PW - Kiem Dinh Gia Thiet Thong Ke

KIEÅM ĐÒNH GIAÛ THIEÁT
THOÁNG KEÂ
TS CHU VAÊN THOÏ

Tröôûng Boä moân Toaùn Ñaïi Hoïc Y Döôïc Tp HCM
A-MÔÛÑAÀ U
Tæleäbòbeäânh A trong moät daân soálaøp = 0,2. Moät chöông trình ñieàu tròbeänh A ñöôïc tieán haønh. Sau khi hoaøn
taát chöông trình ñieàu trò, choïn ngaãu nhieân moät maãu 100 ngöôøi trong daân soávaøkhaùm thaáy coù12 ngöôøi bò
beänh A. Vaán ñeàñaët ra laøsau khi thöïc hieän chöông trình ñieàu trò, tæleäbò beänh A trong daân soácoùthöïc söïkhaùc
p = 0,2 khoâng ?
Sau khi hoaøn taát chöông trình ñieàu trò, goïi tæleäbò beänh A trong daân soálaøp' vaøtreân maãu khaûo saùt laøF = 0,12.
Ñaët giaûthieát thoáng keâlaø: Chöông trình ñieàu tròkhoâng laøm thay ñoåi tæleäbòbeänh A trong daân soá, nghóa laøsöï
khaùc bieät giöõa p' vaøp khoâng coùyùnghóa thoáng keâ.
Coùtheåkeát luaän giaûthieát thoáng keâñöa ra coùphuøhôïp vôùi thöïc tieãn hay khoâng, töùc laøtöông thích vôùi caùc döõ
kieän quan saùt hay khoâng baèng caùch kieåm ñònh giaûthieát. Muïc ñích cuûa kieåm ñònh giaûthieát laøgiuùp ta ñi ñeán
nhöõng keát luaän lieân quan ñeán daân soátöøvieäc khaûo saùt treân moät maãu ngaãu nhieân ñöôïc laáy töødaân soáñoù.
Giaûthieát thoáng keâñöôïc kieåm ñònh, thöôøng ñöôïc phaùt bieåu döôùi daïng "khoâng coùsöïkhaùc bieät", ñöôïc goïi laø
"giaûthieát khoâng" (null hypothesis) vaøkyùhieäu laøH 0 . Tröôøng hôïp baùc boûgiaûthieát H0 , ta chaáp nhaän giaûthieát
goïi laø"giaûthieát ñoái " (alternative hypothesis) vaøkyùhieäu laøH A .
Trong thí duïtreân, giaûthieát H0 laø: "p' = p" vaøgiaûthieát H A laø: "p' ≠ p". Ta caàn kieåm ñònh giaûthieát H0 .
Giaûthieát H0 lieân quan ñeán daân soánhöng ta chæcaên cöùvaøo moät maãu ngaãu nhieân ñöôïc laáy töødaân soáñeåkeát
luaän H0. Do ñoùcoùhai khaûnaêng xaûy ra:
1) H0 ñuùng (nghóa laøthöïc söï p' = p), nhöng ta baùc boûH0 , chaáp nhaän HA .
2) H0 sai (nghóa laøthöïc söï p' ≠ p), nhöng ta chaáp nhaän H0 .
Sai laàm trong tröôøng hôïp 1 goïi laøsai laàm loaïi I vaøsai laàm trong tröôøng hôïp 2 goïi laøsai laàm loaïi II.
Hai sai laàm naøy coùtính ñoái khaùng, töùc laømuoán haïn cheákhaûnaêng sai laám loaïi I thì laïi taêng khaûnaêng sai laàm
loaïi II vaøngöôïc laïi. Neáu taêng kích thöôùc maãu leân thì seõhaïn cheáñöôïc khaûnaêng sai laàm cuûa hai loaïi, nhöng
ñoàng thôøi cuõng laøm taêng chi phí vaøsöïkhoùkhaên.
Möùc yùnghóa hay ngöôõng sai laàm:
Quy taéc kieåm ñònh giaûthieát ñöôïc ñaët ra sao cho xaùc suaát sai laàm loaïi I khoâng vöôït quaùmoät soáα raát nhoûnaøo
ñoù. Xaùc suaát sai laàm loaïi I = P(baùc boûH0 / H0 ñuùng) ≤ α.
Khi ñoùα ñöôïc goïi laømöùc yùnghóa hoaëc ngöôõng sai laàm.
Xaùc suaát sai laàm loaïi II = P(chaáp nhaän H0 / H0 sai) ≤ β.
Nguyeân lyùbieán coácoùxaùc suaát nhoû: "Neáu bieán coáA coùxaùc suaát khoâng vöôït quaùmoät soáα raát nhoûnaøo ñoù
thì coùtheåxem bieán coáA khoâng xaûy ra trong moät laàn thöû".
Giaûsöûbieán coáA coùxaùc suaát laø0,01, töùc laøtrung bình trong 100 laàn thöûkhaûnaêng coù1 laàn bieán coáA xaûy ra.
Quy taéc kieåm ñònh giaûthieát:
Ñeåkieåm ñònh H0 , xeùt moät maãu X1 , X 2 ,..., X n ñoäc laäp ñöôïc laáy ngaãu nhieân töødaân soá. Caên cöùvaøo maãu ñoùta
coùthoáng keâT(X1 , X 2 ,..., X n ) .
Giaûsöûkhi H0 ñuùng, ta bieát ñöôïc phaân phoái xaùc suaát cuûa T(X1 , X 2 ,..., X n ) (nhö T(X1 , X 2 ,..., X n ) coùphaân
phoái Chuaån, phaân phoái Student, phaân phoái Fisher, phaân phoái  2 ,... ).
Khi ñoùta tìm ñöôïc tα sao cho P( T(X1 , X 2 ,..., X n )  t  / H0 ñuùng) = α (α raát nhoû).
Ta ñöa ra quy taéc kieåm ñònh nhö sau:
-Neáu T(X1 , X 2 ,..., X n )  t  thì baùc boûgiaûthieát H0 .
-Neáu T(X1 , X 2 ,..., X n )  t  thì chaáp nhaän H0 .
Theo nguyeân lyùbieán coácoùxaùc suaát nhoû, vì P( T(X1 , X 2 ,..., X n )  t  / H0 ñuùng) = α (α raát nhoû) neân coùtheå
coi nhö bieán coá " T(X1 , X 2 ,..., X n )  t  / H0 ñuùng" khoâng xaûy ra trong moät laàn thöû.
Khi baùc boûH0 maøH0 ñuùng, thì ngöôõng sai laàm laøα . Tuy nhieân khi chaáp nhaän H0 maøH0 sai, thì ngöôõng sai
laàm β khoâng bieát vì khi H0 sai ta khoâng bieát phaân phoái xaùc suaát cuûa thoáng keâT(X1 , X 2 ,..., X n ) .
Ta nhaän thaáy neáu α taêng thì β giaûm vaøngöôïc laïi.
B- BAØ I TOAÙ N KIEÅ M ÑÒNH GIAÛTHIEÁ T THOÁ NG KEÂ
BAØ I 1- SO SAÙ NH HAI TÆLEÄ
1. SO SAÙ NH HAI TÆLEÄKHI COÙTÆLEÄTHÖÏC NGHIEÄ M VAØTÆLEÄDAÂ N SOÁ
Trong daân soáD, tæleäcoùñaëc tính A laøp. Sau khi thöïc hieän nhöõng giaûi phaùp nhaèm thay ñoåi tæleäcoùñaëc tính A,
goïi tæleäcoùcoùñaëc tính A trong daân soálaøp’. Ta muoán so saùnh p vaøp’. Ñaët giaûthieát H0 : p' = p.
Xeùt moät maãu X1 , X 2 ,..., X n ñoäc laäp, ñöôïc laáy töødaân soátrong ñoùX i ~ B(1; p), Xi coùgiaùtròlaø0 hoaëc 1.
Theo ñònh lyùgiôùi haïn trung taâm, khi 0,1 < p < 0,9 , np  5 vaøn(1 - p)  5, ta coùF =  i ~ N(p;
X p(1  p)
).
n n
Suy ra: Fp ~ N(0;1).
p(1  p)
n
THÖÏC HIEÄ N PHEÙ P KIEÅ I 0,1 < p < 0,9 ; np  5 vaøn(1-p)  5 :
M U VÔÙ
Ñaët giaûthieát H0 : p' = p .
HA : p' ≠ p .
Neáu H0 ñuùng thì U = Fp ~ N(0,1) .
p(1  p)
n
-Neáu U >1,96 (hoaëc 2,58) thì baùc boûH 0, chaáp nhaän HA, ngöôõng sai laàm  = 0,05 (hoaëc  = 0,01).
-Neáu U  1,96 (hoaëc 2,58) thì chaáp nhaän H 0.
Thí duï1 : Trong daây chuyeàn saûn xuaát thuoác vieân coù20% vieân khoâng ñaït tieâu chuaån. Moät caûi tieán ñöôïc thöïc
hieän vaøsaûn xuaát thöû100 vieân thaáy coù12 vieân khoâng ñaït tieâu chuaån. Caûi tieán treân coùlaøm thay ñoåi tæleävieân
khoâng ñaït tieâu chuaån khoâng ?
Giaûi :
F = 0,12 ; p = 0, 2 ; n = 100 thoûa ñieàu kieän 0,1 < p < 0,9 ; np  5 vaøn(1-p)  5.
Ñaët giaûthieát H0 : p' = p.
HA : p' ≠ p.
Neáu H0 ñuùng thì U = F  p ~ N(0,1) .
p(1  p)
n
Ta coùU = F  p = -2. Vì U >1,96 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA, ngöôõng sai laàm  = 0,05.
p(1  p)
n
Söïcaûi tieán treân laøm thay ñoåi tæleävieân khoâng ñaït tieâu chuaån, ngöôõng sai laàm  = 0,05.
Chuùyù: Neáu ñaët vaán ñeàcaûitieán treân coùlaøm giaûm tæleävieân khoâng ñaït tieâu chuaån khoâng ?
Trong tröôøng hôïp naøy duøng pheùp kieåm U 1-ñuoâi .
THÖÏC HIEÄ N PHEÙ P KIEÅ M U 1-ÑUOÂ I VÔÙ I ÑIEÀU KIEÄ N 0,1 < p < 0,9 ; np  5 vaøn(1-p)  5 :
HA : p' < p .
Neáu H0 ñuùng thì U = F  p ~ N(0,1) .
p(1  p)
n
- Neáu U < -1,64 (hoaëc U < -2,33) thì baùc boûH0, chaáp nhaän HA, ngöôõng sai laàm  = 0,05 (hoaëc  = 0,01).
- Neáu U  -1,64 (hoaëc U  -2,33) thì chaáp nhaän H0.
Trôûlaïi thí duï1: Caûi tieán treân coùlaøm giaûm tæleävieân khoâng ñaït tieâu chuaån hay khoâng ?
Giaûi :
F = 0,12 ; p = 0, 2 ; n = 100 thoûa ñieàu kieän 0,1 < p < 0,9 ; np  5 vaøn(1-p)  5.
HA : p' < p .
Neáu H0 ñuùng thì U = Fp ~ N(0,1) .
p(1  p)
n
Ta coùU = Fp = -2. Vì U < -1,64 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA, ngöôõng sai laàm  = 0,05.
p(1  p)
n
Söïcaûi tieán treân laøm giaûm tæleävieân khoâng ñaït tieâu chuaån, ngöôõng sai laàm  = 0,05.
x2
1
Ñoàthòhaøm maät ñoäcuû
a phaân phoái chuaån N(0;1) : y = f(x) = e 2
.
2
___
____
_____
______
____ __
_______
P(0  U  a)
0,025 _____ _ 0,025
_____ _
-1,96 0 a 1,96 U
P(0  U  a) =  (a) (a > 0). P(0  U  1,96) =  (1,96) = 0,475.
P( U  1,96) = P(–1,96  U  1,96) = 2  (1,96) = 2x0,475 = 0,95.

_
__
_ _ _ P(c  U  d)
____
_____
_____
_____
_____
0,005 _____ 0,005
_____
-2,58 0 c d 2,58 U
P( c  U  d) =  (d) –  (c) ( 0 < c < d ).
P( U  2,58) = P(–2,58  U  2,58) = 2  (2,58) = 2x 0,495 = 0,99.

____
_______
________
________
________
P(–b  U  c)
________
0,05 ________ 0,05
________
________
-1,64 -b 0 c 1,64 U
P( –b  U  c) =  (c) +  (b). ( 0 < b < c )
P( U < –1,64) = P(U > 1,64) = 0,5 –  (1,64) = 0,5 – 0,45 = 0,05.
P( U < 1,64) = P(U > –1,64) = 0,5 +  (1,64) = 0,5 + 0,45 = 0,95.
0,01 0,01
-2,33 0 2,33
P( U < –2,33) = P(U > 2,33) = 0,5 –  (2,33) = 0,5 – 0,49 = 0,01.
P( U < 2,33) = P(U > –2,33) = 0,5 +  (2,33) = 0,5 + 0,49 = 0,99.
2- SO SAÙ NH HAI TÆLEÄKHI COÙHAI TÆLEÄTHÖÏC NGHIEÄ M ÑOÄC LAÄ P
VÔÙI ÑIEÀU KIEÄ N 0,1 < p < 0,9 , n1p  5 , n1(1-p)  5 , n2p  5 , n2(1-p)  5:
Xeùt moät maãu X1 , X 2 ,.., X n1 ñoäc laäp, ñöôïc laáy töødaân soá D1 trong ñoùX i ~ B(1; p1 ), X i =1 hay X i = 0.
Ñaët F1 =  i . Khi 0,1 < p1 < 0,9; n1p1  5 vaøn1 (1  p1 )  5, ta coùF1 ~ N( p1 ; 1

X p (1  p1 )
).
n1 n1
Xeùt moät maãu Y1 , Y2 ,..., Yn 2 ñoäc laäp, ñöôïc laáy töødaân soáD 2 trong ñoùYi ~ B(1; p 2 ), Yi =1 hay Yi = 0.
Ñaët F2 =  i . Khi 0,1 < p 2 < 0,9; n 2 p 2  5 vaøn 2 (1- p 2 )  5, ta coùF2 ~ N( p 2 ; 2

