SINH HOÏC CÔ SÔÛ

SINH HOÏC ÑAÏI CÖÔNG

PHAÀN A1
(45 Tieát lyù thuyeát )
PGS. TS. PHAÏMTHAØNH HOÅ
BOÄ MOÂN COÂNG NGHEÄ SINH HOÏC
THÖÏC VAÄT & CHUYEÅN HOÙA SINH
HOÏC
ÑAÏI HOÏC KHOA HOÏC TÖÏ NHIEÂN
 NAÊM 2003
• Kyõ nieäm 50 naêm ra chuoãi
xoaén keùp DNA Watson-
Crick, phaùt minh lôùn nhaát
theá kyû 20.
• Hoøan taát chænh lyù boä gen
ngöôøi vôùi chaát löôïng cao.
Bieåu töôïng Boä gen ngöôøi
 TAØØI LIEÄU THAM
KHAÛO
• Phaïm thaønh Hoå.
• SINH HOÏÏC ÑAÏÏI CÖÔNG.
• TEÁ BAØO HOÏC, DI TRUYEÀN HOÏC
VAØ HOÏC THUYEÁT TIEÁN HOÙA
• NXB ÑH QG TP HCM, 2002.
 CAÙC CHÖÔNG CAÀN HOÏC
• Chöông I : SINH HOÏC- CAÙC KHOA
HOÏC SÖÏ SOÁNG
• PHAÀN I : TEÁ BAØO HOÏC
• Chöông II. Cô sôû hoùa hoïc cuûa söï soáng
• Chöông III. CAÁÁU TRUÙC TEÁ
BAØØO.
• Chöông IV . NAÊÊNG LÖÔÏNG HOÏC TEÁ
BAØO
• Chöông V. HOÂ HAÁP TEÁ BAØO.
• Chöông VI : SÖÏ QUANG HÔÏP.
 CAÙC CHÖÔNG CAÀN HOÏC
• PHAÀN II : CÔ SÔÛ DI TRUYEÀN HOÏC
• Chöông VII: Cô sôû phaân töû cuûa tính di
truyeàn .
• Chöông VIII : SINH TOÅNG HÔÏP
PROTEIN
• Chöông IX.. DI TRUYEÀN HOÏC CUÛA
VIRUS VAØ VI KHUAÅN
• Chöông X : ÑIEÀU HOØA SÖÏ BIEÅU
HIEÄN CUÛA GEN VAØ SÖÏ PHAÙT
TRIEÅN .
 CAÙC CHÖÔNG CAÀN HOÏC
• Chöông XI. NHIEÃM SAÉC THEÅ VAØ PHAÂN
BAØO
• Chöông XII : DI TRUYEÀN HOÏC MENDEL
• Chöông XIII : CÔ SÔÛ NST CUÛA TÍNH DI TRUYEÀN.
• PHAÀN III. HOÏC THUYEÁT TIEÁN HOÙA
• Chöông XIV: Hoïc thuyeát tieán hoùa Darwin
• Chöông XV. QUAÀN THEÅ LAØ ÑÔN VÒ TIEÁN
HOÙA
• Chöông XVII : Söï phaùt sinh vaø söï phaùt
trieån söï soáng treân traùi ñaát.
• Chöông XVIII. Söï ña daïng sinh hoïc
• Sinh hoïc laø moät ngaønh khoa hoïc töï nhieân
nghieân cöùu theá giôùi sinh vaät, coù vò trí vaø vai
troø ñaëc bieät ñoái vôùi con ngöôøi. Thöù nhaát, con
ngöôøi nghieân cöùu chính baûn thaân mình vaø
nhöõng thaønh töïu cuûa noù phuïc vuï tröïc tieáp
nhieàu nhaát cho con ngöôøi. Gaàn ñaây, coù nhieàu
phaùt minh raát “ñaùng sôï”. Thöù hai, ñaây laø
ngaønh khoa hoïc raát gaàn guõi nhöng ñaày bí aån
ñoái vôùi con ngöôøi vì theá giôùi sinh vaät bao
quanh taïo moâi tröôøng vaø phöông tieän soáng, coù
nhieàu baïn vaø laém keû thuø. Thöù ba, phaïm vi
nghieân cöùu raát roäng: töø nguoàn goác söï soáng,
söï chuyeån tieáp voâ sinh thaønh sinh vaät, ñeán
nguoàn goác loaøi ngöôøi chuyeån töø sinh vaät sang
ñôøi soáng xaõ hoäi. Thöù tö, ñaây laø ngaønh khoa
hoïc coù quaù khöù laâu ñôøi, nhöng luoân môùi meû
vaø trieån voïng to lôùn.
 CHÖÔNG I
SINH HOÏC - CAÙC KHOA HOÏC VEÀ
SÖÏ SOÁNG
I. THEÁ NAØO LAØ SINH HOÏC ?
II. SÔ LÖÔÏC LÒCH SÖÛ PHAÙT
TRIEÅN.
III. CAÙC ÖÙNG DUÏNG THÖÏC TIEÃN
IV. THEÁ GIÔÙI SINH VAÄT VÔÙI
VAÊN HOÙA VIEÄT NAM
I. THEÁ NAØO LAØ SINH HOÏC ?
1. Söï ña daïng vaø thoáng nhaát
cuûa söï soáng.
2. Caùc tính chaát ñaëc tröng cuûa
söï soáng.
3. Caùc bieåu hieän cuûa söï soáng.
Sinh hoïc : “Khoa hoïc veà söï soáng“.
Biology (tieáng Anh), Biologie (tieáng Phaùp),
Biologia (tieáng Nga)
chöõ Hy Laïp : Bios (söï soáng) vaø Logos (moân hoïc
hay hoïc thuyeát).
SÖÏ SOÁNG LAØ GÌ ?
Theo ngoân ngöõ Vieät nam chöõ soáng coù nhieàu
nghóa: chöa cheát, töôi (chöa chín nhö rau
soáng,...),...

ÔÛ ñaây söï soáng ñöôïc hieåu laø daïng hoaït ñoäng

vaät chaát coù trong moãi sinh vaät.
 SÖÏ SOÁNG LAØ GÌ ?
1. Söï ña daïng vaø thoáng nhaát cuûa söï
soáng.
Quanh ta, nôi naøo cuõng coù caùc sinh vaät: caây coû,
coân truøng, toâm, caù, eách nhaùi, raén, ruøa, chim,
thuù,...vaø caû caùc vi sinh vaät. Caùc nhaø khoa hoïc
öôùc tính coù khoaûng hôn 2 trieäu loaøi sinh vaät soáng
treân haønh tinh chuùng ta. Veà maët sinh hoïc con
ngöôøi chæ laø moät loaøi trong khoái ña daïng muoân
maøu saéc ñoù. Söï ña daïng cuûa söï soáng bieåu hieän
ôû hai maët : ña daïng caùc loaøi vaø heä thoáng thöù
baäc töø thaáp leân cao cuûa nhieàu möùc toå chöùc
khaùc nhau.
a. Ña daïng caùc loaøi
Moãi loaøi sinh vaät coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng beân
ngoaøi, caáu truùc beân trong vaø caû caùc bieåu hieän
soáng ñaëc thuø. Ngay xeùt beà ngoaøi, söï khaùc nhau
theå hieän roõ ôû nhieàu maët nhö: kích thöôùc, maøu
saéc, hình daùng, troïng löôïng,... Ñieàu naø deã nhaän
thaáy, ví duï : veà kích thöôùc thì caùc vi khuaån trong
khoaûng 1/1000 ñeán 10/1000mm phaûi nhìn döôùi kính
hieån vi môùi thaáy, trong khi ñoù nhieàu caây coå thuï
cao ñeán 50 - 60m. Veà tuoåi thoï, vi khuaån Escherichia
coli moãi theá heä coù theå daøi chæ 20 phuùt, caùc
caây coå thuï coù theå soáng nghìn naêm. Söï ña daïng
ñeán möùc khoâng coù hai sinh vaät gioáng nhö nhau.
