BİLİMSEL ARAŞTIRMA KAVRAMI

Durum, olgu, problem

nedir?

Çocuk, problemin çözümü

için hangi bilimsel
altyapıya sahiptir?

Sorunun çözümü için

hangi yöntemi uyguluyor?

Sonuç alamazsa sizce ne

yapabilir?
To investigate & To research
 Neden Bilim?

• İhtiyaçlar (Askeri, Ekonomik, Sağlık vb.)

• Zorunluluklar (akademik ilerleme vb.)

• Merak

• Yaşam tarzı
Bilgi: Gözlem veya araştırma sonucunda öğrenilen gerçekler.

Bilim: Uzaydaki birimlerin yapısal ve işlevsel özelliklerinin deney, gözlem ya da

düşünce yoluyla incelenmesini içeren sistematik çalışmalar bütünü.
Oxford Dictionary of English, Oxford University Pres, 2003

Bilim: Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel

yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi. Genel
geçerlik ve kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve dizgesel bilgi.
Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir amaca yönelen bir bilgi
edinme ve yöntemli araştırma süreci.
TDK
➢ Albert Einstein’a göre bilimin tanımı;

• Her türlü düzenden yoksun veriler ile düzenli düşünceler arasında uygunluk
sağlama çabasıdır.
➢ Bertrand Russell’a göre bilimin tanımı;

• Gözlem ve gözleme dayalı akıl yürütme yoluyla dünyaya ilişkin olguları birbirine
bağlayan yasaları bulma çabasıdır.
➢ Bilim; insanlar tarafından gerçekleştirilen, insanın yaşadığı doğal dünya hakkında
bilgiyi keşfetmek için tasarlanan entelektüel bir aktivitedir. Bilimin birincil amacı
gerçekleri toplamaktır. Bilimin en yüksek amacı değişik gerçekler arasında var
olan düzenin farkına varmaktır.

Dr. Sheldon Gottlieb

➢ Bilimde;

• Esas amaçlardan biri de geçmişte ortaya konulan fikirlerin yanlış veya yeni fikirlerin
doğayı daha iyi açıklayabileceğini göstermektir.
 Merak
Düşünme

Sorgulama
Bilgilerin
kullanılması
(Bilimsel,
ekonomik,
askeri, vb) Bilimsel
araştırma

Bilgi
➢ Bilim;

• Yaşadığımız, hissettiğimiz ortamlarda ortaya çıkan veya çıkabilecek durum

ve sorunları anlamak, vurgulamak, yorumlamak ve çözüm önerileri sunmak
için yapılan düzenli (sistematik) çalışmaların tümüdür.
➢ Bilim, doğal olayların gözlenmesi vasıtasıyla veya kontrollü şartlar altında
doğal süreçleri simüle etmeye çalışan deneyleme vasıtasıyla yapılır.
 Bilim Felsefesi

• Bilim olgusaldır; olgulara yönlenerek doğrulanabilir olan ifadeleri inceler.

• Bilim mantıksaldır; bilimsel ifadeler, mantıksal açıdan doğru çıkarımlar ile ulaşılmış, çelişkisiz ifadeler
olmalıdır.
• Bilim objektiftir; öznel kavramlarla değil nesnel ifadeler ile ilgilenir.
• Bilim eleştireldir; bilimdeki mevcut her kuram yeni olgular ışığında çürütülebilir veya değiştirilebilir.
Her kuram yerini başka bir kurama bırakabilir.
• Bilim genelleyicidir; tek tek bütün olgular ile ilgili gözlem yapmaz. Bunlarla ilgili genel kurallar ve
bağıntılar bulmaya çalışır.
• Bilim rasyonalisttir. Dünya anlaşılabilir ve akla uygun bir dünyadır. Bu nedenle olguları akıl yolu ile
kavramaya elverişli bir düzeni vardır.
• Bilim nedenselcidir. Buna göre evrendeki her şeyin bir nedeni vardır, bütün olgular arasında neden-
sonuç ilişkisi bulunur.
• Bilim nicelcidir. Buna göre var olan her şey ölçülebilir özelliktedir.
➢ Akademik anlamda bilgi;

• Toplumsal bir üründür.

• Üretilir,

• Herkese dağıtılır,

• Tüketilir,

• Yenisi üretilir.
➢ Bilimsel Bilgi;

• Bilimsel yöntem ve akıl yürütme yoluyla elde edilen bilgidir.

• Herkes tarafından kabul edilen, kanıtlanan ve istenildiğinde tekrarlanabilen

deneyler sonucunda iki olay arasında neden-sonuç veya nedensellik bağı
kurulabildiğinde bilimsel bilgi elde edilir.
➢ Bilimsel Bilgi;

•Nesneldir.
(Bireyden bireye değişmeyip herkes için aynıdır.)

•Eleştiriye açıktır.
(Aksine kanıt gösterildiği zaman bilimsel bilgi geçerliliğini yitirebilir.)

•Akla ve mantığa dayalıdır.

•Evrenseldir.
(Bilim herhangi bir millete veya ırka ait değil, bütün bir insanlığa aittir.)
➢ Bilimsel ilginin kendine özgü bir takım özellikleri vardır:

•Tarafsızlık ilkesi

•Doğru ölçümler

•Kanıtlama niteliği

•Genelleyici oluşu
Bilimsel Yöntem;
➢ Bir olayı, durumu, kavramı vb. araştırmak için kullanılan sistematik ‘şey’lerin
tümünü içerir.