Y p (1  p 2 )
).
n2 n2
p1 (1  p1 ) p 2 (1  p 2 ) F1  F2  (p1  p 2 )
Do ñoù: F1 - F2 ~ N( p1 - p 2 ; + ) hay ~ N (0,1) .
n1 n2 p1 (1  p1 ) p 2 (1  p 2 )

n1 n2
THÖÏC HIEÄ N PHEÙ P KIEÅ M U - ÑIEÀ
U KIEÄ N 0,1 < p < 0,9 , n1p  5 , n1(1-p)  5 , n2p  5 , n2(1-p)  5:
Ñaët giaûthieát H0 : p1 = p2 .
HA : p1 ≠ p 2 .
k  k2
Neáu H0 ñuùng thì p1 = p2 . Öôùc löôïng p1 = p2 = p  1 , vôùi k1  n 1F1 vaøk 2  n 2 F2 .
n1  n 2
F1  F2
Khi ñoù: U  ~ N(0;1).
1 1
(  )p(1  p)
n1 n 2
- Neáu U > 1,96 (hoaëc 2,58) thì baùc boûH0, chaáp nhaän HA, ngöôõng sai laàm  = 0,05 (hoaëc  = 0,01).
- Neáu U  1,96 (hoaëc 2,58) thì chaáp nhaän H0 .
(Medical Biostatistics&Epidemiology-Diane Essex-Sorlie, PhD - Appleton & Lange Medical Book,1995)
Thí duï2: Ñieàu tròbaèng phöông phaùp 1 deåtròbeänh A cho 102 beänh nhaân, khoûi beänh 82 ngöôøi. Ñieàu tròbaèng
phöông phaùp 2 deåtròbeänh A cho 98 beänh nhaân, khoûi beänh 69 ngöôøi. So saùnh hieäu quaûcuûa 2 phöông phaùp ?
Giaûi: F1 = 82/102, F2 = 69/98.
HA : p1 ≠ p 2 .
n1F1  n 2 F2
Neáu H0 ñuùng thì p1 = p2 . Öôùc löôïng p1 = p2 = p  = 0,75.
n1  n 2
Khi ñoù: U  F1  F2 ~ N(0;1).
1 1
(  )p(1  p)
n1 n 2
F1  F2
Ta coù: U  = 1,64. Vì U  1,96 neân chaáp nhaän H0 .
1 1
(  )p(1  p)
n1 n 2
Hieäu quaûcuûa 2 phöông phaùp treân khaùc nhau khoâng coùyùnghóa.
3- SO SAÙ NH HAI TÆLEÄKHI COÙHAI TÆLEÄTHÖÏC NGHIEÄ M SOÁLIEÄ U ÑOÂ I
VÔÙ I ÑIEÀU KIEÄ N n1 + n2  10 :
Xeùt moät maãu n caùtheåñöôïc laáy ngaãu nhieân töødaân soáD. ÖÙ ng vôùi maãu n caùtheå, taùc ñoäng bôûi yeáu toá I vaøyeáu
toá II, ta xaây döïng caëp soálieäu ñoâi ( X i , Yi ) (i=1,2,...,n); trong ñoùX i =1 khi caùtheåcoùñaëc tính A vaøX i = 0 khi
caùtheåkhoâng coùñaëc tính A; Yi =1 khi caùtheåcoùñaëc tính A vaøYi = 0 khi caùtheåkhoâng coùñaëc tính A. Do ñoù
X i vaøYi khoâng ñoäc laäp (i=1,2,...,n). Ta coù4 loaïi caëp giaùtrò( X i , Yi ) nhö sau:
Maãu I Maãu II
Loaïi Xi Yi Soácaëp ( X i , Yi )
1 0 1 n1
2 1 0 n2 ( n1 + n 2 + n 3 + n 4 = n)
3 0 0 n3
4 1 1 n4
n2  n4 n n
Trong maãu I vaømaãu II, tæleäcaùtheåcoùñaëc tính A laàn löôït laøF1 = vaøF2 = 1 4 .
n n
Goïi p1 vaøp 2 laàn löôït laøtæleäcaùtheåcoùñaëc tính A trong daân soáñöôïc taùc ñoäng bôûi yeáu toá I vaøyeáu toá II.
Ta muoán so saùnh p1 vaøp 2 . Ñaët giaûthieát H0 : p1 = p 2 .
n n
Theo H0 , ta coùF1 = F2  F1 - F2 = 1 2 = 0  n1 = n 2 .
n
Do ñoùgiaûthieát H0 ñöôïc kieåm ñònh bôûi giaûthieát n1 = n 2 . Trong hai maãu I vaøII coùn1 + n 2 = k caëp ( X i , Yi )
thuoäc loaïi 1 vaøloaïi 2; soácaëp ( X i , Yi ) thuoäc loaïi 1 laøn1 coùphaân phoái nhò thöùc B(k ; p), trong ñoùtheo giaû
1
thieát n1 = n 2 , ta coùp = .
2
n n
Khi kp  5 vaøk(1-p)  5  1 2  5, theo ñònh lyùMoivre-Laplace, soácaëp ( X i , Yi ) thuoäc loaïi 1 trong
2
k k
hai maãu I vaøII laøn 1 coùphaân phoái chuaån N(kp = ; kp(1-p) = ). Suy ra tæleäsoácaëp ( X i , Yi ) thuoäc loaïi 1
2 4
n 1 p(1  p) 1
trong hai maãu I vaøII laøF = 1 coùphaân phoái chuaån N( p = ; = ).
k 2 k 4k
Fp n  n2
Khi ñoù, ta coù:  1 coùphaân phoái chuaån N(0,1) .
p(1  p) n1  n 2
k
n
Chuùyù : Ta cuõng coùkeát quaûtöông töïcho tæleäsoácaëp ( X i , Yi ) thuoäc loaïi 2 trong hai maãu I vaøII laøF = 2 .
k
THÖÏC HIEÄ N PHEÙ P KIEÅ M U VÔÙ I ÑIEÀ N n1 + n2  10 :
U KIEÄ
HA : p 1 ≠ p2 .
Fp n n n1 n
Theo giaûthieát H0 :  1 2 ~ N(0,1) , trong ñoù: F = (hoaëc F = 2 ) vaøp = 0,5.
p(1  p) n1  n 2 n1  n 2 n1  n 2
n1  n 2
Fp n n
Tính: U =  1 2
p(1  p) n1  n 2
n1  n 2
- Neáu U > 1,96 (hoaëc 2,58) thì baùc boûH 0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05 (hoaëc  = 0,01).
Thí duï3 : Hai loaïi thuoác giaûm ñau T1 vaøT2 thöûtreân cuøng 100 beänh nhaân. Keát quaûnhö sau: coù41 ngöôøi ñeàu
thaáy giaûm ñau vaø34 ngöôøi ñeàu thaáy khoâng giaûm ñau khi duøng hai loaïi thuoác treân; coù18 ngöôøi thaáy giaûm ñau
khi duøng T1 vaøkhoâng giaûm ñau khi duøng T2 ; coù7 ngöôøi thaáy khoâng giaûm ñau khi duøng T1 vaøgiaûm ñau khi
duøng T2 . Hoûi hai loaïi thuoác treân coùtaùc duïng giaûm ñau nhö nhau khoâng ?
Giaûi : Maãu I ( T1 ) Maãu II ( T2 )
1 0 1 n1 =7
2 1 0 n 2 =18 ( n 1 + n 2 + n 3 + n 4 =100)
3 0 0 n 3 =34
4 1 1 n 4 =41
Goïi p1 vaøp2 laàn löôït laøtæleägiaûm ñau trong daân soákhi duøng thuoác T1 vaøT2 .
HA : p1 ≠ p 2 .
Theo giaûthieát H0 : Fp n 1  n 2 ~ N(0,1) , trong ñoù: F = n1 vaøp = 0,5.

p(1  p) n1  n 2 n 1  n 2
n1  n 2
Fp n 1  n 2 = -2,2. Vì
Tính: U =  U >1,96 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA, ngöôõng sai laàm  = 0,05.
p(1  p) n1  n 2
n1  n 2
Hai loaïi thuoác T1 vaøT2 coùtaùc duïng giaûm ñau khaùc nhau coùyùnghóa, ngöôõng sai laàm  = 0,05.
Chuùyù: Ta coù U = 2,2 < 2,58 neân cuõng coùtheåchaáp nhaän H0 . Tuy nhieân, khi chaáp nhaän H0 ta khoâng bieát
ngöôõng sai laàm  . Vôùi U = 2,2 > 1,96 baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ta bieát ngöôõng sai laàm  = 0,05. Do ñoù,
trong tröôøng hôïp naøy ta neân baùc boûH 0. Trong tröôøng hôïp caàn thieát coùtheåtieán haønh thöûnghieäm laïi vôùi côõ
maãu lôùn hôn.
BAØ
I 2 - PHEÙ
P KIEÅ
M 2
1.MÔÛÑAÀ U
1.1. ÑAË T VAÁN ÑEÀ
Trong daân soáD caùc ñaëc tính A1, A2 ,..., Ak laàn löôït coùtæleälaøp1, p2,.., pk . Laáy ngaãu nhieân moät maãu M töø
daân soáD, côõmaãu laøn. Soácaùc caùtheåtrong maãu M coùñaëc tính A1, A2 ,..., Ak laàn löôït laøn1, n2 ,.., nk . Veàmaët
lyùthuyeát, soácaùc caùtheåtrong maãu M coùñaëc tính A1, A2 , ..., Ak laàn löôït laøn 1' = np1, n '2 = np2 ,..., n 'k = npk .
Theo Pearson, bieán ngaãu nhieân:
k
(n i  n 'i ) 2
~  , ñoätöïdo laø = k -  , neáu khoâng coùtham soánaøo ñöôïc öôùc löôïng.
2
Q =
1 n 'i
(n i  n 'i ) 2
k
~  , ñoätöïdo laø = k -  - m , neáu coùm tham soá ñöôïc öôùc löôïng.
2
Q =
1 n 'i
(  laøsoácaùc heäthöùc raøng buoäc caùc ni’ vaøcaùc heäthöùc naøy khoâng phuïthuoäc nhau)
M
2
1.2. THÖÏC HIEÄ N PHEÙ P KIEÅ
Trong daân soáD caùc ñaëc tính A1, A2 ,..., Ak laàn löôït coùtæleälaøp1, p2 , ... , pk . Xeùt moät maãu K coùcôõmaãu laøn.
Soácaùc caùtheåtrong maãu K coùñaëc tính A1, A2 ,..., Ak laàn löôït laøn1, n2 ,..., nk .Ta muoán kieåm ñònh xem K coùlaø
moät maãu thuoäc daân soáD khoâng.
Neáu maãu K thuoäc daân soáD thì, veàmaët lyùthuyeát, soácaùc caùtheåtrong maãu K coùñaëc tính A1, A2 ,..., Ak laàn
löôït laøn 1' = np1, n '2 = np2 ,..., n 'k = npk .
Ñaët giaûthieát H0: Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (ni , n i' ) (i =1,...,k) khoâng coùyùnghóa. (Maãu K thuoäc daân soáD).
HA: Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (ni , n i' ) coùyùnghóa. (Maãu K khoâng thuoäc daân soáD).
(n i  n 'i ) 2
k
~  (  ).
2
Theo giaûthieát H0 , ta coù: Q = 
1 n 'i
2
-Neáu Q >  0, 05 (  ) (hoaëc  0,01 (  )) thì baùc boûH0 , chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05 (hoaëc  = 0,01).
2
2
-Neáu Q   0, 05 (  ) (hoaëc  0,01 (  )) thì chaáp nhaän H0 .
2
Chuùyù:
a) Pheùp kieåm  2 coùhieäu löïc toát khi caùc n n i'  5.
b) Khi n i' < 5 vaøñoätöïdo  >1 thì ta phaûi gheùp haøng hay gheùp coät ñeåcoùn i'  5.
c) Khi 2 < n i' < 5 vaøñoätöïdo  =1 thì ta duøng coâng thöùc hieäu chænh YATES:
k ( n  n'
i  0,5)
2
Q(Y) =  i
(i = 1,..., k).
i n 'i
d) Khi ni’  2 vaøñoätöïdo  = 1 thì ta duøng pheùp kieåm chính xaùc Fisher. (A. Goldstein, Biostatistics)
2 - SO SAÙ NH HAI TÆLEÄKHI COÙTÆLEÄTHÖÏC NGHIEÄ M VAØTÆLEÄDAÂ N SOÁ
Thí duï4 : Trong ñieàu kieän bình thöôøng, moät gioáng chuoät töïnhieân bòbeänh X vôùi tæleä20%. Duøng moät phöông
phaùp gaây beänh X treân 100 con chuoät cuøng gioáng chuoät treân, quan saùt coù34 con bò beänh X. Phöông phaùp gaây
beänh X coùlaøm thay ñoåi tæleächuoät bòbeänh X so vôùi töïnhieân khoâng ?
Giaûi : Ta coù: n 1 = 34 , n 2 = 66 , n 1' = n.p 1 = 100x20% = 20 , n '2 = n.p 2 = 100x80% = 80 .
Ñaët giaûthieát H0 : Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (n i , n i' ) (i =1;2) khoâng coùyùnghóa. (Phöông phaùp gaây beänh X
khoâng laøm thay ñoåi tæleächuoät bòbeänh X so vôùi töïnhieân).
HA : Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (n i , n i' ) coùyùnghóa. (Phöông phaùp gaây beänh X laøm thay ñoåi tæleä
chuoät bòbeänh X so vôùi töïnhieân).
(n i  n 'i ) 2
2
~  (  =1).
2
Theo giaûthieát H0 , ta coùQ = 
1 n 'i
(n i  n 'i ) 2
2
2
Tính Q =  =12,2. Vì Q >  0,001 (  =1) neân baùc boûH 0, chaáp nhaän HA, ngöôõng sai laàm  =0,001.
1 n 'i
Phöông phaùp gaây beänh X laøm thay ñoåi tæleächuoät bòbeänh X so vôùi töïnhieân , ngöôõng sai laàm  = 0,001.
3 - SO SAÙ NH HAI TÆLEÄKHI COÙHAI TÆLEÄTHÖÏC NGHIEÄ M ÑOÄ C LAÄ P
Thí duï5: Duøng thuoác A ñieàu tròcho 52 beänh nhaân bòbeänh X, quan saùt coù21 ngöôøi khoûi beänh. Duøng thuoác B
ñieàu tròcho 20 beänh nhaân bòbeänh A, quan saùt coù12 ngöôøi khoûi beänh. Hai loaïi thuoác A vaøB coùtaùc duïng ñieàu
tròbeänh X khaùc nhau khoâng ?
Giaûi: Khoûi beänh X Coøn beänh X
Duøng thuoác A 21 (n 1 ) 31 (n 2 ) 52
Duøng thuoác B 12 (n 3 ) 8 (n 4 ) 20
33 39 72
'
Ñaët giaûthieát H0 : Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (n i , n i ) (i =1,2,3,4) khoâng coùyùnghóa. (Hai loaïi thuoác A vaøB coù
taùc duïng ñieàu tròbeänh X nhö nhau).
HA : Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (n i , n i' ) coùyùnghóa. (Hai loaïi thuoác A vaøB coùtaùc duïng ñieàu trò
beänh X khaùc nhau).
33
Theo H0 , ta coùtæleäkhoûi beänh X chung laø .
72
33
Ta coù: n 1' = 52. = 23,83 , n '2 = 52 - 23,83 = 28,17 , n 3' = 33 - 23,83 = 9,17 , n '4 = 20 - 9,17 = 10,83.
72
Chuùyù: Ñoätöïdo  =(h -1)(c -1)= (2-1)(2-1)= 1 (h = soáhaøng, c = soácoät).
4(n i  n 'i ) 2
~  (  =1).
2
1 n 'i
(n i  n ' i ) 2
4
= 2,23. Vì Q   0, 05 (1) = 3,841 neân chaáp nhaän H0 .
2
Tính Q = 
1 n'i
Hai loaïi thuoác A vaøB coùtaùc duïng ñieàu trò beänh X nhö nhau.
4 - SO SAÙ NH HAI TÆLEÄKHI COÙHAI TÆLEÄTHÖÏC NGHIEÄ M SOÁLIEÄ U ÑOÂ I
Thí duï6 : Hai loaïi thuoác A vaøB, cuøng tròbeänh X, laàn löôït ñöôïc thöûnghieäm treân 350 beänh nhaân bò beänh X.
Quan saùt coù310 ngöôøi khoûi beänh; 10 ngöôøi coøn beänh; 21 ngöôøi khoûi beänh khi duøng thuoác A vaøcoøn beänh khi
duøng thuoác B; 9 ngöôøi coøn beänh khi duøng thuoác A vaøkhoûi beänh khi duøng thuoác B. Hai loaïi thuoác A vaøB coù
taùc duïng ñieàu trò beänh X khaùc nhau khoâng ?
Giaûi : Maãu I (A) Maãu II (B)
1 0 1 n1 =9
2 1 0 n 2 =21 ( n1 + n 2 + n 3 + n 4 = 350)
3 0 0 n 3 =10
4 1 1 n 4 =310
Chæchuùyùkeát quaû: Maãu I (A) Maãu II (B)
1 0 1 n1 =9
2 1 0 n 2 =21
Goïi p1 vaøp2 laàn löôït laøtæleäkhoûi beänh X trong daân soákhi duøng thuoác A vaøB.
Ñaët giaûthieát H0 : p1 = p2 . (Hai loaïi thuoác A vaøB coùtaùc duïng ñieàu tròbeänh X nhö nhau).
HA : p1 ≠ p2. (Hai loaïi thuoác A vaøB coùtaùc duïng ñieàu tròbeänh X khaùc nhau).
Giaûthieát H0 ñöôïc kieåm ñònh bôûi giaûthieát n1 = n 2 . Trong hai maãu I vaøII coùn1 + n 2 = 30 caëp ( X i , Yi ) thuoäc
loaïi 1 vaøloaïi 2; soácaëp ( X i , Yi ) thuoäc loaïi 1 laøn1 coùphaân phoái nhòthöùc B(30 ; p), trong ñoùtheo giaûthieát
1
n1 = n 2 , ta coùp = .
2
2 (n  n ' ) 2
1
~  (  =1).
2
Do ñoù: n 1 = 30. =15 , n 2 = 30 -15 =15. Theo giaûthieát H 0 , ta coùQ =  i
' ' i
2 1 n 'i
(n i  n 'i ) 2
2
=4,8. Vì Q >  0, 05 (  =1)=3,841 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm
2
Tính Q = 
1 n'i
 = 0,05. Hai loaïi thuoác A vaøB coùtaùc duïng ñieàu tròbeänh X khaùc nhau, ngöôõng sai laàm  = 0,05.
5 - SO SAÙNH NHIEÀ U TÆLEÄKHI COÙNHIEÀ U TÆLEÄTHÖÏC NGHIEÄ M ÑOÄ C LAÄ P
Thí duï7a : Moät cô quan coù600 nhaân vieân . Soánhaân vieân ôû4 cô sôûA, B, C, D laàn löôït laø: 150, 170, 120, 160.
29 39 35 56
Tæleäbòbeänh X ôû4 cô sôûA, B, C, D laàn löôït laø: , , , . Hoûi tæleäbò beänh X ôû4 cô sôûcoùkhaùc
150 170 120 160
nhau khoâng ?
Giaûi : A B C D
Bòbeänh X 29 (n 1 ) 39 (n 2 ) 35 (n 3 ) 56(n 4 ) 159
Khoâng bòbeänh X 121 (n 5 ) 131 (n 6 ) 85(n 7 ) 104(n 8 ) 441
150 170 120 160 600
Ñaët giaûthieát H0 : Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (n i , n i' ) (i =1,...,8) khoâng coùyùnghóa. (Tæleäbòbeänh X ôû4 cô
sôûnhö nhau).
HA : Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (ni , n i' ) coùyùnghóa. (Tæleäbòbeänh X ôû4 cô sôûkhaùc nhau).
159
Theo H0 tæleäbòbeänh X chung laø .
600
159 159
Ta coù: n 1' =150. =39,75 , n 5' =150 - 39,75=110,25 , n '2 =170. =45,05 , n 5' =170 - 45,05=124,95 ,...
600 600
8 (n i  n 'i ) 2 2 8
(n i  n 'i ) 2
Theo giaûthieát H0 , ta coùQ =  ~  (  =3). Tính Q = 1 n' =11,43.
1 n 'i i
Vì Q >  0, 01 (  =3) = 11,34 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,01.
2
Tæleäbòbeänh X ôû4 cô sôûkhaùc nhau coùyùnghóa, ngöôõng sai laàm  = 0,01.

