2.

Algjebra dhe zgjidhja e problemeve

Muhammad ibn Musa al-Khwarizmi (780 – 850)

2.1 THJESHTIMI I FUQIVE

Arsimtar: Idriz Emrullai
10.10.2017
 Al-Khavarizmi
Muhamed ibn Musa Al-Khavarizmi është matematikan i njohur arab i lindur
rreth vitit 783.
Ai shkroi mjaft libra.
Në libër me titull "Doracak për njehsime dhe metoda e ekuilibrit" ai e përdor
fjalën "al-xhabr" që do të thotë zbritje të numrit nga të dy anët e një barazimi.
Nga fjala "al-xhabr" rrjedh edhe fjala "algjebër" që bota e
përdor edhe sot.
Kopja e vetme arabe e këtij libri ruhet në Oksford, kurse
përkthimi i saj në latinisht ruhet në Kembrixh.
Në figurë është paraqitur pulla postare në të cilën është emri i
tij dhe teksti "1200 vite".
Ajo pullë postare ishte prodhuar në vitin 1983 për nderë
të lindjes së tij para 1200 viteve.
 treguesi i
fuqisë (eksponenti)
Mundemi të shënojmë 𝑎  ∙  𝑎  ∙  𝑎  ∙  𝑎  si 𝑎  4
baza
kurse 𝑦 ∙ 𝑦 ∙ 𝑦 ∙ 𝑦 ∙ 𝑦 ∙ 𝑦 ∙ 𝑦 si
                           𝑦 7

3  𝑥 ∙  2𝑥
  ∙  5  𝑥 si 3  ∙   𝑥 ∙  2  ∙   𝑥 ∙  5  ∙   𝑥 ¿ 3 ∙2 ∙5 ∙ 𝑥 ∙ 𝑥 ∙ 𝑥
                     

  30
¿   ∙   𝑥 3

  30 3
¿    𝑥
 2 𝑥 2   ∙   𝑥 që mund të thjeshtohet deri në  𝑥
mundemi ta shënojmë si 3
6 2  ∙  3 
Shembulli 1
Thjeshtoji shprehjet.
a) 5  𝑎 ∙  𝑎  ∙  2𝑎
 
¿   ∙  𝑎  ∙  𝑎  ∙  2  ∙  𝑎 
  5

¿ 5  ∙  2  ∙  𝑎  ∙  𝑎  ∙  𝑎 
 
  10 3
¿    𝑎
b) 2𝑥
  ∙  3  𝑦 ∙   𝑥 ∙  4  𝑦  
¿ 2  ∙   𝑥 ∙  3  ∙   𝑦 ∙   𝑥 ∙  4  ∙   𝑦
¿   ∙  3  ∙  4  ∙   𝑥 ∙   𝑥 ∙   𝑦 ∙   𝑦
  2

  24 2 2
¿    𝑥  𝑦
Shembulli 2
Thjeshtoji shprehjet.
12 𝑥
  3   ∙   𝑥
  ∙  4 4
  𝑥
a)
3𝑦 ¿ 3  ∙   𝑦
   
¿
   
 𝑦
pjesëtojmë numëruesin dhe emëruesin me 3.

5 𝑥2
 
5   ∙   𝑥 ∙   𝑥   𝑥
b)  
¿ ¿
    pjesëtojmë numëruesin dhe emëruesin me 5 dhe me x.
10 𝑥𝑦 2  ∙  5  ∙   𝑥 ∙   𝑦 2  𝑦
 Detyra
1. Thjeshto:
a) 3 𝑥 ∙ 4 𝑥 ¿ 3 ∙ 4 ∙ 𝑥 ∙ 𝑥
2
                 
¿
  12
  𝑥
 

b) 5
  𝑥 ∙
  𝑥
 
¿
  5
  ∙
   𝑥 ∙   𝑥   5
¿    2
𝑥

c) 2  𝑦 ∙   𝑦 ∙  3  𝑦 ¿2∙3∙ 𝑦 ∙ 𝑦 ∙ 𝑦
                     ¿ 6  𝑦  3
ç) 2  𝑎 ∙  3  𝑎 ∙  4  𝑎 2 ∙ 3 ∙ 4 ∙ 𝑎 ∙ 𝑎 ∙ 𝑎
                        
¿ ¿ 24
   𝑎3

d) 2  𝑏 ∙  3  𝑏 ∙  𝑏  ∙  4  𝑏 ∙  𝑏  2 ∙ 3 ∙ 4 ∙ 𝑏 ∙ 𝑏 ∙ 𝑏 ∙ 𝑏 ∙ 𝑏
                               
¿ ¿ 24
  𝑏
  5

dh) 4  𝑝 ∙   𝑝 ∙  3  𝑝 ∙   𝑝 ∙   𝑝  ¿ 4  ∙  3  ∙   𝑝 ∙   𝑝 ∙   𝑝 ∙   𝑝 ∙   𝑝  ¿ 12
   𝑝5
 Detyra
2. Thjeshto:

a) 5  𝑎 ∙  𝑎  ∙  2  𝑏 5 ∙ 2 ∙ 𝑎 ∙ 𝑎
                    
¿ ∙ 𝑏 ¿ 10
  𝑎 2 𝑏  

2 𝑝 ∙ 3 𝑞 ∙   𝑝 ∙  4𝑞 ∙ 𝑝   2 ∙ 3 ∙ 4 ∙  𝑝 ∙   𝑝 ∙   𝑝   𝑞
∙   ∙  𝑞
24 3  2
b)              
¿                  
¿  𝑝 𝑞
c) 7  𝑥 ∙  3  𝑦 ∙  2  𝑥  ¿ 7  ∙  3  ∙  2  ∙   𝑥 ∙   𝑥 ∙   𝑦  ¿ 42    𝑥2  𝑦

ç) 2𝑥  ∙  3  𝑦 ∙  4  𝑦 ∙  5  𝑥  ¿ 2  ∙  3  ∙  4  ∙  5  ∙   𝑥 ∙   𝑥 ∙   𝑦 ∙   𝑦  ¿ 120
   𝑥2  𝑦 2

d) 6𝑎  ∙  𝑏  ∙  𝑎  ∙  7  𝑎𝑏  ¿ 6  ∙  7  ∙  𝑎  ∙  𝑎  ∙  𝑎  ∙  𝑏  ∙  𝑏  ¿  42    𝑎3  𝑏2

dh)  𝑥 ∙  8  𝑥𝑦 ∙  2  𝑥𝑦 ∙  3  𝑥𝑦  ¿ 8  ∙  2  ∙  3  ∙  𝑥  ∙  𝑥  ∙   𝑥 ∙   𝑥 ∙   𝑦 ∙   𝑦 ∙   𝑦  ¿ 48
   𝑥 4  𝑦 3