CÔ SÔÛ HOÙA HOÏC CUÛA SÖÏ

SOÁNG
• I. THAØNH PHAÀN HOÙA HOÏC CUÛA SINH VAÄT.
• 1. Caùc nguyeân toá vaø ñaëc ñieåm hoùa hoïc cuûa chuùng
trong cô theå soáng.
• 2. Caùc chaát voâ cô
• 3. Caùc chaát höõu cô phaân töû nhoû
• II. CAÙC ÑAÏI PHAÂN TÖÛ SINH HOÏC.
• 1. Protein.
• 2. Caùc chöùc naêng sinh hoïc ña daïng cuûa protein.
• 3. Acid nucleic.
• 4. Taàm quan troïng cuûa caùc töông taùc hoùa hoïc yeáu.
• 5. Phaû heä caùc chaát höõu cô trong theá giôùi sinh vaät.
• Theo quan ñieåm cuûa AÊng-ghen :
“Sinh hoïc laø hoùa hoïc cuûa söï
soáng”. OÂng cuõng cho raèng : “Soáng
laø phöông thöùc toàn taïi cuûa caùc theå
protein, vaø phöông thöùc toàn taïi naøy
chuû yeáu laø ôû choã caùc thaønh
phaàn hoùa hoïc cuûa nhöõng vaät theå
aáy töï noù luoân luoân ñoåi môùi”.
• Theá giôùi sinh vaät raát ña daïng, caùc hôïp
chaát muoân hình muoân veõ, nhöng teá baøo
cuõng caáu taïo töø caùc phaân töû vaø
nguyeân töû. Tuy nhieân, caùc phaân töû
trong cô theå soáng laø saûn phaåm cuûa
quaù trình tieán hoaù laâu daøi haøng tæ
naêm, neân chuùng thích nghi nhaát cho
vieäc hoaøn thaønh caùc chöùc naêng sinh
hoïc vaø ñoàng thôøi treân cô sôû töông taùc
nhau chuùng taïo neân söï soáng vaø tuaân
theo caùc qui luaät cuûa söï soáng.
•
• Teá baøo theå hieän thöïc söï laø
moät nhaø maùy tí hon : trong caùc
thaønh phaàn teá baøo dieãn ra voâ soá
phaûn öùng enzyme döôùi söï kieåm
soaùt chính xaùc veà khoâng gian vaø
thôøi gian (cuûa boä gen).
• Caùc teá baøo cuõng thöïc hieän
nhöõng coâng vieäc tinh vi (vaø voâ
cuøng phöùc taïp) maø caùc kyõ sö taøi
gioûi nhaát vaãn chöa baét chöôùc
ñöôïc.
 I. CAÙC PHAÂN TÖÛ.

• 1. Caùc nguyeân toá cô theå soáng.

Söï hoaøn haûo cuûa hoùa hoïc teá
baøo soáng theå hieän ngay trong
thaønh phaàn caùc nguyeân toá voán
coù trong thieân nhieân. Trong 92
nguyeân toá cuûa thieân nhieân chæ 25
coù trong caùc sinh vaät.
Caùc nguyeân toá tham gia caáu taïo chaát soáng
Caùc nguyeân toá trong Caùc ion Caùc nguyeân
chaát höõu cô toá daáu veát