Thí duï7b: So saùnh taùc duïng tròbeänh X cuûa 6 loaïi thuoác A, B, C, D, E, F baèng caùch theo doõi taùc duïng cuûa
chuùng treân 6 loâchuoät vaø1 loâchöùng. Keát quaûquan saùt nhö sau:
A B C D E F Loâchöùng
Coùtaùc duïng 40 35 43 28 44 42 0
Khoâng coùtaùc duïng 39 47 34 55 32 39 80
Cheát trong luùc thí nghieäm 21 18 23 17 24 19 20
Hoûi 6 loaïi thuoác A, B, C, D, E, F coùtaùc duïng trò beänh X khaùc nhau khoâng ?
Giaûi :
a) So saùnh caùc tæleächeát cuûa 6 loâchuoät uoáng thuoác:
A B C D E F
Chuoät soáng 79(n 1 ) 82(n 2 ) 77(n 3 ) 83(n 4 ) 76(n 5 ) 81(n 6 ) 478
Chuoät cheát 21(n 7 ) 18(n 8 ) 23(n 9 ) 17(n 10 ) 24(n 11 ) 19(n 12 ) 122
Giaûthieát H0 : Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (n i , n i' ) (i =1,..., 12) khoâng coùyùnghóa. (Caùc tæleächeát cuûa 6 loâchuoät
uoáng thuoác nhö nhau).
HA : Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (n i , n i' ) coùyùnghóa. (Caùc tæleächeát cuûa 6 loâchuoät uoáng thuoác khaùc
nhau).
122
Theo H0 tæleächuoät cheát chung laø .
600
122 122
Ta coù: n '7 =100. =20,333 , n 1' =100-23,333=77,667 , n 8' =100. =20,333, n '2 =100-23,333=77,667 , ...
600 600
12 (n i  n 'i ) 2 2 12( n i  n 'i ) 2
Theo giaûthieát H0 , ta coùQ =  ~  (  =5). Tính Q =  =2,428.
1 n 'i 1 n 'i
 2
Vì Q < 0,05 (  =5) = 11,07 neân chaáp nhaän H0 . Caùc tæleächeát cuûa 6 loâchuoät uoáng thuoác nhö nhau.
b) So saùnh hai tæleächeát cuûa toång 6 loâchuoät uoáng thuoác vaøloâchöùng:
Toång 6 loâchuoät uoáng thuoác Loâchöùng
Chuoät soáng 478 (n 1 ) 80 (n 2 ) 558
Chuoät cheát 122 (n 3 ) 20 (n 4 ) 142
Ñaët giaûthieát H0 : Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (n i , n i' ) (i =1,2,3,4) khoâng coùyùnghóa. (Hai tæleächeát cuûa toång 6
loâchuoät uoáng thuoác vaøloâchöùng nhö nhau).
HA : Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (ni , n i' ) coùyùnghóa. (Hai tæleächeát cuûa toång 6 loâchuoät uoáng
thuoác vaøloâchöùng khaùc nhau).
142
Theo H0 tæleächuoät cheát chung laø .
700
142
Ta coù: n 3' =600. =121,714; n 1' =600-121,714=478,286; n '4 =142-121,714=20,286; n '2 =100-20,286=79,714
700
4 (n  n ' ) 2 4 (n  n ' ) 2
~  (  =1). Tính Q =  i
2
Theo giaûthieát H0 , ta coùQ =  i i i
=0,005.
1 n 'i 1 n 'i
Vì Q <  0, 05 (1)= 3,841 neân chaáp nhaän H 0 .

2
Hai tæleächeát cuûa toång 6 loâchuoät uoáng thuoác vaøloâchöùng nhö nhau.
Chuùyù: Qua hai keát luaän treân coùtheånhaän xeùt raèng chuoät cheát trong luùc thí nghieäm khoâng phaûi do thuoác maø
do bòbeänh X. Do ñoùtrong baûng quan saùt ta coùtheå boûñi haøng “Cheát trong luùc thí nghieäm“.
c) So saùnh caùc tæleätaùc duïng ñieàu trò beänh X cuûa 6 loâchuoät uoáng thuoác:
A B C D E F
Coùtaùc duïng 40(n 1 ) 35(n 2 ) 43(n 3 ) 28(n 4 ) 44(n 5 ) 42(n 6 ) 232
Khoâng coùtaùc duïng 39(n 7 ) 47(n 8 ) 34(n 9 ) 55(n 10 ) 32(n 11 ) 39(n 12 ) 246
Ñaët giaûthieát H0 : Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (n i , n i' ) (i =1,...,12) khoâng coùyùnghóa. (Taùc duïng ñieàu tròbeänh
X cuûa 6 loaïi thuoác nhö nhau).
HA : Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (ni , n i' ) coùyùnghóa. (Taùc duïng ñieàu tròbeänh X cuûa 6 loaïi thuoác
khaùc nhau).
chuoät uoáng thuoác khaùc nhau).
232
Theo H0 tæleätaùc duïng ñieàu trò beänh X chung laø .
478
232 232
Ta coù: n 1' =79. =38,343 , n '7 =79-38,343=40,657 , n '2 =82. =39,799 , n '2 =82-39,799=42,201 , ...
478 478
12(n i  n 'i ) 2 12( n i  n 'i ) 2
~  (  =5). Tính Q =
2
Theo giaûthieát H0 , ta coùQ =   =13,2.
1 n 'i 1 n 'i
Vì Q = 13,2 >  0,05 (5)=11,07 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05.
2
Taùc duïng ñieàu tròbeänh X cuûa 6 loaïi thuoác A, B, C, D, E, F khaùc nhau, ngöôõng sai laàm  = 0,05.
6 - SO SAÙ NH HAI TÆLEÄKHI COÙTÆLEÄTHÖÏC NGHIEÄ M VAØTÆLEÄDAÂ N SOÁVÔÙ I 2 < ni’ < 5 ,  = 1
Thí duï8 : Trong ñieàu kieän bình thöôøng, moät gioáng chuoät töïnhieân bòbeänh X vôùi tæleä20%. Duøng moät phöông
phaùp gaây beänh X treân 20 con chuoät cuøng gioáng chuoät treân, quan saùt coù8 con bòbeänh X. Phöông phaùp gaây
beänh X coùlaøm thay ñoåi tæleächuoät bòbeänh X so vôùi töïnhieân khoâng ?
Giaûi : n1 = 8, n2 = 12, n 1' = 20x20% = 4, n '2 = 20x80% =16.
Ñaët giaûthieát H0 : Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (n i , n i' ) (i =1, 2) khoâng coùyùnghóa. (Phöông phaùp gaây beänh X
khoâng laøm thay ñoåi tæleächuoät bòbeänh X so vôùi töïnhieân ).
HA : Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (ni , n i' ) coùyùnghóa. (Phöông phaùp gaây beänh X laøm thay ñoåi tæleä
chuoät bòbeänh X so vôùi töïnhieân).
(n i  n 'i ) 2
2
~  (  =1).
2
1 n 'i
2 ( n i  n ' i  0,5) 2
= 3,83. Vì Q <  0, 05 (1) = 3,841 neân chaáp nhaän H0 .
2
Vì n = 4 vaø =1 neân tính Q = 
'
1
1 n 'i
Phöông phaùp gaây beänh X khoâng laøm thay ñoåi tæleächuoät bòbeänh X so vôùi töïnhieân .
7 - SO SAÙ NH HAI TÆLEÄKHI COÙHAI TÆLEÄTHÖÏC NGHIEÄ M ÑOÄ C LAÄ P VÔÙ I 2 < ni’ < 5 ,  = 1
Thí duï9 : Duøng thuoác A ñieàu tròcho 21 beänh nhaân bòbeänh X, quan saùt coù4 ngöôøi khoûi beänh. Duøng thuoác B
ñieàu tròcho 19 beänh nhaân bòbeänh X, quan saùt coù1 ngöôøi khoûi beänh. Hai loaïi thuoác A vaøB coùtaùc duïng ñieàu
tròbeänh X khaùc nhau khoâng ?
Giaûi: Ñaët giaûthieát H0 : Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (ni , n i' ) (i =1,..., 4) khoâng coùyùnghóa.
HA : Söïkhaùc bieät giöõa caùc caëp (ni , n i' ) coùyùnghóa.
Khoûi beänh X Coøn beänh X
Duøng thuoác A 4 (n 1 ) 17 (n 2 ) 21
Duøng thuoác B 1 (n 3 ) 18 (n 4 ) 19
5 35 40
5
Theo H0 , ta coùtæleäkhoûi beänh X chung laø .
40
5
Ta coù: n 1' = 21. = 2,625 , n '2 = 21-2,625=18,375 , n 3' = 5-2,625=2,375 , n '4 = 19-2,375=16,625.
40
4 (n  n ' ) 2
~  (  =1).
2
Theo giaûthieát H0 , ta coùQ =  i i
1 n 'i
4 ( n i  n 'i  0,5) 2
Vì n = 2,625 vaø =1 neân tính Q =
'
1 1 n 'i
= 0,7.
Vì Q <  0, 05 (1)=3,841 neân chaáp nhaän H0 . Taùc duïng tròbeänh X cuûa 2 loaïi thuoác A vaøB nhö nhau.
2
8 - SO SAÙ NH HAI TÆLEÄKHI COÙHAI TÆLEÄTHÖÏC NGHIEÄ M SOÁLIEÄ U ÑOÂ I 2 < ni’ < 5 ,  = 1
I VÔÙ
Thí duï10: Hai loaïi thuoác A vaøB tròbeänh X laàn löôït ñöôïc cho thöûnghieäm treân 50 beänh nhaân bò beänh X. Keát
quaûquan saùt coù31 ngöôøi khoûi beänh, 10 ngöôøi coøn beänh, 7 ngöôøi khoûi beänh khi duøng thuoác A vaøcoøn beänh
khi duøng thuoác B, 2 ngöôøi coøn beänh khi duøng thuoác A vaøkhoûi beänh khi duøng thuoác B. Hai loaïi thuoác A vaøB
coùtaùc duïng ñieàu tròbeänh X khaùc nhau khoâng ?
Giaûi : Maãu I (A) Maãu II (B)
1 0 1 n1 =2
2 1 0 n 2 =7 ( n1 + n 2 + n 3 + n 4 =50)
3 0 0 n 3 =10
4 1 1 n 4 =31
Chæchuùyùkeát quaû: Maãu I (A) Maãu II (B)
1 0 1 n1 =2
2 1 0 n 2 =7
Goïi p1 vaøp2 laàn löôït laøtæleäkhoûi beänh X trong daân soákhi duøng thuoác A vaøB.
Ñaët giaûthieát H0 : p1 = p2 . (Hai loaïi thuoác A vaøB coùtaùc duïng ñieàu tròbeänh X nhö nhau).
HA : p1 ≠ p2. (Hai loaïi thuoác A vaøB coùtaùc duïng ñieàu tròbeänh X khaùc nhau).
Giaûthieát H0 ñöôïc kieåm ñònh bôûi giaûthieát n1 = n 2 . Trong hai maãu I vaøII coùn1 + n 2 = 9 caëp ( X i , Yi ) thuoäc
loaïi 1 vaøloaïi 2; soácaëp ( X i , Yi ) thuoäc loaïi 1 laøn1 coùphaân phoái nhò thöùc B(9 ; p), trong ñoùtheo giaûthieát n1
1
= n 2 , ta coùp = .
2
1
Do ñoù: n 1' = 9. =4,5 , n '2 = 9 -4,5 = 4,5.
2
2 (n  n ' ) 2
~  (  =1).
2
Theo giaûthieát H0 , ta coùQ =  i i
1 n 'i
2 ( n i  n 'i  0,5) 2  n1  n 2  1 2
Vì n 1' = 4,5 vaø =1 neân tính Q =   = 1,777.
1 n 'i n1  n 2
Do  2
Q < 0, 05 (1) = 3,841 neân neân chaáp nhaän H 0 . Taùc duïng tròbeänh X cuûa 2 loaïi thuoác A vaøBnhö nhau.
9 - SO SAÙ
NH HAI TÆLEÄKHI COÙHAI TÆLEÄTHÖÏC NGHIEÄ
M ÑOÄ
C LAÄ I ni’  2 ,  = 1
P VÔÙ
9.1. PHEÙ P KIEÅ M CHÍNH XAÙ C FISHER : (A. Goldstein, Biostatistics)
Thí duï11: Muoán ñaùnh giaùtaùc duïng cuûa thuoác A tròbeänh X, ngöôøi ta cho thöûnghieäm treân moät nhoùm 20 ngöôøi
bò beänh X, goïi laønhoùm I. Moät nhoùm laøm chöùng, khoâng duøng thuoác A, goàm 22 ngöôøi bò beänh X, goïi laønhoùm
II. Keát quaûquan saùt:
Nhoùm I Nhoùm II
Khoûi beänh n1 =3 n2 =1
Coøn beänh n3 =17 n4 =21
Haõy keát luaän veàtaùc duïng ñieàu tròbeänh X cuûa thuoác A.
Ñaây laøbaøi toaùn so saùnh 2 tæleäkhi coù2 tæleäthöïc nghieäm ñoäc laäp.
Nhoùm I Nhoùm II
Khoûi beänh n 1' =1,8 n '2 =1,88
Coøn beänh n 3' =18,2 n '4 =20,02
Vì n’i  2 vaø = 1 neân ta duøng pheùp kieåm chính xaùc Fisher thay cho pheùp kieåm  .
2
Ñaët giaûthieát H0 : Taùc duïng ñieàu tròbeänh X cuûa thuoác A khoâng coùyùnghóa.
HA : Taùc duïng ñieàu tròbeänh X cuûa thuoác A coùyùnghóa.
Theo H0 , ta coi nhö coùmoät nhoùm 42 ngöôøi beänh X, trong ñoùcoù20 ngöôøi uoáng thuoác A vaø22 ngöôøi laøm
chöùng khoâng uoáng thuoác A. Laáy ra ngaãu nhieân 4 ngöôøi trong nhoùm, goïi X = k (0  k  4) laøsoángöôøi uoáng
thuoác A. Khi ñoùX laøbieán ngaãu nhieân coùphaân phoái sieâu boäi, X ~ H(N=42, NA =20, n=4). (*)
Ta phaûi coùñieàu kieän : k  (4  k )  3  1 = 2 (döïa vaøo keát quaûthöïc nghieäm).
Caùc tröôøng hôïp X = k  2 nhö sau:
X=4: I II X=0: I II X=3: I II X=1: I II

