A M A Ç

Araştırma sürecini inceleme,

Bilimsel Araştırma Yöntemlerini Gözden
Geçirme
Konu Hakkında Araştırma Yapabilmek İçin
Gereken Literatür Bulma,
Veri Toplama,
Verileri Değerlendirme,
Rapor Yazma Tekniklerini
Anlatmaktır.
 İnsan var olduğu günden bu yana, evrende olup
bitenleri anlama, tanıma, sırlarını çözme ve doğayı
kontrol altına alarak rahat ve güvenli bir yaşam
sürdürme isteği duymuştur. Bu istek doğrultusunda
sürdürülen sistemli çabalar sonucu, bilgi ve bilim
oluşmuştur.
 Bilim, bilgi, bilmek, öğrenmek insanlara
özgü kavramlardır. İnsanlar bilgiyi, duyu-
tecrübe, akıl, sezgi, bellek, inançlar, otorite,
ideoloji gibi birçok kaynaktan elde edebilirler.
İhtiyaç Duyulan Bilgi Nasıl Elde Edilir?
İhtiyaç Duyulan Bilgi Nasıl Elde Edilir?
İhtiyaç Duyulan Bilgi Nasıl Elde Edilir?
İhtiyaç Duyulan Bilgi Nasıl Elde Edilir?
İhtiyaç Duyulan Bilgi Nasıl Elde Edilir?
İhtiyaç Duyulan Bilgi Nasıl Elde Edilir?
İhtiyaç Duyulan Bilgi Nasıl Elde Edilir?
İhtiyaç Duyulan Bilgi Nasıl Elde Edilir?
 BİLİMİN TANIMI

Deney ve gözlem sonuçlarına dayalı (empirik)

mantıksal düşünme yolundan giderek (rasyonel)
olguları açıklayıcı hipotezler (denenceler) bulma ve
bunları doğrulama etkinliğidir.
 BİLİMİN TANIMI
• “Evrenin ya da olayların bir bölümünü konu olarak seçen,
deneysel yöntemlere ve gerçekliğe dayanarak yasalar
çıkarmaya çalışan düzenli bilgi.”

• “Genel geçerlik ve kesinlik nitelikleri gösteren yöntemli ve

dizgesel bilgi.”

• “Belli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkan, belli bir ereğe
yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma süreci.”
 BİLİMİN TANIMI
• Bilgi kazanma yoludur.
• Bilgi üretme yöntemidir.
• Problem çözme yöntemidir.
• Sistemli ve organize edilmiş bilgiler bütünüdür.
• Gerçeği arama uğraşıdır.
• Akıl ve algı verilerinin uygun biçimlerde birleşmesidir.
 BİLİMSEL YÖNTEM

Bilimin doğayı anlama, açıklama, yordama ve

kontrol amacıyla bilgiyi elde etmede kullandığı
yola “bilimsel yöntem” adı verilir.

Bilimsel yöntem akıl, deney ve gözleme dayalıdır.

Bir bilginin bilimsel olmasının ölçütü yöntemsel
olmasıdır.
Bilimsel Bilginin Özelikleri Nelerdir ?
 Bilimsel Bilginin Özelikleri

• Objektiflik
• Denenebilir ve Gözlenebilirlik
• Ölçülebilirlik
• Tekrarlanabilirlik
• Değişebilirlik
• Yanlışlanabilirlik
• Evrensellik
• İnsan merkezli olması
Objektiflik

Bilimsel bilgi insanlar

arasında din,dil, ırk ayrımı söz
konusu olmaksızın geçerlidir.
Başka bir deyişle insanlığın
üzerinde birleştiği bir bilgidir.
İnsanlığın ortak bilgisidir.
Denenebilirlik ve Gözlenebilirlik

Bilimsel Bilgi gözlemlenebilir

ve devamında denenebilir
olmalıdır.
Ölçülebilirlik ve Tekrarlanabilirlik

Bilimsel çalışmalarda yapılan deneyler ve

gözlemler ölçülebilir olmalıdır. Yani çoğu
zaman sayısal olarak ifade edilmelidir.

Eğer bilimsel olarak bir şeyler iddia

ediliyorsa ve meydana geldiği söyleniyorsa
bunların tekrar aynı şartlarda gözlenmesi
ve ölçülebilmesi gerekmektedir.
Değiştirilebilirlik ve Yanlışlanabilirlik

Ne kadar kesin görünürse görünsün

bilimsel bilgi hiçbir zaman %100 doğru
değildir ve değiştirilebilme kapısı her
zaman açıktır.

Bununla ilgili örnek olarak atom kavramı

ve atom modelleri ile ilgili açıklamaları
verebiliriz. Atom ile ilgili bir önceki model
tamamen değişmiştir.
Evrensellik ve İnsan Kaynaklı Olması

Fen bilimlerinin tamamen

insanoğlunun doğayı, fiziksel evreni
anlama ve açıklama gayretinden
kaynaklanır.
Buradan da anlaşılacağı gibi
bilimsel bilgi tamamen insan
kaynaklı ve dünyevidir.
Araştırma Sürecinin Aşamaları
Problemin tanımlama

Soruları ve hipotezleri tanımlama

Literatür taraması

Örneklem seçimi

Veri toplama araçlarını düzenleme

Uygulama

Verilerin analizi

Raporlaştırma
• Ön Lisans ( Meslek Yüksekokulu)

• Lisans (Fakülte)

• Yüksek Lisans (Enstitü)

• Sanatta Yeterlik / Doktora (Enstitü)

• Kurultay /Kongre
Bir kurumun belli zamanlarda ya da

gerektikçe temel konuları

konuşmak/görüşmek, yeni kurullar seçmek üzere,
(yerli/yabancı) yetkin kimselerin/delegelerin
katılımıyla gerçekleştirilen ulusal/uluslararası
toplantılara kurultay denilmektedir.

• Kurultayda kurumca o güne kadar yapılan

çalışmalar hakkında katılımcılara/seyircilere bilgi
verilir.
• Kurultaylar kamuoyuna açık/kapalı olabilir
• Kesinlikle kurultay eğitim amaçlı bir toplantı değildir.
• Sempozyum
Bir dinleyici topluluğu karşısında özellikle

bilim, sanat ve fikir ağırlıklı konularda çeşitli

kurumlardan gelen (yerli/yabancı) konuşmacıların,
önceden hazırlanmış ve kurullarca kabul
edilmiş bildirilerini, verilen süre içinde sunmalarına
verilen addır.
• Oturumlarda ele alınan ortak konular için değişik
görüşler ve yorumlar dile getirilir.
• Her oturum için değişik mesleklerden belli sayıda
konuşmacı bulunur.
• Yeni ve araştırmaya dayalı bir bilgi alış-verişi
niteliğini taşıdığı için, sempozyumlar daha çok
alandaki insanları ilgilendirir.

Bildiride aranan özellikler; bilimsel bir yenilik getirmiş

olması ve orijinal bir konuyu ele almış bulunmasıdır.
• Konferans
Bilgilendirmek amacıyla,alanında

uzman olan bir kişinin topluluk karşısında

yaptığı konuşma. Bunun
dışında,uluslararası bir sorunun
çözümlenmesi için yapılan toplantılar.
Konferansı veren kişiye “konuşmacı”veya
“konferansçı”denir.
• Seminer
Herhangi bir konuyla ilgili yapılan

araştırma sonuçları hakkında bilgi vermek ve

bu bilgileri tartışmak amacıyla, birkaç
yetkilinin yönetimi altında düzenlenen
toplantı.

Üniversitelerde,bir öğretim üyesinin

denetimi altında genellikle yüksek lisans ve
doktora öğrencilerinin yaptıkları
araştırmalarla ilgili rapor hazırlama ve gruba
sunma.
• Panel
Toplumu ilgilendiren bir konunun
dinleyiciler önünde, sohbet havası içinde,
uzmanları tarafından tartışıldığı konuşmalar.
• Açık oturuma benzer.
• Panelde amaç,bir konuda karara varmaktan
ziyade,sorunu çeşitli yönleriyle aydınlatmak,
farklı görüşleri, farklı anlayışları ortaya
koymaktır.
• Bir aracı –yönetici (moderatör)bulunur.
• Konuşmacı sayısı 3 ile 6 arasında değişebilir.
Konuşmacılar, uzmanı oldukları konunun ayrı
birer yönünü ele alırlar.Konuşmalar, başkanın
belirleyeceği sıraya ve süreye uyularak yapılır.
 BİLİMSEL YAYINLAR
ISI (Institute For Scientific Information) Tarafından Taranan
Dergiler
ISI, ABD’de Philadelphia da kurulmuştur ve İngiltere,
Asya ve Güney Amerika’da da büroları vardır. ISI, 23.000 civarında dergiyi
250 farklı kategoride taramaktadır.

