FBE 501

ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE
BİLİMSEL ETİK
Bölüm 4: Bilgi Okuryazarlığı
Uzmanlık alanınız hakkında bir soru sorsam, cevabınızı nasıl hazırlarsınız?

Nerede araştırmaya başlarsınız?

Adımlarınızın bir listesini yapınız.

Onları kimseyle paylaşmadan not ediniz.

‘’Son 30 yılda üretilen yeni
bilgi miktarı önceki 5000
yıldan daha fazladır’’

Reuters Magazine (1997, March/April)

 “Kağıt, film, manyetik ve
optik medyada depolanan
yeni bilgiler üç yıl içinde ikiye
katlandı..”

How Much Information, 2003, http://www2.sims.berkeley.edu/research/projects/how-much-info-

2003/execsum.htm#summary
 Colorado lise öğrencilerinin
araştırma yapmak için
kullandıkları 500 site üzerinde
yapılan bir araştırmada, sitelerin
sadece % 27'sinin akademik
araştırmalar için güvenilir olduğu
değerlendirildi!

Ebersol, Samuel, “Uses and Gratifications of the Web among Students,” Colhoun, Alexander. "But - - I Found It on the Internet!" Christian
Journal of Computer-Mediated Communication, 6(1): September 2000, Science Monitor. 25 April 2000: 16.
www.ascusc.org/jcmc/vol6/issue1/ebersole.html
Herkes araştırabilir - sorun ne?

• Google'ın aşırı kullanımı

• Yatay bilgi arayan
• Navigasyon
• Görüntüleme saati
• Sincaplayan davranış (Squirreling)
(Sincaplanma: Çok fazla depolama yapma ama
okumama)
• Yalnızca çevrimiçi olduğunda tam metinlere
erişme (Tek kaynak yazılı metinler olsa da
başvurmamak)
 Aşırı Bilgi Yükleme

Kişisel Aşırı Bilgi Yükleme- kişisel stres ve işyerinde üretkenlik kaybı

Örgütsel Aşırı Bilgi Yükleme- kuruluşun genel üretkenliği

'bilgi yorgunluğu sendromu' (IFS:information fatigue syndrome)

 Aşırı Yüklemenin etkisi
• Zaman kaybı- yöneticilerin % 38'i
• Geç karar verme- Katılımcıların % 43'ü
• Ana görevlerden dağılma – Katılımcıların % 47'si
• stres -
• % 42 Meslektaşları ile gerginlik, iş kaybı, memnuniyet, hastalık
• % 61 Sosyal etkinliğin azalması
• % 60 yorgunluk

• Bilginin aşırı yüklenmesi kritik bir sorundur.

Reuters Business Information (1996). Dying for Information? An Investigation

into Information Overload in the UK and Worldwide. London: Reuters.
Reuters Ltd. (1998). Out of the Abyss: Surviving the information age. London.
 Çözüm?

Hızları artırmak mı?

Daha fazla içerik paketi?
Daha fazla teknoloji?
Web Kullanmayı teşvik etmemek?
Önceden Seçilmiş Kaynakların
kullanımı?
Filtreleme?

bandeg0187r Illustration Works Royalty Free Photograph

 BILGI
OKURYAZARLIĞI
 Okuma Yazma
• "Okuma ve yazma kabiliyeti" (Concise Oxford)
• Okur yazarlık, ekonominin, toplumun, bireylerin ve toplumların talebi ile ilişkili
anlam taşıyan bir kavram, süreç, yetkinlik, beceri ve araç olarak görülmüştür
• bireylerin ve grupların toplumda işlev görmek üzere yazılı bilgi toplama, analiz
etme ve uygulama imkânı tanıyan bir davranış biçimi
• Okur yazarlık, belirli bir kapasite ve davranış tarzı, günlük faaliyetlerde,
evde, işyerinde ve toplulukta basılı bilgiyi anlama ve kullanma becerisini -
birinin hedeflerine ulaşmak ve kişinin bilgi ve potansiyelini geliştirme becerisi
olarak tanımlanır (OECD / İstatistik Kanada, 2000a, sayfa 12).
Information Literacy
• Bilgi okuryazarlığı, bireylerin "bilgiye ihtiyaç duyulduğunda bunu
tanımalarını ve gerekli bilgiyi bulma, değerlendirme ve etkin bir şekilde
kullanma becerisine sahip olmalarını" gerektiren bir dizi yetenektir.