Deneysel Araştırma;
➢ Standart ve evrensel geçerliliği olan bilimsel yöntem(ler) kullanılarak, bilimsel
değeri olan bilgilerin elde edilme sürecidir.
 Araştırma
➢ Yeni doğa kanunları, yeni ilkeler koymak veya bilinen olaylardan hareketle yeni
sonuçlara varmak veya yeni izlenen olayların ışığında bilinen sonuç, teori veya
kanunları gözden geçirerek yeni bulguları uygulama alanına aktarmak amacıyla
yapılan bilimsel çalışmalardır.
 Araştırma
➢ Bilimsel bir konuyu aydınlatmak, bilimsel bir probleme çözüm getirmek, belirli
kavramlara, teorilere veya kanunlara ulaşabilmek amacıyla yapılan planlı ve
bilimsel çalışmalardır.
➢ Araştırmanın bir diğer amacı da; bilinen sonuçların, teorilerin ve kanunların yeni
deney ve gözlemlerin ışığında tekrardan gözden geçirilmesi ve bu gibi yeni veya
düzeltilmiş bilgilerin pratiğe (uygulamaya) uygulanmasıdır.
➢ Araştırmanın ne olduğunu, nasıl yapıldığını, doğru ve güvenilir verilerin nasıl elde
edileceğini bilmeden araştırma yapmak güçtür.

➢ Diğer yönden araştırmayla elde edilen verilerin yorumlanmasının nasıl yapılacağı

ve bunların yazılı hale getirilip herkesin anlayacağı şekilde sunulması gerekir.

➢ Bu biçimde bilimin evrenselliği de ön plana çıkarılabilsin.

➢ Özellikle nihayetinde araştırmacının amacı; bilimsel araştırma ve yazı oluşturma
yöntem ve tekniklerini anlaşılır, açık dil bilgisi kurallarına uygun ve kısa olarak
sunmak olmalıdır.
➢ Araştırma, çeşitli aşamalardan oluşan bir bilgi toplama sürecidir. Diğer bir ifadeyle,
bilgi elde etmenin bir düzen içinde yapılması ile karakterizedir.
➢ Bilimsel araştırma süreci araştırmalar, bilimsel bir problemi çözmek, yeni bir ürün
ortaya koymak, yeni bir yöntem geliştirmek, yeni teknolojiler ortaya koymak,
ekonomik faydalar sağlamak vs. amaçlarıyla yapılır.
 Literatür
Sonuçların
Sorgulama
yayınlanması

Sonuç

Bulguların
Sorgula Sorgulama
analizi
ma
Gözlem

Deneysel
aşamalar
Bilgi
Araştırma
Planlama
sorusu

Hipotez
Literatür
Temel Sorgulama
Bilgi
araştırması
Sorgulama paylaşımı
Tez
Hipotez: Bilimsel değerdeki kuvvetli varsayımdır diyebiliriz.
• Daha önceki gözlemlere, bilimsel teorilerden kaynaklanan çıkarımlara dayanır.
• Test edilebilir, sorgulanabilir, yanlışlanabilir olmalıdır.
• Farklı araştırmacılar tarafından farklı zamanlarda test edilebilmelidir.

➢ Hipotez;
1- Doğrulanarak teori veya kanun haline dönüşebilir.
2- Çürütülerek çöpe atılabilir.
3- Revize edilerek geçerliliği tekrar sorgulanabilir.
➢ Gözlem: Tiner bağımlısı gençlerin cinsel suçlara sıkça bulaşması.

➢ Araştırma sorusu: Tiner bağımlılığı üreme hormonlarını stimüle ederek aşırı cinsel Sorgulayıcı
aktiviteye ve davranış bozukluğuna yol açmakta mıdır? yaklaşım !

➢ Temel araştırması: Yeterince yapılamadı! Yıl 1998, internet erişimi son derece sınırlı,
makalelerin geliş süresi 2-5 ay. (Aslında bilimsel yöntem de çok iyi bilinmiyor).

Doğrulanabilir,
➢ Hipotez: Tiner bağımlılığı gençleri cinsel olarak aktive ederek davranış bozukluğuna yol açar!
yanlışlanabilir
varsayım.
➢ Deneysel yöntem: Genç sıçanlarda deneysel tiner bağımlılığı modeli.

➢ Sonuç: Plazma LH ve testosteron düzeylerinde azalma! (Hipotez çöktü!) Hipotez yanlışlandı !

➢ Temel araştırması: Tinere maruz kalan işçilerde testosteron düşük ve daha az sayıda çocuk sahipliği söz
konusu!

➢ Revize edilmiş sonuç: Tiner bağımlılığı hipotalamo-hipofizyal-gonadal eksende Yeni teorem

inhibisyona ve cinsel aktivitede azalmaya yol açar. ya da kurgu
➢ Bilimsel bir teori, doğa olaylarının izahı ile ilgili bir modeldir ve sadece
doğanın olaylarının nasıl gerçekleştiğini değil bu olayların mekanizmasını da
açıklamaya çalışır.
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARDA ETİK
 ETİK KAVRAMI

• Yunanca “Ethos”=Ahlak kuramı, teorik ahlak

• “İyi” ve “Doğru” kavramları nedir?

• “Evrensel İyi” ve “Evrensel Doğru” var mıdır? Bunlara ulaşılabilir mi?

