FBE 501

ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ VE
BİLİMSEL ETİK
Bölüm 1: Giriş
Yakın zamanda Mühendislik Fakültesinden yeni mezun oldunuz ve son birkaç aydır Larom şirketinin Kimya
Mühendisliği Ar-Ge biriminde çalışıyorsunuz. Fakültede iken katalizörler ile yaptığınız umut verici çalışmalar
nedeniyle işe alındınız.

Birim sorumlusu Alex Smith yaptığı toplantıda iki gün içerisinde Larom tarafından geliştirilmekte olan büyük bir
üründe hangi katalizörün kullanılacağı konusunda birim olarak tavsiyede bulunmanız gerektiğini söyledi.
Birikiminizdeki mühendislerin ezici fikir birliği, uzun yıllara dayanan deneyimleri ile, A katalizörü iş için en iyisi
olduğunu belirtirler. Ancak siz Larom'da yürüttüğünüz araştırma da, katalizör B'nin daha güvenilir, daha verimli
ve oldukça düşük maliyetli olabileceğine dair bazı verilere ulaştınız. Doğal olarak daha kesin sonuçlar elde
edebilmek için katalizör tavsiyesinin bir ay sonraya ertelenebilmesinin mümkün olup olmadığını sordunuz.

Alex, "Bir ayımız yok, iki günümüz var. B üzerinde biraz daha araştırma yapmak güzel olabilir, ancak bu projede
zaten çok fazla zaman harcadık. Katalizör B hakkındaki analiz sonuçları göz ardı ederek tavsiye raporunu
yazmalısın. Bu karar vermek zorunda olduğunuz zamanlardan birisi, kararlı görünüp, oyalanmaktan
vazgeçmeliyiz. Yönetim bu konuda sabırsızlanıyor ve ayrıca bu alanda çok fazla tecrübemiz var." der.

Laromda çalışmaktan memnunsunuz ve mezun olur olmaz bu kadar iyi bir iş bulduğun için şanslı hissediyorsun.
Meslektaşlarınıza meydan okumak gibi bir niyetin de yok. Üstelik hangi katalizörün en iyi olduğu kesin kararını
da veremedin. Yine de, katalizör B üzerinde çalışmak için daha fazla zaman istiyorsun ve Katalizör B hakkındaki
analiz sonuçları rapordan çıkarma konusunda emin değilsin. Ne yapmalısın?
• Etik ahlak özelliklerinin çalışmadır.

• Etik, aynı zamanda, diğer insanlarla olan ilişkisinde her bir kişi tarafından
yapılan ahlaki seçimlerle de ilgilidir.

• Bilim adamları olarak biz etik konusunda endişeliyiz çünkü bu tanımlar bir
kişinin hayatımızda yarattığı tüm seçimler için geçerlidir, bu konudaki
uzmanlık alanımızı uygularken yapılanlar da dahildir.

FBE 501 3
• Bu dersin amacı, sizi karşı karşıya kalmadan önce sizi önemli etik sorunlara
duyarlı hale getirmektir.

• Diğer mühendislerin karşılaştığı durumları inceleyecek ve mesleki

kariyerinizde benzer durumlar ortaya çıktığında ne yapabileceğinizi
geçmişteki önemli vakaları anlayarak çözmenizi sağlayacak şekilde
anlamlandırmaya çalışacaksınız.

• Son olarak, ortaya çıktıklarında etik sorunları analiz etme ve çözme

teknikleri öğreneceksiniz.

FBE 501 4
• Amacımız sıklıkla "ahlaki özerklik (moral autonomy)" terimi kullanılarak
özetleniyor.

• Ahlaki özerklik, ahlaki konularda eleştirel ve bağımsız düşünebilme ve bu

ahlaki düşünceyi mesleki mühendislik uygulamaları boyunca ortaya çıkan
durumlara uygulayabilme becerisidir.

FBE 501 5
• Sonuçta, hayatınızın bu noktasında, zaten iyi ya da kötü bir adamsınız demektir.

• İyi insanlar yapmakta olan doğru şeyi zaten biliyorlar ve kötü insanlar ne kadar
etik eğitime sahip olursa olsun doğru şeyi yapmayacak.

• Çoğu durumda etik bir soruna doğru tepki çok açıktır.