N K+ Fe V

O Na+ Mn Al

C Mg++ Co Mo

H Ca++ Cu I

P Cl- Zn Si

 
S B
Baûng II.1. Tæ leä töông ñoái vaø taàm quan troïng
caùc nguyeân toá trong cô theå ngöôøi
• Teân vaø tæ leä (%) Taàm quan troïng
hay chöùc naêng
1. Oxygen (O) 65% Tham gia vaøo hoâ haáp; coù
trong nöôùc vaø haàu heát caùc chaát höõu cô.
2. Carbon (C) 18% Taïo khung chaát höõu cô; coù
theå taïo lieân keát vôùi 4 nguyeân töû khaùc
3. Hydrogen (H) 10 Coù trong haàu heát caùc chaát
höõu cô vaø thaønh phaàn cuûa nöôùc.
4. Nitrogen (N) 3 Thaønh phaàn cuûa caùc protein,
acid nucleic.
5. Calcium (Ca) 1,5% Thaønh phaàn xöông vaø
raêng; quan troïng trong co cô, daãn truyeàn xung
thaàn kinh, vaø ñoâng maùu.
6. Phosphor (P) 1% Thaønh phaàn acid nucleic;
trong xöông; raát quan troïng trong chuyeån naêng
löôïng.
7.Kalium (Potassium) (K) 0.4 Cation (ion+) chuû
yeáu trong teá baøo; quan troïng cho hoaït ñoäng
thaàn kinh vaø co cô.
8. Sulfur (S) 0.3 Thaønh phaàn protein.
9. Natrium (Sodium) (Na) 0.2 Ion+ chuû yeáu trong
dòch moâ; quan troïng trong caân baèng chaát
dòch; daãn truyeàn xung thaàn kinh.
10. Magnesium(Mg) 0.1% Caàn cho maùu, caùc
moâ; thaønh phaàn nhieàu heä enzyme
11. Chlor (Cl) 0.1 Anion chuû yeáu dòch cô
theå; quan troïng trong caân baèng noäi dòch.
12. Ferrum(Saét) (Fe) veát Thaønh phaàn cuûa
hemoglobin, myoglobin,moät soá enzyme.
13. Iod ( I ) veát. Thaønh phaàn cuûa hormone
tuyeán giaùp (thyroid).
Caùc nguyeân toá khaùc coù raát ít (< 0,01%)
thöôøng goïi laø vi löôïng hay vi toá.
 Taàm quan troïng cuûa Iod theå
hieän : ngaøy 8-9-1994 Thuû töôùng
chính phuû Vieät Nam ra quyeát
ñònh soá 481/Ttg veà vieäc toå chöùc
vaø vaän ñoäng “Toaøn daân aên
muoái Iod”.
• Toå chöùc Y teá Theá giôùi (WHO) ñaùnh
giaù söï thieáu saét (Fe) taùc ñoäng ñeán 30%
daân soá toaøn caàu (chuû yeáu laø nhöõng
ngöôøi aên côm) gaây beänh thieáu maùu.
Gaïo khoâng haün thieáu saét, nhöng khi
naáu chín enzyme phytase bò hoûng neân
phytic acid laø chaát ngaên haáp thu saét
khoâng bò phaân huûy vaø aên vaøo saét bò
maát hoaëc khoâng ñöôïc haáp thu bôûi cô
theå. Baèng caùch chuyeån 3 gen khaùc nhau
vaøo caây luùa ñaõ taïo ñöôïc gioáng luùa,
maø aên gaïo cuûa noù khoâng bò thieáu saét.
Caáu truùc cuûa cytochrome C. Khung heøme ôû giöõa coù
saét (Fe)
2. Caùc lieân keát hoùa hoïc
• Caùc nguyeân toá cuûa moät hôïp chaát luoân hieän dieän
trong moät tæ leä nhaát ñònh theo khoái löôïng. Ñieàu ñoù
cho thaáy caùc nguyeân töû keát hôïp vôùi nhau moät caùch
chính xaùc baèng nhöõng lieân keát hoùa hoïc ñeå taïo neân
hôïp chaát.
• Lieân keát hoùa hoïc laø löïc huùt gaén hai nguyeân töû vôùi
nhau. Moãi lieân keát chöùa moät soá löôïng nhaát ñònh
theá naêng hoùa hoïc. Naêng löôïng cuûa lieân keát laø
naêng löôïng caàn ñeå laøm ñöùt noù. Phuï thuoäc vaøo soá
ñieän töû lôùp ngoaøi cuøng, caùc nguyeân töû cuûa moät
nguyeân toá hình thaønh moät soá löôïng ñaëc hieäu caùc
lieân keát vôùi nhöõng nguyeân töû cuûa nguyeân toá
khaùc. Hai lieân keát hoùa hoïc chuû yeáu laø coäng hoùa
trò vaø lieân keát ion. Ñaëc bieät quan troïng trong caùc
hoaït ñoäng soáng laø lieân keát hydro vaø caùc töông taùc
yeáu nhö löïc huùt van der Waals vaø töông taùc kî nöôùc.
3. Ñaëc ñieåm hoùa hoïc cuûa caùc
nguyeân toá chuû yeáu.
·Thöù nhaát, trong baûng tuaàn hoaøn caùc
nguyeân toá H ñöùng ñaàu nhoùm I, C ñöùng
ñaàu nhoùm IV, N ñöùng ñaàu nhoùm V vaø
O ñöùng ñaàu nhoùm VI. Nhö vaäy trong