Etik ve Felsefe Tıbbi Etik

➢Felsefe: • Tıptaki değer

sorunları
a)Ontoloji
b)Epistemoloji
c)Estetik
d)Etik
İngilizce: Ethics/Morals
 Bilim Etiği

Etik?
Felsefe
Etik
Ahlak
Hukuk

Toplumsal Düzen Toplumsal Normlar

(Kural olarak benimsenmiş ilkeler)
 Bilim Etiği Uygulamaları

1. Araştırıcının beklentileri
2. Toplumun beklentileri
3. Bilim camiasının beklentileri

Ahlaki + Etik + Hukuki……

-Yaşam Hakkı

Araştırmalarda Temel ilke:

ÖNCE ZARAR VERMEME (Primum Non Nocere)
• Araştırma = Bilim
• Tez = Araştırma
• Tez = Bilim
 Araştırma/Tez Ne İçin Yapılır?

İngiliz Mevzuatından:

- Ticaret ve sanayinin, toplumun, gönüllü sektörlerin ve akademik eğitimin

doğrudan gereksinimi olan çalışmalar dahil,
- Yeni ufuklar açan fikirlerin, görüntülerin, performansların ve tasarımlar dahil
ürünlerin icadı ve üretimi,
- Var olan bilginin deneye dayalı olarak geliştirilmesiyle, yeni ve/veya gelişmiş
malzemelerin, araçların, ürünlerin, işlemlerin üretimi vb.
 Araştırma/Tez Ne İçin Yapılmaz?

Kendi evrenimizde:
- Mesai icabı yapılmaz,
- Diploma almak için yapılmaz,
- “Bir de şuna bakalım” diye yapılmaz,
- Yayın yapmak için yapılmaz !!!
 Araştırma/Tez Uzun İnce Bir Yoldur

➢ Araştırma/Tez yapılan ortamın nitelikleri yükseltilmelidir.

Tez:
1. Tez, araştırma yapılan yerde yapılır,
2. Tez, iyi danışmanlık gerektirir,
3. İzolasyon ve içine kapanma ile gerçekleşemez,
4. Etik tutum önemlidir.
 Etik bir bilim midir?
➢ Etik (Eski Yunancada; karakter, davranış, terbiye):
Ahlak; aynı zamanda ahlakın kurallarını inceleyen
bilim dalının adıdır.

➢ Etiğin bir bilim olup olmadığının tespiti için önce,

onun nesnel (yani gözlemle tespit edilebilecek)
temelleri olup olmadığına karar vermemiz lazımdır,
çünkü bilim ‘gözlemle yanlışlanabilecek düşünce
sistemlerine verilen bir addır’ (Karl Popper: Bilimsel
Araştırmanın Mantığı).

➢ Yani gözlemle tespit edilebilecek nesnel bir

dayanağa sahiptir.
 Etik (Ahlak) Kavramının Nesnel Temelleri

• Bertrand Russell, etiğin öğeleri ile ilgili iki

makalede (1908-1910);

• Etiğin en temel öğeleri:

1. İyi (good)
2. Kötü (evil)
3. Ancak bu kavramların ‘yapılması gereken’ ve
‘gerçekten yapılan’ ile hiçbir doğal ilişkileri
yoktur. Yani, iyi ve kötü, yaptığımız ve
yapmamız gerekenle herhangi bir otomatik
ilişki içerisinde olmayan kavramlardır. İyiyi de
kötüyü de yapabiliriz veya yapmayı
düşünebiliriz.
 Doğru /Yanlış

• Russel’a göre diğer iki kavram:

– Doğru (Bir insanın yanılmadığını sandığı bir işi yaparken ortaya çıkan
durumun betimlenmesi)
– Yanlış

➢ Doğru olanın yapılması halinde yapılan iyi olacaktır; yanlış olanı

yapılması halinde yapılan kötü olacaktır.

13
• Sonuç: Etik bir bilim değildir.

• O zaman, etik kurallar topluluğu neye dayanır?

• Nesnel gözlem ve mantığa dayanamayacağına göre etik kurallar, matematik

ve hukuk gibi aksiyomlara yani bazı kabullere dayanabilirler.
➢ Araştırmacıların bilimsel araştırma yaparken uyması gereken bazı kurallar vardır.
Uyulması gereken bu kuralların hepsine bilimsel araştırma kuralları denir.

➢ Araştırmacının bilimsel araştırma sürecinde etik kurallarını göz önünde

bulundurması, araştırmanın sağlıklı yapılması, toplanan verilerin güvenirliği,
katılımcıların korunması ilgili araştırmanın kalitesi üzerinde etkili olacaktır.
Bilimsel Araştırmalarda Etik İhlaller
 ARAŞTIRMACILARIN SORUMLULUKLARI
➢ Araştırmacılar özellikle mutlak dürüstlük anlayışına sahip olma ve bu değerleri
korumak durumundadır.
➢ Bir bilimsel araştırmaya katılanlar aşağıda özetlenen temel ilkelere kesinlikle
bağlı kalmak durumundadır:

1- Tasarımda, projelendirilmesinde ve sürdürülmesinde yüksek mesleki

standartlara sahip olmak,
2- Araştırma sürecinde ve bulguların kaydında, analizinde özeleştiri, dürüstlük ve
açıklığı elden bırakmamak,
3- Aynı konuda araştırma yapmış veya halen yapmakta olan diğer çalışma
gruplarına karşı saygılı davranmak, onların emeğine saygılı olmak ve bu tavırları
makale hazırlanması ve yazılması sürecinde de sürdürmek ve korumak.
• Bilimsel yanıltmanın saptanması veya kuşkulanılması durumunda bilimsel
dürüstlük gereği editöre mektup yazılmalıdır bu bilimsel dürüstlüğün
gereğidir. Zira yanıltıcı bir yayın tüm insanlığı yanıltma potansiyelini
taşımaktadır.
• Akademik hayata adım atan herkesin ilk başlarda duyduğu bir söz vardır:
Bilim yayın demektir. “Yayınla ya da yok ol” görüşü esastır.
• Ancak temel ilkelere, kurallara dikkat etmezse yayınladığı halde yok olur.
• Bizim, araştırma disiplini kazandıracak bir araştırmacı eğitimi üzerinde
titizlikle durmamız vazgeçilmezdir.
• Burada araştırma disiplininden kastedilen; yeterince donanımlı olmadan
bir araştırma yapmaya kalkışma demektir.
• Donanımda sadece laboratuvar veya alt yapı imkanları kastedilmediği
bilinmektedir. Bir araştırmayı yürütmeye gerçekten hazır mıyım, bilgili
miyim? Bunu yapmaya hakkım var mı? Yoksa hemen her araştırma
önerisine kolları sıvayıp atlayabilir miyim? gibi sorular net olarak
yanıtlanmadan araştırmaya başlanmamalıdır.
• Bilimin toplumda yer tutması, sürekli saygı görmesi ancak ve ancak bilim
dünyasında etiğin köklü yer etmesine bağlıdır.

• Tasarımdan verilerin toplanmasına, makalenin yazılmasından okuyucuyla

buluşması sürecinin tümünde yayın etiği vardır.

• Bilimde ve araştırmada kendini ifade etmenin tek yolu yayındır. Zira araştırma
yayına dönüşmeden bir anlam ifade etmez.

• “Yayınsız bilim ölüdür.” (Gerard Piel). Yayınlanmamış bir çalışma bilimsel

çevreler için yapılmamış sayılır.

• Yayın ve araştırma etiği kapsamında araştırmacılar, yazarlar, editörler, yayın

kurulları, danışmanlar, destekleyen kurumlar (kişiler) ve bilim politikalarını
belirleyenler, hatta okurlar dahi yer alır.
• Bilimsel yayınlarda etik yanıltmalar gelişmiş ülkelerde bile görülür.

• En gelişmiş kurumlarda, çok ünlü isimlerin etik yanıltmaları saptanmış, cezalar

uygulanmıştır.

• Bilimde etik yanıltmalar öncelikle bilim kültürünün, akademik ve yönetim

kültürünün olmadığı ortamlarda ve kurumlarda daha yaygın görülür.
➢ Araştırmaların tasarımı, gerçekleştirilmesi ve yönetilmesi, analizi, sunulması ve
yayınlanması sürecinde:

• Dürüstlük ve açıklık ilkelerine uyulması,

• Diğer araştırmacıların fikir ve bulgularına saygılı olunması ve gerekli atıflarda
bulunulması, alıntıların etik ve bilimsel kurallara uygun olması
• Araştırmanın ve yayının her aşamasında objektif olunması,
• Yapılan araştırma ile ilgili mevcut yasa ve yönetmeliklere (saha çalışmaları, ilaç
araştırmaları, klinik araştırmalar vb.) uygun davranılması.
• Tezlerin yayınlanmasında yazarlık ölçütlerine uyulması.
• Okuyucunun bilimsel yayında tespit ettiği aşırma, sahtecilik, çarpıtma, çoklu yayın
vb. yanıltmaları bildirmesi, yanlışlaması, takipçisi olması, bilimsel dürüstlük gereği
cesur olması temel ilkelerdendir.
• Araştırma kaynakların kullanımında ilkelere uygun davranılmalı, yayınlarda destek
veren kurumlar listelenip teşekkür edilmelidir.
• Her araştırma yayınlanmaya çalışılmalıdır. Yayınlanmayan araştırma hiçbir bilimsel
değer taşımaz.
 Etik Dışı Davranışlar

1- Korsanlık, Aşırma, Yağmalama, Hırsızlık (İntihal-Plagiarism):

• Daha önce yayınlanmış bir eserin (tez, kitap, makale, sanatsal uygulama) tümünü
ya da bir kısmını atıfta bulunmadan, kaynak göstermeden alarak kendi yayını gibi
yayınlamak, kendisi adına sunmaktır.
• Yayınlarda bilimsel kurallara uymadan kabul edilebilir ölçüleri aşan alıntılar
yapmak etik dışı davranıştır.
• Bu durumun sınırı: ‘Yapılan alıntı, asıl esere olan gereksinimi ortadan kaldıracak
ölçüye varmamalı ve yeni eserin bağımsızlığını ve özelliğini ortadan
kaldırmamalıdır.’
• Yeni ürün özellik taşıyan ayrı bir eser olmalıdır.
• Yayınlanmış bir çalışmadan yararlanırken, o çalışma bilimsel yayın kurallarına
uygun biçimde kaynak olarak gösterilmelidir.
• Özetle şekle ilişkin koşul: Alıntının belli olacak şekilde yapılmasıdır, “Aynen
alınırsa tırnak içinde gösterilmesi gerekir.”
• Anlam olarak alıntı ise alıntı yapanın kendi cümleleri, anlatım üslubu ile
aktarılmasıdır.
• Esas ve şekle uygun olmayan alıntılara “Yolsuz alıntı” denir.
• Ancak şekil koşulunun ihlal edildiği her durum yolsuz alıntı olup aynı zamanda
aşırmadır.
• Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nun 71. maddesinde bu konuda özel hüküm
getirilmiştir:

• “Evrensel bilim kuramları, matematik teoremleri ve ispatları gibi önermeler dışında

hiçbir yapıt tümüyle veya bir bölümüyle izin almadan veya asıl kaynak göstermeden
çeviri veya özgün şekliyle yayınlanamaz.”
2-Sahtecilik ve Uydurma (Fabrication):
• Kuru laboratuvarcılık (dry labbing) masa başı araştırma (desk research) gibi
deyimlerin karşılığıdır.

