ADYÜ İSLAMİ İLİMLER FAKÜLTESİ İSLAMİ İLİMLER

BÖLÜMÜ
İSİF105 KUR'AN İLİMLERİ VE TEFSİR USULÜ-I
I. Hafta
DOÇ. DR. NAİF YAŞAR
TEFSİR VE TE’VÎL KAVRAMLARI

Not: Bu ders asenkron video sunum yoluyla anlatılacaktır.

© Adıyaman Üniversitesi Uzaktan Eğitim ve Araştırma Merkezi

 TEFSİR VE TE’VÎL KAVRAMLARI
TEFSÎR
Sözlük anlamı: Tefsir kelimesi « ‫ » ف سر‬veya taklip tarikiyle « ‫ » س فر‬kökünden gelen “tef’îl”
vezninde bir mastardır.‫“ ف سر‬bir şeyi açıklamak, ortaya çıkarmak, beyan etmek ve üzeri örtülü
olan bir şeyi açmak, keşfetmek, izhar etmek ” gibi manalara gelir.‫اك بِ ا ْل َح ِّق‬ َ َ‫َواَل يَ أْتُونَ َك بِ َمثَ ٍل إِ اَّل ِج ْئن‬
‫َوأَحْ َس َن تَ ْف ِس يرًا‬ ayeti buna örnektir. « ‫ » س فر‬kelimesi de “aydınlatmak, ortaya çıkarmak,
üzerindeki örtüyü açmak, işrak ”anlamına gelmektedir. ‫ َس فَ َر ِتا ل َمرْ أَةُ َع ْن َوجْ ِههَ ا‬. Dolayısıyla her iki
kök de yakın anlamlıdır.
Terim anlamı: Tefsirin birçok farklı tanımı yapılmıştır: Ebu Hayyân, tefsirin ıstılahî tanımını
şöyle yapar: “Tefsir, Kur’an’ın lafızlarını, o lafızların medlûllerini, terkibî ve ifradî
hükümlerini, o lafızlara terkip durumunun yüklediği manaları ve bunları tamamlayan şeyler
hakkında konuşmanın keyfiyetinin araştırıldığı bir ilimdir.” ve bu tarifi açıklamaya geçip der ki:
«ilimdir» sözünden maksadımız, diğer ilimleri de kapsayan bir cins ilimdir. «Kur’an lafızları
hakkında konuşmanın keyfiyetinin araştırıldığı» şeklindeki sözümüzden maksadımız ise, kıraat
ilmidir. «Medlûlleri» sözümüzden maksadımız, bu lafızların delalet ettiği manalardır. Bu, lügat
ilmidir ki, bu ilimlerde ona muhtaç olunur. «O lafzın ifradî ve terkibî hükümleri» sözümüzden
maksadımız, irab, sarf, beyan ve bedi ilimleridir. «Terkip halinin onlara yüklediği manalar»
sözümüzden maksadımız, onun hakikaten değil, mecazen delalet ettiği şeyi kapsayan demektir.
Çünkü terkipler zahiri ile bir manayı gerektirirken, bazen onun zahiri manasından çıkılarak
mecazına yorumlar yapılır. «Bunları tamamlayan» sözümüzden maksadımız, nesh, sebeb-i
nuzül ve Kur’an’da müphem olarak gelen bazı şeyleri açıklayan kıssalar ve benzeri şeylerdir.
 TEFSİR VE TE’VÎL KAVRAMLARI
TEFSÎR:
Terim anlamının devamı: Başka bir tanıma göre, “Tefsir; Kur’an
ayetlerinin nazil oluşu ve onlara bağlı şeyler, kıssaları, nuzül sebepleri,
daha sonra Mekkî ve Medenî şeklindeki tertibi, muhkem ve müteşabihi,
nasihi ve mensuhu, hassı ve âmmı, mutlakı ve mukayyedi, mücmeli ve
mufassalı, helali ve haramı, korkutması müjdelemesi, emri ve nehyi, ibret
ve meselleri ilmidir.”
Yine farklı bir tanım: Zurkânî, tefsiri, “İnsan gücünün verdiği imkân
nispetinde Allah’ın muradına delalet etmesi bakımından Kur’an metninin
içerdiği manaların incelendiği bir ilimdir” şeklinde tanımlar. Ebu Hilâl
el-Askerî de der ki, “Tefsir, bir cümleyi oluşturan kelimeleri tek tek
açıklamak, te’vil ise, tüm cümlenin anlamını açıklamaktır.”