• SCI (Science Citation Index)

İçerdiği disiplinleri matematik, fizik, kimya, biyoloji, bilgisayar, ziraat,
astronomi, genetik, biyokimya, tıp bilimleri, veterinerlik, kısaca tüm fen
bilimleri olarak sıralayabiliriz.
• SCI-Expanded (Science Citation Index Expanded )
• SSCI (Social Sciences Citation Index)
iktisadi ve idari bilimler, tarih, hukuk, dilbilimi, felsefe, sosyal hayat, sosyoloji
• AHCI (Arts & Humanities Citation Index)
mimarlık, sanat tarihi, resim, arkeoloji, folklor, müzik, din bilimleri, sinema,
tiyatro
Ulusal Hakemli Dergiler

• Ulusal veri tabanı ULAKBIM tarafından taranan dergilere ulusal hakemli dergi adı
verilmektedir. Bu dergilere ve web adreslerine
http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/vt/uvt/dergiler/ web adresinden ulaşılabilir.

Burada dergiler;
• Tıp veri tabanı
• Sosyal ve beşerî bilimler veri tabanı
• Yaşam bilimleri veri tabanı
• Mühendislik ve temel bilimler veri tabanı
• Hukuk veri tabanı olarak sınıflandırılmıştır.
Bildiri Kitapları (Proceedings)
Üniversiteler ya da başka kuruluşlar tarafından düzenlenen
sempozyum ya da konferanslarda gönderilen hakemler tarafından kabul
edilen ve sunulan bildiriler eğer bir kitap halinde basılmışsa buna bildiri
kitabı adı verilmektedir.
Araştırma Sürecinin Aşamaları
Problemin tanımlama

Soruları ve hipotezleri tanımlama

Literatür taraması

Örneklem seçimi

Veri toplama araçlarını düzenleme

Uygulama

Verilerin analizi

Raporlaştırma
ARAŞTIRMA KONUSUNUN SEÇİMİ
Araştırmaya başlarken ilk aşama
konu seçimidir.

• Bu aşamada dikkat edilmesi gereken en

önemli kararlardan biri çözmeye çalışacağınız
sorunun sizin ilginizi çekmesidir çünkü
bilimsel araştırma gerçekten çok zaman alıcı
ve emek isteyen bir uğraştır.

• İkinci önemli durum da aklınıza gelen ilk

soruna bağlı kalmanızdır. Aklınıza gelen ilk
sorun durumu sizi heyecanlandırabilir. Bu
aşamada araştırmacının iyi düşünmesi
gerekmektedir. Genellikle ikinci ve hatta
üçüncü sorun fikirleri daha akılcı ve bilimsel
olur.

• Konu seçerken iyi bir kaynak taraması

yapılmalıdır ki, çalışılan bir konu tekrar
edilmiş olmasın.
• Arama motorları,
• Ulusal ve uluslararası indeksler,
• Kütüphaneler,
• Bilimsel dergiler,
• Tez çalışmaları,
• Veri tabanları,
• Konferans bildiri kitapları,
• Tarihî kaynaklar, Raporlar,
• İstatistiki veriler bulanan yayınlar,
• Ampirik çalışmalar,
• TV programları vb.
 Araştırma Sorunu Seçme Ölçütleri

1. Genel Ölçütler
2. Özel Ölçütler
• Genel Ölçütler
Genel ölçütler araştırma sorununun kendisi ve içeriği ile ilgili
ölçütlerdir. Genel ölçütler dört ana başlıkta toplanabilir:

a. Çözülebilirlik
b. Önemlilik
c. Yenilik
d. Etik Kurallara Uygunluk
a. Çözülebilirlik:
Araştırmanın sorunu olarak seçilecek konunun gerçekten çözülebilir bir
konu olması gerekmektedir.

Dinsel/ahlaki konularda ya da toplumsal/bireysel değer yargılarıyla ilgili

konularda seçilebilecek sorun durumları çözümsüz kalabilecektir. Bu nedenle
çözümü olan konulara yönelmek bilimsel düşünce açısından daha doğrudur.
b. Önemlilik:

Seçilen araştırma sorununun bir önem arz etmesi gerekmektedir. Bu

önem, hem bireysel hem de toplumsal açısından bir yarar sağlamalıdır.
Araştırmanın sonunda “bu araştırma neden yapılmıştır?”, “topluma
ve bireye ne tür katkıları var?” gibi soruları barındırmamalıdır.
c. Yenilik:
Araştırma için seçilen konunun yeni ve daha önce çözülmemiş bir
sorun olması önerilir. Araştırmacı daha önce çözülmüş bir sorun
konusunda da araştırma yapabilir ancak sorunu farklı boyutlarıyla incelerse
bilime daha çok katkıda bulunmuş olur.
d. Etik Kurallara Uygunluk:
Çözüm için seçilen konu ve izlenecek yol araştırmada etik kurallara
uymayı da gerektirir. Veri toplanacak grup ya da bireylerin istemediği
konularda sorular sorulması, insanların fiziksel ve psikolojik baskı altında
tutulması, izninin alınmaması, araştırmaya katılmaya zorlanması gibi.
• Özel Ölçütler
Özel ölçütler araştırmacının özel durumu ile ilgili ölçütlerdir.
Araştırmacının araştırmaya başlamadan kendisinde bazı bilgi ve becerilerin
bulunması, yapılacak araştırmanın bilimselliği açısından önemlidir. Özel
ölçütler beş ana başlık altında toplanabilir:

a. Araştırmacının Yeterliliği
b. Araştırma Yöntem ve Tekniklerinde Yeterlik
c. Veri Toplama İzni
d. Zaman ve Olanaklar
e. Araştırmacının İlgisi
a. Araştırmacının Yeterliği
Araştırmacının seçtiği konuda yani araştırma yapacağı konuda yeterli
olması gerekmektedir.

b. Araştırma Yöntem ve Tekniklerinde Yeterlik:

Bir başka konu da araştırmacının, bilimsel araştırma yöntem ve

ilkeleri konusunda yeterli olması gerektiğidir. Araştırmacının araştırmaya
başlamadan önce yöntem ve teknikler konusunda iyi yetişmesi gereklidir.
c. Veri Toplama İzni:
Genel ölçütlerin etik kurallarında sözü edilen doğru ve geçerli veriyi
toplamak araştırmanın gerçekleşmesi için yaşamsal önem taşımaktadır.
Araştırmacının bu izin ya da izinleri araştırmaya başlamadan önce resmî
olarak alması önemlidir.

d. Zaman ve Olanaklar:
Araştırmacının zamanında yapılması ve tamamlanması bir başka
yeterlik konusudur. Araştırmacının zamanı ve elindeki olanakları önceden
hesaplaması bu nedenle önemlidir.
e. Araştırmacının İlgisi:
Araştırmacı çözmek istediği sorunu seçerken oldukça dikkatli
davranmalıdır. Öğrenmek ve uzmanlaşmak istediği konu ya da
konular üzerinde çalışmak araştırmacının ilgisini, çalışmanın sonuna
kadar canlı tutar. Tersi durumlarda, ilgi kaybı, araştırmanın
zamanında bitirilmesinde ve yöntem ve tekniklere uygun
yapılmasında sorun yaratabilir.
Araştırma Çalışmalarında Karar Verme

Gerçekleştirilmesi düşünülen bir araştırmada etkili karar

vermek için öncelikle 5N1K kuralındaki sorular cevap
bulmalıdır. Bu kural “Ne, Niçin, Nerede, Ne zaman, Nasıl ve
Kim?” şeklinde tanımlanmıştır.
 Araştırma Çalışmalarında Karar Verme

• Ne? “Araştırmanın konusu ne? Araştırmanın amacı ne? Araştırma metodu

ne?” gibi sorular araştırmaya başlamadan önce mutlaka cevabını
bulmalıdır.

• Niçin? “Bu araştırma niçin gereklidir? Bu metot niçin tercih edilmiştir? Bu

araştırma niçin yapılmak isteniyor, önemi nedir?” gibi soruların da
araştırmacının zihninde cevaplanmış olması gerekmektedir.

