ŠEMA -OBRADA (DORADA) DUHANA

 
 
  Sušenje
Sušenje
  duhana
duhana

Primarna
manipulacija

Otkup
Otkup

Obrada
Obrada otkupljenog
otkupljenog duhana
duhana

Ižiljavanje
Ižiljavanje Sirovine za Manipulacija
Manipulacija
Ridraing
Ridraing izradu Fermentacija
Fermentacija
Eđing
Eđing duhanskih Maturacija
Maturacija
proizvoda
 SUŠENJE DUHANA
primarna obrada zauzima najznačajnije mjesto
• određuje pravac i smjer transformacija materija u
duhanskom listu
• direktno utiče na kvalitet finalnog proizvoda
• Greške koje se pojave ne mogu se popraviti ni
jednim slijedećim tehnološkim postupkom u daljoj
obradi i preradi duhana
• Brzina procesa sušenja duhana i karakter
promjena koje se odvijaju u duhanskom listu u
zavisnosti su od režima sušenja i stanja
materijala.
• Da bi se proces sušenja duhanskog lišća pravilno
odvijao, potrebno je obezbijediti uslove koji daju
mogućnost da se suvišna vlaga iz istih odstrani i to
tako da se dobije željena boja duhana, kao i
određena hemijska i fizička svojstva. Ovo iz razloga
što je tek ubrano, zeleno duhansko lišće,
neupotrebljiv materijal.
ŠTA PROCES SUŠENJA DUHANA PREDSTAVLJA

• Sušenje može biti prirodno i vještačko sušenje

• Bez obzira koji se način sušenja duhana primenjuje (u zavisnosti od tipa duhana),
sušenje predstavlja složen toplotno – fizički i fizičko – hemijski proces, koji se u
osnovi sastoji od dvije faze:

1. promet toplote i vlage između duhanskog lista i okolnog vazduha, i

2. premještanje vlage i toplote unutar duhanskog lista

Odavanje vlage u okolnu sredinu nastaje kao posljedica razlike parcijalnih

pritisaka vodene pare između površine lista i okolne sredine. Premještanje vlage
unutar biljnog materijala nastaje uglavnom kao posljedica opadanja
koncentracije vlage u pojedinim slojevima lista ili uslljed opadanja temperature,
a zavisna je od oblika povezanosti sa materijalom i njegovim koloidno – fizičkim
svojstvima.
OBLICI VEZANJA VODE U DUHANU
Kada se vlaga u duhanskom listu nalazi u dinamičkom ravnotežnom stanju sa okolinom,
takva vlažnost se naziva ravnotežna vlažnost.
• U tom momentu pritisak pare na površini lista jednak je parcijalnom pritisku vodene
pare okolnog vazduha.

Hemijski vezana voda, (jonska i molekularno vezana voda (kristalohidrati). Ona je najjače
vezana i može se osloboditi samo putem hemijskih reakcija ili žarenjem, pri čemu se bitno
mjenja i struktura materijala.

Fizičko – hemijski vezana voda, adsorpciono i osmotski vezana. Odstranjivanje ove vode je
praćeno utroškom energije. Da bi se ova voda odstranila, ista mora da pređe u paru a
zatim se premješta na površinu lista.

Fizičko – mehanički vezana voda, kapilarno vezana i površinska voda, tzv. vlaga kvašenja.
• Ova voda predstavlja slobodnu vodu koja se najlakše odstranjuje
TEORIJSKE OSNOVE SUŠENJA

• Cjelokupan proces sušenja zasniva se na razmjeni toplote i mase između zagrijanog

vazduha i datog materijala. Atmosferski vazduh koji se koristi u sušnicama, predstavlja
smješu suhog vazduha i vodene pare. Osnovne veličine koje karakterišu stanje vlažnog
vazduha su: apsolutna i relativna vlažnost, temperatura, apsolutni pritisak, parcijalni
pritisci suhog vazduha i vodene pare u smješi, specifična masa i entalpija vlažnog vazduha.
• Apsolutna vlažnost se definiše sadržajem vodene pare, izražene u
gramima ili u kilogramima, na jedan kilogram suhog vazduha. Ne zavisi od
temperature vazduha

