Digitalno zapisivanje i predstavljanje slikovnih podataka na računaru

Doc. Dr Siniša Tomić

 UVOD

 Računarska grafika je relativno novi pojam kojeg je 1960. godine

prvi put upotrijebio američki grafički dizajner William Fetter
zaposlen u Boeingu, da bi opisao računarsku simulaciju ljudske figure
u različitim fizičkim okruženjima.
 Naglim razvojem kompjuterske grafike došlo je i do naglog razvoja
tehnologija kompjuterskog dizajna. Danas tehnologije
kompjuterskog dizajna podrazumijevaju upotrebu savremenih
grafičkih aplikacija za kreiranje različitih digitalnih vizuelnih sadržaja,
zapisanih u različite formate. Kreiranje digitalnih vizuelnih sadržaja
počiva na dobrom poznavanju vizuelnih formi, odgovarajućih
grafičkih softverskih paketa i svakako kritičkog mišljenja.
 UVOD

 Potrebno je razviti sposobnost uočavanja, analiziranja i primjene

konceptualnih osnova i vizuelnih elemenata u željeni grafički oblik
koji uvijek nosi neku poruku. Zato se kaže da je računarska grafika
sredstvo vizuelne komunikacije.
 DEFINICIJA KOMPJUTERSKE GRAFIKE

Grafika uopšte, podrazumijeva predstavljanje informacija pomoću slike i boje.

Kompjuterska grafika predstavlja vid grafike gdje se za generisanje, obradu,
memorisanje i prezentovanje grafičkih informacija koristi kompjuter.
Kompjuterski generisana slika je uvijek predstavljena putem izlaznih uređaja koji
tu sliku prikazuju putem konačnih elemenata, piksela, koji su jasno definisani
svojim položajem, bojom i svjetlosnom zasićenošću i predstavljaju najmanju
adresabilnu tačku koju monitor može predstaviti.
Zato se za računarsku grafiku kaže da je diskretna, odnosno konačna, jer postoji
konačan i jasno definisan broj elemenata koji prikazuju računarsku sliku, za
razliku od neračunarske grafike koja sliku predstavlja analogno, odnosno
kontinualno, gdje ne postoji definisan broj elemenata niti granice među njima.

„Kompjuterska grafika je prostor u kojem se susreću inžinjeri, umjetnici i naučnici, mjesto zajedničkog interesa
ljudi različitih znanja, potreba i ciljeva.“ (Smailović, 2007)
DEFINICIJA KOMPJUTERSKE GRAFIKE

Termin “računarska grafika“ se odnosi na nekoliko različitih stvari:

• Predstavljanje i manipulacija slikom pomoću računara,
• Različite tehnologije za manipulaciju i kreiranje slikovnih
sadržaja,
• Dio kompjuterskih nauka koji proučava metode digitalnog
generisanja i manipulaciju vizuelnim sadržajima. (Computer
graphics - Wikipedia, 2014)
 DIGITALNI PRIKAZ SLIKE

Slika 1 - Gustina piksela

Ukoliko su pikseli dovoljno mali i gusto postavljeni, ljudsko oko teže razlikuje
strukturu digitalne slike i tada se javlja fenomen poznat pod imenom “prostorna
integracija“ (engl. spatial integration), gdje u jednom momentu ljudsko oko veže
piksele u kontinualnu sliku i doživljava je kao analognu.
Piksel (engl. pixel), izvedenica je od engl. "picture element" - što znači element
slike. Piksel je naime, najmanji grafički element slike, specifičan za bitmap slike - u
suprotnosti od slika vektorske grafike. Slike, da bi se pretvorile u digitalni oblik,
moraju se spremiti kao niz bitova, odnosno bajtova (kao, npr. u digitalnim
fotoaparatima), zbog čega se mora "prevesti" u više manjih dijelova od kojih je
svaki određene boje. Ti dijelovi zovu se pikseli i količina istih u pojedinoj slici
(između ostalog) određuje kvalitetu slike, ali direktno utiče i na veličinu datoteke
DIGITALNI PRIKAZ SLIKE

Slika 2 - Subpikseli (GENOA Color Technologies, 2014)

Ekranski prikaz piksela je različit u zavisnosti od tehnologije izrade displeja. Pikseli se

na izlaznim uređajima prikazuju u vidu subpiksela, koji su najčešće crvene, zelene i
plave boje (RGB - Red. Green, Blue), mada su moguće i druge varijante kao što su:
 RGBY - crvena, zelena, plava i žuta
 RGBW - crvena, zelena, plava i bijela
 RGBYC - crvena, zelena, plava, žuta i cijan
DIGITALNI PRIKAZ SLIKE