• Nerede? “Araştırma nerede yapılacak? Veri toplama aşamasında veriler

nerelerden elde edilecek? Gidilecek yerlerle görüşülüp izin alınması gerekli
midir?” gibi sorular da yine araştırmaya başlamadan önce cevaplanmayı
beklemektedir.
 Araştırma Çalışmalarında Karar Verme

• Ne zaman? Araştırmada zaman planlaması da büyük öneme sahiptir.

Önceden yapılacak çalışmaların ne zaman yapılacağı belirlenmelidir ki
çalışma zamanında tamamlanabilsin.

• Nasıl? “Araştırma nasıl yapılacak? Veriler nasıl toplanacak? Toplanan

veriler nasıl analiz edilecek? Yapılan çalışma nasıl raporlanacak?”
şeklindeki sorular da cevaplandırılmalıdır.

• Kim? “Araştırmada katılımcılar kimlerden oluşacak? Araştırma için

kimlerden yardım alınacak? Araştırmada görüşülmesi planlanan uzman
kişiler kimlerdir? Eğer araştırma birden fazla kişi tarafından
gerçekleştiriliyorsa kim hangi işi yapacak? Ayrıca kim işlerini ne zaman
bitirecek?” sorularının cevap bulması gereklidir.
 Araştırma Sorunu
• Genel olarak bakıldığında, araştırma sorunu olası çözüm ya da çözümleri
olan bir güçlük durumudur.

• Sorun durumunu, olan ve olması gereken durum arasındaki bir çelişki

olarak tanımlayabiliriz. Sorun durumuna, aynı zamanda, belirli konularda
tamamlanması gereken bilgi de denilebilir.
• Araştırma sorununun tanımlanmasında aşamalı yaklaşım üç
ana bölümden oluşmaktadır:

1. Bütünleştirme
2. Sınırlandırma
3. Tanımlama
• Değişkenler

Nesnelerin ya da kişilerin birden çok değer alabilen özellikleri

değişken olarak tanımlanır.

Örneğin, eğitim düzeyi ile kişilerin gelir düzeyleri arasındaki ilişkinin

incelenmesinde hem gelir düzeyi, hem de eğitim düzeyi değişkendir.
 Değişkenler kendi içerisinde ilişki bakımından bağımlı ve bağımsız
değişkenler olmak üzere ikiye ayrılır:

• Bağımsız değişken olayları veya durumu etkileyen değişkendir.

• Bağımlı değişken ise bu olaylardan etkilenen değişkendir.
Kişilerin eğitim düzeyleri gelirlerinde nasıl bir etki etmektedir
şeklindeki bir araştırmada, eğitim düzeyi bağımsız, gelir ise bağımlı
değişkendir. Çünkü gelirin artması ya da azalmasını eğitim düzeyinin
etkilediği savunulmaktadır.
 Hipotez (varsayım)

Türk Dil Kurumu hipotezi “Deneylerle henüz yeter derecede

doğrulanmamış ancak doğrulanacağı umulan teorik düşünce, faraziye”
şeklinde tanımlamıştır.

Hipotez (varsayım) bir araştırma probleminde, bağımlı ve bağımsız

değişkenler arasındaki ilişkinin açıkça ifade edilerek doğru olduğunun
kabul edilmesi, şeklinde de tanımlanabilir.

“İnsanlar yaşlandıkça daha sabırsız olurlar” şeklindeki bir varsayımda,

“yaş” bağımsız değişken olurken “sabır” bağımlı değişken olmaktadır.
İyi ifade edilmiş bir hipotezin özelliklerini özetlemek gerekirse;

• Açık, net ve güçlü bir biçimde ifade edilmeli

• Değişkenler arasında beklenen bir ilişkiyi ifade etmeli
• Bağlı olduğu kuram ya da alanyazını yansıtmalı
• Kısa, öz ve aynı zamanda konuya odaklı olmalı
• Verilerle test edilebilen bir hipotez olmalıdır.
 METODOLOJİ
Araştırmaya başlamadan önce ne tür bir metodoloji takip edileceği
belirlenmelidir.

• Nicel Araştırma
• Nitel Araştırma
• Karma Araştırma
 Nicel Araştırma

Olgu ve olayları nesnelleştirerek gözlemlenebilir, ölçülebilir ve sayısal

olarak ifade edilebilir bir şekilde ortaya koyan bir araştırma türüdür.

Biyoloji, kimya, fizik, mühendislik gibi doğa bilimleri alanlarında

araştırmalar gözlem ve ölçmeye dayanır.

Gözlem ve Ölçmelerin tekrarlanabildiği ve objektif yapıldığı

araştırmaya niceliksel (sayısal) “Quantitative” araştırma denir.
• Nicel Araştırmada Amaç Nedir?
Bireylerin toplumsal davranışlarını gözlem, deney ve test
yoluyla nesnel bir şekilde ölçmek ve sayısal verilerle açıklamaktır.

Nicel Araştırma ile

• Ne kadar?
• Ne miktarda?
• Ne kadar sık?
• Ne kadar yaygın?
Vb. sorulara cevap arar.
Niceliksel Araştırma Modelleri:

• Deneysel Model
• Betimsel Model
• Bağıntısal Model
• Nedensel-Karşılaştırma Modeli
• Tarihsel Yöntem
 Niceliksel Araştırma Modelleri

1. Deneysel Yöntem:

• İki ya da daha fazla grup üzerinde yapılan uygulamaların,belli

değişkenler açısından etkilerinin farklılaşma boyutu incelenir.

• İstatistiksel teknikler yardımıyla gruplar arası karşılaştırmalar

yaparak sonuca ulaşılır.

Örnek: Küme çalışması yönteminin Lise 1. sınıf

öğrencilerinin geometri başarısına etkisinin belirlenmesi.
 Niceliksel Araştırma Modelleri
2. Betimsel Yöntem:

• Bir konudaki mevcut durumu araştırmak ve belirlemektir.

Örnek: Lise 1. sınıf öğrencilerinin matematik dersine karşı

tutumlarının belirlenmesi

3. Bağıntısal Yöntem:

• İki ya da daha fazla değişken arasında ilişki olup olmadığını

incelemek amacıyla kullanılır.

Örnek: 7. sınıf öğrencilerinin matematik başarılarıyla fen

ve teknoloji dersi başarıları arasındaki ilişkinin incelenmesi.
 Niceliksel Araştırma Modelleri

4. Nedensel-Karşılaştırma Yöntemi:
• Belli bir değişken açısından farklılaşan gruplar birbiriyle
karşılaştırmak amaçlanır.

Örnek: Lise son sınıf öğrencilerinin YGS puanlarının cinsiyete

göre incelenmesi

5. Tarihsel Yöntem:
• Geçmişteki bir olayın durumu ve bu olayın mevcut durum
üzerindeki etkilerinin incelenmesidir.

Örnek: Biyoloji ders programındaki değişikliklerin öğrencilerin

o derse ilişkin başarılarına etkilerinin incelenmesi
 Nitel Araştırma
Nitel araştırma, Gözlem, Görüşme ve Doküman analizi gibi nitel veri
toplama yöntemlerinin kullanıldığı, algılandığı ve olayların doğal ortamda
gerçekçi ve bütüncül bir biçimde ortaya konmasına yönelik bir sürecin
izlendiği araştırma türüdür.

Psikoloji, sosyoloji, antropoloji, eğitim gibi sosyal bilim alanlarında

insan ve toplum davranışları incelenmektedir.

Genellemenin öncelikli amaç olmadığı nitel ölçme yöntemlerinin

(gözlem, görüşme) kullanıldığı kavram ve kuram oluşturmaya yönelik
modellerdir.
Ölçümler bize kaç kişinin nasıl davrandığını gösterir, ama “niçin?” sorusuna
cevap veremez.

İnsan ve grup davranışlarının “niçin”ini anlamaya yönelik

araştırmalara niteliksel (“qualitative”) araştırma denir.
 Nitel Araştırma
Nitel Araştırmada Amaç; İnsanların kendi toplumsal dünyalarını nasıl
kurmakta, oluşturmakta olduğunu anlamak ve içinde yaşadıkları toplumsal
dünyayı nasıl algıladıklarını yorumlamaya çalışmaktadır.