caùc nhoùm chaát keå treân chuùng laø
nhöõng nguyeân toá nheï nhaát, beù nhaát
cuûa moãi nhoùm. Ñaùng chuù yù laø lôùp
ñieän töû cuûa chuùng nhö sau : H1, O2+6, N2+5
vaø C2+4 neân töông öùng chuùng coù hoùa
trò : H=1, O=2, N=3 vaø C=4.
• ·  Thöù hai, caû boán nguyeân toá coù cuøng chung tính
chaát laø deã taïo thaønh caùc lieân keát coäng hoùa trò
baèng caùch baét caëp goùp chung ñieän töû. Ñeå laáp
ñaày lôùp ñieän töû ngoaøi cuøng taïo lieân keát coäng
hoùa trò beàn vöõng, H caàn 1e, O caàn 2e, N caàn 3e, vaø
C caàn 4e. Caùc nguyeân toá naøy deã daøng taùc duïng
laãn nhau baèng caùch laáp ñaày lôùp ñieän töû ngoaøi
cuøng ñeå taïo neân nhieàu hôïp chaát khaùc nhau.
• · Thöù ba, trong caùc nguyeân toá coù khaû naêng taïo
lieân keát coäng hoùa trò chuùng nheï nhaát ôû moãi
nhoùm hoùa trò. Söï beàn vöõng cuûa lieân keát coäng
hoùa trò haàu nhö tæ leä nghòch vôùi troïng löôïng cuûa
caùc nguyeân töû tham gia lieân keát. Nhö vaäy söï soáng
ñaõ choïn caùc nguyeân toá coù hoùa trò 1, 2, 3, 4 nheï
nhaát laïi coù caùc lieân keát coäng hoùa trò beàn vöõng
nhaát.
   Thöù tö, ngoaøi ra ba nguyeân toá O, N vaø C coù khaû
naêng taïo lieân keát ñôn hoaëc ñoâi (ví duï : - C = O), nhôø
ñoù caùc hôïp chaát hoùa hoïc do chuùng taïo neân theâm
ña daïng. Rieâng C coù theå taïo thaønh lieân keát ba vôùi
N (-C N) hoaëc giöõa C vôùi nhau, tuy kieåu lieân keát
naøy ít gaëp trong thieân nhieân. Caùc hôïp chaát cuûa
caùc nguyeân toá naøy deã taïo thaønh lieân keát hydro.
• Thöù naêm, ñaëc bieät quan troïng laø nguyeân toá carbon
coù khaû naêng taùc duïng vôùi nhau taïo lieân keát coäng
hoùa trò beàn vöõng - C - C- . Vì nguyeân töû C coù theå
thu vaøo hoaëc cho 4 ñieän töû ñeå laáp lôùp ñieän töû
ngoaøi cuøng ñuû 8 beàn vöõng neân moãi nguyeân töû C
coù theå taïo lieân keát coäng hoùa trò vôùi 4 nguyeân töû
C khaùc. Nhôø vaäy caùc nguyeân töû C coù theå taïo
khung cho voâ soá caùc chaát höõu cô khaùc nhau.
      Ngoaøi ra caùc nguyeân töû C deã daøng taïo
lieân keát coäng hoùa trò vôùi C, H, N vaø caû S
(löu huyønh) neân trong caùc chaát höõu cô
chöùa moät soá löôïng lôùn nhieàu nhoùm chöùc
naêng khaùc nhau. Moät tính chaát noåi baät
nöõa cuûa C laø khaû naêng caùc ñieän töû baét
caëp taïo xung quanh moãi nguyeân töû C taïo
caáu truùc khoâng gian khoái töù dieän nhôø ñoù
caùc kieåu hôïp chaát höõu cô khaùc nhau coù
caáu truùc khoâng gian ba chieàu.
• Ngoaøi ra, S vaø P cuõng tham gia vaøo
thaønh phaàn caáu taïo cuûa nhieàu chaát huõu
cô quan troïng cho söï soáng.
 II. CAÙC CHAÁT VOÂ CÔ
• 1. Nöôùc (H2O)
• Nöôùc cuõng chieám phaàn lôùn (70-80%)
cô theå soáng, caù bieät nhö con söùa coù
theå ñeán 98%. Nöôùc laø chaát voâ cô
ñôn giaûn coù soá löôïng lôùn treân haønh
tinh, noù coù nhöõng tính chaát lyù hoùa
ñaëc bieät neân chieám phaàn lôùn chaát
soáng vaø coù leõ söï soáng baét nguoàn
töø moâi tröôøng nöôùc.
Caùc ñieän töû phaân boá khoâng ñoái xöùng neân
phaân töû nöôùc phaân cöïc (polarize)
Hai phaân töû nöôùc ôû keà nhau coù
theå taïo thaønh lieân keát hydro
Caùc phaân
töû nöôùc
taäp hôïp
laïi thaønh
maïng löôùi
nhôø caùc
lieân keát
hydro
• - Caùc chaát tham gia vôùi caùc lieân keát hydro cuûa
nöôùc goïi laø öa nöôùc (hydrophile) vaø deã hoøa tan
trong nöôùc. Caùc phaân töû khoâng phaân cöïc laøm
ñöùt maïng löôùi lieân keát hydro cuûa nöôùc. Chuùng
laø caùc phaân töû kî nöôùc (hydrophobe).
