FBE 501

ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE
BİLİMSEL ETİK
Bölüm 3: Etik problem çözme teknikleri
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Amaç
• Etik ikilemlerle karşılaştığımızda bunları analiz edip, çözmek.

• Etik problemleri analiz etmek için metodların üzerinde çalışmak ve bunları nasıl
uygulayacağımızı görmek.

Mühendislik problemlerinin çözümünde, sayıları yerleştirip sonucu hesaplayacağımız uygun bir

formülasyon bulmak her zaman caziptir Bu tip problem çözme yaklaşımı mühendislik analiz
problemleri için kullanışlı olsada, etik problemleri çözmede kullanışlı değildir. Bunun için
problemleri anlamamıza yardımcı olan ama bazı teoriler mevcuttur, ama kolayca çözüme ulaştıracak
‘tak fişi bitir işi’ metodlar yada formulasyonlar mevcut değildir.
Tabi ki bazı problemler kolayca çözülür. Zimmete para geçiriyorsan, bu hareketin hırsızlık olduğu ve
ahlaken kabul edilemez olduğu gayet açıktır. Fakat çoğu zaman mühendisler bu önceki örnekte
olduğu gibi açık değil; belirsiz ve açık olmayan, ahlaki çelişkiler yaratan problemlerle karşılaşır. En
çok bu tarz problemler için analiz ve problem çözme metodlarına ihtiyacımız var.
 Etik Problem Çözme Teknikleri

1. Etik problem konularının analizi

Herhangi etik problemi çözmek için ilk adım ilgili konuları tam olarak anlamaktır. Bu konular
belirlendikten sonra sıklıkla çözüm kendiliğinden gelir.

Etik problemleri anlamak için ilgili konular 3 kategoriye ayrılabilir.

1. Gerçek
2. Kavramsal
3. Ahlaki

Bu konuları anlamak etik problemi uygun bir çerçeve içine yerleştirmeye yardımcı olur ve
sıklıkla çözüm yolunu da işaret eder.
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Eti problem çözme konularının çeşitleri:

Gerçek konular: Vakayla ilgili tam olarak ne bildiğimizdir – ör., gerçekler nelerdir. Bu konsept basit gibi
görünmesine rağmen, gerçekler bazı vakalarda açık ve net olmayabilir, uzlaşılmaz olabilir. Bu gerçeklerin bir
örneği çağdaş toplumda tartışılan kürtaj haklarında görülebilir. Fetüsün canlılığının başladığı ve kanunen
korunması gereken zaman hakkında büyük bir anlaşmazlık mevcuttur.

Mühendislikte de gerçekler üzerinde tartışmalar mevcuttur. Örneğin, küresel ısınma toplumu büyük ölçüde
ilgilendiren bir konu, sera gazlarını atmosfere salmaya devam ettiğimiz için. Buna otomobillerin ve
endüstriyel bitkilerin atmosferdeki karbondioksit gazı miktarını arttırarak sebep olduğu düşünülüyor. Bu
ısınma etkisinin problem yaratacağı ispatlansa, mühendislerin daha sıkı çevresel standartlara uygun olarak
yeni ürünler dizayn etmeleri, eski ürünleri tekrar dizayn etmeleri gerekebileceği için büyük önem arz ediyor.
Fakat küresel ısınma süreci henüz zar zor anlaşılmış bir süreç ve bu gazların kısıtlanması gerektiği tartışmalı
bir konu.
Eğer sera gazlarının atmosfere salınımının etkileri tam olarak bilinseydi, mühendislerin bunun düşürmek için
oynayacağı rolleri daha açık olacaktı.
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Etik Problem Çözme Konularının Türleri

Kavramsal konular, bir fikrin anlamı veya uygulanabilirliği ile ilgilidir.

Mühendislik etiğinde bunun anlamı, rüşvetin neyin kabul edilebilir bir hediyeye karşıt olarak
nitelendirileceğini veya belli işletme bilgilerinin tescilli olup olmadığını belirlemek anlamına gelebilir.
Rüşvet durumunda, hediye değeri muhtemelen bilinen bir gerçektir. Bilinmeyen şey, onu kabul etmenin bir iş
kararı üzerindeki haksız etkiye neden olup olmayacağıdır.