Daây leo nghìn met (Röøng Cuùc Phöông)
Caây choø ngaøn naêm ôû Cuùc
Phöông
b. Heä thoáng thöù baäc nhieàu möùc toå
chöùc khaùc nhau
Coù caùc möùc toå chöùc chuû yeáu :
• Caùc ñaïi phaân töû sinh hoïc,
• Teá baøo - ñôn vò cô sôû cuûa söï soáng,
• Caù theå - ñôn vò cô sôû cuûa söï toàn taïi ñoäc laäp coù
hoaït ñoäng soáng,
• Quaàn theå - ñôn vò cô sôû cuûa tieán hoùa,
• Loaøi - ñôn vò caên baûn cuûa tieán hoùa,
• Quaàn xaõ (community) - söï cuøng toàn taïi cuûa nhieàu
loaøi sinh vaät vôùi nhau ôû moät vuøng nhaát ñònh.
• Heä sinh moâi (ecosystems) - ñôn vò caên baûn cuûa sinh
moâi,
• Sinh quyeån - söï soáng treân haønh tinh chuùng ta.
c. Söï thoáng nhaát.
• Söï ña daïng ôû khaép moïi nôi deã nhaän thaáy, nhöng
söï thoáng nhaát chæ bieát ñöôïc töø caùc phaân tích
khoa hoïc. Söï thoáng nhaát bieåu hieän ôû heä thoáng
phaân loaïi vaø söï gioáng nhau ôû caùc caáu truùc vaø
cô cheá soáng vi moâ.
• Döïa vaøo caùc ñaëc ñieåm hình thaùi gioáng nhau
coù theå xeáp caùc sinh vaät vaøo nhöõng nhoùm nhaát
ñònh goïi laø nhoùm phaân loaïi. Nhoùm phaân loaïi
lôùn nhaát, bao truøm, ñöôïc goïi laø giôùi. Ví duï, giôùi
thöïc vaät, giôùi ñoäng vaät, giôùi naám. Moãi giôùi
ñöôïc chia thaønh caùc nhoùm nhoû hôn goïi laø giôùi
phuï. Tuaàn töï ta coù söï phaân chia nhoû daàn nhö
sau: giôùi  giôùi phuï  lôùp  boä  hoï  gioáng
 loaøi
 Nguyeân taéc thöù nhaát: caùc kieán thöùc sinh
hoïc phaûi naèm trong heä thoáng kieán thöùc veà
söï tieán hoùa cuûa theá giôùi sinh vaät
• Con soá caùc ñoái töôïng duøng trong nghieân cöùu raát
nhoû so vôùi khoái ña daïng to lôùn trong thieân nhieân.
Ñoù laø nhöõng ñoái töôïng tieâu bieåu maø keát quaû
suy ra ñöôïc cho töøng nhoùm hay caû sinh giôùi. Ví
duï, ruoài giaám laø ñoái töôïng nghieân cöùu di
truyeàn; eách, chuoät , thoû duøng tìm hieåu sinh lyù
ÑV vaø ngöôøi. Coù theå so saùnh, ñoái chieáu sinh
vaät thaáp hoaëc cao hôn. Nhöõng so saùnh ñoái chieáu
seõ giuùp hieåu saâu, nhìn roõ söï phaùt trieån töø thaáp
leân cao, töø ñôn giaûn ñeán phöùc taïp. Quan ñieåm
tieán hoùa seõ giuùp kieán thöùc sinh hoïc coù heä
thoáng,coù theå suy ñoaùn veà töøng nhoùm sinh vaät.
 Nguyeân taéc thöù hai: teá baøo laø ñôn vò
nghieân cöùu cuûa sinh hoïc
• Trong khoái ña daïng cuûa sinh giôùi caùc nhaø
khoa hoïc ñaõ taùch ra ñöôïc caùc caáu truùc vaø
ñôn vò ôû nhöõng möùc ñoä toå chöùc khaùc
nhau. Teá baøo laø caáu truùc nhoû nhaát coù
bieåu hieän ñaày ñuû caùc tính chaát cuûa söï
soáng, neân vieäc nghieân cöùu noù giuùp hieåu
ngay taän goác caùc cô nguyeân soáng cuûa
toaøn boä sinh giôùi. Teá baøo quan troïng ñoái
vôùi sinh hoïc nhö phaân töû ñoái vôùi hoùa hoïc.
1. Söï soáng baét ñaàu töø teá baøo
• a. Teá baøo nguyeân thuûy ñaàu tieân (LUCA)
• Theo giaû thuyeát môùi nhaát, söï soáng xuaát
hieän caùch nay 3,8 tæ naêm. Tuy coù nhieàu yù kieán
khaùc nhau veà nguoàn goác söï soáng, nhöng coù
moät ñieàu chaéc chaén laø söï soáng baét ñaàu töø
moät teá baøo nguyeân thuûy ñaàu tieân, ñöôïc goïi
theo tieáng Anh laø LUCA (the Last Universal
Cellular Ancester). Tröø caùc virus, taát caû caùc sinh
vaät ñeàu coù caáu taïo teá baøo. ÔÛ möùc vi moâ,
töùc teá baøo vaø phaân töû, bieåu hieän cuûa söï
soáng taát caû caùc sinh vaät veà caên baûn gioáng
nhau.
b. Con ngöôøi baét ñaàu töø moät teá
baøo
• Baát kì sinh vaät naøo, duø ñôn baøo
hay ña baøo, ñeàu baét nguoàn töø
moät teá baøo ban ñaàu. Con ngöôøi
cuõng khoâng phaûi laø moät ngoaïi
leä. Moãi ngöôøi ñeàu baét ñaàu töø
moät hôïp töû taïo neân töø teá baøo
tröùng cuûa meï ñöôïc thuï tinh bôûi
tinh truøng cuûa cha (hình 1.1).
 Nhöõng ñaëc tính chung :

• - Maøng
teá baøo.
- Kích
thöôùc raát
nhoû beù.
- Phaân
vuøng.
Heä thoáng caáu truùc maøng
2. Caùc tính chaát ñaëc tröng cho söï
soáng
• Caøng ñi saâu phaân tích theá giôùi vi moâ, söï soáng coù
nhöõng tính chaát ñaëc tröng gioáng nhau . Söï soáng laø
moät daïng hoaït ñoäng vaät chaát phöùc taïp hôn nhieàu vaø
cao hôn haún so vôùi caùc quaù trình vaät lyù vaø hoùa hoïc
trong töï nhieân. Con ngöôøi ngaøy caøng hieåu saâu veà
theá giôùi vi moâ caùc sinh vaät. Vieäc giaûi thích söï soáng
phuï thuoäc tri thöùc moãi thôøi ñaïi, nhö con ngöôøi ví nhö
ñoàng hoà, tim nhö caùi bôm. Ngaøy nay, ngoaøi caùc yeáu
toá vaät chaát, naêng löôïng voán coù ôû giôùi voâ sinh,
chuùng ta xeùt theâm thoâng tin laø tính chaát môùi phaùt
trieån cao ôû caùc sinh vaät.
a. Vaät chaát: Caáu truùc phöùc taïp vaø toå
chöùc tinh vi
• Ñaây laø tính chaát ñaàu tieân deã nhaän thaáy. Caùc sinh vaät
cuõng ñöôïc taïo neân töø nhöõng nguyeân toá voán coù trong töï
nhieân, nhöng caáu truùc beân trong phöùc taïp vaø chöùa voâ
soá caùc hôïp chaát hoùa hoïc raát ña daïng . Ví duï : vi khuaån
Escherichia coli (E.coli), moät sinh vaät ñôn baøo nhoû beù vôùi
kích thöôùc 1 - 2 micromet, naëng 2.10-6 mg (2 phaàn trieäu
miligram) chöùa khoaûng 40 tæ phaân töû nöôùc vôùi 5.000 loaïi
caùc hôïp chaát höõu cô khaùc nhau. Rieâng protein coù
khoaûng 3000 loaïi vôùi côõ 1.000.000 phaân töû, maø phaàn
lôùn caáu truùc chöa bieát ñöôïc. Neáu tính ôû ngöôøi thì soá
loaïi protein khoâng phaûi laø 3.000 nhö ôû E.coli, maø laø 5
trieäu loaïi, laïi khoâng gioáng vôùi E.coli.
