FOTONİĞİN TEMELLERİ

DALGA OPTİĞİ

Prof. Dr. Mustafa YÜKSEK

Giriş
 Işık dalgalar halinde yayılır ve boşluktaki hızı 3x108 m/s’dir.
 Fotonik uygulamaları içerisinde uygulama alanı bulan üç dalağa boyu aralığı vardır: morötesi bölgesi (10-390 nm), görünür
bölge (390-760 nm) ve kızılötesi bölgesi (760 nm-1 mm).
 Bunlara karşılık gelen optik frekans aralığı, aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi 3x1O11 Hz'den 3x1016 Hz'ye kadar uzanır.

 Dalga optiği, ışın optiğini kapsar. Açıkça söylemek gerekirse,

ışın optiği, dalga boyu sonsuz derecede kısa olduğunda dalga
optiğinin sınırıdır.
 Dalga fonksiyonunun kesin fiziksel anlamı belirtilmemiştir; bu
noktada elektrik veya manyetik alanların herhangi bir bileşenini
temsil edebileceğini söylemek yeterlidir.
 Bu ve optik güç yoğunluğu ile dalga işlevi arasındaki ilişki,
bundan sonra dalga optiği olarak anılacak olan ışığın skaler
dalga modelinin varsayımlarını oluşturur.
 Dalga Optiğinin Varsayımları

Dalga Denklemi
 Işık dalga formunda yayılır. Boş uzayda, ışık dalgaları c0 hızıyla hareket ederler. Cam gibi homojen şeffaf bir ortam kırılma indisi (
ile karakterize edilen tek bir kırılma indisine sahip olur. Kırılma indisi olan bir ortamda ışık gibi daha düşük bir hırda hareket
eder. Bir optik dalga reel konumu ve zamanı cinsinden şeklinde matematiksel olarak ifade edilir. Bu da

(2.1)

 
denklemiyle açıklanabilir. Burada Laplace operatörüdür ve şeklinde açılabilir.
(2.1) denklemini doğrulayan herhangi bir fonksiyonun dalga fonksiyonu olma ihtimali vardır. Dalga denklemi lineer
olduğundan, ve dalga denklemini tarif ederse, o zaman ‘de dalga
denkleminin tanımlayabilir.
Farklı iki ortam arasındaki sınırda dalga denklemi, kırılma indisine dayanan bir yola dönüşür.
 Dalga Optiğinin Varsayımları

Şiddet, Güç ve Enerji

 optik şiddeti birim alana düşen optik güç olarak tanımlanır ve (2.2)

dalga fonksiyonunun karesinin ortalaması ile orantılıdır. işlemi, bir optik döngünün süresinden çok daha uzun, ancak diğer
herhangi bir zamandan (örneğin bir ışık darbesinin süresi) çok daha kısa olan bir zaman aralığı üzerinden ortalama almayı
belirtir. Optik bir döngünün süresi son derece kısadır: Örnek olarak 600 nm dalga boyundaki ışık için 2x10 -15 s = 2 fs’dir.
Dalga fonksiyonu 'nin fiziksel anlamı belirtilmemesine rağmen, optik şiddetin (2.2) fiziksel olarak ölçülebilir bir nicelikle
bağlantısını temsil eder.

Işığın yayılma yönüne dik bir A alanına akan optik güç P (t) (watt birimi), entegre yoğunluktur.

(2.3)

Optik enerji, belli bir zaman aralığında optik gücün integrali şeklinde tanımlanır.
 Tek Renkli (monokromatik) Dalgalar
Tek renkli dalgalar harmonik zamana bağlı bir dalga fonsiyonu ile aşağıdaki şekildeki gibi tarif edilirler:

(2.4)
 
Burada genlik faz, frekans
(döngü/saniye), açısal frekans
(radyas/saniye)

 
Genlik ve fazın ikisi de genellikle
konuma bağlıdır, fakat dalga
fonksiyonu bütün konumlarda
frekansına sahip zamanın bir
harmonik fonksiyonudur.
 A. Kompleks Dalga Fonksiyonu ve Helmholtz Denklemi

Kompleks Dalga Fonksiyonu

 dalga fonksiyonunun reel kısmı (2.5)
kompleks eşitliğiyle verilebilir. Böylece;
(2.6)

 fonksiyonu, dalgayı bütünüyle tanımlayan kompleks dalga fonksiyonu olarak bilinir; dalga fonksiyonu, onun reel
fonksiyonudur.
dalga fonksiyonu gibi, kompleks dalga fonksiyonu da dalga denklemini karşılamalıdır:

(2.7)

Kompleks Genlik
(2.5) eşitliği (2.8)
şeklinde yazılabilir. Buradaki zamana bağlı faktör kompleks genlik olarak adlandırılır.
 dalga fonksiyonu kompleks genliğe bağlı olarak
(2.9) olur.
 
