CẢM GIÁC THÂN THỂ

BS. Bùi Diễm Khuê

Bộ môn Sinh lý học
Mô hình chuyển kích thích môi trường
thành cảm nhận
 Các loại thụ thể cảm giác

• Cơ học: chèn ép, căng

• Nhiệt
• Đau: tổn thương mô
• Điện từ: ánh sáng  võng mạc
• Hóa học: ở lưỡi, mũi…
 Sự cảm biến kích thích

• TB bị kích thích  thay đổi điện thế màng: điện

thế cảm thụ
• Cơ học: mở các kênh ion
• Hóa học: mở các kênh ion
• Nhiệt độ: thay đổi tính thấm
• Sóng điện từ: thay đổi sự di chuyển ion qua
màng
 Vùng cảm thụ của
neuron cảm giác

• Khi bị kích thích  ảnh hưởng lên sự phát xung

của neuron đó
• Vùng cảm thụ của neuron trung ương rộng hơn
thụ thể ngoại biên
• Vùng cảm thụ của thụ thể: thường có tính kích
thích
• Vùng cảm thụ của neuron trung ương: tính kích
thích hoặc ức chế
 Sự mã hóa cảm giác

• Phương thức cảm giác: do các đường dẫn

truyền cảm giác đặc biệt
• Sự định vị kích thích: do sự hoạt hóa 1 nhóm
neuron đặc biệt
• Kích thích ngưỡng
• Cường độ: tần số trung bình của xung, số lượng
thụ thể được hoạt hóa
• Tần số kích thích
• Thời gian kích thích
 Các đường dẫn truyền cảm giác

• Dây A: đường kính lớn/vừa, dẫn truyền nhanh

• Dây C: đường kính nhỏ, dẫn truyền chậm
• Các neuron:
– I: thân TB ở hạch rễ sau hoặc hạch TK sọ
– II: thân TB ở tủy sống hoặc thân não
– III: thân TB ở đồi thị
– IV: thân TB ở vỏ não
 CẢM GIÁC SỜ

• Thụ thể sờ: thể Meissner, thể Pacini, đĩa Merkel,

thể Ruffini
• Kích thích sờ: áp suất làm da méo đi, lông cử
động
• Đường dẫn truyền:
– Bó tủy đồi thị trước: sờ thô sơ
– Bó Reil giữa: sờ tinh tế
 CẢM GIÁC NHIỆT

• Thụ thể nhiệt:

– Nóng: 30-45oC
– Lạnh: 10-40oC
– Số lượng: lạnh > nóng
– Dưới 15oC, trên 45oC: thêm cảm giác đau
• Đường dẫn truyền:
– Bó tủy đồi thị bên
 CẢM GIÁC BẢN THỂ

• Thụ thể bản thể:

– Ở da, khớp, dây chằng, thoi cơ
– Cho ý thức về vị trí cơ thể trong không gian
• Đường dẫn truyền:
– Bó cột sau
CẢM GIÁC ĐAU
 Cảm giác đau - Định nghĩa

• Là 1 kinh nghiệm, bao gồm cảm giác và cảm

xúc khó chịu, liên quan đến tổn thương mô
• Mục đích: bảo vệ trước khi tổn thương mô trở
nên không hồi phục
 Thụ thể và kích thích đau

• Ở da: các đầu thần kinh tự do:

– Loại Aδ: dẫn truyền nhanh, tác nhân: cơ học
 đau như cắt, đau nhói, đau như bị điện giật, đau
cấp tính
– Loại C: dẫn truyền chậm, tác nhân: cơ học, hóa học,
nhiệt
 đau âm ỉ, đau như bị đốt cháy, đau như bị thắt lại,
đau mạn tính
 Thụ thể và kích thích đau

• Chất kích thích thụ thể đau: bradykinin,

serotonin, histamine, K+, acid, acetylcholine, các
enzyme thủy phân protein
• Thụ thể đau không có tính thích nghi
Đường dẫn truyền
cảm giác đau

3 neuron
 Vai trò của các cấu trúc trên tủy

• Đồi thị - vỏ não cảm giác: nhận biết, phân tích

cảm giác đau
• Hệ lưới, vùng dưới đồi, đồi thị, hệ viền: gây chú
ý đến cảm giác đau, tạo cảm xúc khó chịu, thôi
thúc cơ thể phản ứng
• Đau do tổn thương dây TK ngoại biên hoặc
đường dẫn truyền (vd: đau chi ma)
 Điều chỉnh cảm giác đau

• Ở ngoại biên: tăng cảm

– Nguyên phát: tại vị trí tổn thương
– Thứ phát: lan rộng xung quanh
– Chất hóa học nội sinh (H+, K+, serotonin, histamine,
prostaglandin, chất P,…)
 kích thích thụ thể đau, thay đổi vi tuần hoàn tại chỗ
– Chất P: sản xuất tại thân neuron I (hạch sống)  đầu
tận cùng dây TK ngoại biên, đầu tận cùng trung ương
(sừng sau tủy sống)
 Điều chỉnh cảm giác đau

• Ở ngoại biên/tủy sống: phản xạ tủy

– Xung động TK do tổn thương mô  co cơ, co mạch
 kích thích đau mới
• Bằng hệ thống đi xuống:
– Từ hạ đồi, chất xám quanh cống, vùng quanh não
thất  nhân đường giữa  tủy sống
– Chất trung gian: serotonin, enkephalin  ức chế dẫn
truyền cảm giác đau của dây Aδ và C tại tủy sống.
LIÊN HỆ LÂM SÀNG
 Đau quy chiếu

• Đau tại 1 nơi khá xa vị trí của mô gây đau

• Cơ chế: các dây TK xuất phát từ tạng và từ da
tạo synapse với cùng các neuron thứ II trong
sừng sau tủy sống
 Đau tạng

• Tổn thương tạng  ảnh hưởng lá thành (nhiều

dây TK)  đau
• Tổn thương tạng rất khu trú: ít gây đau nhiều
• Tổn thương kích thích nhiều thụ thể đau cùng 1
lúc  gây đau nhiều
 Đau đầu

• Nguyên nhân trong sọ:

– Đau quy chiếu
– Xoang TM, liềm não, màng cứng, mạch máu màng
não  cảm giác ở da
• Nguyên nhân ngoài sọ:
– Đau cơ
– Viêm xoang
– Điều tiết mắt
– Ánh sáng chói
– ….