• Caùc chaát phöùc taïp trong cô theå soáng hình thaønh
neân caùc caáu truùc tinh vi thöïc hieän moät soá chöùc
naêng nhaát ñònh. Khoâng nhöõng caùc caáu truùc nhö
maøng, nhaân teá baøo ... maø caû töøng loaïi ñaïi phaân
töû cuõng coù vai troø quan troïng nhaát ñònh. Trong
theá giôùi sinh vaät hoaøn toaøn coù theå noùi veà chöùc
naêng cuûa moät loaïi phaân töû. Ví duï beänh thieáu
maùu hoàng caàu hình lieàm, “beänh phaân töû“ vì trong
600 acid amin taïo neân protein hemoglobin ôû vò trí 6
maïch  acid glutamic bò thay baèng valin. Trong gaàn
600 acid amin chæ 1 bò thay theá ñaõ gaây beänh treân.
Töøng loaïi phaân töû coù taàm quan troïng. Ñieàu
khoâng coù trong giôùi voâ cô.
•
• Teá baøo E.coli nhoû beù vôùi caáu truùc
vaø toå chöùc phöùc taïp nhö vaäy nhöng coù
hoaït ñoäng soáng raát cao, trong 20 phuùt coù
theå sinh saûn taïo teá baøo môùi gioáng heät.
Hieän nay con ngöôøi ñaõ cheá taïo ñöôïc caùc
taøu vuõ truï, nhöng chöa cheá taïo ñöôïc caùi
maùy naøo töï noù saûn sinh ra noù!
• Caùc caáu truùc ñöôïc taïo ra ñeå thöïc hieän
chöùc naêng nhaát ñònh.
 Nguyeân taéc thöù ba:
Söï töông quan thoáng nhaát giöõa caáu truùc
vaø chöùc naêng bieåu hieän ôû taát caû caùc
möùc toå chöùc khaùc nhau.
Ñeå hieåu roõ chöùc naêng naøo ñoù, caàn
bieát chi tieát noù ñöôïc thöïc hieän do caáu
truùc naøo. Ngöôïc laïi bieát roõ chöùc
naêng coù theå suy ra caáu truùc.
•
b. Naêng löôïng: Söï chuyeån hoùa
phöùc taïp.
• Ñaëc ñieåm thöù hai laø khaû naêng thu nhaän
naêng löôïng töø moâi tröôøng vaø bieán ñoåi
xaây döïng, duy trì toå chöùc phöùc taïp ñaëc
tröng cho söï soáng. Moät soá caùc sinh vaät ñaõ
laáy nhöõng chaát ñôn giaûn nhaát nhö CO2, N2,
H2O laøm nguyeân lieäu vaø aùnh saùng maët
trôøi laøm nguoàn naêng löôïng. Naêng löôïng
löôïng töû aùnh saùng chuyeån thaønh naêng
löôïng hoùa hoïc trong caùc chaát höõu cô cuûa
caây xanh, töø ñoù löu chuyeån sang caùc sinh
vaät khaùc.
• Söï chuyeån hoùa vaät chaát vaø naêng löôïng
trong teá baøo dieãn ra phöùc taïp, coù theå ví teá
baøo nhö “nhaø maùy hoùa hoïc ñaëc bieät”:
nhieàu phaûn öùng xaûy ra ñoàng thôøi, nhanh
nhaïy, chính xaùc, hieäu quaû cao, laïi ñöôïc söï
ñieàu hoøa hôïp lyù ñuùng luùc, ñuùng nôi. Teá
baøo nhaän naêng löôïng beân ngoaøi vaøo ôû
daïng naêng löôïng hoùa hoïc (caùc chaát höõu cô
cuûa thöùc aên), sau ñoù ñöôïc caûi bieán ñeå
thöïc hieän coâng hoùa hoïc trong toång hôïp caùc
thaønh phaàn teá baøo, coâng cho vaän chuyeån
vaøo teá baøo, vaø coâng cô hoïc cho co cô vaø di
chuyeån. Caën baû dö thöøa ñöôïc thaûi ra
ngoaøi.
• Vaät chaát voâ sinh khoâng coù khaû naêng söû duïng
naêng löôïng beân ngoaøi ñeå duy trì caáu truùc cuûa
baûn thaân noù nhö caùc sinh vaät. Ngöôïc laïi, vaät
chaát voâ sinh khi haáp thu naêng löôïng beân ngoaøi
nhö aùnh saùng, nhieät, noù chuyeån sang traïng thaùi
hoãn loaïn hôn vaø ngay sau ñoù toûa ra xung quanh.
• Toùm laïi, teá baøo laø moät heä thoáng hôû khoâng
caân baèng, noù laáy naêng löôïng töø beân ngoaøi, söû
duïng vaät chaát vaø naêng löôïng vôùi moät hieäu quaû
cao hôn haún so vôùi maùy moùc maø con ngöôøi cheá
taïo. Veà maët naêng löôïng, teá baøo cuõng tuaân theo
quy luaät nhieät ñoäng hoïc hai: noù thu nhaän vaät
chaát vaø naêng löôïng duy trì toå chöùc cao cuûa noù,
ñoàng thôøi laøm taêng söï hoãn loaïn cuûa moâi
tröôøng xung quanh noù.
 Nguyeân taéc thöù tö: Taát caû caùc sinh vaät ñeàu
coù thaønh phaàn caáu taïo vaät lyù vaø hoùa hoïc
nhö giôùi voâ sinh vaø toaøn boä caùc quaù trình
soáng ñeàu tuaân theo caùc quy luaät vaät lyù vaø
hoùa hoïc.
Nguyeân taéc thöù naêm: Caùc sinh vaät phaûi thu
nhaän naêng löôïng vaø vaät lieäu ñeå duy trì caáu
truùc ñaëc thuø, roài thaûi pheá phaåm ra ngoaøi.
• Hoaït ñoäng soáng voâ cuøng phöùc taïp neân
nhieàu ngöôøi cho raèng coù nhaân toá sieâu töï nhieân
naøo ñoù taùc ñoäng vaøo caùc sinh vaät.
• Theo sinh löïc luaän (vitalist) trong moãi sinh
vaät coù löïc soáng (vital force) ñaëc bieät. Hai
nguyeân taéc 4 vaø 5 nhaán maïnh raèng söï
soáng cuõng tuaân theo caùc quy luaät vaät
chaát thoâng thöôøng, duø raát phöùc taïp nhöng
khoa hoïc coù theå ñi saâu nghieân cöùu baûn
chaát cuûa noù.
• F. Enghels coù ñònh nghóa: “Sinh hoïc laø
hoùa hoïc cuûa söï soáng”. Dó nhieân hoùa
hoïc cuûa söï soáng coù nhöõng neùt ñaëc
thuø rieâng nhö vöøa neâu treân vaø ôû
caùc chöông sau.
c. Thoâng tin: oån ñònh, chính xaùc
vaø lieân tuïc
• Chöùa vaø truyeàn ñaït thoâng tin laø tính chaát
tuyeät dieäu nhaát cuûa theá giôùi sinh vaät,
khoâng coù ôû caùc chaát voâ sinh neáu thieáu söï
cheá taïo do con ngöôøi. Thoâng tin lieân quan
ñeán sinh saûn, phaùt trieån, tieán hoùa vaø caùc
phaûn öùng thích nghi.
• Thoâng tin laø khaû naêng caûm nhaän traïng
thaùi beân trong heä thoáng vaø taùc ñoäng töø
moâi tröôøng, baûo toàn, xöû lyù vaø truyeàn ñaït.
Thoâng tin ôû daïng maõ hoùa, coù thoâng tin di
truyeàn vaø thích nghi.
• Thoâng tin di truyeàn : Nhôø coù thoâng tin, teá
baøo coù khaû naêng töï sinh saûn taïo ra theá
heä con gioáng heät cha meï. Söï sinh saûn gaén
lieàn vôùi tính di truyeàn ñöôïc bieåu hieän roõø
qua nhieàu theá heä. Theá heä tröôùc truyeàn
cho theá heä sau khoâng phaûi caùc tính traïng
maø chöông trình phaùt trieån cuûa moãi loaøi
sinh vaät ñöôïc goïi laø thoâng tin di truyeàn.
