ETK 101

MHENDSLK ET

Prof.Dr.Barlas ERYREK

= SOFIA = HKMET= Bilgelik*
*Efesteki Celcus ktphanesinin
kapsndan(M 300)

Phileosophia


Yunanca seviyorum peinden
kouyorum, aryorum anlamna gelen
phileo ve hikmet, bilgelik anlamna
gelen sophia
Dersle ilgili bilgiler:
0.Ders 50 dakikadr.Derse hocadan nce gelin-
melidir.11:35 den sonra gelenler derse kabul
edilmezler.
1.Devam mecburiyeti % 70 (Kesinlikle uygulanr.
Kayt srasndaki gecikmeler de devamszla saylr.)

2.Ylii snav 1 adet: %30

3.Ylii devi 1 adet: %20

4.Ylsonu snav : %50
Bu dahil btn genellemeler yanltr. F.NETZSCHE

A.Ders Notu:
Mhendislik Etii, B.Eryrek,Fotokopici,2010
Not:Ders notunun tm getirisi renci burs havuzuna
gitmektedir.
B.Trke yaynlar:
1. Bilim etii, D.B. Resnik,Ayrnt yaynlar 2002.
2. Etik, W.Frankena, mge yaynlar, 2007
3. Etie giri, A.Pieper, Ayrnt, 1999
4. Mhendislik etii,s.Onbaolu,Doa yaynclk, 2003
5. Felsefe,Nesrin Kale, MEB 2007
6. Genler iin bat felsefesi,Luc Ferry,T..B.,2008
7.Felsefeye giri, Ahmet Arslan,Adres yayn.,2007
8. Ahlak ve Etik,C.Sadk Yaran, Rabet, 2010
C.ngilizce yayn:
Engineering Ethics, C.Mitcham & R.s.Duval
D. nternetteki eitli Powerpoint sunumlar.
lkelerin olacak
Seni satn alamayacaklar
Aptallarn uydurduu
Ataszlerine
inanmayacaksn:
"Parann satn alamayaca ey yoktur."
"Herkesin bir fiyat vardr."
Gibi szlere kanmayacaksn
Onurunla, kimliinle
ve beyninle akll yaayacaksn
reteceksin, seveceksin,
Sevileceksin
nanlarnn arkasnda duracaksn
Sevgilerin karlksz,
Yardmlarn gizli olacak!
Seni attan, ottan ayran zelliin
Farkna varacaksn
nk sen insansn
Ve bunu yakaladn gn
bembeyaz yaayacaksn.

MJDAT GEZEN


lim ilim bilmektir,
lim kendin bilmektir.
Sen kendini bilmez isen,
Ya nice okumaktr.

Okumaktan mna ne,
Kii hakk bilmektir.
n okudun bilmez isen,
Ha bir kuru emektir.


Yunus Emre(1240-1321)
Cehaletle deha arasndaki gerek fark nedir biliyor musunuz?
Dehann snrlar var ,cehaletinse hibir snr yoktur. Whoopi Goldberg
GR
Mhendislik etiini anlamak iin sorulmas gerekli drt
soru vardr:
1. Etik nedir?
2. Mhendislik nedir?
3. Etikle mhendislik arasnda nasl bir iliki vardr?
4. Mhendislik mesleinde etik nedir?
Ders bu sorulara cevap vermek zere tasarlanmtr.
Kaplumbaaya dikkat et! Ancak kafasn karp risk aldnda ilerleyebilir.
James B. Conant

Blm 1

ETK NEDR ?

-Ahlak kurallar
-Ahlak felsefesi
Etik nedir? sorusunu cevaplandrabilmek
iin u ayrmn yaplmas gerekir:
1.Bir konu olarak etik(Ahlak)
2.Bir inceleme alan olarak etik(Ahlak
felsefesi)

1.Bir konu olarak etik:Ahlaki davranlar
ynlendiren davran standartlarn(ahlak
kurallarn) belirler.Bunlarn ou zamanla ve
yreye gre deiebilen deer yarglardr.
nk bugn geerli olan bir ahlak kural
zamanla nemini kaybedebilir.
Ahlakn Tanm :
Ahlak,insann doasndaki ktlk(erdemsizlik)
ynnn arndrlmas(denetim altna alnmas) ve
iyilik(Fazilet/erdem) ynnden gelitirilmesi ve
bylece toplumsal ilikilerin barl bir
biimde(daha az kt/zararl, daha ok iyi/yararl)
srdrlmesi iin;
-insani deneyimlere dayal olarak oluturulmu
bulunan;
-toplumun ve vicdanlarn ounluunun
deerini/nemini/yararn kabul ettii;
dnsel ve eylemsel etkinlikler ve bunlarn
gereklemesine ynelik deerler(davran
standartlar/ilkeler/kurallar ve tler)
2.Bir inceleme alan olarak etik( Veya
ahlak felsefesi ):

Yukarda sz edilen davran
standartlarn inceler. Bir inceleme alan
olarak etik, temel ilevi ahlaki kural
gelitirici ve tleyici olmayan,
deerlendirmeye ve eletirmeye bal
bir felsefe disiplinidir, ve yreye ve
zamana bal olarak deimez, tekdir.

Ahlak felsefesinin konusu,insann
hareketleri,insann yapp etmeleridir.
Ancak,insann igdsel kkenli yapp
etmeleri,ahlak felsefesinin konusu
olamaz.
nsann zgrce ve bilinli yapp
etmeleri ahlak felsefesinin konusu olur.



gd: Bir canl trnn btn bireylerinde,akl ve dnceden bamsz olarak,doutan gelen,
renilmeyen, bilinsiz her trl hareket ve davran. Her tre ait, tr davrann belirleyen
igdler olduu gibi, tm trlere ait ortak igdler de (annelik igds ve reme igds gibi)
vardr.








1.Bir Konu Olarak Etik,

Yani, ahlaki davran standartlar iki gruba ayrlr.

1.1.Genel davran standartlar(Genel ahlak standartlar)
1.1.1. Altn lke ve Temel lkeler
1.1.2. Evrensel Ahlak lkeleri
1.1.3.st lkeler
1.2.zel standartlar(Grup,meslek, i , kurum etii veya
ahlak)
En insani davran, bir insann utanlacak duruma dmesini nlemektir NIETZSCHE


ETK




KONU OLARAK: Ahlaki davran Standartlar NCELEME ALANI OLARAK:Ahlak Felsefesi
Betimleyici Yntem
Normatif Yntem
Analitik Yntem
Genel Davran zel
Standartlar Standartlar
(Genel ahlak (Grup,Meslek, i,
standartlar) kurum etii-Ahlak-)






Etik kavram dnda incelenen ve davranlar ynlendiren dier
davran standartlar: Hukuk standartlar, Siyaset standartlar
Altn Temel Evrensel Ahlak
lke lkeler lkeleri
Yzeyde hazine bulamazsnz.
1.1.Genel Ahlak Standartlar

Ahlak bir toplumun en genel standartlarn
ierir. Bu standartlar, bireylerin mesleki ve
kurumsal rollerinden bamsz olarak,
toplumun tm iin geerlidir.Ahlaki
ykmllkler dier ykmllklerden daha
nceliklidir.rnein,yalan sylememek gibi
bir ahlaki grevim varsa, iim yalan
sylemeyi gerektirse bile yalan
sylememeliyim.
Ahlak standartlar, ou kiinin ocukluunda
rendii ve aada aklanan evrensel ahlak
ilkelerini ierir.rnein,yalan sylememe,
aldatmama, almama ve bakalarna zarar
vermeme gibi.
Kiinin dili ve devleti gibi, bu ilkeler bireyden
nce var olur ve bireyden sonra da var olmaya
devam eder.Birey bunun iine doar ve az ok
bunun bir paras olur.
Temel ahlak ilkeleri, bireylerin ahlaki
davranlarn ynlendiren toplumsal ahlaki
davran standartlardr.


Ahlaki Davran Standartlar
Ahlaki davran standartlarnn hiyerarik
yaplanmas, en stten aaya doru
kabaca yle sralanabilir.
1.1.1-Altn ilke ve temel ilkeler
1.1.2-Evrensel Ahlak ilkeleri
1.1.3-st ilkeler
1.1.4-zel ilkeler;mesleki ve i ahlak
ilkeleri


Her sey stne stne geliyorsa, belki de sen ters gidiyorsundur. Frans. ata.

Altn ilke ve temel ilkeler ve
evrensel ahlak ilkeleri, hangi
kltrde yaarsak yaayalm,
daha yerel dzeyde ileyen etik
kurallardaki atmalar
zmemize yardmc olur.

1.1.1-Altn lke ve Temel lkeler
Altn ilkeNormatif etiinklasik bir rneidir.
Altn ilke, tm dinlerin ortak ilkesi
olan;
Sana yaplmasn istemediin eyi
sen de bakasna yapma veya
baka bir ifade ile;
Sana nasl davranlmasn istiyorsan
sen de baka insanlara yle davran
ilkesidir.
Altn ilkenin kendisi bizzat bir ahlaki norm
deil, ahlaki normlar iin l ilke olarak
ortaya kmaktadr. Benzer ekilde, ahlaki
l ilkesi olan dier temel ilkeler;
Herkes senin gibi davransa ne olacan
dn,
Kendi iradeni baladn ana ilkelerin,her
zaman genel bir yasa koyucu ilke olarak
geerli olabilecei ekilde davran(Kant),
Toplumdaki herkes yaptn gryormu
gibi davran.

NEML BR BLG
lerde grlecei gibi, Felsefe ve etik eski
Yunanistanda domu ve gelimitir. Yunan
dnyas aristokratik bir dnya, yani
btnyle varlklar arasnda doal
(Doutan kaynaklanan)bir hiyerarinin
mevcut olduu kanaatine dayanan bir
dnyadr.Bu nedenle bu dnyada klelik de
normaldir.nsanlar arasnda doutan gelen
eitli farklar vardr.Yani doal yetenekler
doutan gelen edinimlerdir.Baz insanlar
dierlerinden daha gl ve daha aklldr.
Yunanllarn ahlaki szvarlnda , erdem** kavram,
dorudan doruya doal yetenek veya doal istidat
kavramlarna baldr.Erdem, her eyden
nce,yetenekle donatlm doal(doutan gelen) bir
yapnn mkemmelliidir. rnein, Aristoteles etikle
ilgili bir kitabnda erdemli gz den bahseder. Bu
mkemmel bir ekilde gren yetkin bir gz anlamnda
sylenmitir.
Buna karlk ahlak konusunda daha sonra ortaya kan
grler farkl ve daha yerinde bir bak as
getirmitir.
**Erdem ahlak felsefesinin , ycelttii, vd, arzulad ve n plana
kard ,drstlk, doruluk, adalet ve hogr gibi deerlerdir. Erdem
sahibi bir birey bu davranlar bilerek, isteyerek ve inanarak yapar.

Bu yeni grlere gre, bu eitsizlikler mevcuttur
ancak bunlarn ahlak dzeyinde hibir nemi
yoktur.nk nemli olan tek ey , balangta
sahip olduumuz nitelikler deil, onlar nasl
kullandmzdr Ahlaki ve ahlak d olarak
adlandrlan eyler hibir ekilde doal
yeteneklerle ilgili deil, zgrce yaptmz
seimlerle ilgilidir. Byle bir yaklamla,
aristokratik bir dnyadan, liyakat temelli,* yani
evvela ve her eyden nce, balangtaki
yeteneklerimizle deil, onlar kullanmaktaki
liyakate deer veren bir dnyaya geeriz.
. *layik olma durumu, yeterlilik kifayet. Bir kimseye i verilirken gven
duyulmasn salayan nitelii

Bylelikle doal eitsizlikler dnyasndan-
zira doa eitsizdir- kp,insanlar
tarafndan oluturulmas nedeniyle
yapay olan eitlik dnyasna gireriz.
Nitekim insanlarn eitlii , olgusal
(doal) eitsizlikleri ne olursa olsun,
btn insanlar iin ortaktr.Zira eitlik
artk, insanlarn doal yetenekleri ile
deil zgrlkleri zerinde
temellenmektedir. Btn insanlar
zgrlkleri asndan eittir.




z itibariyle bu sav bize unu
sylemektedir:
Doadan devralnan yeteneklerin
kendiliklerinden erdemli olmad, bunlarn
dorudan ahlakla ilgili olmad
noktasnda tartlmaz bir kant mevcuttur,
o da istisnasz;
btn bu yeteneklerin, iyilik iin olduu
kadar ktlk iin de kullanlabilecei
gereidir.
.

G, gzellik, zeka,hafza, vb, gibi
doumdan kaynaklanan btn doal
yetenekler, kukusuz birer deer
olmakla birlikte, ahlak alan iinde yer
almazlar. Zira hepsi iyiliin olduu
kadar ktln de hizmetine
sokulabilir. Gcn,zekan veya
gzelliini en adi sular iin
kullanabilecek olman, bu doal
yeteneklerin hi de kendiliklerinden
erdemli olmadklarnn kantdr.
Sonu olarak;
-Erdemli sfatn hakkedecek olan ey, doutan gelen
yetenekler deil, bu yetenekleri kullanma eklidir.
-Sana verilen doal yetenekleri iyilik veya ktlk iin,
dilediince kullanabilirsin. Ahlaki veya ahlak d olan ey
tam da bu tercihindir, yoksa bizatihi doal yeteneklerin
deil.
-Dolaysyla,doal eyler iin deil sadece zgr bir edim
iin (eer yleyse) erdemlidir diyebiliriz.
-Bu suretle, seim zgrl bir edimin ahlakilii zerine
getirilecek btn yarglarn ilkesi haline gelir.
AHLAKA TEMEL OLUTURAN EY DOA DEL, NSANIN
ZGRLDR, SEM ZGRLDR.
NSANLA LGL
K AIKLAMA
nsanla hayvan arasndaki fark(lar):

1-Aristotolese gre: insan
rasyonel(aklc) bir hayvandr.Yani
kukusuz canl bir varlk olmakla
birlikte (ki bu dier hayvanlarla
paylat ortak noktadr) zgl bir
karakteristie de(ki bu onun ayrt
edici farkdr) sahiptir:Bu insann akl
yrtme yetisidir.



2-Descartese gre: insan
hayvanlardan akl yrtme
yetisine ek olarak,
duyarllk/duygulanm/
sosyallik(dil) bakmndan da farllk
arz eder. nk, hayvanlar
makinalar ve otomatlar gibidir;
onlarn hissettiklerini sanmak
hatadr.

3-Rousseauya gre(1755):
Rousseaunun anda insan
hayvandan ayran iki klasik
lt vard:
1.Akl
2.Duyarlk/duygulanm/sosyallik
(dil)
Rousseauya gre hayvan,her ne kadar
Descartesn dedii gibi mahir bir
makinaya benzerse de , zekaya,
duygulanma ve hatta iletiim yetisine
de sahiptir.Dolaysyla, her ne kadar ilk
bakta akl,hatta dil ve duygulanm
ayrt edici gzkse de, son noktada
insanlar hayvanlardan ayran bunlar
olamaz. Nitekim kpei olan herkes
gayet iyi bilir ki kpekler baz
insanlardan ok daha sosyal ve aklldr.
Hayvan ile insan ayrtran
lt baka bir yerde
aranmaldr:
Rousseauya gre bu lt
insann zgr olmas ve bu
nedenle mkemmelleme
yetisine sahip olmasdr.

Buradaki zgrln
anlam:
nsann, doann
izdii programdan
kendini syrma
yetisidir.
Hayvanlar zgr deil midir?
Hayr, hayvan btn trne
mterek, amaz bir igd ile
ynlendirilir ve bozulamayan bir
yasa , bir tr program olan bu
igdden hayvann asla tam
manasyla uzaklaamadn
grrrz.

Hayvann ayn anda hem zgrlkten hem
de mkemmelleme yetisinden mahrum
olmas bu nedenledir:

-zgrlkten yoksundur nk, kendi
program iine adeta hapsolmutur.Doa
tarafndan o ekilde programlanmtr ki ,
kltrn* yerini tamamen doa almtr.

*) Bir toplumun tarihsel sre iinde rettii ve kuaktan kuaa
aktard her trl maddi ve manevi zelliklerin btnne kltr
denir.
Kltr, bir toplumun kimliini oluturur, onu dier toplumlardan farkl
klar. Kltr, toplumun yaay ve dn tarzdr.


-Mkemmelleme yetisinden yoksundur
nk, bozulamayan bir doa yasas
tarafndan ynetildiinden,
ngrlmedik bir ekilde deimez ve
doa tarafndan bir ekilde snrlanm
olarak kalr.

Tersine insan, hem doal
gdnn cizdii programdan
kendini syrma yetisiyle, yani
zgrlkle, ve bunun sonucunda
da , geliimi nceden belirsiz
olan bir tarihe sahip olma
yetisiyle tanmlar kendisini.
(nsanda doa susar insan
iradesi alr.)
nsan doann koyduu kurallara
taban tabana zt bir kltr
yaratabilir;
zayflarn korunmasn salamak
iin, doal ayklanma
mantna(Yani, doaya) kar
durmaya alan demokrasi kltr
buna bir rnektir.
te insann bu zgrl ona iyilik
de ktlk de yapma imkann verir.
Ktlk, doada mevcut
olmayan bir kavramdr ve bu
nedenlerle hayvanlar asla
kt olamaz
4-Sartre(1905-1980), bir bakma
Rousseauyu devam ettirerek,
unlar sylemitir:Eer insan
zgrse, bu durumda insann
varoluunu nceleyecek ve
belirleyecek bir insan doas
(tpk hayvan doas gibi) bir
insan z veya insanlk tanm
olamaz.Yani insanda varolu, z
nceler!

Buna karlk,hayvanlar, bireysel
varolularn nceleyen , tre
mterek bir ze(doal
programa) sahiptir.Hi bir
hayvan,kendini btnyle
belirleyen ve bylece ona bir
zgrlk alan brakmayan bu
zden kaamaz.

Hibir z insan nceden
belirlemez;hibir program insan
tamamen kapsamaz; insann bir
yanyla-zgr oluu ynyle- ksmen de
olsa kurtulamayaca, onu mutlak
surette kuatan bir katagori (yani
kular, kedigiller gibi) yoktur.
nsan,zgr olduu iin yani belirleyici
hibir doal veya tarihsel yasann
tutsa olmad iin, ahlaki bir
varlktr.
nsan tercihlerinde zgr olduu
iin, iyi veya kt hareketlerinden de
sorumlu tutulur.Hayvan ya da eya,
insan zerindeki etkilerinden tr,
bu etkiler zararl bile olsa, ahlaki
olarak sorumlu tutulamaz.
nsan zgrdr, bu nedenle
ahlaki bir varlktr! veya
insan ahlaki varlk yapan ey
sahip olduu zgrldr.
Hayvan,doayla bir olurken ,insan doayla
arasna mesafe koymutur.Hayvan doayla
birdir, insan ikidir
Hayvan, doann iinde tamamen erimi
bir varlktr;insan ise tersine arlk
iindedir, insan en alasndan doa d bir
varlktr.
Bu ltn(insann doayla arasna mesafe
koymas) temel olmasnn nedeni, bunun
etik ve kltrel dzlemde de ayrt edici
nitelie sahip tek lt olmasdr.
-Bu mesafe sayesinde, tarih ve kltr
sahnesine adm atabildik.
-Bu mesafe sayesinde doaya akl
kalmaktan kurtulduk.
-Bu mesafe sayesinde dnyay
sorgulamak, onu dntrmek,
idealler yaratmak, yani iyi ile kt
arasnda ayrm koymak mmkn hale
geldi.
Bu ayrm olmadan ahlak da mmkn
olmazd!

Doa biz insanlarn yasas olsayd, eer
btnyle onun tarafndan programlanm
olsaydk, hibir ahlak yargs ortaya
kmazd.

Bo zaman yoktur boa geen zaman vardr. Tagore


Rousseaunun ardndan modern ahlak
anlaynn douu;
Kant ahlaknn temel iki ilkesi(1788).

Ahlaki erdem, ahsi ve bencil karlarda
deil ortak iyiye ve evrensele- yani
basite sylemek gerekirse, sadece
benim iin deil herkes iin iyi olana-
ynelen ve de kar gtmeyen eylemde
mevcuttur.

Bildigimizi zannetmemiz grenmemizin en byk dmandr. DR.C.BERNARD
19. Yzyldan itibaren ngilizler igdsel(intuitionist)
ve doaya dayal(naturulist) akmlar benimserken
Alman filozoflar Kant etiini gelitirmilerdir.Bu etik
akm gnmzde de geerlidir. Bunun kart ise
faydac(utilitarien) etik dncesidir.
Dnya savalarnn ardndan kalknma evresine giren
Avrupada deiik uygulamal mesleklerin gelimesi
de grlmektedir.Mhendislik mesleinin gelimesi de
bu dnemde hzlanm, ok farkl mhendislik dallar
domu ve kendi etik kurallar ile uygulamadaki yerini
almtr. 21. yzyldan bu yana ise, toplumda kresel
ve evrensel boyutlarda geerli olan meslek etii
prensipleri tartlmaktadr.x
1.1.2-Evrensel ahlak ilkeleri
unlardr:

-yilik: Kendine ve bakalarna zarar
verme !
-Ltufkarlk: Kendine ve bakalarna
yardm et !
-zgrlk: Bireylerin zgr ve
bilinli seim yapmasna izin ver !
-Eitlik :Eitlik ilkelerine uy !
-Adalet:nsanlara adil davran !
-Yararlk:Btn insanlar iin
yararl olann orann zararl
olana nazaran arttr ! Topluma
yarar verecek ekilde davran !
-Sadakat:Szlerini tut
anlamalara uy !
-Drstlk:Yalan syleme, hak
yeme,aldatma veya yanl
ynlendirme !
-Sayg :nsanlara kar saygl
ol !
-Gizlilik:Kiisel srlara ve
gizlilie sayg gster !
-Mlkiyet hakk :Mlkiyet
hakkna sayg gster

Evrensel zgrlk ilkesinin Alt Deerleri

Ahlaki zgrlk
Eylem zgrl
Dnce ve basn zgrl
Toplanma ve seim zgrl
Din ve vicdan zgrl
Bilimsel aratrma ve retim zgrl
Seyahat zgrl
Mlk edinme zgrl

En byk zaferimiz dmemek deil, dtmz zaman ayaa kalkmamzdr.
1.1.3-zgrlk lkesinin st lkeleri (ncller)
Kt olmamak
Zarar vermemek
Zarar nlemek
Zarar verme riskine girmemek
Zarar ortadan kaldrmak
nsan mutluluunu arttrmak

Yazl en eski ahlak ilkeleri On Emir de
mevcuttur (M 1300 ler):
..
5- Babana ve anana hrmet edeceksin.
6- Katletmeyeceksin.
7- Zina etmeyeceksin.
8- almayacaksn.
9- Komuna kar yalan ahadet
etmeyeceksin.
10-Komunun hibir eyine
tamah(tenezzl,istek) etmeyeceksin.
Not: 10 emirin sadece alt tanesi ahlakla ilgilidir.
Dini inana gre, Musa'ya Sina Da'nda Tanr tarafndan 2 ta
tablet zerinde verildii sylenen bir dizi dini ve ahlaki retiler
btndr. Emirler, Tevrat k (Exodus) / Bap 20'de yer
almaktadrlar:


1.2-zel lkeler(Grup,meslek, i, kurum etii)
Meslekleri ve grevleri olan gruplarda ve
kurumlarda uygulanan davran standartlardr.
Etik szc bu anlamda kullanld zaman
aada belirtildii gibi baka kelimeleri
nitelemeye yarar ve ahlak anlamna gelir:
1.2.1.Tbbi etik ya da Doktorluk etii,
1.2.2.Mhendislik etii ,
1.2.3.Bilim etii,
1.2.4.Sosyal etik,
1.2.5.Ekonomi etii,
1.2.6.Ekoloji etii,
..

ve Meslek Etii (veya Uygulamal Etik)
Son yllarda, i ve mesleki alanda mesleki etikten
beklentiler nemli lde artmtr.
verenler,alanlar ve mteriler bilinli olarak
temel etik kurallar tanmlayanlar aramaktadrlar.
Bunun nedenleri;
Kabul edilmi/edilebilir davranlar belirlemek,
Uygulamann standartlarn ykseltmek,
zeletiri yapmak iin yol gstericilik salamak,
Mesleki davran ve sorumluluklar iin bir ereve
oluturmak,
Bir mesleki kimlik (stat) arac oluturmak,
Bir mesleki olgunluk standard yaratmak.