• Relativna vlažnost predstavlja odnos parcijalnog pritiska vodene pare u

vazduhu i parcijalnog pritiska vodene pare zasićenog vazduha pri istoj temperaturi i
izražava se u procentima (važan parametar grijnog vazduha)
φ = P ∕ Po · 100 (%)
Relativna vlažnost je veoma značajna karakteristika vazduha kao grijnog medijuma, jer
od njene vrjednosti zavisi i mogućnost apsorpcije vlage iz proizvoda. Ako je relativna
vlažnost jednaka nuli, vazduh je potpuno suv i može da primi maksimalnu količinu
vlage. Vrijednost relativne vlažnosti od 1 ili 100% ukazuje da je vazduh za date
uslove primio maksimalnu količinu vodene pare, zasićen je i ne može da služi
za sušenje.
• Najveća količina pare koju može da primi i sadrži određena količina vazduha na nekoj
temperaturi je ona koja odgovara naponu pare čiste vode. Voda koju sadrži biljni
materijal nalazi se kao kompleksni rastvor šećera, soli i ostalih sastojaka i pri isparavanju
se ponaša nešto drugačije nego čista voda. Napon pare u slučaju isparavanja vode iz
vlažnog biljnog materijala redovno je nešto niži od napona pare čiste vode i ta razlika je
utoliko veća, ukoliko je koncentracija sastojaka veća. Stoga se tokom sušenja,
povećanjem koncentracije sve više smanjuje napon pare, a to uslovljava veoma sporo
isparavanje pri kraju procesa sušenja. Povišenjem temperature može se povećati
sposobnost vazduha za primanje vlage, jer se relativna vlažnost smanjuje
Apsolutni pritisak predstavlja zbir parcijalnih pritisaka suhog vazduha i vodene pare i
izražava se u paskalima (Pa).
• Specifična masa (gustina) vazduha je težina 1cm3 vazduha i sastoji se od specifične mase
sadržane pare i suhog vazduha
• Temperatura: Sušenje može da se obavi i na običnoj temperaturi, ali je vreme sušenja u
tom slučaju prilično dugo (sušenje duhana na suncu, u hladu). Sušenjem u regulisanim
uslovima temperatura može da se podešava, kako bi se postigli optimalni uslovi za
dovoljno brzo sušenje a da se pri tome dobije zadovoljavajući kvalitet osušenog
proizvoda. Što je temperatura viša, to je sušenje brže. Međutim, visoke temperature
negativno utiču na sastav proizvoda jer uslovljavaju niz oksidacionih i drugih hemijskih
reakcija, uslijed čega se mienja boja i sastav osušenog proizvoda. Temperatura sušenja
mora da se podešava prema osobinama datog materijala.
 Brzina kretanja vazduha: Sa povećanjem brzine strujanja vazduha u sušnici povećava se isparavanje vode
ali do određene granice. Najčešća brzina strujanja u sušnici iznosi 3,5 do 4,5 m/s. Iznad ove brzine
promjena vlažnosti je neznatna, tako da ekonomičnost opada.
Načini kretanja vazduha – Postoje tri načina kretanja grijnog medijuma u odnosu na kretanje proizvoda
(duhana):

1. Istosmjerno strujanje – Vazduh i sirovina se ubacuju na istom kraju sušnice, što obezbijeđuje sušenje od
više ka nižoj temperaturi. Pošto je na početku temperatura najviša, tada će i isparavanje vode biti vrlo
intenzivno. Proizvod mora da bude pripremljen tako da bude obezbijeđen nesmetan tok vode iz
unutrašnjosti materijala.