Örneğin, projeniz için potansiyel bir tedarikçi tarafından verilen bir spor müsabakasına verilen hediye ya da
biletin kararınızı etkilemesi gerektiği ya da arkadaşlar arasında hoş bir jest olup olmadığı kavramsal olarak
belirlenmelidir.

Elbette, olgusal konular gibi, kavramsal konular daima net değildir ve genellikle tartışmalara neden olacaktır.
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Etik Problem Çözme Konularının Türleri

Ahlaki sorunlar: olgusal ve kavramsal konular bir kere çözüldükten sonra, en azından mümkün olduğu
kadar geriye kalanlar, hangi ahlaki ilkenin durum için geçerli olduğunu belirlemektir.

Ahlaki meselelerin çözümü daha açıktır. Sorun tanımlandıktan sonra, ahlaki kavramın geçerli olduğu genelde
açıktır ve doğru karar açıkça görülür.

Bir satış temsilcisinin sunduğu bir "hediye" örneğimizde, bunun yalnızca bir hediye mi yoksa gerçekten bir
rüşvet olup olmadığı belirlendiğinde, uygun eylem açıktır. Bunun gerçekten bir rüşvet olduğunu tespit
edersek, etik olarak kabul edilemez.
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Etik bir sorunu çevreleyen konuların tartışmalı olabileceği göz önüne alındığında, bu tartışmalar
nasıl çözülebilir?

Gerçek konular: gerçeği ortaya koymak için araştırma yoluyla sıklıkla çözülebilir. Herkesin üzerinde
anlaşabileceği "gerçek" in nihai bir tayinini elde etmek her zaman mümkün değildir, ancak genel olarak
daha ileri araştırmalar durumu açıklığa kavuşturmaya yardımcı olur, anlaşma alanlarını artırabilir ve
bazen gerçekleri üzerinde fikir birliğine varabilir.

Kavramsal konular: terim ve kavramların anlamını kabul ederek çözülür. Bazen anlaşma mümkün
değildir, ancak somut konularla olduğu gibi kavramların daha ayrıntılı analizi en azından bazı konulara
açıklık getirmekte ve anlaşmayı kolaylaştırmaya yardımcı olmaktadır.

Ahlaki sorunlar: nihayet ahlaki konularda hangi ahlak ilkelerinin geçerli olduğu ve nasıl uygulanması
gerektiği konusunda anlaşmaya varıldı.

 Çoğu, belirli bir etik sorunu çözmek için gereken her şey, ilgili ilkelere göre ilgili konuların daha
derinlemesine bir analizidir. Sorunlar analiz edildikten ve geçerli ahlaki ilkeler üzerinde anlaşmaya
varıldıktan sonra, kararın ne olması gerektiği açıktır.
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Zorluklar

• Birçok durumda, özellikle olgusal konular gelecekteki olayların muhtemel sonuçlarının tahmini
ile ilgili olması durumunda, ilgili olguları belirlemek zor ya da imkânsızdır.

• "Rüşvet" veya "mülkiyet" tanımları üzerindeki argümanlar çözülmesi çok zor olabilir.

• İnsanlar ahlaki konularda hemfikir olabilir, bu nedenle anlaşmazlıkları daha ayrıntılı olarak
inceleyelim.
 Etik Problem Çözme Teknikleri

İlişki- Çatışma problemleri

Çizgi çekme
Akım şeması
Rüşvet-Hediye
 Etik Problem Çözme Teknikleri

İlişki (yakınlık) ve Çatışma Sorunları

Bir ilişki/ilişkilendirme probleminde, belirli bir durumda bir ilkenin geçerli olup
olmadığından emin değiliz. James'in A Şirketi'nde geliştirdiği süreci B şirketindeki yeni
duruma uygulayıp uygulamadığı, mülkiyet bilgilerinin mi yoksa bir alaka problemi mi
olduğu. Kararı, kavramsal konunun, "mülkiyet" kavramını nasıl tanımladığımız
konusundaki önceden çözüme bağlıdır.

Çatışma probleminde, belirli bir durum için geçerli görünen iki veya daha fazla ilke ile
karşı karşıyayız, ancak iki ilke farklı ve uyumsuz eylemler gerektirir.
 Etik Problem Çözme Teknikleri

İlişki/Yakınlık Problemleri

İlişki/Yakınlık Problemi Yöntemi

İlk olarak, konseptin açıkça uygulandığı bir durumdan belirsiz durumlar serisine
kadar, konseptin açıkça uygulanmadığı bir duruma kadar bir dizi davayı oluşturun.