Nitel Araştırma ile

• Niçin?
• Nasıl?
• Ne şekilde?
• Sorularına cevap aranır.
Nitel Araştırmada Sorular;

• İnsan niçin böyle davranır?

• Yargılar ve davranışlar nasıl oluşur?
• İnsanlar çevrelerinde olup bitenden nasıl etkilenir?
• Kültürler niçin ve nasıl gelişir?
• Sosyal gruplar arasındaki farklar nelerdir?
• Başlıca Niteliksel Araştırma Modelleri:
1. Fenomenoloji
2. Etnografi
3. Gömülü teori
4. Örnek olay
 Niteliksel Araştırma Modelleri
1. Fenomenoloji:
Fenomenler; olaylar, durumlar, deneyimler veya kavramlar olabilir.
Örnek: 7. sınıf öğrencilerinin matematiğe karşı olumsuz tutumlarının
sebeplerinin belirlenmesi.

2. Etnografi:
Bir halkın, bir kültür grubunun gelenekleri, inançları, birbiriyle bağlantıları
vs. betimlenmesi
Örnek: 2. sınıf öğrencilerinin matematik dersine katılım düzeylerinin
belirlenmesi.
 Niteliksel Araştırma Modelleri
3. Gömülü Teori:
Araştırmacı veri toplarken veya yorumlarken verilerin içine gömülü
olan teoriyi ortaya çıkartır ve araştırma boyunca yeni kavram ve teorilere
ulaşabilir.
Örnek: Öğrencilerin kesirlerde bölme işlemi yaparken kullandıkları
yöntem ve modellerin incelenerek kesirlerle bölme işleminde
kullanılabilecek bir yöntemin belirlenmesi

4. Örnek Olay:
Özel bir durumun derinlemesine incelenmesi
Örnek: 2. Sınıfta eldeli toplama işleminde yaşanan sorunların
belirlenmesi
 Nitel-Nicel Karşılaştırması
Nicel araştırma Nitel araştırma

1. Gerçeklik oluşturulur 1. Gerçeklik nesneldir

2. Asıl olan yöntemdir 2. Asıl olan çalışılan durumdur

3. Değişkenler kesin sınırlarla belirlenir, bu değişkenler 3. Değişkenler karmaşık ve iç-içe geçmiştir bunlar
arasındaki ilişkiler ölçülebilir arasındaki ilişkileri ölçmek zordur

4. Araştırmacı olay ve olgulara dışarıdan bakar, nesnel bir 4. Araştırmacı olay ve olguları yakından izler, katılımcı bir
tavır geliştirir tavır geliştirir

5. Genelleme yapılır 5. Derinlemesine betimleme yapılır

6. Sonuçlara ilişkin tahmin kullanılır 6. Sonuçlarda yorumlama kullanılır

7. Nedensellik ilişkisini açıklama 7. Aktörlerin perspektiflerini anlama

8. Deney, manipülasyon ve kontrol vardır 8. Kendi bütünlüğü içinde ve doğal gelişir

9. Standardize edilmiş veri toplama araçları kullanılır 9. Araştırmacının kendisine ait veri toplama aracı
kullanılır

10. Parçaların analizi esastır 10. Örüntülerin ortaya çıkarılması önemlidir

11. Uzlaşma ve norm arayışı vardır 11. Çokluluk ve farklılık arayışı vardır

12. Veriler sayısal göstergelere indirgenir 12. Veriler derinlemesine betimlenir

13. Olay ve olguların dışında, yansız ve nesnellik gerekli 13. Olay ve olgulara dahil, öznellik vardır ve empati
ve mümkündür kurulur
 KARMA ARAŞTIRMA

Bazı araştırmalarda hem nitel hem de nicel metodolojinin

birlikte kullanılması gerekebilir. Bu durumda iki metodoloji de
kullanılır ve araştırma metodolojisi karma araştırma
(Triangular Research) adını alır.
 ARAŞTIRMA METOTLARI VE VERİ TOPLAMA

VERİ TOPLAMA SÜRECİ

Araştırma metotları ifadesinden, verilerin nerelerden, nasıl, kim

tarafından, ne zaman, hangi veri toplama aracıyla toplanacağı ve toplanan
bu verilerin hangi teknikler kullanılarak değerlendirileceği anlaşılmaktadır.
 VERİ TOPLAMA SÜRECİ
Veriler, birincil veriler ve ikincil veriler olarak iki ana grupta
toplanmaktadır:

Birincil veriler, araştırmacının kendisi tarafından toplanan, hali

hazırda mevcut olmayan veriler olarak tanımlanabilir.

Araştırmacının anket uygulayarak, gözlem yoluyla, görüşmelerle ya

da bizzat arazide ve laboratuvarda deney yaparak elde ettiği veriler birincil
verilere örnektir.
 VERİ TOPLAMA SÜRECİ
İkincil veriler ise, resmî veya özel kurumlardan, kişilerden, basından,
istatistik kurumlarından, kayıt defterlerinden elde edilen kısaca analiz için
hazır olan tüm ham veriler olarak tanımlanabilir.

IMKB (İstanbul Menkul Kıymetler Borsası) verileri, şirketlerin yıllık

bilançoları, döviz kurlarındaki değişmeler, fiyat endeksleri, hastane kayıt
defterleri, bilgisayar kayıtları vs. ise ikincil veriler olarak sınıflandırılabilir.
 VERİ TOPLMA METOTLARINDA TEMEL KAVRAMLAR

• Ana Kitle / Evren (Population)

• Örneklem (Sample)
• Geçerlilik (Validity)
• Güvenilirlik (Reliability)
• Ana Kitle / Evren (Population)
Yapılacak araştırmada incelenecek olan en geniş küme olarak
tanımlamak mümkündür. Dolayısıyla ana kitle araştırmanın
konusuna göre değişiklik göstermektedir.

Örneğin, konu “Türkiye’deki üniversite öğrencilerinin

başarısızlık nedenleri” ise ana kitle tüm Türkiye’deki üniversite
öğrencileridir, eğer konu “İstanbul’da üniversiteye devam eden
öğrencilerin başarısızlık nedenleri” ise ana kitle İstanbul’da bulunan
tüm üniversite öğrencileridir.
• Örneklem (Sample)
Ana kitle arasından ana kitleyi temsil edebilecek olan daha küçük
kümeye örneklem denir. Ana kitleyi oluşturan tüm elemanlara ulaşmanın
mümkün olmadığı durumlarda örneklem almaya ihtiyaç duyulur. Örneğin,
ana kitle tüm Türkiye’deki üniversite öğrencileri ise, örneklem her ilden
belli sayıda öğrenci alınarak oluşturabilir. Örneklem aynı zamanda alt küme
gibi tanımlanabilir. Örneklem seçiminde önemli olan ana kitleyi iyi temsil
etmesi, geçerlilik ve güvenilirlik seviyesinin yüksek olmasıdır.
• Geçerlilik (Validity)
Araştırmada geçerlilik, amaca uygun ve yeterli cevaplar alabilme
gücünü göstermektedir. Altunışık vd. (2007)’ne göre geçerlilik “bir test
veya ölçeğin ölçülmek istenen şeyi ölçme derecesidir”. Geçerliliği dış ve iç
geçerlilik olmak üzere ikiye ayırmak mümkündür:
Dış geçerlilik: Hazırlanan araştırma formunun tasarımı, sade ve göze
hitap ediyor olması olarak düşünülebilir.
İç geçerlilik: Kendi içerisinde; içerik geçerliliği, yapı geçerliliği ve ölçek
geçerliliği olarak üç bölümde incelenebilir.
• İçerik geçerliliği; araştırmada bulunan sorularla araştırma konusuna doğru
ve eksiksiz cevaplar alınmasının sağlanmasıdır. Yani soruların araştırmanın
amacına uygun olmasıdır.

• Yapı geçerliliği; ölçme aracının ya da takip edilen yolun araştırılmak

istenen konuya uygunluğu olarak tanımlanabilir. Örneğin, gözlem yoluyla
veri toplamanın uygun olacağı bir araştırmayı anket uygulayarak yapmak
yapı geçerliliği açısından yanlıştır.