Daha açık bir ifadeyle: “Tefsir, insan gücü ve Arap dilinin verdiği imkan
nispetinde Allah’ın muradına delalet etmesi bakımından Kur’an metninin
içerdiği manaları ortaya koymak, demektir.”
 TEFSİR VE TE’VÎL KAVRAMLARI
TE’VÎL:
Sözlük anlamı: “Aslına dönmek” anlamına gelen « ‫ » أول‬kökünden “tef’îl” vezninde
mastar olup, “döndürmek «‫ل ا لترجيع‬: ‫ »ا لتأويل ف يا ألص‬ve “herhangi bir şeyi varacağı yere
vardırmak” demektir. Başka bir ifadeyle te’vîl; « ‫ » أول‬kökünden alınmış olup dönmek
«‫مأخوذ منا ألولو هو ا لرجوع‬:‫ » ا لتأويل‬veya “aslına dönmek” «‫أي ا لرجوع إ ليا ألصل‬
: ‫ل‬, ‫» ا لتأويلمنا ألو‬
anlamına gelir.
Terim anlamı: Selef te’vil kelimesini iki anlamda kullanmıştır. İlki: Te’vil, ister zahirine
uygun olsun, isterse de muhalif olsun, bir sözü tefsir etmek ve manasını beyan etmektir.
Bu tanıma göre tefsir ve te’vil kelimeleri eş anlamlı kelimeler olmuş olur ki Taberî’nin,
“Ehl-i te’vil bu konuda ihtilaf etti…” veya “Yüce Allah’ın bu sözünün te’vili…” gibi
kullanımları bu anlamdadır. İkincisi: Te’vil’in anlamı, sözden murad olunan şeyin
kendisidir. Eğer söz bir isteği ifade ediyorsa, bunun te’vili, istenen şeyin kendisidir; eğer
söz bir haber ise, onun te’vili, haber verilen şeyin kendisidir. Bu iki kullanım arasındaki
fark açıktır. Zira birinci anlama göre te’vil; tefsir, şerh ve izah gibi ilim ve söz babından
olur ki bunun vücudu kalpte, dilde, zihinde, lafızda ve yazıda olur. Fakat ikinci anlama
göre ister geçmiş ve isterse de gelecekle ilgili olsun te’vil, hariçte olan şeylerin bizzat
kendileridir. Bu açıklamaya göre Allah’ın azap ile tehdit ettiği bir ibarenin te’vili, azabın
kendisi ve vücud-u haricisi olan cehennemdir. Ya da usûl ilmindeki tarifiyle: “Te’vil,
lafızdan kastedilen manayı, içtihat yoluyla elde edilen bir delil ile beyan etmektir.”
 TEFSİR VE TE’VÎL KAVRAMLARI
Terim anlamının devamı:
Seleften sonra gelenlerin te’vile yüklediği terim manaları ise farklıdır. Mesela bunlara
göre te’vil: “Bir sözü görünür anlamı dışında, ihtimali bulunduğu bir manayla, bunu
destekleyen bir delile dayanarak yorumlamaktır.” Başka bir tanım ise: “Te’vil meşru bir
sebep veya delilden ötürü ayeti zahiri manasından alıp, kendisinden önceki ve sonraki
ayete mutabık, kitap ve sünnete uygun manalardan birine hamletmek demektir.” Başka bir
tanım: “Te’vil, işarî tarik ile istifade edilen manaları beyan etmektir.”
Tefsir Allah’ın muradını kesin olarak ifade ederken, te’vil kesin bir kanaate veya
bilgiye sahip olmadan birçok ihtimalden birini tercih etmektir. Ya da tefsir, sahabenin
yaptığı açıklamalar iken; te’vil, fukahanın yaptığı açıklamalardır. Tefsir te’vîlden daha
geneldir. Te’vîl, ilahiyatta, tefsir hem ilahiyatta hem de gayrısında kullanılır.
Kur’an-ı Kerim’de te’vil kelimesi, geçtiği on beş kadar yerde hep aynı manadadır.