İkincisi, çeşitli davalar arasındaki ahlaki olarak benzer benzerlikler ve farklılıklar

sıralanmalıdır. Neyin ahlaki açıdan alakalı olduğunu belirlemek için sihirli bir formül
yoktur. Bunun yerine, ahlaki olarak alakalı olanın kendi hislerinize güvenmeniz
gerekir.

Üçüncüsü, çeşitli durumlarda ahlaki açıdan alakalı benzerlikler ve farklılıklar

sıraladıktan sonra, mülkiyet gerektiren ve edilmemesi gereken bilgilerin aktarımı
arasındaki sınır çizgisini belirlemelisiniz.
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Çatışma sorunları

Mühendislikte en zor olan problemdir.

Sıklıkla karşılaşacağımız bir etik sorun çözme alanı, bize her biri doğru olan iki çelişkili ahlaki
değer arasında seçim yapmamızı sağlayan sorunlarla ilgilidir. Bu durumda doğru seçimi nasıl
yapabiliriz?

Çatışma sorunları üç şekilde çözülebilir.

 Etik Problem Çözme Teknikleri

Daha düşük seviyeli göz önlemi istihdam

Çoğu zaman, çelişkili ahlaki tercihler vardır, ancak biri tabii ki diğeri için daha önemlidir.
Yaratıcı orta yol bulma
Bu çözüm, herkes için geçerli olacak bir çeşit uzlaşma girişimidir. Buradaki vurgu "yaratıcı" sözcüğünde
olmalıdır, çünkü herkes için kabul edilebilir orta bir zemini bulmak ve herkese satmak için büyük bir diplomasi
bulmak çok fazla yaratıcılık gerektirir. Satış işleri, çoğunlukla şaka yaparak "kimsenin istediğini alamadığı
çözüm" olarak tanımlanan doğa uzlaşması nedeniyle özellikle zordur. Yaratıcı bir orta yol bulma örneği, zehirli
bir atığın yerel bir göle atılmasından ziyade, atık ürünün en aza indirgenmesi için üretim sürecini yeniden
şekillendirmenin yollarını bulmak, toksisiteyi en aza indirgemek için atığı ön işleme koymanın yollarını bulmak
veya ekipmanı belediye su sistemine yüklemeyi teklif etmek; ve sonrasında tüketime izin vermek gösterilebilir.
Açıkçası kimse bu alternatiflerden tamamen memnun olmayacak çünkü yeniden tasarımlar ve önişleme maliyeti
gelip zaman alacaktır. Bazı insanlar zehirli maddelerin miktarınıen aza indirgeyerek bile tatmin edici
olmayacaktır..

Zor seçim yapmak

Son olarak, kolay bir seçim olmadığında ve orta bir zemin bulmaya yönelik girişimler başarısız olduğunda, zor
olanı yapmak tek çare olabilir. Bazen, o sırada mevcut bilgilerle mümkün olan en iyi seçimi yapmanız gerekir.
Genellikle, yolun doğru olduğu «hislerinize" güvenmelisiniz.
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Çizgi Çekme yöntemi

• Çizgi çizimi, çeşitli örneklerin ve varsayımsal durumların bulunduğu bir çizgi çizerek
gerçekleştirilir.

• Bir taraftan "olumlu bir paradigma", açıkça ahlaki açıdan kabul edilebilir bir şey örneği.

• Öbür ucunda, ahlaki açıdan kabul edilebilir olmayan bir şeye örnek olan "negatif paradigma"
yerleştirilir.

• Pozitif paradigmaya daha yakın uyan örnekler onun yakınında yer alır ve olumsuz paradigmaya
daha yakın örnekler paradigmanın yakınına yerleştirilir.

• Ahlaki sorunun hat üzerindeki uygun yere yerleştirilmesi.