 „U oku se, pored ostalih, nalaze posebne kupaste fotoreceptorske

ćelije („čepići”) koje su zadužene za prepoznavanje boja, a podeljene
su u tri osnovne grupe koje reaguju na crvenu, plavu i zelenu boju.
Ovakav način percepcije doveo je do zaključka da je dovoljno prenijeti
informaciju o samo tri osnovne boje, čijim miješanjem u određenom
procentu možemo dobiti gotovo sve nijanse vidljive ljudskom oku. To
predstavljaju osnovu RGB sistema prikaza boja (Red, Green, Blue, tj.
crvena, zelena, plava).“ (Pavićević, 2011)
 Doživjeti digitalnu sliku kao kontinualnu nije moguće samo zato što se
ona prikazuje na displejima visoke gustoće piksela. Jednako je važna
gustina piksela digitalno zapisane slike koja se prikazuje na tim
displejima, a koja se dobija prilikom prilikom generisanja digitalnog
formata “rastera“.
PODJELA RAČUNARSKE GRAFIKE

Postoji više podjela računarske grafike u zavisnosti kako se ona posmatra, da li kao
grafika s kojom se može uspostaviti interakcija, grafika koja ima prostorne osobine
ili grafika po tipu objekata. Zato su najuobičajenije sljedeće podjele:
y

 Interaktivna
2

0 1 2 x
1
z

0 1 2
x

 Neinteraktivna
 2D ili dvodimenzionalna
 3D ili trodimenzionalna
 Rasterska
 Vektorska

Slika 3 - 2D (x,y) i 3D (x,y,z) prikazi objekta

PODJELA RAČUNARSKE GRAFIKE

Interaktivna grafika
Omogućuje dinamiku prikaza slike preko izlaznog uređaja -
displeja, gdje čovjek u realnom vremenu preko upravljačkog
interfejsa aktivno sudjeluje u stvaranju i izmjeni računarski
generisane slike gdje su rezultati odmah vidljivi (primjer:
videoigre, slot mašine, ...).
Neinteraktivna grafika
Ima konačne linearne ishode bez uticaja čovjeka na slikovni
prikaz (primjer: fotografija, film, grafikoni, ...).
Kompjuterska grafika se može podijeliti i na 2D
(dvodimenzionalnu) i 3D (trodimenzionalnu) grafiku.
PODJELA RAČUNARSKE GRAFIKE

2D ili dvodimenzionalna grafika

 Sliku prikazuje u dvije dimenzije, npr. prikaz teksta ili fotografije.
Vrlo često dolazi do zabune kada posmatrač 2D prikaz mijenja za
3D prikaz. Tako fotografija vizuelno vjerno dočarava 3D objekte,
prvenstveno sjenčenjem objekata, ali to ipak nije 3D grafika. Ni u
jednom momentu nije moguće zaviriti iza objekata na fotografiji i
vidjeti šta se nalazi iza, i upravo to čini razliku između 2D i 3D
grafike.
3D ili trodimenzionalna grafika
 Podrazumijeva 3D objekte smještene u virtuelni prostor i
pohranjene u memoriji računara, čime se omogućava pogled na
objekte iz drugog ugla. Uglovi gledanja i 3D objekti postaju
prostorno zavisni, čime se dobija “perspektivni prikaz“.
PODJELA RAČUNARSKE GRAFIKE

Zato, kada se govori o 3D grafici, zapravo se govori o kompjuterski generisanim

virtuelnim prostorima, odnosno svjetovima, a ne o pokretnim slikama.

Najvažnija podjela kompjuterska grafike je na vektorsku i rastersku, gdje je

podjela urađena na osnovu gradivnih elemenata slike.

Slika 4 - 3D tekstualni objekat generisan u programu 3DS Studio MAX 2014

PODJELA RAČUNARSKE GRAFIKE

Vektorska grafika
Počiva na matematičkim formulama pomoću kojih se
iscrtavaju tačke, linije i oblici koji nemaju rezoluciju, što
za posljedicu ima mogućnost uvećavanja ili smanjivanja
vektorske slike bez gubljenja kvaliteta prikaza, što je čini
idealnom za iscrtavanje logotipa, kartografskih mapa ili
bilo kojih drugih objekata kojima je potrebno često
mijenjati veličinu.
PODJELA RAČUNARSKE GRAFIKE

Rasterska grafika
Počiva na bitmapama koje se zasnivaju na pikselima,
gdje je svaki pojedinačni piksel posebno opisan u
memorijskom prostoru, što ujedno predstavlja osnovnu
razliku u odnosu na vektorsku grafiku. Zbog takvog
načina zapisivanja bitmape zauzimaju mnogo više
memorijskog prostora nego vektorski zapisani formati.
Rasteri su predstavljeni konačnom matricom piksela
koji imaju fiksnu veličinu. Zato se uvećavanjem rastera
gubi kvalitet prikaza.
RASTERSKA GRAFIKA

ZAPISIVANJE RASTERA

Jedinica digitalnog zapisa koja je ujedno i najmanja mjera je bit. Elektronska

vrijednost bita može imati samo dva stanja, 0 ili 1 koja se posmatraju kao on
ili off, odnosno true ili false. Rasterska slika, bitmapa, se zapisuje digitalno
putem bitova na način da se boja svakog piksela zapisuje posebno. Stanjem 0
ili 1 se opisuje monohromatska slika koja se obično prikazuje kao crno-bijela
(0 - crno, 1 bijelo), mada se jednim bitom mogu opisati bilo koje dvije druge
boje koje se dodjeljuju stanjima 0 i 1.