• Ölçek geçerliliği ise; araştırmada kullanılan ölçek ya da ölçeklerin amaca

uygun olup olmaması olarak tanımlanabilir. Uygulanacak olan analiz
tekniğine uygun ölçek seçilmesi yapılan araştırmanın güvenilirliğini
artıracaktır.
• Güvenilirlik (Reliability)
Aynı sorular aynı kişilere, farklı zamanlarda, aynı şartlarda
uygulandığında yine aynı sonuçların elde edilebilmesi veya eşit koşullarda
alınan örneklerin laboratuvar koşullarında analiz edilmesi ile elde edilen
verilerin kabul edilebilir farklılıklarda olması anlamındadır. Yani kullanılan
veri toplama aracının ve örneklemlerin tutarlı olmasıdır.

Bir çalışmanın güvenilirliği çeşitli metotlar kullanılarak ölçülebilir. En

sık kullanılanlar; Test-tekrar test yöntemi; bu yöntemde araştırmacı yaptığı
uygulamayı cevaplayıcılara birden çok defa uygulayarak güvenilirliği test
eder.
 VERİ TOPLAMA YÖNTEMLERİ
• Tarama
• Görüşme
• Deney
• Gözlem
• Anket
 Tarama

Bu metot daha çok inceleme çalışmalarında, tahminlerde, istatistiki

bir sonuç elde etmede, işletmelerin çalışmalarına yon vermede vs.

kullanılır. Tarama metodu da kendi içinde sınıflandırılabilir. Bunlar; belge
üzerinden geçmiş verileri tarama ve web üzerinden elektronik veri
tarama olarak sınıflandırılabilir.
 Görüşme

Önceden planlanmış, belli kişi veya kişilerle, yine belli bir tarih ve

konuda yapılan konuşma, görüşme olarak tanımlanır. Daha çok sosyal

bilimlerde kullanılan görüşme (röportaj) metodu; yapılandırılmış, yarı
yapılandırılmış ve yapılandırılmamış görüşme olmak üzere üç sınıfta
incelenmektedir.
 Görüşme
• Yapılandırılmış görüşmede, görüşme yapılacak bütün kişilere aynı sorular
sorulur ve katılımcılardan genellikle önceden belirlenmiş cevaplardan
birini seçmeleri beklenir.

• Yarı yapılandırılmış görüşme türünde açık uçlu sorular bulunur ve

cevaplayıcı daha özgür bırakılır.

• Yapılandırılmamış görüşmede ise sorular genellikle görüşme sırasında

oluşturulur. Yapılandırılmamış görüşmeler, daha çok sohbet tarzında
gerçekleştirilen görüşmelerdir.
 Deney
Bir konuyla ilgili veri elde etmek amacıyla, araştırmacı tarafından
arazi veya laboratuar ortamında gerçekleştirilen bilimsel çalışmalara deney
denir.

• Deneylerde laboratuar, yapılacak çalışma için uygun olmalıdır.

• Deney evrensel etik kurallara uygun olmalı ve deneme insanlar ya da
hayvanlar üzerinde yapılacaksa gerekli izinler alınmalıdır.
• Deney sonunda deneyin her aşaması net olarak rapor edilmeli, yanlış veya
yanıltıcı bilgi vermekten uzak durulmalıdır.
 Gözlem
Bulunulan durumda meydana gelen değişikliklerin tespit edilmesine denir.

• Seçilen konuya göre zaman aralığının iyi belirlenmesi gerekir. Örneğin,

öğrencilerin ders çalışmalarında mevsim şartlarının etkisi araştırılmak,
gözlemlenmek isteniyorsa bu gözlem en az bir kaç yıl yapılmalıdır.

• Çok farklı alanlarda gözlem yapmak mümkündür; kişiler üzerinde, toplum

üzerinde, nesneler üzerinde, bitkiler üzerinde ve hayvanlar üzerinde
gözlem metodu kullanılabilir.

• Gözlem yapılırken iki farklı boyut göz önünde tutulmalıdır: Gözlem ortamı
ve araştırıcının bunu nasıl gerçekleştireceği. Gözlem doğal ortamında ya da
yapay ortamda gerçekleştirilebilir. Doğal ortam gözlemlenecek unsurun
bulunduğu ortam, yapay ortam ise laboratuarlar olarak düşünülebilir.
 Anket
Anket, başlıca veri toplama araçlarından biridir. Belli bir amaca
yönelik olarak, bir sistem dahilinde veri toplamak üzere araştırmacı ya da
araştırmacılar tarafından geliştirilir. Bir anketin amacı tolere edilebilir ve
tamamlanabilir özel bilgiler elde etmektir.

• Ankete başlamadan önce toplanacak verilerin tanımlanması gerekir.

• Önemli olan yapılan anketin geçerli ve güvenilir olmasıdır.
BİR ANKETİN HAZIRLANMASI VE UYGULANMASI İCİN GEREKLİ OLAN SÜREÇ
 ANKETTE UYGULANAN YÖNTEMLER

• Yüz yüze (karşılıklı) görüşme yöntemi

• Telefon yöntemi
• Posta yöntemi
• İnternet yöntemi
 Soru Tiplerine Karar Verilmesi
• Sorular kısa ve öz olmalıdır.
• Tek bir amaca yönelik soru sorulmalıdır.
• Sorular net olmalıdır.
• Kişisel bilgiler istenmemeli ve gizliliğe dikkat edilmelidir.
• Kategorileri gereksiz yere artırmamalıdır.
 Soruların İçeriklerine Göre Sınıflandırılması

a) Bilgi soruları
Bu tür sorular görüş ve düşünceye dayalı değil de bilgiye dayalı sorulardır.

Örnek:
• IMKB de en çok kazandıran şirket hangisidir?

b) Demografik sorular
Bu sorularda ankete katılan kişiler hakkında genel bir kanaate ulaşmak ve
buna dayalı bir sonuç bulmak hedeflenir. Genellikle insanların yaşı, cinsiyeti, eğitim
düzeyi, sosyal statüsü, ırkı, dini, dili, gelir düzeyi, mesleği vb. sorulur.

Örnek:
• Katılımcıların yaş ve eğitim durumlarına göre okuma alışkanlıklarını ölçmek
istiyorsanız, ankette demografik özellik olarak sadece yaş ve eğitim durumuna yer
verilmelidir.
 Soruların İçeriklerine Göre Sınıflandırılması

c) Görüşe dayalı sorular

Bu tür sorularda direkt olarak kişinin kendi görüş ve düşüncesine göre soruyu
cevaplaması beklenmektedir. Burada net bilgiler yerine daha çok bir grubun ya da
işletmenin eğiliminin belirlenmesi hedeflenmektedir.

Örnek:
• Sizce işletmelerde bürokrasi başarıyı azaltır mı?

d) Varsayıma dayalı sorular

Şartlı olarak sorulan soru tipleridir. Kamuoyu yoklamaları genellikle bu tur
sorulardan oluşmaktadır.

Örnek:
• Bugün secim olsaydı oyunuzu hangi partiye verirdiniz?
 Soruların Cevaplarına Göre Sınıflandırılması

Anket soruları genellikle verilecek cevabın esnekliğine bağlı olarak,

açık uçlu ve kapalı uçlu soru tipleri olmak üzere iki gruba ayrılabilir.

a) Kapalı uçlu sorular

Olası cevapların anketi hazırlayan tarafından belirlenip verildiği
sorulardır. Bu tip sorularda anketi cevaplayan kişiden önceden belirlenmiş
olan seçenekler arasından secim yapması beklenir.
b) Açık uçlu sorular
Bu tip sorularda anketi cevaplayan kişiden soruyu kendi cümleleriyle
serbestçe cevaplaması beklenir. Bu tip soruların, cevapları kesin olarak
bilinmeyen sorularda kullanılması daha uygundur.
 Anketin Dizayn Edilmesi

• Uzman görüşü alma: Anket hazırlama işlemi tamamlanmadan önce ve

tamamlandıktan sonra uzman görüşüne başvurmak anketin geçerliliği acısından
önemlidir.

• Kapak sayfası ve sunuş yazısı: Her ankette kapak sayfası olması zorunlu değildir,
isteğe bağlı olarak hazırlanabilir. Ankete kapak sayfası eklenmişse, bu sayfada
anketin adı, anketi uygulayan kişi ya da kurumun kimlik ve adres bilgileri
bulunmalıdır. Sunuş yazısında ise anketin amacı, verilerin sadece bilimsel amaçla
kullanılacağına dair ifade bulunmalıdır.

• Yönerge yazısı: Soruların nasıl cevaplanacağını açıklayan yazıya yönerge yazısı

denir. Bu yazının her bolumun başında yazılması cevaplayıcılar acısından daha
uygundur.

