Bilimsel Yöntem ve Araştırma

Yöntemlerine Giriş

 Dr. Öğretim Üyesi A.Erhan Zalluhoğlu

 BİLGİ
Y= ax+ by+ cz
Yatırım= adöviz+b.enflasyon+c.evfiyatları+..
 BİLGİ
Evrende var olan olgulara ulaşmak için
yapılan sistemli çalışmalar sonucu
elde edilen çalışma sonuçlarıdır
Bilimin Kaynakları
 Doğa üstücülük (olayların kaynağını başka
şeylerde arama)
 Nicelik (ölçme)
 Evrende meydana gelen her şey nicel ve ölçülebilir
(Thorndike)
 İlişkilerin keşfi (neden-sonuç ilişkisi)
 Gerçeğe yaklaşıklık (“mutlak” doğrular, “değişmez”
gerçekler)
• Gelenekler
• Medya
• Otorite Figürleri
• Sağduyu
 Kişisel Deneyimler(yaşantıların toplanması,
kaydedilmesi, sistemli hale getirilmesi ve bunlarla
ilgili genel ilkelerin keşfedilmesi)
• Aşırı Genelleme
• Hale Etkisi
Bilimsel Düşünce
 Bilim var olan ama henüz bilmediğimiz bir düzeni
araştırmaktadır.
 “yaratıcı, sistemli ve problem çözmeye yönelik amaçlı
düşünce” (Kaptan, 1977, s. 2)
Temel Olarak
 Doğa bilimleri
Canlı, cansız ve çevreyi anlamayı ve açıklamayı
 Toplumsal Bilimler
İnsanı ve içinde yaşadığı toplumsal yapıyı

 Matematik ve mantık ise doğru düşünme yoludur

Bu alanlarda Hipotez veya önermelerin doğruluğu veya
yanlışlığına dair bir kaygı bulunmazken, bilimsel
bilginin temel amacıdır.
Bilimsel Yöntem
 Açık seçik, denetlenebilir, yansız, eleştirici, düzeltici,
deneyici, seçici, akla uygun, duyarlığı yüksek, olgusal
düzeyde, bilinen en güvenli sorun çözme yöntemi
 Bilimsel yöntem tümdengelim ve tümevarımın bir
sentezidir.
• Nesnellik
• Eleştiriye Açıklık
• Tekrarlanabilirlik
• Yenileme
• Nesnellik, güvenilirlik, geçerlilik
Bilimselliğin temel ölçütü doğrulanabilirlik
değil, yanlışlanabilirliktir.
Karl Popper
Ho=Servis kalitesi algılamasında teknikerle
görüşmenin etkisi yoktur.
Ho= call centerların müşteriye yaklaşımı
müşteri memnuniyetini etkilemez.
 Tüketicilerin Online kanallarda oto aksesuarı satın
alma davranışına etki eden faktörlerin analizi

 Promosyon---------Niyet----------davranışı etkiler
Bilimsel bilgi üretirken;

 Deney, gözlem ve ölçümle doğrulanabilir ya

da yanlışlanabiliyor olması
 Gündelik dilin yanı sıra matematik ve
sembolleri kullanan teknik bir dili olması
(kendi dili)
Hatalar
• Somut bir amacın Olmaması
• Bir sorunsaldan ortaya çıkmalıdır
• Kavramsal çerçevesi tespit edilmelidir
• Yöntem
• Yönteme uygun örneklem ve veri
• Yorumlama olmadan bilgilerin sunulması
• Verilerin sistemli toplanmaması
• Uygun Yöntemlerle Analiz Edilmemesi
 Bilimsel Bazı Kavramlar

