BİLİMSEL ARAŞTIRMA

METODLARI
 KAVRAMLAR
A. Bilgi Nedir? 

     Bilgi; insanın zihinsel faaliyetleri sonucunda elde ettiği ürünlerdir. 

Bilginin çeşitli tanımları yapılmış aynı zamanda temel özellikleri şu şekilde ortaya çıkarılmıştır;

Bilgi: Kişilerin öğrenme, araştırma veya gözlem yolu ile çaba sarf ederek elde
ettiği olguları ifade eder. 

Bilgi: Öğrenme, araştırma veya gözlem yolu ile edinilen gerçeklerdir. 

Bilgi: Çeşitli hissî yaşantıların mantıkça bir örnek düşünce dizgesine uydurulması için

gösterilen çabalara verilen isim olarak ifade edilir. 
Bilgi: Bilgi işlemede, kullanılan üzerinde anlaşma sağlanmış kurallardan faydalanarak
kişinin veriye yönelttiği anlam olarak ifade edilir.

Bilgi: İnsan aklının kapsayabileceği olgu, gerçek ve ilkelerin tümüne verilen isimdir. 

Bilgi: Bir yargılamada bulunabilmek için bilinmesi gereken unsurların her birine verilen
isimdir.

Bilgi: İnsanların toplumsal iş ve düşünme etkinliklerinin bir ürünü olan; değişen objektif
çevredeki tarafsız yasal ilişkilerin dil şekli altında fikri düzeyde yeniden üretilmesine
dayanan olgudur.
• Bir bilginin değerli olması için;

• a) Odaklanmış

• b) Test edilmiş 

• c) Gerçeklenmiş 

• d) Paylaşılmış 

• e) Bilginin girdi ve çıktılarının basit olması

• f) Güncellenebilmesi 

• g) Dilinin basit ve uygun olması gereklidir. 

Bilim Nedir? 

    Bilim; “geçerliliği kabul edilmiş sistemli bilgiler bütünü” şeklide tanımlanabilir.

Bilim: Çevreyi anlama ve açıklama gayretlerinin tamamını ifade eder. 

Bilim: Olayların ve nesnelerin oluşum, yapı ve gelişimindeki kanunları açıklamaya çalışan,

olguları, mantıki düşünceyi temel alan, tarihi nitelikte bilgi düzeni olarak ifade edilir. 

Bilim: Evrenin bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve gerçekliğe
dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgidir. 

Bilimin temeli; tecrübe, deney ve araştırmadır. 

• BİLİMİN TEMEL İŞLEVLERİ:
•  1. Anlama: Nedir? sorusunun cevaplandırılması

•  2. Açıklama: Niçin? sorusu ile yönlendirilen açıklama işlevi

•  3. Nomotetik: Daha çok olayın genel olarak açıklanması

•  4. Kontrol: Anlama ve açıklama işlevleri ile üretilen bilgilerin uygulamaya

aktarılması
• BİLİMİN TEMEL ÖZELLİKLERİ:
•   1. Gerçeği ifade eder.

•   2. Mantıksaldır. 

•  3. Nesneldir. 

•  4. Genelleyicidir 

•  5. Bilim seçicidir. 

•  6. Temel kabullere dayanır. 

•  7. Olguları bol gerçek bir dünya vardır ve bu dünya araştırılabilir durumdadır.

•  8. Bilimde miktar her zaman vardır. 

BİLİMİN AMAÇLARI:
 1. Bilim gerçekleri tasvir eder ve anlatır. 

 2. Gerçeğin açıklanması ve anlaşılır şekilde ifade edilmesi

 3. İlişkilerin ve değişmelerin tahmin edilmesi

 4. Olayların ve olguların kontrol edilebilmesi Yukarıda sıralanan amaçların özü evreni

anlamak ve açıklamak olarak ifade edilebilir
• BİLİM TÜRLERİ

Bilim dört temel türden oluşmaktadır. Bunlar,

1. Matematik Bilimi: Çok evreli bir bilim olan matematiğin konusu; sayıların, şekillerin ve
biçimlerin özelliklerinin incelenmesi ve aralarındaki bağıntılarının tespit edilmesidir. Tarihin
en eski bilimlerinden biri olan matematiğin, tüm bilimlerin kaynağı olduğunu savunan
araştırmacılar da vardır.

