- UVOD U INFEKTOLOGIJU

- ZNAČAJ INFEKTIVNIH (ZARAZNIH) BOLESTI U

PROŠLOSTI
- INFEKTIVNE BOLESTI DANAS I U BUDUĆNOSTI
- SOCIJALNO-MEDICINSKI ZNAČAJ INFEKTIVNIH
BOLESTI
- RATNO-MEDICINSKI ZNAČAJ INFEKTIVNIH BOLESTI

PROF. DR. MED. SCI. DILISTA PILJIĆ

UVOD U INFEKTOLOGIJU

(OSNOVNI POJMOVI I DEFINICIJE)

 Infekcija je biološki proces koji nastaje ulaskom
patogenih mikroorganizama u makroorganizam i
rezultat je međusobnog djelovanja mikroorganizma i
makroorganizma.

 Infektivna bolest nastaje zbog oštećenja tkiva

makroorganizma prouzrokovanog
mikroorganizmom zbog:
- invazivnosti (sposobnost prodiranja i
razmnožavanja) ili
- toksičnosti (sposobnost stvaranja toksina).
 Infektivna bolest uključuje i reakciju makroorganizma
na patogene uzročnike (imunološka reakcija).

 Hoće li neki mikroorganizam prouzročiti bolest

makroorganizma zavisi o:
- virulenciji (zaraznosti) mikroorganizma i
- osjetljivosti, neotpornosti makroorganizma.

 Mikroorganizam koji ima veliku virulenciju i koji je

sposoban prouzrokovati bolest u ljudi s očuvanim
imunološkim sistemom, definira se kao patogeni
mikroorganizmom.
 Uzročnik koji je patogen samo za ljude s oslabljenim
imunološkim sistemom, dok u imunokompetentnih
zdravih ljudi ne uzrokuje bolest, naziva se uslovno
(fakultativno) patogeni ili oportunistički
mikroorganizam.

 Infekcija uzrokovana oportunističkim

mikroorganizmom naziva se oportunistička infekcija.
 Prenosivost ili kontagioznost označava mogućnost
prenošenja bolesti među makroorganizmima,
odnosno s čovjeka na čovjeka, ili s životinje na
čovjeka.

 Nije svaka bolest prouzrokovana živim uzročnicima

istovremeno i prenosiva bolest, odnosno zarazna
bolest u užem smislu riječi.

 Npr. upala mokraćnog sistema, žučnog sistema ili

središnjeg živčanog sistema prouzrokovana
bakterijama ne prenosi se sa bolesnika na zdrave
osobe.

 Većina klasičnih zaraznih bolesti jesu prenosive

(prijemčive, kužne, epidemične).
 Pojam mikroorganizam je relativan.

 Trakavicu, koja može biti duga i više od 10 metara,

ne možemo nazvati mikroorganizmom,.

 Dječiju glistu, koja je duga 10 do 15 cm takođe

nemožemo nazvati mikroorganizam.

 Međutim, oba ova uzročnika uzrokuju zarazne

bolesti.

 Kada pas ugrize čovjeka, ne radi se o zaraznoj

bolesti, iako se svakako radi o bolesti
prouzrokovanoj živim organizmom.
 Uzročnici zaraznih bolesti su razne vrste
mikroorganizama:

- virusi,
- bakterije,
- gljive,
- protozoe,
- paraziti i
- prioni.

- U širem smislu svi patogeni mikroorganizmi

smatraju se parazitima, dok u užem smislu
parazitima nazivamo samo helminte, uši, grinje i sl.
 Kontaminacija znači onečišćenje ili zagađenje nežive
prirode i predmeta patogenim mikroorganizmima.

 Svuda oko nas su prisutni „kontaminirani“predmeti,

jer na mnogim predmetima i površinama s kojima
smo svakodnevno u dodiru ima više ili manje
potencijalno patogenih mikroorganizama.

 U kliničkoj praksi govorimo o kontaminaciji kada se

radi o onečišćenju primarno sterilnih materijala-npr.
sterilne gaze, hirurški instrumenati, igle, ali i krv,
likvor, urin i drugi bolnički uzorci, koji se uzimaju za
mikrobiološke pretrage.
 Kada se uzima krv za hemokulturu, a ne poštuju se
principi asepse i antisepse, mogu se sa nepravilno
dezinficirane kože, unijeti bakterije u hranilište i tako
steći dojam da se radi o bakterijemiji kod bolesnika.