1-Olay; Olguları oluşturan vakalardır. Örnek; Yağmur

yağması olgu, bunun Salı günü olması olaydır.
2-Kavramlar; Olgular arasındaki ilişkiler ve kalıpların
tanımıdır.
3-Hipotezler; Deneylerden veya gözlemlerden beklenen
olası sonuçlar ve bir problemi doğru sonuca ulaştırması
beklenen çözüm yollarıdır.
4-Olgular; Doğrulukları ispatlanmış önermeler veya
beklenen eylemlerdir. Örnek; Volkanik patlamalar, güneş
tutulması gibi
5-Prensipler ve yasalar; Kavramlar arası ilişkilerden doğan
genellemeler prensiptir. Prensipler zamanla test edilip,
farklı durumlar içinde doğrulanırsa yasa olur.
6-Kuramlar (teori); Bilim adamlarının oluşturduğu zihinsel
önermeler paketidir
 Hipotez (önsav), bilimsel yöntemde olaylar arasında
ilişkiler kurmak ve olayları bir nedene bağlamak üzere
tasarlanan ve geçerli sayılan bir önermedir. Bilimsel bir
ifadenin hipotez kabul edilebilmesi için sınanabilmesi
gerekir. Deney ve testler sonucunda "sürekli olarak"
varsayılan sonucu veren hipotezler "teori (kuram)"
statüsünü alırlar.
Kuram
 Bir bütün olarak gerçekliği veya gerçekliğin belirli bir bölümünü
açıklama; olay, olgu ve nesneler arasındaki mantıksal ilişkileri
açıklayan sonuçlar çıkarma ve bu sonuçlara göre gelecek ile ilgili
ongörülerde bulunma amacı güden, geçerliliği, temel aldığı
varsayımlarla sınırlı kavramsal sistemdir.
 Ampirik gerçeklik hakkında önermeler
“yaşadığımız hayatı yorumlama öğretisi”

Bir önerme ya da önermelerden oluşan kompleks bir açıklama

biçimi, kuram niteliğini kazanmadan önce deneylerle tekrar
tekrar test edilebilmeli ve gerekirse yeni verilerle kapsamı
genişletilebilmeli veya daraltılabilmelidir (
Kuramlar, yeni araştırma problemlerinin geliştirilmesi ve
yeni araştırmalara rehberlik etmesi bakımından son
derece büyük öneme sahiptirler. Bilimsel kuramlar
doğrudan test edilemez niteliğine sahip önermelerdir

Kuram, içerisinde,
 Gerçekler, yasalar, çıkarımlar, bilimsel öngörüler ve test edilmiş
hipotezler bulunmaktadır.
 Doğanın ya da fiziksel evrenin belirli yönlerini açıklamaya
odakalnır
 Son derece iyi desteklenmiş önermelerdir.

Neoklasik kuram: İnsan ilişkilerinin oluşturduğu organik

bir örgütsel yapı öngörülmüştür.
Teknoloji Kabul Modeli
UTAUT MODELİ (Birleştirilmiş Teknoloji Kabulü
ve Kullanımı Teorisi)
Kuram Örnekleri
 Evrim Kuramı (Darwin)
 Görelilik Kuramı (Einstein)
 Caydırma kuramı (suçun cezalandırılması – böylece
bir daha aynı suçu işlemek isteyenler de caydırılmış
oluyor)
 Damgalama kuramı (Suçluyu cezalandırarak
damgalarsanız bu kişi gene aynı suçu işleyecektir)

ya da
 Polisin seçenekleri / bakış açıları (kuram değil)
 Kısa dönem barış için zorunlu ayrılık (ailevi sorun)
 Arabuluculuk (danışmanlık)
 Tutuklama (suç)
Sosyal Mübadele Kuramı
 Smith’e (1759) göre, insanların hayatlarını devam
ettirebilmek için çeşitli gereksinimleri bulunmakta ve bu
gereksinimler bireylerin toplumla olan ilişkileri ve
deneyimleri tarafından sosyal varlıklar olarak
şekillenmesini sağlamaktadır (Akt. Nord,1973). Bu
şekillenme süreci çeşitli sosyal mübadeleleri içermektedir
(Aktaran: Aydın, 2017).
 Sosyal davranışı mübadele temelinde inceleyen ilk
kuramcılardan biri olan Homans (1958) sosyal ilişkiyi en az
iki kişi arasında meydana gelen somut veya soyut,
ödüllendiren veya cezalandıran faaliyetlerin mübadelesi
şeklinde tanımlamıştır (Aktaran: Aydın, 2017).
 Thibaut ve Kelley (1959) sosyal mübadelenin,
tarafların değiş tokuş faydasını ölçerek
anlaşılabileceğini belirtmiştir (Aktaran: Aydın, 2017).
 Emerson (1962) ise sosyal mübadeledeki güç ve
bağımlılık ilişkilerine odaklanarak güç dengesizliğinin
ilişkilerde değişkenlik yaratacağını ve bu nedenle
ortaya çıkan karşılıklı bağımlılığın, sosyal mübadele
ilişkisinin devam etmesinde büyük rol oynayacağını
vurgulamıştır(Aktaran: Aydın, 2017).
Edimsel Koşullanma
Paradigma
 Gözlemlerimizi ya da akıl yürütmemizi düzenlemek için kullandığımız
temel modeller, genel çerçeveler ya da bakış açılardır.