4 0 0 4 3 1 1 3
16 22 20 18 17 21 19 19
C 420 C 022 C 020 C 422 C 320 C122 C120 C 322
P(X=4)= 4 =0,043 P(X=0)= 4 =0,065 P(X=3)= 4 =0,224 P(X=1)= 4 =0,275
C 42 C 42 C 42 C 42
Suy ra P(X=k / k  2) = 0,043 + 0,065 + 0,224 + 0,275 = 0,607.
Pheùp kieåm chính xaùc Fisher :
-Neáu P < 0,05 thì baùc boûgiaûthieát H0 , chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05.
-Neáu P  0,05 thì chaáp nhaän giaûthieát H0 .
Vì P(X=k / k  2) > 0,05 neân ta chaáp nhaän giaûthieát H0 .

KL: Taùc duïng ñieàu tròbeänh X cuûa thuoác A khoâng coùyùnghóa.
Thí duï12: Muoán ñaùnh giaùtaùc duïng cuûa thuoác A (môùi nghieân cöùu) ñieàu tròbeänh X, ngöôøi ta cho thöûtreân moät
nhoùm 5 ngöôøi beänh X, goïi laønhoùm I. Moät nhoùm khaùc goàm 5 ngöôøi beänh X laønhoùm laøm chöùng, khoâng duøng
thuoác A, goïi laønhoùm 2. Keát quaûsau moät thôøi gian quan saùt:
Nhoùm I Nhoùm II
Khoûi beänh n1 = 4 n2 = 0
Coøn beänh n3 = 1 n4 = 5
Haõy keát luaän veàtaùc duïng ñieàu tròbeänh X cuûa thuoác A.
Giaûi: Nhoùm I Nhoùm II
Khoûi beänh n 1' =2 n '2 =2
Coøn beänh n 3' =3 n '4 =3
Vì n’i  2 vaø = 1 neân ta duøng pheùp kieåm chính xaùc Fisher thay cho pheùp kieåm  .
2
Ñaët giaûthieát H0 : Taùc duïng ñieàu tròbeänh X cuûa thuoác A khoâng coùyùnghóa.
HA : Taùc duïng ñieàu tròbeänh X cuûa thuoác A coùyùnghóa.
Theo H0 , ta coi nhö coùmoät nhoùm 10 ngöôøi beänh X, trong ñoùcoù5 ngöôøi duøng thuoác A vaø5 ngöôøi laøm chöùng.
Laáy ra ngaãu nhieân 4 ngöôøi trong nhoùm. Laáy ra ngaãu nhieân 4 ngöôøi trong nhoùm , goïi X = k (0  k  4) laøsoá
ngöôøi uoáng thuoác A. Khi ñoùX laøbieán ngaãu nhieân coùphaân phoái sieâu boäi, X ~ H(N=10, NA =5, n=4). (*)
Ta phaûi coùñieàu kieän : k  (4  k )  4  0 = 4. (döïa vaøo keát quaûthöïc nghieäm).
Caùc tröôøng hôïp X = k  4 nhö sau:
X=4: I II X=0: I II
4 0 0 4
1 5 5 1
C 54 C 50 C 50 C 54
P(X=4)= 4 = 0,0238 P(X=0)= 4
= 0,0238
C10 C 10
Suy ra P(X=k / k  4) = 0,0238 + 0,0238 = 0,0478.

Vì P(X=k / k  4) < 0,05 neân ta baùc boûgiaûthieát H 0 , chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05.
Taùc duïng ñieàu tròbeänh X cuûa thuoác A coùyùnghóa, ngöôõng sai laàm  = 0,05.
(*)Chuùyù: Phaân phoái sieâu boäi(Hypergeometric distribution):
Moät taäp hôïp coùN phaàn töû, trong ñoùcoùNA phaàn töûcoùñaëc tính A. Thí nghieäm ngaãu nhieân laølaáy n (0  n  N)
phaàn töûtrong taäp hôïp ñoùvaøgoïi X = k (0  k  n) laøsoáphaàn töûcoùñaëc tính A. Khi ñoùX laøbieán ngaãu nhieân coù
phaân phoái sieâu boäi, kyùhieäu X ~ H(N, NA , n).
Baûng phaân phoái xaùc suaát cuûa X nhö sau:
X=k 0 1 ... k ... n
0 n 1 n 1 k n k
C NA C N NA C NA C N NA C NA C N NA C N A C 0N  N A
n
P(X=k)
C nN C nN C nN C nN
n n C kNA C nNkN A
Ta coùù:  P[X  k ]   = 1.
k 0 k 0 C nN
BAØ
I 3 - KIEÅ
M ÑÒNH CAÙ
C PHAÂ
N PHOÁ
I BAÈ
NG PHEÙ
P KIEÅ
M 2
1- KIEÅ M ÑÒNH MOÄ T PHAÂ N PHOÁ I PHUØHÔÏP VÔÙ I PHAÂ N PHOÁ I ÑAÕBIEÁ T
Thí duï1: Phaân phoái nhoùm maùu trong moät maãu 500 ngöôøi ñöôïc laáy ngaãu nhieân töø daân soáD nhö sau :
A B AB O
75 150 15 260
Tæleänhoùm maùu A, B, AB, O trong daân soátheo haèng soásinh hoïc laàn löôït laø: 0,18 ; 0,28 ; 0,05 vaø0,49.
Phaân phoái nhoùm maùu trong daân soáD coùphuøhôïp vôùi phaân phoái theo haèng soásinh hoïc khoâng ?
Giaûi :
Ñaët giaûthieát H0 : Phaân phoái nhoùm maùu trong daân soáD coùphuøhôïp vôùi phaân phoái theo haèng soásinh hoïc.
HA : Phaân phoái nhoùm maùu trong daân soáD khoâng phuøhôïp vôùi phaân phoái theo haèng soásinh hoïc.
A B AB O
75(n 1 ) 150(n 2 ) 15(n 3 ) 260(n 4 ) 500
Ta coù: n 1' = 500x0,18 = 90 , n '2 = 500x0,28 =140 , n 3' = 500x0,05 = 25 , n '4 = 500x0,49 =245.
(n i  n 'i ) 2
4
~  (  =3).
2
1 n 'i
(n i  n 'i ) 2
4
= 8,1. Vì Q >  0, 05 (3) =7,8 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05.
2
Tính Q = 
1 n 'i
Phaân phoái nhoùm maùu trong D khoâng phuøhôïp vôùi phaân phoái theo haèng soásinh hoïc , ngöôõng sai laàm  = 0,05.
2- KIEÅ M ÑÒNH SÖÏÑOÀ NG NHAÁ T CUÛ A CAÙ C PHAÂ N PHOÁ I
Thí duï2: Hai loaïi vaêcxin BCG laøX vaøY ñöôïc tieâm cho 348 treûñöôïc chia laøm 2 nhoùm. Keát quaûquan saùt:
Nheï Trung bình Loeùt AÙ pxe
Nhoùm tieâm vaêcxin X 12 156 8 1
Nhoùm tieâm vaêcxin Y 29 135 6 1
Haõy so saùnh phaûn öùng cuûa 2 loaïi vaêcxin X vaøY khi tieâm cho treû.
Giaûi: Ñaët giaûthieát H0 : Hai loaïi vaêcxin X vaøY khi tieâm cho treûcoùphaân phoái phaûn öùng nhö nhau.
HA : Hai loaïi vaêcxin X vaøY khi tieâm cho treûcoùphaân phoái phaûn öùng khaùc nhau.
Nheï Trung bình Loeùt AÙpxe
X n1=12 n2=156 n3=8 n4=1
Y n5=29 n6=135 n7=6 n8=1
Nheï Trung bình Loeùt AÙ pxe

X n 1' =20,9 n '2 =148 n 3' =7,1 n '4 =1
Y n 5' =20,1 n '6 =143 n '7 =6,9 n 8' =1
Gheùp coät: Nheï Trung bình Naëng (Loeùt vaøaùpxe)
X 12( n 1' =20,9) 156( n '2 =148) 9( n 3' =8,1)
Y 29( n '4 =20,1) 135( n 5' =143) 7( n '6 =7,9)
(n i  n 'i ) 2
6
~  (  =2).
2
1 n 'i
(n i  n 'i ) 2
6
=8,81. Vì Q >  0, 05 (2)=5,991 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  =0,05.
2
Tính Q = 
1 n 'i
Hai loaïi vaêcxin X vaøY khi tieâm cho treûcoùphaûn öùng khaùc nhau, ngöôõng sai laàm  = 0,05.
Chuùyù:
a) So saùnh phaûn öùng cuûa 2 loaïi vaêcxin X vaøY neáu chæxeùt phaûn öùng naëng vaøkhoâng naëng:
Khoâng naëng Naëng
X 168(168,9) 9(8,1) 177
Y 164(163,1) 7(7,9) 171
Giaûthieát H0 : Hai loaïi vaêcxin X vaøY coùphaûn öùng nhö nhau (chæxeùt phaûn öùng naëng vaøkhoâng naëng).
HA : Hai loaïi vaêcxin X vaøY coùphaûn öùng khaùc nhau (chæxeùt phaûn öùng naëng vaøkhoâng naëng).
2(n i  n 'i ) 2
~  (  =1).
2
1 n 'i
(n i  n 'i ) 2
2
=1,68. Vì Q <  0, 05 (1) = 3,841 neân chaáp nhaän H0.
2
Tính Q = 
1 n 'i
Hai loaïi vaêcxin X vaøY coùphaûn öùng nhö nhau (chæxeùt phaûn öùng naëng vaøkhoâng naëng).
b) So saù
nh phaû n öùng cuû a 2 loaïi vaêcxin X vaøY neáu chæxeù
t phaû
n öù
ng nheïvaøkhoâng nheï:
Nheï Khoâng nheï
X 12(20,9) 165(156,1) 177
Y 29(20,1) 142(150,9) 171
Giaûthieát H0 : Hai loaïi vaêcxin X vaøY coùphaûn öùng nhö nhau (chæxeùt phaûn öùng nheïvaøkhoâng nheï).
HA : Hai loaïi vaêcxin X vaøY coùphaûn öùng khaùc nhau (chæxeùt phaûn öùng nheïvaøkhoâng nheï).
2(n i  n 'i ) 2
~  (  =1).
2
1 n 'i
(n i  n 'i ) 2
2
=7,92. Vì Q >  0, 01 (1)=6,64 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,01.
2
Tính Q = 
1 n 'i
Hai loaïi vaêcxin X vaøY coùphaûn öùng khaùc nhau (chæxeùt phaûn öùng nheï, khoâng nheï), ngöôõng sai laàm  = 0,01.
3 - KIEÅM ÑÒNH SÖÏPHUÏTHUOÄ C CUÛA CAÙ C PHAÂ N PHOÁ I
Thí duï3: Quan saùt 124 ngöôøi veàmaøu maét vaømaøu toùc, keát quaûquan saùt:
Toùc vaøng Toùc naâu Toùc ñen Toùc vaøng ñoû
Maét xanh 25 9 3 7 44
Maét xaùm luïc 13 17 10 7 47
Maét naâu maän 7 13 8 5 33
45 39 21 19 124
Hoûi coùsöï phuïthuoäc giöõa maøu toùc vaømaøu maét cuûa ngöôøi khoâng ?
3 - KIEÅM ÑÒNH SÖÏPHUÏTHUOÄ C CUÛA CAÙ C PHAÂ N PHOÁ I
Thí duï3: Quan saùt 124 ngöôøi veàmaøu maét vaømaøu toùc, keát quaûquan saùt:
Maét xanh 25 9 3 7 44
Maét xaùm luïc 13 17 10 7 47
Maét naâu maän 7 13 8 5 33
45 39 21 19 124
Hoûi coùsöï phuïthuoäc giöõa maøu toùc vaømaøu maét cuûa ngöôøi khoâng ?
Giaûi : Ñaët giaûthieát H0 : Khoâng coùsöïphuïthuoäc giöõa maøu toùc vaømaøu maét cuûa ngöôøi.
HA : Coùsöïphuïthuoäc giöõa maøu toùc vaømaøu maét cuûa ngöôøi.
45
Theo H0 , soángöôøi coùmaét xanh vaøtoùc vaøng laøn 1' =44. =15,96; soángöôøi coùmaét xaùm luïc vaøtoùc vaøng laø
124
45 45
n 5' =47. =17,06; soángöôøi coùmaét naâu maän vaøtoùc vaøng laøn 9' =33. = 7, ....
124 124
Maét xanh n 1' =15,96 n '2 =13,85 n 3' =7,46 n '4 =6,75
Maét xaùm luïc n 5' =17,06 n '6 =14,79 n '7 =7,96 n 8' =7,19
' '
Maét naâu maän n 9' =11,98 '
n10 =10,36 n11 =5,58 n 12 =5,06
(n i  n 'i ) 2
12
~  (  =6).
2
1 n 'i
(n i  n 'i ) 2
12
=15. Vì Q >  0,05 (6) =12,592 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm
2
Tính Q = 
1 n 'i
 = 0,05. Coùsöïphuïthuoäc giöõa maøu toùc vaømaøu maét cuûa ngöôøi, ngöôõng sai laàm  = 0,05.
4 - KIEÅ M ÑÒNH MOÄ T PHAÂ N PHOÁ I PHUØHÔÏP VÔÙ I PHAÂ N PHOÁ I CHUAÅ N
Thí duï4: Quan saùt troïng löôïng cuûa moät nhoùm 108 ngöôøi ôûñoätuoåi töø 30 – 50 ta coùkeát quaû:
Troïng löôïng X  40 40-45 45-50 50- 55 55-60 60-65 65-70 70-75  75
Soángöôøi 4 15 20 23 24 10 6 4 2
Hoûi troïng löôïng X coùphaân phoái chuaån khoâng ?
2  n i X i2  nX 2
Giaûi : X = 53,7 kg, S  = 79,846. Öôùc löôïng:   X vaø 2 = S2 .
n 1
Ñaët giaûthieát H0 : X coùphaân phoái chuaån N(  ,  2 ).
HA : X khoâng coùphaân phoái chuaån N(  ,  2 ).
X
Theo H0 , ta coù U= ~ N (0,1).