• Thoâng tin di truyeàn ñöôïc maõ hoùa ôû daïng
trình töï thaúng cuûa 4 loaïi nucleotid roài hieän
thöïc hoùa ra daïng caáu truùc khoâng gian ba
chieàu cuûa caùc phaân töû protein vaø caùc caáu
truùc teá baøo.
• Thoâng tin di truyeàn ñöôïc hieän thöïc hoùa ôû
theá heä sau trong quaù trình phaùt trieån caù
theå. Moãi sinh vaät ñeàu laäp laïi chính xaùc
caùc giai ñoaïn phaùt trieån nhö cuûa cha meï.
Con ngöôøi baét ñaàu töø hôïp töû, roài phoâi,
thai, sinh ra, ñi,...,giaø, cheát. Boä gen chi phoái
moïi bieåu hieän soáng: taùi taïo caùc caáu truùc
tinh vi, ñieàu hoøa thöïc hieän haøng loaït phaûn
öùng hoùa hoïc giuùp phaûn öùng vaø thích nghi
vôùi moâi tröôøng.
• Coù ñònh nghóa raèng: “Söï soáng - ñoù laø söï
duy trì vaø taùi taïo tích cöïc caáu truùc ñaëc thuø
keøm theo tieâu toán naêng löôïng“.
• Thoâng tin di truyeàn tinh vi ñöôïc truyeàn ñaït cho
nhieàu theá heä noái tieáp vôùi söï oån ñònh cao nhôø
caùc cô cheá sao cheùp chính xaùc vaø phaân chia ñeàu
cho caùc teá baøo con. Caù theå sinh vaät ñeán luùc
naøo ñoù seõ cheát, nhöng thoâng tin khoâng cheát, laïi
ñöôïc truyeàn cho theá heä sau vaø coù theå bieán ñoåi
tieán hoùa. Nhôø coù thoâng tin theá giôùi sinh vaät
khoâng nhöõng baát töû maø hoaøn thieän khoâng
ngöøng, daãn ñeán con ngöôøi trí tueä ñeå chuyeån sang
tieán hoùa xaõ hoäi.
• Nhôø söï noái tieáp di truyeàn maø söï soáng
töø khi xuaát hieän cho ñeán nay laø moät doøng
lieân tuïc vaø taát caû caùc sinh vaät treân quaû
ñaát ñeàu coù quan heä hoï haøng nhau, baét
nguoàn töø moät toå tieân chung.
 Thoâng tin thích nghi :
• ÔÛ ñoäng vaät nhieàu thoâng tin lieân quan ñeán
hoaït ñoäng cuûa heä thaàn kinh. Moät bieåu hieän
ghi nhaän thoâng tin laø trí nhôù. Nhieàu cô cheá
tinh vi chính xaùc, nhanh nhaïy ñeå thu nhaän
thoâng tin ôû caùc loaøi sinh vaät giuùp chuùng
phaûn öùng chuû ñoäng vôùi moâi tröôøng. Ñoù
laø aùnh saùng ôû con ñom ñoùm, caùc chaát daãn
duï nhau cuûa coân truøng, aâm thanh tieáng keâu
cuûa chim, ñieäu muùa chæ ñöôøng laáy phaán hoa
ôû ong,... Thöïc vaät cuõng coù nhöõng thoâng tin
thích nghi tuy khoâng nhanh nhaïy : reã caây
höôùng choã phaân, caây moïc phía aùnh saùng,...
• Thoâng tin thích nghi luùc ñaàu ôû ñôøi soáng caù
theå taïo öu theá trong ñaáu tranh sinh toàn, ñöôïc
choïn loïc töï nhieân giöõ laïi vaø ghi theâm vaøo
thoâng tin di truyeàn. Do vaäy, thoâng tin thích
nghi cuõng chòu söï chi phoái cuûa boä gen vaø
ñöôïc löu truyeàn. Boä gen cuûa sinh vaät tieán
hoùa cao hôn coøn mang thoâng tin di truyeàn cuûa
toå tieân. Ñieàu naøy theå hieän roõ ôû söï laëp laïi
ngaén goïn caùc giai ñoaïn cuûa toå tieân trong söï
phaùt trieån phoâi sinh vaät baäc cao: phoâi ngöôøi
luùc ñaàu gioáng caù, roài boø saùt, cuõng coù
loâng,... Tieán hoùa thích nghi taïo söï ña daïng töø
toå tieân. Tieán hoùa coù söï thöøa keá.
• Coù leõ caùc cô cheá thu nhaän thoâng tin ñeå
phaûn öùng laïi vôùi moâi tröôøng soáng chung
quanh laø quan troïng nhaát trong tieán hoùa.
ÔÛ ngöôøi, moät mieäng aên, moät muõi thôû
cung caáp vaät lieäu vaø naêng löôïng cho söï
soáng. Nhöng caùc giaùc quan ñeå thu nhaän
thoâng tin thì nhieàu hôn haún: da cuûa toaøn
thaân, hai maét ñeå thaáy vaø caûm nhaän aùp
suaát, hai tai nghe vaø ñònh thaêng baèng, hai
loã muõi, löôõi vaø hai tay sôø naém.
• Nguyeân taéc thöù saùu: trong nghieân cöùu
sinh hoïc, boä gen chöùa thoâng tin di truyeàn cho
söï sinh saûn vaø phaùt trieån. Boä gen cuûa taát
caû caùc sinh vaät coù caáu truùc teá baøo ñeàu
laø acid nucleic, xuaát phaùt ñieåm bieåu hieän
söï soáng ôû möùc phaân töû, bieåu hieän söï
thoáng nhaát cuûa sinh giôùiû. Moïi tính traïng
cuûa sinh vaät ñeàu chòu söï chi phoái cuûa caùc
gen töông öùng. Trong khoái ña daïng cuûa
nhieàu tính traïng, coù theå taùch rieâng töøng
ñôn vò leû ñeå nghieân cöùu, ñoù laø gen-tính
traïng.
• Nguyeân taéc thöù baûy: nghieân cöùu sinh hoïc
phaûi ñaët trong tieán trình cuûa söï phaùt trieån
caù theå. Hoaït ñoäng soáng dieãn ra lieân tuïc
khoâng ngöøng vaø cô theå sinh vaät ñoåi khaùc
töøng giaây theo chöông trình phaùt trieån. Ai
cuõng deã nhaän thaáy hoaït ñoäng soáng cuûa
ngöôøi treû khaùc vôùi ngöôøi giaø. Khi tìm
hieåu caùc quaù trình sinh hoïc phaûi bieát noù
naèm trong giai ñoaïn naøo cuûa söï phaùt
trieån.
 Nguyeân taéc thöù taùm: söï phoå bieán cuûa caùc
cô cheá phaûn hoài trong theá giôùi sinh vaät. Caùc
tín hieäu muoân hình vaïn traïng thöôøng xuyeân
taùc ñoäng ñeán sinh vaät, chuùng thu nhaän
thoâng tin, xöû lyù vaø coù phaûn öùng ñaùp laïi.
Moät bieåu hieän laø moái lieân heä ngöôïc (feed-
back): moät chaát ñöôïc toång hôïp dö thöøa noù
seõ öùc cheá enzyme ñaàu chuoãi phaûn öùng laøm
döøng laïi.
• Nguyeân taéc thöù chín: söï thöøa keá cuûa caùc
quaù trình sinh hoïc. Nguyeân taéc naøy naèm
trong heä thoáng tieán hoùa, nhöng ñöôïc taùch
rieâng ra ñeå nhaán maïnh theâm.
• Sinh hoïc tuy ñaõ tieán nhöõng böôùc daøi, nhöng coøn
nhieàu hieän töôïng kyø bí deã daãn ñeán meâ tín nhö
linh caûm, thaàn giao caùch caûm, “nhaân ñieän”,...