2. Suprotnosmjerno strujanje – Vazduh i sirovina se ubacuju na suprotnim krajevima sušnice, što

obezbjeđuje da sušenje počinje na nižoj temperaturi i postupnije je. U završnoj fazi, kada je isparavanje
inače najsporije, temperatura je najviša.

3. Ciklonsko strujanje – obezbjeđuje ravnomjerno sušenje, jer vazduh ulazi sa bočnih strana sušnice.
Ovako se može obezbijediti vrlo intenzivno isparavanje u zavisnosti od visine primenjene temperature.

U toku sušenja duhana dolazi do gubljenja i nekih lako isparljivih materija (etarskih ulja, kiselina), a u
kontaktu sa kiseonikom iz vazduha, pogotovo na povišenoj temperaturi, dolazi do gubljenja lako
oksidišućih sastojaka (vitamina, bojenih supstanci), što se odražava na kvalitet. Zbog toga proces sušenja
treba podesiti tako da ove promjene budu minimalne.
MEHANIZAM SUŠENJA

Prilikom sušenja, vlaga iz materijala se transportuje u nezasićen vazduh, pa se

proces u suštini svodi na transport materije iz jedne faze u drugu. Cjelokupan
proces transporta materije može se podeliti u dva dijela: 

1. Transport vlage u samom materijalu (čvrstoj fazi) iz unutrašnjosti ka

površini kontakta sa vazduhom, pri čemu su mjerodavne kapilarne pojave,
brzina difuzije i neki drugi efekti u samom materijalu. 

2. Prelaz vlage sa površine vlažnog materijala na vazduh, pri čemu je

mjerodavan neki koeficijent prelaza materije i razlika apsolutne vlažnosti
vazduha na površini kontakta sa materijalom (xf) i daleko od te površine (x).
• Osnovni zadatak koji se ovdje postavlja je da se osiguraju uslovi pri kojima se
odvijaju biohemijski procesi dok je list još živ, zatim da se poslije određenog
vremena zaustave ti procesi odstranjivanjem vode, ali da pri tome ne dođe do
potpunog isušivanja lista.
• Kod procesa sušenja, agens za sušenje (vazduh), optače datu površinu.
Pri tome se u neposrednoj blizini materijala formira tzv. "granični sloj",
koji pokazuje veoma veliki uticaj na čitav proces sušenja. Granični sloj,
po pravilu, predstavlja otpor prenosu toplote i vlage, odnosno koči
proces sušenja. Ovakav uticaj graničnog sloja dolazi otuda što se prenos
toplote i mase kroz ovaj sloj obavlja pretežno putem molekularne
difuzije, koja je spora i zato deluje limitirajuće na cio proces sušenja
• Brzina kretanja vazduha uslovljava debljinu graničnog sloja.
• brzina kretanja vazduha veća, utoliko je granični sloj tanji, pa je
intenzivnije isparavanje i proces sušenja,
• brzina molekularnog prenosa vlage kroz granični sloj je utoliko veća,
ukoliko je veći gradijent parcijalnog pritiska vodene pare na površini
materijala i u okolnom vazduhu, odnosno što je vazduh suvlji.
• Poslije prolaza kroz granični sloj, vlaga brzo prodire kroz agens za
sušenje, jer je taj proces ubrzan konvektivnim strujanjem i intenzivnim
mješanjem vazduha.
 PROCES SUŠENJA DUHANA

• Sušenje duhana je tehnološki proces koji se sastoji iz dvije osnovne faze:

1. Faza štave i
2. Faza isušivanja

Sušenje duhana nije obično odstranjivanje vode iz lista. Nakon berbe list ima dovoljno
vode u sebi i ima tendenciju da produži svoje fiziološke procese, odnosno da se održi u
životu. Tek obrano, tehnički zrelo lišće ima 80 – 90 % vode i 10 – 20 % suhe materije.
Neposredno poslije berbe obavlja se štava duhana. Ova prva faza sušenja predstavlja
fiziološko – biohemijski proces koji se odvija u živim ćelijama listova duvana. Procesi se
karakterišu time što nema sinteze materija, već dolazi do energičnog razlaganja
(hidrolize) skroba, proteina, pektinskih materija, gukozida i sl. %. Spoljašnji
najkarakterističniji znak je izmena boje lista. Pošto se završe biohemijski procesi u listu
duvana, preostaje samo odvođenje vode iz listova i njihovo potpuno isušivanje.
• Glavni zadatak u ovom periodu je sprečiti naglo isušivanje duvanskog lišća (kod duvana
koji se suše prirodnim putem).
• Štavljenje duvana tipa virdžinija vrši se u sušnicama gde se pomenuti uslovi automatski
regulišu.
• Dužina procesa štave ovisi o:
• Insercije – kod podbira štavljenje je najkraće (ponekad se i ne izvodi).
Kako idemo prema gornjim insercijama, dužina štave se povećava.
• Stepena tehnološke zrelosti u momentu berbe – zreo list zahtijeva
kraću štavu od nedozrelog.
• Stanja zemljišta – plodnije zemljište daje grublje duhane, koje treba
štaviti duže i obrnuto.
• Agrotehničkih mjera – duhane proizvedene na đubrenom zemljištu treba duže štaviti.
Također, zalomljeni duhani zahtijevaju dužu štavu od nezalomljenih.
• Vremenskih prilika – u kišovitim godinama, kada su povoljni uslovi
temperatura za brz rast duhana, štava se obavlja za kraće vrijeme. Kada je vegetacioni
period suh, duhane treba duže štaviti.
• Početak žućenja listova u štavi je znak da je odumiranje ćelija pri kraju. U drugoj fazi
sušenja, isušivanju, nema fizioloških procesa. Procesi su oksidacione prirode.
• Regulisanjem procesa odstranjivanja vode u ovoj fazi, možemo da regulišemo boju
lista. Ukoliko se ranije i brže odstrani voda iz lista, dobija se svetlija boja duhana
(prekine se rad fermenata). Također, duhan će zadržati svetliju boju ako se spreči
pristup kiseonika u listove, bez obzira da li su oksidacioni fermenti aktivni.
• Intenzitet i dubina procesa u izumrloj ćeliji zavisi od vlažnosti tkiva lista i od
aktivnosti oksidacionih fermenata.
TEHNOLOGIJA SUŠENJA DUHANA TIPA VIRDŽINIJA
(Flue-curing)
• Sušenje virdžinije obavlja se u specijalno konstruisanim sušarama, koje
obezbeđuju odgovarajuće uslove temperature, vlage i ventilacije.
• Potrebnu energiju za sušenje daje gorionik, koji može biti na lož ulje, gas i sl., koji
je spojen preko filter čašice za bakarni dovod lož ulja od cisterne. Grejni
medijum se skladišti u cisternu. Sagorjevanje goriva obavlja se u komori od
kotlovskog lima optimalne konstrukcije, a odvođenje produkata sagorijevanja je
preko dimnjaka. Utrošak goriva je oko 0,8 litara lož ulja, ili 1m3 gasa za 1 kg
duhana. Cirkulaciju vazduha obezbeđuje ventilator, elektromotorne snage 4
kilovata.
• Proces sušenja virdžinije sastoji se iz slijedećih faza:

1. Faza žućenja (štava),

2. Faza fiksacije boje,
3. Faza isušivanja plojke lista i glavnog nerva,
4. Faza kondicioniranja (vlaženja)

Prije otpočinjanja procesa sušenja, - izvršiti pravilno punjenje sušnice. Obrano lišće
virdžinije stavlja se u ramove sa iglama. Neophodno je da se lišće ravnomjerno
rasporedi i da su svi ramovi budu podjednako napunjeni. Prilikom punjenja sušnice
ramovi se smeštaju po etažama i zbijaju se, da ne bi ostao prazan prostor između
njih.
Ako lišće nije iste tehnološke zrelosti, na donji etaž treba staviti ramove sa
tehnološki najzrelijim lišćem; na srednji ramove sa srednje zrelim lišćem i na
poslednji – gornji etaž, ramove sa najmanje zrelim lišćem.
1. FAZA ŽUĆENJA
Nakon zatvaranja vrata sušnice, pušta se u rad ventilator, a gornje žaluzine se potpuno zatvore.
Na taj način se uspostavi potpuna recirkulacija vazduha i za 10 – 15 min masa lišća se potpuno
temperaturno izjednači. Temperatura cirkulirajućeg vazduha opada do temperature duhana, a
relativna vlažnost vazduha raste skoro do potpunog zasićenja (preko 90%). Uključivanjem u rad
gorionika, započinje proces žućenja, postupnim i laganim podizanjem temperature 0,5–1oC/h, da
bi cirkulirajući vazduh za 4 – 5 časova dostigao temperaturu 35–37oC. Relativna vlažnost vazduha
ne bi smjela da opadne ispod 90%, jer su to optimalni uslovi za početak žućenja.
U naznačenim uslovima temperature, relativne vlage i aeracije, u živom listu, u periodu od 12–
20 časova, počinju da se odvijaju glavni biohemijski procesi. Sve vrijeme žućenja, recirkulirajući
topao vazduh, određene brzine i kapaciteta, stalno optače lišće duvana i odnosi suvišnu vlagu i
isparljive komponente sa površine listova, doprinoseći izvjesnom deficitu vode u listovima koji
žute.
U toku narednih 10–15 časova, dolazi do žućenja najstarijih djelova lista a to su vrh, ivice i gornja
polovina listova.
Zatim nastaje period intenzivnog žućenja, kada u vremenu od 8–14 časova, listovi skoro potpuno
požute.
Na kraju žućenja relativna vlaga vazduha opala je na 70 – 75 %.
Da bi užutjeli djelovi pored glavnog nerva i glavni nerv, neophodno je još oko 6–10 časova.
2. FAZA FIKSACIJE BOJE

Najvažniji zadatak u sušenju virdžinije je odrediti momenat kada treba fiksirati

željenu boju. Na kraju žućenja u listovima još uvek ima dosta vode (oko 70% od
početne količine), koju treba odstraniti da ne bi dobijena žuta boja prešla u braon
ili mrku, što bi pogoršalo kvalitet. Zato je neophodno postepeno odstranjivati vodu
iz listova i istovremeno postepenim podizanjem temperature, zaustaviti
oksidacione procese.
Period fiksacije boje počinje onog trenutka kada se otvore gornje žaluzine (3–10
cm) za atmosferski vazduh, uz istovremeno podizanje temperature suvog
termometra 0,5–1oC sa 37oC na 40oC. Na toj temperaturi, za oko 8–10 časova,
intenzivno se odstranjuje vlaga iz listova a plojka oko glavnog nerva potpuno
požuti. Neophodno je da razlika između suhog i vlažnog termometra na
psihrometru iznosi 5oC. Relativna vlaga u sušnici iznosi oko 71%.
Kada je list potpuno požuteo, temperatura suvog termometra podiže se 0,5–1 oC na
čas, sa 40oC na 46oC ili na 48oC a žaluzina za atmosferski vazduh otvara se sasvim,
kako bi se vlaga intenzivnije odstranjivala. Pri tome, vlažni termometar ne sme da
pređe kritičnu temperaturu od 37,7oC.
• Šta bi se dogodilo ukoliko se temperatura naglo poveća
• došlo bi do intenzivnog isparavanja vlage sa površine listova, pri čemu bi se
temperatura na skali vlažnog termometra brzo povećavala. Tada je
neophodno odstraniti suvišnu vlagu ventilacijom. Kada vlažni termometar
pokaže normalne vrednosti (35–36oC), može se nastaviti sa povećanjem
temperature suhog termometra predviđenim tempom.
• Na temperaturi 46–48oC ostaje 12–16 časova, dok se polovina lista ne uvije i ne
ukovrdža. Razlika između suhog i vlažnog termometra mora da iznosi 11–12oC.
Relativna vlaga u sušnici je oko 45%. U ovom slučaju može se konstatovati da je
izvršena fiksacija boje.
3. FAZA ISUŠIVANJA PLOJKE LISTA I GLAVNOG NERVA