Bir meslek etii rnei (13. yy):
Ahilik* ahlaknn kayna;ftvvet
Ftvvetin anlam: Halk nefsine tercih etmek,
cmerte vermek, bakasn rahatsz etmemek,
ikayet ve szlanmay terk etmek, haramlardan
uzaklamak ve ahlaki deerlere sahip olmak .
Kavram olarak Ftvvet: Herhangi bir karlk
beklemeksizin bakalarna yardm ve iyilik etmek,
bakalarn kendine tercih edip, onlarn menfaatini
kendi menfaatinden stn tutmak, toplumun ve
fertlerin mutluluu ve kurtuluu iin kendini feda
etmek.
Konukseverliin , yiitlik ve fedakarln en yksek
mertebesine ftvvet ad verilmitir.
*Ahi Evrann Anadoluda kurduu esnaf tekilat(Ahi:Arkada,cmert,eli ak)



En eski yazl Trk ftvvetnamesi, Yahya Burgazinin
13. yzylda kaleme ald eseridir.Yazl ok sayda
ftvvetname mevcuttur. Bunlarn tamamnda mterek
olan ey, ahide ak ve kapal olmas gereken eylerdir:
Ak olanlar:
1.Eli ak (cmert) olmal
2.Kaps ak(konuksever) olmal
3.Sofras ak (kramdan kanmayan) olmal

Kapal olanlar:
1.Ahinin gz kapal olmal (Kimseye kt gzle
bakmamal ,kimsenin aybn aratrmamal)
2.Beli kapal olmal (Kimsenin namusuna, rzna, haysiyet
ve erefine tasallut etmemeli)
3.Dili kapal olmal (Kimseye kt sz sylememelidir.)
Bunlar dnda ok sayda kurallar mevcut olup,
bunlarn bazlar:
1.Sznde ve iinde adalet zre olmak,
2.inde ve hayatnda doru, gvenilir olmak.
3.Sznde durmak ve szn bilmek.
4.Hizmette ayrm yapmamak.
5.Bakasnn malna hyanet etmemek.
6.Daima hakk gzetmek.
7.i, d , z, sz bir olmak.
8.Maiyetindekileri korumak ve gzetmek.




1)Tembellik
2)Kskanlk
3)Agzllk
4)Hrs
5)ehvet dknl
6)fke
7)Kibir
yerine sosyal boyutlu gnahlar koymay teklif ediyor.
1)Genetik mdahalede bulunmak
2)nsanlar zerinde deney yapmak
3)evreyi kirletmek
4)Sosyal adaletsizlie neden olmak
5)Fakirlie yol amak
6)Ahlaksz yollardan zengin olmak
7)Uyuturucu kullanmak
------------------------------------------------------------------
*(11 Mart 2008 gazeteler):


Vatikan, 7 byk gnah(Dince su saylan davran) gncelledi*
Tp Etii(Doktorluk etii):
Hangi genel ahlak ilkesini kullanlr ? Yararllk:
Yardma gereksinim duyanlara gerektii ekilde
yardm etmelisin
Bunu tp alanna nasl uygular ?:
a)Yardma gereksinim duyanlar : Hastalar
b)Yardmn ekli : Tbbi
c)Yardm yapan : Doktorlar
Sonu: Doktorun ncelikli devi, hastaya zarar
vermeden ya da hastann iradesine kar bir
davrana girmeden, onun saln korumak ve
onun yeniden salna kavumas iin gerekli
ara ve yollara bavurmaktr.
Hipokrat Yemini:
Dnya Salk rgtnn(WHO) 1948 ylndaki
Cenova bildirgesinde yeniden kaleme alnan
ve bu gn hala geerli olan bir yemindir:
-Doktorlar hastaya, salt onarlacak bir nesne
gibi davranmamaldrlar.
-Doktorlar, kendisiyle ilgilenilmesini
beklemek gibi hakl bir talebi olan hastaya bir insan
olarak sayg duymakla da ykmldr.
Tbbi etiin tartlan nemli sorunlar:Krtaj,tenazi,
Bitkisel yaam,nsan zerinde deneyler,Organ nakli,
Bilgilendirme ykmll, vb.
Bilim Etii

Bilim adamlarnn bilimsel
aratrmalarda uygulayaca ahlaki
kurallar yanstr.
Bilim adamnn sorumluluu:
1.Kendine kar olan sorumluluklar
(sel)
2.Topluma kar sorumluluklar
(Dsal)

1.Bilim adamnn isel sorumluluklar(Meslek ahlak dikte
eder):
1.1.Drstlk
1.1.1.Gerei aramak ve bulmak iin uluslararas geerli
standartlara uygun bilimsel alma yntemi
izlemelidir.Verilerin sabunlanmamas(Maniplasyon),
sonularn birden ok deneyle ayn koullarda
yinelenebilir olmas,yasa hipotezlerinin her zaman
dorulanabilir olmas vb.
1.1.2.Rvet kabul etmemek
1.1.3.Kendisi ile arasna eletirel mesafe koymak
1.2.Dikkat
Sonularn sunulmas srasnda hatalardan kanmaldr.

1.3.Aklk
Baka bilim adamlarnn almalarn
deerlendirmelerine izin
vermeli, eletiriye ve yeni fikirlere ak olmaldr.
1.4.zgrlk
Bilim adamlar herhangi bir sorun veya hipotez
zerinde aratrma yapmakta zgr olmaldr.
1.5.Onur Pay
Onur pay hak edilen yerde kiilere verilmeli, hak
edilmeyen yerde verilmemelidir.
1.6.Eitim
Bilim adamlar, gelecein bilim adamlarn
eitmeli ve onlara iyi bilimin nasl yaplacan
retmelidir.
2. Bilim adamnn topluma kar
sorumluluklar:
2.1.Projelerin potansiyel riskleri
zerinde dikkati ekmek.
2.2.Kt niyetli kullanma kar
uyarmak.
2.3.Zararl olaca tahmin edilen
aratrmalardan vazgemek.
2.4. Halk eitmek ve bilim hakknda
bilgilendirmek.




Yasalar
Meslek etii
Ahlak
MEA MEY
AY
MAY
Rvet alamak :( MAK) Hem kanunlara, hem meslek etiine hem de
ahlaka aykrdr.
Yalan sylemek(MA) Meslek etiine aykr olmayabilir ama ahlaka aykrdr.
Mahkemede yalan sylemek: (AK)Hem kanuna hem de ahlaka aykrdr.
Hastay hastaneye yetitirmek iin hz snrn amak:(AK) Ahlaka aykr deil
ama kanuna aykr
Mhendislik
Btn davran standartlarn etik olarak
adlandrmak mmkn mdr?
Btn davran standartlar etik olarak adlandrlamaz.
zellikle etikle dier bir toplumsal davran standard
olan yasalar arasndaki fark aklamakta yarar vardr.
-Yasal olamayan baz davranlar etie aykr olmayabilir:
Hz yapmak yasalara aykrdr. Ancak, acil bir hastay hz
limitini aarak hastaneye yetitirmek etik bir davrantr.
-Etie aykr kimi davranlar yasa d olmayabilir:
ou kii, yalan sylemenin etie aykr olduunu
dnebilir, ancak yalan sylemek ancak belirli koullar
altnda yasalara aykrdr.Gelir vergisini beyan ederken
yalan sylemek, mahkemede ahitlik ederken yalan
sylemek gibi.



-Yasalar ahlaka aykr olabilir:
Eskiden klelie izin veren yasalar vard.Bu gn pek ok
kii bunun ahlaka aykr olduunu syleyecektir.
-Yasalar ve etii glendirmek,retmek, ifade etmek
ve insanlara alamak iin farkl mekanizmalara
bavururuz:
Yasalar ,kurallar, ceza kanunlar, mahkeme karar,
hkmet ynetmelikleri gibi metinlerde
bulunurken, etik ve ahlak, dini metinlerde, mesleki
davran kurallarnda, felsefi yazlarda bulunur.
Yasalar genellikle ok teknik ve karmak bir dilde ifade
edilir ve ou kez bunlar tercme etmek iin bu alanda
zel bir renim grm insanlara-avukat ve hakim-
ihtiya duyarz.Etik ve ahlak o kadar karmak bir dile
ihtiya duymaz.
-Yasalar uygulamada devletin zorlayc gcne
bavururuz:
Belirli yasalar ihlal eden bireylere para ve hapis cezas
verilir. Etie ve ahlaka aykr davranlarda bulunan
kiiler, davranlar ayn zamanda yasalara da aykr
olmadka byle cezalarla karlamazlar. Etik ve ahlak
standartlarn ihlal edenleri genellikle, davranlarn
ayplayarak ya da byle bir tavr onaylamadmz ifade
ederek cezalandrrz.
Hukuk hakknda birka sz:
Hukuk evrensel olmal ve dinsel, kltrel ve ahlaki
normlar kullanarak oluturulmamaldr. Dinsel,
kltrel ve ahlaki normlar toplumdan topluma
yreden yreye deiim gsterir ve bu nedenle
evrensel deildir.
Hukuk insan haklarndan tretilmeli, yani hukukun
ncl insan haklar olmaldr. nsan haklar
evrenseldir.
Dinsel norm: Hrszlk yapann elini kesmek.Cad
saylanlarn yaklarak idam edilmesi.
Kltrel norm: fal edilen bir gen kzn aile
kararyla ldrlmesi.Derebeyinin baka biriyle
evlenen kzn ilk erkei olmas.
Ahlaki norm:Klelik hukukuyla ilgili eitli hkmler.?

nsan haklar aydnlanmann bir rndr.

Aydnlanma a Bat toplumunda 17. ve 18. yzyllarda gelien
ve aklc dnceyi eski, geleneksel, deimez kabul edilen
varsaymlardan, nyarglardan ve ideolojilerden zgrletirmeyi
ve yeni bilgiye ynelik kabul gelitirmeyi amalayan dnsel
geliimi kapsayan dnemi tanmlar.
Aydnlanmaya yol aan balca dnsel gelimeler Rnesans
ve Reform hareketleridir. Aydnlanmann ilk temsilcileri olarak
genellikle Rene Descartes ve Gottfried Wilhelm Leibniz kabul
edilir. Almanya'da Johann Gottfried Herder, Immanuel Kant,
Christian Wolff; Fransa'da Denis Diderot, Claude Adrien
Helvtius, Montesquieu, Jean-Jacques Rousseau, Voltaire;
Byk Britanya'da David Hume, John Locke ve Thomas Paine
Aydnlanma ann en nemli temsilcileridir.













Aydnlanma felsefesi (ya da 18. yzyl
felsefeleri) genel olarak insann kendi yaamn
dzenlemesini yeniden gndeme alm, hem
dncenin hem toplumsal yaamn kkl
deiimlere urayaca bir srecin
fikirsel/felsefi balatcs olmutur. Bu yzyln
sonlarna doru meydana gelen Fransz
devrimi (1789), ve ardndan gerekleen
modernleme sreleri, dnsel anlamda
etkilerini ve kaynaklarn aydnlanma
felsefesinde bulmaktadr. .
Skolastik felsefe kiliseye ait olan dncedir, Latince
kkenli schola (okul) kelimesinden tretilen scholasticus
teriminden gelmektedir ve kelime anlam olarak okul
felsefesi demektir. Bu anlam nemlidir, zira skolastik
felsefe, ortaa dncesinde doru'nun zaten mevcut
olduu dncesine ve felsefenin okullarda okutularak
retilmesine dayanan bir yaklam sergiler. Bu felsefenin
temeli teolojidir, ona dayanr ve onu desteklemeye alr.
Skolastik felsefe, bir retiye dntrlm olan
Hiristiyan inancnn felsefi anlamda temellendirilip
sistematize edilmesi ynndeki abalardan meydana
gelmitir. Orta an belirli bir dneminden itibaren tm
felsefe etkinlii skolastik zemininde gerekletii iin,
ortaa felsefesi denildiinde akla gelen genellikle
skolastik felsefedir.
Immanuel Kant
nsan haklar:
nsanlarn daha nce aklanan nedenlerle
gremedii ve bu nedenle kendilerini
gelitiremedii konularda yardm grmeleri.
nsan haklar = Kii haklar
Kii haklar nsan haklar
Btn kii haklar insan haklar deildir.ou
insan karlarn, insan haklaryla kartryor.
nsan haklar kavram olarak tm insanlarn sahip olduu
farz edilen "temel hak ve zgrlkleri iine alr. nsan haklar,
rk, din, dil ve cinsiyet ayrm gzetmeksizin tm insanlarn
yararlanabilecei haklardr. Bu haklar kullanmakta herkes
eittir. Dier yandan insan haklar terimi bir ideali ierir. Bu
terimi kullananlar, bu alanda olan deil, olmas gerekeni dile
getirirler.
nsan haklar, tm insanlarn hak ve saygnlk asndan eit ve
zgr olarak doduu anlayna dayanr. nsan haklar, her bir
bireye bamsz seim yapma ve yeteneklerini gelitirme
zgrl salar. Bu zgrlkler bakalarnn haklarna saygl
olmak ve bu haklar inememe zorunluluu ile
dengelenmektedir. Bir baka deyile, birok hakkn yannda bir
sorumluluk da bulunmaktadr.
Btn insanlar hr, haysiyet ve haklar bakmndan eit
doarlar. Akl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine kar
kardelik zihniyeti ile hareket etmelidirler.1. Madde
Birlemi Milletler nsan Haklar Evrensel Bildirisi






















nsan Haklar Evrensel Bildirisi (ngilizce: Universal
Declaration of Human Rights ya da ksaca UDHR),
Birlemi Milletler nsan Haklar Komisyonu'nun Haziran
1948'de hazrlad ve birka deiiklik yapldktan sonra
10 Aralk 1948'de, Genel Kurulun Paris'te yaplan
oturumunda kabul edilen bildiridir. 30 maddeden oluur.
mzalanmasnda, II. Dnya Sava'ndan sonra
devletlerin, bireylere tannan hak ve zgrlklerin
gvence altna alnmas konusunda birlemesi de etkili
oldu.Bildirinin imzaland 10 Aralk, Dnya nsan Haklar
Gn olarak kutlanr.





















nsan haklar evrensel bildirisi

nsz
nsanlk ailesinin btn yelerinde bulunan onurun ve bunlarn
eit ve devir kabul etmez haklarnn tannmas hususunun,
hrriyetin, adaletin ve dnya barnn temeli olmasna,
nsan haklarnn tannmamas ve hor grlmesinin insanlk
vicdann isyana sevk eden vahiliklere sebep olmu bulunmasna,
dehetten ve yoksulluktan kurtulmu insanlarn, iinde sz ve
inanma hrriyetlerine sahip olacaklar bir dnyann kurulmas en
yksek amalar olarak ilan edilmi bulunmasna,
nsanin zulm ve baskya kar son are olarak ayaklanmaya
mecbur kalmamas iin insan haklarnn bir hukuk rejimi ile
korunmasnn esasl bir ihtiya olmasna,
Uluslararasnda dosta ilikiler gelitirilmesini tevik etmenin
esasl bir ihtiya olmasna,























Birlemi Milletler halklarnn, Antlamada, insann ana haklarna,
insan ahsnn onur ve deerine, erkek ve kadnlarn eitliine
olan imanlarn bir kere daha ilan etmi olmalarna ve sosyal
ilerlemeyi kolaylatrmaya, daha geni bir hrriyet ierisinde daha
iyi hayat artlar kurmaya karar verdiklerini beyan etmi
bulunmalarna,
ye devletlerin, Birlemi Milletler Tekilat ile ibirlii ederek
insan haklarna ve ana hrriyetlerine btn dnyada gerekten
sayg gsterilmesinin teminini taahht etmi olmalarna,
Bu haklar ve hrriyetlerin herkese ayn ekilde anlalmasnn
yukardaki taahhdn yerine getirilmesi iin son derece nemli
bulunmasna gre,
Birlemi Milletler Genel Kurulu,
nsanlk topluluunun btn fertleriyle uzuvlarnn bu bildiriyi
daima gz nnde tutarak






















retim ve eitim yoluyla bu haklar ve zgrlklere saygy
gelitirmeye, gittike artan milli ve milletleraras tedbirlerle gerek
bizzat ye devletler ahalisi gerekse bu devletlerin idaresi altndaki
lkeler ahalisi arasnda bu haklarn dnyaca fiilen tannmasn ve
uygulanmasn salamaya gayret etmeleri amacyla btn halklar
ve milletler iin ulalacak ortak ideal olarak ibu nsan Haklar
Evrensel Bildirisini ilan eder.





















Madde 1: Btn insanlar hr, onur(itibar) ve haklar bakmndan
eit doarlar. Akl ve vicdana sahiptirler ve birbirlerine kar
kardelik zihniyeti ile hareket etmelidirler.

Madde 2: Herkes, rk, renk, cinsiyet, dil, din, siyasi veya dier
herhangi bir akide, milli veya itimai mene, servet, dou veya
herhangi dier bir fark gzetilmeksizin ibu Bildiride ilan olunan
tm haklardan ve btn zgrlklerden yararlanabilir.
Bundan baka, bamsz memleket uyruu olsun, vesayet altnda
bulunan, zerk olmayan veya sair bir egemenlik kaytlamasna
tabi lke uyruu olsun, bir ahs hakknda, uyruu bulunduu
memleket veya lkenin siyasi, hukuki veya milletleraras stats
bakmndan hibir ayrlk gzetilmeyecektir.

Madde 3 :Yaamak,zgrlk ve kii emniyeti her ferdin hakkdr.

Madde 4: Hi kimse klelik veya kulluk altnda bulundurulamaz;
klelik ve kle ticareti her trl ekliyle yasaktr.






















Madde 5: Hi kimse ikenceye, zalimce, insanlk d, haysiyet
krc cezalara veya muamelelere tabi tutulamaz.
Madde 6:Herkes her nerede olursa olsun hukuki kiiliinin
tannmas hakkna sahiptir.
Madde 7:Kanun nnde herkes eittir ve farksz olarak kanunun
eit korumasndan yararlanma hakkna sahiptir. Herkesin ibu
Bildiriye aykr her trl ayrt edici muameleye kar ve byle bir
ayrt edici muamele iin yaplacak her trl kkrtmaya kar eit
korunma hakk vardr.
Madde 8:Her ahsn kendine anayasa veya kanun ile tannan
ana haklara aykr muamelelere kar fiilli netice verecek ekilde
milli mahkemelere mracaat hakk vardr.
Madde 9:Hi kimse keyfi olarak tutuklanamaz, alkonulamaz
veya srlemez.
Madde 10:Herkes, haklarnn, grevlerinin veya kendisine kar
cezai mahiyette herhangi bir isnadn tespitinde, tam bir eitlikle,
davasnn bamsz ve tarafsz bir mahkeme tarafndan adil bir
ekilde ve ak olarak grlmesi hakkna sahiptir.























Madde 11 Bir su ilemekten sank herkes, savunmas iin kendisine gerekli
btn tertibatn salanm bulunduu ak bir yarglama ile kanunen sulu
olduu tespit edilmedike masum saylr.
Hi kimse ilendikleri srada milli veya milletleraras hukuka gre su tekil
etmeyen fiillerden veya ihmallerden tr mahkum edilemez. Bunun gibi,
suun ilendii srada uygulanabilecek olan cezadan daha iddetli bir ceza
verilemez.
Madde 12 Hi kimse zel hayat, ailesi, meskeni veya yazmas
hususlarnda keyfi karmalara, eref ve hretine kar tecavzlere maruz
braklamaz. Herkesin bu karma ve tecavzlere kar kanun ile
korunmaya hakk vardr.
Madde 13 Herkes herhangi bir devletin snrlar dahilinde serbeste dolama
ve yerleme hakkna sahiptir.
Herkes, kendi memleketi de dahil, herhangi bir memleketi terk etmek ve
memleketine dnmek hakkna sahiptir.
Madde 14 Herkes zulm karsnda baka memleketlerden mlteci olarak
kabul talep etmek ve memleketler tarafndan mlteci muamelesi grmek
hakkna sahiptir.
Bu hak, gerekten adi bir crme veya Birlemi Milletler prensip ve
amalarna aykr faaliyetler nedeniyle oluturulan kovuturmalar halinde
ileri srlemez.
























Madde 15 Her ferdin bir vatandalk hakk vardr. Hi kimse keyfi olarak
vatandalktan ve vatandaln deitirmek hakkndan mahrum
edilemez.
Madde 16 Evlilik ana varan her erkek ve kadn, rk, vatandalk veya din
bakmndan hibir kstlamaya tabi olmakszn evlenmek ve aile kurmak
hakkna haizdir. Her erkek ve kadn evlenme konusunda, evlilik sresince
ve evliliin sona ermesinde eit haklar haizdir.
Evlenme akdi ancak mstakbel elerin serbest ve tam rzasyla yaplr.
Aile, toplumun doal ve temel unsurudur, toplum ve devlet tarafndan
korunmak hakkna sahiptir.
Madde 17 Her ahs tek bana veya bakalaryla birlikte mal ve mlk
sahibi olmak hakkna sahiptir.
Hi kimse keyfi olarak mal ve mlknden mahrum edilemez.
Madde 18 Her ahsn, fikir, vicdan ve din hrriyetine hakk vardr; bu hak,
din veya kanaat deitirmek hrriyeti, dinini veya kanaatini tek bana
veya topluca, ak olarak veya zel surette, retim, tatbikat, ibadet ve
ayinlerle izhar etmek zgrln ierir.
Madde 19 Her ferdin fikir ve fikirlerini aklamak zgrlne hakk vardr.
Bu hak fikirlerinden tr rahatsz edilmemek, memleket snrlar
mevzubahis olmakszn bilgi ve fikirleri her vasta ile aramak, elde etmek
veya yaymak hakkn ierir.





















Madde 20 Her ahs saldrsz toplanma ve dernek kurma ve
dernee katlma serbestisine sahiptir. Hi kimse bir dernee
mensup olmaya zorlanamaz.
Madde 21 Her ahs, dorudan doruya veya serbeste
seilmi temsilciler vastasyla, memleketin kamu ileri
ynetimine katlmak hakkn sahiptir.
Her ahs memleketin kamu hizmetlerine eitlikle girme hakkn
sahiptir.
Halkn iradesi kamu otoritesinin esasdr; bu irade, gizli ekilde
veya serbestlii salayacak edeer bir usul ile cereyan
edecek, genel ve eit oy verme yoluyla yaplacak olan devri
ve drst seimlerle ifade edilir.
Madde 22 Her ahsn, toplumun bir yesi olmas bakmndan,
sosyal gvenlie hakk vardr; onuru iin ve ahsiyetinin
serbeste gelimesi iin gerekli olan ekonomik, sosyal ve
kltrel haklarn milli gayret ve milletleraras ibirlii yoluyla
ve her devletin tekilat ve kaynaklaryla mtenasip olarak
gerekletirilmesine hakk vardr.






