40  
P[X  40] = P[U  = -1,53] = P[U  1,53] = 0,5 -  (1,53) = 0,5 - 0,437 = 0,063.

P[40  X  45] = P[-1,53  U  - 0,97] =  (1,53) -  (0,97) = 0,437 -0,334 = 0,103.
P[ 45  X  50] = P[-0,97  U  - 0,41] =  (0,97) -  (0,41) = 0,334 -0,159 = 0,175.
P[50  X  55] = P[-0,41  U  0,14] =  (0,41) +  (0,14)= 0,159+0,056 = 0,215.
P[55  X  60] = P[0,14  U  0,7]=  (0,7) -  (0,14) = 0,258 -0,056 = 0,202.
P[60  X  65] = P[0,7  U  1,26] =  (1,26) -  (0,7) = 0,396 -0,258 = 0,138.
P[65  X  70] = P[1,82  U  1,26] =  (1,82) -  (1,26) = 0,466 -0,396 = 0,07.
P[70  X  75] = P[2,38  U  1,82] =  (2,38) -  (1,82) = 0,489 - 0,466 = 0,023.
P[ X  75] = P[U  2,38] = 0,5 -  (2,38) = 0,5 - 0,489 = 0,011.
X  40 40 - 45 45 - 50 50 - 55 55 - 60 60 - 65 65 -70 70 -75  75
n i' 6,804 11,124 18,9 23,22 21,816 14,904 7,56 2,484 1,188
Gheùp coät : X  40 40 - 45 45 - 50 50 - 55 55 - 60 60 - 65  65
n i' 6,804 11,124 18,9 23,22 21,816 14,904 11,232
ni 4 15 20 23 24 10 12
Chuùyù: Ñoätöïdo laø = k -  - m = 7 - 1 - 2 = 4 vì coù2 tham soálaø vaø 2 ñöôïc öôùc löôïng.
(n i  n ' i ) 2
7
~  (  =4).
2
Theo giaûthieát H0 ta coùQ = 
1 n'i
(n i  n 'i ) 2
7
= 4,456. Vì Q <  0, 05 (4) = 9,49 neân chaáp nhaän H0 .
2
Tính Q = 
1 n 'i
Troïng löôïng X coùphaân phoái chuaån N(  =53,7 ;  2 =79,846).
Thí duï5: Quan saùt troïng löôïng cuûa moät nhoùm 815 treûem trai ôûñoätuoåi töø 10 – 12 , ta coùkeát quaû:
Troïng löôïng X 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
Soángöôøi 4 9 31 75 183 204 157 97 40 12 3
Hoûi troïng löôïng X coùphaân phoái chuaån khoâng ?
2 n i X i2  nX 2
Giaûi : X = 21,064kg, S  = 2,671. Öôùc löôïng :   X vaø 2 = S2 .
n 1
Ñaët giaûthieát H0 : X coùphaân phoái chuaån N(  ,  2 ).
HA : X khoâng coùphaân phoái chuaån N(  ,  2 ).
X
Theo H0 , ta coù U= ~ N (0,1).

16,5  
P[X  16,5]=P[U  = -2,798]=P[U  2,798]= 0,5 -  (2,798) = 0,5 - 0,497= 0,003

P[16,5  X  17,5]= P[-2,798  U  -2,185]=  (2,798) -  (2,185) = 0,497 - 0,486 = 0,11
P[17,5  X  18,5]= P[-2,185  U  -1,572]=  (2,185) -  (1,572) = 0,486 - 0,442 = 0,044
P[18,5  X  19,5]= P[-1,572  U  -0,958]=  (1,572) -  (0,958) = 0,442 - 0,332 = 0,11
P[19,5  X  20,5]= P[-0,958  U  -0,345]=  (0,958 -  (0,345) = 0,332 - 0,133 = 0,199
P[20,5  X  21,5]= P[-0,345  U  0,267 ]=  (0,267) +  (0,345) = 0,103 + 0,133 = 0,236
P[21,5  X  22,5]= P[0,267  U  0,88]=  (0,88) -  (0,267) = 0,311 - 0,103 = 0,208
P[22,5  X  23,5]= P[0,88  U  1,493]=  (1,493) -  (0,88) = 0,432 - 0,311 = 0,121
P[23,5  X  24,5]= P[1,493  U  2,106]=  (2,106) -  (1,493) = 0,482 - 0,432 = 0,05
P[24,5  X  25,5]= P[2,106  U  2,719]=  (2,719) -  (2,106) = 0,497 - 0,482 = 0,015
P[25,5  X] = P[2,719  U]= 0,5 -  (2,719) = 0,5 - 0,497 = 0,003
X 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26
'
n i 2,445 8,965 35,86 89,65 162,185 192,34 169,52 98,615 40,75 12,225 2,445
Gheùp coät: X 17 18 19 20 21 22 23 24 25
n i' 11,41 35,86 89,65 162,185 192,34 169,52 98,615 40,75 14,67
ni 13 31 75 183 204 157 97 40 15
Chuùyù: Ñoätöïdo laø = k -  - m = 9 - 1 - 2 = 6 vì coù2 tham soálaø vaø 2 ñöôïc öôùc löôïng.
(n i  n ' i ) 2
9
~  (  =6).
2
1 n'i
(n i  n 'i ) 2
9
=7,624. Vì Q <  0, 05 (6) = 12,59 neân chaáp nhaän H 0 .
2
Tính Q = 
1 n 'i
Troïng löôïng X coùphaân phoái chuaån N(  =21,064 ;  2 =2,671).
5 - KIEÅM ÑÒNH MOÄ T PHAÂ N PHOÁ I PHUØHÔÏP VÔÙ I PHAÂ N PHOÁ I POISSON
Thí duï6: Hoàng caàu keácoù100 oâ. Soáhoàng caàu ñeám ñöôïc trong moãi oâcuûa hoàng caàu keánhö sau :
Soáhoàng caàu (k) : 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
Soáoâ(nk) : 1 6 15 21 21 15 11 5 4 1
Goïi X laøsoáhoàng caàu coùtrong moãi oâcuûa hoàng caàu keá. Hoûi X coùphaân phoái Poisson khoâng ?
Giaûi : X =
 k.n k = 400 = 4 . Öôùc löôïng:  = X = 4 .
 n k 100
Ñaët giaûthieát H0 : X coùphaân phoái Poisson P(  ) .
HA : X khoâng coùphaân phoái Poisson P(  ).
 k 4 4 k

Theo H0 ta coù: P(X = k) = e =e (k = 0;1;2;...)
k! k!
k 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ...
P(X = k) 0,018 0,073 0,146 0,195 0,195 0,156 0,104 0,059 0,029 0,013 0,0052 . . .
n 'k 1,8 7,3 14,6 19,5 19,5 15,6 10,4 5,9 2,9 1,3 0,52 . . .
Gheùp coät:
k 1 2 3 4 5 6 7 8
P(X = k) 0,091 0,146 0,195 0,195 0,156 0,104 0,059 0,0511
n 'k 9,1 14,6 19,5 19,5 15,6 10,4 5,9 5,11
nk 7 15 21 21 15 11 5 5
7
4k
: a) P(X  8) = 1 - 
Chuùyù e 4
= 0,0511.
0 k!
b) Ñoätöïdo laø = k -  - m = 8 - 1 - 1 = 6 vì coù1 tham soálaø ñöôïc öôù
c löôïng.
(n i  n ' i ) 2
8
~  (  =6).
2
1 n'i
(n i  n 'i ) 2
8
Tính Q =  = 0,95. Vì Q <  0, 05 (6) =12,59 neân chaáp nhaän H0 . X coùphaân phoái Poisson P(  =4).
2
1 n 'i
BAØ
I 4 - SO SAÙ
NH HAI SOÁTRUNG BÌNH
1-SO SAÙ
NH HAI SOÁTRUNG BÌNH KHI COÙTRUNG BÌNH THÖÏC NGHIEÄ
M VAØTRUNG BÌNH DAÂ
N
I  ÑAÕBIEÁ
2
SOÁVÔÙ T
1.1.ÑAËT VAÁ N ÑEÀ1:

Trong daân soá D cho X ~ N(  ;  2 ) vôùi  chöa bieát vaø 2 ñaõbieát. Laáy töødaân soáD moät maãu X1 , X 2 ,.., X n
ñoäc laäp, coùtrung bình maãu laøX vaøphöông sai maãu laøS 2 .
2 X 
Khi ñoù: X ~ N(  ; ). Suy ra: ~ N(0;1). Ta muoán so saùnh  vaø 0 (vôùi  0 ñöôïc cho tröôùc).
n 
n
THÖÏC HIEÄ N PHEÙ P KIEÅ MU
Ñaët giaûthieát H0 :  =  0 .
HA :  ≠  0 .
X  0
Theo giaûthieát H0 , ta suy ra: U = ~ N(0;1).

n
- Neáu U >1,96 (hoaëc 2,58) thì baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05 (hoaëc  = 0,01).
X 
Chuùyù: Khi n > 30 vaø 2 chöa bieát thì coùtheåöôùc löôïng  2  S 2 vaøkhi ñoùU = ~ N(0;1).
S
n
Thí duï1: Caùc nhaønghieân cöùu quan taâm ñeán möùc trung bình cuûa moät loaïi enzyme trong daân soáD coùbaèng
 0 = 25 hay khoâng. Moät maãu 10 ngöôøi ñöôïc laáy ra töødaân soáD vaønhaän thaáy möùc trung bình cuûa enzyme ñoù
laøX = 22, bieát raèng  2 = 45. Keát luaän ?
Giaûi : Goïi  laømöùc trung bình cuûa moät loaïi enzyme trong daân soáD. Ta muoán so saùnh  vaø 0 = 25.
HA :  ≠  0 .
X  0 X  0
Theo giaûthieát H0 , ta suy ra: U = ~ N(0;1). Tính U = = -1,41.
 
n n
Vì U < 1,96 neân chaáp nhaän H0 . Möùc trung bình cuûa loaïi enzyme trong daân soáD laø =  0 =25.
Thí duï2: Moät phöông phaùp chieát suaát döôïc lieäu cho trung bình 150g cao/1kg. Moät caûi tieán ñöôïc thöïc hieän.
Sau khi chieát suaát 30 laàn, ta ñöôïc trung bình 160g cao/1kg vaø = 20g. Keát luaän ?
Giaûi: Goïi  laølöôïng gam cao trung bình/1kg ñöôïc chieát suaát baèng phöông phaùp caûi tieán. Ta muoán so saùnh 
vaø 0 = 150g cao/1kg.
HA :  ≠  0 .
X  0 X  0
Theo giaûthieát H0 , ta suy ra: U = ~ N(0;1). Tính U = = 2,7.
 
n n
Vì U > 2,58 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,01.
Phöông phaùp caûi tieán cho löôïng gam cao trung bình/1kg ñöôïc chieát suaát khaùc vôùi phöông phaùp cuõ, ngöôõng
sai laàm  = 0,01.
Thí duï3: Nhòp maïch trung bình cuûa ngöôøi bình thöôøng laø72 laàn/phuùt. Nhòp maïch trung bình cuûa 64 ngöôøi
beänh X laø74 laàn/phuùt vaøñoäleäch chuaån laøS = 9 laàn/phuùt. Nhòp maïch trung bình cuûa ngöôøi beänh X coùnhanh
hôn nhòp maïch trung bình cuûa ngöôøi bình thöôøng khoâng ?
Giaûi: Goïi  laønhòp maïch trung bình cuûa ngöôøi beänh X. Ta muoán so saùnh  vaø 0 =72 laàn/phuùt.
HA :  >  0 .
X  0 X  0
Theo giaûthieát H0 , ta suy ra: U = ~ N(0;1) (do n = 64 > 30). Tính U = = 1,78.
S S
n n
Duøng pheùp kieåm U-1 ñuoâi: Vì U > 1,64 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05.
Nhòp maïch trung bình cuûa ngöôøi beänh X nhanh hôn nhòp maïch trung bình cuûa ngöôøi bình thöôøng, ngöôõng sai
laàm  = 0,05.
_____
________
__________
P(– tα ≤ T ≤ tα )
_____________
_______________
________________
α/2 ________________ α/2
________________
______ __________
– tα 0 tα T
P((| T | ≥ tα ) = P( T ≤ – tα ) + P( T ≥ tα ) = α . P(| T | ≤ tα ) = P(– tα ≤ T ≤ tα ) = 1 – α.

