FBE 501 ARAŞTIRMA

YÖNTEMLERİ VE BİLİMSEL ETİK

Y. Doç. Dr. Fatih Balcı
• Bilim, etrafımızdaki olayların doğal dünyada olduğu gibi neden
gerçekleştiğini anlamamızı amaçlayan faaliyettir. Bu amaca, bilimsel
yöntemlerle (doğayı gözlemleme, iyi anlaşılmayan bir yönü izole etme
ve ardından olası açıklamaları önerme ve test etme) uygulamaları ile
gerçekleştirir.
• Doğayı gözlemleme
• Açıklama/lar Önerisi
• Deneysel Açıklamalar
 Bir araştırma grubu için tipik bir kaynak envanteri.

Laboratuvar

Bilgisayar ve yazılım

Alanında teknik ve bilimsel yeterlilik

Altyapı (iş arkadaşları, kütüphane, internet vb.)

Bilimsel Metotlar

Belirli bir araştırma grubundaki bilim insanları, genellikle mükemmel laboratuar ekipmanları, bilgisayarlar, altyapı
ve teknik eğitime sahip olurlar ancak bilimsel yöntemin genel prensiplerinin yetersiz biçimde anlaşılması en zayıf
halkadır. Bilimsel metotlar olmadan diğerleri yeterli olmayacaktır.
Bilimin metodolojisi, kısmen benzer ve kısmen
benzer olmayan beş temsilci bilimsel disiplin için
tasvir edilmiştir. Buna göre bilimsel metodolojinin iki
bileşeni vardır. Bilimsel yöntemin genel prensipleri
tüm bilimsel alanlarda uygulanması gerekirken, bazı
teknikler belirli disiplinler veya alt disiplinlerde
uygulanmaktadır.
Bilimsel düşünceye ulaşabilmek için, bilimsel yöntemin anlaşılması, bilimdeki başarı
ve üretkenlik için esastır. Bilimler arasındaki araştırma teknikleri, yaklaştıkları bireysel
problemlere açık bir şekilde benzemekle birlikte temelde çeşitli bilim dalları kanıtlara
ve bunların tümevarımsal mantık, olasılık, kısaltma (azaltma) ve hipotez testleri yani
bilimsel yönteme uygun olmalarına dayanır. Bununla birlikte, bir alanda aşırı
uzmanlık, genel prensiplerin, çoğunlukla verimlilik ve bakış açısı pahasına ihmal
edilmesine yol açabilir.
 Araştırmada Bilimsel Metot: 4 Adım

1. 2.
Gözlem Hipotez

Hatalı
Doğru
4.
3. Test
Tahmin

Deneyler hipotezin doğru olduğunu kanıtlarsa, bu bir teori ya da doğanın kanunudur.