Madde 23 Her ahsn almaya, iini serbeste semeye, adil ve elverili
alma artlarna ve isizlikten korunmaya hakk vardr.
Herkesin, hibir fark gzetilmeksizin, eit i karlnda eit crete hakk
vardr.
alan her kimsenin kendisine ve ailesine insanlk onuruna uygun bir yaay
salayan ve gerekirse her trl sosyal koruma vastalaryla da tamamlanan
adil ve elverili bir crete hakk vardr.
Herkesin karlarnn korunmas iin sendikalar kurmaya ve bunlara katlmaya
hakk vardr.
Madde 24 Her ahsn dinlenmeye, elenmeye, bilhassa alma mddetinin
makul surette snrlandrlmasna ve belirli devrelerde cretli tatillere hakk
vardr.
Madde 25 Her ahsn, gerek kendisi gerekse ailesi iin, yiyecek, giyim,
mesken, tbbi bakm, gerekli sosyal hizmetler dahil olmak zere sal ve
refahn temin edecek uygun bir hayat seviyesine ve isizlik, hastalk,
sakatlk, dulluk, ihtiyarlk veya geim imknlarndan iradesi dnda mahrum
brakacak dier hallerde gvenlie hakk vardr.
Ana ve ocuk zel ihtimam ve yardm grmek hakkn haizdir. Btn ocuklar,
evlilik iinde veya dnda dosunlar, ayn sosyal korunmadan faydalanrlar.























Madde 26 Her ahsn renim hakk vardr. renim hi olmazsa ilk ve temel
safhalarnda paraszdr. lk retim mecburidir. Teknik ve mesleki
retimden herkes istifade edebilmelidir. Yksek retim, liyakatlerine gre
herkese tam eitlikle ak olmaldr.
retim insan ahsiyetinin tam gelimesini ve insan haklaryla temel
zgrlklerine saygnn kuvvetlenmesini hedef almaldr. retim btn
milletler, rk ve din gruplar arasnda anlay, hogr ve dostluu tevik
etmeli ve Birlemi Milletlerin barn srdrlmesi yolundaki almalarn
gelitirmelidir.
Ana baba, ocuklarna verilecek eitim trn semek hakkn ncelikle
haizdirler.

Madde 27 Herkes, topluluun kltrel faaliyetine serbeste katlmak, gzel
sanatlar tatmak, ilim sahasndaki ilerleyie itirak etmek ve bundan
faydalanmak hakkn haizdir.
Herkesin yaratt, her trl bilim, edebiyat veya sanat eserlerinden doan
manevi ve maddi karlarnn korunmasna hakk vardr.

Madde 28 Herkesin, ibu Bildiride belirtilen hak ve zgrlklerin tam
uygulanmasn salayacak bir sosyal ve milletleraras dzene hakk vardr.






















Madde 29 Her ahsn, ahsiyetinin serbest ve tam gelimesi
ancak bir topluluk iinde mmkndr ve ahsn bu toplulua
kar grevleri vardr.
Herkes, haklarnn ve zgrlklerinin kullanlmasnda, sadece,
bakalarnn haklarnn ve zgrlklerinin gereince
tannmas ve bunlara sayg gsterilmesi amacyla ve ancak
demokratik bir toplumda ahlkn, kamu dzeninin ve genel
refahn hakl gereklerini yerine getirmek amacyla kanunla
belirlenmi snrlamalara tabi tutulabilir.
Bu hak ve zgrlkler hibir ekilde Birlemi Milletlerin ama
ve prensiplerine aykr olarak kullanlamaz.

Madde 30 bu Bildirinin hibir hkm, herhangi bir devlete,
zmreye ya da ferde, bu Bildiride ilan olunan hak ve
zgrlkleri yok etmeye ynelik bir faaliyete girime ya da
eylemde bulunma hakkn verir ekilde yorumlanamaz.
























Mhendislik Etii
Dnya Mhendisler Birliinin 5 Ekim 1977 gnl
toplantsnda son eklini kabul ettii Mhendislik Etiinin
temel ilkeleri aadaki ekilde duyurulmutur:
Temel lke:

Mhendisler, mhendislik mesleinin doruluunu, onurunu
ve deerini
insanln refahnn artmas iin kendi bilgi ve becerilerini
kullanarak,
drst ve tarafsz olarak halka, kendi iverenlerine ve
mterilerine sadakatle hizmet ederek,
mhendislik mesleinin yeteneini ve prestijini artrmaya
abalayarak,
kendi disiplinlerinin mesleki ve teknik birliini
destekleyerek,
yceltir ve gelitirirler.
Mhendislik Etii lkeleri
1. Mhendisler, mesleki grevlerini yerine getirirken,
toplumun gvenliini, saln ve refahn en nde
tutacaklardr.
a) Mhendisler; toplum yaamnn, gvenliinin, salnn
ve refahnn, yaplarn, makinelerin retimlerin, ilemlerin
ve donanmlarn retilmesindeki mhendislik kurallarna,
kararlarna ve uygulamalarna bal olduunu bilmelidir.
b) Mhendisler, toplumun sal ve refahnn gvenliini
tasarlamayan planlar ve benzerlerini kullanmayacak ve
kabul edilen mhendislik standartlarna uygun olanlar
kullanacaktr.
c) Mhendisler toplumun gvenliini, saln ve refahn
tehlikeye sokan mesleki kararlarn devreden kt
durumlarda, mterilerini veya iverenlerini bilgilendirmeli
ve durum hakknda dier otoritelerin dikkatini ekmelidirler.
c-l)Mhendisler, sorumlu olduklar sistemlerin tasarm ve
retiminin kullanlmasna ilikin gvenlik veya yaam
beklentisini halkn anlamasn salayacak yaynlanm
standartlar, test kodlarn ve kalite kontrol ilemlerini her
durumda gerekletirecek ve temin edeceklerdir.

c-2)Mhendisler, tasarm iin planlama onaylarn
vermeden nce sorumlu olduklar sistem veya
retimlerinin tasarm gvenirliliini inceleyecek ve
gvenlik eletirisini yapacaklardr.

c-3)Mhendisler, halkn gvenlii veya saln tehlikeye
dreceine inanlan koullar gzleyecek ve durum
hakknda yetkilileri bilgilendireceklerdir.
d) Mhendisler, dier kiilere veya firmalara tasarm gvenirlii
ilkelerinin herhangi bir maddesinin ihlalinde olabileceklerin
bilgisini veya nedenlerini bildirmek zorundadrlar. Bu gibi bilgiyi
zel yetkiliye yazarak sunacaklar ve bu gibi bilginin elde
edilmesinde yetkili ile ibirlii yapacak ve gerektiinde yardmc
olacaklardr.
d.l)Mhendisler, retim veya retim sistemlerinin kontrol
yaplmam veya gvenirlilii salanmam, ise veya tasarm onu
kullanan halka zarar verecekse, bu durumu yetkililere
bildireceklerdir.
d.2) Mhendisler, retim veya sistemlerin gvenlii ve
performansn etkileyecek deiimlerin veya dzenlemelerin
onayn vermeyeceklerdir.
e) Mhendisler, topluma ilikin olaylarda yapc hizmet olanaklar
arayacaklar ve kendi toplumlarnn gvenlii, sal ve
esenliinin gelitirilmesi iin alacaklardr.
f) Mhendisler, yaamn kalitesini artrmak iin evreyi
iyiletirmelidirler.
2. Mhendisler, sadece kendi uzmanlk alanlarndaki
hizmetleri vermelidirler.
a) Mhendisler, mhendislii ieren bir zel teknik
alanda eitim veya deneyle kazanm olduklar
mhendislik etkinliklerini yerine getirmeyi
stleneceklerdir.
b) Mhendisler, kendi ihtisas alanlarnn dnda eitim
ve deneyim gerektiren bir etkinlii Kabul edebilirler,
ancak hizmetleri projenin kendi uzmanlk snrna kadar
olmaldr. Projenin aamalarnda uzmanlarla ibirlii,
onlara danma veya onlardan yararlanma
salanmaldr.
c) Mhendisler, kendi uzmanlk alanlar dnda veya
kendilerinin dorudan kontrol altnda hazrlanmam
herhangi bir mhendislik plan, projesi veya belgeyi
imzalamayacaklardr.
3. Mhendisler, yalnzca objektif ve gerek resmi raporlar yaynlayacaklardr.
a) Mhendisler, resmi bilgilerini yaymaya ve mhendislik baarlarnn yanl
anlalmasn nlemeye gayret edeceklerdir.
b) Mhendisler, tm mesleki raporlarda, beyanatlarda veya ahitliklerde
tamamen objektif ve gereki olacaklardr. Raporlar, beyanatlar veya ahitlikler
konusunda gerekli ve uygun bilgiye sahip olacaklardr.
c) Mhendisler, herhangi bir mahkeme veya komisyonda uzman veya teknik
ahit ediyorlarsa grlerini; kendilerini ilgilendiren, yeterli, doru, tam, teknik
bilgi sahibi olduklarna inandklar zaman bildirmelidirler.
d) Mhendisler, herhangi bir gruba veya gruplara ilikin deme veya duyumlarn
sz konusu olduu mhendislik konularnda, kesin kanaate ulamadklar
srece, grup veya gruplarn kimliklerini aklayarak beyanat, eletiri veya
tartma konusu yapamazlar.
e) Mhendisler, kendi almalarn ve deerlendirmesini ar bal ve alak
gnlllkle yapacaklar ve kendilerinin ykselmeleri karlnda mesleini,
onurunu, drstln tehlikeye atacak herhangi bir eilimden kanacaklardr.
4. Mhendisler, mesleki konularda, her iveren veya mteri iin gvenilir vekil
olarak davranacaklar ve kar atmalarndan kanacaklardr.
a) Mhendisler, kendi iverenleri veya mterileriyle ilgili tm anlamazlklardan
kanacaklar ve kendi ilerini veya hizmet kalitelerini etkileyen herhangi bilgi
veya durumu iveren mterilerine vakit geirmeden bildireceklerdir.

b) Mhendisler, kendileri ile iveren veya mteriler arasnda bir potansiyel
anlamazlk yaratacak herhangi bir anlamay bilerek (kastl olarak) taahht
etmeyeceklerdir.

c) Mhendisler, ne ayn proje hizmetleri iin ne de ayn projeyle ilgili farkl
hizmetler iin, tm ilgili taraflarn ak ve anlamaya dayanan artlar dnda
cret, mal veya benzeri eyleri kabul etmeyeceklerdir.

d) Mhendisler, kendi retimlerini gerekletirmek iin gerekli malzeme veya
donanm dnda, cretsiz mhendislik hizmetlerini ieren konularda maddi veya
dier deerlendirilebilir eyler istemeyecekler ve kabul etmeyeceklerdir.

e) Mhendisler, stlerinden, kendi firmalarndan veya sorumlu olduklar ile ilgili
elemanlardan veya iilerden dorudan veya dolayl olarak hediye (bahi)
istemeyecek ve kabul etmeyeceklerdir.
f) Mhendisler, bir resmi komisyon yesi, kontrolr veya hkmet
memuru olarak kendisi tarafndan salanan hizmetlere kar olan
aklamalara, etkinliklere, organizasyonlara veya mhendislik
uygulamalarna katlmayacaklardr.

g) Mhendisler, kendi organizasyonlarnn bir eleman olarak,
ynetici, memur veya ii gibi resmi kiilerden bir anlama
istemeyecekler ve kabul etmeyeceklerdir.

h) Mhendisler, kendi almalarnn sonucu olarak bir projenin
baarl olamayacana inandklarnda, iverenlerine veya
elamanlarna bilgi vereceklerdir.

i) Mhendisler, bir jrinin atanan yesi olduklarnda kendilerine
ulaan bilgileri inceleyecekler ve bu etkinlik kendi elamanlarnn,
iverenlerinin veya kamunun karna ters dse bile bu bilgiyi
kiisel karlar iin kullanmayacaklardr.
i-l) ilikilerine, mevcut teknik ilemlere, nceki iveren,
eleman veya deerlendirilen tekliflere ilikin gvenilir
bilgileri, ilgililerin rzalar olmakszn aklamayacaklardr.
i-2)yesi bulunduklar herhangi bir komisyonun veya
heyetin ne bilgilerini ve ne de kararlarn
aklamayacaklardr.
i-3)Elemanlar tarafndan kendisine verilen fikirleri
(tasarmlar) kullandklarnda, bu tasarmlar ak izin
almakszn dier almalarda kullanmayacaklardr.
i-4) Mhendisler alma esnasnda, alma konusunda
gerilimi artrc davranlara ve tartmalara girmeyecekler
veya ynetici olarak dier iiler iin anlamalar
yapmayacak veya tm ilgililerin rzas olmakszn hususi
ve zel bilgileri ieren zel projelere ilikin uygulamalara
girmeyeceklerdir.
j) Mhendisler, bir imalatn (veya dierlerinin) kontroln
yaparken tm taraflara drst ve adaletli olarak
davranacaklardr.
k) Mhendisler, iyiletirmeler, planlar, tasarmlar, icatlar veya
telif hakk veya patent ortaya karabilecek dier kaytlar
konusunda, bir i stlenmeden nce bu sahiplenmeye ilikin bir
pozitif anlama salayacaklardr.
l) Mhendisler, yanllarda kendi hatalarn yok edecek ve kendi
kararlarn dorulamak hususunda tahrifattan ve
deiikliklerden saknacaklardr.
m) Mhendisler, kendi iverenlerinin bilgisi olmakszn kendi
dzenli ilerinin dndaki mesleki grevleri kabul
etmeyeceklerdir.
n) Mhendisler, hile ile veya aldatarak diger iverenlerden bir
eleman elde etme giriiminde bulunmayacaklardr.
o) Mhendisler, bitirilmi bir i iin anlama veya kontrat
olmakszn, ilgililerin bilgileri dnda gr bildiriminde
bulunmayacaklardr.
o-l)Kamudaki, endstrideki veya eitim iindeki
mhendisler, gr bildirmeye yetkilidirler ve grevleri
gerektirdiinde dier mhendislerin ilerini
deerlendirirler.
o-2)Pazarlamada ve endstride alan mhendisler,
dier retimlerle kendi retimlerinin karlatrmalarn
yapmaya yetkilidirler.
o-3)Pazarlamada alan mhendisler, kendileri
tarafndan satlan veya sata sunulan tehizat, materyal
veya sistemlerin dndakiler iin mhendislik danma
hizmeti sunmayacak ve vermeyeceklerdir.
5. Mhendisler, hizmetlerinin geerlilii konusunda mesleki
itibarlarn oluturacak ve dierleriyle haksz rekabete
girmeyeceklerdir.
a) Mhendisler, ii ele geirmek amacyla dorudan veya dolayl
olarak herhangi bir komisyon, politik destek, hediye veya dier
benzeri eyleri demeyecek, deme teklifinde bulunmayacaklardr.
b) Mhendisler, sadece istenen mesleki hizmet iin belirlenen
yetenek ve liyakat esasna gre ve gerekli mesleki hizmetler iin
anlamalar dzenlemelidir.
c) Mhendisler, hizmetin amacna uygun cret miktarnda ve
yntemde anlamaldrlar. Anlamaya taraflarn katlmda karlkl
gven zorunludur. Genel durum, mhendislik hizmetinin
maliyetinin uygun ve kabul edilebilir olmasn gerektirir, ancak bu
hizmeti salayacak kiilerin veya firmalarn seimindeki karar
kontrol etmeyi gerektirmez.
c-l)Bu ilkeler dier mesleklere ait hizmetlerin elde edilmesinde,
mhendisler tarafndan uygulanacaktr.
d) Mhendisler, alrken veya almalar kesinlemiken dier mhendislerin
yerlerini almak (ayan kaydrmak) iin grmede bulunmayacaklardr.
d-l)Ayn i iin kontratl bulunduklar mterilerinden i istemeyeceklerdir.
d-2)Kontratl bulunduklar i tamamlanmadan veya demeler tamamlanmadan
veya varsa alm davalar tamamlanmadan mterilerinden i kabul
etmeyeceklerdir.
e) Mhendisler, mesleki ereflerini tehlikeye atabilecek bir terfi arac olarak
kullanlacak veya mesleki komisyonu ele geirmeye ynelecek durumlarda,
mesleki komisyon yeliklerini istemeyecekler, teklif etmeyecekler ve de kabul
etmeyecekler.
f) Mhendisler, kendi akademik ve mesleki yeteneklerini tahrif etmeyecek ve
bunlarn yanl olarak temsil edilmesine hizmet etmeyeceklerdir. Tayinlerine
ilikin konularda veya sorumluluklarnda yanl beyanlar veya abartmalar
yapmayacaklardr. istemeye ilikin bror veya dier gsterimlerde, ileri,
yelikleri, ilikileri veya almalar ve yeteneklerini artrmak amac ve niyeti ile
gemiteki baarlar konularnda yanl beyanlarda bulunmayacaklardr.
g) Mhendisler, mesleki hizmetlerini aadaki gibi tanmlayabilir
ve aadaki koullarla snrlandrabilirler.
g-l)Deerlendirilmi programlar, listeler ve yaynlar, uygun
boyutlarda ve bu gibi mesleki programlar ve listeleri dzenli
olarak yaynlayan yaynn bir paras olmak kouluyla yazlan
bilgi; firma ad, adresler, telefon numaralar, uygun sembol ve
katlanlarn adlar ve deerlendirmede bulunan firmann
uygulama alan
g-2)allan projelerin taraflar, grevler ve donanmlara ilikin
olarak, firma adlar, adresleri, telefon numaralan ve hizmetin
tr
g-3)Brorler, alma programlar, deneyimlere ilikin dier
gsterimler, hizmete ilikin kiisel kapasite ve olanaklar, projeye
katlanlara gre yanl olmayan ifadelerle ve geliigzel olmayan
dzenlemeler olmas kouluyla
g-4)Snrl ad, adres, telefon numaralan ve allan firmalarn
zellikleri, zel veya koyu yaz tipine bavurmakszn
h) Mhendisler, deerlendirilmi i ve mesleki yaynlarn
tantmnda gereksiz gsterie, methiyeye veya abartya
kamadan, sz konusu hizmet ve projenin ieriine ters dmeyen
gerek ve sadece mhendislie ilikin grntler kullanabilirler.
i) Mhendisler, gerek ve deerlendirilmi olarak yazlan veya
teknik yaynlar iin gsteriten uzak ve vgy iermeyen yazlar
(makale) hazrlayabilirler. Bu gibi yazlar, iin paylam iin
bakalarna verilen gveni ve itimad sarsmadan dorudan
kendisinin katklarn iermelidir.
j) Mhendisler, projede veya belirtilen retimdeki katklarn alak
gnlllkle ifade eden, ticari yaynlarda ve bilgilendirme
yaynlarnda adlarnn kullanlmasna izin verebilirler. Bu gibi izin,
tescilli retimlerin genel bir onayn iermeyecektir.
k) Mhendisler, kiisel yeliklerini zel yaynlara ilan edebilirler.
Buradaki bilgi, katlm ve katklarn gerek olarak ifade eden,
alma alann dier katlanlarn adlarn, firma adn, adresini ve
telefon numaralarn ieren biimde olmaldr.
1) Mhendisler, zel proje amal yarmalara, projenin
dier tasarmclarnn onay olmadan giremez.
m) Mhendisler, mesleki itibara, grne, uygulamaya
veya dier mhendislerin ilerine kt niyetle veya
yalan yere ktlk etmeyecek ve dier mhendislerin
almalarn fark gzetmeden (tarafsz olarak)
irdeleyeceklerdir.
n) Mhendisler, kar amac olmayan zel profesyonel
birliklerin dndaki herhangi bir mhendislik kuruluunu
destekleyemezler.
o)Mhendisler, alanlarn olanaklarn kendi zel
almalar iin kullanamayacaktr.
p) Mhendisler, renci indirimlerinden yararlanmazlar.
6. Mhendisler, mesleki doruluunu, onurunu ve
deerini yceltmek ve gelitirmek iin alacaklardr.
a) Mhendisler, bilerek adlarnn veya firmalarnn baka
firmalar veya kiiler tarafndan kullanlmasna izin
vermeyecekler ve hileli veya aldatc mesleki
uygulamalara veya ilere angaje olmayacaklardr.
b) Mhendisler, mhendisliin dndaki i birliklerini,
yeliklerini etik olmayan etkinliklerde paravan olarak
kullanmayacaklardr.
7. Mhendisler, mesleki gelimelerini kendi kariyerleriyle devam
ettirecekler ve kendi kontrolleri altndaki mhendislerin mesleki
gelimeleri iin olanaklar salayacaklardr.
a) Mhendisler, yanlarnda alan elemanlarnn daha da eitilmesi
iin alacaklardr.
b) Mhendisler, etik d olaylarda herhangi bir birlik ve beraberlii
desteklemeyeceklerdir.
c) Mhendisler, yanlarnda alan elamanlar mesleki yazlar
yazmak ve teknik toplantlara katlmak konusunda
destekleyeceklerdir.
d) Mhendisler disiplinlerinin meslek ve teknik birliklerini
desteklemelidirler.
e) Mhendisler, mhendislik almalar iin dier elemanlara
gereken gveni verecekler ve gereken ilgiyi gstereceklerdir.
Mmknse tasarm, icat, yazma veya dier etkinlikler iin sorumlu
kii veya kiiler olarak grevlendirileceklerdir.
f) Mhendisler, mhendislik bilgilerinin yaylmasna
gayret edecekler, gerek olmayan abartlm veya haksz
durumlar ieren mhendislik etkinliklerine
katlmayacaklardr.
g) Mhendisler, mhendislik almalarnda, uygun ve
yeterli cretler ilkesini onaylayacaklardr.
h) Mhendisler, mhendislik mesleinin mmkn olan
tm eitim ve deneyiminden yararlanmay doal bir
grev kabul etmelidirler ve birlikte altklarna daha az
sorumluluk yklemelidirler.
i) Mhendisler, ie alacaklar kimselere alma koullar
ve almadaki statleri hakknda tm bilgiyi verecekler
ve sonradan bu konuda herhangi bir deiiklik
yapmayacaklardr.

2.Bir inceleme alan olarak etik Ahlak felsefesi

Felsefe (dnbilim) en temeldeki eyleri akl yoluyla
anlama araydr.
Szck kkeni olarak, Yunanca seviyorum peinden
kouyorum, aryorum anlamna gelen phileo ve
hikmet, bilgelik anlamna gelen sophia szcklerinden
tremitir.Felsefe Yunanllar iin bilgelik sevgisi ya da
bilgelik aray anlamna gelmitir.
Felsefe, varlk ve dnmeyi oluturan ilkeler,
gereklik ve nedenselliin aratrmasdr. Belirli bir
konuda youn ve sistematik dnmektir.Filozoflar
genellikle,varolu veya varlk, bilgi, gerek,gzellik
ve etik konularyla ilgilenmilerdir.

