İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ

HALKLA İLİŞKİLER VE TANITIM BÖLÜMÜ

SOSYAL PSİKOLOJİ

• PROF.DR. YILDIZ DİLEK ERTÜRK

SOSYAL PSİKOLOJİ ALANI, KAVRAMI VE KONUSU

2
1.1 Sosyal Psikoloji Kavramı
1.2.Sosyal Psikolojinin Diğer Sosyal Bilimler Arasındaki Yeri
1.3.Sosyal Psikoloji Alanı ve Konusu
1.4.Sosyal Psikolojinin Tarihsel Gelişimi

3
 SOYAL PİKOLOJİ
Yıldız Dilek Ertürk
1. HAFTA

Sosyal Psikoloji Bireyin, bireyler arası

ve sosyal çevreyle olan İlişkilerini,
sosyal deneyim ve davranışlarını, grup
üyeliğinin nitelikleri veya bir toplum
içinde bulunmanın bireyin tutum ve
davranışları ile inançları üzerindeki
etkilerini inceleyen psikolojinin bir
dalı olarak bilinir.

4
 Sosyal Psikoloji Kavramı

• En geniş anlamı ile sosyal psikoloji kişiler arasındaki

etkileşimlerin bilimidir. Sosyal psikoloji, psikoloji ile
sosyoloji arasında yer alan ve bireyin toplumdaki
davranışlarını inceleyen bir disiplindir. Psikolojik
temelli sosyal psikoloji olayları bireyden çevreye
doğru incelerken sosyolojik temelli sosyal psikoloji
olayları çevreden bireye doğru inceler.

5
• << Sosyal psikoloji nedir? >> diye sorduğumuz zaman.
Bu soruyu sosyal psikolojinin tanımı ile cevaplamamız
gerekir.
• Her sosyal psikolog, çalışma alanının tanımını kendine
göre yapmaktadır.
• Bir süre önce ortaya konmuş olan tanımlamalar bugün
de geçerliliğini koruyor.
• Bu tanımlardan birini << doğru >> olarak seçmek
yerine birkaçını ele alarak ortak yanlarını bulmaya
çalışmak daha yararlı olabilir.

6
 Bir görüşe göre sosyal psikoloji;

sosyal ve kültürel ortamdaki birey

davranışlarının özelliklerinin ve
nedenlerinin bilimsel incelemesidir.
 Bir başka görüşe göre sosyal psikoloji;

• Kişinin başka kişilerle ilişkisini inceler.

8
• Bir başka görüşe göre sosyal psikoloji;

Bireylerin
düşünce, duygu ve davranışlarının,
başkalarının gerçek hayal edilen
ya da varolan durumundan
etkileniş tarzını anlama
ve açıklama çabasıdır.

9
 Sosyal Psikoloji

Toplum
Toplumiçindeki
içindekibireyin
bireyinDAVRANIŞ
DAVRANIŞBİLMİdir.
BİLMİdir.
Çalışma
Çalışmabirimi
birimiBİREYdir.
BİREYdir.

BİREY
BİREYÇEVRE
ÇEVREETKİLEŞİMİDİR
ETKİLEŞİMİDİR

BİREY<----------------------ÇEVRE
BİREY<----------------------ÇEVRE
• Sosyal çevre tarafından kontrol edilen
ve sınırlanan insan davranışını açıklar.
Bütün tanımların ortak vurgusu

SOSYAL ETKİ
sosyal etkileşim ve çevrenin ön plana alınması,
sosyal psikolojinin bünyesinde paralel olarak
süregelen
psikolojik ve sosyolojik
sosyal psikoloji akımlarını
yansıtmaktadır.
 Psikolojik Sosyal Psikoloji

Temel amaç:
Bireyin davranışlarını ve nedenlerini
sosyal çevre içinde, fakat birey düzeyinde
anlamak ve açıklamaktır.
Sosyal Davranış
Bireyden-----------Çevreye
İçten------------ Dışa
Sosyolojik Sosyal Psikoloji