 Kolonizacija je naziv koji označava naseljavanje

tjelesnih površina mikroorganizmima.

 U toku kolonizacije domaćin ne stvara prema

mikroorganizmima imunološki odgovor.
 Kada domaćin počne imunološki reagirati,
kolonizacija prelazi u infekciju.
ZNAČAJ INFEKTIVNIH BOLESTI U
PROŠLOSTI
 Zarazne bolesti su imale važnu ulogu u prošlosti, o
čemu govore i mnogi istorijski zapisi.

 Prve podatke o zaraznim bolestima srećemo u

najstarijim svetim knjigama i starim zapisima
(hebrejskom Telmudu, Hipokratovim pismima koja
potiču iz četiristotih godina p.n.e., te staroj kineskoj,
indijskoj i arapskoj literaturi).

 Tokom starog i srednjeg vijeka, epidemije zaraznih

bolesti su pratile ratove, vremenske nepogode,
osvajačke ratove.
 Kuga je u starom vijeku odnijela većinu stanovnika
Istočnog rimskog carstva i veliki broj stanovnika
Zapadnog rimskog carstva.

 Epidemije su često uticale na propast velikih

civilizacija i kultura kao što su grčka, rimska i
egipatska.

 Uzročnici prvih zapisanih epidemija nisu poznati, ali

se može pretpostaviti da se radilo o kugi
(bubonskoj/plućnoj), pjegavcu, koleri i varioli
 U Atici oko 430 g. p.n.e. tzv. „Tukididova kuga“ (od
nje je umro i Periklo, vjerovatno se radilo o
pjegavcu).

 „Antoninova ili Galenska kuga“, od 180-165 g.

prije nove ere.

 „Justinijanova kuga“ je prava kuga koja se

pojavljivala u više navrata od 580-531 g. p.n.e.
 U 14. vijeku iz Istočne Azije krenula epidemija kuge
(plućne i bubonske) prema zapadu, zahvatajući
Evropu i Afriku.

 Pretpostavlja se da je tada smrtno završilo oko ¼

stanovnika sa ovih područja.

 Kuga nije zaobišla ni Balkanski poluotok. Postoje

zapisi o velikoj smrtnosti u Dubrovniku i Splitu.

 Dubrovnik je drugi grad-država poslije Venecije, gdje

je osnovan karanten, a zatim i u ostalim dijelovima
Evrope.
 Zapisi o epidemijama kuge, pjegavog tifusa, te
variole datiraju i kasnije iz 16. 17. i 18. vijeka.

 Poslije otkrića antivariolične vakcine (Jener, 1976),

variola je iščezla iz zemalja u kojim je provedena
variolizacija.

 Tokom Balkanskih ratova, na području Srbije od

pjegavca je umrlo preko 100000 ljudi.
 U 19. vijeku harale su i epidemije kolere.

 Tokom 1918. godine pojavila se epidemija

encefalitisa, nepoznatog uzročnika, nazvanog
Ekonomov letargični encefalitis na području Evrope.

 Odnijela je mnogo života i ostavila veliki broj

neuroloških posljedica, kakav je bio parkinsonizam.
 Iste godine desila se velika pandemija gripe, koja je
zahvatila cijeli svijet (nije samo Španiju!). Javila se u
3 navrata i pokosila preko 20 miliona ljudi u dobi od
20-40 godina starosti.

 Najteža epidemija variole u BiH je zahvatila 1888. i

1889. g. sa 27717 oboljelih, od čega u okrugu Tuzle
7561 osobu.

 U epidemijama kuge nestajala su čitava sela, po

čemu je i selo Kuge nedaleko od Tuzle dobilo svoje
ime.
 Najstarija infektološka služba u Tuzli je počela sa
radom 1888.g. kada je zbog kolere osnovana “Koler
baraka” sa 20 kreveta.

 Tokom I i II svjetskog rata na našem području harale

su i epidemije pjegavca i dizenterije koje su
desetkovale redove vojnika i civila.

 Tokom rata 1992-1995 godine, u BiH registrirane su

epidemije zarazne žutice, hemoragične groznice,
salmoneloze, šigeloze i trihineloze.
INFEKTIVNE BOLESTI DANAS I U
BUDUĆNOSTI
 Na početku trećeg milenija došlo je do značajnih
promjena epidemiologije infektivnih bolesti.