 Etik Problem Çözme Teknikleri

Sorun: Şirketimizin hafif tehlikeli atıkları bir göle atarak imha etmektedir. Yakındaki bir kasaba ise içme
suyunu bu gölden almaktadrı. Yapılan bir araştırma, göldeki atık miktarı ile milyonda 5 (ppm) olacağını
gösteriyor. Bu atık için EPA limiti 10 ppm olarak belirlenmiştir. 5 ppm seviyesinde, herhangi bir sağlık
problemi beklemiyoruz ve tüketiciler, içme suyunda bileşiği tespit edemiyorlar.

Analiz :

Olumlu paradigma: Kasaba için su temini temiz ve güvenli olmalıdır.

Olumsuz paradigma: Atığın zehirli düzeyleri göle atılır.
Öncelikle negatif ve pozitif paradigmaları çizgi üzerinde yerleştiriyoruz.
Ardından varsayımsal sonuç ve çözümleri sıralıyoruz.

16
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Göz önünde bulundurmak için bazı başka varsayımsal örnekler oluşturalım:

1. Şirket kimyasalları göle atıyor. Dakikada 5 ppm'de kimyasal zararsızdır, ancak şehrin
suyunun alışılmadık bir tat olacaktır.
2. Kimyasal şehirdeki mevcut su arıtma sistemi ile etkili bir şekilde temizlenebilir.
3. Kimyasal şirket tarafından satın alınacak teçhizat ile kasaba tarafından temizlenebilir
4. Kimyasal madde, kasaba tarafından mükellefin ödeyeceği ekipmanla birlikte temizlenebilir.
5. Bazen, kimyasala maruz kalma, insanları hasta hissettirir, ancak bu sadece 1 hafta sürer.
6. 5 ppm'de, bazı insanlar oldukça hastalanabilir ancak hastalık sadece bir hafta sürer ve uzun
vadede zarar vermez.
7. Atık seviyesini 1 ppm veya daha da azaltmak için ekipman fabrikaya monte edilebilir.
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Fakat uygun çözülmenin ne olduğu açık olana kadar egzersize daha fazla örnek vererek devam ettirilmelidir.
Dolayısıyla, uygun şekilde yerleştirilen örneklerle çizgimizi yeniden çizin:

Örnekleri hazırladıktan sonra, bilgide bir boşluk bulunduğu açıkça görülebilir. Örneğin bizim durumumuzda,
mevsimsel değişim atık konsantrasyonu ve şehrin su kullanımı hakkında daha fazla bilgiye ihtiyacımız vardır. Ve
kimyasalın diğer kirleticilerle olan potansiyel etkileşimleri hakkında bilgi iyi olabilir.

Dolayısıyla sorunumuzu bir "P" ile belirtmeli ve hat boyunca uygun yere yerleştirmeliyiz.
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Ve şimdi, eğer sorun olumlu bir paradigmadan uzaklaşırsa, yapılabilecek daha iyi seçimler olacaktır.

• Bu eylemin etik olarak kabul edilebilir gibi görünmesine rağmen unutulmamalıdır ki nihai kararın için göz önünde
bulundurulması gereken birçok husus vardır.

• Bu problem çözme yöntemi, problem analizinde yardımcı gibi görünsede hatalı sonuçlara yol açabilir. Çizgi çizimi,
aslında yanlış olduğunda bir şeylerin doğru olduğunu kanıtlamak için kolayca kullanılabilir. (çizgi çizimi yalnızca
objektif ve dürüstçe kullanıldığında etkilidir) Örnekleri nereye koyacağınıza ve paradigmaları nasıl tanımlayacağınıza
karar vermek size kalmıştır.

• Yanlış paradigmalar kullanarak, hattın yanına örtük olmayan bir şekilde yerleştirme ve sorunun örnekler içindeki
dürüst olmayan yerleştirilmesi ile yanlış sonuca ulaşabilirsiniz.
 Akış yöntemi
• Akış çizelgeleri, mühendislik öğrencileri tarafından, özellikle bilgisayar programlarının geliştirilmesinde
sıklıkla kullanılır.

• Mühendislik etiğinde akış şeması, çeşitli olayların, özellikle de dikkate alınması gereken bir dizi olayın ya
da birbirlerinden kaynaklanan bir dizi sonuçların analiz edilmesi için çok yardımcı olur.

• Belirli bir probleme uygulanabilen benzersiz akış şeması yoktur. Aynı problemi analiz etmek için farklı
akış diyagramları kullanılabilir.