Temel amaç:
Kişinin iç olayları ile değil
Kişiler arası etkileşimle ilgilidir

Sosyal Çevre/Grup

Çevreden ---------Bireye
Dıştan --------------İçe
En genel anlamıyla sosyal psikolojinin konusu

Birey Toplum
Etkileşimidir
 1. 2.
Sosyal Psikolojinin Diğer Sosyal
Bilimler Arasındaki Yeri

17
Sosyoloji ile psikolojinin kesişim noktasında sosyal
psikoloji bulunur.
Sosyal psikoloji bir grubun veya kişinin davranışlarını
değil, herhangi bir grubun üyesi olarak bir insanın
davranışını inceler. İnsan bir sosyal varlıktır ve
genellikle bir veya bir çok sosyal grubun üyesidir.

psikoloji sosyoloji

18
Sosyal psikolojinin odak noktasını
insanın, üyesi bulunduğu sosyal grup
içindeki davranışları oluşturur. İnsan
kendi başına yaşayamaz, başkalarıyla
birarada yaşamak zorundadır. Onları
etkiler ve onlardan etkilenir. Bireyin
toplumu, toplumun da bireyi nasıl
etkilediğnin araştırılması ile oluşur.

19
Sosyal psikoloji, psikoloji ve sosyolojinin çakıştığı
alanlara eğilir. Sosyal psikoloji, kuşkusuz, diğer sosyal
bilimlerle de özellikle antropoloji ile de- yakından
ilişkilidir. Zaten günümüzde sosyal bilimlere hakim
olan eğilim, disiplinlerin birbirine katkısına dayanan
çok disiplinli ya da disiplinler-arası yaklaşımdır.

psikoloji

Antropoloji
sosyoloji

20
 Diğer bilimlerin katkısı

• Hukuk, iktisat, siyasal bilimler, tarih, biyoloji gibi bilim

dallarının da etkisi küçük boşlukları doldurarak insan
davranışının daha bütüncül olarak ele alınmasını
sağlar.Sosyal psikolojinin çok-disiplinli bir şekilde
kavramlaştırılışı aşağıdaki şekilde aktarılmaktadır.

21
 Belirgin sosyal pisikoloji
konuları
Örneğin: Ortak konular:
Ortak konular: kişiler arası ilişkiler,
Örneğin: roller Örneğin:
tutumlar, küçük gruplar algı güdülenme
Organizasyonlar,v.b.

sosyoloji psikoloji
İlgili sosyal bilimler
Örneğn:Tarih, Antropoloji İlgili doğa bilimleri
Ekonomi, Örneğin:Fizyoloji,
Siyasal Bilgiler Genetik, Biyokimya

Ortak konular:
Örneğin:Kültür ve Kişilik
 1.3.
Sosyal Psikoloji Alanı ve Konusu

24
• Sosyal psikoloji alanı, kendi
sosyal gerçeklerini yaratan ve
birbirleri üzerinde kontrolü olan
bireyler ve grupların farklılıkları
kadar, birlik ve dayanışmalarını
konu edinmektedir.

25
I. Dünya Savaşının sonuçları, sosyal psikolojiye olan
ilgiyi arttırmıştır.
• Sosyal kalıp yargılar ile etnik ve millî tutumlar
olduğunu öne sürmüştür.
• İlgi, insanın insana yönelik tutumlarının temel
özelliklerine yönelmelidir.
• Bu özellikleri, insanın alıştığı düzenlilikler, sosyal
bağlam ve sosyal çevre belirlemektedir.

26
• Sosyal psikolojinin, sosyopsikolojik insanın sosyal
davranışla geniş ölçüde ilgilenmesi için, insanın tür
olarak yapabileceği genotipik davranışlar ile sosyal bir
varlık olarak ortaya koyduğu fenotipik davranışlar
arasında ayırım yapılması, sosyal psikoloji
hipotezlerinin geliştirilmesinde önem taşımaktadır.
• İkinci olarak Moscovici'nin önerdiği psikososyal
bakışın gelişimi, sosyal psikoloji literatüründe ki
yaklaşımların bir sınıflamasına ve eleştirisine
dayanmaktadır.
27
• Sosyal psikoloji bir akımdır; türlü gerilim
alanlarını barındıran, ancak az çok göreceli
homojen kaygı/uğraşların alanıdır. Karşıt
görüşler ise alanı canlandıran yaratıcı
tartışmalara yol açar; bir dezavantaj değil,
avantajdır.