Resource:

Association of College and Research Libraries (ACRL).(2003) Information Literacy Competency Standards for Higher Education. [Online].
Available:

http://www.ala.org/ala/acrl/acrlstandards/informationliteracycompetency.cfm
Bilgi okuryazarlığına neden artan bir ilgi var?
• Hayat boyu öğrenme bağlamında
yeni öğrenme yaklaşımları ve
öğrencilerin öğrenmesine yeni
odaklanma
• Genişleyen miktar - bilgi aşırı yükü
• Farklı biçimlerde / yerlerde
• E-herşey
• Belirsiz kalite
• İntihal
Birincil
• Bilgiler ilk ortaya çıktığında orijinal biçimindedir.
• Başka herhangi bir yerde yayınlanmamış veya başka kimseler tarafından yorumlanmadı veya
değerlendirilmemiştir.
• Örnekler: bir dersin notları, bir olay yerinde insanlar tarafından yazılan gazete makaleleri, bilimsel bir
çalışmanın ilk yayınlanması, orijinal bir resim, el yazısıyla hazırlanmış bir el yazması, iki kişi arasındaki
mektuplar, birisinin günlüğü veya tarihi belgeler
İkincil
• Orjinal kaynağından alınarak yeniden düzenlenmiştir.
• Birincil kaynaklardan elde edilen bilgileri yeniden dener, inceler, test eder, yorumlar ve revize eder.
• Sınıf arkadaşınızın ders notlarına bakarak tuttuğu notlar, başka yerde yayınlanan bilimsel bir
araştırmayı raporlayan bir gazete makalesi, yeni bir CD'yi eleştiren bir makale, bir ansiklopedi makalesi
• Ayrıca, ikincil bilgiler sizi birincil bilgilere götürür.

Üçüncül
• Orijinal bilgilere ikincil bir kaynaktan daha uzaktır.
• Sizi ikincil bilgilere yönlendirir
• Örnekler, bir yazar hakkında eleştirel çalışma kaynakçası, genel süreli yayın makalelerine bir dizin veya
kütüphane kataloğudır.
• Bilimsel okur yazarlık, bilimsel bilgiyi anlama, analiz etme ve uygulama
Building Scientific Literacy
kabiliyetidir. (1 of 6)
• Bilimsel okur yazarlık dört farklı beceriyi içerir:
• Dünya hakkında bilgi toplama
• Bilimsel terim ve kavramları kullanarak açıklama
• Eleştirel düşünme
• Bu bilgileri, gerçek durumlara uygulama
 Bilgi Toplama Bu
bilgi ile ne
yapacaksınız?

Bilimsel Okur
Yazarlığı
Oluşturmak? Uygulama Bilimsel
Bilimsel
Açıklama
Okuryazarlık
Bilimsel Bu nedenl ilgili? Bilimsel olarak
nasıl açıklarım?