= SOFIA = HKMET= Bilgelik*
*Efesteki Celcus ktphanesinin
kapsndan(M 300)
Batda en etkili olan ahlak filozoflar


1.Socrates (M 469-399) 70 yl yaad
2.Platon (M 427-347) 80 yl yaad
3.Aristoteles (M 384- 322) 82 yl yaad
675 yl die dokunur bir ahlak filozofu ortaya kmad
4.Aziz Agustine (354- 430 ) 76 yl yaad
Atinadaki Akademiler kapatld(529). Karanlk orta a devri
balad.Batda 1158 yl die dokunur ahlak filozofu kmad. Trk-slam
dnyasnda(Farabi,Gazali,Mevlana, Yunus Emre,Hac Bekta Veli) bu
dnemdeki ahlak filozoflar olarak verilebilir.
5.Thomas Hobbes (1588-1679 ) 91 yl yaad
6.David Hume (1711-1776 ) 65 yl yaad
7.Immanuel Kant (1724 - 1804) 80 yl yaad
8.J.Bentham (1748 1832) 84 yl yaad
9.Jhon Stuart Mill (1806 - 1873) 67 yl yaad
10.Friedrich Nietzsche (1844 -1900) 56 yl yaad
11.H.Berkson (1859 1941) 82 yl yaad
11.Jean-Paul Sartre (1905-1980) 75 yl yaad
Filozoflar genellikle u sorularn cevaplarn ararlar:
1)Doru nedir ? Bir ifadeyi nasl ve niye doru veya yanl olarak tanmlarz ?
Nasl karar veririz ?
2)Bilgi mmkn mdr ? Bildiimizi nasl biliriz? Doru bilginin kkeni ve
snrlar nedir?
3)Gereklik nedir ve neler gerek olarak nitelendirilebilir? Gerek olan
eylerin doas nedir? Baz eyler algmzdan bamsz olarak var olabilir mi?
Zaman ve mekann doas nedir? Dnme ve dncenin doas nedir ? Birey
olmak ne demektir ?
4.Gzel nedir? Gzel eylerin fark nedir? Sanat nedir?
5.Ahlaken doru ve yanl eylemler (veya deerler veya kurumlar) arasnda
bir fark var mdr? Hangi eylemler dorudur? Hangi eylemler yanltr ?
Deerler mutlak m izafi midir? Yani ,nasl yaamak gerekir? Ahlakn kayna
nedir?
Antik Yunan felsefesinde(ki M 6. yzylda Thales ile ortaya kt) yukardaki be
soru srasyla,
1.Analitik(mantksal)
2.Epistemoloji(Bilginin deeri ve bilginin kayna meselelerini inceleyen
felsefe teorisi. Bilgi teorisi ve bilgi kuram deyimleri ile de bilinir.)
3.Metafizik(Duyularla kavranan bilgi fizikin stnde saylan ve akl yoluyla
kavranan bilgiyi kapsar.)
4.Estetik
5.Etik
olarak adlandrlr.
Bunlarn dnda da konular vardr ve bu
tanmlamalar ilk kez kullanan
Aristoteles, politika , fizik ve ekonomi gibi
konular da felsefenin konular iine almtr.
Etii kuramsal felsefeden(Mantk,Fizik,Metafizik)
ayrarak pratik felsefe iinde kendi bana bir felsefe alan
olarak ele alan ilk filozoftu.Pratik felsefeyi etik,ekonomi ve
politika olmak zere alana ayryordu.
Kuramsal felsefenin konusu deien(be duyumuzla
algladmz dnya) ve deimez(akl yoluyla ulamaya
altmz sanal dnya idea,ideal-) dnya ile snrl
kalrken (Bu disiplinlerin arlk noktasn eylem yerine
bilgi oluturur) pratik felsefede insan eylemleri ve onlarn
rnleri sz konusuydu.
Felsefi bir disiplin olarak
etik
Aadaki sorular sormakta ve cevap aramakta yarar vardr:
1.Felsefi bir disiplin olan etik neyi aratrr ? Konusu nedir?
2.Etik konusuna nasl yaklar? Etikten bir bilim dal olarak sz
etmemizi hakl klacak bilimsel yntemler oluturur mu?
Yoksa etik , balayc olmayan dnya grleri ve ideolojilerle
ayn dzeyde bir yerde midir?
3.Etiin nihai amac nedir? Neyi hedefler?
1.Etik, insann ahlaki eylemlerini konu alr.Etik, bir eylemi ahlaki
adan iyi bir eylem yapan niteliksel durumu sorgular ve bu
balamda ; ahlak, iyi, dev, gereklilik gibi kavramlar ele alr.
2.Etik, temellendirilmi sonulara varmay amalar.Dolaysyla,
ne ahlakiletirme , ne ideolojiye dntrme ne de dnya
gr ortaya koyma gibi bir amaca sahiptir. Etik ahlaki eylemleri
incelemeyi , belirli inceleme yntemleri kullanarak
yapmaktadr.
ncelemeler salt znel deil, nesnel geerlilii olan, bir
baka deyile , zneler aras balaycl kantlanabilen,
nermeler zerinde yaplr.
Etikte inceleme yntemi mevcuttur:

2.1.Betimleyici(Descriptive) Etik Yntemi
Buradaki ama, ahlak olgusunu betimlemek ya da
tanmlamaktr.Belirli bir topluluktaki ahlaki davran
biimleri ,sz konusu topluluk iindeki etkin deerler ve
geerlilik talepleri asndan aratrlr.Aratrlan
toplulukta geerli olan olaan ahlaki uygulamalar ve bu
uygulamalar ynlendiren ve ounluun balayc
olduunu kabul ettii ahlak kurallarnn btnne
ynelik yarglar belirlenir, zmlenir ve yorumlanr.
Sonu olarak, bu yntem durumu saptamakla yetinir ve
durumun nasl olmas gerektiine dair grler ne
srmez.
2.2.Normatif Etik Yntemi
Normatif yntem ise, mevcut ahlaki davran
biimlerini betimlemekten ok, nceden-tanmlayc,
reete sunan bir yntemdir.Normatif yntem, neyin
doru, iyi veya ykmllk olduunu soran birinin
uygulad dnme eklidir.Bu aadaki gibi normatif
yarglar ileri srme ve bu yarglar iin nedenler
gsterme ya da buna hazr olma eklinde olabilir:
-Hapisten kamaya almamalym(Socrates).
-Bilgi iyidir.
-Birine zarar vermek her zaman yanltr.

zetle normatif yntem, kiinin belli bir durumda ya da
genelde ,neyin iyi ya da doru olduu hakknda kendi
kendisiyle ya da baka biriyle tartmas ve sonuta
eitli normatif (kural tekil eden) yarglar
oluturmasdr(Socrates yntemi).
lgilendii sorunlarn nemlileri unlardr:
1.Neler, doru ve yanl davranlarmz dzenleyen
ahlaki standartlardr?
2.Nasl huylar ve karakterler edinmeliyiz?
3.Hangi ahlaki devleri yapmal veya hangi ahlaki
davran sonularn gerekletirmeliyiz?
normatif etik kuram mevcuttur:
1.Erdem etii
2.dev etii
3.Faydac etik
2.3.Analitik, ya da Meta-etik
Yntem(Kavramsal etik)
Meta Yunancada st,te anlamna gelir.Ahlak
kavramna dardan ve stten bakmay ifade
eder.
Meta-etik yntem, betimleyici incelemeden ya
da teorilerden ibaret deildir;ayrca normatif
yarglarda bulunmay ya da bu tr yarglar
benimsemeyi de iermez.Neyin iyi, doru ya
da ykmllk olduu hakknda tekil ya da
genel sorulara cevap vermeye almaz.


Meta-etik, aadaki gibi mantksal sorular sorar ve
cevap vermeye alr:
-Ahlaki olarak doru ya da iyi ifadelerinin anlam ve
ilevi nedir?
-Ahlaki yarglar ya da deer yarglar nasl oluturulur ya
da dorulanr ?
-Ahlakn doas nedir? Ahlak nesnel midir?
-Ahlaki olan ve ahlaki olmayan arasndaki fark nedir?
-zgr ya da sorumlu szcklerinin anlam nedir?
-Niin ahlakl olmamz gerekir?
-Bizi ahlaki olmaya iten sebepler nedir?
Meta-etik bir bakma ahlaki terimlerin ve kavramlarn
yklendii anlamlar aklamaya alr.Bu nedenle
kavramsal etik ad da verilebilir.

3.Etiin amalar unlardr.

3.1.nsann eylemlerini ahlaki nitelii bakmndan
aydnlatma.

3.2.Ahlaki bilinci gelitirebilecek etik tartma
srelerini balatabilme.

3.3.Ahlaki eylemin insann isterse
gerekletirebilecei, istemezse vazgeebilecei keyfi
bir eylem olmadn retebilme.


Etik szcnn anlam nedir ?:
TDK szlne gre: (Fr. thique )
1.Tre* bilimi, ahlak bilimi(ahlak felsefesi)
2. Ahlaki, ahlakla ilgili
Franszcada etik szc ahlak bilimi, moral
ise uygulamadaki ahlak kurallar anlamna
gelir.
Eski Yunancada bu szcn karl
thos olup tre anlamna gelmektedir ve etik
szc buradan tremitir.
*Tre:
1.Bir toplumda benimsenmi, yerlemi davran ve yaama biimlerinin,
kurallarn, grenek ve geleneklerin, ortaklaa alkanlklarn,
tutulan yollarn btn.
2. Bir toplumdaki ahlaki davran biimleri
Tre Bilimi iin bkz. Ahlak Bilimi


Yunanca thos szcnn Latince
karl mos (oulu mores)szcdr.
Moral szc mos szcnden
tretilmitir ve tre ile ayn anlamdadr.
Ahlak ve ahlak bilimi(felsefesi) ne
demektir ?
TDK szlne gre:
1.Bir toplum iinde kiilerin
benimsedikleri,uymak zorunda
olduklar davran biimleri ve
kurallarna ahlak ad verilir.
2.(Felsefe) Belli bir toplumun belli bir
dneminde bireysel ve toplumsal
davran kurallarn bulan ve inceleyen
bilime ahlak bilimi (etik) ad verilir.

Ahlak szcnn etimolojisi
(Felsefe szl, O.Hanerliolu)
Ahlak szc Arapa bir szck olup ,
yine Arapa bir szck olan hulk
szcnn oul halidir.
Hulk szc ise yaratmak ve bir insann
yaradl gerei gerekletirdii davran,huy,
seciye, miza anlamna gelir.
Bu nedenle ahlak Arapada yaradllar
ve huylar anlamna gelir. Hulk
szcnden tretilmi Hilkat ise isim
olarak yaradl ve huy anlamna
gelir.
Etik; insan ilikilerinde, toplumsal, kltrel,
siyasi, ekonomik, hukuki, bilimsel, teknolojik
vb. tm alanlarda insann tutum, davran,
eylem ve kararlarnda belirleyici olan, hi
kimsenin dnda kalamayaca ,
kanamayaca ilke ve deerler btnn
aratran ve belirleyen bir bilim daldr(?).
Etik, toplumsal alkanlklarn geliimini ve
dar ekilli kiisel alkanlklarn
zayflamasn amalar.

Ahlak felsefesinin temel kavramlar
Ahlak felsefesi, ahlaki eylemleri aratrrken bunu
kendine zg kavramlarla yapar. Nasl her bilim dalnn
kendine zg bir kavram dili varsa ahlak felsefesinin
de kendine zg olan ve aada aklanan kavram dili
vardr.
1. yi ve Kt: yi , insann aklna ve iradesine uygun
olarak yapt seimin sonucunda oluan ve yaad
topluma yararl ve toplum iin deerli olan(Dikkat:
sadece bireyin kendisi iin deil) eydir.Toplum iinde
uyumlu yaamamz salayan her ey iyidir.yi ve kt
iki kart kavramdr.Bir ey kt ise iyi olamaz.yilik
taml ve mkemmellii ierirken, ktlk eksiklii ve
noksanl ierir.
2.zgrlk: Hi bir d etki olmadan insann kendi akl
ve iradesiyle yapaca davran belirlemesidir. Ahlaki
zgrlk ise kiinin kendi koyduu kurallara gre,
kendi iradesiyle bu kurallara uyarak davranta
bulunmasdr. Ahlaki zgrlk zorunlu olarak zgr
iradeye sahip olmay gerektirir.
3.Erdem:Erdem ahlak felsefesinin , ycelttii, vd,
arzulad ve n plana kard deerlerdir.Erdem
sahibi bir birey bu davranlar bilerek ve inanarak
yapar. Bunlar,drstlk, doruluk, adalet ve
hogr gibi deerlerdir.
4.Sorumluluk:radenin, zgr eylem kararndan sonra
doacak sorunlar kabul etmesidir. Davranlarmzdan
sorumlu olduumuz lde ahlaki oluruz.
Sorumluluk, ancak zgr iradeyle var olur.

5.Vicdan:nsann bir birey olarak eylemleri
zerinde yargda bulunmasn gerekletiren
ve eylemlerindeki iyi veya kt deerleri
anlamasn salayan gcne vicdan
denir.Vicdan kiinin eylemleri gerekletirme
srasnda bavurduu bir yarglama ve karar
verme yetisi olduuna gre , kiinin iindeki
mahkemedir.
Vicdan bireysel olmasna karn bireyi
toplumsallatran bir yetidir.

6.Ahlaki karar ve davran: Bireyin kendi zgr iradesiyle
, kendi istek ve arzular dorultusunda bal olduu
ahlak kurallar erevesinde nce bilerek ve isteyerek
karar vermesi ve sonra da bu karar eyleme
dntrmesidir. Ahlaki karar ve davran,
zgrln,sorumluluun, vicdann, akln ve ahlak
yasalarnn birlikte uyumlu almas sonucu yaplr.

7.Ahlak yasalar:Bireyin nasl davranacan belirleyen
kurallar sistemidir.Ahlak yasalarnn kayna ne olursa
olsun , bireyi toplumun istei dorultusunda
ynlendirir.Ahlak yasalar insanlarn hangi ama iin
yaadklarn ona hatrlatr.

8.Mutluluk:Ahlaki eylemlerin insanlara salayaca
huzurdur.Mutluluu filozoflar eitli ekillerde
alglamlardr:
-Dnya nimetlerinden uzak durarak yaamak(Kinikler)
-Haz veren, fayda salayan her ey.
-Acdan ka(Epikros)
-En yksek iyi(Aristoteles-soyut dnya)
-ok sayda insana yksek dzeyde fayda salayan ey

9.Ahlaki eylem:Tutum ve davranlarn yani eylemlerin,
ahlak yasasna uygun olmasdr.
Ahlak felsefesinin en temel sorular unlardr:

-Birey ahlaki eylemlerde bulunurken zgr mdr?

-Ahlaki eylemlerimizin bir amac var mdr? Varsa
nedir?

- Btn insanlarn benimseyecei evrensel bir ahlak
yasas var mdr?

Birey ahlaki eylemlerde bulunurken zgr mdr ?
Birey ahlaki eylemde bulunurken bunu zgr iradesini
kullanarak m yoksa baka etkenlerin etkisi atnda m yapar ?
ki grup mevcuttur: zgrl kabul edenler ve zgrl kabul
etmeyenler.Her iki grup da buna psikolojik,sosyolojik, ahlaki ve
hukuki kant gstermitir.
1.rade zgrln kabul edenlerin kantlar
1.1.Psikolojik kant: Birey ahlaki bir eylemde bulunurken onu
nce duygu olarak hisseder ve bu davran kendi istedii iin
yapar.

1.2.Sosyolojik kant: Birey toplum iinde yaar.Toplumsal ilikiler,
insanlarn birbirlerine verdikleri szler, yaptklar anlamalar,
insann seim yaparken ve karar verirken zgr olduu
dncesine dayanr.Eer insan zgr olmasayd bu gibi sosyal
ilikilerde bulunmas mmkn olmazd.

1.3. Ahlaki kant: Pratik ahlak ve eitim, bireyin gndelik
yaayndaki hareketlerini belirleyen bir kurallar
btndr.Bu kurallarn ortaya kmas insann karar verme
zgrlne dayanmaktadr.

1.4.Hukuki kant: Hukuk kurallar, bireyin davranlarnn
sorumluluunu tad ilkesinden hareket eder.Sorumluluk
kavram ise, bireyin kararlarnda zgr olduu dncesine
dayanr .Aksi takdirde hukukta ceza kavramnn anlam kalmaz.

2.rade zgrlnn varln reddedenlerin kantlar
2.1.Psikolojik kant: Birey bir davran yaparken iinden gelen bir
duyguyla hareket eder.Bu duygunun olumas belli etkenlere
baldr ;koullanma, motivasyon, bilin alt ve drt gibi etmenler
bu duyguyu belirler.ou kez seimlerimizin gerek nedenini
bilmediimiz iin zgr olduumuzu zannederiz.
2.2.Sosyolojik kant: Btn sosyal kurallar ve karlkl
anlamalar,bireyin zgr bir varlk olmadn gsterir.Bir
toplumun kurallar bireylerin eylemlerini dzenlemek iin
konur. Bu nedenle sosyal kural ve yasalar insann
kararlarn belirler.

2.3.Ahlaki kant: Birey iyi ve kt arasnda seim
yaparken, o gne kadar ailesi ve toplum tarafndan
kendisine benimsetilen ahlaki deer yarglarnn etkisiyle
davranr.

2.4.Hukuki kant: Hukuk kurallar, kararlarmzn
zgrln deil, bamlln ifade eder.
Ahlaki eylemlerimizin bir amac var mdr?
Varsa nedir?

-Vardr.
-Ahlaki eylemlerimizin amac iyiye
ulamaktr.

-yinin ne olduu konusunda eitli
filozoflar farkl fikirler ileri srmlerdir.

1.Ahlaki eylemin amac mutluluktur:

yi mutluluktur.Bireyin mutlu olma dncesi onu
ahlaki eylemlere iter.
Sokratese gre , bedenimizi deitirmek elimizde olan
bir ey deildir.Biz bu bakmdan bize verilenle yetinmek
zorundayz. Fakat karakterimizi gelitirmek, daha iyi bir
insan olmaya almak bizim elimizdedir.
te biz insan olarak var gcmzle bunun iin
almalyz.
Socratese gre hi kimse bilerek ktlk yapmaz,
bilmedii iin ktlk yapar. Bu nedenle, kt
bilgisizlik, iyi bilgi demektir.
nsan ancak bilgi ile mutlulua ve dolaysyla iyiye
ulaabilir.

Platon da mutluluu bilgide ve bilgelikte
bulur.nsann akl yrtme yoluyla ideada
(soyut bir dnya) var olan, en yce ve
deimez iyiye yaklaabileceine
inanr.Platon dnyadaki her eyi,ideal
biimi zamann ve mekann dnda bulunan,
kalc ve yok edilemez bir varolua sahip bir
eyin(idea), geici ve bozulmu bir kopyas
olarak grd.

Yaadmz dnyada bu eyleri be duyumuzla
alglamamzla birlikte, deimez gereklerin var olduu
soyut dnyadaki gereklere ancak akl yrtme yoluyla
yaklalabilecekti.
zetle, Platon btn gereklii iki alana ayrd.
Bir, grnr dnya vard:Duyularmza gelen ve hibir
eyin kalc olmad, hibir eyin ayn kalmad
sradan dnyamz.Biz insanlarn duyu aralar ile
kavrayabilecei tek dnya, mekan ve zaman iindeki
bu dnyadr.
Fakat, mekanda ve zamanda olmayan ,duyularmzla
ulaamayacamz, kalc ve kusursuz bir dzenin var
olduu baka bir alan daha vardr.Bu alana ancak akl
yrterek yaklaabilirdik.
Platon(Eflatun) bu fikirleriyle hristiyan ve
islam dnyasn derinden etkilemitir.
Bu fikirleri zellikle 12. yzyla kadar
hristiyan felsefesinin temelini oluturmutur:
1.Dnem: MS 400e kadar Platoncu
grlerin youn olduu Patristik felsefe
2.Dnem :Bu tarihten sonra Ortaan
sonuna kadar sren Skolastik felsefe.Bu
dnemde daha ziyade Aristotelesin etkili
olduunu gryoruz.Ancak 1200 yllarna
kadar skolastik dnceye Platon etkisi de
devam etmitir.
Niin bir din felsefesi?
Kilise Babalar da hayatlar sresince
Hristiyanl, Hristiyan olmayanlara kar,
zellikle Yunan oktanrclna kar korumaya
altlar. Patristik Felsefenin ilk dneminde bu
savunma zorunludur. Yunan dncesi
oktanrc, Hristianlksa Tektanrcdr. Yunan
dncesi doa-tanrc, Hristiyanlksa kii-
tanrcdr ve badatrlmalar imkansz gibidir.
Ama gl Yunan Felsefesine kar bir Tanr
anlay savunusu yapmak da yeni bir Felsefe
dourmutur. Felsefeye kar Felsefe yapma
zorunluluu..
Aristoteles (Nikomakos etii adl kitabndan) iin
mutluluk, akla uygunluktur. Bunun iin bilgelik,
akl,doru gr ve ll davranmak en yksek
erdemdir.Aristoteles hepimizin mutlu bir hayat
istedii nermesiyle ie balar.
Bunu bize salayacak olan, yetilerimizin bir
toplum iinde yaamamzla uyumlu olarak
gelimesi ve kullanlmasdr. Gem vurulmam
istekler ve kendini beenmilik bizi baka
insanlarla srekli atmalara srkleyecektir.
Bylece kendimizi engellemi olacamz iin bu
durum kendimiz iin ktdr.
Aristoteles buradan hareketle nl altn
orta retisini gelitirir. Bu retiye
gre erdem her ikisi de erdemsizlik olan
iki u arasndaki orta noktadadr.
rnein, cmertlik, savurganlkla
cimriliin; cesaret ,lgnlkla dlekliin;
zsayg, kibirlikle kendini hor grmenin;
lllk, arszlkla ekingenliin
ortasdr.

Aristotelese gre ama daima
dengeli (yani altn ortada bulunan)
bir kii olmaktr.

Mutluluu elde etmenin yolu da
budur.
2.Ahlaki eylemin amac fayda salamaktr:

Faydac gr,iyiyi, toplumsal faydaya
balayarak aklar.
Demokritosa gre iyi,insann tutkularna
gem vurmas ve toplumun karlarn kiisel
karlarndan stn tutmasdr.Yine
Faydaclk(Utilitarianism) teorisinin kurucusu
John Stuart Mill (1806-1873) iin,eylemler,
ok sayda kiiye en fazla fayday
saladklar lde iyidirler.

3.Ahlaki eylemin amac devdir:

Immanuel Kanta gre btn
insanlar iin geerli bir ahlak yasas
mevcuttur.Bu yasaya uygun eylemde
bulunmak bir devdir. Bylece Kant ahlaki
eylemi, mutluluk ve fayda gibi deerlere
ulamak iin kullanlan bir ara olmaktan
karr ve onu ahlakn amac yapar.

4.Ahlaki eylemin amac hazdr:
Hazclk(Hedonizm) en yksek
iyinin haz olduunu savunan
grtr.Bu anlayn
temsilcilerinden,Aristipposa gre ,
yaamn amac hazdr ve
ahlakn ilkesi de hazdr.Acdan
uzaklamak, hazza yaklamak
yaamn anlamdr.Dier bir temsilci ise,
Epikurostur. Hedonizmde
haz veren her ey iyi haz vermeyen her
ey ktdr.




Evrensel Ahlak yasas var mdr?

Kiinin eylemlerini kendi vicdan ve
zgr iradesi mi belirler yoksa evrensel
bir ahlak yasas m belirler? Yani,
filozoflar, bireyin vicdannn ve
iradesinin stnde ahlaki davranlarn
belirleyen bir evrensel ahlak yasas olup
olmad aratrmlardr.
1.Evrensel ahlak yasasnn varln
reddedenler :

Baz filozoflar evrensel ahlak yasasnn
varlna kar kmlardr.
Bunlara gre kiinin vicdann balayacak hi
bir evrensel deer ve yasa yoktur. Kii ahlaki
eylemlerini, eylemin sonucunu dnerek
yapar.Bu gruba, Hazclar(Hedonistler),
faydaclar(utilitaristler) ve
zgrcler(varoluular) girerler.
zgrclk akmnn en nemli temsilcisi
Jean-Paul Sartre (1905-1980) dr. Sartre
insann znn insann toplumsal ve
kltrel varl deil, tersine insann zgr
eylemlerle ortaya koyduu baarlar
olduunu ileri srmtr. Buna gre insan
eylemlerini insann zne ait iyi ve
kt belirlemez.Tersine, insan zgrce
yapt eylemlerle ahlaki deerleri
yaratr.Bu yzden evrensel ahlak yasas
yoktur. Birey kendi ahlak yasasn kendi
belirler.