• Akış çizelgeleri kullanmanın avantajları :

• Bir durumun görsel resmini verir.

• Her karardan kaynaklanan sonuçları kolayca görebilirsiniz.

• Sorunu çözmek için akış diyagramında olabildiğince objektif ve dürüst olmak lazımdır.
 Etik Problem Çözme Teknikleri

• Bu çizelge çevredeki topluluk için güvenlik konularını vurgular.

• Grafikte belirtildiği gibi, alınmış olabilecek birkaç yol vardır ve yapılması gereken çoklu kararlar vardır.

• Böylece, akış şeması size hangi seçimin etik ve hangisinin uygun olmadığını karar vermenize yardımcı olur.

• Akış çizelgelerinden etkin bir şekilde yararlanmanın anahtarı, olası sonuçların ve senaryoların belirlenmesinde
yaratıcı olmak ve olumsuz bir yanıt almaktan ve projeyi durdurmaya karar vermekten çekinmemektir.
Union Carbide would like to
build plant in Bhopal

Are safety
laws in India Yes Design plant
as restrict as as in U.S
in U.S?

No

Are local
Yes
Laws adequate Design according
For safe to local standards
Operation?
 No
Decide on minimal
Build plant any way
standards that will
and assume risk
ensure local safety

Is
this cost- Yes
Build plant
effective?

No

Invest else where

• Application of a simple flow chart to the Bhopal case.

 Etik Problem Çözme Teknikleri

Problem Çözme Yöntemlerinin Uygulanması: Rüşvet / Hediye Kabulü

Rüşvet: Sahtekâr davranmaya teşvik etmek için bir pozisyondaki birisine teklif edilen/verilen para ya
da bir iyilik olarak tanımlanır.

Mühendislik etiğinin birçok gri alanından biri, satıcılardan hediye almak veya müşterilere iş güvenliğini
sağlamak için armağanlar sunmaktır. Buradaki zorluk, hediyeler için rüşvet olarak algılama veya rüşvet
olarak algılama potansiyeli nedeniyle ortaya çıkar. Bu durum birçok profesyonel meslek dalında
mevcuttur.

Çoğu durumda, rüşvet ile basit bir hediye arasında ince bir çizgi vardır. Bazen, ayrımın hediye değeri ile
ilgisi vardır. Daima, hediye niyeti ile ilgisi vardır. Hediyenin ne kadar masum olursa olsun,
uygunsuzluğun ortaya çıkmaması önemlidir.
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Satış ziyareti sırasında, bir satış temsilcisi size şirketin adını ve logosunu içeren bir kahve kupası
sunar. Kupanın değeri beş dolardır. Bu maddeyi kabul edebilir misiniz?
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Bu maddenin şirketin adı yazılı 350 dolarlık bir kristal kaseye dönüşmesi durumunda bu sorunun
cevabı değişiyor mu? YA üzerinde şirket ismi yazmasa?
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Öğle saatinde bir satış temsilcisiyle görüşmeniz sürüyor. Seni öğle yemeğine davet ediyor. Fast-
food restorana gidip kendi öğle yemeğin için para ödüyorsun. Bu uygulama kabul edilebilir mi?
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Pahalı bir Fransız lokantasına giderseniz, bu sorunun cevabı değişir mi? Ya yemek ücretini ödemek
isterse?
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Sürekli alım yaptığınız bir satış temsilcisi, bu hafta sonu yerel belediye tesislerinden birinde tenis
oynamak isteyip istemediğinizi sorar. Gider misiniz?
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Ya sizi üye olduğu özel bir yerel kulüpte tenis oynamak üzere çağırması durumunda, cevabınız
farklı olur mu? Kulübün misafir ücretini sizin için ödüyorsa ne olur?
 Etik Problem Çözme Teknikleri

Bir şirket satış temsilcisi Cleveland'da bir günlük satış seminerine katılmanızı istiyor. Şirketiniz
seyahatiniz için ödeme yapacak Gitmeli misin?

Toplantı Miami’de olursa nasıl olur? Satış temsilcisinin şirketi size para ödeyecekse ne olacak?
Ailen de davet edildiyse ne olacak?
 Etik Problem Çözme Teknikleri

FLEDDERMANN, CHARLES B. "Engineering Ethics."