28
1. Sosyal olan sosyal olmayandan daha karmaşıktır ve
olgular hiyerarşisi, basitten karmaşığa; bireyden
gruba doğrudur.
2. Sosyal olan özgül olguların varlığını içermez;
fizyolojik yasaların psikolojik yasaları, bunların da
sosyal yasaları açıkladığı kabul edilir.
3. Sosyal olan ve olmayan arasında temel bir ayrılık
bulunmamaktadır (Allport). Bu görüş sosyal
psikolojiyi genişletilmiş bir bireysel psikoloji
yapmaktadır.
29
Bireysel-sosyal karşıtlığını aşan, psikolojik oluşumların
evriminde sosyal ilişkileri temel alan ve sosyal psikolojik
olguları tam bir bağımsızlık içinde açıklayıcı bir bakış
açısına sahip iki örnek üzerinde durmuştur:
1. Bireysel kimliğin sosyal gruplara referansla saptandığını
gösteren ve grupların bir ilişkiler alanı olarak
örgütlendiğini açıklayan Şerif'in çalışması.
2. Grup üyelerinin tutum, davranış ve rollerini, grup içi
ilişkileri işe katan, Festinger, Riecken ve Schachter'in
tutum değişimi çalışmaları.
30
• 1908 yılı birçok sosyal bilimciye göre sosyal psikolojinin
başlangıcıdır.
• Bu tarihte ilk defa sosyal psikoloji adını taşıyan iki ders
kitabı yayınlanmıştır.
• Bunlardan birisi, İngiliz psikologu Mc Dougall tarafından,
diğeri ise Amerikalı sosyolog Ross tarafından yazılmıştır.
• İlk sosyal psikoloji kitaplarının birbirinden habersiz bir
psikolog ve bir sosyolog tarafından yazılmış olması ilginç ve
anlamlı bir olaydır ve sosyal psikolojide bugün bile söz
konusu olan iki ayrı geleneği yansıtır.
31
Mc Dougall : Sosyal Psikolojiye Giriş
•Psikoloji bir bilimdir.
•Güdülenmenin önemi.
•İçgüdü, sosyal davranışın
anahtarıdır.
Ross : Sosyal Psikoloji
•Sosyoloji grup ve sosyal
yapı ile ilgilenir.
•Taklit, sosyal davranışın
anahtarıdır.

Görüldüğü gibi, Mc Dougall için, yazdığı kitap bir psikoloji

kitabı; Ross için ise bir sosyoloji kitabı idi. Öne sürdükleri
anahtar kavramlardan da bu anlaşılmaktadır.
32
• İlk psikolojik toplumsal psikoloji kitabının (1908)
yazarı olan McDoughall'ın yaklaşımında Darwin'in
etkisi görülmektedir. McDougall, toplumsal yaşamın
temellerinin, insan zihninin doğuştan gelen
karakteristiklerine bağlı olduğunu öne sürmüştür.

33
• 1924’te Floyd H. Allport Sosyal Psikoloji kitabında, Mc
Dougall’ın önerdiği bireysel yaklaşımı kabul etmiş
fakat onun kabullendiği << grup zihni >> kavramına
şiddetle karşı çıkmıştır. Ayrıca, 1920’lerden itibaren
önemi gittikçe artan davranışçılık akımına uyarak
sosyal davranışta öğrenmenin önemini belirtmiştir. O
o zamana kadar tipik olarak sosyal konularda
kullanılan gözlem, iç-gözlem, spekülasyon gibi
yöntemlerden çok, deney yöntemine ağırlık vermiş
olmasıdır.