Khoâng loaïi tröø khaû naêng trong quaù trình tieán
hoùa raát laâu daøi hôn 3,5 tæ naêm ôû theá giôùi sinh
vaät ñaõ xuaát hieän nhöõng daïng naêng löôïng vaø
thoâng tin khaùc nöõa maø trình ñoä khoa hoïc ñöông
thôøi chöa ñuû söùc phaùt hieän.
• Toùm laïi, söï soáng laø moät daïng hoaït ñoäng vaät
chaát phöùc taïp treân cô sôû töông taùc ñoàng thôøi
cuûa 3 yeáu toá vaät chaát, naêng löôïng vaø thoâng tin.
Söï trình baøy thaønh töøng muïc chæ nhaèm ñeå deã
hieåu, trong hoaït ñoäng soáng caû 3 yeáu toá phoái hôïp
thaønh moät theå thoáng nhaát.
3. Caùc bieåu hieän cuûa söï soáng
• a. Trao ñoåi chaát (metabolism).
• Ñeå toàn taïi caùc teá baøo phaûi thöïc hieän lieân
tuïc haøng loaït phaûn öùng hoùa hoïc ñeå phaân huûy
caùc chaát dinh döôõng cung caáp naêng löôïng vaø vaät
lieäu cho sinh toång hôïp vaø caùc quaù trình soáng nhö
taêng tröôûng, vaän ñoäng, sinh saûn,.. Toaøn boä caùc
hoaït ñoäng hoùa hoïc cuûa sinh vaät ñöôïc goïi
laø söï trao ñoåi chaát.
• Khi trao ñoåi chaát döøng thì sinh vaät cheát.
Caùc phaûn öùng trao ñoåi chaát dieãn ra phöùc
taïp vôùi nhieàu ñieåm öu vieät ñaõ noùi ñeán ôû
treân.
• b. Söï noäi caân baèng (homeostasis).
• Quaù trình trao ñoåi chaát tuy phöùc taïp, nhöng
ñöôïc söï ñieàu hoøa hôïp lyù ñeå duy trì caùc hoaït
ñoäng beân trong teá baøo ôû möùc caân baèng vaø oån
ñònh ôû moät traïng thaùi nhaát ñònh. Ví duï, nhieät
ñoä cô theå ngöôøi bình thöôøng luoân ñöôïc duy trì ôû
37oC duø thôøi tieát coù thay ñoåi noùng laïnh khaùc
nhau. Xu höôùng caùc cô theå sinh vaät töï duy trì moâi
tröôøng beân trong oån ñònh goïi laø söï noäi caân baèng
vaø ñöôïc thöïc hieän do caùc cô cheá noäi caân baèng
(homeostatic mechanisms). Caùc cô cheá naøy raát nhaïy
caûm vaø höõu hieäu.
• Sinh vaät ôû möùc phaùt trieån caøng cao,
caùc cô cheá ñieàu hoøa caøng phöùc taïp.
• c. Söï taêng tröôûng (growth).
• Söï taêng tröôûng laø taêng khoái löôïng chaát soáng
cuûa moãi cô theå sinh vaät. Noù bao goàm söï taêng
kích thöôùc cuûa töøng teá baøo vaø taêng soá löôïng teá
baøo taïo neân cô theå. Söï taêng tröôûng cuûa teá baøo
khaùc nhieàu veà caên baûn so vôùi söï lôùn leân cuûa
tinh theå trong dung dòch muoái. Moät ñaëc ñieåm nöõa
laø khi söï taêng tröôûng dieãn ra, töøng phaàn cuûa teá
baøo hay cô theå vaãn hoaït ñoäng bình thöôøng.
• Moät soá thöïc vaät coù thôøi gian taêng tröôûng
keùo daøi raát laâu nhö caùc caây coå thuï nghìn naêm.
Haàu heát ñoäng vaät coù giôùi haïn taêng tröôûng
nhaát ñònh, kích thöôùc ñaït toái ña luùc sinh vaät
tröôûng thaønh.
• d. Söï vaän ñoäng.
• Söï vaän ñoäng deã nhaän thaáy ôû caùc
ñoäng vaät nhö caùc ñoäng taùc leo, treøo, chaïy,
nhaûy, bôi, bay,... Söï vaän ñoäng cuõng coù ôû
thöïc vaät, nhöng raát chaäm vaø khoù nhaän
thaáy nhö doøng chaát trong teá baøo laù goïi laø
cyclosis. Caùc vi sinh vaät vaän ñoäng nhôø caùc
loâng nhoû hay giaû tuùc nhö ôû amíp.
• e. Söï ñaùp laïi (responsiveness).
• Maët bieåu hieän naøy cuûa söï soáng cuõng deã
nhaän thaáy ôû caùc loaøi ñoäng vaät. Ñaùp laïi caùc
kích thích khaùc nhau töø moâi tröôøng beân ngoaøi, caùc
ñoäng vaät coù nhöõng phaûn öùng nhaát ñònh nhö thay
ñoåi maøu saéc, nhieät ñoä, taäp tính soáng,... Con maét
ngöôøi laø moät cô quan raát tinh vi thu nhaän nhanh
nhaïy, chính xaùc caùc kích thích aùnh saùng truyeàn cho
heä thaàn kinh ñeå con ngöôøi coù phaûn öùng ñaùp laïi.
• Caùc thöïc vaät cuõng coù nhieàu phaûn öùng tuy
chaäm vaø khoù nhaän thaáy hôn nhö caây xanh moïc veà
aùnh saùng, ñònh höôùng goác ngoïn theo troïng
tröôøng,... Khoâng ít ví duï veà söï phaûn öùng ôû thöïc
vaät nhö caây maéc côõ, caây baét ruoài.
• f. Söï sinh saûn.
• Bieåu hieän naøy cuûa söï soáng deã nhaän
thaáy ôû taát caû caùc loaøi sinh vaät. Töø laâu,
con ngöôøi ñaõ bieát: “sinh vaät sinh ra sinh
vaät” vaø “teá baøo sinh ra teá baøo”. Caùc sinh
vaät nhoû beù nhö caùc vi khuaån laïi coù toác
ñoä sinh saûn nhanh.
• Coù hai kieåu sinh saûn: voâ tính vaø höõu tính. Söï
sinh saûn höõu tính ra ñôøi muoän hôn, nhöng noù taïo
neân söï ña daïng lôùn laøm taêng nhanh toác ñoä tieán
hoùa cuûa sinh giôùi. Nhieàu vi sinh vaät sinh saûn voâ
tính, nhöng chuùng coù caùc quaù trình caän höõu tính
laøm taêng bieán dò di truyeàn.
• g. Söï thích nghi.
• Söï thích nghi laø khaû naêng cô theå thích öùng
vôùi moâi tröôøng soáng. Söï bieåu hieän ñaëc tröng
naøy cuûa söï soáng giuùp caùc sinh vaät toàn taïi trong
theá giôùi vaät chaát luoân bieán ñoäng. Caùc cô cheá
thích nghi laøm taêng khaû naêng soáng coøn cuûa caùc
sinh vaät trong moâi tröôøng ñaëc bieät. Coù nhieàu
daïng thích nghi nhö veà caáu truùc, sinh lyù, taäp tính
hay söï phoái hôïp cuûa caùc daïng. Haàu nhö moãi sinh
vaät coù cô cheá thích nghi ñoäc ñaùo rieâng, khoù keå
heát. Caùc cô cheá thích nghi laø keát quaû cuûa quaù
trình tieán hoùa laâu daøi.
• Moät soá ñònh nghóa veà söï soáng :
 “Caùc cô theå soáng toàn taïi treân traùi ñaát laø
nhöõng heä thoáng môû, töï taùi sinh, töï ñieàu
chænh goàm caùc ñaïi phaân töû sinh hoïc laø
protein vaø acid nucleic”.
 “Teá baøo soáng - ñoù laø heä thoáng ñaúng nhieät
hôû, coù khaû naêng töï laép raùp, töï ñieàu hoøa
vaø töï sinh saûn. Heä thoáng ñoù goàm moät soá
lôùn caùc phaûn öùng lieân quan laãn nhau ñöôïc
taêng nhanh toác ñoä nhôø caùc chaát xuùc taùc
sinh hoïc do teá baøo saûn sinh ra; teá baøo hoaït
ñoäng theo nguyeân taéc tieát kieäm toái ña caùc
thaønh phaàn vaø caùc quaù trình”.