2. Doğa Bilimleri: Doğa bilimlerinin konusunu, adından da anlaşılacağı üzere tüm canlılara

ev sahipliği yapan doğada olup biten her şey oluşturur. Biyolojik bilimlerin hepsini
kapsayan bu alanın içeriğini oluşturan temel unsurlar şunlardır: Gök bilimi, biyoloji, ekoloji,
doğa tarihi, kimya, jeoloji, jeofizik, hidroloji, meteoroloji, coğrafya, okyanus bilimi, toprak
bilimi, fizik.
• 3. Sosyal Bilimler: Sosyal bilimlerin merkezinde insan vardır, bu nedenle sosyal bilimlerin konusunu da
insan ve insan ilişkileri oluşturur. İnsanın iletişim yöntemleri toplumsal ilişkiler, kültürler ve kültürel
faaliyetler hatta daha fazlası sosyal bilimlerin inceleme alanına girer. Bu konuda bazı araştırmacılar yine bir
tasnif yaparak sosyal bilimleri inceleme alanına göre sınıflandırmıştır. Buna göre betimleme bilimleri,
analitik bilimler ve normatif bilimler olmak üzere üç başlıkta toplanan sosyal bilimlerin araştırma alanı da
şu konulardan oluşur: tarih, sosyoloji, antropoloji, arkeoloji, ekonomi, hukuk, siyasal bilimler, dil ve
filoloji, mantık, estetik, sanat, etik ve teoloji.

• 4. Yapay Bilimler: Yapay bilimler bilim alanları arasında en güncel olandır. İnsanın araştıran ve üreten bir
varlık olması yeni şeyler icat etme çabası bu bilimin doğmasına sebep olmuştur. Yapay bilimlerin doğada
birebir karşılığı yoktur. Bu bilimin çalışma alanını şu sistemler belirler: İnşaat mühendisliği, makine
mühendisliği, elektrik mühendisliği, elektronik mühendisliği, jeodezi ve fotogrametri mühendisliği, jeofizik
mühendisliği, kimya mühendisliği, fizik mühendisliği, matematik mühendisliği, metalürji mühendisliği,
çevre mühendisliği, bilgisayar mühendisliği, gen mühendisliği, uçak mühendisliği, gemi inşa mühendisliği,
gemi makineleri mühendisliği, ziraat mühendisliği, endüstri mühendisliği.
EDEBİYAT BİLİMİ

Edebiyat nedir?  

   Edebiyat: Malzemesi dil, kaynağı yaşantılar ve hayal gücü olan, şifahi ve kitabi eserlerden
teşekkül eden bir sanattır. 

Edebiyat Bilimi nedir? 

   Edebiyat kuramlarını, tarihî gelişimini, çözümleme yöntemlerini, değerlendirme ilkelerini,

yaratıcılık üreticilik süreçlerini, ulusal sınırları aşarak tetkik eden, belgelere istinaden
araştıran bilim dalıdır. Hülasa, genel edebiyat bilimi edebiyat ile ilgili ürünlerin belirli
metotlarla tetkik edilmesi demek olan edebiyat biliminin ulusal sınırları aşarak genişletilmiş
şekli olarak tasavvur edilmiştir.
Bilimsel araştırma nedir?

     Bilimsel araştırma, sistematik veri toplama ve analiz etme sürecidir.

   Bilinmeyene uzanarak, bilinenleri arttırma çabalarının tümü, araştırma adı altında

toplanabilir. Bir yönüyle araştırma, bilinmeyenlere uzanmak için tutulan yolların ortak
adıdır. 

Bilimsel Araştırma: Araştırmacının sistematik bir şekilde veri toplaması ve bu verileri

analiz etme süreci olarak yukarıda verilen tüm araştırma açıklamaları bilimsel araştırma
olarak kabul edilir. 
Bilimsel araştırma, problemlere güvenilir çözümler aramak amacıyla;

• –planlı ve sistemli olarak, 

• –verilerin toplanması, 

• –analizi, 

• –yorumlanarak değerlendirilmesi ve rapor edilmesi sürecidir. 