• - Nöôùc laø dung moâi ñeå caùc chaát hoøa tan deã
daøng thöïc hieän phaûn öùng vaø oån ñònh caáu
truùc teá baøo.
• - Nöôùc coøn giöõ vai troø ñieàu hoøa nhieät ñoä cô
theå vaø oån ñònh nhieät ñoä moâi tröôøng soáùng
cuûa caùc sinh vaät. Nöôùc coù nhieät dung cao neân
haáp thu nhieàu naêng löôïng noùng leân chaäm, khi
toûa nhieät cuõng chaäm laøm nhieät ñoä thay ñoåi
khoâng ñoät ngoät. .
• Khi cô theå noùng quaù, nöôùc boác hôi toûa
nhieät oån ñònh nhieät ñoä cô theå. Moâi
tröôøng soáng nhieàu nöôùc thì dao ñoäng nhieät
ñoä ít do coù söï ñieàu hoøa nhieät ñoä cuûa
nöôùc, maùt meû deã chòu hôn.
• Do taàm quan troïng ñaëc bieät cuûa nöôùc
nhö vaäy neân noù laø moät nhaân toá giôùi haïn
trong sinh moâi. Nhöõng nôi ít nöôùc nhö sa
maïc thì söï soáng ngheøo naøn, vuøng röøng
möa nhieät ñôùi, vuøng baõi trieàu cuûa soâng,
bieån laø nhöõng nôi coù nhieàu nöôùc thì söï
soáng phong phuù.
2. Caùc chaát voâ cô khaùc.
• Boä xöông chöùa nhieàu chaát voâ cô nhaát
(khoaûng 1/10 troïng löôïng ngöôøi, Ca).
Caùc chaát thöôøng gaëp: NaCl, KCl,
NaHCO3, CaCl2, CaCO3, MgSO3, NaH2PO4
“Ionomics”: caùc gen ñieàu hoøa taát caû
caùc ion trong teá baøo. -> taïo thöïc vaät
caàn ít phaân boùn hôn, saûn phaåm coù
giaù trò dinh döôõng cao hôn vaø thöïc vaät
coù theå huùt boû kim loaïi gaây oâ nhieãm
ñaát.
3. Caùc khí hoøa tan
• Dòch cô theå chöùa caùc khí hoøa tan. Khí CO2 coù raát
ít trong khoâng khí (chæ 0,03%). Trong cô theå sinh
vaät, CO2 coù theå coù nhieàu hôn do phaûn öùng oxy
hoùa caùc chaát höõu cô. ÔÛ thöïc vaät, khí CO2 ñöôïc
söû duïng ñeå toång hôïp caùc chaát höõu cô.
• Oxy coù nhieàu trong khoâng khí (hôn 20%) neân
hoøa tan khaù nhieàu trong teá baøo, tham gia vaøo
caùc phaûn öùng oxy hoùa taïo naêng löôïng caàn thieát
cho hoaït ñoäng cuûa sinh vaät. Nitô coù nhieàu trong
khoâng khí nhöng laø khí trô. Chæ coù moät soá vi sinh
vaät laø coù khaû naêng coá ñònh (fixation) Nitrogen
khoâng khí. Caùc sinh vaät khaùc söû duïng nitô ôû
daïng hôïp chaát chöù khoâng söû duïng ôû daïng khí.
III. CAÙC CHAÁT HÖÕU CÔ
PHAÂN TÖÛ NHOÛ
• Chuùng coù theå chia thaønh 4 nhoùm chính:
glucid, lipid, protein vaø nucleic acid. Coù theå chia
caùc chaát höõu cô trong cô theå thaønh hai loaïi:
phaân töû nhoû vaø caùc ñaïi phaân töû sinh hoïc
(biomacromoleùcules). Ñaëc bieät quan troïng caùc
protein vaø nucleic acid laø caùc chaát polymer
ñöôïc taïo neân töø caùc ñôn vò nhoû (amino acid
hay nucleotide) xeáp theo moät trình töï ñaëc tröng
neân coøn coù theå goïi chuùng laø caùc ñaïi phaân
töû thoâng tin (information macromoleùcules)
 Caùc chaát höõu cô phaân töû
nhoû goàm caùc chaát nhö
hydrocarbon, carbohydrate,
lipid, caùc amino acid vaø caùc
nucleotide cuøng caùc daãn
xuaát.
 - Carboxylic
- Aldehyde
- Alcohol
- Keto
Caùc
- Ester
nhoùm
- Phosphate ester
chöùc
hoaù hoïc - Thioester
- Ether
- Acid anhydric
- Phosphoandehyde
1. Hydrocarbon.
• Carbon vaø hydrogen hình thaønh neân nhöõng
hôïp chaát beàn vöõng goïi laø hydrocarbon. Ñoù
laø caùc chaát khoâng phaân cöïc, khoâng taïo neân
lieân keát hydro vaø noùi chung khoâng hoøa tan
trong nöôùc, söï lieân keát deã daøng giöõa caùc
nguyeân toá carbon-carbon ñaõ saûn sinh ra caùc
maïch coù ñoä daøi vaø hình daïng khaùc nhau hình
thaønh neân voâ soá caùc chaát hydrocarbon.
Maïch carbon coù theå thaúng (hình 2.7), phaân
nhaùnh (2.8) hay taïo voøng (hình 2.9).
2. Caùc carbohydrate (glucid)