34
 1. 5.
Sosyal Psikolojinin Tarihsel Gelişimi

35
• Bazı sosyal psikologlar sosyal
psikolojinin tarihini eski Yunan
felsefesine kadar dayandırmaktadır.
• Bugün sosyal psikologların
cevaplamaya uğraştığı birçok önemli
soru, tarihin eski çağlarında da
düşünürler tarafından sorulmuş,
cevapları felsefede aranmıştır.

36
• Yunan filozofu Eflatun
insan-toplum ilişkilerini
incelemiş; öğrencisi Aristo
sosyal etki ve ikna
konusunda bugün bile
geçerli olan ilkeler
geliştirmiştir.

37
• Hatta, daha da eskilere giderek,
Hamurabi Kanunlarında (M.Ö. 2000)
devlet otoritesinin himaye ve
korunmasında insan haklarına
dayanan bir sosyal düzeni belirleyen
ilk sosyal belgeleri bulmak
mümkündür.

38
• Sosyal psikoloji 20. yy’ın başlarında gelişmeye
başlamış olup, kendi başına bir bilim olarak
geçirdiği gelişimi 20. yy’la kadar olan ve 20. yy
sonrası olarak iki kısımda ele alınır.

39
• İlk devre
MÖ.520’lerde ‘Sana
yapılmasını
istemediğini sende
başkasına yapma’
diyen Konfüçyus’la
başlar.

40
• Sonraları Eflatun, birey
toplum ilişkilerini
vurgularken Aristo,
bireyin toplumsal
davranışa olan etkilerini
incelemiştir.
•

41
 • MS 1378 sıralarında
İbn-i Haldun insanın
yaratılış icabı
toplumsal bir varlık
olduğunu
belirtmiştir.

iktisatçı, tarihçi, matematikçi, sosyal bilimci

(siyaset ve sosyoloji) ve islam bilginidir.
42
 SOYAL PİKOLOJİ
Yıldız Dilek Ertürk
1. HAFTA

• 16. ve 17. yy’larda insanın toplumsal davranışına

ekonomik uyarıcıların etkisi ön plana çıkarken,
• 17. ve 18.yy’lerde İngiliz filozofları toplumsal
davranışın hangi güdülere dayandığını bulmaya
çalışmışlardır.

43
•Sonraları sosyolojinin kurucusu sayılan A. Comte’un
çalışmaları ve Durkheim’in araştırmaları gelir.

Sosyolojinin kurucusu olarak da bilinen Fransız matematikçisi ve

filozofu Auguste Comte (1789-1857), <<morale positive>> adı
altında sosyal psikoloji diyebileceğimiz bir bilimi kavramlaştırmış,
fakat planladığı Le Systéme de Morale Positive adlı eserini
yazamadan ölmüştür. Comte’a göre, << La Morale >>, biyoloji ile
sosyolojinin üstüne kurulacak olan son bir bilim olacaktır.

Not: Bakınız ve hatırlayınız davranışbilimleri 1. sınıf

notları
44
 Daha 17. ve 18. yüzyıllarda bu soruya << sosyal kontrat >>
kavramı ile cevap arandığını görüyoruz.

• Thomas Hobbes (1588-1679) Leviathan

(1651) adlı eserinde ve J.J. Rousseau (1712-
1778) Le Contrat Social’de insanların bilerek
ve isteyerek toplumu kurdukları ve bu <<
kontrat >> gereği sosyal düzenin oluştuğu
fikrini ileri sürmüşlerdi.
Bu görüşte, birey ön planda bulunmaktaydı. 19. yüzyıl sosyologlarının
çalışmalarında ise bu sorunun cevabı “ toplumun bireyi şekillendirmesi ’’
olarak belirmiştir. Burada toplum ön plana çıkmaktadır.

45
Emile Durkheim (1858-1917), sosyal normların (kuralların),
kişinin dışında olduğunu ve kişiyi zorlayıcı niteliğe sahip
olduğunu öne sürmüştür.
Burada öne sürülen fikir şudur:
Sosyal normlar bireyleri hep aynı şekilde kısıtladığından ve aynı
sosyal normlar çok sayıda birey tarafından benimsendiğinden-
farklı bireyler arasında benzer davranışlar belirmekte ve
dolayısıyla sosyal düzen mümkün olabilmektedir.