        Araştırma yoluyla, yeni bilgi, teknoloji, metot veya yeni ürünleri daha uygun şartlarda
elde etmek mümkün olur (Arslan, 2012).
• BİLİMSEL ARAŞTIRMANIN ÖZELLİKLERİ 

•  Problem cümlesi açık ve anlaşılır olmalı 

•  Çözümlenebilir olmalı,

•  Fayda sağlamalı, 

•  Genellenebilir olmalı, 

•  Orijinal olmalı,

•  Güncel olmalı, 

•  Tekrarlanabilir olmalı,

•  Masrafı iyi hesaplanmalı.

• BİLİMSEL ARAŞTIRMA NİÇİN YAPILIR?

•  Merak,

•  Mevcut bilgileri öğrenmeye çalışmak,

•  Bilinen bilgilerin eksik ya da yanlış olma olasılığı, 

•  İhtiyaçtan doğması,

•  Yeniden arama isteği. (re-search)

• Bilimsel yöntem nedir?

•  Bilimsel yöntem; “kanıtlanmış bilgi elde etmek için izlenen yol” şeklinde tanımlanabilir.

• Bilimsel yöntem, olgusal nitelikli problem çözmenin, bilim üretmenin bilinen ve belli
süreçleri olan, en güvenilir yolu olarak kabul edilir.
• BİLİMSEL YÖNTEMİN TEMEL NİTELİKLERİ;

• Açık seçiktir,

• Denetlenebilir;

• Yansızdır,

• Eleştirici ve düzelticidir, 

• Deneyicidir,

• Seçicidir, 

• Akla uygundur, 

• Duyarlığı yüksektir,

• Olgusal düzeyde, bilinen en güvenli problem çözme yöntemidir.

• Bilimsel Yöntemin Aşamaları

• Sorunun Fark edilmesi

• Sorunun Tanımlanması

•  Bazı çözüm yollarının ortaya koması-Çözümün tahmin edilmesi

•  Araştırma yönteminin geliştirilmesi

•  Verilerin Toplanması ve analiz

• Karar verme ve yorumlama 

• BİLİMSEL YAYIN NEDİR?

• Bilimsel yayın, araştırılan belirli bir alanla ilgili özgün bilgiler veren yazılı hale getirilmiş
ve yayınlanmış bir eserdir. Bilimsel yayınların en önemli özelliklerinden biri bilimsel
araştırmalara dayanmalarıdır. 

• Detaylı olarak tanımlamak gerekirse bilimsel yayın; özgün araştırma sonuçlarının ilk
yayını olan yazarın meslektaşlarının deneyleri tekrarlayabilecekleri ve sonuçları
irdeleyebilecekleri forma sahip ve dergide veya başka bir kaynak belgesinde bilimsel
toplum içinde hemen ulaşılabilir olan yayındır.
  Bilim insanları yaptıkları çalışmaların sonuçlarını geniş kesimlere duyurabilmek için
araştırma sonuçlarını yayımlamaktadır. Özetler, tezler, konferans raporları ve diğer birçok
literatür yayımlanabilir, fakat bu yayınlar her zaman geçerli yayın ölçütünü sağlamazlar.
Dahası, bilimsel bir makale bütün diğer testleri geçse de, eğer yanlış yerde yayımlanmışsa
geçerli yayımlanmamış demektir. Yani, nispeten kötü bir araştırma raporu, fakat testleri
geçen bir yayın, eğer doğru yerde (genellikle belli başlı bir dergi) kabul edilir ve
yayımlanırsa geçerli bir yayındır.

  En önemli bilimsel yayınlar, süreli bilim dergilerinde yapılır. Bu dergiler, dergi bayilerinde
rastladığımız Bilim ve Teknik gibi dergiler değil, yalnızca abone olanların edinebildiği ya da
ilgilenenlerin üniversite kütüphanelerinde bulabilecekleri mesleki yayınlardır.
•Bilimsel Yazımda Amaç; •Bilimsel bir yayının bileşenleri,

• Yayın yapmaktır. • Başlık,

• Yaptıkları çalışmaların sonuçlarını geniş • Yazar-adres dokümantasyonu,

kesimlere • Giriş,

• duyurabilmek için araştırma sonuçlarını • Materyal ve yöntemler,

yayımlamaktır. • Sonuçlar,
• Bir proje yayınlanmadığı müddetçe • Tartışma,
bitmiş sayılmaz.
• Referanslar,