Dubina boja je definisana brojem bita koji opisuju nijanse boje piksela. Za
više boja je potrebno više bita.
ZAPISIVANJE RASTERA
 1 bit - 2 boje (0, 1)
 2 bita - 4 boje (00, 01, 10, 11)
 4 bita - 16 boja (0000, 0001, 0010, 0011, 0100, 0101, ...)
 8 bitova - 256 boja (00000000, 00000001, 00000010, ...)
 16 bitova - 65.536 boja (0000000000000000, 0000000000000001, ...)
 24 bita - 16.777.216 boja (000000000000000000000000, ...)

Dubina 1 bit Dubina 2 bita Dubina 8 bita

Slika 5 - Dubina boja

ZAPISIVANJE RASTERA

Pošto je svaki elemenat rasterske slike opisan pozicijom i bojom,

može se reći da rasteri predstavljaju nizove digitalno zapisanih
podataka o poziciji i boji piksela. Za sliku koja ima više boja
potrebno je više memorijskog prostora. Tako se za sliku
predstavljenu RGB modelom boja koristi dubina od 24 bita, gdje se
na pojedinačne subpiksele koji su takođe predstavljeni RGB
modelom troši po 8 bita, što u konačnici daje 24 bita za puni piksel.
Iz navedenoga proizilazi da se svaka rasterska slika može zapisati
kombinacijom ove tri boje.
R - Red = 256 nijansi crvene
G - Green = 256 nijansi zelene
B - Blue = 256 nijansi plave
ZAPISIVANJE RASTERA

Broj mogućih boja jednog piksela predstavlja proizvod mogućih stanja boja
svakog njegovog subpiksela.
Za RGB model to je 256 x 256 x 256 = 16.777.216 boja
0 0 0 0 0 0 0 0
0 0 0 1 1 1 0 0
0 0 1 0 0 0 0 0
0 0 1 0 0 0 0 0
0 0 0 1 1 0 0 0
0 0 0 0 0 1 0 0
0 0 0 0 0 1 0 0
0 0 1 1 1 0 0 0

Slika 6 - Binarni zapis monohromatske slike

ZAPISIVANJE RASTERA

Jedan horizontalni red binarnog zapisa rasterske slike se naziva raster-scan linija.
Npr. druga raster-scan linija na slici je binarno zapisana u obliku 00011100. Za
rekonstrukciju rastera se koristi obrnuti postupak, gdje se binarni zapis o
pikselima organizovanim u raster-scan linije iz brojnog oblika rekonstruiše u
svijetleću matricu piksela koju ljudsko oko doživljava kao sliku.

Slika 7 - Osjetljivost ljudskog oka na boje vidljivog spektra (Pavićević, 2011)

REZOLUCIJA – Ekranska i štamparska
Rezolucija predstavlja broj piksela po jednom dužnom inču (engl. pixel per inch).
Moguće ju je izražaviti i u drugim mjernim jedinicama od kojih je najčešća piksel
po centimetru (engl. pixel per centimeter).
Najjači program za rad sa rasterskom grafikom, Adobe Photoshop, prilikom
kreiranja novog rastera upravo nudi ove opcije.

Slika 8 - Kreiranje novog Adobe Photoshop dokumenta

REZOLUCIJA – Ekranska i štamparska

• Veličina bitmape se izražava brojem piksela po širini i visini. Tako je u

polje Width unesena vrijednost 1920 px, a u polje Height 1080 px.
Podrazumijevana vrijednost rezolucije u Photoshop-u je postavljena
na 72 ppi, dok je ekranska rezolucija po IBM standardu postavljena na
96 ppi.
• Podijelivši 1 inch, odnosno 25,4 mm sa brojem 96, koji je broj piksela
koji se pojavljuju na toj dužini, dobija se stvarna veličina ekranskog
piksela koja po IBM-u iznosi oko 1/4 mm. Za dokumenat kreiran na
prethodnoj slici Pixel Aspect Ratio je postavljen na Square Pixels, čime
je oblik piksela opisan kao kvadratni. Ovaj podatak je izuzetno važan
jer on direktno utiče na dimenzije rastera.
REZOLUCIJA – Ekranska i štamparska