46
 SOYAL PİKOLOJİ
Yıldız Dilek Ertürk
1. HAFTA

1900’lerden sonra bu bilim dalı hızlı bir gelişme sürecine

girmiş ve ikinci dünya savaşıyla beraber etkinliğini iyice
arttırmıştır.
Bugün sosyal psikoloji artık bağımsız bir bilim dalı
olmuştur.
19. yüzyıl sosyologlarının da tipik olarak tek-anahtar
kavramlarla sosyal davranışı ve özellikle sosyal düzeni
ve kişi-toplum uyuşumunu açıklamaya çalıştıklarını
görüyoruz.

47
• Toplumun ön plana çıktığı bu
görüş, << grup ruhu >> ya da
<< grup zihni >> kavramıyla
aşırı nitelik kazanmıştır. 1850-
1930 yılları arasında birçok
sosyolog, psikolog, antropolog
ve filozof, bu kavramı
çözümlemek için çaba
göstermiştir.

48
 • Bu kavram, grubun bireylerin üstünde bir varlığı ve niteliği
olduğunu anlatır.
• Wilhelm Wundt ve Durkheim, sosyal gerçeğe önem
vererek, bireylerin zihinlerinin (ruhlarının), ortak bir
“kollektif zihin”de birleştiğini ve bu kollektif zihnin
bireyleri kısıtladığını ve denetlediğini öne sürmüşlerdir.
Aynı devrede Gustave Le Bon da
Kalabalık (Psychologie des foules)
adlı kitabıyla (1895), insan
davranışının bir grup ruhu ile idare
edildiğini ve bu grup etkisinin
temelinde << telkin >> sürecinin
yattığını öne sürmüştü. 49
 <<Grup Zihni>> kavramına diğer bir tepki de
bireyci psikologlardan gelmiştir. Sosyal
psikolojideki ilk laboratuvar deneyleri
diyebileceğimiz bazı araştırmalar, bireyin grup
içindeki davranışının, yalnızken ki davranışından
farklı olduğunu göstermiştir.

• Ancak Floyd Allport özellikle grup içinde yapılan işin miktarının artması
bulgusunu esrarlı bir << Grup Ruhu >> kavramı değil de daha görgül
(ampirik) bir kavram olan <<sosyal hızlandırma >> ile açıklamıştır.
• Kısaca grup halindeyken bireylerin çalışmaları hızlanmaktadır. Önemli olan
ise, davranışın gene birey düzeyinde söz konusu olmasıdır.

50
1920’lerden önce

• psikolojide ve diğer yakın bilim dallarında

davranışçılık akımının hakim olmasıyla,
pozitivizm ve deneysel yöntem büyük önem
kazandı.
• Bu gelişmelerle birlikte “grup zihni”
kavramının da yok olmaya yüz tuttuğunu
görüyoruz. Şöyle ki, bu devreden sonra,
psikologlar ve özellikle sosyal psikologlar
<<sosyal gerçek>>le uğraşmaktan –felsefi
bakımdan- korkmamışlardır.

51
 Kurt Lewin’in << Etkisi olan şey
gerçektir >>
• sözünde bu genişleyen görüş açısı belirgindir.
• Bu gerçeği sosyal psikologlar, sosyalleşmiş
kişilerin etkileşimlerinde aramaya
başlamışlardır.
• Ancak, bu sosyal gerçeğin nasıl oluştuğu ve
nasıl işlediği, artık felsefi bir esrar olmaktan
çıkmış, görgül bir araştırma konusu haline
gelmiştir.

52
1920’lerden sonra,
• sosyal psikoloji bazı önemli aşamalardan geçti. Bunların
belki en önemlisi davranışçılık görüşünün yaygınlaşması ve
sosyal bilimlerde yerleşmesiyle, sosyal psikolojide deneysel
yaklaşıma verilen önemin artmasıdır.
• Ancak bu, 1920 ve 1930’larda psikolog kökenli sosyal
psikologlar arasında sayısal çalışmalara, ölçme ve deney
yapmaya vaktinden önce bağlanmaya yol açtı.
• Örneğin, tutumlar konusunda gerekli kurumsal çalışmalar
yapılmadan, hatta tutumun ne olduğu daha bilinmeden tutum
ölçmek için çeşitli ölçekler geliştirildi.