 Uvođenjem u terapiju antimikrobnih lijekova, neki

vodeći medicinski stručnjaci su vjerovali, da će
infektivne bolesti biti eliminirane i imati samo
istorijski značaj.

 Mnogi od ovih lijekova koju su efikasni ne samo

protiv bakterija, već i virusa, gljiva i parazita.
 Međutim upotreba antimikrobnih lijekova dovela je i
do razvoja efikasnih mehanizama odbrane od strane
infektivnih uzročnika i postavki novih strategija
preživljavanja.

 Rezistencija na antibiotike se javlja na alarmantno

visokom nivou među svim klasama infektivnih
uzročnika sisara.
 Svijet se značajno promijenio od 1951.g., kada je
SZO uspostavila prvi set pravne regulative sa ciljem
prevencije međunarodnog širenja bolesti.

 I danas infektivne bolesti zauzimaju visoko mjesto

prema uzrocima smrtnosti (u nekim dijelovima
svijeta, čak su na prvom mjestu).

 Oko 15 miliona ljudi svake godine umire upravo

zbog infektivnih bolesti.
 Od emergentnih (prijetećih) infektivnih bolesti treba
spomenuti:

- HIV infekciju, često udruženu s tuberkulozom i

hepatitisom C,

- nove virusne encefalopatije,

- hemoragične groznice,

- virusne gastroenterokolitise,

- SARS,

- ptičiju gripu i dr.

 Među reemergentnim (ponovno prijetećim) vrlo su
značajne.
- malarija,
- tuberkuloza,
- streptokokne bolesti,
- spolno prenosive bolesti,
- dijarealne,
- bolesti putnika koji putuju u endemske
krajeve.

To je novo područje infektologije, koje postaje novi

javno-zdravstveni problem.
 Uloga infektivnih agenasa u etiologiji bolesti, za koje
se vjerovalo da nisu infektivne prirode, sve se više
povećava.

Na primjer:

- Danas je opšte prihvaćeno da je Helicobacter

pylori uzročnik peptičkog ulkusa, a možda i
maligne bolesti želuca.

- Humani papilomavirus je najvažniji uzrok

invazivnog karcinoma cerviksa.

- Jedan novi humani herpesvirus (HHV-8) smatra se

da bi mogao biti uzrok i većini slučajeva Kapoši
sarkoma.
 Faktori koji su uticali na promjenu patologije
infektivnih bolesti su:

- nizak higijenski standard,

- siromaštvo,
- ekološke promjene,
- promjene socijalnog ponašanja,
- prirodne katastrofe i katastrofe uzrokovane djelima
čovjeka
- današnji mobilni, međusobno povezani i međusobno
ovisni svijet,
- migracije stanovništva,
- promjene u proizvodnji hrane i razvoj rezistencije
mikroorganizama na brojne antibiotike.
 Došlo je do vrlo ozbiljnih bioloških i ekoloških
promjena, od kojih su sigurno najvažnije pojave
različitih infektivnih agenasa u krajevima svijeta,
gdje do sada nisu bili poznati.

 Tokom posljednjih 5 godina SZO je identificirala više

od 1100 epidemija širom svijeta.

 Ove činjenice ilustriraju širinu i vrstu prijetnji sa

kojima se čovječanstvo danas susreće.
 Javlja se sve veći broj oportunističkih infekcija s do
sada rijetkim ili nepoznatim uzročnicima, zbog većeg
broja imunokompromitiranih osoba:

- sve starija populacija,

- transplantacije organa,
- HIV infekcije,
- primjena imunosupresivne i citostatske terapije i dr.

 Bilo bi naivno pretpostaviti da više neće biti novog

AIDS-a, nove Ebole, novog SARS-a...
 Današnja situacija sa infektivnim bolestima:

- AIDS poprima pandemijske razmjere.

- Postoji opasnost pojave nekih virusnih infekcija u

pandemijskim razmjerama.

- Postoji mogućnost razbuktavanja pojedinih

endemskih bolesti.
- Smanjen je morbiditet od tifusa, paratifusa, tetanusa,
poliomijelitisa, sifilisa, gonoreje.

- Postignuta je eradikacija dječije paralize, difterije,

variole.