• Sorular bölümü: Bu bölümde sıralama önemlidir. Sorular belli bir sistem içerisinde
yazılmalıdır.
 Pilot Uygulama

Anket taslağı hazırlandıktan sonra, anketin geliştirilmesi ve

muhtemel hataları gidermek amacıyla asıl hedef gruba uygulamadan önce
küçük bir gruba pilot uygulama yapmak gerekir. Bunun yapılması anketin
geçerliliği ve güvenilirliğini artıracaktır.

Bu pilot uygulama ile aynı zamanda, anketin ne kadar surede

doldurulabildiği, soruların cevaplayıcılar tarafından tam anlaşılıp
anlaşılmayacağı, cevaplayıcıların tepkisine sebep olacak soruların tespiti,
soruların sıralamasında hatalar varsa onların giderilmesi gibi hususlar
bilinmiş olur ve bu eksiklikler giderilir.
 Hedef Gruba (Örneklem) Uygulama

Anket pilot uygulama yapılıp gerekli düzeltmeler ve değişiklikler

tamamlandıktan sonra hedef gruba uygulanmalıdır. Hedef grup araştırmacı
tarafından belirlenen bir örnekleme yöntemiyle alınan örneklem grubudur.

Bir bahçede yetiştirilen domateslerin incelendiği düşünülürse,

bahçedeki domateslerin tamamı ana kitle, bu bahçeden farklı köklerden
alınan domatesler örnek ya da örneklem, bu işlem ise örneklemedir.
 VERİLERİN ANALİZİ, DEĞERLENDİRME VE
SONUÇ

VERİ ANALİZİ

• Toplanan veriler tasnif edildikten sonra sıra analizine ve değerlendirmesine

gelmiştir.
• Analiz işleminde “neden” ve “nasıl” sorularına cevap bulunur.
• Analizin amacı konunun anlaşılmasını kolaylaştırmak ve sonuçların belli bir
düzen içerisinde sunulmasıdır.
• Veri analizine öncelikle verilerin kodlanması ile başlanmalıdır.
 Bütün bunlar tamamlandıktan sonra sıra veri analizine
gelmiştir. Analiz işlemi üç aşamada gerçekleştirilir:

1. Verilerin kodlanması,
2. Kodlanan verilerin değerlendirilmesi,
3. Elde edilen bulguların yorumlanması.
 Analiz aşamasında verilerin hangi tür değişken olduğu,
ölçme düzeyi ve kullanılan ölçeklerin ne olduğunun bilinmesi
gerekmektedir. Değişkenler ikiye ayrılmaktadır:

• Sürekli Değişken
• Ayrık Değişken
 Sürekli Değişken ve Ayrık Değişken

Değeri ya da davranışları sonsuz sayılarla ifade edilebilen

değişkenlere sürekli (continuous), sadece belli değerler
alabilen, devamlılık göstermeyen değişkenlere ise ayrık
(discrete) değişken denir.

Sürekli değişkenlere örnek olarak, insanın boyu, yaşı, bir

şeyin ağırlığı, gelir - gider durumu, trafik kazası oranı, okur-
yazarlık oranı, sıcaklık vs. verilebilir. Ayrık değişkenlere örnek
olarak ise daha çok kategorilere ayrılmış veriler, cinsiyet, din,
medenî durum, kan grubu, ırk vs. verilebilir.
 ÖLÇME
Ölçme, kavramları gözleme ve anlama süreci olarak, elde edilen
verileri puanlama ya da anlama olarak tanımlanabilir. Diğer bir ifadeyle
sayılar ve semboller atama işlemidir.
Araştırma metotlarında dört ölçme düzeyi vardır. Bu ölçme düzeyleri
şu şekilde ifade edilmiştir:

1. Sembolik (Nominal) ölçme

2. Sıralı (Ordinal) ölçme
3. Aralıklı (Interval) ölçme
4. Oranlı (Ratio) ölçme
• Sembolik ölçme:

Burada nesneler gruplandırılarak sayılar ya da harfler atanır.

Her bir grup için bir sayı ya da harf atanması bir nesneyi
isimlendirmektir. Bir nevi etiketleme işidir. Bunlar arasında bir
sıralama yapılamaz. Büyüklük küçüklük ya da öncelik söz konusu
değildir. Örneğin, meslekler, cinsiyet, ülkeler, çalışılan kurum, vb.
durumlarda sembolik ölçüm kullanılır.
• Sıralı ölçme:
Bu ölçme düzeyinde göreli önceliğe bakarak sıralama
yapmak mümkündür. Elemanlar arasında belli bir farktan
bahsetmek mümkün değildir. Örneğin, bir koşu yarışmasındaki
sıralamada 1., 2., 3.,... Sıralamaya bakılır ancak diğer etkenler
göz önünde bulundurulmaz.
• Aralıklı ölçme:
Sayısal olarak eşit aralıkların eşit mesafeleri temsil ettiği
bir ölçek olup nesnelerin sıralanmasında kullanılmaktadır.
Aralıklı ölçme düzeyinde nesneler arasındaki uzaklıklar
sabittir. Yani daima iki değer arasındaki uzaklıklar eşittir.
Örneğin, hava sıcaklığının ölçümünde 5 -7 derece arasındaki
farkla 10-12 derece arasındaki fark eşittir. Bu ölçüm
seviyesinde mutlak sıfır noktası yoktur. Yani sıfır noktası
mutlak yokluğu ifade etmez. Örneğin, yükseltinin sıfır olması
hiçbir seviyenin olmadığını göstermez.
• Oranlı ölçme:

Her türlü matematiksel işlem yapmak bu ölçme

düzeyinde mümkündür. Burada sıfır değeri mutlak sıfır
değerini ifade eder. Örneğin, bir işletmenin yıllık kârı, bir
kişinin sahip olduğu araba sayısı, bir ilde bulunan banka sayısı,
market sayısı vs. bu ölçüm düzeyi ile değerlendirilebilir.
 ÖLÇEK VE ÖLÇEK GELİŞTİRME

Sosyal bilimlerde en çok kullanılan ölçekleri genel

olarak karşılaştırmalı ve karşılaştırmalı olmayan
ölçekler olarak ikiye ayırmak mümkündür.
 İkili Karşılaştırma
Bu ölçekte her bir durumun diğer durumun her biri ile ayrı ayrı
karşılaştırması yapılır.
Örnek: 200 kişi arasında yapılan bir ankette bir ürün ile ilgili
karşılaştırma yapmaları istenmiş ve aşağıdaki ikili karşılaştırma
matrisindeki cevaplar alınmıştır.

Bu karşılaştırmadan şu anlaşılmaktadır: Maliyet ile kalite

karşılaştırıldığında 75 kişi maliyetin daha önemli olduğunu 125 kişi
ise kalitenin daha önemli olduğunu belirtmiştir.
 Karşılaştırmalı Olmayan Ölçekler

Karşılaştırmalı olmayan ölçekler kendi içinde

çoklu ölçekler, tekli ölçekler ve sürekli ölçekler
olmak üzere üç gruba ayrılır.
 Çoklu Ölçekler
İkiden çok alternatifi ya da derecelendirme yapılması
gerekli olan sorularda kullanılır. Bu tür ölçekler arasında en sık
kullanılanlar Likert ölçeği, semantik farklılıklar ölçeği ve
Guttman ölçeği olarak sıralanabilir.
 Likert Ölçeği

1930 yılında Rensis Likert tarafından geliştirilmiş ve bu ölçek bu

kişinin adıyla anılmaya başlanmıştır. Geniş bir kullanım alanına sahiptir ve
daha çok anketlerde kullanılmaktadır. Bu ölçekle kişilerin bir fikre ne kadar
katılıp katılmadığı test edilir. Bu ölçekte en az iki durum bulunmalıdır,
yaygın olarak kullanılanı 5’li Likert ölçeğidir.
 Semantik Farklılıklar Ölçeği
Bu ölçek kişilerin bir nesne, bir kavram ya da başka bir kişi hakkındaki
duygularının dolaylı olarak ölçülmesinde kullanılır. Subjektif durumların
ölçümünde belirlenen sıfata ne kadar katıldığının belirlenmesi de
denilebilir. Bu ölçekte daima iki karşıt durum ölçülür; aydınlık-karanlık,
güçlü-zayıf, aktif pasif gibi.
 Guttman Ölçeği
Birikimli ölçek olarak da adlandırılan Guttman ölçeği
araştırmacı tarafından önceden belirlenmiş durum ile veriler
toplandıktan sonraki durumun farkının karşılaştırılması esasına
dayanan ölçektir. Bunu beklenen değer ile gözlenen değer
arasındaki fark olarak da tanımlamak mümkündür.
 Tekli Ölçekler
Soruda sadece bir durumun cevaplanması istenecekse
tekli ölçekler kullanılabilir. Tekli ölçekler kendi içinde dört
gruba ayrılır. Bunlar;