53
 İkinci Dünya Savaşı’ndan hemen önceki yıllarda
başlayan üç temel gelişme, sosyal psikolojinin bugünkü
durumuna gelmesinde önemli rol oynamıştır.

• Kurt Lewin ve öğrencilerinin başlattığı

• gup dinamiği çalışmaları,
• zamanın önemli sosyolojik görüşlerini bilen ve
özellikle sembolik etkileşim kuramını benimsemiş
bir psikolog neslinin orta çıkması,
• Birleşik Devletler’de endüstri ve devlet fonlarının
ilk defa bu devrede sosyal psikolojik araştırmaları
desteklemek için kullanılmaya başlanması.

54
 1
Bu gelişmelerden birisi,
Kurt Lewin ve öğrencilerinin başlattığı gup dinamiği
çalışmalarıdır. Lewin <<sosyal gerçeği>> laboratuvara
getirerek grup yapısı ve sürecini, hem kuramsal hem
görgül değeri yüksek laboratuvar deneyleriyle
incelemiş; bu deneylerinde gösterdiği yaratıcılıkla hem
psikologları hem sosyologları etkilemiştir.
Grup dinamiği çalışmalarının gerçekten önemli ve
günümüze kadar uzanan etkileri, günümüz sosyal
psikolojisinin özellikle grup konusunda biçimlenişini
tayin etmiştir.

55
 Diğer bir gelişmeyle de,
Hawthorne Etkisi
Birleşik Devletler’de endüstri ve devlet
Gerek devlet kurumları –
fonlarının ilk defa bu devrede sosyal özellikle ordu- gerekse
psikolojik araştırmaları desteklemek büyük endüstri, hergün
için kullanılmaya başlanması, sosyal karşılaştıkları sorunların
çözümü için sosyal
psikolojinin, bu disiplinin uygulama psikolojiye dönünce, sosyal
alanlarını genişletmiş ve bu disiplinin psikolojideki temel ve
niteliğini değiştirmiştir. uygulamalı araştırmaların
sayısının ve çeşidinin çok
Örneğin, endüstri psikolojisinin ilk artmasına neden olmuşlar,
çalışmaları sayılan Western Elektrik Şirketinin bu da disiplinin gelişmesini
Hawthorne fabrikalarında yapılan klasik sağlamıştır.
üretim ve moral araştırması, endüstrinin
fonlarıyla desteklenen bir araştırmadır ve
sosyal davranışın alanda (gerçek hayatta)
incelenmesini kapsar.
56
• Akademik psikolojinin davranışçılık çerçevesinde hızla
gelişmesi, kavram ve yöntem bakımından sosyal psikolojiye
katkıda bulunmuştur.
• Örneğin öğrenme psikolojisi ile sosyal psikoloji arasında bazı
bağlar kurulmuş ve “sosyal öğrenme” kavramsal çerçevesi
geliştirilmiştir (Bandura ve Walters, 1963).
• Akademik psikolojinin diğer önemli bir dalı olan algı psikolojisi
ile sosyal psikoloji arasında da bağlar kurulmuş ve özellikle
1940’larda sosyal-kişisel etkenlerin algıya etklileri, <<Yeni
Görüş>> hareketi içinde yapılan birçok laboratuvar deneyi ile
saptanmıştır.

57
• Kamuoyu yoklamalarının yapılmaya başlanması ve bu
çalışmalarda özellikle politik tutumların ve bunlardaki
değişmelerin ölçülmesi, sosyal psikoloji için hem
tutum değişimi kuramlarının geliştirilmesi, hem de
görgül bilgi toplama bakımından yararlı olmuştur.