 Yaklaşım ve modelleri çevreleyen ve araştırmacı bireyin olay ve olgularla

alakalı durumdaki bakış açısını yahut dünya görüşü

 «Kuram, paradigma değildir. paradigma olması için, yeni ve benzersiz

olması, yeniliğinin gelecekteki çalışmalara kaynaklık edecek türde olması
gerekir. « (Wikipedia)
 Thomas Kuhn’a göre,

bilimsel devrim paradigmanın kriziyle başlar.

örneğin bir yaygın bilimsel fikre karşı çıkışlar olur
ve birden büyür. paradigma iflas eder ve onun
yerine zamanla güncel bilim olarak kabul edilen
başka bir paradigma geçer.
Paradigma Örnekleri
 Sosyal Darwinizm – Darwin-”Türlerin Kökeni”- doğal seçim süreci;
toplumsal yaşamın evrimleşmesi
 Sosyal çatışma paradigması, toplumu çatışma ve değişim üreten
eşitsizlikler arenası olarak görmekte ve teorileri de bu çerçeve ışığında
üretmektedir
Sosyal çatışma paradigması toplumdaki eşitsizliği ön plana çıkarır.
sosyal çatışma modelini referans alan sosyologlar, sosyal sınıf, kültürel
kimlik (etnisite), ırk ve cinsiyet gibi faktörler nedeniyle para, güç, eğitim ve
sosyal prestijin nasıl dengesiz olarak dağıtıldığını araştırırlar.

 Feminist paradigma –kadının ezilmesi

“Bağlam “bir düşüncenin kendinden önceki ve sonraki düşünceye uygunluğu
 Siyahi kadın ve erkekler
Bilimsel Yöntem
 Açık seçik, denetlenebilir, yansız, eleştirici, düzeltici,
deneyici, seçici, akla uygun, duyarlığı yüksek, olgusal
düzeyde, bilinen en güvenli sorun çözme yöntemi
 Bilim üretme yolu
 Kanıtlanmış bilgi elde etmek için izlenen yol
 Sorun çözmek için izlenen düzenli yol
 Bilimsel yöntem tümdengelim ve tümevarımın bir
sentezidir.
Bilimsel Yöntemin Dayandığı Temel
Varsayımlar
 Olaylar arasında neden-sonuç ilişkisi olması
 Olayların incelenmesi
 Tümevarım/tümdengelim ile geçerli/güvenilir bilgi
toplanabilmesi
 Olayların metafiziğe dayanmadan açıklanabilmesi
Bilimsel Yöntemin Aşamaları
1- Güçlüğün sezilmesi
2- Sorunun tanımlanması
3- Çözümün tahmin edilmesi
4- Gözlenebilir sınayıcıların belirlenmesi
5- Deneme ve değerlendirmelerin yapılması
6- Raporlaştırma
Araştırma
 Olayların incelenmesi, bilgilerin toplanması,
düzenlenmesi, analiz ve senteze tabi tutulması,
yorumlanması, değerlendirilmesi ve anlamlı
bilgiler bütünü haline getirilmesi
 “Problemlere güvenilir çözüm yolları bulma süreci”
 Araştırmaya ilgi ile bilim ve teknolojide geri
kalmışlık arasındaki ilişki
Araştırma Sorusu Seçimi ve
Ölçütleri
 Genel ölçütler
 Çözülebilirlik, önemlilik, yenilik, etik kurallara uygun
olarak araştırılabilirlik (gizlilik, sağlık, fiziksel/psikolojik
baskı, vd.)
 Özel ölçütler
 Yeterlilik, yöntem ve teknik bilgisi, veri toplama izni,
zaman ve olanaklar, ilgi
Araştırma Sürecinin Aşamaları
1 Konu seç