2.Evrensel Ahlak yasasnn varln kabul edenler:
Felsefe tarihinde, evrensel ahlak yasasnn var
olduunu kabul eden filozoflara gre, bireyden
bamsz olarak evrensel ahlak yasalar ve deerleri
vardr.nk herkes iin ayn olan deerler mevcuttur.
Fakat bu deerlerin zellikleri konusunda iki farkl
gr ortaya kmtr:

2.1.Evrensel ahlak yasasn znel temelde aklayan filozoflar
J. Bentham, J.S.Mill ,H.Bergson
Bu dnceden hareket eden filozoflara gre, ahlak
yasasn belirleyen ey insan dnda bir olgu olmayp,
dorudan insann kendisidir.Bireyin belirledii iyilerin
toplumsallamas ve evrensellemesi sz konusudur.
imizdeki tresel iyi zellikler ne doann bir zorunluluudur, ne
de doaya kar olumutur. Aksine onlar kendimize katma
yetenei bizim doamzda vardr ve ahlaki zelliklerimizi alkanlk
haline getirerek mkemmel duruma,iyiye yaklarz. Ksaca
herkesin ayn eylemi tek tek yapmasndan sonuta pekimi bir
tavr , buradan da ahlaki normlar ortaya kar.
J.Bentham (1748-1832) ahlak ile ilgili grlerini haz ahlak ve
mutluluk dncesine dayanarak aklar.Bireysel karlarn
kendiliinden uyuaca grnden hareket eder.
J.Stuart Mill (1806-1873) ise faydaclk grnden hareketle,
iyinin ok sayda kiiye ok fazla fayda salayan eylemler
olduunu syler.
H.Bergson (1859-1941) ise, insann neyin iyi neyin kt
olduunu ancak sezgi ile kavrayabileceini ileri srer.Bergson
bunu Kendi sezgine uy ki hem kendin hem de bakas niin uygun
olan yapm olasn diye dile getirir.




2.2.Evrensel ahlak yasasn nesnel temelde aklayan filozoflar
Kii vicdan karsnda, kaynan onun znel yaamndan almayan,
kiiden bamsz bir evrensel ahlak yasas olduunu ve
bireylerin bunlara uymak zorunda olduunu savunan
filozoflar unlardr: Sokrates, Platon, Farabi, Spinoza,Kant


BLM II

Mhendislik ve Etikle likisi

Mhendislik, matematiksel ve doal
bilimlerden, alma, deneyim ve
uygulama yollar ile kazanlm
bilgileri akllca kullanarak, doann
madde ve kuvvetlerini insanolu
yararna sunmak zere ekonomik
yntemler gelitiren bir meslektir.

Mhendis, bir zne olarak insann dnyayla
olan ilikisine araclk eden ve bilimsel bilgiyi
teknolojik bilgiye dntren kiidir.

Mhendis , bu amala bakalaryla veya
doayla kurduu btn ilikilerde etik
eylemlerin de znesidir.

Mhendislik Etii ne demektir ?

Mhendislik mesleinin en iyi ekilde
uygulanmas iin meslekteki yarar, iyi,
kt gibi kavramlar inceleyen, evrensel
mesleki trelere* dayanan bir davran
biimi gelitiren, meslekte neyin
urunda savalmaya deer,neyin
hayata anlam kazandrd, hangi
davrann iyi ve hangisinin kt olduu
gibi sorunlar kendine konu edinen bir
zel etik daldr.



* Evrensel Mesleki Treler ne demektir ?

Mhendislik mesleini uygulayan kresel
toplum tarafndan ortaklaa olarak
benimsenmi,yerlemi davran
biimlerinin,kurallarn, mesleki grenek ve
geleneklerin, ortaklaa alkanlklarn,tutulan
yollarn btn.
Mhendislik Meslek Yemini

Bugn bana verilmi olan Mhendis unvanna
daima layk olmaya; onun bana kazandrd
yetki ve sorumluluklarn her zaman bilincinde
olarak, hangi koullar altnda olursa olsun,
onlar ancak iyiye kullanmaya, yurduma ve
insanla yararl olmaya, kendimi ve
katldm meslei maddi ve manevi alanda
ykseltmeye alacama namus ve
erefim zerine yemin ederim.
T Makine Fakltesinin zgrevi

evreye ve topluma duyarl, mesleki
etik deerlere saygl, ada makine ve
imalat mhendisleri yetitirmek.
Mhendislik Etii
Mhendisle birey , mhendisle toplum ve
mhendisle kurum arasndaki ilikilerde, ahlaki
deerlere dayal kararlar oluturma faaliyetidir.

Teknolojik gelimede, ahlak , karakter, idealler ,
kii , kurumlar ve evre ilikileri hakkndaki
sorulara ve sorunlara yant arayan bir faaliyettir.
Mhendislik Etiinin Tarihsel Geliimi
Mhendislikte etik dnceler,mhendisliin 18.
yy da bir meslek alan haline gelmesiyle
balamtr.
19. yzyln sonlarnda mhendislik meslei ile
ilgili kurulular etik kodlarn hazrlayp
mhendislere sunmulardr.
Ancak o sralarda mhendislik etii geleneksel
olarak ok dar anlamda anlalm ve
uygulanmtr.
Klavuzlar, kodlar ve dnceler olarak
oluturulan bu kavramlar mhendislik etiinin
sadece bir ksm olup gerekli olan dier alanlar
kapsamyordu.
lk yazl teknik standart; 1800 lerde
ABD de buharl tekne kazalarnn artmas
sonucu ASME (American Society of
Mechanical Engineers) tarafndan
karlan Boiler and Pressure Vessel
Codes(Buhar Kazanlar ve Basnl kaplar hesap
ve imalat esaslar) dr.
Bu tip yazl kurallar mhendise bilimsel ve
teknik alannda snrlamalar ve dolaysyla buna
bal sorumluluklar getirirse de,
mhendislerin bilgi ve yetenekleri ile
toplumda baka zel sorumluluklara da
sahip olmalar gerektii daha sonralar
anlalmtr.

Mhendisin, etiin farkl alanlarndaki sorumluluu
ACM(Association for Computing Machinery,1992)
tarafndan yle sralanmaktadr:

1.nsanln refah iin almak.
2.Bakalarna zarar vermekten kanmak.
3.Drst ve gvenilir olmak.
4.Adil olmak ve ayrmcla kar tavr almak.
5.Mlkiyet, telif ve patent haklarna saygl olmak.
6.Kltrel varlklara gereken nemi vermek.
7.Dier insanlarn zel hayatna (privacy) saygl
olmak.
8.Gizlilie(confidentiality) saygl olmak.
Yaygn bir sorgulama alan olarak
mhendislik etii hala ok gentir ve
hukuk veya tp etii gibi alanlardan daha
yenidir.
1970 lerin sonunda bir okul disiplini olarak
sistematik ekilde kabul edilmitir.
1978-80 yllarnda felsefe, sosyal bilimler,
hukuk ve i teorilerine ilaveten
mhendislik etii de Teknik
niversitelerde disiplinler aras bir konu
olarak yer almtr.
Mhendislik mesleinin yaammzdaki yerinin
ok geni ve nemli olmasna karn mhendislik
etiinin mhendislik eitimindeki gelimesinin
gecikmesi ok arpc bir husustur.
Bir mhendisin tasarm srasndaki hatal karar
yzlerce yaam etkileyebilecek sonulara yol
aabilir.

Mhendislerin refah ve gvenliimiz zerindeki
bu nemli etkisi ve sorumluluuna ramen biz
ou kez mhendislii bireysel olmayan,
kurumsallam bir faaliyet alan olarak grme
eilimine gireriz.
Halbuki,mhendislik rnleri fayda ve zarar
arasndaki farklar gzeten bir sorumluluk
anlay iinde, bireylerin yaratc faaliyetleri
sonucunda oluurlar.
Mhendislik etii yaratc faaliyetlerin
ahlaki boyutlarn, yani bir bakma
teknolojinin ahlaki boyutlarn
inceleyen bir disiplindir.


Seimlerimizde bizi yneten iki temel koul vardr:
Mutlak koullar ve greceli koullar.

a) Mutlak koullar iine unlar girer:
a1) llebilir byklkler(Gelir dzeyi,retilen
art deer,gelir-gider dengesi vb.)
a2) Yazl kurallar
a3) Standartlar
a4) Ynergeler
a5) Kodlar
b) Greceli koullar :Ona uyan kiilerin
veya gruplarn ahlaki deerler sistemine baldr.
Buradaki ahlaki kurallar ona uyan kiilere bal
olduu gibi, bu kurallarn uyguland yere ve
zamana bal olarak da deiebilirler. Bu sebeple
greceli koullar, znel ve bir lde de
rastlantsaldr. Burada,davranlarla ilgili olarak
her bakmdan nesnel olan ve onlar uygulayan
kiilerden ve onlarn nerede olduklarndan
bamsz hale getirilmi zorlayc yazl standartlar
mevcut deildir.Greceli koullar belirleyen etkenler
unlardr:
b1) Kiinin eitiminin cinsi ve dzeyi
b2) Farkl sosyal gruplarn sosyal davran tarz
b3) Farkl sosyal gruplarn eitli konular
anlay tarz (rnein ,eitlik anlay).

-Mutlak ve greceli koullar bireyin seiminden
bamszdr.
-Birey, seenekleri arasnda tercih yapabilir.
Ancak, kendisini bu tercihe gtren mutlak
ve/veya greceli koullar seemez (Onlar
zaten daha nce seilmilerdir ? Ya da onlar
daha nce koul olarak koyulmulardr ?
Bunlar, mutlak olarak, yazl kural eklinde
veya greceli olarak ,kiinin kendi artlarna
bal ekilde alglanp kiide yerlemitir .)
-Bu durumda bireyin zgrl snrldr.
-Bu snr amak demek koullar deitirmek
demektir.
RNEK
Mhendislik seimlerinde mhendisleri
tercihlerinde snrlayan faktrler unlardr:
-Bilimsel yasalar ve mesleki kurallar (Mutlak koullar)
-Kiisel dnce ve eilimler (Greceli koullar)
Bu iki gruptan herhangi biri iyi bir seim iin bireyde
yetersiz dzeyde kalabilir: rnek 1986 da meydana
gelen ve yedi astronotun lmne neden olan
Challenger kazas.
(Uu karar veren kii bilimsel bakmdan yani
mesleki alt yap bakmndan tam donanml bir
mhendis olmasna karn, st yapsnn yani kiisel
dnce ve eilimlerinin yetersiz veya yanl olmas
nedeniyle yanl bir seim yapmtr.)

Uuun emniyet bakmndan ertelenmesinde srar
eden mhendislere ramen, karar vermeden de
sorumlu olan bir mhendisten mhendis gibi
dnmek yerine bir ynetici gibi dnp karar
vermesi istendi. O da uua izin vererek bir
hata yapt.
-Can gvenliinin salanmas bir kiinin iyi bir
mhendis veya iyi bir ynetici olmasna gre
deiim gsterir mi?
-Etik, kiinin herhangi bir durumdaki rolne bal
olarak deiir mi? Yani etik bu anlamda
greceli midir?
Hayr deildir !
Bu soruya verilecek Hayr yant , Dnya
Mhendisler Birliinin 5 Ekim 1977 gnl toplantsnda
son eklini kabul ettii Mhendislik Etii Kodlar
btnnden de karlabilir:
Mhendisler profesyonel grevlerinin yerine getirilmesi srasnda
u hususlara uyacaklardr:
1.Kamunun gvenliini, refahn ve saln kollamak
zorundadrlar.
2.Yalnzca kendi uzmanlk alanlarnda hizmet vermelidirler.
3.Toplumu bilgilendirme srasnda nesnel(objektif) ve gereki
olmaldrlar.
4.Profesyonel faaliyetleri srasnda kendi iverenine veya
mterisine kar drst olmaldrlar.
5.e almlar srasndaki danmanlk hizmetlerinde etik d
hareketlerden kanmaldr.

Bir mhendislik rn tasarm, imalat, deneme,
sat ve sat sonras hizmet gibi deiik
aamalardan geer.

Mhendisler bu aamalardan herhangi birinin
yrtlmesinde sorumluluk alarak bu aamann
gereklemesini salarlar.

Bu aamalarn yaps, hangi mhendislik alan
olursa olsun genellikle emredici ve dikte edici
olur. Ancak her aama ahlaki sorunlar da ierir






Tasarmda Mhendislik Etii
Mhendislikte etik, tasarmda yaplmas gerekli
seimler srasnda da karmza kar. Mhendis,
tasarmndaki seimlerde zgr deildir.Baz
snrlarla(koullarla) kar karyadr. Bu snrlara
rnek;
1-Bilimsel snrlar
2-Ekonomik snrlar, verilebilir.
Mhendis, bir meslek grubunun yesi olarak,
koullarn getirdii yazl ve yazsz kurallara
uymak zorundadr.
Dikkat: Mhendisin bu snrlamalara uymas
ahlaki bir sorumluluudur.


rnein bir mhendis;
kendi sorumluluk alanndaki bir faaliyeti
srasnda i (Kendi inan ve karlar) veya
d (st dzey yneticilerinin veya
kurumun inan ve karlar) basklar
altnda veya umursamazlkla(Bilgisizlik
veya sorumsuzluk) daha dk emniyette
bir rn piyasaya srdnde bu rn,
byk halk kesimlerini kt ynde
etkileyebilir.

Mhendislerin karlat ahlaki sorunlara ait RNEKLER

rnek 1
Denetleyici bir mhendis, imal edilen bir
makinann hatal bir parasn kefeder ve
kullanma sunulmadan nce onun
uygulama d kalmas iin uyarda bulunur.
Bu kiinin st olan kii bunu nemsemez
ve proje gecikmesin diye onun uyarlarn
dikkate almaz, denetleyiciyi eletirir ve
iten karma ile tehdit eder.
rnek 2
Bir elektrik irketi bir nkleer santral kurmak iin
izin bavurusu yapar. zni verecek olan kurum,
insan sal iin, bu reaktrn bozulmas
durumunda hangi acil lmlerin yaplacana
dair bilgiler ister. Mhendisler alarm sistemlerini
ve blgesel hastane ile olan anlamalarn
gsterirler. Onlar bu lmlerin sadece tesis
elemanlar iin olduunu etraftaki nfusu
kapsamadn belirtmezler. Bu konunun
bakalarnn sorumluluunda olduunu
dnrler. Bu konuda detayl baka bir soruya
da muhatap olmazlar.
rnek 3
Bir kimyasal madde fabrikas atklarn bo bir
arazide hazrlanm bir ukura boaltmaktadr.
Tehlikeli maddeler yer alt suyuna kararak
toplum iin byk bir tehlike oluturmaktadr.
Fabrika st ynetimi, bir mhendisi tarafndan
uyarlmasna karn, bu dearj ilemini
deitirmez. nk onlarn rakip firmas da ayn
ucuz yntemi kullanmaktadr. Bu konuda bir
yasal yaptrm olmad iin yerel ynetimin de eli
kolu baldr.
rnek 4
ABC elektronik firmas yeni bir rn iin hzl
bir ekilde retim yapmaktadr.Ancak rn
henz sata hazr deildir. Buna ramen afiler
ve reklamlarla ortaya karlar. ngrlen mteri
profilini bu rnn rafta yer aldna inandrrlar.
Bu dersin okutulma amac
Gelecein mhendislerinin bilim
ve teknolojinin ve mhendislik
etkinliklerinin topluma olan
etkilerini ,mhendislerin bu
etkilerden doan kiisel
sorumluluklarn, kararlarnda
bavurduklar deerleri ve etik
ikilemleri tanmalarna yardmc
olmaktr.
BLM III

MHNEDSLK MESLENDE ETK

(Kalp kapakn da gaz odalarn da
mhendisler yapmtr.)
Mhendislikte etik nerede gereklidir?

Mhendislik tasarm ve uygulamalar
srasnda yaplmas gerekli seimlerde
gereklidir. Bu seimler hem genel ahlak
ilkelerine,hem meslek ahlakna hem de
hukuk ilkelerine uygun olmaldr.

Seim ve Etik(Veya ahlaki seimler)

Ahlaki seimler mhendisin karsna farkl ekilde
kar;

1.Bir eylem srasnda (Doru olan yapmak),

2.Birden fazla eylem olaslnn mevcut olduu halde
hangi eylemi yapacana karar verirken (Hangi eylemin
doru olduuna karar vermek),

3.Verilmi bir eylem kararn sistemli olarak yorumlarken
(Bir eylemin neden doru olduunu yorumlamak).
-Baz kiiler, doru olana karar vermeden veya
eyleme gemeden nce sistemli olarak yorum
yapmay tercih eder (Teoriden pratie).

-Buna karlk dierleri, belirli bir durumda iyi ve
kt hakkndaki sezgilerine dayanarak hemen
eyleme geer ve bu sezgilerinde hakl olup
olmadklarn daha sonra yorumlar (Pratikten
teoriye).
Hareket ister teoriden pratie, ister pratikten
teoriye olsun, etiin bu boyutunun zerinde
durmak yararldr.

1.Doru olan yapmak(Bir eylem srasnda)
Bu, bireyin kiisel karlar ile ahlaki veya etik
standartlar arasndaki seimidir. rnein verilen
szleri tutup tutmamak, yalan syleyip
sylememek, rvet alp almamak gibi. Bu
durumda kii ahlaken doru olan yapmaldr.
nsanlarn, kiisel kazanlar iin ,kabul edilmi
ahlaki veya etik standartlar ihlal etmeleri ,
toplumda ahlakszlk veya bencillik olarak grlr
ve onaylanmaz.Aadaki hususlar nemlidir:

a-Doru olduuna inandmz eyleri yapmak,
zellikle aksi ynde sosyal ve ekonomik basklar
mevcutken,kolay deildir .


b-Yanltan kanmak ve doruyu yapmak iin, bir
eylemin doru, bir dierinin yanl olduuna
sadece inanmak da yeterli deildir.
c-Ayrca, bir eyi yapmamz gerektiini syleyip onu
yapmamak da gerekte etik olduumuz anlamna
gelmez.
Bu durumda etik davran nedir?
Yaplmasnn gerekli olduuna inandmz eyleri
aksi yndeki basklar altnda bile yapar, bir baka
deyile ahlaki direncimizi ya da ahlaki cesaretimizi
harekete geirirsek, o zaman bizim ahlaki ynde
hareket ettiimiz sylenebilir.

Erdem ad da verilen bu tr ahlaki alkanlklarn
gelimesine uygulama ve zdenetim katkda
bulunur.
Ahlaki cesarete ait iki pek bilinen rnek olarak ;bir
annenin ocuunu ,bir askerin vatann korumak
iin kendi cann feda etmeyi gze almas,
verilebilir. Bu trden bir davran mhendislere
de ykleyebiliriz:
Mhendis, toplumun gvenliini, saln
ve refahn ; sessiz kalmas veya baz
riskleri ihmal etmesi yolundaki ekonomik
ve politik basklara karn koruyabildiinde,
ahlaki cesaret, dolaysyla erdem gstermi
olur.


Etik kurallarn bir blm, tpk din
ve ahlak kurallar gibi, yanl
yapmamay tler.
Ancak, yanltan kanmak yeterli
deildir. zellikle mhendislikte,
beklenen ama zm olduuna gre
, kanlan yanln yerine konacak
olan dorunun sunulmas etik
gerekliliktir.
Su ,Ktlk(Vice), Erdem ve Kahramanlk
nsanlar,gelitirdikleri alkanlklar ve eilimlere gre
davranrlar. Ahlaki bakmndan bunlar ktlk veya
erdem olarak adlandrlr. Bir ktlk rnei,yalan
sylemeye eilim veya alkanlktr.Bir erdeme rnek ise,
daima doruyu syleme eilimidir.
Toplum ktln ve erdemin nemini kavramtr ve
baka bir yol mevcut deilse, ktlk yapanlar toplum
dna atarak cezalandrr.
Baz ktlkler toplumu ylesine tehdit ederler ki, bunlar
su olarak kabul edilir ve bu suu ileyenler devlet
tarafndan cezalandrlr.rnek olarak mahkemede
ahitlik ederken yalan sylemek verilebilir.

Ktlk cezalandrlrken, erdem dllendirilmelidir mi?
Erdemli olmak bir gereklilikse, olaan olmal ve
dllendirilmemelidir.
Her zaman olmasn beklemediimiz trden erdemlere
kahramanlk ad verilir, ve bunlar toplum tarafndan
dllendirilir.
rnek Hilal okuner:Birinci gelmesi sz konusu olan
bir kouda arkasnda den arkadana yardm etmek
iin durdu ve kouyu terk etti. Bu hareketi nedeniyle
uluslararas bir kurulu tarafndan dllendirildi.
Aada bu dl ile ilgili gazete haberi verilmektedir.
PARS (8 Aralk 2007)- Trabzonlu 12 yandaki gen
atlet Hilal Cokuner, dn Fransa'nn bakenti Paris'teki
UNESCO binasnda dzenlenen bir trenle 2006 Dnya
Fair Play Pierre de Courbertin byk dln ald.
Dnya Fair Play* Konseyi Genel Sekreteri Jean Durry,
105 kiinin katld bir atletizm yarmasnda yere
den arkadan kaldrmak iin yar brakan Hilal'in,
(ahlaki)'davran' dalnda dnyann en nemli Fair Play
dlne layk grlmesinin kararlatrldn sylerken,
bu davrann herkese rnek tekil etmesi gerektiini
belirtti. Gen sporcu, tren sonras yapt aklamada,
dl ald iin ok mutlu olduunu syledi. (Radikal
gazet.Spor Servisi)
* Fair-Play, ngilizce olan bu terim(drst oyun, adil oyun, drst
hareket anlamlarna gelir), sporda kurallara uymaktan da teye
spordaki etik davran tarzn sergiler. Sporcunun oyundaki
tutumudur: Rakibe kar sayg ve ona fizyolojik ve psikolojik
adan zarar vermeme zenidir. Rakip dman olarak grlmez,
oyunun bir paras olan ortak olarak grlr ve youn mcadelede
bile karndakinin onuruna sayg duyulur.
Fair-Playin balca kurallar yledir:
-Oyun kurallarna uymak
-Rakibi oyunun bir paras olan oyun-orta olarak grmek
-Oyun koullarnda ans eitliini kollamak
-Kazannca zaferi ktye kullanmamak, yenilince neticeye ve
kazanana sayg gstermek
-Fair-Play ayrca oyunda hileye ve iddete bavurmamak demektir.

Fair-Play kavram sporun dndaki baka alanlarda da
kullanlmaktadr
Bu tr dller kahramanlk yapan mhendislere de
verilmektedir.rnein,Amerikadaki IEEE (The Institute
of Electrical and Electronics Engineers) mhendislere,
Outstanding Service in the Public Interest(Kamu
Yararna stn Hizmet) adl bir dl vermektedir.

Bu konuda niversitemiz de bir dl almas
balatmtr.
2.Hangi eylemin doru olduuna karar
vermek(Birden fazla eylem olasl
mevcutken)
Kiinin farkl(Birden fazla) etik, ahlaki,
hukuki veya kurumsal ykmllkleri
arasnda seim yapmak zorunda
kalmasdr.Bu gibi durumlarda doru olan
m yapmalym ? sorusu yerine yaplacak
en doru ey nedir ? sorusunu sormak
gerekir. Bu sorunlu seimlere etik ikilemler
veya ahlaki ikilemler ad verilir.

Etik ikilem terimi ,bir kiinin her biri bir
davran standard tarafndan
desteklenen en azndan iki tutum
arasnda seim yapmak zorunda kald
durumlar iin kullanlr.Bu seimler iki
kt arasnda daha az kt olan
semek ya da iki iyi arasndan daha iyi
olan semek eklinde olabilir.
Bazen byle seimler iki farkl etik standarta
onaylanan ancak birbirleriyle elien iki ey
arasnda da yaplabilir. rnek olarak, bir kii
alt ila irketine, irketin ticari srlarn
saklayacana dairsz vermi olsun. Ancak bu
kii ,irketin, denenmekte olan ila hakknda
Gda ve la Dairesine yanl bilgiler
vermekte olduunu kefetmi olsun. Bu
durumda kii, halkn zarar grmesini nleme
ykmll ile irkete olan sadakat ve vefa
borcu veya verdii sz arasnda
etik ikileme girer.

Bazen bu tr seimler etikle hukuk arasndaki kmazlar
da kapsar.rnein, hastay acilen hastaneye yetitirmeye
alan src, hz limitini amamak veya hastay
kurtarmak arasnda seim yapmak zorunda kalr.