58
• 1930’lardan sonra sosyolojideki çeşitli gelişmeler de sosyal
psikolojinin gelişmesine katkıda bulunmuştur. Sosyologlar
tarafından geliştirilen göreli yoksunluk, rol, rol çatışması,
mevki, statü, statü kristalleşmesi, yabancılaşma, anomi gibi
kavramlar sosyal psikologlar tarafından da kullanılmıştır.
• Ayrıca özellikle gerçek hayattaki gruplara <<katılarak
gözlem>> yöntemiyle yapılan sosyolojik çalışmalar doğal
gruplar hakkında sosyal psikologlara zengin bilgi sağlamıştır.
Bunların yanında küçük toplum yapısı ve kültürünün
derinlemesine incelendiği araştırmalar da sosyal psikologlara
toplum yapısı hakkında çok şey öğretmiştir.

59
• Antropolojide 1930’lardan itibaren başlayıp
1940’ların sonuna kadar devam eden << kültür
ve kişilik >> akımı, antropoloji le psikolojinin
yakınlaşmasını sağlamış ve sosyal psikolojiye
katkıda bulunmuştur ( Örneğin Ruth Benedict,
1934; Margaret Mead, 1930 ve 1934; Ralph
Linton, 1945).

60
• Bilişsel toplumsal psikolojiye yönelik çeşitli eleştirileri
cevaplayan Fiske ve Leyens (1997) 1960'lı yılların
klasik çalışmalarıyla; 1970'ler ve 1980'li yılların
çalışmalarını bağlama ve öznelliğe odaklanma
bakımlarından ayırt etmişlerdir. Yazarlara göre bu
ayırım, ilk dönem çalışmalarında öznelliğin zararına
bağlama odaklanılmasında; ikinci dönemdeki
çalışmaların ise bağlamın zararına öznelliğe
odaklanmasında ortaya çıkmaktadır.

61
 ÖZNELLİĞE KAYMANIN SONUÇLARI

1. Toplumsal bağlamın ihmal edilmesi; deneğin

zihninde yer alan evrensel süreçlere, içinde
oluştukları özgül duruma bakmaksızın ilgi
gösterilmesi olmuştur.
2. İkinci olarak, izlenim oluşturma ve atıf süreçleri
başlangıçta öznel açıdan incelenirken, şimdilerde bu
konulara nesnel bir görüş ile yaklaşılmaktadır.

62
• Fiske ve Taylor'a göre toplumsal biliş, 'sıradan insanların
insanlar hakkında nasıl düşündükleri ve insanlar hakkında
düşündükleri üzerine nasıl düşündüklerini' incelemektedir.
• Kısaca grup çatışmalarını, grup üyeliklerini göz ardı
etmektedir ve esasında a toplumsal olan bireye
yoğunlaşmaktadır.
• Bireyin ait olduğu ideal toplum, yalnızca kendisine benzer
bireylerden oluşmaktadır ve güya herkesin esasında aynı
olması nedeniyle, insanları özgül gruplar içine hapsetmek hoş
değildir.

63
• Bugün artık sosyal psikoloji, tamamen yerleşmiş,
kendini kabul ettirmiş ve hızla gelişmekte olan
dinamik bir sosyal bilim dalıdır. Bugünkü sosyal
psikoloji sentezi içinde, sosyal psikolojinin tanımı,
diğer sosyal bilimlerden sınır çizgileri bakımından
değil, çalıştığı temel problemler bakımından
yapılmaktadır. Bu problemler ele alınan sosyal
davranışın bir seferde (kesitsel) ya da zaman içinde
(boyutsal) incelenmesine göre iki ayrı eksene
yerleştirilebilir.

64
 Boylamsal Eksen
• Boylamsal eksende, sosyalleşme ve sosyal gelişim
süreci ön plana çıkmaktadır. Yeni doğan insan
yavrusunun zaman içinde kişiler-arası etkileşim ve
öğrenme ile topluma katılıp onun bir parçası haline
gelişi ve benimsediği kültürü devam ettirişi, sosyal
psikolojinin önemli bir çalışma konusudur.