• Ponekada se pikseli pojavljuju u pravougaonom obliku i onda se za isti

broj piksela po širini i visini u odnosu na kvadratne piksele dobija
rasterska slika različitih dimenzija.
• Bilo koju rastersku sliku moguće je poslati na izlazni uređaj na štampu.
Rastersku sliku tada opisuje pojam “broj tačaka po inču“ (engl. dots
per inch - dpi), koji definiše broj tačaka u printu. Sada rasterska slika
opisana ppi brojem prelaskom u štampani oblik postaje opisana dpi
brojem.
• Za razliku od standarda ekranskog prikaza definisanog sa 72-96 ppi,
standard štampe rastera je definisan sa oko 300 dpi. To znači da je
raster rezolucije 72 dpi potrebno skoro četiri puta smanjiti da bi se
dobila slika u štampi od 300 ppi.
REZOLUCIJA – Ekranska i štamparska

300 p pi

Slika 9 - Dizanje rezolucije smanjivanjem rastera na

potrebnih 300 dpi za štampu
 REZOLUCIJA – Ekranska i štamparska

Formula za izračunavanje potrebne rezolucije rastera u printu je:

Dim en zi ja rast era
za štam p u
= (Ši rin a rast er30a u0 pik seli m a ) x 2,5 4

Primjenivši ovu formulu,  13 x 9 cm 1536 x 1062 px

izračunate su potrebne
 15 x 10 cm 1773 x 1182 px
dimenzije rastera za
štampu na standardnim  18 x 13 cm 2127 x 1536 px
formatima papira:
 20 x 15 cm 2361 x 1773 px

 25 x 20 cm 2952 x 2361 px

 30 x 20 cm 3543 x 2361 px

 38 x 25 cm 4482 x 2952 px
RASTERSKA PRIRODA VIDEO ZAPISA

• Video zapis suštinski predstavlja niz rastera prikazanih u

određenom vremenskom toku. Tako evropski PAL standard
definiše video kao niz od 25 rastera (frejmova) rezolucije 720 x
576 px prikazanih u 1 sekundi. Kako postoje različiti standardi
ekranskog prikaza ili štamparske rezolucije, tako postoje jasno
definisani video standardi koji između ostalog opisuju veličinu i
prikaz rastera na ekranu.
 RASTERSKA PRIRODA VIDEO ZAPISA

• Idealan video prikaz mora “pomiriti“ tri strane, uzajamno

povezane, od kojih zavisi finalni kvalitet prikaza na izlaznom
uređaju:
• Slika koja se emituje mora biti napravljena po određenom
standardu
• Prenos digitalnog signala mora biti dovoljno dobar da može
prenijeti izvorni kvalitet do krajnjih uređaja, npr. LCD ili LED TV
prijemnika.
• Digitalni prijemnici moraju imati ekransku rezoluciju dovoljno
visoku za prikaz pune rezolucije video zapisa kojeg prikazuju.
RASTERSKA PRIRODA VIDEO ZAPISA

Slika 7 - Video standardi (Vector Video Standards2, 2014)

TIPOVI RASTERSKIH SLIKA PREMA BOJI

Ova podjela je zasnovana na broju zastupljenih boja u rasteru, koje su u

direktnoj vezi sa brojem bita koji ih opisuju.
Monohromatski rasteri
Boja je opisana jednim bitom, tako da su moguća samo dva stanja boje.
Najčešće je to kombinacija crne i bijele boje, ali mogu biti bilo koje dvije
druge boje.
Grayscale rasteri
Predstavljaju rastersku sliku prikazanu tonovima crne boje. Za gladak
prelaz je potrebno omogućiti prikaz od 256 nijansi crne boje, od čiste
bijele do čiste crne. Za takvu paletu je potrebno izdvojiti 8 bita ili 1 bajt
po jednom pikselu čime se obezbjeđuje kvalitetan prikaz crno-bijelog
rastera, kojeg ljudsko oko doživljava kao kontinualnu sliku.
TIPOVI RASTERSKIH SLIKA PREMA BOJI

Višebojni rasteri
U ovom slučaju slika je sastavljena od dvije ili više boja. Najčešće
su to duotonovi gdje je rasterska slika sastavljena isključivo od
dvije boje, uglavnom crne u kombinaciji sa nekom drugom bojom.
TIPOVI RASTERSKIH SLIKA PREMA BOJI