Okuryazarlığı
n Bir Modeli Kritik
Düşünme/değerl
endirme
Elimizdeki veriyi
değerlendirebilir
miyiz?
Bilimsel Okuryazarlık başka birçok
beceri ile ilgilidir
• Bilgi okuryazarlığı
• BİT becerileri - Medya okur yazarlığı
• Okur Yazarlık (Okuma, Yazma, Hesaplama, Diğer temel beceriler)
• Sözlü İletişim (Konuşma, Dinleme)
• Akıl Yürütme (Düşünme Becerileri)
Göstergeleri
• Bilgiye etkin ve verimli bir şekilde erişebilme
• Bilgiyi eleştirel ve yetkin bir şekilde değerlendirebilme
• Doğru ve yaratıcı bir şekilde bilgi kullanma becerisi
BILGI OKURYAZARLIĞI SÜRECI MODELLERI
"Bir araştırmacı bilgi ve veri organize edebilmeli ve kazanılan bilgiyi kullanabilmeli"
Araştırmacı aşağıdakilere dikkat etmelidir:
• Araştırmanın her alanında, mesleki dürüstlük içinde hareket etme ve dürüst
olmak, özellikle bilgi yönetimi ve dağıtımı (örn., Telif hakkı, intihal ve patent
sorunları)
• Bilgi arayışında ve yönetimde başkalarına yardımcı olmak için oynadığı rolü
• Sistematik kayıt tutma ihtiyacı, örneğin:
• arama stratejileri ve aranan kaynakları
• Bulunan kaynaklar ve kullanılan kaynaklar
• araştırma verileri ve metodolojileri
• Veri koruma ve kişilerin bilgilendirilmiş onayı olmadan araştırma verilerini etik
olarak paylaşmanın önemi
• Araştırma verilerini etik olarak arşivleme ihtiyacı
• Büyük miktarda verinin önemi
Araştırmacı şunları yapabilmeli
• Araştırma sorusunu çözmek için bulunan bilgileri ve verileri
kullanımı
• Bilgileri yönetmek için uygun bibliyografik yazılımı kullanımı.
• Uygun referans stilleri kullanarak basılı ve elektronik
kaynaklardan bahsetmek
• Etik, veri koruma, telif hakkı, intihal ve patent konuları da dahil
olmak üzere diğer araştırmacıların ve araştırma katılımcılarının
haklarına ilişkin konuların farkındalığını göstermek
• Akademik bütünlük için davranış standartlarını belirlemek
• Araştırma verisinin diğer projelerde tekrar kullanılması için etik
olarak depolandığından emin olmak için veri kürasyon fırsatlarını
tanımlamak
• Araştırma verilerini yönetmek ve yönlendirmek için veri yönetimi
yazılımını kullanın
BILGI OKURYAZARLIĞININ 7 TEMEL SÜTUNU
TANIMLA
• Kişisel bir bilgi ihtiyacını tanımlayabilme

BELİRLE/DEĞERLENDİR
• Mevcut bilgileri değerlendirebilme ve boşlukları belirleyebilme

PLANLA
• Bilgi ve verileri bulmak için stratejiler oluşturabilme

VERİ TOPLA
• İhtiyacınız olan bilgiye ve verilere ulaşma (elde etme)

DEĞERLENDİRME/YORUMLAMA
• Araştırma sürecini gözden geçirme ve bilgi ve verileri karşılaştırma ve değerlendirme becerisi

YÖNET
• Bilgi ve verileri organize edebilme ve edindiğiniz bilgileri profesyonelce ve etik olarak uygulayabilme.

SUNMA/YAYINLAMA
• Kazanılan bilgiyi uygulayabilme: araştırmalarının sonuçlarını sunabilme, yeni ve eski bilgileri ve veriyi sentezleyerek yeni bilgi yaratabilme ve
çeşitli şekillerde yayabilme.
Essential Question: Temel
Soru

(Which city, which product,

which poet? Acid rain?
Trade deficit?): (Hangi
şehir, hangi ürün, hangi
şair? Asit yağmuru? Ticaret
açığı?)

List subsidiary questions:

Yan sorularını listeleyin

Develop research plan:

Araştırma planını geliştirme

Gather info: Bilgi toplayın

Sort&sift: Sıralama ve
eleme
Synthesize: sentezle
Revise: revizyon
Report: rapor
Başarılı Araştırma Süreci için
• Araştırma her zaman çok adımlı bir süreçtir.
• Araştırma genellikle disiplinlerarasıdır.
• Konunuz hakkında genel olarak düşünün; sonra daraltın ve odaklamayı
kesinleştirin.
• Bulduğunuz her şeyin, nerede ve nasıl bulduğunuzun bir kaydını tutun.
 Başarıya Adımlar
Konunuzu Tespit Edin
• Konu, araştırdığınız fikir. Örnek: Okyanus kirliliği.
• Beyin fırtınası yapın ve konunun bir konsept haritasını oluşturun.
• Konunuzu farklı açılardan düşünün ve görselleştirin.
• İlgili ve birbiriyle ilgili konuları not edin.
• Arama gücünü artırabilecek terminolojiyi ve eş anlamlı kelimeleri not edin.

