ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ

Ορισμός:
(1) εσωτερικές υποκειμενικές καταστάσεις που μπορούν να αλλάξουν από στιγμή σε στιγμή. Συνοδεύονται από πολύπλοκες
σωματικές αλλαγές, αλλαγές στους χτύπους της καρδιάς (όταν φοβόμαστε η καρδιά μας χτυπάει με γοργό ρυθμό) και
αλλαγές στις εκφράσεις του προσώπου (η χαρά συνοδεύεται από ένα πλατύ χαμόγελο). Συμβαίνουν χωρίς πρόθεση και
μοιάζουν να είναι πάθη (φόβος στη θέα ενός φιδιού) άλλα προκαλούνται από τις ίδιες τις σκέψεις μας (η νίκη της
ποδοσφαιρικής ομάδας μας κάνει να νοιώθουμε χαρά).
(2)

(2) Πολύπλοκα οργανωμένες εσωτερικές ψυχολογικές και φυσιολογικές καταστάσεις που αποτελούνται από τέσσερα
στοιχεία:
i. Υποκειμενική εμπειρία του συναισθήματος
ii. Σωματικές αλλαγές διαμεσολαβούμενες από το αυτόνομο νευρικό σύστημα
iii. Εκφράσεις του προσώπου
iv. Γνωστικές ερμηνείες που σχετίζονται με το συναίσθημα.

Τα στοιχεία αυτά α) σχετίζονται μεταξύ τους για να δημιουργήσουν μία εσωτερική συναισθηματική κατάσταση, β) προσπαθούν
να εξηγήσουν πως διαφοροποιούνται οι εσωτερικές υποκειμενικές καταστάσεις σε συγκεκριμένα συναισθήματα και τι προκαλεί
η ένταση των καταστάσεων, γ) ενδιαφέρονται για το πώς οι συναισθηματικές καταστάσεις επηρεάζουν τη συμπεριφορά μας.
• Σωματικές αλλαγές: Το Αυτόνομο Νευρικό Σύστημα (ΑΝΣ) εμπλέκεται σε πολλές
από τις σωματικές αλλαγές που συμβαίνουν όταν έχουμε μία συναισθηματική
εμπειρία. Αποτελείται από δύο υποσυστήματα: από το συμπαθητικό (προετοιμάζει
τον οργανισμό για δράση) και το παρασυμπαθητικό (αναλαμβάνει και επαναφέρει
τον οργανισμό στην κανονική του κατάσταση). Αυτές οι δραστηριότητες του ΑΝΣ
προκαλούνται από τη δραστηριοποίηση σε κάποιες περιοχές του εγκεφάλου.
Κυρίως ο υποθάλαμος και ιδιαίτερα η αμυγδαλή φαίνεται να εμπλέκονται στη
συναισθηματική εμπειρία.

• Εκφράσεις του προσώπου: Τα συναισθήματα μπορούν να εκφραστούν μέσω του

τόνου της φωνής και των κινήσεων του σώματος. Κυρίως όμως εκδηλώνονται μέσω
των κινήσεων και εκφράσεων του προσώπου. Οι συναισθηματικές εμπειρίες
αποκαλύπτονται μέσω των μικρών κινήσεων των μυών που ανήκουν στο πρόσωπο.
• Ο Δαρβίνος αναφέρει ότι οι εκφράσεις του προσώπου αναπτύχθηκαν διότι βοηθούν τον οργανισμό να
προσαρμοστεί στο κοινωνικό περιβάλλον. Υπάρχουν λοιπόν, εμπειρικά δεδομένα που υποστηρίζουν
ότι ορισμένες εκφράσεις του προσώπου που επικοινωνούν συναισθήματα είναι βιολογικά
καθορισμένες και καθολικές.
• Έρευνες με νεογέννητα δείχνουν ότι τα βρέφη δε χρειάζεται να μάθουν να εκφράζουν πόνο και
ευχαρίστηση με το πρόσωπό τους (Balaban, 1995, πηγή: Βοσνιάδου, Στέλλα (2001). Εισαγωγή στην
Ψυχολογία, Τόμος Α’ , Gutenberg, Αθήνα).
• Επίσης, διαπολιτισμικές μελέτες δείχνουν ότι οι άνθρωποι από διαφορετικές κουλτούρες, ανεξάρτητα
από το κοινωνικό και πολιτισμικό τους υπόβαθρο, μπορούν να αναγνωρίζουν και να συμφωνούν όσον
αφορά στα είδη των συναισθημάτων που αποδίδονται από τις εκφράσεις του προσώπου (Izard, 1994,
πηγή: Βοσνιάδου, Στέλλα (2001). Εισαγωγή στην Ψυχολογία, Τόμος Α’ , Gutenberg, Αθήνα).
• Η καθολικότητα των συναισθημάτων ερμηνεύεται από την υπόθεση ότι υπάρχει μία κοινή εξελικτική
βάση στην ανάπτυξη των συναισθηματικών εκφράσεων του προσώπου. Οι εκφράσεις αυτές έχουν
αναπτυχθεί διότι βοηθούν τα άτομα να επικοινωνήσουν ορισμένα συναισθήματα ώστε να
προσαρμόζουν κατάλληλα τη συμπεριφορά τους.
• Η θεωρία όμως αυτή δεν υποστήριξε το ενδεχόμενο ότι οι εγγενείς εκφράσεις μπορούν να
αλλάξουν στα κοινωνικά πλαίσια στα οποία εκδηλώνονται. Τα είδη των περιστάσεων που μπορεί να
προκαλέσουν την έκφραση ενός συναισθήματος διαφέρουν κατά πολύ από κουλτούρα σε κουλτούρα.
Επίσης, τα αίτια που προκαλούν το φόβο ή τη χαρά δεν είναι τα ίδια σε διαφορετικές κοινωνίες και
ακόμα από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Συναισθήματα και γνωστική εκτίμηση:

• 1) Τα συναισθήματα ερμηνεύονται από το γνωστικό σύστημα στο

πλαίσιο των προσωπικών μας θεωριών.
• 2) Οι αναπαραστάσεις που προκύπτουν αξιολογούνται στο πλαίσιο
των στόχων και των κινήσεων.
• Η διαδικασία αυτή αφορά στη γνωστική εκτίμηση, η οποία επηρεάζει
τη συναισθηματική μας εμπειρία. Η διαδικασία αυτή συνεισφέρει
στην ένταση της της συναισθηματικής εμπειρίας που βιώνουμε (π.χ.
νοιώθουμε θυμό όταν κάποιος φίλος μας δεν ανέχεται να μας βλέπει
αλλά ενδέχεται να ενοχληθούμε ελάχιστα όταν το πρόσωπο αυτό
είναι κάποιος που δεν έχουμε συναντήσει ποτέ πριν ).
• Διάκριση αισθήματος και συναισθήματος στην ψυχολογία: στην
καθημερινότητά μας όταν αναφερόμαστε σε αισθήματα εννοούμε τα
συναισθήματα που έχουμε για ένα πρόσωπο ή μια κατάσταση. Στην
ψυχολογία αίσθημα είναι το προϊόν των αισθητηρίων οργάνων, ενώ
το συναίσθημα συνοδεύει κάθε άλλη ψυχική λειτουργία. Τα
συναισθήματά μας είναι στενά συνδεδεμένα με τα κίνητρα
συμπεριφοράς και μπορούν να ωθήσουν ή να κατευθύνουν μια
συμπεριφορά μας.

• Τα συναισθήματα μπορεί να είναι ευχάριστα ή δυσάρεστα.

• Τα συναισθήματα έχουν διαβαθμίσεις στην ένταση.
• Τα συναισθήματα έχουν κάποια χρονική διάρκεια και δεν είναι
στιγμιαία.
• Οι άνθρωποι διαφέρουν μεταξύ τους και ως προς την ένταση που
εκδηλώνουν τα συναισθήματά τους και αυτό συνδέεται με την
προσωπικότητα του καθενός , αλλά και ως προς την έκφραση των
συναισθημάτων που σχετίζεται περισσότερο με το πολιτισμικό
πλαίσιο του καθενός.
• Τα συναισθήματα, επίσης, μπορούν να εκδηλωθούν και σωματικά με
συμπτώματα όπως είναι η ταχυκαρδία, η γρήγορη αναπνοή, το
μούδιασμα, η εφίδρωση, το σφίξιμο στο στομάχι κτλ. Ωστόσο, αυτές
οι εκδηλώσεις δε διαρκούν πολύ γιατί ο οργανισμός επαναφέρει
αυτόματα τις λειτουργίες σε φυσιολογικά επίπεδα.
• Οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να «διαβάζουν» τα συναισθήματα
των άλλων μέσα από τη λεκτική και τη μη λεκτική επικοινωνία.
Συναισθηματική νοημοσύνη

• Με τον όρο συναισθηματική νοημοσύνη νοείται η ικανότητα να

αναγνωρίζει κανείς τα δικά του συναισθήματα, να τα κατανοεί και να
τα ελέγχει. Είναι επίσης η ικανότητα να αναγνωρίζει και να κατανοεί
τα συναισθήματα των ανθρώπων γύρω του και να μπορεί να
χειρίζεται αποτελεσματικά τόσο τα δικά του συναισθήματά του όσο
και τις διαπροσωπικές του σχέσεις.
” Τα 5 “συστατικά” της Συναισθηματικής Νοημοσύνης είναι:

• Η Αυτοεπίγνωση (self-awareness): αναφέρεται στην επίγνωση των συναισθημάτων,

στην αυτοαξιολόγηση, και την αυτοπεποίθηση.
• O Αυτοέλεγχος (self-regulation): αναφέρεται στην αυτοπειθαρχία, την
αυτορύθμιση, την αξιοπιστία, την ευσυνειδησία, την προσαρμοστικότητα, και την
καινοτομία.
• Τα Κίνητρα συμπεριφοράς (motivation): η τάση προς επίτευξη στόχων, η δέσμευση,
η πρωτοβουλία, και η αισιοδοξία.
• Η Ενσυναίσθηση (empathy): η ικανότητα κατανόησης των άλλων, ο
προσανατολισμός στην παροχή υπηρεσιών, η ενίσχυση της ανάπτυξης των άλλων, ο
σωστός χειρισμός της διαφορετικότητας.
• Οι Κοινωνικές δεξιότητες (social skills): πρόκειται για δεξιότητες επιρροής,
επικοινωνίας, ηγεσίας, καταλυτικής δράσης όσον αφορά την αλλαγή, χειρισμός
διαφωνιών, καλλιέργεια δεσμών, συνεργασία, ομαδικότητα.