Po završetku faze fiksacije boje, podiže se temperatura suvog termometra sa 48oC na

56–57oC (1oC na čas) i ostaje na ovoj temperaturi dok se cio list ne ukovrdža i
izvitoperi. Daljim podizanjem temperature sa 57oC na 64oC, (1oC na čas), vrši se
konačno isušivanje plojke lista. Na ovoj temperaturi ostaje dok se ne utvrdi da su svi
listovi suvi, a glavni nerv još uvek nedosušen. Gornja žaluzina za spoljni vazduh se
postepeno pritvara radi uštede energije

Isušivanje glavnog nerva počinje podizanjem temperature sa 64oC na 72–74oC i to 1oC

na čas. Na ovoj temperaturi ostaje dok se ne utvrdi da su glavni nervi suvi. Za to
vreme gornje žaluzine za spoljni vazduh su skoro sasvim zatvorene. Kada se na gornjoj
etaži utvrdi da su glavni nervi krti i lako se lome, proces sušenja je završen.
Ukoliko se sušenje glavnog nerva obavlja na višoj temperaturi od predviđene,
nastaju crvene pege, pregorelost lišća i gubitak na težini duvana.
Dakle, za vreme procesa sušenja, u prvom periodu vlaga u sušnici je 80–
90%. Na kraju I faze je pala na 75%, u drugoj na 45–50% i u periodu
isušivanja rebra na 30–20%. Ceo proces sušenja traje 4 – 6 dana.
• POSEBBNI USLOVI ZA SUŠENJE VIRDŽINIJE
1. Suha sezona – mali listovi, sporije zriju,nizak sadržaj vlage. Tada je
sušnicu potrebno napuniti i više nego je potrebno, da bi se
obezbijedilo dovoljno vlage za sušenje
2. Vlažna sezona – lišće sadrži dosta vlage, nabreklo – teško pokrenuti
vazduh ventilacijom- ramovi se pune slabije
3. Nezrelo lišće – potrebno više vremena da užuti, a kada užuti brže
mijenja boju u neželjenu. Iz tog razloga fiksacija boje i iisušivaje treba
brže da se odvijaju
4. Prezrelo lišće – kraće vrijeme da užuti, ali je potrebna viša
temperatura vazduha, intenzivnije provjetravanje, niža relativna vlaga
5. Fiksacija zelene boje - Ukoliko se temperatura suhog termometra poveća
iznad 43,3oC a vlaga jače odstranjuje, pijre nego što je lišće kompletno
užutjelo, dolazi do fiksacije zelene boje.
SORTIRANJE I PAKOVANJE SUHIH LISTOVA VIRDŽINIJE

Vrši se sortiranje (klasiranje) listova Pakovanje u bale – neophodni sanduci (60 x 60 x 70 cm)
– 30 – 50 kg lista

• Duhan odgovarajuće klase se pakuje tako, što se naizmjenično stavljaju rukohvati listova
na jednu stranu sanduka, a zatim drugi rukohvati na drugu stranu sanduka, pri čemu se
vrhovi listova jedne i druge strane preklapaju po sredini sanduka. Poklopcem se obavlja
presovanje listova u sanduku, vodeći računa da se listovi mehanički ne oštete.

• Kada se sanduk napuni, sargija se veže kanapom i bala se vadi iz sanduka.