Kolor rasteri
Kolor rasteri podrazumijevaju mogućnost dodjeljivanja bilo koje boje iz
ponuđene palete boja, bilo kojem pikselu u rasterskoj matrici.
Pošto je RGB najčešće korišćeni model boja, onda u tom slučaju imamo da je
svaki kanal boje, odnosno svaki od tri subpiksela koji čine jedan piksel, zapisani
pomoću 8 bita, tako da jedan piksel nosi 8 + 8 + 8 = 24 bita, što znači da postoji
konačan broj mogućih stanja boje, tačnije 16.777.216 različitih boja.
24-bitni rasteri zauzimaju puno memorijskog prostora. Npr. slika 1920 x 1080 px
zauzima: 1920 x 1080 x 24 = 49766400 bita, što iznosi 5,93 MB.
Jasno je da postoji potreba za kompresijom ovakvih rastera. Kompresovanjem
fajlova se smanjuje memorijski prostor zapisa, dok se informacije o rasterskoj
slici organizuju u grafičke fajlove. Formati grafičkih fajlova opisuju organizaciju
informacija u fajlu.
VEKTORSKA GRAFIKA
 Za razliku od rasterske grafike koja sliku
zapisuje putem piksela, vektorska grafika za
generisanje vektorskih slika koristi
matematičke formule kojima iscrtava
geometrijske oblike kao što su linije,
poligoni, tačke ili krive. Zbog toga vektorski
formati zauzimaju izuzetno malo
memorijskog prostora.
 Najsnažniji alat vektorske grafike su
Bézierove krive. Rade na principu
definisanja tipova kontrolnih tačaka i
dodjeljivanja kontrolnih ručica kojima se
manipuliše geometrijom vektora.
Bézierovim krivim se konstruišu i True Type
fontovi, gdje se svako slovo posebno crta i
definiše. Slika 8 - Crtanje glave pomoću Bézierovih krivih
VEKTORSKA GRAFIKA
Osnovni elementi slike su podijeljeni u vektorske linije i u
vektorske oblike. Vektorske grafike se sastoje od jedne ili
više vektorskih slika koje se mogu uvećavati ili smanjivati
po potrebi bez gubitka kvaliteta prikaza, jer im to
omogućuje način generisanja zasnovan na
matematičkim formulama.
Npr. prava linija je određena u koordinatnom sistemu
dvjema tačkama, početnom i krajnjom, dok je poligon
određen koordinatama tjemena.
Vektorskim linijama je moguće dodijeliti boju i debljinu,
dok zatvorene linije, odnosno oblici mogu imati i boju
popune.
KOMPRESIJA

Za pohranu slika u memoriju računara potrebno je odvojiti značajan

memorijski prostor. Podizanjem standarda prikazivanja slike na izlaznim
uređajima, gdje se uvijek teži dizanju kvaliteta prikaza, potrebno je
obezbijediti dovoljan protok podataka i glatko prikazivanje koje zavisi od
operativne memorije, grafičkih komponenti i procesora koji generiše
sliku.
Brzina protoka predstavlja količinu podataka koji se mogu prenijeti u
jedinici vremena.
Kompresovanjem se fajlovi zapisuju u binarni oblik uz minimalno zauzeće
memorije, čime se rasterećuje protok i obezbjeđuje lakši i brži prikaz.
Kompresija može biti bez gubitaka (engl. lossless compression) ili sa
gubicima (engl. lossy compression).
KOMPRESIJA
 Kompresija bez gubitaka - Lossless
 Kompresija sa gubicima - Lossy

 Lossless - Podrazumijeva pretvorbu slike u kompresovani oblik, gdje

se izvorni kvalitet u potpunosti zadržava, odnosno, slika zapisana u
novonastalom formatu je identična slici prije dodjele kompresije.
Svi podaci iz izvorne slike ostaju sačuvani nakon sažimanja.
Kompresija bez gubitaka se bazira na uklanjanju redudantnosti
podataka, koja postoji zbog korelacije piksela u slici.
Dekompresijom se dobija slika identična originalu.
KOMPRESIJA
 Kompresija bez gubitaka - Lossless
 Kompresija sa gubicima - Lossy

 Lossy - Kod ovakvog načina kompresovanja se prilikom provođenja

kompresije namjerno bespovratno gubi dio podataka. Time dolazi do
vizuelnog pogoršanja slike, ali dolazi i do višestrukog smanjivanja
zauzetosti memorijskog prostora zapisanog fajla. Ovakav vid
kompresovanja je izuzetno važan za prikazivanje kompjuterske grafike
putem Interneta, gdje protoci podataka igraju veoma bitnu ulogu.
 Optimalan odnos kvaliteta slike i memorijskog zauzeća zapisanog fajla
je u rukama osobe koja dodjeljuje kompresiju. Navedeni odnos se
zasniva na modelima ljudske percepcije. Tada kompresovanjem dolazi
do degradacije kvaliteta slike i svakom novom kompresijom slika
izgleda lošije. Ipak, ovaj vid kompresovanja može višestruko smanjiti
memorijski zapis fajla u odnosu na kompresiju bez gubitaka.
FORMATI