_ _
α/2 __ __ α/2
____ ____
_____ _ _______
– tα 0 tα T
P(T ≤ – tα ) = P(T ≥ tα ) = α / 2 .
_____
________
__________
___________
_____________
_______________
________________
__________________ α/2
____________________
_____________ __________
– tα 0 tα T
P(T ≤ t α ) = P(T ≥ – t α ) = 1 – (α / 2) .
1.2.ÑAË
T VAÁ N ÑEÀ2:
Trong daân soá D cho X ~ N (  0 ;  2 ) vôùi  0 ñaõbieát vaø 2 ñaõbieát. Laáy töødaân soáD moät maãu X1 , X 2 ,.., X n
ñoäc laäp. Sau khi thöïc hieän moät söïthay ñoåi trong maãu, goïi trung bình maãu laøX vaøphöông sai maãu laøS 2 .
Ta muoán bieát sau khi thöïc hieän söïthay ñoåi maãu treân coøn thuoäc daân soáD khoâng. Giaûthieát laømaãu treân sau khi
2 X  0
thöïc hieän söïthay ñoåi coøn thuoäc daân soáD, khi ñoùX ~ N(  0 ; ) vaødo ñoù ~ N(0;1).
n 
n
Sau khi thöïc hieän söïthay ñoåi, maãu treân thuoäc daân soácoùtrung bình laø . Ta so saùnh  vaø 0 .
THÖÏC HIEÄ N PHEÙ P KIEÅ M U
HA :  ≠  0 .
X  0
Theo giaûthieát H0 , sau khi thöïc hieän söïthay ñoåi maãu treân coøn thuoäc daân soáD. Khi ñoù ~ N(0;1).

n
- Neáu U >1,96 (hoaëc 2,58) thì baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05 (hoaëc  = 0,01).
Thí duï4: Moät nghieân cöùu veàbeänh B cho bieát ngöôøi beänh B ôûgiai ñoaïn naëng ñöôïc chöõa tròtheo phöông phaùp
truyeàn thoáng coùthôøi gian soáng trung bình laø 0 = 38,3 thaùng vaø = 43,3 thaùng. Moät nhoùm 100 ngöôøi beänh B
ôûgiai ñoaïn naëng ñöôïc chöõa tròtheo phöông phaùp môùi, nhaän thaáy thôøi gian soáng trung bình laøX = 46,9 thaùng.
Phöông phaùp chöõa tròmôùi coùlaøm taêng thôøi gian soáng trung bình cuûa ngöôøi beänh B ôûgiai ñoaïn naëng khoâng ?
Giaûi: Goïi  laøthôøi gian soáng trung bình cuûa beänh nhaân beänh B ôûgiai ñoaïn naëng ñöôïc chöõa tròtheo phöông
phaùp môùi. Ta muoán so saùnh  vaø 0 = 38,3 thaùng.
HA :  >  0 .
Theo H0, nhoùm 100 ngöôøi beänh B ôûgiai ñoaïn naëng ñöôïc chöõa tròtheo phöông phaùp môùi cuõng khoâng khaùc
phöông phaùp truyeàn thoáng.
X  0 X  0
Khi ñoùU= ~ N(0;1). Tính U= =1,99.
 
n n
Duøng pheù p kieåm U-1 ñuoâi: Vì U > 1,64 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05.
Phöông phaùp chöõa tròmôùi laøm taêng thôøi gian soáng trung bình cuûa ngöôøi beänh B ôûgiai ñoaïn naëng, ngöôõng sai
laàm  = 0,05.
Thí duï5: Moät nghieân cöùu veàbeänh loaïn thaàn kinh chöùc naêng (psychonuerosis) cho thaáy ngöôøi beänh traûlôøi baøi
traéc nghieäm vôùi ñieåm trung bình  0 = 65 ñ vaø =16 ñ. Moät loaïi thuoác an thaàn môùi ñöôïc thöûnghieäm treân 64
ngöôøi beänh loaïn thaàn kinh chöùc naêng, nhaän thaáy ñieåm trung bình traûlôøi baøi traéc nghieäm laøX = 69 ñ. Thuoác
an thaàn môùi coùlaøm taêng ñieåm trung bình traûlôøi baøi traéc nghieäm cuûa ngöôøi beänh khoâng ?
Giaûi: Goïi  laøñieåm trung bình traûlôøi baøi traéc nghieäm cuûa ngöôøi beänh loaïn thaàn kinh chöùc naêng duøng thuoác
an thaàn môùi. Ta muoán so saùnh  vaø 0 = 65 ñ.
HA :  >  0 .
Theo H0 , nhoùm 64 ngöôøi beänh loaïn thaàn kinh chöùc naêng duøng thuoác an thaàn môùi cuõng khoâng coùtaùc duïng.
X  0 X  0
Khi ñoù U = ~ N(0;1). Tính U = = 2.
 
n n
Duøng pheùp kieåm U-1 ñuoâi: Vì U > 1,64 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05.
Thuoác an thaàn môùi laøm taêng ñieåm trung bình traûlôøi baûng traéc nghieäm, ngöôõng sai laàm  = 0,05.
Thí duï6: Moät maùy daäp thuoác vieân töïñoäng, qui ñònh thuoác vieân coùchieàu daøi trung bình laø 0 =1,5 cm vaø
 = 0,5 cm. Sau moät thôøi gian saûn xuaát, kieåm tra ngaãu nhieân 80 vieân, ño ñöôïc chieàu daøi trung bình cuûa vieân
thuoác laøX =1,25 cm. Hoûi treân thöïc teásaûn xuaát, thuoác vieân coùchieàu daøi trung bình ñuùng qui ñònh khoâng ?
Giaûi: Goïi  laøchieàu daøi trung bình cuûa vieân thuoác treân thöïc teásaûn xuaát. Ta muoán so saùnh  vaø 0 =1,5 cm.
HA :  ≠  0 .
Theo H0 , maãu 81 vieân thuoác treân thöïc teásaûn xuaát cuõng khoâng khaùc qui ñònh cuûa maùy daäp thuoác.
X  0 X  0
Khi ñoù U= ~ N(0;1). Tính U = = -4,472.
 
n n
Vì U > 2,58 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,01.
Hoûi treân thöïc teásaûn xuaát, thuoác vieân khoâng coùchieàu daøi trung bình ñuùng qui ñònh, ngöôõng sai laàm  = 0,01.
2- SO SAÙ
NH HAI SOÁTRUNG BÌNH KHI COÙHAI TRUNG BÌNH THÖÏC NGHIEÄ
M ÑOÄ
C LAÄ
P VÔÙ
I
12 VAØ 22 ÑAÕBIEÁ
T
2.1.ÑAË
T VAÁ
N ÑEÀ
:
2

Maãu X1 , X 2 ,..., X n1 ñoäc laäp ñöôïc laáy töø daân soátrong ñoùX i ~ N(1 , 12 ) . Ta coù: X ~ N(1 , 1 ) .
n1
 22
Maãu Y1 , Y2 ,..., Yn 2 ñoäc laäp ñöôïc laáy töø daân soátrong ñoùY i ~ N( 2 ,  ) . Ta coù: Y ~ N( 2 , ) .
2
2
n2
12  22 ( X  Y )  (1   2 )
Khi ñoù: X - Y coùphaân phoái chuaån N(  1 -  2 ; + ) . Suy ra: U = ~ N(0;1).
n1 n 2 2
1  2 2

n1 n 2
Ta muoán so saùnh 1 vaø 2 .
2.2.THÖÏC HIEÄ N PHEÙ P KIEÅMU
Ñaët giaûthieát H0 : 1 =  2 .
HA : 1 ≠  2 .
XY
Theo H0 , ta coùU  ~ N(0 ;1).
2 2
1  2

n1 n 2
- Neáu U >1,96 (hoaëc 2,58) thì baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05 (hoaëc 0,01).
Chuùyù:Khi n1 > 30 vaøn2 > 30 thì öôùc löôïng 1  S12 ,  22  S22 vaøkhi ñoùU = ( X  Y )  (1   2 ) ~ N(0;1).
2
S12 S 22

n1 n 2
Thí duï7: Caân 95 con so, troïng löôïng trung bình laøX = 2,798 kg, S1 = 0,436 kg. Caân 105 con raï, troïng löôïng
trung bình laøY = 3,166 kg, S 2 = 0,469 kg. Troïng löôïng trung bình con so vaøcon raïcoùkhaùc nhau khoâng ?
Giaûi: Goïi 1 vaø 2 laàn löôït laøtroïng löôïng trung bình con so vaøcon raï.
H A : 1 ≠  2 .
Chuùyù: Khi n1 > 30 vaø n2 > 30 thì 12  S12 ,  22  S22 vaøU  XY ~ N(0;1).
S12 S 22

n1 n2
X  Y = -5,75. Vì
Tính U  U > 2,58 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,01.
2 2
S1 S 2

n1 n 2
Troïng löôïng trung bình con so vaøcon raïkhaùc nhau, ngöôõng sai laàm  = 0,01.
3- SO SAÙ
M SOÁLIEÄ
U ÑOÂ
I
2
I  d ÑAÕBIEÁ
VÔÙ T
3.1.ÑAË T VAÁ N ÑEÀ :
Xeùt maãu X1 , X 2 ,..., X n ñoäc laäp ñöôïc laáy töødaân soátrong ñoùE( X i ) = 1 , Var( X i ) = 12 , coùtrung bình maãu
laøX vaømaãu Y1 , Y2 ,..., Yn ñoäc laäp ñöôïc laáy töø daân soátrong ñoùE( Yi ) =  2 , Var( Yi ) =  22 , coùtrung bình
maãu laøY . Cho bieát ( X i , Yi ) laøcaëp soálieäu ñoâi, do ñoùX i vaøYi khoâng ñoäc laäp (i =1,2,..,n).
Ñaët: d i = X i - Yi (i =1,2,...,n). Ta coùmaãu d i (i =1,2,...,n) ñoäc laäp. Ta duøng maãu d i (i =1,2,...,n) ñeåso saùnh 1
vaø 2 .
Ta coù: E( d i )= E( X i - Yi ) = E( X i ) - E( Yi ) = 1 -  2 .
Var( d i )= Var( X i - Yi ) < Var( X i ) + Var( Yi ) = 12 +  22 vì X i vaøYi khoâng ñoäc laäp (i =1,2,..,n).
2 1 n  d2 Var (d i )
Neáu n  30 hoaëc d i ~ N( 1 -  2 ;  d  Var (d i ) ) thì d   d i ~ N( 1 -  2 ; = ) vaøkhi ñoù
n 1 n n
d  (1   2 )
U= ~ N(0;1).
d
n
3.2.THÖÏC HIEÄ N PHEÙ P KIEÅM U
H A : 1 ≠  2 .
d
Theo H0 , ta coùU  ~ N(0;1).
d
n
- Neáu U > 1,96 (hoaëc 2,58) thì baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05 (hoaëc 0,01).
n
2
 (d i  d ) 2
Chuùyù: Khi n > 30 vaø d chöa bieát thì coùtheåöôùc löôïng  d2  Sd2 vôùi Sd2  1 vaøkhi ñoù
n 1
d  (1   2 )
U= ~ N(0;1).
Sd
n
Thí duï8: Ñaùnh giaùaûnh höôûng cuûa thuoác A ñeán hoàng caàu baèng caùch kieåm tra soáhoàng caàu cuûa 33 ngöôøi vaøo 2
giai ñoaïn tröôùc vaøsau khi uoáng thuoác A. Keát quaûquan saùt:
X i : 45 36 47 40 45 35 36 50 50 40 40 30 45 30 45 40 50 40 50 55 30 40 40 38 35 40 35 38 50 45 30 38 40
Yi : 48 40 53 40 45 30 40 60 50 40 40 35 50 40 60 45 50 40 45 50 35 45 35 35 40 45 37 35 50 50 33 38 35
-5 -5
(Soáhoàng caàu = X i .10 ; Soáhoàng caàu = Yi .10 ). Thuoác A coùaûnh höôûng ñeán hoàng caàu khoâng ?
n
1 n  (d i  d ) 2
Giaûi: Ñaët d i = X i - Yi (i =1,2,..., n=33). Ta coù: d   d i = -2 ; Sd2  1 = 23,687.
n 1 n 1
H A : 1 ≠  2 .
d 2 2 d
Theo giaûthieát H0 , ta coù: U  ~ N(0;1). Do n > 30 neân coùtheåxem  d  Sd . Khi ñoùù: U = ~ N(0;1).
d Sd
n n
d
Tính U = = -2,41. Vì U >1,96 neân baùc boûneân baùc boûH 0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05.
Sd
n
Thuoác A coùaûnh höôûng ñoái vôùi hoàng caàu, ngöôõng sai laàm  = 0,05.
4 - SO SAÙ
NH HAI SOÁTRUNG BÌNH KHI COÙTRUNG BÌNH THÖÏC NGHIEÄ
M VAØTRUNG BÌNH
2
DAÂN SOÁVÔÙ I  CHÖA BIEÁ T VAØn ≤ 30
4.1. ÑAË
T VAÁ N ÑEÀ :
Trong daân soá D cho X ~ N(  ;  2 ) vôùi  chöa bieát vaø 2 chöa bieát. Laáy töødaân soáD moät maãu X1 , X 2 ,.., X n
ñoäc laäp, coùtrung bình maãu laøX vaøphöông sai maãu laøS 2 .
2 X  X 
Khi ñoù: X ~ N(  ; ) hay ~ N(0;1). Do n ≤ 30 vaø 2 chöa bieát, ta coù: T = ~ Student (n -1).
n  S
n n
Ta muoán so saùnh  vaø 0 (vôùi  0 ñöôïc cho tröôùc).
4.2. THÖÏC HIEÄ N PHEÙ P KIEÅ
M T
HA :  ≠  0 .
X  0
Theo giaûthieát H0 , ta coù T = ~ Student (n -1).
S
n
- Neáu T > t  (n -1) thì baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05. (hoaëc  = 0,01).
- Neáu T  t  (n -1) thì chaáp nhaän H0 .
Thí duï9: Ñieàu tra löôïng cholesterol cuûa 25 ngöôøi beänh M, ta coùX = 176 mg vaøS = 40 mg. Theo taøi lieäu,
löôïng cholesterol trung bình cuûa ngöôøi bình thöôøng laø 0 = 156 mg. So saùnh löôïng cholesterol trung bình cuûa
ngöôøi beänh M vaøngöôøi bình thöôøng. Beänh M coùlaøm taêng löôïng cholesterol trung bình so vôùi ngöôøi bình
thöôøng khoâng ?
Giaûi: a) Goïi löôïng cholesterol trung bình so cuûa ngöôøi beänh M laø . Ta muoán so saùnh  vaø 0 =156 mg.
HA :  ≠  0 .
X  0 X  0
Theo giaûthieát H0 , ta coù: T = ~ Student (n -1 = 24). Tính T = = 2,5.
S S
n n
Vì T > t 0,05 (24) = 2,069 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05.
Löôïng cholesterol trung bình cuûa ngöôøi beänh M vaøngöôøi bình thöôøng khaùc nhau, ngöôõng sai laàm  = 0,05.
b) Pheùp kieåm T-1 ñuoâi:
HA :  >  0 .
Vì T = 2,5 > t0,025 (24) = 2,39 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,0125.
Beänh M laøm taêng löôïng cholesterol trung bình so vôùi ngöôøi bình thöôøng, ngöôõng sai laàm  =0,0125.
5- SO SAÙ
M ÑOÄ
C LAÄ
P VÔÙ
I
12 VAØ 22 CHÖA BIEÁ
T VAØn ≤ 30
5.1.ÑAË
T VAÁ
N ÑEÀ
:
2
Maãu X1 , X 2 ,..., X n1 ñoäc laäp ñöôïc laáy töø daân soátrong ñoùX i ~ N(1 , 12 ) . Ta coù: X ~ N(1 , 1 ) .
n1
2
Maãu Y1 , Y2 ,..., Yn 2 ñoäc laäp ñöôïc laáy töø daân soátrong ñoùYi ~ N( 2 ,  22 ) . Ta coù: Y ~ N( 2 ,  2 ) .
n2
Côõmaãu n1 ≤ 30 hay côõmaãu n2 ≤ 30 ; 12 vaø 22 chöa bieát. Ta muoán so saùnh 1 vaø 2 .
12  22
Ta coù: X - Y coùphaân phoái chuaån N(  1 -  2 ; + ). Suy ra: U = ( X  Y )  (1   2 ) ~ N(0;1).
n1 n 2 2 2
1  2