• Caùc glucid hay caùc chaáùt carbohydrate laø

nhöõng chaát goàm C,H vaø O. Nhoùm -CH2O
thöôøng gaëp trong caùc phaân töû carbohydrate.
• a. Caùc ñöôøng ñôn (monosaccharide).
• Caùc chaát ñöôøng ñôn (3, 5 vaø 6 C) thöôøng coù
nhieàu daïng ñoàng phaân nhö ñoàng phaân
khoâng gian (stereoisomeøre) alpha vaø beta.
• Coù theå toàn taïi ôû 2 daïng D vaø L
• Carbohydrate laø nguoàn cung caáp naêng löôïng
chuû yeáu cuûa sinh vaät. Thöïc vaät toång hôïp neân
caùc chaát ñöôøng ñôn, ñoâi vaø tinh boät. Ñoäng
vaät aên carbohydrate cuûa thöïc vaät vaø döï tröõ ôû
daïng glycogen. Glucose coù trong dòch sinh vaät
vaø ñöôïc duy trì ôû moät noàng ñoä oån ñònh.
• Glucose coøn laø nguoàn nguyeân lieäu toång
hôïp caùc chaát khaùc.
• Lipid :Caùc acid beùo, Glycerid coøn goïi laø môõ
trung tính, Phospholipid. Caùc steroid vaø
polyisoprenoid. Phospholipid-> maøng teá baøo.
Glycerid nguoàn döï tröõ naêng löôïng daøi haïn
b. Caùc ñöôøng ñoâi (disaccharide).
 c. Caùc ñöôøng
phöùc hôïp
(polysaccharide)
 3. Caùc chaát lipid
• Lipid goàm nhöõng chaát nhö daàu, môõ coù tính
nhôøn, khoâng tan trong nöôùc, tan trong caùc
dung moâi höõu cô nhö ether, chlorphorm, benzen,
röôïu noùng. Gioáng nhö caùc chaát carbohydrate
caùc lipid ñöôïc taïo neân töø C, H vaø O nhöng
chuùng coù theå chöùa caùc nguyeân toá khaùc nhö
P hay N. Chuùng khaùc vôùi carbohydrate ôû choå
chöùa O vôùi moät tyû leä ít hôn haún. Hai
nhoùm lipid quan troïng ñoái vôùi sinh vaät laø:
nhoùm coù nhaân glycerol vaø nhoùm coù nhaân
sterol. Caùc nhaân naøy keát hôïp vôùi caùc acid
beùo vaø caùc chaát khaùc taïo nhieàu loaïi lipid
khaùc nhau.
a. Caùc acid beùo (fatty acids)
• Chuùng laø caùc acid höõu cô coù maïch hydro
carbone no nhö acid palmitic CH3-(CH2)14-COOH,
acid stearic CH3-(CH2)16-COOH hoaëc coù maïch
hydrocarbon khoâng no (coù noái ñoâi) nhö acid
oleic CH3-(CH3)7-CH=CH-(CH2)7-COOH (hình
2.27). Nhoùm carboxyl (-COOH) khi töï do seõ ion
hoùa, nhöng noù thöôøng keát hôïp vôùi caùc
nhoùm khaùc taïo ester hay amide (hình 2.28).
b. Glycerid coøn goïi laø môõ trung
tính (neutral fats
• Söï keát hôïp moät phaân töû glycerol vôùi 3 phaân
töû acid beùo taïo ra glycerid (triglycerid) (hình
2.29). Saùp ong laø moät loaïi glycerid.
c. Phospholipid.
Caùc phospholipid vaø glycolipid taïo neân lôùp
maøng lipid ñoâi laø cô sôû cuûa taát caû caùc
maøng teá baøo
 d. Caùc lipid khaùc
• Caùc steroid vaø polyisoprenoid
• Steroid laø nhöõng ester do söï keát hôïp cuûa moät
röôïu vôùi acid beùo. Cholesterol thöôøng gaëp
trong caùc caáu truùc maøng.
• Glycolipid laø nhöõng hôïp chaát coù phaàn kî
nöôùc do hai maïch hydrocarbon daøi vaø moät
vuøng phaân cöïc chöùa moät hay nhieàu goác
glucid vaø khoâng coù phosphate .
• Lipid coøn laø thaønh phaàn cuûa moät soá vitamin
nhö D vaø laø dung moâi cuûa nhieàu vitamin (A,
D, E, K).
 Caùc nucleotide : Caùc nucleotide
laø nhöõng ñôn vò caáu truùc cuûa
DNA vaø RNA, maø thaønh phaàn
goàm caùc base nitô maïch voøng.
Cytosine (C), Thymine (T) vaø Uracil
(U) laø caùc daãn xuaát cuûa caùc
pirimidine; coøn Adenine (A) vaø
Guanine (G) laø caùc purine.
Caùc nucleotid
4. Caùc amino acid : Caùc amino acid coù
hai nhoùm chöùc :
amin -NH2 mang tính kieàm vaø
carboxyl-COOH tính acid.

