonu ilerler.
Ö:Stiren (r=55) ve vinil asetat (r=0.01)
5-) r1 ~= 1/r2 (veya r1r2 ~= 1) d [M1] [M1 ] r1 [M1] + [M2]
=
d [M2] [M2] [M1]+ r2 [M2 ]
d [M1] r [M1] r1 [M1] + [M
= 2]
~
= 1
d [M2] [M2 ] r1[M1 ]+ r1r2 [M2 ]
Örneğin r1= 2 ise, polim. başlarında
d [M1] r [M1] kopolimerde M1 monomeri 2 kat
= 1
d [M2] [M2] fazla yer alır.
 Sonuç olarak, kopolimerin bileşimi
monomerlerin derişim oranlarına ve
reaktivite oranlarının sayısal değerlerine
yakından bağlıdır.
 Monomer besleme oranı ve kopolimer
bileşim ilişkisi
Kopolimer bileşiminin sabit tutulabilmesi için monomer derişim
oranlarının da polimerizasyon süresince sabit tutulması gerekir. Sisteme
hızlı harcanan monomer sürekli beslenerek kopolimer bileşiminin
belli bir değerde kalması sağlanabilir

[M1] f1 ve f2 : monomerlerin besleme

f1 = 1- f2 =
[M1] + [M2 ] karışımındaki mol kesirleri
[M2] F1 ve F2 : kopolimerdeki mol
f2 = 1- f1 =
[M1] + [M2] kesirleri
d[M1] r1f12 + f1 f2
F1 = 1- F2 = F1 =
d[M1 ] + d[M2] r1f1 2 + 2 f1f2 + r2f22
d[M2]
F2 = 1- F1 =
d[M1 ] + d[M2]

r1 ve r2 kaynaklardan bulunur. Monomerlerin başlangıç

mol kesirleri (f1 ve f2) bilindiğinden F1 (M1 monomerinin
kopolimerdeki mol kesri) hesaplanır.
 Reaktivite oranlarının belirlenmesi
• 1- Deneysel verilerden yararlanılarak çizilecek
monomer besleme oranı-kopolimer bileşimi
grafiğinin kuramsal eğrilerle karşılaştırılması

r1r2=1 hali için başlangıç M1 monomeri

mol kesrinin (f1), kopolimerdeki M1
monomeri mol kesri (F1) üzerine etkisi
r1= 5, r2= 0.2 (1)
r1= 2, r2= 0.5 (2)
r1= 1, r2= 1 (3)
r1= 0.5, r2= 2 (4)
r1= 0.2, r2= 5 (5)
 [M1] d [M1] [M1]
d [M1]
=
[M1 ] r1 [M1] + [M2] r2 = 1 + r1 -1
2-) d [M2] [M2] [M1]+ r2 [M2 ] [M2] d [M2] [M2]

Belli bir monomer besleme oranında ([M1]/[M2]) kopolimerizasyon

yapılır ve elde edilen kopolimerin bileşimi (d[M1]/d[M2]) belirlenir.
r2 = mr1 + b doğru denklemi elde edilecektir.
Benzer deneyler, farklı monomer besleme oranlarında yinelenerek
r2 ve r1 ilişkisini veren çok sayıda doğru denklemi oluşturulabilir.

Doğruların kesim noktası için en uygun

yer seçilir ve karşılık gelen r1 ve r2
değerleri okunur.
Tepkime hız sabitleri sıcaklıkla değiştiği
için bunların oranı olan reaktivite
oranları da sıcaklıktan etkilenirler.
 ALFREY-PRICE EŞİTLİĞİ
• Reaktivite oranları monomer çifti için geçerlidir. Bir referans
monomer seçilmelidir. Stiren ve etilen kullanılmaktadır.
S, A gibi monomerle kopolimerleştirilir, rs ve rA deneylerle belirlenir. S
için Q ve e değerleri kullanılarak A için bu değerler
bulunur. Stirenin B gibi monomerle kopolimerizasyondan QB ve eB
bulunur. rB deney yapılmadan hesaplanır.
• Reaktivite oranlarının bulunmasında kuramsal yaklaşım
kij= Pi Qj e-ei.ej
r = Q1/Q2 . e-[e1(e1-e2)]
1

r = Q2/Q1 . e-[e2(e2-e1)]
2

r1r2 = e-(e1-e2)2
Pi : i radikalinin aktifliği
Qj: j monomerinin aktifliği, ei ve ej : radikal ve monomerin polarlıklarının ölçüsü
 İYONİK KOPOLİMERİZASYON
• Monomer reaktivite oranlarının sayısal değeri dolayısıyla
kopolimer bileşimi kopolimerizasyonun başlama
biçiminden etkilenir.

Stiren ve MMA
r1 r2 polimerizasyon eş molar girdi sonucunda
0.52 0.46 Radikalik Aynı miktarda S ve MMA kopolimeri
10 0.1 Katyonik S’ce zengin kopolimer
0.1 6 Anyonik MMA’ca zengin kopolimer
 ANYONİK KOPOLİMERİZASYON
--Radikalik kopolimerizasyona benzer
-- Eşitlikler geçerli
Kinetik incelemelerden elde edilen
reaktivite oranları serbest iyonlar,
iyon çiftleri üzerinden ve her iki büyümenin
etkilerini birlikte taşır. Ayrıca çözgen,
sıcaklık gibi polimerizasyon koşullarından
etkilendiği için kullanım alanı sınırlıdır.
Monomerlerin elektron
ilgisinin büyüklüğü
blok kopolimerlerin
sentezlenmesi üzerinde
belirleyici rol oynar.
Metil metakrilat : B, Stiren: A, Akrilonitril: C
KATYONİK KOPOLİMERİZASYON

• --Katyonik polimerizasyonda canlı polimer

sistemlerine rastlanmadığı için k12, k21, k11
ve k22 gibi bireysel hız sabitleri bulunamaz.
 BLOK KOPOLİMERLER
Sentetik blok kopolimerler çeşitli yöntemlerle hazırlanabilir.

1) İki farklı polimerin mekaniksel 2) Bir polimerin farklı bir polimer

öğütülmesi yanında mekaniksel öğütülmesi

3) Kimyasal yapıları farklı iki homopolimerin iyonlaştırıcı ışınlar ya da

UV ışınları ile etkileştirilmesi ile
4-) Basamaklı polimerizasyon ile 5-) Zincir uçlarında kolay kırılabilen
kimyasal bağların bulunduğu
polimerler ile

6-) Canlı polimer sistemleri ile

 AŞI KOPOLİMERLER
Aşı kopolimerlerde bir polimerin ana zincirine farklı bir polimer zinciri
zincir sonları dışında bir yerden bağlanmıştır.

1- Çarpraz bağ vermeye yatkın polimerlerin bir monomer yanında

iyonlaştırıcı ışınlar ile etkileştirilmesi ile

Polimerizasyon ortamında
çoğu kez aşılanan monomerin
homopolimeri de oluşur.
2- Herhangi bir monomerin radikalik katılma polimerizasyonun
ortamda bulunan başka bir polimer varlığında yapılması ile
3- Katyonik polimerizasyon ile

4- Anyonik polimerizasyon ile

5- Radikalik başlatıcılarla
Başlatıcı: H2O2 – Fe+2

OH. radikalleri selülozun hidroksil

gruplarıyla etkileşir ve selüloz zinciri
üzerinde aktif merkezler oluşturur.
Ortamda ayrıca vinil monomeri
bulunduğunda bu aktif merkezler
üzerinden aşılanma gerçekleşir.