• Postoji mnogo formata bitmap slika. Svi formati rade na principu

kompresovanja slike radi smanjivanja njenog memorijskog prostora,
lakše manipulacije, prenosa i skladištenja slike.
• Formati predstavljaju načine pretvaranja podataka u binarni oblik.
Postoji dosta vrsta formata za različite tipove podataka, za koje je
način pretvaranja uvijek definisan jedinstvenim algoritmom.
• Binarna slika je opisana bojom i oblicima, a načini zapisivanja tih
informacija u fajlove predstavljaju formate slike. Zadatak svakog
formata je organizovati fajl uz što manje korišćenje memorijskog
resursa. Formatirani binarni zapis predstavlja jednu logičku cjelinu
koja nije djeljiva. Svaki formatirani fajl ima svoje ime i ekstenziju
koja ga opisuje. Ekstenzija se dodjeljuje fajlu u tekstualnom obliku i
najčešće je predstavljena sa tri ili četiri slova odvojena tačkom od
imena fajla.
 FORMATI

• Vrsta ekstenzije daje računaru instrukciju kojom aplikacijom

je moguće otvoriti, odnosno rekonstruisati izabrani fajl. U
slučaju da više programa može otvoriti selektovani fajl, što i
jeste najčešći slučaj u manipulaciji slikovnim fajlovima,
operativni sistem će izabrati aplikaciju za pokretanje koja je
postavljena kao “default program“ za biranu ekstenziju.
• Za pravilan odabir slikovne datoteke bitno je poznavati
mogućnosti različitih formata i imati na umu na koji će
način fajlovi biti prezentovani.
FORMATI

RASTERI VEKTORI
 JPEG  EPS
 GIF  AI
 TIFF  CDR
 PNG  PDF
 PSD  WMF
 BMP  SVG
 RAW  3DS
 RASTERSKI FORMATI - JPEG
• Razvoj ovog formata je trajao punih 12 godina. Dobio je ime po organizaciji Joint
Photographic Experts Group, koja ga je i normirala. Radi se o formatu koji je
ubjedljivo najzastupljeniji na Web-u. Koristi Lossy kompresiju sa gubicima uz
mogućnost kontrolisanja stepena kompresije. Većim stepenom se dobijaju
višestruko manje datoteke, što rezultuje gubitkom kvaliteta slike. Zasnovan je na
manama percepcije ljudskog oka koje je manje osjetljivo na varijacije boja u
odnosu na varijacije u osvjetljenju. Zato JPEG radi na principu smanjivanja
rezolucije komponenti boja.
• Najbolje rezultate daje na slikama gdje je zastupljen veći broj boja i gdje je slika
raznolika. Zato se digitalna fotografija po pravilu kompresuje i zapisuje u ovom
formatu. Najbitniju ulogu u dodjeljivanju stepena kompresije imaju naše oči,
odnosno, kompresija se pojačava do momenta kada se počinje uočavati gubitak
kvaliteta slike. Na taj način je moguće smanjiti memorijski prostor zapisa i do
deset puta. Loše rezultate daje prilikom kompresovanja slika sa jednostavnim
sadržajima i manjem broju boja. Format ne podržava transparenciju niti
animaciju.
 RASTERSKI FORMATI - GIF

• Još 1987. godine jedan od većih američkih provajdera CompuServe, stvara GIF format
(engl. Graphic Interchange Format). Najbitnija osobina ovog formata je indeksirana
paleta boja – CLUT, zasnovana na 8-bitnoj paleti koja nosi maksimalno 256 prizvoljno
odabranih boja iz 24-bitne RGB palete. Dozvoljena je mogućnost odabira i manjeg
broja boja - 2, 4, 8, 16, 32, 64 ili 128 boja ili nijansi sive.
• Podržava transparenciju na nivou 1 bita što znači da pikseli u ovom formatu mogu biti
potpuno providni ili potpuno neprovidni. GIF se formatira Lossless kompresijom bez
gubitaka koristeći se LZW algoritmom koji kreira “rječnik“ nejčešće korišćenih
vrijednosti. Idealan je za iscrtavanje linija i drugih manje zahtjevnih elemenata na
Web-u kao i za izradu Paterna, uzoraka koji se ponavljaju.
• GIF je u potpunosti podržan kao animirani format, čime je stekao veliku popularnost
na Web-u. Animacija se može ponavljati beskonačno, izvršiti samo jednom ili
ponavljati više puta.
 RASTERSKI FORMATI - TIFF