Bala se zatim, povezuje kanapom sa obje strane i na taj način se duhansko lišće učvršćuje
za dalju manipulaciju. Čuva se u suvoj, hladnoj i čistoj prostoriji do otkupa. Ovaj način
pakovanja važi za sve berbe, odnosno klase duvana.
TEHNOLOŠKI PROCES SUŠENJA BERLEJA (Air-Curing)

• Za razliku od virdžinije, berlej je krupnolisni duvan koji se suši na vazduhu, u hladu.

• Osim berleja, na ovaj način suše se duhani koji se, osim za izradu blend
cigareta, koriste i za izradu crnih cigareta, cigara i duhana za lulu (merilend,
havana,vsumatra, java, brazil, i dr).
• Sušenje je sporije, pa su oksidacioni procesi dublji i list dobija mrku ili crvenu boju, koja
je poželjna za ovu vrstu sirovine.
• Pri ovom načinu sušenja treba da se dobije duhan srednje punog do punog tkiva, sa
tankim i nježnim nervima, odlične elastičnosti
• Potrebna adekvatna sušnica
• konstruisana da vertikalno rastojanje između naslaganog duhana obezbijedi
normalno kretanje slobodnog vazduha kroz lišće
• najbolje su se pokazale drvene sušare široke 10 – 12 m, duge 15 – 20 m i
visoke 5 – 6 m
 Iako je vazdušno strujanje prirodan proces, osnovni zadatak je da se:
• omogućiti olakšano i kontinuirano odstranjivanje vlage -sušenje ne smije
biti prebrzo, niti previše sporo (prevelika vlaga)
• lokacija sušnice – veoma važna (sušnice okrenute jednom stranom u pravcu
vjetrova),
• blizu mjesta gdje se duhan gaji, neophodno je da sušnica ima ventilacione
otvore, (otvoreni kada je spoljašnja vlag niža od unutrašnje, i zatvoreni kada
je spoljašna vlaga viša).
• Iako štava i isušivanje nisu strogo odvojeni po uslovima izvođenja procesa,
sušenje berleja se može podjeliti na sledeće faze:

1. ŠTAVLJENJE (ŽUĆENJE)
2. ISUŠIVANJE BERLEJA (FIKSACIJA BOJE)
 1. ŠTAVLJENJE (ŽUĆENJE)

Faza štavljenja berleja traje oko 10 – 15 dana. U sušnici treba održavati:

• temperaturu od 25 – 35 ºC i
• relativnu vlagu od 80 – 90 %.

• Prvih nekoliko dana sušenja, vlažnost unutar sušare može dostići i 100 % u toku noću,
a ponekad i preko dana, kada je velika relativna vlažnost spoljašnjeg vazduha.
• U početku ove faze (2 do 5 dana) dolazi do degradacije hlorofila, čime je omogućeno
listovima da počnu da žute. Degradacija žutih pigmenata obavlja se sporije (u
poređenju sa hlorofilom), tako da ova „podfaza” traje oko 10 dana.
• Za vrijeme toplih dana, temperatura u sušnici u toku štave, obezbjeđuje se prirodnim
putem. Nedostatak vlage reguliše se cirkulacijom tople vode ili prostiranjem mokrih
predmeta ili slame.
• Od pozne berbe i za vrijeme hladnih dana, kada spoljna temperatura padne ispod 10
ºC, vlažnost vazduha se održava prirodnim putem, a regulisanje temperature vrši se
zagrivanjem sušnice.
• Visoka relativna vlaga i niska temperatura u toku sušenja mogu imati za posledicu
potamnjenje boje i gljivične infekcije, odnosno destrukciju lisnog tkiva. (podići
temperaturu u sušnici za 1-2 stepena u odnosu na spoljašnu,
2. ISUŠIVANJE BERLEJA (FIKSACIJA BOJE)

• Kada list dobije tzv. kafenu boju, otvaraju se otvori za ventilaciju radi odstranjivanja
vode iz listova.
• Kod faze isušivanja treba nastojati da se proces obavi u što kraćem roku, što se
postiže aktiviranjem ventilacionog sistema ili podizanjem crijepova na krovu,
ukoliko se sušenje obavlja na tavanu zgrade.
• Duhan je osušen kada je glavna žila dovoljno suha, da pucketa kada se savije oko
prsta.