Genel Ahlak
Standartlar




Hukuk Kurum,Meslek
Standartlar Standartlar


$@*@x
Mhendis bir etik ikilemi nasl zer ?
Burada kiinin yapmas gereken ey, bir eyi semesidir.
Bu seimi yapmak iin mhendislik tasarmnda da kullanlan
admlardan yararlanlr:
1.Problemi tanmla ! Soru bul !
2.Problemle ilgili bilgiler topla !
3.Problemin zm ile ilgili birden fazla seenek ret !
(Gerektiinde beyin frtnas yntemini uygula)
4.Farkl seenekleri deerlendir ve bir tanesini se !
5.Setiin zmn uygulama yollarna karar ver (grev
tanmla !)
6.Setiin zm uygula !
7.zmn ileyip ilemediini takip et !
Drdnc adm btn admlarn en zorudur. nk bu adm farkl
seenekleri eitli ykmllkler altnda ve elimizdeki bilgiler
altnda deerlendirmemizi gerektirir.Bu seenekleri
deerlendirirken u sorular aadaki srada sormamz gerekir:

1.Bu davranlardan herhangi biri yasalarn gerektirdii
ya da yasaklad bir davran mdr? (YASAL BAKIMDAN
DEERLENDRME)
2. Bu davranlardan herhangi biri zel (kurumsal ya da
mesleki) etik standartlarnn yasaklad ya da gerektirdii
bir davran mdr? (MESLEK STANDARTLARI BAKIMINDAN
DEERLENDRME)
3.Genel ahlak ilkelerinin bu farkl davran trleri zerinde
bir arl var mdr? (GENEL AHLAK STANDARTLARI
BAKIMINDAN DEERLENDRME)
Farkl seeneklerde tm unsurlarn eit olmas
durumunda, farkl normlar , ncelik srasna gre
aadaki gibi sralanabilir.
-Genel ahlaki ykmllkler etik ykmllklerden
nce gelir.
-Hukuki ykmllkler etik ykmllklerden nce gelir.



u hususlara dikkat etmek gerekir:
-Yasalar ancak genel ahlaka veya etie aykr bir
davran gerektirdiinde inenebilir.
-Mesleki veya kurumsal standartlar, yasalara veya genel
ahlaka aykr bir davranta bulunmamz gerektiriyorsa
ihlal edilebilirler.
Etik ikilemin zmne ait bir rnek
Bir hoca dnem sonu notlarn ilan etmek zereyken, bir
renci not ortalamasn renmeye gelir.
-Hoca renciye CC aldn der.
-renci notunu BB ye evirmesi iin hocaya ricada
bulunur.niversitedeki bursunun devam etmesi iin BB
ye ihtiyac olduunu syler.
-renci daha yksek not almak iin ek bir alma
yapabileceini belirtir.
Hocann zm u yollardan geer:
1.Problemi tanmla:
rencinin daha yksek not almasna izin vermeli
miyim?



2.Bilgi topla:
a)rencinin notlarn inceleyip ,deerlendirmede
ya da toplamada herhangi bir hata yapp yapmadn
sapta.
b)rencinin CC notunun dier rencilerin
BBlerine ne kadar yakn olduunu grmek iin
genel not dalmna bak .

3.zm iin birden fazla seenek ret:
a)rencinin ek bir alma yapmasn salayarak
notunu deitir.
b)Herhangi bir koula gerek duymadan notunu
deitir.
c)Notu deitirme.
4.Farkl seenekleri deerlendir ve bir tanesini se:
Hoca,seim kararn deerlendirirken, farkl
ykmllklerini gz nnde bulundurmaldr.
Bir hoca olarak,
a)Adil biimde bir not verme ykmll vardr.Bu
rencinin notunu deitirme dier rencilere bir
hakszlk olabilir.Belki renci daha iyi bir notu hak
etmiyordur.
b) Bir hoca olarak rencilerine yardmc olma
ykmll vardr.Yardm iin en iyi yolun notu
ykseltmek olduu iddia edilebilir.nk renci
bursunu kaybederse okuldan atlacaktr.
c)te yandan, rencinin akademik sorumluluk, ok
alma , dersleri nemseme, vb. hakknda dersler
almas gerektii dnlebilir.Byle bir dersi yalnz C
ile alabilir.


Daha derin bir muhakeme ile hoca daha ok bilgi
toplamaya karar verir ve daha ok soru sorar.
rencisinin dier meslektalarna da ayn hikaye ile
geldiini ve hi birinin notlarn deitirmeyi kabul
etmediini renir.

Hoca rencinin notunu deitirmemeye karar verir.
nk:
1)Adil olma ykmll vardr.
2) rencisine yardm etme gibi bir ykmll olduu
halde ,(bu artlar altnda) notunu deitirmenin ona
yardm etmenin en iyi yolu olduu kesin deildir.


Ek hususlar:
Bir karara varmadan nce, aadaki sorular karar
verme ilemini deerlendirmemizde yararl olabilir:
1.Bu karar toplum karsnda meru mudur? (Topluma
kar sorumluluk)
2.Bu kararla yaayabilir miyim?(Bireysel btnlk.yi bir
yaam srmenin yolu davranlardan ve kiiliinden
memnun olmaktan geer)
3.Bu karar alrken bakasnn deneyim ve uzmanlna
gvenebilir miyim?(Karlatmz kmazla nceden
karlam olan birini tanyor olabilir ve onun
fikirlerinden ya da deneyimlerinden yararlanabiliriz.
Tabii ki aldmz her kararn sorumluluunu tarz.)
3.Bir eylemin neden doru olduunu
yorumlamak
Bunun amac, yaptmz seimi destekleyen
genel teoriyi ortaya karmaktr.Buna davran
veya kararlarn haklln aklama ad da
verilebilir.Bu deerlendirmeyi yapmak iin
bilimle etik arasnda mevcut olan
benzeim kullanlabilir: Bilimde yasalar
gzlemleri, bilimsel teoriler de
bilimsel yasalar aklarken; benzer ekilde
etikte, ahlaki kurallar eylemleri, etik teorileri
de ahlaki kurallar aklar.
BLMSEL YNTEMN AAMALARI
1.Aama,Gzlem:Aratrmann konusunu
oluturan;
-Olaylarn doal koullar iinde gzlenmesi
-Olaylarla ilgili verilerin toplanmas
(Literatr taramas dahil)
2.Aama,Hipotez(Varsaym):Doruluu daha
test edilmemi,temellendirilmemi ama doru
olduu varsaylan aklama tasla, modeldir.
(te bu aamada hocann kafas alr ve
gemi tecrbeleri devreye girer.)

3.Aama,Deney yapma(Dorulama):Ortaya
atlan hipotezin doru olup olmadn grme
veya gsterme ilemidir.Eer deney hipotezi
dorulamazsa,hipotezden vazgeilir veya hipotez
deitirilir.(te bu aamada hoca senden
yararlanyor)

4.Aama, Bilimsel yasa: Hipotezin deneyle
dorulanmasndan sonra ulalan
sonutur.Hipotez deneylerle dorulandnda
Bilimsel yasa olur.Bilimsel yasa genelleme
niteliinde,olgusal ierikli, denemelerle
dorulanm olan nermedir.
5.Aama, Bilimsel teori: Geerlilii
gvenilir yntemlerle saptanm olan,i
tutarll bulunan aklamalar
btndr.Bir baka deyile,bir bilim
dalnda yaplm olan tm aratrma
sonularn kapsayan,bu konudaki
yasalar da iine alan,ancak henz
yasaya dnmemi hipotezleri de ieren
bir btndr.Buna gre bilimsel
teori,bilimsel yasadan daha genitir ve
verilmi bir alandaki tm bilimsel yasalar
kapsa

rnein bilimde, Ohm yasas(Gerilim, akm ve
direnle doru orantldr.) ve Joul
yasas (Elektrik yoluyla retilen s, akmn
karesiyle,iletkenin direnciyle,ve akmn akma
zamanyla doru orantldr.) srasyla, A ve B
devrelerindeki gerilimleri , ve X ve Y elektrikli
stclarnda retilen slar aklamak iin kullanlr.
(Bknz. ema)
Ohm ve Joul yasalar ise, ok daha genel elektrik
teorisinin elemanlardr.Mhendislik uygulamasnda
,rnein bir elektronik cihazn imalat srasnda,
sadece tasarm aamasnda belirlenmi uygun
direnci kullanmakla yetinmez, Ohm yasas ve ilgili
tasarm teknikleri kullanlarak, hangi direncin uygun
olacana da karar veririz.
Elektrik Teorisi
Ohm yasas Joul yasas Dier yasalar
Gzlem 1 Gzlem 2
G 1 G 2 G 2 G 1
Etik(Ahlak) Teorisi
Ahlak kural Ahlak kural
Ahlaki eylem Ahlaki eylem Ahlaki eylem Ahlaki eylem
Bilim ve etikteki paralellik
Etik teorileri
Herhangi bir eylemin ya da ahlaki ikilemlerin etik
adan deerlendirilmesinde temel etik teori sz
konusudur. Bu teoriler birbirlerini tamamlarlar ve bir
etik karar verme srecinin temelini olutururlar.
Mhendislerin, ahlak felsefesinin temel teorileri
hakknda bilgi sahibi olmalar, onlarn ikirciksiz, ak
ve net biimde dnebilme yetilerini de gelitirir. Bu
nedenle, daha nce de deinilen etik teorilerine
ksaca gz atmakta yarar vardr.
Etik teorileri, eylemleri, aadaki koullarn
salanmas artyla ahlaki olarak doru kabul
ederler.


Etik teorilerinin temel mantn aklamak iin, rnek olarak
sper marketten ekerleme alan ocuklara eylemin yanl
olduunu anlatmak iin kullanlan farkl yol gsterilecektir:
1.Yol (ERDEM):alan insanlara bakn! almak saygn insanlarn
yapaca bir i deildir.
2.Yol (GREV):alma eylemine bakn!almak bakalarnn sahip
olduu eyi almaktr.Sahipleri alnan eyi istediklerinde ne
olacaktr? Ya da bakalarnn sizin sahip olduunuz eyleri
almalarn ister misiniz ? Kendinize yaplmasn istemediiniz bir
eyi bakalarna yapmayn.
3.Yol(SONU):alma eyleminden sonra ne olacana baknz.Mal
alnan herkes kzacaktr.Herkes istedii eyi alarsa market i
yapamaz hale gelecektir.almann sonucu toplum iin kt olur.


Bu aklama biimi aada adlar verilen etik
teorisini temsil etmektedir;
1Erdem(Virtue)
2.Grev(Deontology-ahlak bilimi,grev bilimi-)
3.Sonu(Consequentialism)
Bu teori arasndaki iliki insan eylemlerinin yaps
gz nne alnarak aklanabilir:

Eylemi yapan Eylem Eylemin Sonular
Eylemi yapan asndan deerlendirmek erdemsel
yaklamdr.
Eylemin kendisini doru ya da yanl olduunu
deerlendirmek , grevci anlayla yaklamdr.
Eylemin sonular zerinde deerlendirme yapmak
sonusal yaklamdr.

Sonu Teorisi:
Yksek teknolojinin egemen olduu toplumlarda
sonu teorisi daha fazla nem kazanr.Birok hallerde, bir
eylemin ahlaki deeri onun sonularna
baldr. Sonulara bakarak(iyi veya kt) eylemin yaplp
yaplmamasna karar verilir.
rnein; motorlu aralara kirlilik nleyici cihaz yerletirmek
hava kirliliini nleme asndan iyi,
ama aracn maliyetini arttrma asndan ktdr.
Son deerlendirme bu iki sonucun karlatrmas yaplarak
oluturulur.
Sonu teorisinin en nemli biimlerinden biri faydaclktr.
Faydaclk(Utilitarianism) teorisinin kurucusu John Stuart
Mill(1806-1873) iin, eylemler, ok sayda kiiye en fazla
fayday(mutluluu) saladklar lde iyidirler.

Mille gre, en fazla mutluluk prensibi, en ok kiinin
mutluluu ile ilgilidir.Ancak buradaki sorun, herkesin
mutlu olma yolunun farkl oluudur.
Faydaclk teorisindeki bir baka olumsuzluk ise,
eylemlerin sonularn her zaman ngrmenin kolay
olmaydr.
Sonu teorisi ile ilgili dier bir eletiri ise, kar zarar
dengesi yaparak etii ekonomiye indirgedii
eklindedir.


rnein, bir mhendis cihaz tasarmnda alnacak olan
gvenlik nlemlerinin maliyetini amirlerine aklamaldr.
Amirler, tasarmn bu nlem olmakszn yaplmasn
isteyebilirler. Bu da kullanclarn zor durumda kalmasna
neden olabilir.
Bu konudaki somut bir rnek, Ford Pinto
otomobilleri ile ilgilidir.1960larda retilen bu aralarn yakt
tanklarnn patlamaya eilimli olduu anlalmt.st dzey
irket yneticileri,bu kusur nedeniyle oluabilecek kazalar
sonunda denecek tazminat ile aralarn yeniden tasarm
maliyeti arasnda bir karlatrma yapm; sonuta, tazminat
demenin daha az bir klfet olduuna karar vermiti !!!!!!
Sonu teorisinin uygulanmas
Sonular, Nesnel Etik Modeli


Sonuu yaklamda, balang noktas kurallar deil
hedeflerdir. Eylemler,bu hedeflere ne lde ulatklarna
gre deerlendirilir.

Bu yaklam faydaclk olarak da adlandrlr. faydaclk,
olas tm yararl sonular karr, bunlar olas zararl
sonulara kar tartar ve en fazla insan iin en byk
mutluluk salayan eylemi gerekletirir.

Ahlaki yarglama, belirli koullar altnda faydal
sonulara bakmakla balar. Daha sonra ahlaki kurallar
ve devlerle uyumlu ak davrana kayar.

XXX
Sonuu yaklamda, bir kiinin etik olup olmad sorusunun
cevab, ona neden baktmza veya neye baktmza bal olarak
deiir.
Burada, bir benlik geliim modeline gereksinim vardr. Benlik
yaplandrmas, fiziksel gereklikten balayp kavramsal tutarlla
ulaan bir gelime sreci izler ve insann ocukluktan erginlie
geiindeki evreleri ierir.
Ahlaki yarglama, kiinin benlik geliim evresine gre farkllk
gsterecektir.
lk okuldaki bir renciden beklenen ahlaki davran ile niversite
mezunundan beklenen ahlaki davran benlik geliimine uygun
olarak farkl olur.
Psikoloji ile etik arasndaki bu konulara ilerde de deinilecektir.
Diyelim ki bir ey yapmak istiyorsunuz ve bunun sonuu
yaklama gre yaplacak doru ey olup olmadn merak
ediyorsunuz. Bu durum iin nerilen snama evrenselletirme
snamasdr.

Basit bir ifadeyle herkes,benim u anda yapmay dndm
eyi yapsayd ne olurdu? diye sorulabilir. Herkes byle davransa
daha iyi olmaz myd?, Herkesin bunu yapmasnn sonular,
yapmamasnn sonularndan daha iyi olmaz myd? Sorular da
benzer evrenselletirme sorulardr.

Grevcilik Teorisi:

Grevci anlayta ise eylemin kendisi nemlidir. Eylem,
sonularndan bamsz deerlendirilmelidir. Bu teorinin
mimar, Immanuel Kanta(1724-1804) gre bir eylemin
ahlaki kalitesi o eylemin sonularyla deil, kiiyi
harekete geiren niyetin isel doas veya bu niyeti
yneten kurallar tarafndan belirlenir. Fikir udur: Baz
eylemler, doru kurallara gre gerekletirildii
iin, sonularna bal olmakszn,
dorudurlar.Buna gre, sonular ne kadar iyi
olursa olsun, bu sonular yaplan eyleri hakl
klmaz.Bu teoriye gre, ilk bakta kt sonular
dourabilecei grnse bile ,gerei sylemek
doru bir davrantr.

Eylem-sonu ilikisi, Kantn varsayml
zorunluluk adn verdii bir sonuca gtrr:
A , Bye neden oluyorsa ve biz Byi
istiyorsak , Ay yap. Ancak bu halde Ay
yapmak kesinlikle, bizim eylemlerimizi
ynlendiren bir arta bal olan veya geici
olan bir taleptir.Bu ahlaki bir eylem deildir.
Halbuki grevcilik teorisine gre ahlaka
uygun ekilde eylem yapmak , kesin
ykmllklere bal ,salam ahlaki esaslar
gerektirir.


RNEK:
Bir kii bana yardmsever desinler diye yardm
ediyorsa bu ahlaki bir davran deildir.inden geldii
iin ve doru olduuna inand iin yapyorsa ahlaki
bir davrantr.Yani kara dayal eylem(eylem ahlaki
normlara giriyor olsa da) ahlaki olmaz
Kanta gre gerek ahlak zorunlu veya mutlak
temellere dayanr:
Ay sonuta ne olduuna bakmakszn yap.
Etik kodlar , toplumun salk , emniyet ve
refahn en yksek seviyede tut der. rnein, karl
i olduu srece toplumun saln en st
dzeyde tut demez.
Grevcilikte,en genel ykmllk kural , kesin
zorunluluk olarak adlandrlr.
Kant bu kesin zorunluluu edeer olarak kabul
ettii iki anahtar yolla formle etmitir:


1)Sadece, ayn zamanda da evrensel bir yasa haline
gelmesini istediiniz kuralara bal kalarak davrannz (eylem
yapnz).Ya da evrensel bir yasa haline gelmesini
istemeyeceim dstur(kural) ile davranmamalym.

2)Bir eylemde bulunurken ,insanlar daima (siz veya baka biri
fark etmez) ara olarak deil, ama olarak gz nne alnz.

Yukarda sz edilen Ford Pinto olaynda uygulanan yntemin,
grevli anlayla yaklaldnda , etik kurallarla badamad
aktr. Ford Pinto mterisi, irkete kar getiren bir ara deil;
gvenilir bir otomobil kullanmas amalanmas gereken bir
insandr.
reticini etik adan amac ona bu hakk vermektir.

Grevcilik teorisinin uygulanmas XXX
nemseme, Sorumluluk Etii

nemseme etii, duruma verilen tepkiye odaklanr. Bu
nedenle tutarllk ya da sonular modelinde gerektii
gibi soyutlanm biimde dnlmesi ya da llmesi
yerine durumlarn alglan biimleri zerine temellenir.

Tutarllk ve sonular yaklamlar bilisel sorumluluk
biimlerine bavururken, nemseme kiisel olan
grmeyi de vurgular. Etik bir topluluun yeleri
birbirlerini nemsemelidir. Dnyada ve dnyaya neler
olduunu nemsemek ,herhangi bir ciddi aratrmann
nkouludur.

Habermasa gre nemsemek, yaam dnyasnda
dnmek yerine farknda olmaktr.

nem vermek, mantk ya da adaletle ilgili bir konu
deildir. Sorumluluk etii olan kii, dev duygusuyla
deil, duyarl bir karlkllk duygusuyla bakalarnn
kayglarna tepki verir. Komusuna veya arkadana bu
duyguyla naslsn? diye soran bir kii, seni de benim gibi
kabul ediyorum ve soruyorum demektedir.
XXX



nsann Davran Ykmllkleri(Mecburiyet,mkellefiyet)
Aktif ykmllk (ykml olan ykmllk)
Pasif ykmllk (ykmlln ykmll)

Hayrsever davranlara ilikin ykmllklerin tm aktif
ykmllktr.
Bakalarna kar davran asndan ykmllkler
tarz, ama bu, onlara kar ykml olduumuz
anlamna gelmez. Sadece davran asndan ykml
olma, fakat kiinin kendisine kar bir ykmllk
tamama, aktif ykmllk kavram ile tanmlanr.
XXX
Pasif ykmllk, ykmlln ykmldr ve akl yoluyla
deil bakalar ile gerekletirilmek zorunda braklan
ykmllktr.
Bir ii ne kadar ok alrsa ykmlk de o kadar artar; ama,
creti denince o ykmllk sona erer.
Bir ykmllkle sonulanan edimin ad eylemsel
ykmllktr. Her szleme bir anlamda bir eylemsel
ykmllk tar. Ykmllk iin insann zgrln
kullanmas gerekir.
Eylemlerin zgr olmad, kiiliin bulunmad yerde
ykmllk de yoktur. rnein, insann yutkunmay brakma
gibi bir ykmll olamaz, nk bu onun iradesine bal
deildir XXX
Ykmllkler pozitif ve doal ykmllkler olarak iki balk
altnda da incelenebilir.
Pozitif ykmllk insan iradesine bal bir saptamadan, doal
ykmllk ise eylemin doasndan ortaya kar. Temelinde
eylemin kendisi bulunan ve doal yasalardan ortaya kan
ykmllk doal ykmllktr.
Belirsiz veya nedeni bir baka kiinin iradesi ile belirlenen
ykmllkler pozitif (ya da dier bir deyile dolayl)
ykmllklerdir.
Bir eyi yle yapmam emredildii veya bana kiisel yarar
salad iin yapyorsam ya da tam tersi yasakland veya
bana kiisel olarak zarar getirdii iin yapmyorsam

bu, etik bir eylem ve etik bir dnce yaps deildir XXX.
Erdem Teorisi:
Mhendislerden nasl bir davran beklenir ?
Mhendisler grevci teoriyi uygulayabilirler mi?
nsanlarn niyetlerini bilmek her zaman mmkn olur mu?
Eylemler sklkla drtlerin etkisiyle olumaz m?
Etik hayatmzda duygularn bir rol yok mudur?

naat mhendisi Samuel Florman, etik konusunda yazlan kitaplar ve
makaleleri eletirerek yle demektedir:Mhendislik etiini tartmak
yerine, uygar olan ve uygar olmayan mhendisi tartmak gerekir.Uygar
mhendis ayn zamanda da erdemli olur.
Erdem teorisinin kapsamna giren bu yaklamda , eylemin kendisi ya da
sonucu deil, eylemi gerekletirecek olan kii vardr.
Gerekten de, en iyi mhendis olarak kabul edilenler, en karmak
hesaplar yapanlar arasndan deil, mhendislik faaliyetlerini erdemli bir
biimde srdrenler arasndan kar.



Erdem teorisinin uygulanmas
Tutarllk, znel etik modeli

Tutarllk kuramna gre,kiinin eylemleri kendi
yaplandrd ilkeleriyle ne kadar tutarl olursa, kii o
kadar etiktir. Etik davran, ahlaki yarg ve ahlaki davran
olarak ele alnrsa,
Tutarllk bu ikisinin bir btn oluturduunu savunur.
selletirilmi eylem, tutarll ifade eden deyimlerden
biridir. Bir kii belli bir durumda ahlaki adan ne yapmak
zorundaysa, benzer durumlardaki tm dier kiiler de
onu yapmaya zorunlu olmaldr.
Bu yaklam dier insanlara,onlarn sana nasl
davranmalarn istediin gibi davran altn kuralyla
evrenselletirilir.

nsanlara sayg gstermek, tm insanlar ahlaki adan
eit grmeyi gerektirir. Bu da, tutarlln temellerinden
biridir. Koullar ne olursa olsun , yalan sylemek her
zaman yanltr kural aklc tutarlln gereidir.
Kanta gre,herhangi bireyin ilkeleriyle tutarszl
olanakszdr ve bu nedenle tutarllk zorunludur. nk,
tutarsz bir davran kiiyi fiziksel adan rahatsz
edicidir, btnlkten yoksunluu gsterir ve insan
vicdan kemirir. Tutarszlk, herhangi bir bireysel eylemi
ahlaki adan aklamay gletirir.
Tutarllk yaklamnn zayf yn, gerek ve yaanm
durumlarn karmakl nedeniyle, bir durumdan
dierine genelleme yapmann gldr.
Etik teorileri arasndaki iliki
-Erdem teorisi(nsann Ahlaki doasna dayanr)
-Grev teorisi(Ahlaki Kural mantna dayanr)
-Sonu teorisi(Hesap mantna dayanr, faydaclk)

Gerekte bu teori i iedir.
rnein faydaclk, eylem hedefli veya kural
hedefli olabilir.Eylem hedefli faydaclar, her bir
eylemin, sonular yoluyla deerlendirilmesi
gerektiini syleyerek sonu teorisiyle iliki
kurarlar. Buna karlk ,kural hedefli faydaclar ise,
grev teorisiyle iliki kurarlar.