• Caùc L-amino acid noái nhau baèng lieân keát

peptid ñeå taïo thaønh maïch polypeptid. Maïch
polypeptid coù hai ñaàu muùt: ñaàu -N vaø ñaàu C
• Coù 20 L-amino acid vôùi caùc chöõ vieát taét
goàm 3 chöõ
• 20 loaïi L-amino acid vôùi caùc chöõ vieát taét
goàm ba chöõ hoaëc vôùi chæ moät chöõ :
Lysine (Lys - K), Arginine (Arg - R), Histidine
(His - H), Acid aspartic (Asp - D), Acid glutamic
(Glu -E), Asparagine (Asn - N), Glutamine (Gln -
Q), Serine (Ser - S), Threonine (Thr - T),
Tyrosine (Tyr - Y), Glycine (Gly - G), Alanine
(Ala - A), Valine (Val - V), Leucine (Leu - L),
Isoleucine (Ile - I), Proline (Pro - P),
Phenylalanine (Phe - F), Methionine (Met - M),
Tryptophane (Trp - W), Cysteine (Cys - C).
 Caáu truùc Protein
• Caáu truùc baäc moät: trình töï caùc amino acid
thaønh phaàn cuûa chuoãi polypeptide
• Caáu truùc baäc hai: söï saéép xeáp cuûa caùc
amino acid trong chuoãi polypeptide ôû daïng
maïch thaúng nhö: xoaén  vaø chuoãi 
• Caáu truùc baäc 3: söï saép xeáp trong khoâng
gian 3 chieàu cuûa caùc amino acid, taùc ñoäng
vôùi nhau do söï phaân cöïc vaø söï töông taùc
vôùi caùc chuoãi beân.
• Caáu truùc baäc 4: laø söï saép xeáp toång theå
trong khoâng gian cuûa caùc tieåu phaàn trong
moät protein maø caáu thaønh töø hai hay nhieàu
chuoãi polypeptide
Protein.
 •- Treân beà
Xoaén maët
cuûa caùc loõi
protein
- Maët trong goàm
caùc amino acid kò
nöôùc
- Maët ngoøai laø
caùc amino acid öa
nöôùc vaø töông
taùc vôùi moâi
tröôøng
Caàu noái hydro ñöôïc hình thaønh giöõa moãi 4 vò trí
amino acid
Moät voøng xoaén töông ñöông vôùi khoaûng 3,6 amino
acid.
Chieàu daøi trung bình cuûa moät daûi xoaén laø 10 amino
acid vôùi khoaûng 3 voøng xoaén.
Chieàu daøi thay ñoåi töø 5 ñeán 40 amino acid
  a)

Ñieåm ñaàu muõi teân chæ höôùng ñaàu taän

cuøng C cuûa polypeptide, chia thaønh 3 loïai:
Goàm caùc chuoãi  xeáp laïi vôùi nhau vôùi soá
löôïng caùc caàu noái Hydro toái ña
Cuøng chieàu: phieán parallel
Ngöôïc chieàu: anti parallel
Hoãn hôïp.
Voøng cuoän (Loop) laø vuøng giöõa xoaén  vaø
phieán 
 d. Caùc motif vaø domain
• Motif ñöôïc hieåu laø moät soá vuøng caáu truùc
rieâng bieät thöôøng coù moät chöùc naêng sinh
hoïc nhaát ñònh. Caùc motif taïo nhöõng toå hôïp
khaùc nhau cuûa caáu truùc baäc hai ñeå hình
thaønh caáu truùc baäc ba cuûa protein (Chöõ motif
trong kieán truùc coù nghóa hoïa tieát, maõng ñöôïc
laäp laïi).
• Motif ngoùn tay keõm (zinc finger) ñöôïc gaëp
nhieàu hôn caû trong caùc protein gaén vôùi RNA
hay DNA. Noù coù caáu truùc goàm 1 xoaén alpha
vaø 2 xoaén beta ñoái song song taïo daïng ngoùn
tay gaén vôùi ion keõm Zn.
Motif ngoùn tay
keõm
(zink finger)
Motif thuøng (barrel)
Domain caàu