Ufak-tefek farklılıklar hariç tutulursa, bu manayı, “Rücû etmek ve varacağına varmak”
diye özetleyebiliriz. “Bir şeyin rücû etmesi o şeyin aslına dönmesi, vakti geldiğinde vuku
bulması, ortaya çıkması, nasıllık ve niceliğinin, mahiyet ve künhünün tebeyyün ve tezahür
etmesidir.” Te’vil’in ıstılahtaki manasıyla, Kur’an’daki anlamı, tamamen ayrıdır. Istılahta
te’vil, “Bir lafzı, muhtemel bulunduğu manalardan biriyle tefsir ve beyan etmek”
anlamına gelirken, Kur’ân’da: “Bir şeyin hakikat ve mahiyeti, akıbet ve sonucu” anlamına
gelmektedir.”
 ‫‪TEFSİR VE TE’VÎL KAVRAMLARI‬‬
‫‪TEFSÎR (1 DEFA) VE TE’VÎL (17 DEFA) KELİMELERİNİN KUR’AN’DAKİ KULLANIMI‬‬

‫سَنَت ْف ِس ًيرا ‪TEFSÎR: 25/33:‬‬ ‫َح َ‬

‫ِ‬
‫َواَل يَ أْتُونَ َكبِ َمثٍَلإِ اَّل جْئنَ َاك بِ ا ل َ‬
‫ْحِّق َوأ ْ‬
‫اء تَ ْأ ِويلِهِ ‪َ ...‬و َما َي ْعلَ ُم تَ ْأ ِويلَهُ إِ اَّل ا لَّهُ ‪TE’VÎL: 3/7:‬‬ ‫َ‬‫غ‬‫َفي تَّ بِع َونما تَ َشابهَ ِم ْنهُ ابْتِغَ اء ا لِْفْتنَ ِة وابْتِ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ ُ َ‬
‫سُنتَ ْأ ِوياًل ‪4/59:‬‬ ‫َح‬ ‫أ‬‫و‬ ‫ر‬ ‫ي‬ ‫خ‬ ‫ك‬ ‫ِ‬
‫ل‬ ‫ٰ‬
‫ذ‬
‫َ‬ ‫ِ‬
‫ر‬ ‫خ‬‫ِ‬ ‫آْل‬ ‫ا‬ ‫م‬‫فَِإنت نازعت م فِ يش ٍيء َف ردُّوه إِ َلىا لَّ ِـه وا لرس ِولإِن ُك نتم ت ؤِم نونبِ ا لَّ ِـه وا لْيوِ‬
‫َ َ ٌْ َ ْ َ‬ ‫َ َْ‬ ‫ُْ ُ ْ ُ َ‬ ‫َ َّ ُ‬ ‫َْ ُ ُ‬ ‫َ َ َُْ ْ‬
‫ْحِّق َف َه للَّ َنا ِم ن‪7/53:‬‬ ‫ت ُر ُس ُل َر ِّبنَ ا بِ ا ل َ‬ ‫َهْل يَ نظُُر َون إِ اَّل تَ ْأ ِويلَهُ ۚ َي ْوَم يَ أْتِيتَ ْأ ِويلُهُ َي ُق ُول ا َّلِذ َين نَ ُسوهُ ِم ن َق ْبُل قَ ْد َج َاء ْ‬
‫اء َف يَ ْش َفعُ وا لَ َنا أَْو ُن َرُّد َف َن ْع َمَلغَْيَر ا َّلِذي ُك نَّا َن ْع َمُل‬ ‫ُش َف َع َ‬
‫ب َّلِذ َينِم ن َق ْبلِ ِه ْم ‪10:39:‬‬ ‫بَْل َك َّذبُوا بِ َما لَ ْم يُ ِحيطُوا بِ ِعل ِْم ِه َولَ َّما يَ أْتِ ِه ْم تَ ْأ ِويلُهُ ۚ َك َٰذلِ َكَك َّذَ ا‬
‫َو َكَٰذلِ َكيَ ْجتَبِ َيكَربُّ َكَو ُي َعلِّ ُم َكِم ْنتَ ْأ ِوِيلا أْلَ َح ِاد ِيث‪12:6:‬‬
‫وسَففِ يا أْلَ ْر ِض َولُِنَعلِّ َمهُ ِم ْنتَ ْأ ِوِيلا أْلَ َح ِاد ِيث‪12:21:‬‬ ‫ِ‬
‫َم َّكنَّا ل يُ ُ‬
‫َنبِّْئنَ ا بِ َتْأ ِويلِهِ إِنَّا َن َر َاك ِم َنا لُْم ْح ِسنِ َين‪ ...‬قَ اَ اَلل يَ أْتِي ُكَما طَ َع ٌام ُت ْرَزقَ انِ ِه إِ اَّل َن بَّأْتُ ُكَما بِ َتْأ ِويلِهِ ‪12:36-37:‬‬
