Nata e Mitologjisë dhe Kulturës

Shqiptare
• Pelazgët – Ilirët

• ...kur u dyndën në Ballkan, helenët i morën krejt hyjnëitë, me

emra e gojëdhëna, prej pellazqëve, njësoj sikurse edhe romakët...
Herodoti

• ... Pellazgët, Ilirët, Albanët, Arbër, Shqiptarë – janë pesë emra të

ndryshëm, por që bartin të njëjtën vijimësi etnike, gjuhësore,
kulturore, historikisht të pandërprerë.
Dhimitër Pilika
• Besimi i Ilirëve
– Idhuj (kult rural)” Nëna e Madhe” , “Nëna e Tokës” ,figura njerëzish dhe
kafshësh, feja minimle(secili fis nga një kafshë), gjarpëri, teriantropik,
antropomorfik.

• Zhvilli i mitologjisë dhe panteonit të Ilirëve

– Degezim i mitologjisë indoevropiane, 2000 vjet zhvillim, përhapja e
krishterizmit.

• Sistematizimi i i perëndive Ilire

– Perëndi të nivelit të parë funkcional (sundues)
– Perëndi të nivelit të dytë funkcional (luftës)
– Perëndi të nivelit të tretë funkcional (pjellorisë)
 Perëmdi të nivelit të parë funksional

• Devia Patyros – Ati i perëndive Ilire (perëndia, qielli), magjia

formë primitive e dijes, shëndrrim në gjarpër, frymëzim poetik, grua
Thana. Ebukura e Dheut e dashura e Baba Tomorit.
• Perëndia (Perun) – qëllon me rrufe në trungun e lisit, rrufeja-
gurë, perëndia e rrufesë, stuhisë dhe shiut, Shurdhi- shq. Dhitë.
• Eni – emërtimi i ditës së enjte, perëndi ndihmëse i Devia, “demon, hije,
perëndi”
• Andeni – Kaçanik, kohë, majë mali,
• Partini – funksionin e përcaktimit të fatit, orët shqipëtare, Verbti-
armik i papastërtise (zjarr, erë, ujë, Malsia e Veriut)
• Termini – perëndia i kufinjëve, mbrojtjes së territoreve, guri i kufirit,
besa mbi burë. Muja shqiptare.
 Perëmdi të nivelit të dytë funksional

• Tato – funksion niveli i parë dhe i dytë, perëndia themelues,

mbrojtës dhe organizues i fisit, gjarpër me brez të argjend, flijim i
deshëve, mbajtës i drjtësise (nivel i dytë)
– -Baba Tomori - Olimpi grek, betimi “Për Baba Tomorrin”, beteja e
malit Tomorr me Shpiragun, të prerat e shpatës, Abaz Aliu në Tomorr,

• Medauri – perëndia Ilire e luftës, perëndia kalorës, gjarpri Midgaror

(gjarpër deti, mronte flotat)

• Logeti - perëndi e të vdekurve, sot i njohur si Lugati (trembet vetem

nga ujku i bardhë)
 Perëmdi të nivelit të tretë funksional
• Thana – Zanat të shqipërisë së veriut (zëra), Nëna e Madhe, E bukura e dheut
(qen me 3 kokë), lulëzimi në pranverë.
• Bindi- perëndi i ujrave të rrjedhshëm, pjellorisë.
• Vidasi – kullotat, pyjet dhe burimet
• Tadeni - kopeve
• Redoni – detit, delfinët dhe anija liburne, 9vjet/4 kuaj , niveli i dytë (luftë),
shpella
• Prena/ Prenda – bukurisë dhe dashurisë
• Ansotika – dashurisë, shota e sotme.
• Lahona – e bukurisë, jetës seksuale dhe riprodhimit, shq.s. grua në fazën pas
lindjes
• Dialos – funksionin e Dionisit, sakrifica e demëve, terbimi dionisiak dhe
pjellorinë.
• Iria – perëndi e hakmarrjes, ndihmonin heronjtë për situata të vështira,
Orët e sotme.

• Dragoi – gjarpëri Ilir, lufta dragoi kulçeder,

• Beleni – Iliro- kelte e pjellorisë, perëndi e diellit
• Grabovi – dielli, darka e diellit (dhejtor) dru lisi.
• Menzana – kalorësit/ kalit (niveli i dytë)
• Boria – era e fortë e veriut, uli (nga bora)
• Latra – mbrojtëse e familjes dhe farefisit
 Simbole te tjera Ilire

• Dielli – perëndi e lasht “për atë diellë”, hëna dhe dielli motër
dhe vëlla.

• Deti – perëndi i ngjajshëm me Posejdonin, e bukura e detit,

perëndesha që shëndërrohet në breshkë.

• Bleta / Melisa – simbol i pastërtisë seksuale dhe i

ndershmërisë, nimfë e shëndërrur në bletë.
Figura demoniake në mitologjine ilior-shqiptare

• Dreqi – djallë, shejtan

• Kuçedra – gjarpër femër, demon i stuhive, zë burimet dhe
ha njerëzit, ish sunduese e ndonje deti ose liqeni
• Divi – dy funsine (demoniake dhe mirëbërse), gjiandë
• Ujku – dy funksione, Ujku i bardhe dhe Ujku që sulmoi
Hënën.
• Kandauon- Shqip. Karkanxhol, qenie e shkurtër që
del nga varri i një cigani në janar dhe fryma e tijë është
vdekjeprurëse.
 Mitologjia Iliro-Shqiptare në letërsinë
shqipe
• “Lahuta e Malcisë” – Gjergj Fishta
– bjeshkët, trualli mitologjik i shqiptarëve
– Ora e Shqipërisë
– Ora e Trojanit
– Ora e Shalës
– Ora e Dormitorit
– Zana e Madhe
– Zana e Vogël
– Zana e Mikiskaut
– Zana e Sharrit
– Zana e Frymëzimit
– Floçka
– Kuçedra
– Lugati
– Lugati i Rjekës
– Lugati i Gjakovës
– Shtojzovallet
– Dragoi
– Lleshi i zi
– Orët e Dugagjinit
– Sygrizhat
– Zanat
– Dragonjtë
– Shrigat
– Suda dhe Pasuda
• “Kush e solli Doruntinën” – Ismail Kadare
– Legjenda e Konstantinit dhe Doruntinës
– Besa, pjesë e kulturës shqiptare
• “ Princesha Argjiro”- poema

• Balada e murimit në legjendat shqiptare

– Sakrifikimi i një gruaje të re ne muret e një kalaje,
ure ose te një objekti të rëndësishëm për etninë
 Mitologjia dhe legjendat shqiptare në
muzikë dhe në artin pamorë
• Opera Skëndëreu – Prenk Jakova
• Cuca e Maleve (Balet) – Tish Daia
• Sokoli e Mirusha – Akil Koci
• Lorenc Antoni – Këngë Kreshnike, Vjatime Gjamë
dhe Elegji, Balada dhe Legjenda, etj
• Mendi Mengjiqi – Muzikë avangarde
• Pjetër Gaci, Rauf Dhomi, Rexho Mulliqi, Vasil Tole
etj..
• Ibrahim Kodra – Shiperia Fantastike
• Adem Kastrati – Motive folklorike
• Omer kaleshi – kokat e barinjëve dhe dervishëve, dhe
ngjyra e kuqe