65
 Kesitsel Eksen
• Diğer taraftan, sosyal psikolojinin kesitsel problemleri,
sosyalleşmiş kişilerin sosyal ortam içindeki ilişkileridir.
Burada birey, onun sosyal çevresini algılaması ve
anlaması ve başkalarıyla etkileşimi inceleme konusudur.
Böylece, birey düzeyinde, bireyin öğrenilmiş tutumları,
bilişsel süreçleri ve bunların sonucu olan davranışları;
sosyo-kültürel düzeyde ise, kişilerin etkileşimi sonucu
oluşan grup yapısı ve süreci, sosyal psikolojik
çözümlemenin öğeleri olarak gösterilebilir.

66
• Sosyal psikolojide 1970’lerden itibaren giderek
güçlenen bir akım, bilişsel sosyal psikolojidir.
Aslında bilişsel yaklaşımın temeli daha 1960’larda
tutum değişiminin tutarlık kuramlarıyla ve özellikle
de “bilişsel tutarsızlık” kuramıyla atılmıştır.
• 1970’lerde ise atıf kuramıyla bireyin hem
başkalarının hem kendisinin davranışını nasıl
algıladığı ve bu davranışın nedenlerini ne şekilde
açıkladığı ön plana çıkmıştır.

67
• Bilişsel yaklaşımın dışında
1980’lerden itibaren Tanınmış Amerikalı
psikolog Anne Anastasi (1992), psikoloji
içinde gelişen iki yeni alandan söz
etmiştir: 1.yaşam boyu gelişim psikolojisi
• 2. kültürler-arası psikoloji.
• (en fazla araştırmanın yapıldığı alan,
kültürler-arası sosyal psikolojidir).

68
• Sosyal Psikoloji, sağlıktan eğitime, kurumsal
davranışa, medya çalışmalarına, kadar uzanan
geniş bir uygulama alanına sahiptir.
• Sosyal psikoloji alanı günümüzde insan
kaynakları yönetiminde, halkla ilişkilerde,
reklamcılıkta, gazetecilik eğitimde özetle
iletişim disiplinlerinin vazgeçilmez öğretisi
içinde yerini almıştır.

69
SONUÇ
• En geniş anlamı ile toplumsal psikoloji
kişiler arasındaki etkileşimlerin bilimidir.
Toplumsal psikoloji, psikoloji ile sosyoloji
arasında yer alan ve bireyin toplumdaki
davranışlarını inceleyen bir disiplindir.
Toplumsal psikoloji, sosyal psikoloji ile aynı
anlamda kullanılmaktadır. Psikolojik
temelli toplumsal psikoloji olayları
bireyden çevreye doğru incelerken
sosyolojik temelli toplumsal psikoloji
olayları çevreden bireye doğru inceler.

70
• İlk sosyal psikoloji kitaplarının birbirinden habersiz bir
psikolog ve bir sosyolog tarafından yazılmış olması
ilginç ve anlamlı bir olaydır ve sosyal psikolojide
bugün bile söz konusu olan iki ayrı geleneği yansıtır.

71
• Toplumsal ve bireysel problemlerin
tek bir disiplinle çözmeye çalışmak,
sorunun ortadan kalkması için
yeterli olmaması bu bilim dalının
sosyal bilimleri oluşturan temel
disiplinleri bir araya getirmesine
yol açmıştır.

72
• Sosyal Psikoloji, insanı ve insanın
etkileşim içinde olduğu çevreyi
ve toplumu odak alır. Bu
nedenle
• Sosyal Psikoloji, işletme,
pazarlama, siyaset bilimi, iletişim
gibi alanlar için son derece
önemli bilgi birikimine sahip bir
disiplindir.
73
• Bireylerin davranışını etkileyen
toplumsal güçleri konu alan
sosyoloji, kendimizde ve gerekse
başkalarında gözlediğimiz bazı
davranışları anlamada bizlere
yardımcı olan psikoloji ve kültürel
açıklamalarla alana getirdiği katkı
açısından antropoloji, sosyal
psikolojinin temellerini
oluşturmaktadır.
74
 KAYNAKÇA

Prof.Dr. Yıldız Dilek Ertürk

Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü

Sosyal Psikoloji
1.Hafta Ders Notu

75
76