• Kişi hiç araştırma yapmadığı halde, araştırmaya dayanmayan veriler üreterek, çok
uygun yöntemler kullanmış ve çok uyumlu veriler elde etmiş gibi sözde bilimsel
araştırma sonuçları sunar ya da yazar.

• Hatta bu hayal ürünü çalışma sonuçlarına bilimsel ve ekonomik destek de

verilebilmektedir.
 3- Çarpıtma, Saptırma veya Aldatmaca (Falsification):
• Bilimsel sonuçları ve verileri, istemli ve kasıtlı olarak
değiştirmektir.
• Deney verileri veya çalışma sonuçları üzerinde bazı istatistiki
manipülasyonlar yapılması ya da sonuçların uygun
olanlarının alınıp, uygun olmayan sonuçların aşırı biçimde
çıkarılmasıdır.
• Çarpıtma başlıklar halinde:
a) Araştırma kayıtlarını ve elde edilen verileri tahrif etmek,
değiştirmek,
b) Kullanılmayan gereçleri, cihazları ve yöntemi kullanmış gibi
göstermek,
c) Araştırmanın veya uygulamanın yöntem ve sonuçlarını
kasıtlı olarak değiştirmek,
d) Araştırma hipotezine uymayan verileri tamamen
değerlendirme dışında tutmak,
4- Yayın Tekrarı, Çoklu Yayın (Duplikasyon):
• Yinelenen yayın(lar), aynı verilerin ve sonuçların birden fazla yayında yayınlanması
olan bu etik yanıltma türü sıklıkla görülen bir etik ihlaldir.
• Bu durumda; tüm araştırma makalesi iki ayrı dergide yayınlanabileceği gibi farklı
dillerde de yayınlanmaktır.
• Herhangi bir yabancı dilde yayınlanmış bir makaleyi Türk diline çevirip yayınlamak
“ilk” yayınlandığı derginin izni ve bunu Türk dilinde yayın yapan dergide belirterek
olmalıdır.
• Bir özgün çalışma; bir dergide yayınlandıktan sonra veri kayıtları geliştirilerek

(>%50), orijinal verileri farklı bir hipotezi kanıtlamak ya da reddetmek amacıyla bir

başka yönden analizi, özgün makaleyi kaynak olarak vermek koşulu ile

duplikasyon sayılmaz.
 5- Dilimleme, Bölerek Yayınlama:

• Bir araştırmanın sonuçlarını o araştırmanın bütünlüğünü bozacak şekilde, yapay bir

şekilde bölerek birden fazla yayın çıkarmaktır.
• Oysa o araştırmayı niteliği bozmadan tek bir makale olarak yayınlamak gerekir.
7- Destekleyenleri Belirtmemek, Teşekkür Etmemek:

• Destek alınarak yürütülen araştırmaların yayınlarında destek sağlayan kişi, kurum

ve kuruluşa, araştırmaya verdikleri katkı bağlamında teşekkür edilmemesidir.

• Destekleyenlerin belirtilmesi etik bir sorumluluktur.

8- İnsan-Hayvan Etiğine Saygısızlık:
• İnsan ve hayvanlar üzerinde yapılan araştırmalarda evrensel etik kurallara
uymamaktır.
• İnsan ve hayvanlar üzerinde klinik-ilaç-uzay-kozmetik vb. her türlü araştırma etik
kurulların izin ve denetimine bağlıdır.
• İnsan ve hayvanlar üzerinde yapılacak her türlü araştırmanın tüm detaylarını
(tasarım, protokol, çalışma izni verilmesi, çalışmanın süreçlerini izleme ve
sonuçlarını incelemek gibi) incelemek, onay vermek, denetlemek, özetle deneklerin
haklarını korumak, zarar görmelerini önlemek, aydınlatılmış onamdan emin olmak
gerektiğinde tedavilerini sağlamak etik kurulların görevidir.
Araştırma Süreci
➢ Araştırma probleminin (konusunun) seçimi ve araştırma önerisinin oluşturulması;

➢ Eleştirel kaynak incelemesi yaparak araştırma stratejisi ve hipotezlerinin belirlenmesi;

➢ Araştırmanın konu aldığı ana kütlenin (evren) ve örnek kütlenin belirlenmesi;

➢ Araştırma sorularının veya hipotezlerin test sınanabileceği verilerin toplanması;

➢ Verilerin analizi;

➢ Araştırma bulgularının raporlanması.

Araştırma Konusunu Seçme ve Sınırları Belirleme

➢ Her araştırmanın ilk aşaması konu seçmedir.

➢ Konuyu seçmeden önce olabildiğince fazla kaynağa başvurarak olası konular

hakkında belirli bir düşünme süreci geçirmek gerekir.
Kaynak Toplama ve Okuma

➢ Araştırmayı gerçekleştirecek kişi öncelikle düşündüğü konu hakkında yazılmış çok

sayıda kaynağı bulup okumalıdır.

➢ Bu amaçla çeşitli kaynakları toplar, bunlardan daha çok diğer bilim adamlarının
yazdığı makaleler önemlidir.