‫اد ََكرَب ْع َد أ َُّم ٍة أَنَا أَُنبِّ ئُ ُك ْم بِ َتْأ ِويلِهِ فَ أ َْر ِس ُل ِون‪12:44-45:‬‬ ‫َو َما نَ ْحُنبِ َتْأ ِوِيلا أْلَ ْح اَل ِم بِ َع ا ِلِم َين‪َ ...‬و َّ‬
‫تهَذا تَ ْأ ِو ُيل ُر ْؤيَ َايِم ْن َق ْبُل‪َ ...‬رِّبقَ ْد آَتْيتَ نِيِمَنا لُْمل ِْكَو َعلَّ ْمتَنِيِم ْنتَ ْأ ِوِيلا أْلَ َح ِاد ِيث‪12:100-101:‬‬ ‫َوقَ اَ يلَ ا أَبَِ َٰ‬
‫ِ ِ‬ ‫َو ِزنُوا بِ ا لِْق ْسطَ ِ‬
‫سُنتَ ْأ ِوياًل ‪17:35:‬‬ ‫اس ا لُْم ْستَق ِيم َٰذ ل َك َخْيٌر َوأ ْ‬
‫َح َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ص ْبًرا ‪18:78:‬‬ ‫َسأَُنبِّ ئُ َكبِ َتْأ ِوِيلَما لَ ْم تَ ْستَط ْع َع لَْي ه َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِٰ‬
‫ص ْبًرا ‪18:82:‬‬ ‫ذَ ل َكتَ ْأ ِو ُيلَما لَ ْم تَ ْسط ْع َع لَْي ه َ‬
 TEFSİR VE TE’VÎL KAVRAMLARI
SONUÇ
TEFSÎR
 Tefsir terim olarak, tevilden önce gelir.
 Tefsir, lafızdaki mananın açıklığa
kavuşturulmasında kesinlik arz eder.
 Tefsir ise lafızlarda görülür.
 Tefsir, hakikat veya mecaz yoluyla lafızların zahiri
manalarını beyan etmek için kullanılır.
 Tefsir ancak nakil yoluyla, şifahen veya nüzul
sebepleri gibi hadiselerin bizzat müşahedesiyle
elde edilen bilgilerle yapılabilir.
 Tefsir sahabeye mahsustur.
 Tefsir rivayetle ilgilidir.
 Tefsir Kur’an ayetlerini anlama ve manalarını
açıklama demektir.
 Tefsir bir veçhi içerir.
 Tefsir, ibâreden istifade edilerek yapılan açıklama
faaliyetidir.
 Tefsir te’vîlden daha geneldir.
TE’VÎL
Te’vil, bir karineden dolayı lafzın muhtemel
manalarından birisini tercih anlamı taşıdığı için kesinlik
ifade etmez
Te’vil ekseriya nasların manalarında görülür.
Te’vil, bâtınî manaları ortaya koymak için kullanılır.
Te’vîl, Arapça dil kaideleri ışığında idraki mümkün olan
çıkarımlardır ve dirayet temellidir.
Sahabeye sonrasındaki kuşaklara ait görüş ve yorumlar
“te’vîl” kapsamındadır.
Âlimlerin Kur’an ayetleriyle ilgili görüş ve
yorumlarının tamamı, doğruluk ve yanlışlık ihtimaline
açık olması hasebiyle “te’vîl” kategorisine dâhildir
Te’vîl dirayetle ilgilidir.
Te’vîl, ayetlerdeki kapalılığı ve müşkili giderme, ayeti
doğru anlama, ayetten bir takım hükümler, incelikler,
hakikatler, işaretler çıkarma demektir.
Te’vîl, birçok veçhi içerir.
Te’vîl işaretten istifade edilerek yapılan açıklama
faaliyetidir.