7 Başkalarını
bilgilendir 2 Soruya
odaklan

6 Verileri Kuram 3 Araştırmayı

yorumla tasarla

5 Verileri analiz et 4 Veri topla

Kaynak: Neuman, 2006, s. 15

İki Temel Sorun
 Neyi araştıracağız?
 Nasıl araştıracağız?
 Tümevarım-Tümdengelim
 Tümevarım, tikel  Tümdengelim (akıl
önermelerden tümel yürütme), tümel bir
önerme oluşturma önermeden tikel önerme
yordamıdır. Felsefi çıkarma eylemidir.
deyimiyle öznelden Örneğin, fizikte genel
nesnele geçiştir. O, gözlem, çekim yasasını biliyorsanız,
deney, hesap vb. yollarla uzaya fırlatacağınız bir
bir doğa olayının genel uydunun istenen
yasasını kurmaya çalışır. yörüngeye oturması için,
Tümevarım ilkesi bilim ve nereden, hangi hızla,
teknikte, başlıca bilgi hangi eğimle fırlatılması
üretme aracı olmuştur ve gerektiğini de
bu işlevini sürdürmektedir. hesaplayabilirsiniz.
 Tümevarım-Tümdengelim
• Hipotez • Kuram
Kuram Kuram

• Kavram • Kavram

• Kuram • Hipotez
Tümdengelim - Tümevarım
Kuramlar

TÜMDENGELİM
TÜMEVARIM

Ampirik Denenceler
genellemeler

Gözlemler

Kaynak: Babbie
 Tümdengelim
 Genel önermelerden (doğrulardan)
hareket ederek özel durumlar için akıl
yürüterek sonuç çıkarma (Aristo)

 Deprem ihtiyaçları ---

 Tümevarım
 Tek tek yapılan gözlem ve deneylerin
sistemli bir biçimde incelenmesiyle elde
edilen genellemeler (Bacon)

 Motivasyon teorileri
İşyerinde Free Friday
 Araştırma Sorununun Tanımlanması

 Bütünleştirme Bütünleştirme

 Sınırlandırma
 Tanımlama

Araştırılacak Tanımlama
sorun dilimi

Araştırma amaçla-
rının belirlenmesi

Kaynak: Karasar, 1995, s. 39

Araştırma Sorusunun Özellikleri
1. Açıklık ve kesinlik
2. Neyin araştırılacağının saptanması
3. Ana sorunun, temel etmenlerin ve değişkenlerin
saptanması;
4. Temel kavramların ve terimlerin saptanması;
5. Araştırmanın sınırlarının/parametrelerinin açıklanması;
6. Tanımlayıcı verinin yorumlanması
7. Bulguların strateji üretimine katkısı

Kaynak: Hernon ve Schwartz, 2007, s. 307

Sorun Bildiriminin Bileşenleri
1. Özgünlüğün açıklanması (örneğin,literatürle
desteklenerek bilgi boşluğundan söz etme);
2. Araştırmanın temel olarak neye odaklandığının
belirtilmesi; ve
3. Araştırmanın öneminin veya sorunun
araştırılmasından elde edilecek yararların açıklanması

Kaynak: Hernon ve Schwartz, 2007, s. 308

Araştırma Sorusu Belirleme
 Kişisel deneyim veya sorunlardan hareketle
 Kapkaç sorunu nasıl önlenebilir?
 Başkalarının deneyimlerinden hareketle
 Aile içi şiddet nasıl önlenebilir?
 Diğer araştırmacıların sordukları sorulardan
hareketle
 Makaleler, kitaplar, vs.
 Başka kaynaklar/kuruluşlar bazı soruların
yanıtlarını bulmak istiyor olabilirler
 Araştırma sorularının temel kaynağı “toplumsal
kuram”dır.
 Rasyonel seçenek kuramı toplumsal davranışları
açıklamak için yararlı bir yaklaşım olabilir mi?