• Tokom sušenja, vlaga se obično kreće od 65 – 70 %.

• Vlaga će normalno biti veća u večernjim časovima, nego preko dana

SUŠENJE BERLEJA NA STABLJICI

• Proces obuhvata;
1. faza žućenja,
2. faza fiksacije boje i
3. faza isušivanja lista i glavnog nerva.
 SUŠENJE BERLEJA NA STABLJICI – KOŠENJEM

Najprije se oberu prva 3 do 4 lista donjih insercija, otprilike kada procvjeta 50 % biljaka. Obrano lišće
donjih insercija naniže se na nize i odnosi na sušenje. Zatim se zalomi cvast i nakon dvadesetak dana,
srednje lišće dostiže fazu tehnološke zrelosti a gornje poprima nijansu žute boje.
• U prvoj fazi žućenja, RV vazduha treba da se održava na 60 –70 %. Ukoliko je napolju RV vazduha
veća od 60 – 70 %, treba spriječiti prodor jako vlažnog vazduha u sušnicu i obrnuto. Po završetku
sušenja – omogućiti odstranjivanje vode iz lista i fiksiranje boje. Kada list dobije otvorenu mrku boju,
treba omogućiti potpuno isušivanje lista (lisne plojke i glavnog nerva), povećanom ventilacijom.
• Svaka insercija pakuje se u posebne bale (kutije)
TEHNOLOGIJA SUŠENJA ORIJENTALNIH DUHANA
(Sun-Curing)
• Prije izlaganja suncu, duhanske nize se drže 1 – 5 dana u hladu (faza žućenja). U ovoj fazi
lišće može biti nanizano ili ostavljeno na podu u prostorijama u kojima se održava
temperatura vazduha od 20oC i relativna vlažnost 80 – 85%. Nakon toga lišće se izlaže
prirodnom sušenju na suncu, postepeno, najpre vrlo malo a kasnije preko celog dana.
Donja branja i manje sadržajni duhani mogu se odmah izneti na direktnu sunčevu svjetlost
Sušenjem na suncu voda se brzo uklanja iz listova duhana, a šećeri,
polifenoli i ksantofili ostaju u velikom stepenu sačuvani, pa zbog toga lišće
zadržava otvoreno žutu boju. Brzina isparavanja odnosno, odstranjivanje
vode iz duvanskog lišća zavisi od temperature, vlažnosti vazduha i od
količine sunčeve energije. Primanje sunčeve energije zavisi od:
 površine listova na nizama,

 od ugla pod kojim niza prima sunčeve zrake i intenziteta insolacije.

Zagriaevanje je jače kada duhanske nize imaju pravac sever-jug, jer

pljosnate strane lista primaju sunčeve zrake sa istoka i zapada.
Ustanovljeno je da pri sunčanom vremenu duhanski listovi ispuštaju
danju 20 do 25% vlage, a noću do 2%. Kasnije brzina isparavanja pada
na 8 - 10% danju.
• Brzina isparavanja odnosno, odstranjivanje vode iz duhanskog
lišća zavisi od:
• temperature,
• vlažnosti vazduha i
• od količine sunčeve energije.
• Primanje sunčeve energije zavisi od:
• površine listova na nizama,
• od ugla pod kojim niza prima sunčeve zrake i
• intenziteta insolacije.

SUŠENJE PRIMJENOM SOLARNE ENERGIJE

Sušenje u kombinovanoj pasivno – aktivnoj sušnici traje oko 115 sati. Vrijeme
trajanja pojedinih faza sušenja i ukupno vrijeme sušenja mogu se dati samo
orijentaciono, jer zavisi od insercije, stepena zrelosti duhana, sadržaja vode u
duhanu i vremenskih prilika za vreme trajanja procesa sušenja.