• sıralama ölçekleri
• kategorik ölçekler
• grafik ölçekler
• sabit toplamlı ölçeklerdir.
a) Sıralama Ölçekleri
Burada verilen maddelerin cevaplayıcıya göre önem sırasına ya da
tercih sırasına konulması istenir. Bu istenen durum soruya göre değişiklik
gösterebilir.
b) Kategorik Ölçekler
Bu ölçeklerde cevap seçenekleri olan maddeler kategorilere ayrılmış
şekilde verilmektedir. Burada kategoriler arasında bir çakışma olmamasına
dikkat edilmelidir. Örneğin kişilerin yaşları kategorilere ayrılmışsa bu yaş
grupları 15-18 birinci kategori iken bir diğer kategori 18-21 gibi
yazılmamalıdır.
c) Grafik Ölçekler
Grafik ölçekler genellikle okur-yazarlığı olmayanlara ya da çocuklara
uygulanan araştırma sorularında kullanılır. Bu ölçeklerde cevaplar,
kelimeler ve sayılar yerine şekiller, grafikler veya resimlerle ifade edilir.
d) Sabit Toplamlı Ölçekler
Bu ölçek tipinde cevaplayıcıya belli bir puan verilmekte ve bu puanı
maddeler arasında dağıtması beklenmektedir. Genellikle bu puan 100 tam
puan üzerinden uygulanmakta ve bu 100 tam puanın dağıtılması
istenmektedir. Toplam puanın bu puandan düşük ya da fazla olması
istenmez.
• Sürekli Ölçekler
Cevaplayıcılardan bir doğru parçası üzerinde kendilerine göre uygun
olan bir yeri işaretlemeleri istenir. Daha sonra bu doğru parçası eşit
aralıklara (10 parça, 100 parça gibi) bölünerek konulan işaretin bulunduğu
noktanın değeri tespit edilerek işlem yapılır.
 SONUÇ VE DEĞERLENDİRME
Yapılan çalışmada elde edilen bulguların yorumlanması bilimsel
kurallar çerçevesinde yapılmalıdır. Bu aşama belki de çalışmanın en önemli
noktasıdır. Çünkü burada belki bulunan yeni bir metot veya farklı bir
yaklaşım tanıtılacak ya da böyle bir çalışmanın gereksiz olduğu sonucuna
varılacaktır. Sonuç bölümünde araştırmanın amacı ile elde edilen sonucun
uygunluğu belirtilmeli, tekrarlanan cümlelere girmeden elde edilen
sonuçlar net olarak ifade edilmelidir. Bu kısımda kısaca çalışmanın amacı,
veri toplama şekli, kullanılan tekniklerden de bahsedilebilir.

Değerlendirme kısmında elde edilen sonuçlar verildikten sonra, bu

sonuçların ne anlama geldiği, bu çalışmayla bilime nasıl bir katkı
sağlandığı ifade edilir. Çalışmada eksik kalan hususlar belirtilerek, bu konu
ile ilgili bundan sonraki çalışmalara ışık tutması bakımından mutlaka
gelecekte yapılabilecek çalışmalar da belirtilmelidir.
BİLİMSEL ARAŞTIRMALARIN YAZIM KURALLARI
• Başlık
Başlık yazarken dikkat edilmesi gereken hususlar:

1- Aşırı uzun olmamalı, kısa ve öz olmalıdır.

2- Başlıkta kısaltmalar kullanılmamalıdır.
3- Çok genel ifadeler yerine çalışmanın içeriğini yansıtan daha özel ifadeler
tercih edilmelidir. Başlık size özel ve bilgilendirici olmalıdır.
4- Başlıkta kelime israfına gidilmemelidir. (Gerekli değilse... Üzerine çalışmalar,
...ilgili bir çalışma vs.)
5- İçerikle uyumlu olmalıdır.
• Kapak Sayfası
Kapak sayfası sadece tez ve proje çalışmalarında bulunmaktadır. Kapak
sayfasında bulunması gereken kısımlar enstitünün ya da lisansüstü çalışma
ofisinin isteğine bağlı olmakla birlikte, bu kitapta, genel kabul görmüş
şeklinden bahsedilmiştir. Kapak sayfasında yazar adı soyadı; danışmanın, varsa
ek danışmanın adı soyadı; tez başlığı; üniversite, fakülte ve enstitü adı;
çalışmanın türü, tarihi ve yeri bulunmaktadır. Üniversitelerin tercihine göre
üniversitenin amblemi bulunabilmekte ve kapak sayfası bir iç, bir de dış
kapaktan oluşmaktadır.
• Teşekkür Sayfası
Teşekkür sayfası çoğu zaman yazarlara bırakılmıştır. Ancak olmasında
fayda olduğuna inanılmaktadır. Çünkü çalışmada yazarlar dışında birilerinin
direkt veya dolaylı katkısı bulunabilmektedir. Bu kişilere ya da kurumlara,
kuruluşlara teşekkür etmek katkılarının küçük bir karşılığı olarak
görülmelidir. Katkısı olanları; fikirlerinden istifade ettiğimiz öğretim üyeleri,
arkadaşlar, öğrenciler, çalışmaya maddî ya da manevî destek veren kişiler,
kurumlar, kuruluşlar, vs. olarak sıralamak mümkündür. Bu nedenle tez
çalışmalarında, projelerde katkısı olan kişilere teşekkür edilmesi şık bir
davranış olur.
• Özet

Özet yazımında dikkat edilmesi gerekli noktalar şöyle sıralanabilir:

1- Maksimum 500 kelimeden oluşmalıdır.
2- Tek bir paragraftan oluşmalıdır.
3- Özet yazımında kaynak kullanılmamalıdır.
4- Özet, çalışmanın içeriğini net olarak yansıtmalıdır.
5- Özette herhangi bir tablo ya da şekil bulunmamalıdır.
6- Kullanılan yöntem ve tekniklerin detayına girilmemelidir.
7- Çalışılan konu ile ilgisi olmayan bilgiler yer almamalıdır.
Bunların yanında okuyucular, hakemler ve editörler inceledikleri çalışmanın
özet kısmında şu soruların cevap bulmasını isterler:
a) Araştırmanın amacı nedir? Bu araştırma niçin yapıldı?
b) Araştırma nasıl yapıldı? Araştırmada kullanılan yöntem ve teknikler nelerdir?
c) Araştırmanın sonunda ne gibi önemli sonuçlar elde edildi? Bu alana ne gibi bir
katkısı oldu?
• İçindekiler
Çalışmanın içindekiler listesi yönlendirme levhası olarak
düşünülebilir. Okuyucunun aradığını rahat bulabilmesine,
direkt o sayfaya gidebilmesine ve çalışmada yer alan kısımların
genel olarak görülmesine yardımcı olur. Tez çalışmasının
yazımı sırasında başlıkların ayarlanması, yazım işlemi
bittiğinde içindekiler listesinin elde edilmesinde yazara büyük
bir kolaylık sağlar.
• Tablo Listesi

Çalışmada verilen tablolar açık ve net olmalıdır,

anlaşılması güç tablolara yer verilmemelidir. Tabloda amaç
verileri ya da durumu daha iyi görebilmek olmalıdır. Tablolar
listesi de aynen içindekiler listesi gibi hem yazar hem de
okuyucular için neyin nerede olduğunun kolaylıkla
bulunmasında yardımcı olur. Tabii ki her çalışmada tablo
bulunmayabilir.
• Şekiller Listesi
Şekillerin çiziminde de tablolar gibi özen gösterilmeli,
karmaşık, anlaşılması güç şekillere yer verilmemelidir. Şekiller
listesi çalışmanın konusuna göre değişiklik göstermektedir.
Eğer çalışmada şekillere yer verilmişse şekiller listesine ihtiyaç
duyulur. Bu işlemin de yazım sırasında yapılması yine yazara
kolaylık sağlayacaktır.
• Kısaltmalar