n1 n 2
(n1  1)S12 (n 2  1)S22
~  (n1 + n2 - 2).
2
Ta coù: Y = +
1
2
2
2
U
Khi ñoù : T = ~ Student (n1 + n2 - 2)
Y
n1  n 2  2
 T= ( X  Y )  (1   2 ) ~ Student (n1 + n2 - 2) (*)
12  22 (n 1  1)S12 (n 2  1)S 22 1
 [  ]
n1 n2 12  22 n1  n2  2
5.2. TH1: 12 =  22 :
Töø(*) suy ra: T = ( X  Y )  (1   2 ) ~ Student (n1 + n2 - 2)
1 1 (n1  1)S12  (n 2  1)S 22

n1 n 2 n1  n 2  2
2 2
(n  1)S1  (n 2  1)S 2
 T = ( X  Y )  (1   2 ) ~ Student (n1 + n2 - 2) vôùi ˆ 2  1 .
1 1 n 1  n 2  2
ˆ 
n1 n 2
THÖÏC HIEÄ N PHEÙ P KIEÅ MT
HA : 1 ≠  2 .
Theo giaûthieát H0 , ta coù T = XY ~ Student (n 1 + n 2 - 2).
1 1
ˆ 
n1 n 2
- Neáu T > t  (n 1 + n 2 - 2 ) thì baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05. (hoaëc  = 0,01).
- Neáu T  t  (n 1 + n 2 - 2 ) thì chaáp nhaän H0 .
Thí duï10: Hai nhoùm chuoät ñöôïc nuoâi theo 2 cheáñoäcao vaøthaáp protein baét ñaàu töøngaøy thöù28 ñeán ngaøy thöù
84. Keát quaûquan saùt veàcaân naëng:
Nhoùm aên theo cheáñoäcao protein X i : 134 146 104 119 124 161 107 83 113 129 97 123
Nhoùm aên theo cheáñoäthaáp protein Yi : 70 118 101 85 107 132 94
Giaûsöû12   22 . Caân naëng trung bình cuûa chuoät coùkhaùc nhau khi nuoâi theo hai cheáñoäcao vaøthaáp protein
khoâng?
Giaûi: Cheáñoänuoâi cao protein chuoät coùcaân naëng trung bình laø1 vaøcheáñoänuoâi thaáp protein chuoät coùcaân
naëng trung bình laø 2 .
H A : 1 ≠  2 .
Theo giaûthieát H0 , ta coù T = XY ~ Student (n 1 + n 2 - 2 =17).
1 1
ˆ 
n1 n 2
2 2 2 (n1  1)S12  (n 2  1)S 22
Tính: X = 120 , S 1= 457,454 , Y = 101 , S 2= 425,333 , ˆ  = 446,12 ,
n1  n 2  2
T= XY =1,89. Vì T < t 0,05 (17) = 2,228 neân chaáp nhaän H 0 .
1 1
ˆ 
n1 n 2
Caân naëng trung bình cuûa chuoät khoâng khaùc nhau khi nuoâi theo hai cheáñoäcao vaøthaáp protein.
12
5.3. TH 2:    1:
 22
( X  Y )  (1   2 )
Töø(*) suy ra : ~ Student (n1 + n2 - 2).
 1 (n1  1)S12 1
 [  (n 2  1)S22 ]
n1 n 2  n1  n 2  2
 1  1 (n1  1)S12 ( X  Y )  (1   2 )
Ñaët L =    ; S=  (n 2  1)S 22 . Suy ra: ~ Student (n1 +n2 -2).
 n1 n 2  n1  n 2  2  L.S
THÖÏC HIEÄ N PHEÙ P KIEÅ M T
HA : 1 ≠  2 .
( X  Y )  (1   2 )
Theo giaûthieát H0 , ta coù T = ~ Student (n1 + n2 - 2)
L.S
  (n1  1)S12
vôùi L =    1  1 vaø S =  (n 2  1)S 22 .
n
 1 n n
2 1  n 2  2 
- Neáu T > t  (n 1 + n 2 - 2 ) thì baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05. (hoaëc  = 0,01).
- Neáu T  t  (n 1 + n 2 - 2 ) thì chaáp nhaän H0 .
12
Giaûsöûø = 1,1. Caân naëng trung bình cuûa chuoät coùkhaùc nhau khi nuoâi theo hai cheáñoäcao vaøthaáp protein
 22
khoâng?
H A : 1 ≠  2 .
XY
Theo giaûthieát H0 , ta coùT = ~ Student (n1 + n2 - 2)
L.S
  (n1  1)S12
vôùi L =    1  1 vaø S =  (n 2  1)S 22 .
 n1 n 2  n1  n 2  2 
 
Tính: X = 120 , S1 = 457,454 , Y = 101 , S 2 = 425,333 , L =    1  1
2 2
=0,117
 n1 n 2  n1  n 2  2
(n1  1)S12 XY

S=  (n 2  1)S 22 = 84,418 , T = =1,923. Vì T < t 0,05 (17) = 2,228 neân chaáp nhaän H0 .
 L.S
5.4.TH3: 12 ≠  22 :
Phöông phaù p W.J. Dixon vaøF.J. Massey:
Öôùc löôïng: 12  S12 vaø 22  S 22 .
W.J. Dixon vaøF.J. Massey ñaõchöùng minh T = ( X  Y )  (1   2 ) ~ Student (  )
S12 S 22

n1 n 2
2
 S12 S22 
  
 n1 n 2 
vôùi ñoätöïdo     2.
2 2
1  S12  1  S 22 
    
n1  1  n1  n 2  1  n 2 
Chuùyù: Khi ñoätöïdo  khoâng laøsoánguyeân thì choïn ñoätöïdo laøsoánguyeân gaàn  nhaát.
THÖÏC HIEÄ N PHEÙ P KIEÅ M T
HA : 1 ≠  2 .
Theo giaûthieát H0 , ta coù T= X  Y ~ Student (  ).
S12 S 22

n1 n 2
- Neáu T > t  (  ) thì baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05. (hoaëc  = 0,01).
- Neáu T  t  (  ) thì chaáp nhaän H0 .
Giaûsöûø12 ≠  22 . Caân naëng trung bình cuûa chuoät coùkhaùc nhau khi nuoâi theo hai cheáñoäcao vaøthaáp protein
khoâng?
H A : 1 ≠  2 .
2
 S12 S 22 
  
 n1 n 2 
Theo giaûthieát H0 , ta coù T= X  Y ~ Student (  ) vôùi ñoätöïdo      2.
2 2
S12 S 22 1  S12  1  S 22 
     
n1 n 2 n1  1  n1  n 2  1  n 2 
2 2
Tính: X = 120 , S1 = 457,454 , Y = 101 , S 2 = 425,333 , coù T= XY =1,91 ,  =15,055.
S12 S 22

n1 n 2
Choïn ñoätöïdo laø15 ((soánguyeân gaàn  nhaát). Vì T < t 0,05 (15) = 2,131 neân chaáp nhaän H0 .
Thí duï13: Muoán so saùnh ñoäneùn cöùng cuûa vieân thuoác thuoäc 2 loâthuoác A vaøB, laáy 2 maãu ngaãu nhieân töø 2 loâ
thuoác A vaøB. Keát quaûquan saùt:
2
Maãu thuoäc loâthuoác A: n1 = 25 , X1 = 70 , S1 = 175.
2
Maãu thuoäc loâthuoác B: n2 = 20 , X 2 = 50 , S 2 = 69.
Giaûsöû12 ≠  22 . Keát luaän ?
Giaûi: Ñoäneùn cöùng trung bình cuûa vieân thuoác loâA vaøloâB laàn löôït laø1 vaø 2 .
H A : 1 ≠  2 .
2
 S12 S 22 
  
XY  n1 n 2 
Theo giaûthieát H0 , ta coù T= ~ Student (  ) vôùi ñoätöïdo      2.
2 2
S12 S 22 1  S12  1  S22 
     
n1 n2 n1  1  n1  n 2  1  n 2 
Tính T = X1  X 2 = 6,186 vaø = 42,554. Choïn ñoätöïdo laø43 (soánguyeân gaàn  nhaát).
S12 S 22