• Stvoren je osamdesetih godina dvadesetog vijeka od strane kompanije Aldus u

čijem je vlasništvu u to vrijeme bio i moćni PageMaker, jedan od najpopularnijih
programa za štampu. Tadašnji proizvođači skenera su zapisivali fajlove svako po
svome standardu. Iz toga je izašla potreba standardizacije skeniranih slika, gdje
Aldus daje odgovor u vidu univerzalnog TIFF formata, kojeg bi koristili svi
proizvođači skenera, a koji je Aldusu bio izuzetno važan zbog tada vrlo
popularnog PageMaker-a.
• TIFF predstavlja standard kompresovanja grafike i slike bez gubitaka. Može se
posmatrati i kao kontejner koji sadrži neke druge formate sve do vektorskih
elemenata. Uz standardni 24-bitni RGB prikaz boja može koristiti i 32-bitnu CMYK
paletu prilagođenu štampanju. TIFF format koristi RLE (Run-lenght encoding)
način kodiranja bez gubitaka. Radi na principu prebrojavanja piksela. Npr. ako u
slici imamo dio niza od 7 crvenih piksela, 5 zelenih i 2 plava, RLE kodiranjem će
zapis iz oblika CCCCCCCZZZZZPP preći u oblik 7C5Z2P. Međutim, ukoliko se
formatira slikovni sadržaj u kojem je svaki ili skoro svaki piksel druge boje,
kompresijom može doći do povećanja fajla. Jasno je da ovakav način kodiranja
daje najbolje rezultate na slikama u kojima preovladavaju jednobojne površine.
 RASTERSKI FORMATI - PNG

• Portable Network Graphics je format koji podržava kompresiju bez gubitaka.

Stvoren je 1997. godine s namjerom da se unaprijedi GIF format, ali na način
da se izbjegne patentna dozvola za korišćenje LZW kodiranja, čime bi se
izbjeglo plaćanje nosiocima patenta. Tako je nastalo DEFLATE kodiranje koje
predstavlja unaprijeđenu varijanu LZW kodiranja.
• Sličnno GIF-u može koristiti indeksiranu paletu boja ali i čuvanje RGB
vrijednosti. Indeksirane boje mogu imati dubinu do 24 bita, dok RGB
vrijednosti mogu imati dubinu do 48 bita. Transparencija je drastično
unaprijeđena uvođenjem 8 do 16 bita za čuvanje Alpha kanala providnosti,
koji omogućuje djelimičnu ili totalnu providnost, što je naročito bitno za
glatko prikazivanje rubnih piksela transparentnih objekata. Odličan je za
predstavljanje slikovnih sadržaja na Web-u, dok nije pogodan za štampane
formate zbog nemogućnosti zapisivanja CMYK modela boja. Mogućnost
zapisivanja animacije u PNG format još nije standardizovana.
 RASTERSKI FORMATI - PSD

• To je Photoshop-ov izvorni format. PSD podržava skoro sve tipove grafičkih

datoteka (bitmape, sive tonove, RGB, CMYK, indeksirane kolore, Lab i
višekanalne formate). Izuzetno je važno što podržava duotonove, putanje i
kanale. Radi na principu RLE kodiranja, što znači da se PSD format
kompresuje bez gubitaka. Bez obzira koliko puta sliku otvarali i snimali u PSD
obliku neće doći do gubitka kvaliteta slike. Otvorena slika u Photoshop-u
automatski se u pozadini pretvara u PSD, tako da se ujedno radi i o izuzetnoj
radnoj datoteci koja prihvata sve Photoshop-ove alate.
• Ako postoji ikakva potreba za naknadnu doradu slike, onda je ovaj format
sigurno najbolji izbor profesionalaca. Najbitnija osobina PSD formata je
mogućnost rada i pohranjivanje slike u slojevima (engl. Layers).
 VEKTORSKI FORMATI - EPS

• EPS ili Encapsulated PostScript je standardni grafički fajl format koji

grafičke objekte opisuje PostScript jezikom. Eps datoteka može
sadržavati bilo koju kombinaciju bitmapa, vektora i teksta. Ekstenzija
se zapisuje u .eps obliku. Skoro sve aplikacije za crtanje mogu
generisati EPS datoteke.
• Najkorišćenija aplikacija za generisanje i čitanje EPS fajlova je Adobe
Illustrator, program za rad sa vektorskom grafikom koji je u vlasništvu
firme Adobe Systems. Kompatibilan je i sa Windows i Mac
operativnim sistemima.
 VEKTORSKI FORMATI - AI

• Razvijen je od strane Adobe Systems za predstavljanje vektorski

baziranih crteža. Ime je dobio po aplikaciji Adobe Illustrator koja
ga koristi kao radnu datoteku. Osim vektora AI formati mogu
biti nosioci teksta, grafike, preloma stranica ili separacije boja.
 VEKTORSKI FORMATI - PDF

• Portable Document Format je još jedan format razvijen 1993.

godine od strane Adobe Systems. Sadrži kompletan opis
dokumenta i danas je sigurno najprihvaćeniji i najkorišćeniji
format zasnovan na PostScript-u.
• Nosi informacije o vektorima, rasterima, tekstu, uključujući
opciju prikazivanja izvornog fonta zastupljenog u dokumentu, a
da taj font nije prethodno instaliran na mašinu na kojoj se
prikazuje. Zato je to dominantan format za objavljivanje
elektronskih knjiga na Web-u, što ga čini izuzetno popularnim.
 VEKTORSKI FORMATI - CDR