• Bununla birlikte, mühendislik uygulamasında karşılaşılan etik sorunlar birçok kez
çok karmaşıktır ve çelişkili etik ilkeleri içermektedir.

FBE 501 6
Günümüz ahlakının kökenleri
• Eski Yunanlılar - özellikle Sokrates, Aristoteles
• Judeo - Hristiyan geleneği
• İslâm
• Budizm
• Hinduizm

• Batı etiği ilk ikiden başlayarak gelişti.

FBE 501 7
Felsefe Hukuk Din

Etik bilimi

FBE 501 8
Etik ve din
• Bazı insanların ahlakı dine dayanır (ancak normalde dindar insanlar ahlaka
aykırı olabilir).
• Etik sahibi kişiler dindar olmak zorunda değildirler.

FBE 501 9
Etik ve hukuk

Mühendislik ve iş dünyası, uluslararası ve yerel düzeydeki yasalar tarafından

yönetilir.

Yasal olan şeyler etik açıdan kabul edilebilir

örn., Yasaklanmamış ama bilinen bir toksik maddenin havaya
bırakılması.

Bir mühendis olarak, yasalara uyarsanız, en azından güvende olursunuz.

FBE 501 10
Kişisel ve İş Etiği
• Kişisel etik, günlük hayatımızda başkalarına nasıl davrandığımız ile ilgilenir.

• Profesyonel (iş) ahlakı genellikle kişisel bir seviyeden ziyade örgütsel

düzeyde seçimler içerir.

FBE 501 11
Etik sorunlar
• Nadiren herkesin kabul edeceği doğru bir cevabınız olur.
• Bazen birden fazla açıkça doğru yanıt olabilir.
• Bazen birden fazla açıkça yanlış yanıt olabilir.

FBE 501 12
Etik Teoriler
• Faydacılık Etik Teorisi
• Görev Etik Teorisi
• Haklar Etik Teorisi
• Erdemler Etik Teorisi

FBE 501 13
Faydacılık Etik Teorisi
• John Stuart Mill (1806 – 1873)
• Belli bir durumdaçoğunluk için en iyi sonucun üretilip
üretilmediğine ilişkin bireysel eylemler değerlendirilmelidir.
• Çoğunluğun faydasına olacaksa kuralları yok sayılması
mümkün olabilir.
• Etkilenen herkes (toplum) için iyi ve kötü sonuçların
dengesini göz önünde bulundurur
• İnsanların esenliğini geliştirmeye yarayan eylemler iyidir
• Maliyet Fayda analizi örnek bir uygulamadır
• Çoğu kişiye fayda sağlanması düşüncesi, birkaç kişinin
gereksiniminden daha fazla önemlidir.

FBE 501 14
Görev Etik Teorisi (Kant etiği)
• Immanuel Kant (1724 – 1804)
• Görev ahlâkı etik davranışlar, birisinin görevlerinin
doğru bir şekilde yerine getirilmesinin bir
sonucudur.

• Adil olmak, dürüst olun, acıya neden olmayın.

• Çoğunluğun yararına uygun olsun olmasın

yapılması gereken görevler vardır (ör. Herkese adil
davranmak veya Kimseyi yaralamamak)

FBE 501 15
Haklar Etik Teorisi
• John Locke (1632 – 1704)
• İnsanlar, başkalarının saygı göstermekle
yükümlü olduğu temel haklarına sahiptir.
• İnsanlar aşağıdakileri yapma hakkına
sahiptir:
• Yaşam
• Hürriyet
• Mülk

FBE 501 16
Değerler etik teorisi
• Ne tür insanlar olmalıyız?
• İyi karakter niteliklerini - erdemlerini destekliyorsa, eylemler doğrudur:
sorumluluk, dürüstlük, yetkinlik, sadakat.
• Kötü karakter özelliklerini - aksilikler, sahtekârlık, haysiyetsizlik,
sorumsuzluk - destekliyorsa eylemler yanlıştır.

FBE 501 17
Etik uygulama modelleri

• Malpraktis veya Minimalist Model

• Makul Bakım, ya da Gerekli Bakım Modeli
• İyi Çalışma Modeli

FBE 501 18
Malpraktis veya Minimalist Model
• Bu modelde, sadece mesleğin standartları ve gereklilikleri ile uygulanan
diğer kanunların veya kuralların karşılanmasıyla ilgilendiği minimalist bir
modeldir. Bu model, birinin bir gereksinimi karşılamamasından kaynaklanan
sorunlar veya kazalar olduğunda (meydana geldiğinde) arızayı ve
sorumlusunu bulmaya çalışmaktadır.