➢ Bundan başka mesleki dergilerde yayınlanan makalelerden, yeni basılmış

kitaplardan ve okunan kaynakların sonundaki alıntı kısmında bulunan yazılardan
da yararlanabilir.
Literatür Taraması

➢ Konu seçiminde diğer yapılması gereken görevlerden biri de araştırılacak konu

üzerinde daha önceden yapılan çalışmaları gözden geçirerek bu konunun hangi
yönleriyle ilgilenilmiş olduğu ne aşamaya kadar geliştirildiği sorunun çözümü için
hangi yönde ve ne gibi yeni çalışmalara gerek olduğu belirlenir.
Araştırma konusu seçiminde uyulması gereken noktaları şöyle sıralayabiliriz:

➢ İlgi

➢ Orjinallik

➢ Önem

➢ Bilimsel Yeterlilik

➢ Birincil ve ikincil kaynaklar

➢ Kaynak Yeterliği

➢ Zaman
 Konuya İlgi

➢ Araştırmacı çalışmayı düşündüğü konuya karşı ilgili olmalıdır.

➢ Araştırmanın uzun zaman alması ve çok okumayı gerektirmesi

araştırmacının konuya bağlılığını azaltabilir.

➢ Bu sebeple sevilen bir konu seçilmelidir.

Orjinallik

➢ Araştırma bilinenleri tekrarlamamalı.

➢ Araştırma bir görüşü kanıtlamalıdır.

➢ Bunun yanında toparlayıcı, bilinmeyenleri açıklayıcı,

➢ Bilinenleri ise geliştirici nitelikte olmalıdır.

Önem

➢ Konu araştırmaya değecek bir öneme sahip olmalıdır. Bunun için, o daldaki
uzman kişilerin görüşlerine başvurmak gerekebilir.

➢ Genellikle sentez yapan tartışmalı bir görüşü çözüme bağlayan, bilgilerimizi

geliştiren kişi veya toplum seviyesini yükseltmeye yönelik araştırmalar "önemli"
sayılır.
Bilimsel Yeterlilik

➢ Araştırmacının kendi bilgi düzeyi seçtiği konuyu araştırabilecek nitelikte olmalı

konuyla ilgili kaynaklara kolayca ulaşabilmelidir.

➢ Konunun niteliğine göre,

• Anket,
• Gözlem,
• Mülakat,
• İstatistik yöntemler,
• Yabancı dil vs. gibi kullanılabilir.
Birincil ve İkincil Kaynaklar

➢ Birincil kaynaklar gözlem, anket, mülakat,

yayınlanmamış belgeler vs. gibi doğrudan doğruya
araştırmacı tarafından elde edilen kaynaklardır.

➢ Bazı çalışmacılar bu kaynaklardan yararlanırken

bazıları da kütüphane çalışmasını tercih ederler.

➢ Bunlar kaynak olarak başkası tarafından konu ile ilgili

söylenmiş ve yayınlanmış düşünce görüş ve
incelemelere dayanır.
Kaynak Yeterliliği

➢ Araştırmanın devamı, güvenilir ve yeteri sayıda kaynak bulunabilmesine bağlıdır.

Bir görüşü kanıtlamak üzere yapılan çalışmalar hemen hemen tümüyle kütüphane
kaynaklarına dayanır.

➢ Deney, anket, mülakat ve araştırma gibi yöntemlerle kaynakların doğrudan

derlenmesi de kütüphane kaynaklarına olan ihtiyacı ortadan kaldırmaz.

➢ Araştırılacak konuda yeterli sayıda ve düzeyde kaynak bulunamaması

araştırmanın ilerlemesini zorlaştırır. Konuyla ilgili olanları seçmek güç ve zaman
alıcı olabilir.
➢ Bu sorun internet üzerinden yapılan araştırmalarda sık yaşanır.

➢ Bu durumda anahtar kelimeleri olabildiğince azaltıp konuya en uygun düşenlerle

aramanın sürdürülmesine çalışılmalıdır.

➢ Aynı zamanda diğer araştırmacıların kullandığı anahtar kelimeler de incelenebilir

Zaman

➢ Seçilen konu bilimsel çalışmanın işleneceği zaman çalışmayı yapacak kişinin

ayırabileceği süre açısından uygun olmalıdır.

➢ Araştırmanın belli bir süre içinde tamamlanması zorunluluğu seçilecek konunun

ve onun incelenecek yönünün belirlenmesinde de etkili olur.
 Araştırmanın Doğruluğunu Etkileyen Faktörler
➢ Araştırmalarda esas olan noktalardan biri elde edilen sonuçların doğruluğu ve
güvenirliğidir.

➢ Bu nedenle araştırmaların doğruluğu ve güvenilirliğini etkileyecek aşağıdaki

etmenlere dikkat edilmelidir.

• Ön yargıyla araştırmaya başlamak.

• Yeterli sayıda denek üzerinde çalışmamak
• Deneylerde deney grubu ile karşılaştırmak için kontrol grubu oluşturmamak
• İncelenen bağımlı değişkene etki edebilecek bağımsız değişkenleri iyi seçememe
• Uygun olmayan istatistiksel yöntemler kullanmak
• Sonuçları iyi analiz edememek
 Ön Yargıyla Araştırmaya Başlamak

➢ Araştırmayı gerçekleştiren kişi ön yargılarından uzak olmalıdır.

➢ Araştırmacı, çalışmasında ne görüyorsa, hangi verileri elde ediyorsa onu

söylemeli ve yazmalıdır.