- Primijećen je porast oboljelih od bjesnila (ljudi i

životinje).

- Još uvijek su u većem broju prisutne zoonoze;

bruceloza, trihineloza, hemoragijske groznice.

- I dalje su aktuelne embriopatije infektivne geneze,

trovanja hranom...
 Iz svega navedenog možemo zaključiti da se
epidemiologija infektivnih bolesti promijenila, a da
infektivne bolesti unatoč drugačijih očekivanja i
danas utiču na svjetsku istoriju i geopolitičke prilike.

 Sigurniji svijet koji je spreman i pripremljen na

prijetnje globalnoj javno-zdravstvenoj sigurnosti,
zahtijeva dobro poznavanje epidemiologije
infektivnih bolesti i globalno partnerstvo svih
zemalja svijeta u svim relevantnim sektorima.
SOCIJALNO-MEDICINSKI ZNAČAJ
INFEKTIVNIH BOLESTI
 Infektivne bolesti i dalje uzrokuju više od 80%
morbiditeta.

 Imaju veliki značaj za javne službe i uopće za javno

građanstvo.

 U slučaju epidemija umanjuju standard gradova,

regija i cijelih država.
 Mnoge infektivne bolesti se javljaju akutno i
zahtijevaju hitan angažman dobro obučenih
zdravstvenih službi, što zahtijeva dobru ekonomsku
podlogu.

 Neke se javljaju u hroničnoj formi ili se neadekvatno

liječe te pređu u hroničnu formu i ostavljaju mnoge
komplikacije i sekvele.

 Pojedine infektivne bolesti imaju fudroajantan tok sa

brzim smrtnim ishodom.
RATNO-MEDICINSKI ZNAČAJ INFEKTIVNIH
BOLESTI
 U svim dosadašnjim ratovima, infektivne bolesti su
predstavljale veliki problem.

 Odnosile su veliki broj žrtava, kako agresora, tako i

žrtava agresije.

 Imale su 2 karaktera:

- 1) razbuktavanje infektivnih bolesti u endemskim

žarištima i
- 2) primjena infektivnog agensa kao biološkog oružja.
 Planirana i namjerna upotreba biološkog agensa ili
njihovih produkata u cilju onesposobljavanja ili
uništavanja ljudi, ponekada životinja i biljaka naziva
se biološkim ratom.

 1907. g. potpisan je Pravilnik o zabrani upotrebe

biološkog oružja, a 1925. g. Ženevskom konvencijom
izričito je zabranjena upotreba biološkog oružja, ali
se ona često ne poštuje.
 I pored svega i dalje se radi bioinženjering pojedinih
infektivnih uzročnika koji bi mogli biti primijenjeni
kao agens u bioterorizmu i protiv kojih ne postoje za
sada antimikrobna sredstva.

 Biološke agensi se mogu primijeniti putem vode,

hrane, preko zemljišta, biljaka, glodara, avionskim
bombama, topovskim granatama...
 Da bi neki biološki agens bio primijenjen kao
biološko oružje, mora ispuniti određene uvjete:

- Da je postojan u vanjskoj sredini,

- Da se lako distribuira, prenosi,
- Da ima veliku patogenost i virulenciju,
- Da se teško otkriva i prepoznaje,
- Da uzrokuje atipične kliničke oblike bolesti,
- Da može iz stroja izbaciti veliki broj žive sile i
- Da uzrokuje veliku smrtnost.
 U bioterorističke svrhe najvjerovatnije bi bili
primijenjeni sljedeći infektivni agensi:

- Uzročnik antraksa,
- Kuge,
- Tularemije,
- Malteške groznice,
- Kolere,
- Pjegavca,
- Q groznice,
- Variole,
- Botilizma,
- Psitakoze...
 U slučaju pojave većeg broja oboljelih potrebno je
hitno formiranje timova koje čine:

- Infektolog,
- Epidemiolog,
- Mikrobiolog,
- Toksikolog,
- Tehnolog,
- Laboranti (osposobljeni za uzorkovanje)
 Poseban značaj za prevenciju bioterorizma i
njegovih posljedica je blagovremeno informiranje
stanovništva.

 Ovaj zadatak pripada raznim medijima:

- TV,
- Radiju,
- Štampi...
ŠPANSKA GRIPA: borba za preživljavanje