Domain sôïi
Caùc domain taïo moâñun cho
caáu truùc baäc ba

 
• EGF
Hình 2.39. Sô ñoà moâ taû caùc protin
vôùi caùc moâñun. (Theo Campell vaø
Bork-1993) •  
• Neu
•  
• Tieàn chaát
cuûa EGF
• TpA
Phöùc
hôïp
khôûi
söï
phieân
maõ
• Caùc enzyme hay ferment laø nhoùm protein lôùn nhaát
vaø quan troïng nhaát. Coù haøng nghìn enzyme vaø
moãi caùi xuùc taùc moät kieåu phaûn öùng sinh hoùa
nhaát ñònh.
• Caùc protein ñaûm nhaän nhieàu chöùc naêng quan
troïng cuûa söï soáng nhö xuùc taùc, caáu truùc, vaän
chuyeån, vaän ñoäng, baûo veä vaø hoaït tính ñieàu
hoøa.
• Moät soá protein ñaëc bieät :
bacteriorhodopsin, protein moät loaïi tô
nheän, protein laøm ñoâng ñaù vaø choáng
ñoâng ñaù
2. Caùc chöùc naêng sinh hoïc ña
daïng cuûa protein
• a. Caùc chaát xuùc taùc.
• b. Caùc protein caáu truùc
Ÿ Caùc protein cuûa voû virus.
Ÿ Glycoproteid taïo voû vaø thaønh teá baøo.
Ÿ Caùc protein tham gia caáu truùc maøng.
Ÿ Keratin tham gia caáu taïo da, loâng vuõ, moùng vaø guoác
ñoäng vaät.
Ÿ Sklerotin - voû ngoaøi cuûa coân truøng.
Ÿ Fibroin - tô cuûa keùn taèm daâu, sôïi maïng nheän.
Ÿ  Ferritine - protein daïng döï tröõ saét trong tuïy.
Caùc chaát xuùc taùc vaø Caáu truùc
Caùc protein vaän ñoäng.
• c. Caùc protein vaän chuyeån.
Ÿ Myoglobine - vaän chuyeån O2 cho cô.
Ÿ Hemoglobine - protein cuûa maùu vaän chuyeån O 2
cho cô theå.
- Albumin - huyeát töông
d. Caùc protein vaän ñoäng.
Ÿ   Myosin - protein cuûa cô.
Ÿ   Actine - protein cuûa cô.
e. Caùc protein baûo veä.
Ÿ  Caùc khaùng theå. Fibrinogen laø tieàn chaát
fibrine ñoâng maùu
• f. Caùc chaát coù hoaït tính sinh hoïc.
 Taàm quan troïng cuûa caùc töông
taùc hoùa hoïc yeáu
• a. Ñònh hình caáu truùc khoâng gian
• Nhö ñaõ vöøa neâu treân, caùc lieân keát yeáu taïo
neân xoaén alpha, beta, caáu truùc baäc ba, baäc
boán cuûa nhöõng phaân töû protein. Chuùng yeáu
nhöng coù soá löôïng lôùn neân taïo löïc lieân keát
maïnh nhö hai sôïi polynucleotide cuûa DNA gaén
nhau thaønh maïch xoaén keùp beàn vöõng ôû
nhieät ñoä sinh lyù. Nhöõng taùc ñoäng laøm ñöùt
chuùng haøng loaït seõ trieät tieâu hoaït tính sinh
hoïc cuûa caùc ñaïi phaân töû thoâng tin.
b. Söï nhaän bieát ñaëc hieäu.
• Moät ñieåm ñaëc bieät nöõa, caùc lieân keát yeáu
xaùc ñònh moái töông quan giöõa caùc phaàn cuûa
ñaïi phaân töû vaø caû phöông thöùc maø ñaïi
phaân töû taùc ñoäng vôùi nhöõng phaân töû
khaùc.
• Söï hình thaønh moät soá lôùn caùc lieân keát yeáu giöõa
hai beà maët chæ coù theå xaûy ra khi nhieàu nguyeân töû
cuûa caû hai phía baét caëp vôùi nhau chính xaùc. Chính
ñieàu naøy giaûi thích tính ñaëc hieäu cao nhaän bieát sinh
hoïc, maø moät ví duï raát roõ laø enzyme nhaän ñuùng cô
chaát. Söï baét caëp ñaëc hieäu giöõa caùc phaân töû coù
theå laøm thay ñoåi caáu truùc khoâng gian cuûa chuùng
keøm theo nhöõng hoaït tính sinh hoïc nhaát ñònh.
c. Söï töï laép raùp cuûa nhieàu
caáu truùc sinh hoïc
• Nhôø caùc lieân keát yeáu maø nhieàu phaân töû
rieâng leû coù theå töï ñoäng gaén vôùi nhau thaønh
phöùc hôïp coù hoaït tính sinh hoïc. Moät ví duï raát
roõ laø söï taïo thaønh hemoglobin. Neáu bò xöû lyù
u-reâ hemoglobin taùch thaønh 2 phaân töû nhoû.
Khi loaïi u-reâ chuùng töï ñoäng gaén laïi thaønh
hemoglobin coù hoaït tính.
• Nguyeân taéc töï raùp naøy cuõng ñöôïc thöïc
hieän ñoái vôùi nhöõng caáu truùc lôùn vaø phöùc
taïp hôn nhö nhö vaùch, maøng teá baøo hoaëc caùc
virus.
Caùc tieàn chaát
d. Söï nhanh nhaïy cuûa
nhieàu phaûn öùng.
• Nhieàu phaûn öùng cuûa teá baøo xaûy ra vôùi
toác ñoä raát nhanh nhö caùc enzyme coù theå
thöïc hieän 100.000 phaûn öùng 1 phuùt. Söï
baét caëp ñaëc hieäu nhôø caùc lieân keát yeáu
laøm cho caùc phaân töû gaén vaøo vaø taùch
nhau ra deã daøng, nhanh choùng. Ngoaøi ra
nhieàu yeáu toá cuûa moâi tröôøng (nhö nhieät
ñoä, pH, noàng ñoä muoái,...) deã laøm thay
ñoåi caùc lieân keát yeáu neân nhieàu phaûn
öùng sinh hoïc raát nhaïy.
e. Khoâng “sinh löïc luaän” vaø
cuõng khoâng “cô giôùi luaän”.