• Vaø thöù hai, neáu nhö khoa hoïc ñaõ ñaït ñeán möùc,
khi xuaát hieän söï caàn thieát môû roäng noäi dung
khaùi nieäm “söï soáng”, ñöa vaøo noù nhöõng ñaëc
tính môùi, thì coù theå tieân ñoaùn tröôùc raèng,
nhöõng nghieân cöùu tieáp theo seõ khoâng döøng laïi
ôû ñoù. Ñieàu naøy töông öùng vôùi pheùp bieän chöùng
cuûa söï phaùt trieån nhaän thöùc, vôùi loâ-gic noäi taïi
cuûa tieán boä khoa hoïc.
• ÔÛ trình ñoä nhöõng tri thöùc hieän ñaïi veà caùc
quaù trình soáng, trong noäi dung khaùi nieäm soáng
caàn phaûi ñöa vaøo caùc ñaëc tính chæ roõ caáu truùc
cuûa sinh vaät, caùc quaù trình dieãn ra ôû nhöõng
möùc ñoä khaùc nhau, vaø chöùc naêng ñöôïc thöïc
hieän do nhöõng caáu truùc khaùc nhau cuûa noù.
• Töø nhöõng ñieåm neâu treân, coù theå ruùt ra
ñònh nghóa nhö sau :
• “ Söï soáng laø phöông thöùc toàn taïi cuûa
vaät chaát, xuaát hieän theo qui luaät ôû
caáp ñoä caùc hôïp chaát cao phaân töû
(polymer), ñöôïc ñaëc tröng bôûi caùc caáu
truùc bieán ñoäng vaø linh hoaït, bôûi chöùc
naêng trao ñoåi, vaø caû caùc quaù trình töï
ñieàu hoøa, töï hoài phuïc, tích luõy vaø
truyeàn ñaït thoâng tin di truyeàn “.
 NGAØNH KHOA HOÏC COÂNG
NGHEÄ
MUÕI NHOÏN CUÛA THEÁ KYÛ
• Coâng ngheä sinh hoïc coù theûâ hieåu ñôn giaûn laø
coâng ngheä söû duïng caùc quaù trình sinh hoïc cuûa
caùc teá baøo vi sinh vaät, ñoäng vaät vaø thöïc vaät taïo
ra thöông phaåm phuïc vuï cho lôïi ích con ngöôøi.
• Nhaân loaïi ñang soáng ôû thieân nieân kyû môùi thöù ba,
theá kyû 21,« theá kyû coâng ngheä sinh hoïc », cuïm
töø khoâng coøn chæ veà töông lai nhö caùch nay vaøi
thaäp nieân maø khaúng ñònh moät hieän thöïc.
II. THEÁ KIÛ CNSH LAØ MOÄT
TAÁT YEÁU LÒCH SÖÛ.
• Naêm 1989, oâng Covalchenko, Vieän só Vieän
haøn laâm khoa hoïc Lieân Xoâ, chuyeân veà tö
lieäu lòch söû coù nhaän xeùt veâ xu höôùng
phaùt trieån khoa hoïc nhö sau :”theá kæ 20 laø
theá kæ cuûa vaät chaát voâ sinh, theá kæ 21 laø
theá kæ höõu sinh (sinh vaät), theá kæ 22 laø theá
kæ con ngöôøi, theá kæ 23 laø theá kæ hoaït
ñoäng caù theå cuûa con ngöôøi,…”.
– Töø 4,6 tæ naêm coù 3 quaù trình tieán hoùa :
– – Tieán hoùa nguyeân töû hay vaät lí keùo
daøi 1,0 tæ naêm ñaàu.
– – Tieán hoùa hoùa hoïc töø 0,5 tæ naêm ñaàu,
keùo daøi 1,5 tæ naêm.
– – Tieán hoùa sinh hoïc sau 1,0 tæ naêm, töø
3,5 naêm tröôùc, keùo daøi ñeán nay vaø vôùi
söï xuaát hieän loaøi ngöôøi ñaõ chuyeån sang
tieán hoùa xaõ hoäi. Söï soáng laø böôùc phaùt
trieån cao hôn cuûa tieán hoùa vaø phöùc taïp
hôn raát nhieàu so vôùi caùc quaù trình vaät lí
vaø hoùa hoïc.
• Nöõa ñaàu theá kæ 20 ñöôïc coi laø theá kæ vaät lí hoïc,
maø ñænh cao öùng duïng laø cheá taïo thaønh coâng
bom nguyeân töû vaø chuaån bò cho con ngöôøi bay
vaøo vuõ truï. Nöõa sau theá kæ 20, vaät lí vaø hoùa hoïc
tieáp tuïc phaùt trieån maïnh vaø nhieàu ngaønh môùi
ñaõ hình thaønh nhö chinh phuïc khoâng gian vuõ truï,
coâng ngheä thoâng tin, töï ñoäng hoùa, vaät lieäu môùi,
coâng ngheä nano,… Cuøng vôùi ñaøï phaùt trieån nhö
vuõ baõo cuûa khoa hoïc coâng ngheä ñoù, sinh hoïc
ñaõ thu ñöôïc nhöõng thaønh töïu saùng choùi ñeå
vöõng böôùc tieán vaøo theá kæ coâng ngheä sinh hoïc.
 1. Nhöõng böôùc tieán vöôït baäc
cuûa Sinh hoïc theá kæ 20.
• a. Caùc phaùt minh chuû yeáu theá kæ 19.
• Sinh hoïc theá kæ 19 taïo nhöõng tieàn ñeà
caên baûn cho sinh hoïc thöïc nghieäm theá
kæ 20 :
• – Naêm 1655, teá baøo ñöôïc nhìn thaáy
nhôø kính hieån vi, vaø naêm 1837 – 1838,
Schleiden vaø Schwann neâu ra hoïc thuyeát
teá baøo.
phaùi animaculium
• – Naêm 1859, C. Darwin neâu ra hoïc thuyeát
tieán hoùa laøm thay ñoåi tö duy nhaân loaïi :
con ngöôøi khoâng phaûi laø trung taâm vuõ
truï.
• – Naêm 1865, Mendel chöùng minh söï toàn
taïi cuûa caùc nhaân toá di truyeàn (gen) môû
ñaàu cho caùc nghieân cöùu ñi saâu vaøo theá
giôùi vi moâ cuûa söï soáng. Naêm 1868, F.
Miescher phaùt minh ra DNA
– – Nhöõng naêm 1860, caùc nghieân cöùu cuûa
L.Pasteur ñaõ môû ñöôøng cho söï phaùt
trieân vi sinh vaät hoïc vaø CNSH vi sinh vaät.
Hình 14.1. Charle
Darwin.
 b. Nhöõng phaùt minh neàn taûng
cuûa theá kæ 20.
– Ñaàu theá kæ 20, khaùi nieäm gen ñöôïc xaùc laäp
vaø naêm 1910 – 1920, T.H.Morgan, neâu ra thuyeát
di truyeàn nhieãm saéc theå (NST).
• 1953, moâ hình caáu truùc phaân töû DNA cuûa
Watson-Crick -> Sinh hoïc phaân töû. Phaùt minh
khoa hoïc lôùn nhaát theá kæ 20, ra ñôøi sau
bom nguyeân töû (1945) vaø tröôùc Gagarin bay
vaøo vuõ truï (1957). Naêm 1962, Watson, Crick
vaø Wilkins ñaõ nhaän giaûi Nobel vaø ñeán
2002 coù 40 giaûi Nobel thì 2/3 lieân quan ñeán
DNA.
• Thaùng 2/1997,
Wilmut coâng boá
nhaân baûn voâ tính
ñoäng vaät (Animal
cloning) cöøu Dolly,
môû ra trieån voïng to
lôùn trong nhaân
gioáng nhieàu loaøi
ñoäng vaät töø nhaân
cuûa teá baøo soma
(teá baøo thöôøng
cuaû cô theå), keå caû
nhaân baûn ngöôøi.