Etik yarglamada ve eylemde; grev,sonular ve erdem
yaklamlar birlikte dnlmelidir. Borrom dm, bu
yaklamn kenetlenmesini gsterir. Halkalardan birini
zerseniz sistem dalr. Borrom dmnn zellikle
vurgulad ey, yaklamlardan birinin ayrcalnn
olmaddr.

Borrom Dm
(Lacan 1975)

tutarllk nemseme
sonular
ETK
Sonu teorisi
Erdem Grev
Etik ve psikoloji
Etik teorinin bir baka boyutu da psikoloji ile
ilikilidir. svireli psikolog Jean Piagetin 1932 de
yazd ocuun ahlaki yarglar adl kitabnda,
Ahlaki geliimi, d kaynakl (heteronomous) ve i
kaynakl (otonomous) olarak ikiye ayrr.
Birincisinde dtan gelen kurallar, ikincisinde ise
i zellikler rol oynar.
Etik ve mhendislik ilikisi de bu balamda ele
alnabilir.
Mhendislik etiinde, pazar kurallar, politik
basklar gibi d etkilerin yansra, mhendisin
iinden gelen kendiliinden olumu kurallar da
vardr.
Bir baka psikolog da ahlaki geliimi yle zetlemitir:
1.Topluluk ncesi dnem: Bu dnemde sadece fiziksel
acdan kanma vardr.
2.Toplulua katlm dnemi: Bu dnemde bakalarnn deer
yarglar da nem kazanr.
3.Topluluk st dnem: dealler ve teoriler vardr.

Birinci dnem fiziksel,ikinci dnem sosyal, nc dnem
dnsel(teorik) ihtiyalarn karlanma abalar olarak
zetlenebilir.
Bu modelleme mhendislik etiine yle uygulanabilir:
1.Fiziksel aama:Temel ihtiyalarn karlanmas. Mhendisin
retim ya da tketim aralarn tasarlayp retebilme becerisini
kazanabilmesi.
2.Toplumsal aama: Mhendisin rettii aralarla mterilerin
memnuniyetini salayabilmesi.
3.Dnsel(Teorik) aama: Mhendisin etik kurallara uygun
teknoloji gelitirip uygulayabilmesi.

lgin rnekler:Hasan Pulur (Milliyet 04.01.2008)
Karar vermek ok g,ok zor, insann deerlerini ap geiyor.
Diyeceksiniz ki ,zor olan karar vermektir ama karar verdikten sonra kolaydr, ya kazanrsn ya kaybedersin. Bir
de dn olmayan kararlar ve sonular vardr. Zor olan da budur ite, nk vicdannla ba baa kalrsn.
Doru mu yaptm, yanl m yaptm, diye kvranp durursun. stelik bu karardan geri dnmek de yoktur, hele
Senin yznden bir bakas zarar grmse.
Bir rnek
Ylba akam kuruyemiiye gitti,biraz fndk fstk ald, patron hesaplad, raa gsterdi: Yirmi bir lira elli kuru.
kard elli lira verdi, rak kasadan otuz lira ald iade etti.Mteri yle bir dnd, rak eksik almt, uzatt:
Sen yirmi lira almsn, oysa yirmi bir lira elli kuru tutuyor.
Patronun kulaklar kabarrken gzleri akmak akmak bakyordu. rak da mteriye Ne yaptn ? der gibiydi.
Patron elli liray yeniden bozdu, yirmi bir lira elli kuru ald, stn verdi.
Mteri dar kt, vicdanyla hesaplat: Doru mu yaptn? Evet doru yaptm! imdi patron ran canna okur
belki iten bile atar! Peki ne yapsaydm, eksik para almasna ses karmasa mydm? Evet, dnyann dorusu
sen mi kaldn? yi ama biz byle yetitik! Hay yetimez olsaydnz! rak sana paray eksik verseydi, sen eve
girdikten sonra bunun farkna varp dkkana kosaydn, patron eksii kabul eder miydi ?
ff sknt bast, vicdanyla anlaamyordu.. Karar vermek ne kadar zordu.
Bir baka rnek.
Sabah frn arabalar mahalleyi dolar, bakkallara ekmek datr, eer bakkal dkkan amamsa , ekmek kasasn
orada brakr, iinde diyelim elli ekmek vardr. Birka gndr bakkaln dikkatini ekti, arada srada kasadan elli
yerine krk sekiz ekmek kyordu, frnc kabul etmedi. Ben elli ekmek brakyorum! diyordu.
Bakkal mahallenin ocuklarndan birini gzc tuttu, ekmek hrszn yakalarsa ikolatay hak edecekti.
ki gn sonra kyamet koptu, hafiye ocuk ekmek hrszn yakalamt, kendi akran bir ocuktu, grltye
Bakkal yetiti, pencereler ald her kafadan bir ses kyordu:
-Brak gitsin
-Vur kna iki tane
-Polise haber ver ylann ban hemen ezmek lazm.
Bakkal insafl kt, Hadi bakaym bir daha yapma diye ocuun kulan ekti, hrsz yakalayan ocua da ikolatan
hazr diye gz krpt.

O srada bir kadn, hrsz yakalayan ocuun koluna yapt gibi, kna
kna vurup srklemeye balad.
Mahallenin yallarndan biri mdahale etti:
-Hanm ne vuruyorsun o ocua, o hrsz yakalatt!
Kadn o hmla adama dnd:
-O evdeki insanlar a biliyor musun ? Baba isiz, anne hasta , be karde a!
Buna m kalm hrsz yakalatmak!
Yal adam steledi:
-Peki hanm hrpaladn bu ocuk senin neyin ?
-O benim olum! Ona m kalm, hrsz yakalatmak ?
Buyurun karar verin bakalm
BLM IV

MHENDSLK ALANLARINDA
ETK
Kurum*) Etii
-Etik, yalnzca kiisel bir konu deildir.Kurumlar da etikle ilgilenir.
-Kurum anlay, endstri devrimiyle birlikte gelimitir.
-Endstri devrimine kadar aile irketleri gibi kiisel
denetimlere bal i ilikileri, karmak sosyo-ekonomik
yap nedeniyle kurumsallamak zorunda kalmtr.
-Kurumsallama, uzmanlama ve merkezileme kavramlar
zerinde kurulur.nk ekonomik ortaklklar bu kavramlar
zerinde temellenmitir.
-Etik sorunlar kurumsal yaplara gre eitlilik gsterir.Bu
sorunlarn zm kazanmak/kazanmak ilkesi zerine
kurulmutur. Burada hem kurum hem mteri kazanr.
Bu ilkeye gre mhendisin amac maliyeti drken rn
iyiletirmek, enerji tketimini azaltrken daha verimli makina
yapmak, malzemeyi azaltrken daha dayankl para retmektir.
*) Ortaklk, mlkiyet gibi kkl bir yapy ieren, genellikle
devletle ilikisi olan yap veya birlik, messese:
"Trk Dil Kurumu."- .
Kurumlarn etikle ilgili konu balklar unlardr:
1-Kuruma sadakat
2-Anlama kurallarna uymak
3-Patent haklar ve fikri haklara sayg gstermek
3-rn haklarna sayg gstermek
Bu balklarla ilgili etik davranlarla, evrensel ahlak ilkeleri
bazen atmaktadr.
rnek:
Bir demiryolu projesinde baz eksikler(toplumun emniyeti) gren
mhendisler, grlerini akladklarnda anlamaya uymadklar
iin iten atldlar.Ancak demiryolunda bu eksiklikler yzden bir
kaza meydana geldi.
Kurumlarda mhendislik bir ekip faaliyetidir.Bu ekip iinde
eitli dallarda (inaat, makina,kimya gibi) mhendisler olduu
gibi, her daln iinde grev ve uzmanlklar(rnein,tasarm, imalat,
bakm, sat, AR-GE) ayrdr. Bu dal ve blmlerin etik adan
uyumlu almas gerekir.


Ekip iinde almann gerektirdii donanmlar isel ve
dsaldr. ki yn birbirini tamamlar. Dsal etik kurallar
yaptrmlardr.sel olanlar ise kiinin kendisinin ynettii
kurallardr.Kiinin isel etik anlay yoksa, ekip iinde
olmas ekibe herhangi bir katk salamaz.Aksine ekibin
ilerini zorlatrr.Dier taraftan isel kurallara ar
ballk da( esnek olmay) ekip almasn aksatabilir.
Yneticilik Etii
-Etik kurallarn geerli olduu kurumlarda , bu kurallara
aykr davranlar her zaman nleme olana
vardr.Bunun iin, kurum iindeki mhendislerin etik
bilince sahip olmalar ve ve sorunlar etik kurallara bal
kalarak zmeye almalar yeterli olur.
Ancak, kiisel kayg ve duygularn toplumsal karlarn
tesine tayan yneticilerin ynetiminde, kurumun
alma sistemi bir sre sonra yozlar, ve ahlakl adam-
ahlaksz toplum elikisi ortaya kar.
Bu nedenle, kurumlarda zellikle ynetici davranlarnn
etik denetlemelere her zaman ak olmas gerekir.
Kurum yneticileri de kiisel zelliklerinden dolay farkllk
gsterir. rnein ok az rastlanan karizmatik(etkiliyici)
yneticiler, evrelerine esin kayna olurlar.Moda
deyimiyle vizyon sahibi dirler.

Kendilerini tm eylemlerin kayna gren otoriter
yneticilere daha sk rastlanr. Bu yneticiler kararlar
tebli ederler.
Demokratik yneticiler ise, kendilerini ekibin bir paras
olarak grlrler.Kararlar danrlar ya da kararda
anlarlar.
Otoriter ynetici iin alann tatmininden ok
verimlilii,demokratik ynetici iin ise kurumun verimlilii
nemlidir. Dolaysyla mhendis, kurum yaps kadar,
ynetici karakterine gre de tavr belirlemek zorunda
kalr.
Etik ve kreselleme
Kreselleme ,Berlin duvarnn 1989 ylnda yklmasnn
ardndan hzla gelien bir kavramdr.
Kreselleme, belirli ekonomik, sosyal, teknolojik,
kltrel, politik ve ekolojik normlarn, deer yarglarnn
ve kurumsal yapnn,kresel lekte yaygnlk kazanarak
o alanda geerli tek norm, tek deer yargs ve kurumsal
yap haline gelmesidir.
-Kreselleme sonucunda, yabanc kltrlerdeki davran
ve dili anlamak da mhendislik mesleinin bir paras
haline gelmitir(nemli).
-Endstri devrimi ile yerleen, uzmanlama ve
merkezileme de yerini toplam kalite ynetimi *,
tam zamannda retim (JIT)** gibi kavramlara brakmtr.
(Not.Bu kavramlar gerekte 1970 lerden itibaren Japonlar tarafndan i hayatna
uygulanmaya balanmtr)
*Toplam Kalite Ynetimi (TQM) ya da ksaca TKY olarak
bilinen yntem, mteri ihtiyalarn yerine getirebilmek
iin kullanlan insan, i, rn ve/veya hizmet kalitelerinin
sistematik bir yaklam ile tm alanlarn katklar ile
arttrlmasdr. Bu ynetim eklinde uygulanan her
srete tm alanlarn fikir ve hedefleri kullanlmakta
ve tm alanlar kaliteye dahil edilmektedir.
TKY iin mteri memnuniyeti kardan nce gelmektedir.
Bu yntemde insan, sre, mteri ve srekli gelitirme
4 temel unsurdur ve birbirleri ile srekli bir iliki
halindedirler.
**Tam zamannda retim:Ksaca,doru rn, doru
zamanda, doru yerde ve doru miktarlarda retmektir.

Bu deiimler, mhendislik etiini de mhendislikte
olduu gibi faaliyet alan olarak daha uluslararas
yapmtr. Bu da etii, mesleki yaamda ve
uygulamadaki problemlere cevap vermede daha salam
ve daha esnek hale getirmitir.Bu deiime bal olarak
kurumlarn ve mhendislerin gz nnde bulundurmalar
gereken hususlar unlardr:
1.Bireysel kazan, toplumsal faydayla birletirilmelidir.
2.Baarnn ve kabul edilebilirliin nesnel ltleri, yani
standartlar, hibir znel yargya izin vermeyecek dzeyde
ve oklukta oluturulmaldr.
Meslek modelleri ve etik
Meslek sahibi olmak= zel bilgi ve yaptrm gcne
sahip olmak demektir.
Tarihsel geliim iinde meslekler u ekilde sralanr:
Doktorlar ve avukatlar. Daha sonra,
Di doktorlar, muhasebeciler, mimarlar ve mhendisler
ortaya kt.
Bylece ,meslek sahibi kiiler bir baka deyile
profesyoneller, sermaye sahibi ve ii snfnn
yannda nc bir snf oluturdular.
Profesyonel olmann bu gnk anlam ise, topluma
nemli hizmetlerde bulunmak zere eitim grm
olmaktr.(Dikkat: Toplum vergi deyerek sizi bu ama iin okutur.)
Mhendisler profesyoneldir ve dolaysyla,toplum
onlardan mesleklerini kiisel eilimlerine gre deil,
toplumun ihtiyalarna gre yapmalarn bekler.
Mhendisin yaamndaki en nemli sorun: Sadakat
sorunudur.
Mhendis kime sadk olmaldr ? : Patrona, efe,topluma,
ailesine, lkesine , insanla ?
-Bunlardan birine duyulacak sadakat dieriyle
elitiinde ne olacaktr ?
-Ayrca, bazen sadakat nedeniyle etik erdem ve
eylemlerden vazgemek de gerekebilir.
O halde sadakati iyi ve kt olarak ikiye ayrmak
gerekecektir:
yi sadakat: drstlk, cesaret ve dier erdemlerle
uyum gsteren sadakattir.
Kt sadakat :Kt eylemlerle uyum iinde olan
sadakattir.
Salk= Fiziksel erdem
Bilgi birikimi = Ruhsal erdem
Cesaret, Sadakat ve Drstlk = Etik erdem

Sadakatin salk ve bilgiden farkl zel bir durumu vardr.
Sadakat bir ilikinin sonucudur ve iyerindeki sadakat
karlkldr.
Kiilerin sal gibi, kurumlarn da etik kurallara bal
olarak, sadakat balar iinde almalar iin srekli
zen gerekir.
Kurum etik kurallardan ayrlrsa ,yani gvenli olmayan,
toplumsal fayday gz ard eden rn veya proseslerle
alyorsa, buna kar kmak gerekir. Verimli bir sonu
elde etmek iin izlenmesi gereken yol yledir:
1. Sorun ya da yanl uygulama belgelenmelidir.
2. En yakn basamaktaki sorumlu kii bilgilendirilmelidir.
3. lk basamakta konu zlemiyorsa , idaredeki tm
basamaklardan yukar doru karak kurum iinde
zm aranmaldr.
4. Dur diyen dier kiilerin ne gibi yaptrmlarla kar
karya kalacaklar, yakn gemiteki rnekler de
incelenerek renilmelidir.Bu konuda bir hukukuya da
danlmaldr.
5.Sorun kurum iinde zlemiyorsa ve tek zm o
kurumdan ayrlmaksa, ilgili rgtler (meslek rgtleri,
denetim kurumlar, kamunun ilgili organlar, vb.)
bilgilendirilmelidir.
6.Abartma yaplmamal ve gerekler zerinde
konuulmaldr.
Aadaki iki rnek konuyu aklamada faydaldr:
rnek 1.
Scak metallerle ilem yapan bir fabrikada alan kimya
mhendisine baz iiler, scak metal zerindeki
kimyasallardan gelen kt kokulu dumanlarn solunum
gl yarattn belirtiyor.
-Mhendis , alma yerindeki hava kalitesi ile ilgili bu
durumu C.B. adndaki st kademedeki bir kiiye iletiyor
ve fabrikadaki ilemlerde salk kurallarna uyulduu
cevabn alyor.
-Mhendis yapt aratrma sonucu , sz konusu
kurallarn henz test edilmemi kimyasallar iin geerli
olmadn ve iyerindeki kimyasallarn ok aznn salk
asndan test edilmi olduunu ortaya karyor. Ne
yapmal?
Mhendis teknik referans kitaplna gider.Orada iilerin solunum
gl ekmeleriyle ilgili bilgi salayacak referans bir makale arar
ve bulur. Fabrikadaki durumu kitaplktaki sorumluyla da paylaarak
makalenin fotokopisini ister. Kitaplk grevlisi fotokopi talebinin
C.B. tarafndan imzalanarak onaylanmas gerektiini syler.
Mhendis fotokopi talep formunu imzalayarak kitapla brakr.Bir
ay getii halde kitaplktan fotokopi gelmez. Bunun zerine
mhendis kitaplktaki grevliye durumu sorar. Grevli formu C.B.
ye gnderdiini ancak ondan onay gelmediini syler.Mhendis bu
defa C.B ye gider ve onay kadn sorar. C.B. byle bir form
grmediini, form geldiyse bile dier katlarn arasnda
kaybolmu olabileceini syler. Mhendis bunun zerine yeni bir
talep formu doldurup C.B. ye elden gtrr. C.B. bunu hemen
onaylayp referans kitaplna gndereceini syler.Bir ay daha
geer. Makale mhendisin eline hala gememitir. Mhendis tekrar
kitaplk grevlisini arar ve C.B. nin onay belgesini gndermediini
renir.Mhendis ne yapmaldr ?
rnek 2
Bir otobs kaza yapar ve kaza sonucu kan yangnda
yolcularn ou lr.Yaplan aratrmada aracn camlarnn
tehlike annda ka izin vermedii ortaya kar.
Arac imal eden firma yetkilileri, aracn camlar zerinde kaza
annda ekile camlar krnz ibaresi yazl olduunu ve uygun
yerlerde eki bulundurulduunu beyan ederler. Ancak
otobsteki ekiler zaman zaman alnmaktadr.
Firma durumu iyiletirmek iin bir alma balatr.O sralarda
firmaya dil bilen ve yeni mezun mhendis A bu alma
grubunda aratrma yapmak zere ie alnr. Firmadaki dier
mhendisler ise ykselme telanda olan eski mhendislerdir.
Gen mhendis, hevesle alarak yeni bir are retir ve
aratrma ekibinin bandaki mhendis Bye bu zm
verir.zm, eki kullanmadan bir manevilay ekerek camn
almasn salamaktadr. Ancak bu zmn zerinde
durulmaz.Gen mhendis ekingenlii yznden durumu takip
etmez.
Daha sonra aylk toplant srasnda en st dzeydeki ynetici,
sz konusu probleme zm bulunup bulunmadn sorar.
Bunun zerine aratrma ekibinin banda olan ve ykselme
bekleyen uzman mhendis B, mhendis Ann zmn kendi
zmym gibi sunar ve st ynetim bu zm beenir ve
derhal uygulanmasn ister.
O gnn akam uzman mhendis B, gen mhendis Adan
nerdii yeni tasarmn teknik ayrntlarn ertesi gne hazrlayp
getirmesini ister. Ne yapmal ?
Mhendislikte Drstlk
Drstlk (Doruluk,honesty) ve onur (honor)
i ie kavramlardr.
yi bir mhendis drst olmak zorundadr. Drst deilse,
Mhendislii hak etmemi demektir.
Onursuzluun en yaygn iki tr yalan sylemek ve kopya
ekmektir. Bunlar mhendislik asndan yetenek ve
teknik bilgi eksiklii kadar nemli bir tehlikedir.
Dolaysyla, mhendislik mesleinin etik kurallardan
teye, onur kodlarna da gereksinimi vardr.
Onur kodlar, ortaada asker snf arasnda olumaya
balamtr. Bu kodlar dmanlar arasndaki ilikileri bile
eitli kurallara gre dzenliyordu. Sosyal g,
askerlerden toprak sahiplerine getii zaman ,onur kodlar
centilmenlerin yaamlarn dzenlemeye balamt.
Bu kodlara uymayanlar toplumdan dlanyordu.

Bugn Amerikada, zellikle askeri ve dini blmleri olan
baz niversitelerde bu tr kodlar vardr. Bunlardan biri
de aadaki maddelerden oluan University of
Michigan College of Engineering Code dr:
1.Mhendisler gerek renci gerekse profesyonel
olarak, mhendislii tm ynleri ile benimsemelidirler.
Gvenlik , salk ve refah salamakla ykml olan
drst insanlar olmaldrlar.
2.Mhendislik blmndeki renciler, daha batan,
onurlu , drst ve gvenilir kiiler olarak kabul
edilmilerdir.
3.renciler,retim yeleri ve idari personel onur
koduna uymalar konusunda birbirlerine tam olarak
gvenirler.
4.Kendi katksnn olmad bir alma sonucunda kredi
salayan renci onursuzluu kabul etmi saylr.
T Akademik Onur Sz
Tm rencilik yaamm sresince:
-retim yeleri, aratrma grevlileri, dier
niversite alanlar ve arkadalarmla, karlkl
sevgi ve saygya dayanan bir iliki iinde olmaya,
-nsanlar arasnda her ne nedenle olursa olsun
ayrm yapmamaya, her trl gre anlayl
davranmaya,
-Kopya ekme, kopya verme, aldatma, yanltma
gibi rencilik duruuna uymayan
davranlardan kanmaya,
-Akademik etkinliklerde etik kurallara uymaya,
onur sz veririm.


Aada drstlkle ilgili bir rnek verilmitir:

rnek 1.
A son snf rencisidir. Bitirme devi yarmasnda birinci
olmak istemektedir. nc snf rencisi B den yardm
ister. B yardm eder ve A proje yarmasnda birinci gelir
ve bir dl kazanr. Fakat A bu kazanta Bnin
katksndan sz etmez.A ne yapmalyd ? A , Bden deil
de , bir makaleden yardm alsayd, nasl davranmas
gerekirdi ?



a)Drstlk, var olan farkl gstermeyi reddeder.
Mhendislik anlamnda bu , bir tasarmn ya da bir
rnn olabileceinden fazlasn yaptn belirtmenin
reddi anlamndadr.
b)Bir baka husus da , unutkanlk ya da zerinde
durmamak nedeniyle bir gerein olduundan farkl
yanstlmas ya da gndeme hi getirilmemesidir.
Burada bir art niyet sz konusu olmasa da ,
sylediklerimiz kadar sylemediklerimizden da sorumlu
olduumuzu unutmamalyz.
c)nsann kendisini savunmak iin gerei arptmak
zorunda kalmas ise dier bir konudur. nsan kendini
korumaldr. Fakat bu korunma eylemi srasnda ,
bakalarnn da zgr ve deerli bireyler olduu gzard
edilmemelidir. Yalan sylemek ve aldatmak aslnda dier
kiinin zgr ve deerli olduunu kabul etmemektir.
d) hayatnda yalan veya aldatma bazen baarnn
anahtar olarak grlr. Baarl i adam , dediinden
fazlasn almay bilen insan olarak kabul edilir. Dolaysyla
byle bir ortamda mhendisler niin drst olsunlar
sorusu gndeme gelebilir.

Ancak u unutulmamaldr: Baz insanlar her zaman
aldatabilirsiniz. Tm insanlar bir sre aldatmanz da
mmkndr. Ancak insanlarn tmn srekli olarak
aldatamazsnz.

Yalan, ksa dnemli faydalar salayabilir.Ancak drstlk
uzun dnemde insana saygnlk kazandrr. Kiisel uyum ,
btnlk ve saygnlk ksa dnemli baarlardan ok
daha nemlidir.