Konunuzu bir soru olarak açıklayın. Örnek: Kirlilik okyanusu nasıl etkiler?
• Soruyu derinleştirin. Örnek: Petrol kirliliği okyanustaki deniz yaşamını nasıl etkiliyor?
• Anahtar kavramları tanımlayın ve onlar için eşanlamlıları listeleyin. Örnek: okyanus, deniz suyu; kirlilik, petrol
sızıntıları; deniz canlıları, organizmalar, biyoloji, bitkiler, hayvanlar, balıklar, memeliler.
• Araştırmanızın bir bölümüyle ilgili disiplinler veya konu alanlarını listeleyin. Örnek: okyanus coğrafyası, çevre
ve yaşam bilimleri, balıkçılık, doğal kaynaklar, denizcilik, biyoloji, su ürünleri yetiştiriciliği, işletme.
Başarıya Adımlar
Temel bilgileri toplama
Konunun geniş bir bakışını elde edin.
Genel ve konuya özgü bilimsel sözlükleri kullanın.
Konuyla ilgili daha odaklı, derinlemesine veya tarihsel gelişimi inceleyin.
Farklı zaman dilimlerinde yazılmış kitapları kullanın ve daha güncel bilgilerle takip
edin.

Araştırmanıza Odaklanın
Konuyla ilgili bilgileri güncelleyin.
Popüler, ticari ve bilimsel kaynaklardan uygun düzenli bilgi elde edin.
Yüksek kaliteli, uygun web sitelerini kullanın.
Konuyla ilgili derinlemesine, odaklanmış bilgi toplayın.
Konunuz hakkında araştırma çalışmaları, anketler ve denemeler arayın.
Başarıya Adımlar
• Kaynaklarınızı Değerlendirin
Yazar konuyla ilgili yetkiye sahip mi?
Yazarın kimlik bilgeleri nelerdir?
Bilgiler, yazıldığı zamandan itibaren doğru mudur?
Bu konuyla ilgili fikir birliği var mıdır? Önemli fikirler nelerdir?
Kaynağın amacı nedir? Araştırmanızı nasıl etkileyecektir?
Amacı bilgilendirmek, eğlendirmek, öğretmek veya etkilemek mi?
Yazar kim yazıyor? Herhangi bir şekilde önyargılı mı?
Yazar materyali nesnel olarak incelemiş mi?
Yazar çeşitli bakış açıları sunuyor mu?
Kaynak araştırma sorunuza nasıl yardımcı olur?
Kaynağınız, değerli, ilgili bilgiler sağlıyor mu?
Kaynağınız, araştırma sorununun bir bölümünü cevaplıyor mu?
Aklınızda tutun
• Hiçbir çalışma mükemmel değildir
• "Tüm veriler bir şekilde kirlidir; Araştırma, o kirli veriyle ne yaptığınızdır
"(Manuel)
• Ölçüm seçimler içerir
Rakamlar konusunda hassas olun!
• İstatistik, karmaşık bilgileri basit sayılarla özetlemenin bir yoludur (Best).
• Araştırmacılar bu sayılara nasıl ulaştı?
• Verileri kim üretti ve varsayımları (önyargı) nedir?
• Anahtar terimleri nasıl tanımlamış ve kaç farklı şekilde tanımlanabilir?
References
1. Information Literacy Information Literacy- Basics, Standards, Models and Case Studies Pradeepa
Wijetunge, Acting Librarian University of Colombo
2. The Seven Pillars of Information Literacy : research lens, Moira Bent Robinson Library
3. Information Literacy: more than just a library induction (Michele Davies & Lori Havard)
4. Information Competence Development in Europe: trends and future prospects, Sirje Virkus
5. Tallinn University/Manchester Metropolitan University 1.07.2005 Information Literacy in
Undergraduate Engineering & Science Courses, Morag Coyne and Nasser Saleh
6. Burkhardt, J. M., MacDonald, M. C., & Rathemacher, A. J. (2010). Teaching information literacy: 50
standards-based exercises for college students. American Library Association.
7. A presentation by Kate Manuel, Instruction Coordinator and Susan E. Beck, Collection Development
Coordinator New Mexico State University Library
8. Krause, M., & Corts, D. (2016). Psychological science: Modeling scientific literacy. Pearson. Chapter
1.
9. Information Literacy, Essential Skills for the Information Age, Dr. Mike Eisenberg, University of
Washington