• Matični je format programa Corel Draw, namijenjenog za rad sa

vektorskom grafikom.
• Jedan je od najzastupljenijih programa u štamparskoj industriji,
a koji je izuzetno popularan na našim prostorima.
 VEKTORSKI FORMATI – 3DS

• To je osnovni format Autodesk 3D Studio Max-a, profesionalnog

programa za rad sa 3D objektima.
• 3DS format predstavlja industrijski standard za kreiranje i
prenos 3D modela između ozbiljnih 3D aplikacija
 TABELA FORMATA
Vektorski ili
Nastavak Format Rasterski Opis
.BMP Windows Bitmap Rasterski Koristi se za prikaz i spremanje Windows slika (Windows)
.CGM Computer Vektorski Format koji je razvijen saradnjom različitih organizacija za
Graphics Metafile standardizaciju. Podržan je od mnogih softverskih produkata.
.DCX Windows Images Rasterski Format za višestruke '.PCX' datoteke (Windows)
.DXF Data Exchange File Vektorski Format kreiran od AutoDesk-a. Skoro svi PC-bazirani CAD
(Computer Aided Design) sistemi podržavaju DXF.
.EPS Encapsulated Vectorski, često Format za PostScript jezik. EPS koristi kombibaciju PostScript
Postscript sa rasterskim komandi i TIFF ili PICT format.
zaglavljem
.GIF Graphics Rasterski Ovaj format može se koristiti na različitim platformama, pa se
Interchange često koristi za spremanje slika za WWW. Pošto je zapis
Format relativno mali , slike se brzo prenose putem Interneta. No, GIF
je ograničen na 256 boja, i boje nisu prikazane istovjetno u
ovisnosti o platformama.

.JPG Joint Photographic Rasterski Internacionalni standard korišten za kompresiju digitalnih

Experts Group slika. Datoteke su relativno male, ovisno o stepenu
kompresije. To je format kojem se ne može povratiti orginalna
slika.
 TABELA FORMATA
.PCX PC Paintbrush Rasterski Format kreiran od Zsoft. Podržan od mnogih Windows
aplikacija, kao i od mnogih optičkih skenera i fax modema.
.PIC Lotus Picture File Vektorski Relativno jednostavan grafički format razvijen od Lotus-a za
prikaz grafike generirane Lotusom 1-2-3. PIC je podržan od
mnogih PC aplikacija.
.PICT Picture Format Vektorski Format za Macintosh grafičke datoteke razvijen od Apple
Computer. On je podržan od svih grafičkih programa koji
rade na Macintosh-u. (Macintosh)
.PNG   Rasterski Naprednija verzija .GIF formata
.TIF Tagged Image File Rasterski Ovaj format se koristi za spremanje i razmjenu između
Format 'desktop publishing' i 'graphic design' aplikacija. TIFF također
podržavaju različite platforme, poput Microsoft Windows-a i
Macintosh-a. 
Također se koristi za skeniranje slika jer podržava sve
veličine, rezolucije i dubine boja

.WMF Windows Metafile Vektorski, može Format za spremanje i razmjenu slika za Windows aplikacije.
sadržavati i rastersku
sliku
.WPG WordPerfect Vektorski Format koji koristi WordPerfect
Graphic File
ZAKLJUČAK

Razvoj računara i informaciono-komunikacionih tehnologija

omogućili su čovjeku da i najsmjeliju maštu pretvori u
digitalnu stvarnost i da je vizuelizuje. Računarska grafika
predstavlja vjerovatno najzanimljivije područje upotrebe
modernih digitalnih tehnologija.
Svjedoci smo naglog razvoja digitalne umjetnosti, naročito
na polju video igara i u filmskoj umjetnosti. Vizuelna
komunikacija razvojem informacionih tehnologija poprima
novo značenje i danas predstavlja najvažniji kanal
neverbalne komunikacije.
ZAKLJUČAK

 Čak i u svijetu svemirskih istraživanja digitalni rasteri zauzimaju

posebno mjesto. Svemirski teleskop Hubble je zavirio svojom
moćnom optikom u dubinu nebeskih prostranstava, digitalizovao
i formatirao hiljade slika i poslao ih na Zemlju na radost svih nas.
 Računarska grafika posebno veliki značaj ima u edukaciji, gdje je
moderno izvođenje i praćenje nastave skoro nezamislivo bez
upotrebe računara i multimedija.
 Kompjuterska grafika se zavukla u sve pore našeg života, tako da
je svoje mjesto našla u kreiranju korisničkih interfejsa,
elektronskom izdavaštvu, animaciji, projektovanju, umjetnosti,
edukaciji, simulaciji, kartografiji, mašinskoj industriji, tipografiji,
digitalnoj fotografiji, nauci, ...
PRIMJER PROJEKTA
HVALA ZA PAŽNJU!