Kısaltmalar zaman kaybını azaltmak ve yerden kazanmak

amacıyla yapılmaktadır. Çalışmada diğer kısımlarda kısaltmalar
kullanılmışsa bunların liste şeklinde verilmesi okuyuculara
yardımcı olacaktır. Tez çalışmalarında bunun bulunması istenir,
makalelerde ise bulunmayabilir.
• Giriş
Giriş bölümü bir anlamda özetin genişletilmiş şekli olarak
düşünülebilir. Giriş bölümü okuyucunun çalışmanın sonuçlarını anlamasını
ve değerlendirmesini sağlayabilmelidir. Yine giriş bölümünde çalışmanın
amacı, önemi, çalışmanın niçin yapıldığı, gerekliliği, kullanılan yöntem ve
teknikler, veriler ve toplama şekli, bulunan sonuçlar ve sonuçlardan elde
edilen yorumlar biraz daha genişçe belirtilmelidir. Ayrıca giriş bölümünde
bu alanda yapılmış olan çalışmalardan bahsedilerek bu çalışmalar, konuyu
nasıl, hangi yönleriyle ele almışlar, görülen eksiklikler nelerdir gibi
konuların da belirtilmesi gereklidir.
 Giriş bölümünde şu soruların cevaplarının bulunması
gerekir:
• 1- Çalışmanın amacı nedir? Bu çalışmanın yapılması gerekli midir?
• 2- Bu alanda yapılan çalışmalara yeterince yer verilmiş mi? 3- Daha
önce yapılan çalışmalar incelenerek eksik kalan yönler tespit edilip
kayda değer bir çalışma yapılmış mı?
• 4- Elde edilen sonuçlar ne anlama geliyor? Bu alana olan katkısı
nedir?
• 5- Hangi metotlar kullanılmış? Başka metotlar kullanılamaz mıydı?
Neden bu metotlar tercih edildi?
• 6- Hangi veriler ve veri toplama aracından yararlanılmış?
• 7- Gelecekte bu konuyla ilgili nasıl çalışmalar yapılabilir?
• Metotlar (Yöntemler)
• Bu kısım artık çalışmanın gelişme bölümüdür. Burada çalışmada kullanılan
yöntemler ve teknikler açıklanmalıdır. Eğer kullanılan yöntem çok bilinen bir
yöntem ise çok Açıklamaya gerek yoktur. Eski, çok bilinen yöntemler için
literatürden bahsedilmesi yeterlidir. Ancak yeni bir yöntem geliştirilmiş ya da
az bilinen bir yöntem kullanılmışsa bu yöntem örneklerle geniş bir şekilde izah
edilmeli, konuyla ilgili detaylı bilgi verilmelidir.
• Ayrıca bu bölümde araştırmada kullanılan araç ve gereçler belirtilmelidir.
Toplanan verilerin nereden, nasıl, kim tarafından ve ne zaman elde edildiği
açıklanmalıdır.
• Arkasından analiz ve değerlendirme işlemlerinin nasıl hangi programlar
kullanılarak, ya da hangi yolla gerçekleştirildiği üzerinde durulmalıdır. Yapılan
analizler sonucunda elde edilen sonuçların tablo ya da şekillerle açıklanması
da okuyucunun anlamasını kolaylaştırır
• Ayrıca bu bölümde uygulama alanından da bahsedilmelidir. Özellikle çalışma
bir işletmede ya da bir kurumda, kuruluşta gerçekleştirilmişse araştırmada bu
yerin kısaca tanıtılması gerekmektedir.
• Sonuç
Sonuç bölümü bir meyvenin olgunlaşınca hasat edilmesine benzer.
Bu ana kadar yapılan çalışmaların meyvesi sonuç bölümünde toplanacaktır.
Bu nedenle sonuç bölümünde elde edilen bulgular net bir şekilde, yorum
katılmaksızın, olduğu gibi verilmelidir. Elde edilen bulgular karmaşık
şekilde değil, düzenli ve en kolay anlaşılır şekilde yazılmalıdır. Sonuçlar
tablo veya şekille verilebilir. Sonuçlar gereğinden fazla uzatılmamalı, kısa
ve öz bilgiler verilmelidir. Tekrarlardan kaçınılmalıdır. Analiz sonucu elde
edilen veriler özet şeklinde sunulmalıdır.
• Tartışma

Tartışma bölümünde şu soruların cevaplanmış olması ve tartışılması gerekir:

1 - Bu sonuçların anlamı nedir? Sonuçlar neden böyle bulundu?
2 - Çalışmanın başında oluşturulan hipotezler test edilip, doğrulandı mı? Eğer
doğrulandı ise bu ne anlama gelmektedir?
3 - Başlangıç hipotezi reddedildi ise bunun anlamı nedir? Bu hipotezin kabul
edilmesinde kuvvetli sebepler nelerdir?
4 - Daha önceki çalışmalarla karşılaştırıldığında sonuçların benzer ya da farklı yönleri
nelerdir? Bunların sebebi nedir?
5 - Bu sonuçları hangi hata kaynakları ya da faktörleri etkilemiştir?
6 - Bu araştırma için en etkili yöntem bu mudur?
7 - Bu çalışmayla bilime nasıl bir katkı sağlanmıştır?
8 - Bu çalışmayla ilgili gelecekte ne tür araştırmalar yapılabilir?
• Kaynaklar
Akademisyenler tarafından kabul görmüş, çalışma alanlarına göre
farklı yazım formatları ve kaynak gösterme şekilleri vardır. Bazıları metin
içerisinde yazar-tarih formatını tercih ederken bazıları ise dipnot şeklinde
vermeyi tercih edebilmektedir. Bu formatlar arasında APA, MLA, Chicago,
GOST, Turabian sayılabilir.

APA (American Psychological Association) Amerikan Psikoloji

Birliğinin baş harflerinin kısaltmasıdır. Bu birlik tarafından belirlenmiş olan
bilimsel yazım formatının adına APA formatı denilmektedir.
 Kaynak Gösterimi
Kullanılan kaynak bir kitap ise bu kaynağın yazımında takip edilecek
sıra;
• Yazar soyadı, Adının baş harfi., (Yayın yılı). Kitabın adı, Yayın yeri, Yayınevi.
Kullanılan kaynak bir makale ise bu kaynağın yazımında takip edilecek sıra;

Yazar Soyadı, Adının baş harfi., (Yayın yılı). Makale başlığı, Dergi adı,
yıl(sayı), sayfa numarası. DOI:.....
 Kullanılan kaynak bir web sayfası ise bu kaynağın yazımında takip
edilecek sıra;
Yazar Soyadı, Adının baş harfi., (Yayın tarihi). Erişim tarihi, Erişim adresi.
• Atıf yapma okuyup incelenen bir eserden öğrenilen bilgileri yazarın kendi
cümlesi ile yazdığında yapılan iştir. Bundan sadece kelimelerin yerini
değiştirme, eşanlamlısını yazma vb. anlaşılmamalıdır. Bu bilgi ya da
bilgilerin öğrenilip içselleştirildiği ve artık yazarın kendisinin ifade
edebileceği şekle geldiği durum olarak algılanmalıdır.

• Alıntı ise bir eserden olduğu gibi alınan cümle ya da cümlelerdir. Bu

durumda yazar aldığı bu ifadeyi ya tırnak içerisinde vermeli ya da daha
içeride ve küçük puntolarla yazılmış şekilde vermelidir. Bu durumda kaynak
belirtme işini farklı şekillerde yapabilir.
Örneğin, Göksu (2008) e göre “..........” ya da Göksu (2008) “ ......”
şeklinde ifade etmiştir, .... gibi olabilir.
• Ekler
Çalışmalarda kullanılmış olan veriler, anketler ya da verilerin analiz
sonuçları, bilgisayar çıktıları gibi bazı belge ya da bilgiler gerektiği
durumlarda çalışmanın sonuna ekler bölümüne eklenebilir. Buna yazarlar
varsa danışmanla birlikte karar vermelidirler.
 Konu Başlıkları

• Endüstri Devrimi ve Moda

• Elsa Schiaparelli ve Coco Chanel
• II.Dünya Savaşı ve Christian Dior / Yves Saint Laurent
• 1960 -1970 modası
• Japon Tasarımcılar (İssey Miyake, Rei Kawakubo, Yoise
Yamamoto, Junya Watanabe, Kenzo Takada)
• Hüseyin Çağlayan ve Akıllı Tekstiller