-cevap verecek yok mu yaa (Teknik Forum) vize saati ka? ka
haftadr uramyorum derse bilen varsa yardm edebilir mi
-inanlmaz bir hoca. etikten brakt. snavlarn da iyi yaptm
dnyordum. derste aklmda kalanlardan da kattrmtm ki
dinlediim belli olsun diye. Geri dersin devini vermedim. ama
renci deil miyim orda da suu hocaya atarm. kendisi,
devin vize haftas getirileceini sylemiti. bunu sylediinde de
daha vizeye 4 hafta vard. vizeden nceki derse kadar ki derslere
de girmedim. vize ncesi bi geldim ki millet dev veriyor. dedim
hocam byle byle... hocamz da dedi "ben anlamam". bylece
yzde 25 girdi. geri devi versem de ya yine kalrmm ya da
anca dd alrmm.
-etik gibi inanlmaz angarya bir dersi, bir dnem boyunca "aman
da ocuklar iyi insan olun, aman da yalan sylemeyin" mottosuyla
ileyerek yzyln dramn yaatt. sorulan sorulara cevap vermez.
verirse de alakasz eyler syler. renciyi dinlemez akas. bir de
her eyi ben bilirim havalarndadr ki of of.. motto; 1.
anlam i. (o.- toes) dstur, vecize; yazt. ,zdeyi.
2. anlam dstur. parola. slogan.

Mhendislik Sorumluluu
Mhendislik , karmak ve ok ilevli bir ortamda
yapld iin, ortam baary olumsuz olarak etkileyen
birok eyi de iinde barndrr.
Hi kimse seimini kendisinin yapmad etkenlerden
dolay sulanamaz. Ancak mhendislik hukuku, bilgisizlii
gereke olarak gsterme hakkn kabul etmez. Mhendis
eylemlerinin sonucunda hangi durumlarla karlaacan
iyi hesaplamaldr. Bu nedenle ayn anlama gelen iki
kavram zerinde durmak gerekir:
Farkndalk ve sorumluluk.
eitli sorumluluk biimleri vardr.
Yasal sorumluluk, ahlaki sorumluluk, mali sorumluluk
gibi.
Yasal sorumluluk yasalarla dzenlenmitir.Yaptrmlar
hukuksaldr.
Ahlaki sorumluluk ahlaki kurallarla dzenlenmitir. Ahlaki
sorumluluu yerine getirmemenin cezas toplumdan
alnan tepki ile belirlenir.
Bazen ahlaki ve yasal sorumluluklar rtebilir. rnein,
sokakta plak dolamak ahlaka da yasalara da aykrdr.
Bazen de ,ahlaken kabul gren eylemler yasal olarak
uygun deildir ve yasal yaptrmlara maruz kalabilir.
rnein 1960 lardaki insan haklar hareketlerinde, bir
ok sosyal aktivist rk ayrm kanunlarna kar hareketin
bir ahlaki dev olduunu savunmaktayd.
Byle durumlarda evrensel ahlak kurallar bireyler iin bir
k yolu olarak kullanlabilecek kurallar ierir.
Ayrca stlenilen rollere gre sorumluluk farkl zellikler
gsterir.rnein, yurttan devlete,mhendislerin
mesleklerine, mterilerine, iverenlerine ve kamuya
kar sorumluluklar gibi.
Sorumlu insann , sorumluluktan kamak iin gerekeleri
deil, sorumluluunu yerine getirmek iin nedenleri
vardr. rnein, evlatlarn ilerde yalandklar zaman ana-
babalar ii yklendikleri sorumluluklar, ofrn, ara
kullanrken dier srclere, bisikletlilere ve yayalara
kar duyduu sorumluluklar gibi.
Sorumluluklarn yerine getirmesini engelleyen
durumlarn olumasndan da bireyin kendisi sorumlu
kabul edilmelidir.
Bu nedenlerle, mhendisler kodlarn ve ynetmeliklerin
sylediklerinden ok daha fazla eyleri gz nne
almaldr.
rn Sorumluluu
On dokuzuncu yy la kadar alverilerde alc
sorumluluu yani, Latince bir hukuk terimi olan
caveat emptor ilkesi geerliydi.Bu ilkenin anlam
mteri dikkat etsin dir. Dolaysyla, caveat emptor
kavram, tketicinin aldnn nasl bir mal olduuna iyi
bakmasn, eer bir terslik karsa mala karlk verdii
tavuun, kazn, unun, msrn bir daha asla geri
gelmeyeceini belirtir.
1800lerin ortasndan itibaren bu kabul deimeye
balad. Bunun nedeni uydu: Buhar makinas, otomobil
ve elektrikli cihazlar gibi rnler ok karmakt.
Karmak olmalar, normal bir mterinin mhendislik
bilgisine sahip olmasn gerektiriyordu. Bu nedenle
mteriyi sorumlu tutmak giderek olanakszlat.
*keyviat diye okunur
Bunun yerine,Latince, satcnn sorumluluu anlamna
gelen caveat venditor ve imalatnn sorumluluu
anlamna gelen caveat inventor ilkeleri benimsenmeye
baland.
Ayrca bu dnemde,
-Makinalardan,ticari karn yannda ii gvenliini de
salamas beklenir oldu.
-rnlerin kamu sal asndan gvenilir olmas
gndeme geldi.
-1850 lerde ABDde buharl gemi kazalar, ASME
standartlarnn ortaya kmasna neden oldu.
-1883 de ABD tarm bakanlnn kimya brosu,
yiyeceklerin hijyeni ile ilgili almalar balatt.
-1906 da Gda ve la daresi (FDA) kuruldu.
1916 ylnda grlen bir davada yarg yle bir karar
verdi:
Eer bir ey onu reten dnda biri tarafndan
kullanlacaksa, szlemede yazsn ya da yazmasn,
(sorumluluk reticidedir ve) retici o eyi dikkatli yapmak
zorundadr.
Ancak sorumluluu tanmlamak ve bir kurallar
sisteminin iine oturtmak gerekir.Byle bir sistemin
olmad durumlarda ortaya kaos kar.Buna rnek olarak
1984 ylnda Hindistann Bopal eyaletindeki bir bcek
ilac tesisindeki facia verilebilir:
-Tesisten szan zehirli metil izosinat bulutlar yakn bir
ehirde 2000 kiinin lmne yol at.
-Sznt nedeni bir dizi mekanik ve insan kaynakl hata idi.
-Gvenlik cihazlarnn bir blm kazadan drt ay nce
devre d kalmt.Dier blm ise oluan patlama
srasnda almamt.

-ehirdeki salk kurumlar byle bir durumda ne
yaplacan bilmiyordu.
-Fabrika dahil, hibir kurumda bir eylem plan yoktu.
Bu nedenlerle ,sulu kim sorusuna yant bulunamad
iin Kurban kim sorusu sorulmaya baland.

Azgelimi bir blgedeki endstriyel sorumlulua rnek
gsterilebilecek bu ackl durum, mhendislik
sorumluluun sadece mesleki zorunluluktan deil,
insanla duyulmas gereken saygyla da balantl
olduunu ortaya karmaktadr.
Mhendislikte Bilgilendirerek kabul etme
Tp etiinde var olan bilgilendirerek onay (informed
consent) kavramnn mhendislie de uygulanabilen iki
yn vardr:
-Bilgilenme: Mteri , projenin yapsn ve olas
sonularn, risklerini, sponsorunu ve yntemini bilmelidir.
-Kabul etme: Mteri onayn aldatma ve zorlama
olmakszn zgrce verebilmelidir.

Bilgilendirme sorumluluu ile birlikte etik kodlar iinde
u da mevcuttur: Mhendis, kamu salnn ve refahnn
yaptklar i nedeniyle tehlikeye girdiini anladnda ,
bunu iverenine ve dier otoriteler bildirmek zorundadr.
Aada bu konuda iki rnek verilmitir.



rnek 1
Belediye, kentin bir blgesindeki trafik akn azaltmak
in bir plan yapmakta ve sizin danmanlnza
bavurmak istemektedir.
Trafiin bu blgede azalmas sizin de yaadnz bir
blgede artmasna neden olacaktr.
-Yaadnz blgenin neresi olduunu belediyeye aklar
msnz ?
-Belediye(Kamu) bu bilgiyi isterse buna hakk var mdr ?
rnek 2
Bir irkette kalite kontrol mhendisi olarak almaktasnz.
irketiniz bir baka irketle, tm paralar yurt iinde
imal edilmi olan bir cihaz almak zere anlat.
Ancak cihazn iki parasnn yurt dndan getirilmi olduunu
anladnz. Bu iki parann yerli yapm olarak hazrlanp cihaza
yerletirilmesi iin szleme bakmndan zaman yok.
-Mteri firmann iki parann yerli yapm olmadn anlama
olaslnn dk olduunu grebilirsiniz.
-Bu iki eleman cihazn grnmeyen bir yerinde olabilir.
-Tamir gerektiinde sizin firmanz tamir iini zaten yklenici firma
olarak olarak yapacaktr.
Byle bir durumda yabanc paralar ,tarafnzdan hazrlanm yerli
paralarla kimseye duyurmadan deitirme olananz da
mevcuttur. Bunu yapmak size szleme zamanna uymamaktan
daha uygun gelebilir.
Ne yapmalsnz?


Birka ay sonra, irketinizin iten karlm bir
elemannn bir kokteyl srasnda bu durumu akladn
dnelim.Orada mteri firmann bir alan da
olsun.Bu alan ertesi gn sizden ald cihazda
yabanc para aratrmasn balatm olsun.
Siz en banda stlerinizi durumdan haberdar etseydiniz
daha iyi olmaz myd?

Bu ve benzeri durumlarn bir mhendisi amaza
drmemesi iin u hususlarn zerinde durulmaldr:


Bilgilendirerek kabul etme denetim listesi(Checklist)
- Herhangi bir sorumlu kiinin bilmeyi isteyebilecei her
eyi akladm m?
-Mteri projenin sponsorluu hakknda bilgi sahibi mi?
-Olas menfaat atmalar tamamyla akland m?
-Mteri projenin yararlarnn yan sra risklerini biliyor
mu?
-Mteri proje hedeflerine ulamak iin kullanlacak
yntemleri biliyor mu?
-Tm yasal seenekler mteriyle tartld m?
-Varsa , riskler konusunda kamu bilgilendirildi mi?
-Riskler, projeden yararlanacak gruplar tarafndan m
yaratld, yoksa baka etkenler mi var?
Anlamazlklarn zmne etik yaklamlar
-Mhendislik mesleinde ekip almas etkindir.
-Teknik anlamazlklar teknik parametrelerle zlr.
rnek:
Proje lideri X malzemesini Y malzemesine kar neriyor.
Yaplan aratrma sonucunda Ynin daha ucuz olduu
anlalrsa, proje lideri kendi egosunu bir yana brakp
Yyi tercih eder.
-nk mhendisler ilerini egoyla deil teknik
parametrelerle ynetir. Ancak burada iki sorun vardr.
1)Teknik parametrelerle hareket etmeyi baaramayan
mhendisler olabilir.
2)Teknik parametreler her zaman yeteri kadar kesin
sonu vermeyebilir.
rnek
Y daha az gvenilir, fakat daha ucuz, X ise daha gvenli
ve daha pahal olursa ne olacaktr?
O zaman gvenlik ile maliyet tartlacaktr.

Ayrca anlamazlklar sadece mhendisler arasnda deil
mhendislerle mhendis olmayanlar arasnda da
yaanabilir.Bunlar, resmi kurumlardaki kiiler, rgt
temsilcileri vb. olabilir. Bu konuda yaanm bir rnek
aada verilmitir.
rnek
-A. B. 1977 ylnda bir ehrin yksek bir binasnn
yapmnda grev alm bir inaat mhendisidir.
-1987 ylnda ,yani on yl sonra bu binann hite fazla
olmayan rzgar hzlarnda bile yklabileceini bir rastlant
sonucu anlad.

A.B. bunu kamuoyuna aklad ve binann mhendisleri,
mimarlar, sahipleri, binay sigorta eden irketler ve
kentin yap ileri daire bakanl arasnda bir tartma
balad. Sonunda herkes uzlat ve bina takviye edilerek
kurtarld.
A.B. Sesiz kalmak yerine kendi saygnlnn azalmas
pahasna hatasn kabul etmi sorunu zmeye
almt.
Burada yaplan hata, tasarm koullarnn titiz bir
biimde belirlenmemesi idi.Mimarn etik davranmas
sonucu teknik olmayan birok taraf arasnda uzlama
saland ve sorun zld.
Uzlama
Tam anlamyla moral uzlama kabul edilmeyen en az
iki uzlama ekli mevcuttur.
1)Bireyler temel prensipler zerinde ya da temel moral
deerlerde ayn fikirde olduklar halde somut uygulama
ile ilgili konularda anlaamyorlar.
Byle durumlarda bir orta yol izlemek en doru
davrantr.
rnek:
ki yazlm mhendisi, mterilerine sezgi yoluyla
anlalabilir bir program yapmann etik bir sorumluluk
olduu konusunda hemfikirdirler. Ancak etiketsiz
simgelerin(ikon) bu kriteri salayabilecei konusunda
ayn fikirde deildirler. Byle bir durumda ,
konlarn tamamnn deil bazlarnn etiketlenmesinde
uzlamak gerekir.


2) kinci tr uzlamada gerekte farkllklarn bir
sentezi mevcuttur.
rnek:
ki mhendis, belirli bir tasarm iin,sonu tayin edici
eler olarak emniyetin mi (Safety) yoksa gvenirliin
mi (Reliability) nemli olduu konusunda ayn fikirde
olamayabilirler. Ancak, farkllklarn inceleme sreci
iinde , ne emniyetin ne de gvenirliliin en temel etik
sorun olmadnn buna karlk fonksiyonel veya
operasyonel belirginliin(Clarity) etik adan nemli
olduu, emniyet ve gvenirlilik kayglarnn bu hususun
ele alnmasyla karlanabilecei sonucuna varabilirler.
rnein mhendis S yeni bir arabaya hz dzenleyici
taklmasn isteyebilir.Buna karlk mhendis
bu dzenleyiciyi, tasarm karmak hale getirip
gvenirlii azaltacan dnerek, istemeyebilir.
Ancak, titiz bir almadan sonra operasyonun, bir hz
gstergesi takmakla salanan effaflnn ve
belirginliinin(clarity) emniyet ve gvenirlilii de
salamada en nemli husus olduunu ortaya karr.
Mhendis S ve mhendis P balangta birbirlerine ters
den durumlarndan pek fazla dn vermeden her
birinin endiesine olumlu biimde hitap eden yeni bir
durum yaratmlardr.

Moral uzlama
ki veya daha fazla taraf uzlatrlamaz bir biimde,
uygulamada bir orta yol bulamyorlarsa ve titiz bir
almadan sonra farkl grlerinden hareketle yeni bir
pozisyonda ortak bir noktaya ulaamyorlarsa, moral
uzlama olasl ortaya kar.




Byle bir durumda , aadaki be faktrden birinin ya
da daha fazlasnn mevcut olmas, btnl
koruyacak bir uzlama olasln gsterir.
1)nemli lde gerek veya dnsel belirsizlik
vardr.:rnein, bir cihazn tecrbeye dayal hasar
olasln veya ne kadar emniyetli olduunu veya
yeteri kadar emniyetli olup olmadn bilemeyebiliriz.
2)Sorunu evreleyen gerek ahlaki karmaklk
mevcuttur:Hangi faktrlerin ahlaken uygun olduu
konusunda nemli lde fikir ayrlklar olabilir.Teknik
risk deerlendirmeleri genelde byle bir karaktere
sahiptir.
3)Kopmas istenmeyen ve ibirlii iindeki ilikilerin
mevcut olmas:Bir ekipte, bir arkada gurubunda veya
aile iinde ilikilerin koparlmas istenmez.
4)Ertelenemeyen kararlar: rnein, tasarm,bakm veya
operasyon ile ilgili baz kararlarn hemen uygulanmas
gerekebilir; bunlar ertelenemez.
5)Kaynaklarn yetersizlii: Baz durumlarda kaynaklarn
yetersizlii mkemmel veya optimum zm kararlar
almay engelleyebilir.Bu durumda ideal olmayan
alternatiflerin iinden seim yapmak gerekir.
zet olarak; anlaamayan bireylerde anlama yollarn aramak iin
moral zeminler mevcuttur ve bu tr bir anlama tm taraflarn
btnln koruyabilir.
birlii balarn kopararak veya eyleme gemeyi reddederek
ztlamaya msaade etmek ahlaki olarak kabul grmez.
Ne kiisel ilikilerin koparlmas ne de mevcut sorunlarn gzard
edilmesi ahlaki olarak kabul edilmez ise, anlamak ahlaki bir sonu
oluturur ve sorunlar moral zeminlerde zlr.

Anlamazlklarn zm:Bireysel yaklamlar ve
grme stratejileri

Anlamazlk zm bireysel kavray ve baarl
grme stratejilerinin birleimine dayanr.Birincisini
baarmak iin, kiinin kendi anlamazlk ynetim profilini
( yani,kiinin anlamazlklarla baa kmada kulland
kendi doal tarz, bireysel yaklam) bilmesinde yarar
vardr. kinciyi baarmak iin ise, baarl anlamazlk
grmeleri iin gerekli temel teknikleri anlamak ve
gelitirmekte yarar vardr. Her iki konuda bir grup veya
bir ekip iinde alan bireyler iin ok nemlidir.

Anlamazlklarla baa kmada bireysel yaklamlar
Anlamazlklar ve anlamazlk zmleri zerinde
alan psikologlar anlamazlklar srasnda karmza
kan be farkl karakter modeli tanmlamlardr.
Bunlar aadaki gibidir:
-Rekabeti tarzda olduu gibi yksek iddiaclk ve
ibirliine dk istek.
-Uyum salayc tarzda olduu gibi dk iddiaclk ve
yksek ibirlii.
-Kanma tarznda olduu gibi iddiaszlk ve ibirliine
girmemek.
-birliki tarzda olduu gibi hem yksek iddiaclk ve
hem de yksek ibirlii.
-Uzlac tarzda olduu gibi orta seviyede iddiaclk ve
orta seviyede ibirlii.
birlii yapmayan(Kat) birliki(Esnek)
birlikilik
(Bireyin dierlerinin kayglarn tatmin etmeye almas)






















K
a
t

m

(

d
d
i
a
c

k
)






(
B
i
r
e
y
i
n

k
e
n
d
i

k
a
y
g

l
a
r

t
a
t
m
i
n

e
t
m
e
y
e

a
l

m
a
s

)





P
a
s
i
f

(

d
d
i
a
s

z
)














































A
k
t
i
f

(

d
d
i
a
l

)


REKABET
(HAKMYET
KURMA)
(win-lose)
KAINMA
(SRDRME)
(lose-lose)
BRL YAPMA
UYUM SALAMA
(TESLM OLMA)
(lose-win)
UZLAMA
Her bir tarz, bireyin kendi doal balang noktas olabilir. Ayarlama yaplabilir!
(win-win)
(win-win)
Bu haritadaki tm bireysel tarzlar, anlamazlklarla
baa kmada ayn derecede etkiye sahip deildir.
-Kanma kayp-kayp sonucunu dourma eilimine
sahiptir.
-Rekabet kazan-kayp sonucunu dourma eilimine
sahiptir.
-Uyum salama ise kayp-kazan sonucunu dourma
eilimine sahiptir.
Bu nedenle,bireyin balang olarak hangi tarzda
olduunun bilinmesi, daha sonra gerekli olabilecek baz
dzeltmelerin saptanmas asndan nemlidir.

Benim istediim ekilde olsun Bir anlama yapalm Beraber alalm

HAKMYET KURMA PAZARLIK YAPMA BRL YAPMA

Sen ynlendirirsin,kontrol Dei toku yaparsn, sran Herkesin kazanl kt czme
edersin veya direnirsin. beklersin, orta yolda buluursun ulamak iin problemi birlikte z
Dene, seveceksin Anlaamayacamz kabullenelim senin olsun

YATITIRMA BRLKTE YAAMA SERBEST BIRAKMA

Benzerlikleri vurgularsn, Farkllklarnz bamsz Kararlatrlm snrlar ereve-
farkllklar grmezden gel ekilde yaarsnz. sinde kontrol ona brakrsn
Bekle Adil olalm Sana uyum salayacam

KURAL YOLUYLA
SRDRME KARAR VERME TESLM OLMA
Farkllklar ile yzlemeyi Nesnel kurallar farkllklarn Uyumlu olur,uzlar, teslim olur
erteleyin. nasl ele alnacan belirler. veya kabul edersin
Kat Esnek
birlikilik (Gr as)


P
a
s
i
f

(

d
d
i
a
s

z
)



K
a
t

m

(

d
d
i
a
c

k
)










A
k
t
i
f

(

d
d
i
a
l

)

Grme stratejileri
Mhendislik sorun zmeye ynelik bir meslektir. Ura
alan ,barajlarn inasndan, uaklarn tasarmna,
atklarn deerlendirilmesinden,i ynetimine kadar
uzanan geni bir yelpaze iindedir. Tm bu alanlar
disiplinler arasdr. rnein,bir otoyol inaatnn
planlayclar ve alanlar elektrik, makine ve inaat
mhendisleridir. Bu inaatn en son onay ile ilgili kiiler
ise, politikaclar,mali danmanlar, yol geecei iin evleri
yklacak olanlar vb gibi mhendislik meslei dnda olan
kiilerdir. Dolaysyla bu insanlar arasnda
anlamazlklarn ortaya kmas beklenmelidir. Bu
anlamazlklarn zm, kiisel bak alarnn
birletirilmesine ve baarl grme-tartma
stratejilerinin uygulanmasna baldr.Bu stratejiler yle
zetlenebilir:
1)Problemi insanlardan ayr tutunuz: Dier bir deyile
problemi iki kii arasndaki anlamazlk olarak deil
birden fazla farkl grn mevcut olduu bir durum
olarak deerlendiriniz.
2)Kiisel arzular ve kiisel konumlar zerinde deil,
kiilerden arndrlm kazanlar zerinde younlan.
Yani problemi rakip bireylerin problemi olarak deil,
rekabet halindeki veya elien kazanlar eklinde
tanmlaynz.
3)Birinin zerinde karar vermeye almadan nce , ok
sayda olas zm retmek iin birlikte alnz.
4) En sonunda elde edilen zmn belirli nesnel esaslar
zerine dayand konusunda herkes fikir birliinde
olsun.
Anlamazlklarn zm yntemi (Anlama Yntemi)

1.Anlamazl tanmla
2.zm nerileri olutur (Beyin frtnas)
3.zm nerilerini deerlendir
4.En uygun zm se
5.zmn uygulama yollarna karar ver
(Grev tanmla)
6.zmn ileyip ilemediini takip et.
Mhendislik evre ve Sonu
-Mhendisler evreye sayg gstermelidir. evre kavram
iine, dier insanlar, hayvanlar ve bitkiler girer.
-Mhendislik etkinlikleri, biyolojik dengenin btnlne,
kararllna ve gzelliine zarar vermeden yrtlmelidir.
-evrenin mhendislik almalar ya da dier etkilerle
grecei zararlara kar yasalar ve ynetmelikler
karlmaktadr.
-evreye zararl retim yntemleri ve retim sonular
(Atklarn artlmamas,grlt kirliliine neden olan
cihazlar, hava kirliliine neden olan yaktlar.) yaptrmlarla
engellenmeye allmaktadr.

-evreye verilen zarar tasarlanan rnnn imal edilip
piyasada yaygnlamasndan sonra anlaldndan
ve genellikle bununla ilgili yasalarn karlmas zarar
olutuktan ok sonra gerekletiinden, evre bilinci
konusunun tasarm aamasnda mhendis tarafndan
ncelikle ele alnmasa gerekir.
-Mhendis almalar srasnda daima bakalarna kar
sayg duyarak kararlar almaldr. Bu ise mhendislik
mesleinde mesleki bilgilerin yan sra yksek moral
deerlerin, mhendislik etiinin , yurttalk bilincinin ve
evre ve insan sevgisinin varl ile mmkn olur.
An English teacher wrote the words: "A
woman without her man is nothing"
on the board and asked the students to
punctuate it correctly.

All of the males in the class wrote: "A
woman, without her man, is nothing."

All the females in the class wrote: "A
woman: without her, man is nothing."
Punctuation is powerful