FBE 501 19
Makul Bakım, ya da Gerekli Bakım
Modeli
• Mesleğinin uygulanmasında makul tedbirler alması veya
bakım yapması beklenen modedir. Model zarar vermemek
için çaba gösterir ve "normal, bir makul standardı"
karşılamaya çalışır.

FBE 501 20
İyi Çalışma Modeli
• Profesyonellerin, standartların ve kodların gerektirdiği
sınırların ötesine geçerek, ürün güvenliği, sosyal sağlık veya
sosyal refahı iyileştirmek için yapmaları gerekenleri
yapacakları bir uygulaması modeli.

FBE 501 21
R&M Makina AŞ yıllarca XYZ AŞ'ye karmaşık ekipmanlar ve güvenilir onarım
hizmeti vermiştir. Bir gün, XYZ AŞ arızalanan bir ekipmanı iade eder. XYZ
AŞ'den bir temsilci olan Archie Hunter, R&M Makina AŞ'nin satış sonrası
hizmetler bölge temsilcisi olarak Norm Nash ve XYZ AŞ'nin iade ettiği
ekipmanın üretiminde çalışan ve ürünü yakından bilen bir ARGE mühendisi
olan Walt Winters bir toplantıda bir araya gelirler.

Norm Nash, şirketin "resmi pozisyonunu" şu şekilde ifade eder: “ekipmanda

üretimden kaynaklanan herhangi bir arıza yok ve ekipman iyi durumda”. Bu
sırada, toplantı sırasında Walt Winters ekipman ile ilgili bir sorun olabileceğini
ve bu sorunun kendilerinden kaynaklandığından şüphelenir. Ekipmanın şirketi
tarafından düzgün bir şekilde test edilmediğinden ve şirket içi bir problem
yüzünden arızalı olabileceğinden şüpheleniyor.

Tartışma Sorusu 1:
Walt, müşterinin yanında bu konuda bir şeyler söylemeli mi yoksa toplantıdan
sonra Norm Nash ile görüşmek için beklemeli
FBE 501 mi? 22
Walt toplantı sırasında sessiz kalır. Toplantının ardından Norm ile tanısı hakkında
konuşur. XYZ A.Ş.'ye arızanın R & M'nin hatası olduğunu ve arızalı ekipmanın R&M
tarafından değiştirileceğini söylemeleri gerektiğini belirtir. Norm, "Bunun bizim
hatamız olduğunu kabul etmek akıllıca değil" der ve ekler "Müşterilerimize
hatalarımızı göstererek ve işimizin kalitesine olan güvenini azaltmamıza gerek yok.
Bunun yerine bir iyi niyet göstergesi olarak ekipmanı değiştirmemiz yeterli olacaktır.”

R&M Makina AŞ yönetimi, XYZ firmasına şu şekilde cevap vermeyi uygun görür:
“Yıllardır iyi bir müşterimiz olduğunuz için herhangi bir ücret almadan ekipmanın
yenisini göndereceğiz.” Sorunun kaynağı hakkında herhangi bir bilgi vermez.

Tartışma Sorusu # 2:
R&M Makina AŞ yönetiminin çözümünü tartışın. R&M'nin sorunu ele almanın
yöntemi, bu noktada Walt Winters için herhangi bir kaygının sebep olur mu yoksa
temel olarak bir "yönetim sorunu" mudur?
FBE 501 23
Tartışma Sorusu # 3:
Birçok mühendis sonunda yönetim pozisyonlarına geçerler. Walt bir gün
yönetici olursa, eğer varsa, bu durumdan hangi dersleri almalıdır?

FBE 501 24
 •Kaynaklar
• Fleddermann, C. B. (1999). Engineering ethics (Vol. 4). Upper Saddle River, NJ: Prentice Hall.
• Rabins, M.J., Harris, E., Pritchard, M.S., and Lowery, L.L., “Engineering Ethics,” http://ethics.tamu.edu

•fbalci@gaziantep.edu.tr

FBE 501 25