Deneyler hipotezin yanlış olduğunu kanıtlarsa, hipotez reddedilmeli veya değiştirilmelidir.
Düzgün kullanılan bilimsel yöntem öngörü gücünü vermelidir (test edilmemiş olguları anlamak için).
Önemli kilometre taşları
• Edwin Smith papirüs
• Bilimsel yöntemin kökeni M.Ö. 2600 yıllarına kadar uzanmaktadır. Eski
cerrahi yöntemler Edwin Smith papirüsünde belgelenmiştir.
• Papirüs, bilimsel yöntemin temel öğelerini içerir: muayene, teşhis,
tedavi ve sonuç.
Önemli kilometre taşları
• Yunan felsefesi (M.Ö. 4. yüzyıl)
• Yunan filozofu Aristo (M.Ö. 384-322)
• Hem Plato hem de Aristo, tümdengelimli akıl yürütmeyi desteklerken,
yalnızca Aristo tümevarımsal akıl yürütmeyi savundu
Önemli kilometre taşları
• İslam felsefesi (MS 8-15. Yüzyıl)
• Müslüman bilim adamları modern formda bilimsel yöntem
geliştirilmesinde önemli bir rol oynadılar. Deneylere Yunanlılardan
daha fazla önem verdiler. İslam felsefesi ve din tarafından
yönlendirilen Müslümanların doğayla ilgili ampirik çalışmaları,
sistematik gözlem ve deney üzerine kurulmuştur.
Önemli kilometre taşları
• Avrupa Bilimi (MS 12-16. Yüzyıl)
• 14. yüzyılda, İngiliz mantıkçı William Ockham (1285-1349) şu anda Ockham'ın
Usturası olarak bilinen kısaltma/azaltma ilkesini uygulamaya koydu.
• İlke, bir açıklama veya teori mümkün olduğunca basit olmalı ve olguları
açıklamak için yeterli şartları içermektedir.
• Bir sorunun iki ayri teorik cozumu varsa bunlardan daha basit olani tercih
edilir
• "Ustura" terimi, en basit açıklamayı elde etmek için gereksiz varsayımların
tıraş edilmesi gerektiğini ifade eder.
• Ustura, bazen "varlıklar gerekliliğin ötesinde çoğaltılmamalıdır" diye ifade
edilir.
• Einstein'ın 20. yüzyılda yazdıklarına paraleldir "Teoriler mümkün olduğunca
basit olmalı, ancak daha basit olmamalı".
Önemli kilometre taşları
• Bilim Devrimi (MS 1543 - AD. 18. yüzyıl)
• Bilim Devrimi, Avrupa'daki üniversitelerin eğitimine dayanıyordu.
Copernicus'un «Revolutions of the Heavenly Spheres» üzerine yazdığı
yıl olan 1543'te başlamış olarak tarihlenebilir.
• Bilim Devrimi'nin sonunda bilgi artık yetkililer tarafından değil, ancak
deneysel araştırmalarla ortaya konuldu. Bütün bunlar, geçmiş yüzyıllar
boyunca hümanizm ve temel felsefi düşüncenin ortaya çıkmasıyla
mümkün oldu.
 Bilimsel Metodun Temel Elemanları

• (Deneycilik, Deneyimcilik) Empiricism: Olaylar gözlem

ve daha önce kanıtlanmış bilgi ile açıklanması

• Determinism (gerekircilik) : Olaylar bir kanun ve düzen

içinde gerçekleşir. Araştırmanın amacı bu kanunları
bulmaktır.

• Scepticism (Püphecilik): Tüm olaylar analiz ve

eleştirilmeye açıktır.

Polgar, Thomas
Çoğu insanın bilimin inanılırlığına olan inancı
neredeyse sarsılmazdır.

Gazetede okuduğumuzda ya da televizyonda

"bilimsel kanıt" bulunduğunu ya da "bilim
adamlarının yeni ve ilginç bir şey keşfettiklerini"
gördüğümüzde, eğilimimiz kanıtların kusursuz
olduğunu varsaymaktır.

Kesin olarak biliyoruz ki, bilimsel metotlar belki

de gerçeği öğrenmemiz için sahip olduğumuz
en güçlü araçtır.

Ne yazık ki, bilimsel metot sıklıkla hatalı

uygulanmaktadır.
İyi araştırma uygulaması, her tür araştırma için gereklidir. Hem doğal bilimler, mühendislik ve tıp hem de
sosyal bilimler ve beşeri bilimler alanında, her disiplin ve araştırma alanı için geçerlidir.

Araştırmacıya ait "fikri mülkiyet" diye bir şey yoktur.

1. Araştırmanız hakkında gerçeği söyleyin

2. Yöntem ve sonuçlarınızı açıkça rapor edin
3. Ticari menfaatleri ve diğer bağları açıkça gösterin
4. Çalışmalarınızın temel varsayımlarını bilinçli olarak inceleyin ve sunun
5. Başkalarından araştırma sonuçları çalmayın (örneğin, genç meslektaşlarınızdan)
6. Araştırmalarınızı düzenli bir şekilde gerçekleştirin (örn. verilerin tutulması)
7. Araştırmalarınızı başkalarına zarar verecek bir şekilde yapmayın (örn. Denekler)
8. Başkalarının araştırmalarını değerlendirirken adil olmak
Bilimsel Yöntem doğal bir olayı araştırmak için
kullanılan bir dizi adımı içerir.
1. Sorun / Soru: Deney yoluyla çözülebilecek bir soru veya problem geliştirin.
2. Gözlem / Araştırma: Gözlem yapın ve ilgili bilimsel alanı araştırın.
3. Hipotezi Formüle Etme: Soruna veya soruya olası bir cevabı önermek.
4. Deney: Bir prosedür geliştirin ve takip edin. Ayrıntılı bir malzeme listesi çıkarın. Sonuç ölçülebilir
olmalıdır.
5. Sonuçları Topla ve Analiz: Gerekirse prosedürü değiştirin. Sonuçları tekrar test ettikten sonra
onaylayın. Tabloları, grafikleri ve fotoğrafları ekleyin.
6. Sonuç: Hipotezi kabul eden veya reddeden bir açıklama ekleyin. Daha fazla çalışma ve prosedürdeki
olası gelişmeler için tavsiyelerde bulunun.
7. Sonuçları yayınlamak: Sunum yapın, soruları alın. Sonrasında yayın yapın.
 Hipotez belirleme