Verilen bir konumundaki kompleks genliği, argümanı fazı olan ve genliğinin büyüklüğünde olduğu bir kompleks değişkendir.
kompleks dalga fonksiyonu, (rad/s) açısal hızına sahip bir fazör dönme ile grafiksel olarak verilir (yukarıdaki şekilde ‘C’ kısmı).

Helmholtz Denklemi
(2.7) dalga denklemine konularak (2.10)
Helmholtz denklemi elde edilir. Burada;

(2.11)

 dalga sayısıdır.

Optik Şiddet
Optik şiddet (2.2) eşitliği kullanılarak belirlenir.

  eşitliğin optik periyodundan daha uzun bir

Bu
zaman aralığı üzerinden ortalaması alındığında ikinci
(2.12) terimi ihmal edilebilir. Böylece;

(2.13) elde edilir.

 B. Basit Dalgalar
Homojen bir ortamda Helmholtz denkleminin en basit çözümü düzlem ve küresel dalgalardır.

Düzlem Dalga

Düzlem dalga kompleks bir genliğe sahiptir;

(2.14)

 
Burada, kompleks zarf olarak adlandırılan, kompleks bir sabittir ve dalga vektörü olarak adlandırılır. (2.14) eşitliğinin
Helmholtz denklemine uyması için olmalı, böylece; dalga vektörünün büyüklüğü dalga sayısı olur.
Faz, olduğundan, dalga cepheleri ( tamsayıdır) olur.
Bu, dalga vektörüne (düzlem dalga vektörü) dik paralel düzlemleri tanımlayan denklemdir. Bu düzlemler birbirlerinden
mesafeleriyle ayrılmışlardır. Böylece;

(2.15) olur.

 
Burada, dalga boyu olarak adlandırılır. Düzlem dalga uzayda her yerde ’lik sabit bir şiddete sahiptir, böylece sonsuz güç taşır.
Bu dalga, her yerde ve bütün zamanlarda var olacağından açık bir şekilde ideal bir dalgadır.
 Düzlem Dalga
 Eğer ekseni dalga vektörü doğrultusunda alınırsa, o zaman, olur ve

(2.16) olur.

 
Dalga fonksiyonu periyotlu zamanda periyodik olur ve dalga boyuna eşit olan periyoduyla uzayda periyodik olur (aşağıdaki
şekilde gösterildiği gibi).

 
Kompleks dalga fonksiyonunun fazı
( )
değişkeninin bir fonksiyonu olarak
zaman ve konuma bağlı olarak
değiştiğinden dolayı, dalganın faz
hızı olarak adlandırılır.

 kırılma indisli bir ortamda faz hızı

ve dalga boyu böylece olur, burada
boş uzaydaki dalga boyudur.
Tek renkli bir dalga farklı kırılma indislerine sahip bir ortamda yayılırsa, frekansı sabit
kalır fakat hızı, dalga boyu ve dalga vektörü değişir.
 Düzlem Dalga

(2.17)

Küresel Dalga
Helmholtz denkleminin diğer basit bir çözümü küresel dalgadır.
(2.18)

 
Burada, orijinden uzaklıktır ve dalga sayısıdır. şiddeti mesafenin karesi ile ters orantılıdır.
Basitleştirmek için alınırsa, dalga cepheleri veya ( tam sayıdır) şeklinde tarif edilen yüzeyler
olur. Bunlar faz hızında radyal olarak ilerleyen radyal mesafesiyle ayrılmış eş merkezli kürelerdir (aşağıdaki şekilde
gösterilmektedirler).
 Küresel Dalganın Fresnel Yaklaşımı; Parabolik Dalga
 eksenine yeteri kadar yakın, noktalarında, ’dan başlayan fakat orijinden uzak, yani olmak üzere bir küresel dalgayı göz
önüne alalım. Işın optiğinin paraksiyel yaklaşımı, bunların orijinde başlayan ışınların uç noktalarını gösterdiği yerde
uygulanabilir olacaktır. olduğunu göstererek, Taylor seri açılımına dayanan bir yaklaşım kullanılırsa;

 (2.18) eşitliğinde, ’nin büyüklüğünde ve faz içinde konulursa;