➢ Önceden araştırmanın sonuçlarının ne çıkacağını söylemesi veya araştırmaya

katılanları yönlendirmesi, taraf tutması (bias) araştırmanın güvenirliğini zedeler.
➢ Yanlılık (bias), araştırma sonuçlarını etkileyen araştırmanın herhangi bir
aşamasında yapılan sistematik bir hatadır.

➢ Çalışmaya alınan kişilerin seçimindeki hatalar veya başlangıçta planlanan çalışma

grubunun katılımını etkileyerek faktörlerin dikkate alınmaması nedeniyle
çalışmadan hatalı sonuç alınmasıdır.

➢ Randomizasyon ile seçilen çalışma grupları biası azaltır.

Yeterli Sayıda Denek Üzerinde Çalışmamak

➢ Toplum üzerinde yapılan istatistiksel araştırmalarda o toplumu temsil edebilecek sayıda

birey araştırma kapsamına alınmalıdır.

➢ Örneğin, araştırmaya katılanların doğum yerlerine ve yaşları dikkate alınmadan 20-30 kişi
üzerinde beslenme alışkanlıkları hakkında araştırma yaparak elde edilecek sonuçların
İstanbul şehrini temsil ettiğini söylemek hatalı olur.

➢ Örneklem büyüklüğünü belirlemek için çalışmanın gücünün hesaplanması (power

analysis), sağlık alanında sıklıkla kullanılan bir yöntemdir.
Deneylerde Deney Grubu İle Karşılaştırmak İçin Kontrol Grubu Oluşturmamak
➢ Bazı çalışmalarda bir ilacın deney grubu canlılarına etkilerinin ne olduğu, ilaç verilmeyen
veya değişkenle karşı karşıya kalmayan kontrol grubundaki canlılarla karşılaştırma
yaparak analiz edilmelidir.

➢ Özellikle laboratuvar çalışmalarında mutlaka kontrol grubu oluşturulmalıdır.

İncelenen Bağımlı Değişkene Etki Edebilecek Bağımsız Değişkenleri İyi Seçememe
Bağımlı Değişken: Esas olarak incelenen ve gruplar arası farkları ya da başka
değişkenlerin değişiminden ne şekilde etkilendiği araştırılan olay ya da durum bağımlı
değişkendir.

Bağımsız Değişken: Esas olarak incelenen değişkendeki değişimlere neden olan olay ya da
durumdur.

Bir neden-sonuç ilişkisi düşünüldüğünde bağımsız değişken neden, bağımlı değişken ise
sonuç olarak tanımlanabilir.
Örneğin; yaşın kan basıncı üzerindeki etkilerinin çalışıldığı bir analizde yaş bağımsız
değişken, kan basıncı ise bağımlı değişkendir.
 Bağımlı ve Bağımsız Değişkenler
➢ Araştırmalarda çoğunlukla bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki etkisi
araştırılır.

Bağımlı Değişken Bağımsız değişken

Araştırmanın sonunda sahip Araştırmanın başında sahip

olduğumuz sonuç olduğumuz sebep ya da ön
değişkenidir. durum değişkenidir.

Örneğin; Örneğin;
✓ Koşma hızı ✓ Pekiştireç aralığı
✓ Depresyon seviyesi ✓ Yönlendirme türü
✓ Tepki hızı ✓ Elektrotların yerleştirilmesi
✓ Agresif davranış sayısı ✓ Öğretim yöntemi
✓ Öğrenme düzeyi
➢ İki bağımsız değişken arasında neden sonuç ilişkisi varmış gibi görülebilir.

➢ Örneğin kalp damar hastalıkları arttıkça hastalıklar da artar ilişkisi kurulamaz. Bu iki
bağımsız değişkenin asıl nedeni beslenme, hareketsizlik vb. çevresel değişkenlerin bir
sonucudur.
Sonuçları İyi Analiz Edememek

➢ Araştırmacı başlangıçtan yazım aşamasına kadar tüm kuralları yerine getirse bile
araştırma ile elde ettiği verileri ve sonuçları iyi ve doğru olarak yorumlayamayarak
hatalara düşebilir.

➢ Bu durum araştırmanın doğruluğunu ve güvenirliğini ortadan kaldırır.

Araştırma Sorusunun Geliştirilmesi ve İfade Edilmesi
 “Araştırma Geliştirme Süreci"…

FİKİRLERİNAKIŞI

Araştırma
Mevcut Bilgi Bilgi Bu Bilgi
Konu Problemi
Düzeyi Açığı Açığını
Gidermenin Konuya
Nasıl Bir Katkı
Sağlayacağı
Güçlü bir bilimsel araştırma süreci net bir araştırma sorusu ile başlar ve bu
sorunun etrafında şekillenir
Mevcut Cevapları
Sistematik Olarak İncele

Raporla,
Uygulamaya Bilgi Açığını Belirle
Geçir Araştırma
Sorusu

Verileri Analiz Et
& Araştırma Sorusu
Yorumla Geliştir ve Netleştir

HER ŞEY
BİR
SORUYLA
Veri Topla Araştırmayı
BAŞLADI
Dizayn Eyle
 Hipotez ve Bilimsel
Araştırma Sorusu Konuda Teorik
Geliştirilmesi Bilgi Tabanı

Literatür
Taraması
Problem Tanımı
 İyi Bir Araştırma Sorusunun Özellikleri

• FİNER KRİTERLERİ
– Feasible (Fizıbıl – Yapılabilir)
• Yeterli sayıda çalışma popülasyonuna ulaşmak mümkün mü?
• Teknik kapasite yeterli mi?
• Değişkenleri ölçmek mümkün mü?
• Zaman ve para yeterli mi?