H0: "Boş" hipotez (varsayılır)

H1: "Alternatif" hipotez

Bizim iddia ettiğimiz durum H1 hipotezinde ele alınır.

H1 her zaman H0’ın tersidir ve kendini kanıtlaması gerekir.

17
 Değişkenler

Değişken, farklı miktarlarda veya türde bulunabilen herhangi bir faktör, özellik
veya durumdur.

• Bağımsız
• Bağımlı
• Kontrollü

Bağımsız değişken, bilim adamı tarafından değiştirilen bağımsız değişkentir. Bilim

insanı bağımsız değişkeni değiştirdikçe, o da ne olduğunu gözlemler.

Bilim adamı, bağımsız değişkene yapılan değişikliğe nasıl tepki vereceğini görmek
için gözlemlerini bağımlı değişkene odaklamaktadır.

Deneylerde ayrıca kontrol edilen değişkenler bulunur. Kontrollü değişkenler, bir

bilim adamının sabit kalmasını istediği miktardır ve bunları bağımlı değişkenler
kadar dikkatle gözlemelidir.
Bir bilim adamı bir deneyi tamamladığında, aynı bulguları
ve sonuçları alıp almadıklarını görmek için çoğu kez aynı
malzemeleri ve prosedürü kullanarak tekrarlarmalıdır.
 Bilim adamları deneylerini ve bulgularını
başkalarıyla paylaşmalıdır.

• Birikim: bilim insanları birbirlerinden öğrenebilir ve okudukları veya

yaptıklarıyla onlara yardımcı olması için başkalarının deneyimlerinden
yararlanabilirler.
• Başkaları tarafından ne yapıldığını bilin. Gereksiz yere tekerleği yeniden icat etmeyin !!!

• Alanınızı anlayın. Bu, sizi alanındaki temel gelişmeler hakkında mantıklı bir hipotez oluşturmaya iter .

• Alanındaki tüm problemleri çözmeye çalışmayın, alanınızda küçük ilerlemeler arayın.

• Küçük ilerlemeler kritik gelişmelere yol açar.

• Hipotez başarısız olsa bile sonuçları rapor etmeye hazır olun. Sahte hipotez bilimdeki ilerlemelerdir (ve
diğerlerini, bu deneylerin tekrar edilmesinde zamandan ve paradan kurtaracaktır).
• Hipotez başarısız olsa bile gelecekte yapılması gereken çalışmalar için önerilerde bulunun. Bu sizi alanınızda
önemli birisi yapar.
References
1. Gauch, H. G. (2003). Scientific method in practice. Cambridge University Press.
2. Carey, S. S. (2011). A beginner's guide to scientific method. Cengage Learning.
3. Gower, B. (1997). Scientific method: An historical and philosophical introduction. Psychology Press.
4. Mak, D. K., Mak, A. T., & Mak, A. B. (2009). Solving everyday problems with the scientific method: thinking like a
scientist. World Scientific.
5. Petersson, B., Hermerén, G., & Gustafsson, B. (2006). Good Research Practice-What is it?.
6. PPT: Scientific Method of Research, Prof. T. Dobbins
7. PPT: Scientific Method Identifying Hypotheses by Thomas Songer, PhD
8. https://en.wikipedia.org/wiki/Scientific_method
9. PPT: Scientific Method for Science Projects