Teá baøo goác (Stem cell) töø phoâi
vaø teá baøo soma
 SÖÏ PHAÙT TRIEÅN VÖÔÏC
BAÄC CUÛA SH
• Naêm 1865, Gregor Mendel vaø caùc quy
luaät Mendel.
• Naêm 1868, Frederic Miesher phaùt minh DNA.
• Naêm 1910-1920, T.H.Morgan vôùi thuyeát
DI TRUYEÀN NHIEÃM SAÉC THEÅ.
• Naêm 1953, J.Watson, Fr.Crick vôùi chuoãi
xoaén keùp DNA.
• Naêm 1973,KYÕ THUAÄT DI TRUYEÀN
ra ñôøi
 DI TRUYEÀN HOÏC MENDEL

Naêm 1865, Gregor Mendel neâu ra caùc quy

luaät di truyeàn vaø khaùi nieäm nhaân toá di
truyeàn, maø sau naøy goïi laø gen.
Naêm 1900 ñöôïc coi laø naêm ra ñôøi cuûa Di
truyeàn hoïc vôùi phaùt minh laïi caùc quy luaät
Mendel. Ñaàu theá kyû 20, khaùi nieäm gen
ñöôïc xaùc laäp, nhöng ôû daïng tröøu töôïng :
nhaân toá di truyeàn xaùc ñònh moät tính traïng.
 PHAÙT MINH DNA
• Naêm 1868, Johann Friedrich
Miesher, moät nhaø sinh hoùa hoïc
ngöôøi Thuïy Só, ôû tuoåi 25, ñaõ
tìm ra moät chaát acid töø nhaân
(nucleus) teá baøo baïch huyeát
cuûa muû vaø ñaët teân laø nuclein,
maø sau naøy goïi laø nucleic acid.
THUYEÁT DI TRUYEÀN NHIEÃM
SAÉC THEÅ

Naêm 1910 – 1920,

T.H.Morgan, neâu
ra thuyeát di
truyeàn nhieãm
saéc theå, chöùng
minh gen laø moät
locus treân nhieãm
saéc theå.
 MOÂ HÌNH CAÁU TRUÙC DNA
CUÛA WATSON-CRICK
• – Naêm 1953, moâ hình caáu truùc phaân töû
DNA cuûa Watson-Crick ñaët neàn moùng cho
söï phaùt trieån cuûa Sinh hoïc phaân töû. "
Hoïc thuyeát trung taâm " cuûa sinh hoïc
phaân töû :
• DNA ----------> mRNA ----------> protein
• sao cheùp phieân maõ dòch maõû
• Luùc naøy Watson môùi 25 tuoåi
Sau phaùt minh DNA, giôùi khoa hoïc
ñaõ tieân ñoaùn theá kyû 21 laø “theá kyû
sinh hoïc” vaø söï phaùt trieån vöôït baäc
cuûa Sinh hoïc nöõa cuoái theá kyû 20
ñaõ bieán döï baùo thaønh hieän thöïc.
Vaøo nhöõng naêm 1960, caùc phaùt
minh Sinh hoïc phaân töû lieân tieáp ra
ñôøi : 64 codon cuûa maõ di truyeàn
(1961), ñieàu hoøa söï bieåu hieän gen
(1962),…
 KYÕ THUAÄT DI TRUYEÀN
• – Naêm 1972 – 1973, kyõ thuaät di truyeàn ra ñôøi
laøm “buøng noå” caùch maïng CNSH. Con ngöôøi
coù khaû naêng caét, noái, gheùp, cheùp vaø
chuyeån gen trong oáng nghieäm (in vitro). Kyõ
thuaät di truyeàn daãn ñeán tö duy vaø phöông
phaùp luaän môùi trong nghieân cöùu sinh hoïc
vaø caùc öùng duïng thöïc tieãn.
• – Con ngöôøi coù khaû naêng vöôït giôùi
haïn tieán hoùa, thay quyeàn taïo hoùa
caûi bieán sinh giôùi vaø caû baûn thaân
cô theå sinh hoïc cuûa con ngöôøi.
 Theá kæ CNSH laø moät taát
yeáu lòch söû
• Maëc duø chuùng ta ñang soáng trong moät kæ
nguyeân thònh vöôïng vaø coâng ngheä phaùt
trieån vöôït baäc chöa töøng thaáy trong lòch
söû, nhöng nhieàu thaùch thöùc gay gaét ñang
ñaët ra cho loaøi ngöôøi.
 – Duy trì maïng soáng con ngöôøi :
• Nhieäm vuï haøng ñaàu cuûa CNSH laø giaûi quyeát
vaán ñeà maïng soáng maø moãi con ngöôøi ñeàu
phaûi traûi qua laø sinh, laõo, beänh, töû. CNSH ñang
taäp trung noã löïc tìm caùc loaïi thuoác hieäu
nghieäm chöõa khoûi caùc beänh hieåm ngheøo nhö
ung thö, AIDS,…. Thuoác cho moïi ngöôøi soáng
maïnh khoeû hôn : cho ngöôøi trung nieân, ngöôøi
giaø. Y hoïc caù theå hoùa seõ phaùt trieån maïnh vaø
bieän phaùp döï phoøng cho moãi ngöôøi khaùng ñöôïc
beänh seõ laø xu höôùng chuû yeáu cuûa Y hoïc theá
kiû XXI.
– Ñoùi vaø no quaù möùc :
• Hieän vaãn coøn coù 800 – 850 trieäu ngöôøi bò suy dinh
döôõng, trong ñoù coù hôn 200 trieäu treû em, vaø raát
nhieàu treû trong soá naøy seõ khoâng bao giôø phaùt
trieån ñaày ñuû nhöõng naêng löïc trí tueä vaø theå chaát
cuûa mình. Ngoaøi ra, 1 ñeán 1,5 tæ ngöôøi thöôøng
khoâng coù nhöõng böõa aên caân ñoái vôùi löôïng chaát
dinh döôõng theo yeâu caàu.
• Moät maët CNSH phaûi giaûi quyeát naïn ñoùi, maët
khaùc laøm giaûm soá ngöôøi beùo phì ñang gia taêng
treân theá giôùi (khoaûng 300 trieäu naêm 1995), ñeán
möùc ôû Mó môùi ñaây ñaõ chính thöùc coi laø moät
beänh.
• Thöïc phaåm : khoâng nhöõng an toaøn toaøn cho ngöôøi
hieän nay, maø cho caû theá heä con chaùu mai sau.
 – Nhu caàu naêng löôïng
• hieän nay raát caáp thieát vaø ngaøy caøng gay
gaét hôn khi döï baùo nguoàn naêng löôïng taùi
sinh seõ caïn kieät vaøo nhöõng naêm 2050 –
2060. CNSH ñang taäp trung noã löïc ñeå bieán
nguoàn sinh khoái thöïc vaät (nhö goã röøng,
phuï pheá lieäu noâng nghieäp,…) khoång loà
treân Traùi ñaát thaønh nhieân lieäu tieän duïng
nhö coàn ethanol thay xaêng daàu. Ngoaøi ra,
hydrogen laø nguoàn naêng löôïng lí töôûng, maø
saûn xuaát hydrogen sinh hoïc höùa heïn laø
nguoàn naêng löôïng reû tieàn, an toaøn vaø
khoâng gaây oâ nhieãm.
– Caûi thieän moâi tröôøng soáng :
• Söï phaùt trieån coâng nghieäp vaø khai thaùc
taøi nguyeân quaù ñoä ñaõ gaây nhöõng hieåm
hoïa moâi tröôøng nhö vaán ñeà khí thaûi laøm
khí quyeån noùng leân. CNSH phaûi gia taêng
caùc quy trình coâng ngheä ít gaây oâ nhieãm
hoaëc thay theá quy trình coù haïi nhö saûn
xuaát hoùa chaát xanh (green chemicals) hay
caùc vaät lieäu chòu phaân huyû sinh hoïc. Ñoàng
thôøi tìm caùc bieän phaùp khaéc phuïc oâ
nhieãm vaø boài hoaøn sinh hoïc (bioremedation)
nhö xöû lí nöôùc thaûi, phaân huyû caùc chaát dò
sinh (xenobiotic).