n1 n 2
Vì T > t 0,01 (43) = 2,58 neân baùc boûH0 , chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,01.
Ñoäneùn cöùng trung bình cuûa vieân thuoác thuoäc 2 loâA vaøB khaùc nhau, ngöôõng sai laàm  = 0,01.
nh 1 vaøø 2 .
2 2
nh hai trung bình 1 vaø 2 khi 1 ,  2 chöa bieát vaøn ≤ 30, ta so saù
2 2
Chuùyù
: Tröôù
c khi so saù
6- SO SAÙ
M SOÁLIEÄ
U ÑOÂ
I VÔÙ
I
 d2 T VAØn ≤ 30
CHÖA BIEÁ
6.1.ÑAËT VAÁ N ÑEÀ :
Xeùt maãu X1 , X 2 ,..., X n ñoäc laäp ñöôïc laáy töødaân soátrong ñoùE( X i ) = 1 , Var( X i ) = 12 , coùtrung bình maãu
laøX vaømaãu Y1 , Y2 ,..., Yn ñoäc laäp ñöôïc laáy töø daân soátrong ñoùE( Yi ) =  2 , Var( Yi ) =  22 , coùtrung bình
maãu laøY . Cho bieát ( X i , Yi ) laøcaëp soálieäu ñoâi, do ñoùX i vaøYi khoâng ñoäc laäp (i =1,2,..,n).
Ñaët: d i = X i - Yi (i =1,2,...,n). Ta coùmaãu d i (i =1,2,...,n) ñoäc laäp. Ta duøng maãu d i (i =1,2,...,n) ñeåso saùnh 1
vaø 2 , do ñoùduøn ≤ 30, ta khoâng quan taâm ñeán 12 vaø 22 coùbaèng nhau hay khoâng.
Ta coù: E( d i )= E( X i - Yi ) = E( X i ) - E( Yi ) = 1 -  2 .
Var( d i )= Var( X i - Yi ) < Var( X i ) + Var( Yi ) = 12 +  22 vì X i vaøYi khoâng ñoäc laäp (i =1,2,..,n).
2 1 n  d2 Var (d i ) d  (1   2 )
Neáu d i ~ N( 1 -  2 ;  d  Var (d i ) ) thì d   d i ~ N( 1 -  2 ; = ) hay U = ~ N(0;1).
n 1 n n d
n
n
 i (d  d ) 2
(n  1)Sd2 U d  (1   2 )
Ta coù Y = ~  (n  1) vôùi Sd  1
2 2 . Khi ñoù: T =  ~ Student (n-1).
d2
n 1 Y Sd
n 1 n
6.2.THÖÏC HIEÄ N PHEÙ P KIEÅMT
HA : 1 ≠  2 .
d
Theo giaûthieát H0 , ta coù T = ~ Student (n -1) .
Sd
n
- Neáu T > t  (n-1) thì baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05. (hoaëc  = 0,01).
- Neáu T  t  (n-1) thì chaáp nhaän H0 .
Thí duï14: Moät loaïi thuoác an thaàn môùi ñöôïc thöûnghieäm treân 10 ngöôøi beänh loaïn thaàn kinh chöùc naêng baèng
caùch kieåm tra ñieåm traûlôøi baøi traéc nghieäm cuûa ngöôøi beänh vaøo 2 giai ñoaïn tröôùc vaøsau khi uoáng thuoác. Keát
quaûquan saùt: X i : 22 18 17 19 22 12 14 11 19 7
Yi : 19 11 14 17 23 11 15 19 11 8
Thuoác an thaàn môùi coùlaøm taêng ñieåm traûlôøi baøi traéc nghieäm cuûa ngöôøi beänh khoâng ?
Giaûi: Ñaët d i = X i - Yi (i =1,2,.., n=10). Ñaët giaûthieát H0 : 1 =  2 .
H A : 1 ≠  2 .
d
Theo giaûthieát H0 , ta coù T = ~ Student(n -1= 9).
Sd
n
n
 (d i  d ) 2
1 n d
Tính: d   d i = X - Y = -1,3 ; Sd2  1
= 20,68 ; T = = -0,9. Vì T > -t 0,05 (9) = -2,62 neân
n 1 n 1 Sd
n
chaáp nhaän H0. Thuoác an thaàn môùi khoâng laøm taêng ñieåm traûlôøi baøi traéc nghieäm cuûa ngöôøi beänh.
Thí duï15: Thöûnghieäm moät cheáñoäaên kieâng, keøm theåduïc nhaèm laøm giaûm cholesterol treân 12 ngöôøi. Keát
quaûquan saùt tröôùc vaøsau thöûnghieäm cheáñoäaên kieâng, keøm theåduïc:
X i : 201 231 221 260 228 237 326 235 240 267 284 201
Yi : 200 236 216 233 224 216 296 195 207 247 210 209
Cheáñoäaên kieâng, keøm theåduïc coùlaøm giaûm cholesterol khoâng ?
Giaûi: Ñaët d i = X i - Yi (i =1,2,..,n =12). Ta coù: X = 244,25 > Y = 224,083.
H A : 1 >  2 .
d 1 n
Theo giaûthieát H0 , ta coù T = ~ Student(n -1 =11). Tính: d   d i = X - Y = 20,167 ;
Sd n 1
n
n
 (d i  d ) 2
d
Sd2  1
= 535,06 ; T = = 3,613. Vì T > t 0,05 (11)= 3,106 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng
n 1 Sd
n
sai laàm  = 0,01. Cheáñoäaên kieâng, keøm theåduïc coùlaøm giaûm cholesterol, ngöôõng sai laàm  = 0,01.
Thí duï16: Moät loaïi thuoác taêng löïc môùi ñöôïc thí nghieäm treân 6 con chuoät ñeåthöûñoätaêng löïc. Chuoät ñöôïc cho
chaïy ñeán khi kieät söùc vaøño thôøi gian (phuùt) vaøo 2 giai ñoaïn tröôùc vaøsau khi uoáng thuoác. Keát quaûquan saùt:
X i : 34 46 30 24 40 44
Yi : 46 56 28 34 56 64
Thuoác taêng löïc môùi coùlaøm thay ñoåi thôøi gian chaïy trung bình ñeán khi kieät söùc khoâng ? Thuoác taêng löïc môùi
coù thöïc söïlaøm taêng löïc khoâng ?
Giaûi: a) Ñaët d i = X i - Yi (i =1,2,..,n = 6).
H A : 1 ≠  2 .
d
Theo giaûthieát H0 , ta coù T = ~ Student(n -1 = 5).
Sd
n
n
 (d i  d ) 2
1 n 2 1 d
Tính: d   d i = X - Y = -11; Sd  = 55,6 ; T = = - 3,613.
n 1 n 1 Sd
n
Vì T > t 0,05 (5) = 2,57 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05.
Thôøi gian chaïy trung bình tröôùc vaøsau khi uoáng thuoác taêng löïc coùkhaùc nhau, ngöôõng sai laàm  = 0,05.
b) Ta coù: X = 36,333 < Y = 47,333.
H A : 1 <  2 .
Vì T < -t 0,05 (5) = -2,57 neân baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,025.
Thuoác taêng löïc môùi thöïc söïlaøm taêng löïc, ngöôõng sai laàm  = 0,025.
BAØ
I 5- SO SAÙ
NH NHIEÀ
U PHÖÔNG SAI
1.MÔÛÑAÀ U
Phöông sai laømoät ñaïi löôïng bieåu thòñoäphaân taùn cuûa caùc soálieäu quan saùt chung quanh soátrung bình cuûa noù.
Phöông sai lôùn coùnghóa laøñoäphaân taùn cuûa caùc soálieäu quan saùt lôùn vaødo ñoùñoächính xaùc trong quaùtrình thu
thaäp soálieäu keùm. Phöông sai nhoûcoùnghóa laøñoäphaân taùn cuûa caùc soálieäu quan saùt ít vaødo ñoùñoächính xaùc
töông ñoái cao. Vì vaäy vieäc so saùnh ñoächính xaùc thöôøng ñöôïc thöïc hieän qua vieäc so saùnh caùc phöông sai.
2. SO SAÙNH HAI PHÖÔNG SAI KHI COÙHAI PHÖÔNG SAI THÖÏC NGHIEÄ
M
2.1.ÑAË
T VAÁ
N ÑEÀ:
2
Maãu X1 , X 2 ,..., X n1 ñoäc laäp, coùtrung bình maãu X vaøphöông sai maãu S1 , ñöôïc laáy töø daân soátrong ñoù
(n 1  1)S12
Xi ~ N(1 ,  ) . Ta coù: Z1 =
2
1 ~  2
(n1 -1)
12
2
Maãu Y1 , Y2 ,..., Yn 2 ñoäc laäp, coùtrung bình maãu Y vaøphöông sai maãu S 2 , ñöôïc laáy töø daân soátrong ñoù
(n 2  1)S 22
~  (n2 -1).
2
Yi ~ N( 2 ,  ) . Ta coù: Z 2 =
2
2
2
2
Z1
S 2
 2
S12
Khi ñoù: F = n1  1 = 2 2 ~ Fisher (n1 -1 ; n2 -1). Do ñoùkhi
2 2
1 2
1 =  2 thì F = 2 ~ Fisher (n1 -1 ; n2 -1).
Z2 S 2 1 S2
n 2 1
Ta muoán so saùnh hai phöông sai 12 vaø 22 .
2.2.PHEÙ P KIEÅ M F (FISHER)
Ñaët giaûthieát H0 : 12 =  22 .
HA :  22 ≠  22 .
S12
Theo giaûthieát H0 , ta coù F = 2 ~ Phaân phoái Fisher F (n1 -1 ; n2 -1).
S2
- Neáu F > F  ( n 1  1; n 2  1 ) thì baùc boûH0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05. (hoaëc  = 0,01).
- Neáu F  F  ( n 1  1; n 2  1 ) thì chaáp nhaän H0 .
Chuùyù: Trong baûng soáFisher F(n;m), öùng vôùi  = 0,05 hay  = 0,01, ta luoân coùcaùc giaùtrò F  >1 khi
S12 2 2
P(F > F  ) =  . Do ñoùtrong giaùtrò F = 2 ta phaûi coùS1 > S 2 ñeåùF >1.
S2
Thí duï1: Hai phöông phaùp ñònh phaân K+ trong maùu ñöôïc thöïc hieän nhieàu laàn treân cuøng moät maãu thöû.
Phöông phaùp I ñöôïc thöïc hieän 25 laàn, coùS12 =1,75. Phöông phaùp II ñöôïc thöïc hieän 20 laàn, coùS22 = 0,69.
Haõy so saùnh ñoächính xaùc cuûa hai phöông phaùp treân.
Giaûi: Muoán so saùnh ñoächính xaùc cuûa hai phöông phaùp treân ta so saùnh hai phöông sai 12 vaø 22 .
HA : 12 ≠  22 .
S12
Theo giaûthieát H0 , ta coù F = 2 ~ F (n1 -1 = 24; n2 -1=19).
S2
S12
Tính F = 2 = 2,536. Vì F > F 0,05 (24;19) = 2,11 neân baùc boûH 0, chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05.
S2
Ñoächính xaùc cuûa hai phöông phaùp treân khaùc nhau, ngöôõng sai laàm  = 0,05.
Chuùyù: Trong tröôøng hôïp 12 vaø 22 chöa bieát, n ≤ 30, tröôùc khi so saùnh 1 vaø 2 , ta phaûi so saùnh 12 vaø 22 .
(Muïc 5: So saùnh 2 trung bình khi coù2 trung bình thöïc nghieäm ñoäc laäp vôùi 12 vaø 22 chöa bieát, n ≤ 30).
Caân naëng trung bình cuûa chuoät coùkhaùc nhau khi nuoâi theo hai cheáñoäcao vaøthaáp protein khoâng?
Giaûi: Trong tröôøng hôïp 12 vaø 22 chöa bieát, n ≤ 30, tröôùc khi so saùnh 1 vaø 2 , ta phaûi so saùnh 12 vaø 22 .
HA : 12 ≠  22 .
S12 2 2 S12
Theo giaûthieát H0, ta coùF = 2 ~ F (n1 -1 =11; n2 -1= 6). Tính: S1 = 457,454 , S 2 = 425,333 , F = 2 = 1,075.
S2 S2
Vì F < F 0,05 (11; 6) = 4,03 neân chaáp nhaän H0 . Hai phöông sai 12 vaø 22 khaùc nhau khoâng coùyùnghóa.
Thí duï3: Khaûo saùt taùc duïng cuûa chaát A treân haèng soásinh hoïc cuûa thoû. Keát quaûquan saùt:
Loâthoûuoáng thuoác A : 0,8 1,3 1,2 0,9 1,3
Loâthoûkhoâng uoáng thuoác A : 0,7 0,9 0,8
Keát luaän ?
Giaûi: Trong tröôøng hôïp 12 vaø 22 chöa bieát, n ≤ 30, tröôùc khi so saùnh 1 vaø 2 , ta phaûi so saùnh 12 vaø 22 .
HA : 12 ≠  22 .
S12 2 2 S12
Theo giaûthieát H0, ta coùF = 2 ~ F (n1 -1 = 4; n2 -1= 2). Tính: S1 = 0,055 , S2 = 0,01 , F = 2 = 5,5.
S2 S2
Vì F < F 0,05 (4;2) =19,3 neân chaáp nhaän H0 . Hai phöông sai 12 vaø 22 khaùc nhau khoâng coùyùnghóa.
3. SO SAÙNH NHIEÀ U PHÖÔNG SAI KHI COÙNHIEÀ U PHÖÔNG SAI THÖÏC NGHIEÄ M
3.1.ÑAËT VAÁ N ÑEÀ
Xeùt n maãu ñoäc laäp:
Maãu thöù1 coùcôõmaãu n 1 , coùphöông sai thöïc nghieäm S12 , ñöôïc laáy töødaân soácoùphaân phoái chuaån N( 1 , 12 ).
Maãu thöù2 coùcôõmaãu n 2 , coùphöông sai thöïc nghieäm S22 , ñöôïc laáy töødaân soácoùphaân phoái chuaån N(  2 ,  22 ).
.....
Maãu thöùn coùcôõmaãu n n , coùphöông sai thöïc nghieäm S2n . ñöôïc laáy töødaân soácoùphaân phoái chuaån N(  n ,  2n ).
Ta muoán so saùnh n phöông sai 12 ,  22 ,...,  2n .
3.2.PHEÙ P KIEÅ M BARTLETT
Ñaët giaûthieát H0 : 12 =  22 =...=  2n .
HA : 12 ,  22 ,...,  2n khoâng baèng nhau .
Ñaët: 1  n1  1 ,  2  n 2  1 ,...,  n  n n  1 laøcaùc ñoätöïdo.
n 1S12  ....   n S 2n
2
Goïi:     i , S 
i 1 1  ....   n

   1 1 n 1 
n
B  2,303  log S    i log Si2
 2
 , C  1      .
 i 1  3(n  1)   i1  i 
B
~  (n -1).
2
Theo giaûthieát H0 , BARTLETT ñaõchöùng minh raèng bieán ngaãu nhieân
C
B
- Neáu >  2 (n -1) thì baùc boûH0 , chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05. (hoaëc  = 0,01).
C
B 2
- Neáu    (n -1) thì chaáp nhaän H0 .
C
Thí duï4: Ñieàu tra löôïng cholesterol cuûa 4 nhoùm ngöôøi beänh T 1 , T 2 , T 3 , T 4 . Keát quaûquan saùt:
Nhoùm ngöôøi beänh T1 T2 T3 T4
ni 6 5 7 9
i  n i  1 5 4 6 8
Si2 1,72 1,6 1,97 2,37
Haõy so saùnh 4 phöông sai 12 ,  22 ,  32 ,  24 .
Giaûi : Ñaët giaûthieát H0 : 12 =  22 =  32 =  24 .
HA : 12 ,  22 ,  32 ,  24 khoâng baèng nhau.
n 1S12  ....   n S 2n
2
Tính: n = 4 ,     i = 23 , S  =1,99
i 1  1  ....   n

 2 
 1 1 n 1 
n
2
B  2,303  log S    i log Si  = 0,278 , C  1      = 1,077.
 i 1  3 ( n  1)   i1  i 
B B
Theo giaûthieát H0 , ta coù ~  (n -1 = 3). Vì
2 2
= 0,258 <  0,05 (3) =7,8 neân chaáp nhaän H0 .
C C
Caùc phöông sai 12 ,  22 ,  32 ,  24 khaùc nhau khoâng coùyùnghóa.
3.3. PHEÙP KIEÅM COCHRAN
Chuùyù:Duøng pheùp kieåm COCHRAN khi n1  n1  n 2  ....  n n . Khi ñoùcaùc ñoätöïdo 1 =  2 = .... =  n = m.
Ñaët giaûthieát H0 : 12 =  22 = ... =  2n .
HA: 12 ,  22 ,...,  2n khoâng baèng nhau.
max S12 ,..., S2n 
Theo giaûthieát H0 , ta coùG = ~ G (m ; n).
i S 2
- Neáu G > G  (m ; n) thì baùc boûH0 , chaáp nhaän HA , ngöôõng sai laàm  = 0,05. (hoaëc  = 0,01).
- Neáu G  G  (m ; n) thì chaáp nhaän H0 .
Thí duï4: Ñieàu tra löôïng cholesterol cuûa 4 nhoùm ngöôøi beänh T 1 , T 2 , T 3 , T 4 . Keát quaûquan saùt:
Nhoùm ngöôøi beänh T1 T2 T3 T4
ni 9 9 9 9
i  n i  1 8 8 8 8
Si2 1,687 1,562 1,613 1,581
Haõy so saùnh 4 phöông sai 12 ,  22 ,  32 ,  24 .
Giaûi : Ñaët giaûthieát H0 : 12 =  22 =  32 =  24 .
HA : 12 ,  22 ,  32 ,  24 khoâng baèng nhau.
Theo giaûthieát H0 , ta coùG =


max S12 ,..., S2n 
~ G(m=8 ; n=4). Tính G =
 
max S12 ,..., S2n 1,687
= = 0,261.
i S 2
i S 2
6, 443
Vì G < G 0,05 (8;4) = 0,5175 neân chaáp nhaän H0 . Caùc phöông sai 12 ,  22 ,  32 ,  24 khaùc nhau khoâng coùyùnghóa.
TS CHU VAÊ
N THOÏ
Tröôû
ng Boämoân Toaù
n Ñaïi Hoïc Y Döôïc Tp HCM

PW - Kiem Dinh Gia Thiet Thong Ke

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

PW - Kiem Dinh Gia Thiet Thong Ke

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KIEÅM ĐÒNH GIAÛ THIEÁT

TS CHU VAÊN THOÏ

P(0  U  a) =  (a) (a > 0). P(0  U  1,96) =  (1,96) = 0,475.

P( U  1,96) = P(–1,96  U  1,96) = 2  (1,96) = 2x0,475 = 0,95.

P( c  U  d) =  (d) –  (c) ( 0 < c < d ).

P( U  2,58) = P(–2,58  U  2,58) = 2  (2,58) = 2x 0,495 = 0,99.

P( –b  U  c) =  (c) +  (b). ( 0 < b < c )

Ñaët F1 =  i . Khi 0,1 < p1 < 0,9; n1p1  5 vaøn1 (1  p1 )  5, ta coùF1 ~ N( p1 ; 1

Ñaët F2 =  i . Khi 0,1 < p 2 < 0,9; n 2 p 2  5 vaøn 2 (1- p 2 )  5, ta coùF2 ~ N( p 2 ; 2

Tæleäbòbeänh X ôû4 cô sôûkhaùc nhau coùyùnghóa, ngöôõng sai laàm  = 0,01.

Vì Q <  0, 05 (1)= 3,841 neân chaáp nhaän H 0 .

X=4: I II X=0: I II X=3: I II X=1: I II

Vì P(X=k / k  2) > 0,05 neân ta chaáp nhaän giaûthieát H0 .

Suy ra P(X=k / k  4) = 0,0238 + 0,0238 = 0,0478.

Nheï Trung bình Loeùt AÙ pxe

1.1.ÑAËT VAÁ N ÑEÀ1:

P((| T | ≥ tα ) = P( T ≤ – tα ) + P( T ≥ tα ) = α . P(| T | ≤ tα ) = P(– tα ≤ T ≤ tα ) = 1 – α.

(n1  1)S12 XY

Theo giaûthieát H0 , ta coùG =

You might also like