• Teşekkür,

• Ekler (varsa).
• Atıf/Dolaylı Aktarma: Bir kaynaktaki düşünce, tartışma veya tespite atıf yapılıyorsa ve
atıf yapılan görüş atıf yapan araştırmacının kendi kelimeleri ile satıra dökülüyorsa
cümlenin sonuna dipnot işareti (1) konulmalıdır. Yapılan atıf, eserin belli bir sayfasına ya
da sayfa aralığına ise sayfa numarası verilmelidir. Şayet çalışmanın tümüne bir atıf varsa
yani okuyucunun çalışmanın tümünü incelemesini gerektirecek bir boyutta atıf yapılmışsa
dipnotta “Bu konuda bk.”, “Bu görüş ile ilgili bk.”, “Bu tartışma hakkında bk.” veya
sadece “bk.” ifadesinden sonra kaynak belirtilmelidir.
•Alıntı/İktibas: Eğer müracaat edilen kaynaktan ilgili kısım aynen, noktası ve virgülüne
dokunulmadan, olduğu gibi alınıyorsa alıntılanan kısım “çift tırnak içinde verilir” ve sonuna
dipnot numarası1 verilerek kaynağı belirtilir. Doğrudan alıntılanan metin içerisinde var olan
alıntılar ise ‘tek tırnak’ kullanılarak yazılır. Doğrudan alıntılanan kısım üç satırdan uzun ise
(kırk kelimeden fazla ise) ayrı bir paragraf hâlinde gösterilir. Uzun alıntıların ana metinden
ayırt edilmesi için normal metin boyutundan bir küçük yazı tipi boyutunda ve paragrafın
tamamının soldan satır başı hizasında girintili olarak yazılması tercih edilmelidir. Doğrudan
aktarılan metinde, anlamı değiştirmemek şartıyla, bazı kelime, cümle ve paragraflar
çıkarılabilir. Çıkartılan kısımların yerine üç nokta (…) konulur.

• Bir kaynaktan aynen alıntılanan kısmın “çift tırnak” içine alınmadan yazılması ve sadece
sonunda kaynağın yazılması ile yetinilmesi doğru olmaz. Bu kurallara uyulmadığı
takdirde yazar, yayın etiği ihlali (İntihal/Plagiarism) suçlamasına muhatap olabilir.
 •ATIF ile ALINTI ARASINDAKİ FARK

• ALINTI: Kaynaktaki bilginin metin ile birlikte alınmasıdır. İki şey (bilgi + metni)
alındığı için iki belirteçle 1) Alıntı İşareti (Çift Tırnak/İçerlek Paragraf) 2) Kaynak
gösterimi ile belirtilmelidir.

• ATIF: Bir kaynaktaki bilgiye işaret edilmesidir. Tek şeye göndermeden bulunulduğu için
bir belirteçle (kaynak gösterimi) ifade edilir.

• ATIF: Bilgi → Kaynak Gösterimi

ALINTI: Bilgi + Metin → Alıntı İşareti + Kaynak Gösterimi
• İntihal (korsanlık, plajerizm) : Daha önce yayınlanmış bir yayının tümünü veya bir
kısmını kaynak göstermeden alarak kendi yayını gibi yeniden yayınlamak olan bu
yanıltma biçimi en ciddi bilimsel etik saptırmalarından birisini oluşturmaktadır. Geçmişte
kaynaklara ulaşılabilmenin zor olduğu dönemlerde daha yaygın olan bu uygulama
elektronik araçlarla hemen her dilde yayınlara erişmenin kolaylaşmasıyla günümüzde
azalmaktadır. Gene de fikirlerin ve yayınların kısmen veya tamamen alınarak farklı
ortamlarda kullanıldığı örneklere rastlanmaktadır.
• KAYNAKÇA

• 1. DURAK, Rıdvan (2011), Araştırma Yöntem ve Teknikleri, Atatürk Üniversitesi Pasinler

Meslek Yüksekokulu, Erzurum.  

• 2. KIYICI, Fatih (2019), Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Atatürk Üniversitesi Spor

Bilimleri Fakültesi, Erzurum.

• 3. DOĞAN, Deha (2017), Bilimsel Araştırma Yöntemleri, Atatürk Üniversitesi Eğitim

Bilimleri Fakültesi, Erzurum.

• 4. YILDIZ, Rıfat, YILDIRIM, Ertuğrul (2018), Soru-Cevap Tekniğiyle Tez Yazma, Makale
Hazırlama ve Yayınlama Kılavuzu, Detay Yayıncılık, Ankara.