(2.19) Bir küresel dalganın Fresnel

Yaklaşımı

Fazın hatalarına duyarlılık daha büyük olduğu için fazda daha doğru bir r değeri kullanılmıştır. Buna Fresnell yaklaşımı denir.
   yaklaşım, yarıklar içinden kırılarak geçen optik dalgaların geçiş teorisini basitleştirmede önemli bir rol oynar.
Bu
(2.19) eşitliğinde kompleks genlik, gibi bir faz içeren, faktörü ile modüle edilmiş gibi bir düzlem dalganın tarifi gibi
gösterilebilir. Bu faz faktörü, döngünün bir parabolünün denklemi = sabit olduğundan, aşağıdaki şekilde parabolik yüzeylerde
düzlem dalganın düzlemsel dalga cephelerini bükme görevi görür. Bu nedenle küresel dalga, bir paraboloidal dalga tarafından
yaklaştırılır. çok geniş olduğunda, çok büyüdüğünde, (2.19) 'daki faz 'ye yaklaşır ve büyüklük ile yavaşça değişir, böylece
küresel dalga nihayetinde aşağıdaki şekilde gösterildiği gibi düzlem dalgasına benzer.

 
Fresnel yaklaşımının geçerlilik koşulu basitçe değildir. Seri açılımının üçüncü terimi olan , ikinci ve birinci terimlere kıyasla çok
küçük olsa da, ile çarpıldığında ile karşılaştırılabilir hale gelir. Bu nedenle yaklaşım, veya olduğunda geçerlidir. ekseni etrafında
ortalanmış yarıçaplı bir çemberin içinde yer alan noktaları için, geçerlilik koşulu veya

(2.20)
  Burada maksimum açıdır ve

(2.21) Fresnel sayısı

Fresnel sayısı olarak bilinir.

Paraksiyel Dalgalar
  dalganın dalga cephelerinin normalleri paraksiyel ışınlar ise paraksiyel olarak adlandırılır. Bir paraksiyal dalga oluşturmanın
Bir
bir yolu, gibi bir düzlem dalgası ile başlamak, onu bir "taşıyıcı" dalga olarak kabul etmek ve karmaşık eğrisini değiştirmek veya
"modüle etmek", bu da onu konumunun yavaş değişen bir fonksiyonu haline getirmektir, böylece modüle edilmiş dalganın
karmaşık genliği
(2.22)

 Konuma bağlı olarak 'nin değişimi dalga boyunun mesafesi içinde yavaş olmalıdır, böylece dalga yaklaşık olarak altta yatan
düzlem dalga doğasını korur. Paraksiyel bir dalganın dalga fonksiyonu ve ’da ’nin bir
fonksiyonu olarak aşağıdaki şeklin (a) kısmında gösterildiği gibi çizilir.
Paraksiyel Dalgalar

 Bu, ile yavaş bir şekilde değişen

fazı ve büyüklüğüne sahip ’nin
sinüsoidal bir fonksiyonudur.
fazının değişimi dalga boyunun mesafesi
içerisinde küçük olduğundan, taşıyıcı düzlem
dalgasının düzlemsel dalga cepheleri ( sadece
hafif bir şekilde bükülür, böylece normalleri
yandaki şeklin (b) kısmında gösterildiği gibi
paraksiyel ışınlar olur.

Paraksiyel Helmholtz Denklemi

 
Paraksiyel dalganın (2.22) Helmholtz denklemine (2.10) uyması için, kompleks eğrisinin (2.10) eşitliğine (2.22) eşitliğinin
eklenmesi ile elde edilen diğer bir kısmi diferansiyel denkleme uyması gerekir. ’nin ’ye göre yavaş bir şekilde değişir varsayımı
mesafesi içerisinde önemli olur, değişimi ’nın kendisinden çok küçüktür, yani Kompleks değişkenlerin bu eşitsizlikleri reel ve
sanal kısımların büyüklüklerine ayrı ayrı uygulanır. olduğundan, onu takip eder ve böylece;
 Paraksiyel Helmholtz Denklemi

(2.23) olur.

 Benzer şekilde türevi de mesafesi içerisinde yavaş bir şekilde değişir, böylece ve bu nedenle;

(2.24) olur.

 veya ile kıyaslandığında ihmal edilip, (2.10) eşitliğinin içerisine (2.22) eşitliğinin konulursa;

(2.25) elde edilir.

 Burada transvers (çapraz) Laplace operatörüdür.