Fizibilite analizi yapmadan bir araştırmaya girişilmesi, çalışmanın fiyaskoyla

sonuçlanmasına; gereksiz yere zaman ve para harcanmasına yol açacaktır.

– Interesting (İlgi çekici mi?)

• Araştırmacının kendisinin ve çalışmanın kendi alanındaki diğer araştırıcıların,
• Bilim camiasının veya toplumun ilgisini çekecek ilginç bir yönü bulunmalıdır.
– Novel (Yeni(likçi) mi?)
• Yapmayı planladığınız çalışma, ortaya yeni olarak ne koyacak?”,
• Eski bilgilerin yanlışlığını mı gösterecek yoksa eski bilgilere ilave bir katkı
mı sağlayacak?” sorularının olumlu yönde yanıtlanabilmesi gerekir.

– Ethical (Etik olarak uygun mu?)

• Deneklere potansiyel zararı var mı?
• Geçmişte yapılan etik hataların bilerek veya bilmeyerek tekrarlanmaması
açısından etik ilkelere uygunluğu mutlaka bağımsız kurullarca
denetlenmelidir.

– Relevant (Alakalı mı?)

• Pratik bir anlamı veya değeri olması şarttır.
• Bilgi birikimimize katkı sağlayabilmeli, güncel pratiğimizi değiştirebilecek
güce sahip olmalı veya gelecek çalışmalar için
Y; Yapılabilir mi?

İ; İlginç mi?

Y; Yeni bir şey getiriyor mu?

E; Etik mi?

N; Ne işe yarayacak?
 Bir Araştırma Sorusu Geliştirme Hakkında Geleneksel Görüş

• Öyle bir soru sormalısın ki bu soru:

– “Konuyu” tek bir probleme (ve genellikle bir hipoteze) indirger

– (Kapsam olarak) Ne çok büyük ne çok küçüktür,

– Bilinenler üzerine kurulur

– Yeni bilgileri vaat eder

– Araştırma aşamasınca askıda kalır.

Doğru Cevabı Bulmak, Doğru Soru Sormaya Dayanır!
 Hipotez ≠ Araştırma Sorusu

• Araştırma sorusu mu, hipotez mi yazılmalıdır? diye bir tartışma hep var olmuştur.
• Metal paranın 2 yüzü gibi ilişkilidirler

• Hipotez, inceleme altındaki bilimsel sorunun mantıksal olarak geliştirilmiş

cevabından başka bir şey değildir.
• Sorunuzun tahmini cevabını hipotez cümlesi haline getirebilirsiniz.

• Hipotez az ya da çok veriye dayalı bir açıklamadır.

 Hipotez mi Araştırma Sorusu mu?
• Hipotez • Araştırma Sorusu ???
– Eğer konu üzerinde belli bir miktar – Konuda çok az araştırma (veya
araştırma gerçekleşmişse bilgi) mevcut ise
– Eğer muhtemel sonuç önceden
Daha Uygundur.
kestirilebiliyorsa
– Spesifik bir teori veya model test – Araştırıcının daha açık uçlu
edilecekse incelemeler yapmasına olanak
sağlar.
kullanılabilir. – Daha geniş bulguların rapor
edilmesine yol açabilir.
– Bulguların aşırı manipule edilmesini
teşvik edebilir.
 Araştırma Sorusu Tipleri

1- Sebep (ilinti/ilişki) Sorusu:

• İlkokul çağı çocuklarında diyetteki kalsiyum miktarı, onlarda bir yıl zarfında gelişecek
diş çürüğü riskini etkiler mi?

2- Tanımlayıcı Soru:
• “Lise çağı gençler sosyal medyayı hangi sıklıkta kullanmaktadır?
• Türkiye’de evli kadınların ne kadarı kontrasepsif yöntem kullanmaktadır

3- Karşılaştırma Sorusu:
• Lise çağı erkek ve kızların günlük kalori alımları arasında ne kadar fark vardır?
 Örnek: Bir Bilimsel Araştırma Sorusu Hazırlayalım.
Aklınızdaki kaba fikir; diyet ve egzersiz yetişkin kişilerde kilo vermede işe yarar mı?

Populasyon/Grup Erişkinler
Problem

Uygulama/ Diyet, egzersiz

Girişim/
Intervensiyon

Karşılaştırma Karşılaştırma yok, birbiri ile kıyas, ikisini de

uygulamama

Sonuç/Çıktı/ Kilo kaybı sağlama, kiloyu koruma/geri almama

Ing: Outcome
Obez erişkinlerde (Problem), kilo verme ve kilo kontrolünde (Sonuç)
diyet ve egzersiz (Uygulama) sadece egzersize
göre (Karşılaştırma) daha mı etkindir?
 Araştırma Sorusu Formülasyonu: Önemi
• Araştırma bilgisi ile pratik/klinik (veya klinik uygulamaya giden yol) uygulama
arasındaki köprü;
• Net ve açık, tam olarak tarif edilmiş yani formulize edilmiş bir araştırma
sorusu ile KURULABİLİR.
• Araştırma sorusunun yetersiz tanımlanması/formülize edil(e)mesi durumunda:

– Araştırmanın tasarımı uygun mu?

– Gerçekleştirilen analizler uygun mu?

– Örneklem büyüklüğü uygun mu?

• Sunulan bulgular optimum mu?

gibi sorular cevaplanamaz.