• Sinh hoïc theá kæ XX ñaõ ñaët beä phoùng
vöõng chaéc vaø naâng leân taàm cao môùi cho
söï phaùt trieån Sinh hoïc vaø Coâng ngheä Sinh
hoïc trong theá kæ XXI. Keå töø thuôû hoang sô,
khi con ngöôøi coøn thu nhaët haùi löôïm, chöa
bao giôø con ngöôøi hieåu bieát veà cô theå mình
saâu saéc nhö hieän nay, chöa bao giôø con
ngöôøi coù quyeàn löïc gheâ gôùm nhö hieän nay
trong caûi bieán thieân nhieân phuïc vuï cho
mình. Coâng ngheä Sinh hoïc trong theá kæ XXI
seõ goùp phaàn tích cöïc khaéc phuïc nhöõng
thaùch thöùc neâu treân vaø ñoù cuõng laø moät
taát yeáu lòch söû cuûa söï phaùt trieån KHCN
cuûa nhaân loaïi.
Kết thúc thời đại công nghệ thông tin,
Sinh học thúc đẩy Tin học, Điện tử
 Số hóa, các phần mềm, và các bộ vi xử lý
đang được hoàn thiện nhanh chóng cả về chức
năng và chi phí. Nhưng đây không còn là ngành
khoa học mới.
 Công nghệ sinh học và các nguyên liệu tiên
tiến đã và đang là động lực mới của nền kinh tế
toàn cầu. (Biểu hiện thông qua sự tăng trưởng
kinh tế, thu nhập bình quân, tuổi thọ,…)
Công nghệ tạo nên các thời đại kinh tế
 Công nghệ sinh học - công nghệ kỹ
thuật cao và mới mẻ
 Tiêu chuẩn của kỹ thuật cao là phải trãi qua
nghiên cứu & phát triển (R&D), và công nhận rõ
ràng.
Trong thời đại ngày nay, các công ty về CNSH
đang bỏ ra 15% lợi nhuận để chi phí cho R&D,
chủ yếu cho khoa học về sự sống. Còn nguyên
liệu mới thì đang dần được nghiên cứu và thu
nhận.
 Bằng sáng chế mới về CNSH đang gia tăng
vượt trội
 CÔNG NGHỆ SINH HỌC
 Thuật ngữ CNSH xuất hiện vào cuối những
năm 60, đầu những năm 70.
 Ứng dụng đầu tiên theo khuynh hướng công
nghệ và công ty về việc tìm hiểu và “vẽ bản
đồ” bộ gen của con người. Mục đích liên quan
đến cải tiến sức khỏe con người bằng việc tìm
hiểu chức năng của gen, thay đổi và định
hướng xây dựng cơ thể khỏe mạnh hơn.
 Nguyên liệu tiên tiến
 Sự tập trung chinh phục “chất hữu cơ ” và “vật
liệu vô cơ”, các vật liệu này bắt đầu được ứng
dụng thương mại, sau đó được cải tiến cho phù
hợp hơn với thương mại.
 VD: Như những nguyên liệu dùng để đóng gói
trong y học, cấu trúc của sơn, đồ gốm, chất
dẻo,…
 Ranh giới giữa chất hữu cơ và vật liệu vô cơ
đang mờ dần. VD: Những cái mũi điện tử,
lưỡi, tai từ chất vô cơ nhưng có chức năng và
ứng dụng hữu cơ,…
Ngân hàng gen: Dollar và những
giấc

mơ
Các nhà khoa học đang tái thiết lại mọi thứ
(Thực vật, động vật, khóang chất, con
người). Và các công ty tài chính giúp điều đó
trở thành hiện thực.
 Các nhà khoa học liên kết với các chuyên
gia CNTT dựa vào “Ngân hàng gen” để tìm ra
bí ẩn của gen, của sự sống. Các nhà tư bản
( Dược, Gia dung, Hóa chất) sẳn sàng đầu tư
cho việc phát triển này.
Hệ gen của Công nghệ sinh học
 CNSH có tiềm năng loại bỏ nạn đói, bệnh
tật, vượt qua những khó khăn của y học…
 Trong sự phát triển này, những vấn đề
được chú ý như về chính trị, xã hội, nông
nghiệp, đạo đức,…trong đó sự ô nhiễm môi
trường và bí mật nghề nghiệp được quan
tâm nhất, làm sao để không ảnh hưởng đến
con người , không cản trở thương mại.
 Mặt trái của hệ thống này
 Bản thân con người, đạo đức, nhân cách
(VD: Dự đóan trước về giới tính và những
đặc điểm các nhân của những đứa trẻ)
 Và quyền sở hữu thông tin bộ gen.
 Có thể làm lệch hướng, ngừng hoạt động,
làm thụt lùi sự phát triển của công nghệ sinh
học và sự thương mại hóa.
Giáo dục trong trong thời đại CNSH
 CNSH phát triển vượt bậc. PP tiếp cận tốt
nhất là hiểu, khai thác, quản lý, nâng hiệu
quả điều khiển.
 CNTT phát triển, chuyển sang điều khiển
bằng giọng nói, bàn phím sẽ biến mất, phần
mềm tinh vi hơn, hầu như con người phải cố
gắng để theo kịp thời đại mà có sự thay thế
dần sức lao động của con người bằng máy
tính và robot.
Nhàmáy gen, kinh tế về sinh học
 Các sản phẩm chăm sóc sức khỏe, sản
phẩm CNSH nông nghiệp, phương tiện và
sự cung cấp cho các phòng thí nghiệm tạo
SP, Sản phảm hoá học và môi trường, cho
thấy tiềm năng của sinh học trong việc sản
xuất cơ bản và hàng loạt
 Tuy nhiên các vấn đề về bí mật của phòng
thí nghiệm cũng đang nổi lên.
 Luật kinh tế trong thời đại CNSH
Có 3 đặc điểm được quan tâm:
 Tri thức được nhân đôi từng ngày. Từ 1997,
cần có 4 năm để nhân đối. Và tiến dần đến
TT được nhân đôi vào mỗi năm. Đến 2025,
thì TT được nhân đôi từng ngày.
 Trong khi những nhà khoa học làm việc
trong thế giới nano, thì phạm vi ảnh hưởng là
toàn cầu. (CNSH ảnh hưởng 1/3 GDP thế
giới)
 Tốc độ phát triển gia tăng theo luật lũy
thừa. Thời đại công nghiệp chỉ tồn tai
trong 360 năm, thời đại công nghệ thông
tin trong 60-70 năm, còn công nghệ sinh
học chỉ mới xuất hiện trong 15-30 năm,
nhưng những sáng kiến về CNSH đang
tăng theo luật lũy thừa.
 Công nghệ không đối xứng giữa các công ty
và các chợ nhỏ nhiều tiềm năng
 Có đông đảo các công ty (Tuy nhỏ ) đang
nghiên cứu và phát triển kỹ thuật cao
 Các công ty lớn sẽ tự kiểm soát đến những
vấn đề có liên quan đến công nghệ (VD:
Dupont, Novartis,..)
 Tiến trình nghiên cứu với tiến độ vô cùng lớn
(Số lượng người, thu nhập, SP…)
 Phát triển nhanh chóng nhiều thị trường tiềm
năng
 Sự biến đổi của các kỷ thuật tạo ra và thay
đổi hệ thống kinh tế, và tinh thần.
 Các kỹ thuật công nghiệp đã thúc đẩy mọi
thứ lên vị trí trung tâm
 Vật liệu sinh học thay đổi mọi thứ từ trong ra
ngoài. Bằng cách chế ngự vật chất, kiểm soát
nguồn đầu vào và nguồn đầu ra cho cân bằng
nhau ở các ngành nghề, giúp sản xuất hoặc
tiêu thụ được nhiều hàng hóa.
 Tất cả các công ty sẽ sản xuất, vận
chuyển, tiêu thu theo những con đường
khác nhau dựa vào các sản phẩm sinh
học và các quá trình. Rõ hơn chúng ta sẽ
tìm hiểu trong những chương tiếp theo.