• Quan nieäm “cô giôùi” hay “maùy moùc”, cho
raèng coù theå giaûi thích taát caû caùc quaù trình
sinh hoïc baèng caùc quy luaät vaät lyù vaø hoùa
hoïc, laø khoâng ñuùng. Quan nieäm cöïc ñoan
ngöôïc laïi laø “sinh löïc luaän” (vitalism), cho
raèng söï soáng phöùc taïp dieãn ra do “löïc
soáng”sieâu hình, cuõng khoâng ñuùng. Söï soáng
laø moät daïng hoaït ñoäng vaät chaát raát phöùc
taïp, cao hôn haún caùc daïng vaän ñoäng vaät lyù
vaø hoùa hoïc, con ngöôøi coù theå nhaän thöùc
ñöôïc treân cô sôû caùc quy luaät cuûa thieân
nhieân.
V. NAÊNG LÖÔÏNG
• 1. Caùc quy luaät bieán ñoåi naêng löôïng vaø
traät töï sinh hoïc.
• a. Caùc quy luaät bieán ñoåi naêng löôïng.
• b. Traät töï sinh hoïc.
• 2. Naêng löôïng töï do.
• 3. Söï oxy hoùa vaø khöû.
• 4. Naêng löôïng hoaït hoùa
• 5. Naêng löôïng maët trôøi.
1. Caùc quy luaät bieán ñoåi naêng
löôïng vaø traät töï sinh hoïc
• a. Caùc quy luaät bieán ñoåi naêng löôïng. Quy
luaät thöù nhaát cuûa nhieät ñoäng hoïc hay quy luaät
baûo toàn naêng löôïng noùi raèng : "Toång naêng
löôïng cuûa vuõ truï laø khoâng ñoåi". Noùi caùch
khaùc, naêng löôïng khoâng töï taïo ra cuõng khoâng töï
maát ñi.
• Quy luaät nhieät ñoäng hoïc hai khoù hieåu hôn : "Theá
giôùi vaät chaát bieán ñoåi lieân tuïc ñeå trôû thaønh
maát traät töï hay hoãn loaïn hôn" (taêng entropy).
Entropy laø phaàn naêng löôïng maát voâ ích, nhö nhieät
naêng bieán thaønh ñieän naêng thì moät phaàn nhieät
maát ñi khoâng taïo ñieän. Bieán ñoåi vaät chaát
khoâng traùnh khoûi entropy.
• b. Traät töï sinh hoïc.
• Caùc caáu truùc vaø phaûn öùng hoùa hoïc trong
cô theå ñöôïc duy trì theo moät traät töï nhaát ñònh
goïi laø traät töï sinh hoïc (biological order).
• Teá baøo cuõng tuaân theo quy luaät nhieät ñoäng
hoïc II töùc traät töï sinh hoïc ñöôïc duy trì khi
laøm moâi tröôøng beân ngoaøi hoãn loaïn hôn.
• Caùc phaûn öùng khoâng ngöøng xaûy ra trong teá
baøo, thu naêng löôïng (chaát höõu cô) töø ngoaøi
vaøo, roài thaûi chaát baû. Teá baøo ôû traïng
thaùi caân baèng ñoäng coù luoàng vaät chaát vaøo
vaø ra, chuùng laø heä thoáng hôûû. Nhöng naêng
löôïng töø ngoaøi phaûi ñöôïc cung caáp thöôøng
xuyeân cho teá baøo neân chuùng laø heä thoáng
hôû khoâng caân baèng hay leäch.
 2. Naêng löôïng töï do.
• a. Theá naøo laø naêng löôïng töï do?
• Naêng löôïng töï do (free energy) laø naêng löôïng
voán coù cuûa moät heä thoáng, khi caàn noù ñöôïc
duøng ñeå thöïc hieän coâng döôùi caùc ñieàu kieän vaø
aùp suaát nhaát ñònh. Ví duï, moät boàn chöùa nöôùc
ñeå treân cao coù tích naêng löôïng töï do : thöïc hieän
coâng khi môû voøi cho nöôùc chaûy xuoáng thaáp.
Khaùi nieäm naêng löôïng töï do ñöôïc oâng J.W.Gibbs
neâu ra ñaàu tieân neân kyù hieäu G. Noù laø naêng
löôïng toái ña tieàm aån trong heä thoáng. Caùc chaát
hoùa hoïc ñeàu coù chöùa naêng löôïng töï do. Khi xaûy
ra phaûn öùng hoùa hoïc, coù söï bieán ñoåi naêng
löôïng töï do ñöôïc kyù hieäu baèng delta G .
• b. Phaûn öùng toûa nhieät vaø thu nhieät.
• Moät quy luaät chung cuûa hoùa hoïc teá baøo
laø phaûn öùng coù töï ñoäng xaûy ra hay khoâng,
chæ phuï thuoäc vaøo söï bieán ñoåi naêng löôïng töï
do keøm theo phaûn öùng.
• Traïng thaùi ban ñaàu Traïng thaùi cuoái
A + B  C + D
Gi Gf
(G =  Gf -  Gi)
• Phaûn öùng toûa nhieät(exergonic):  G < 0 (aâm)
• Phaûn öùng thu nhieät (endergonic) G > 0 (döông)
3. Söï oxy hoùa vaø khöû
Oxy hoùa Khöû
- Theâm Oxygen - Chuyeån Oxygen.
- Chuyeån Hydrogen - Theâm Hydrogen.
- Chuyeån ñieän töû - Theâm ñieän töû.
- Giaûi phoùng - Tröõ naêng löôïng.
• – Quang hôïp :
• 6CO2 + 6H2O + aùnh saùng  6O2 + C6H12O6
• – Glucose bò oxy hoùa :
• C6H12O6 + O2  6CO2+ 6H2O
• ( G= – 670 Kcal/mole)
Söï oxy hoùa vaø khöû
Söï oxy hoùa vaø khöû
b. Söï oxy hoùa trong teá baøo.
• Söï oxy hoùa trong cô theå xaûy ra qua
nhieàøu böôùc trung gian, moät soá naêng löôïng
töï do cuûa glucose ñöôïc tích laïi ôû daïng hoùa
naêng ñeå sau ñoù teá baøo söû duïng.
• Phaàn lôùn caùc phaûn öùng oxy hoùa sinh
hoïc ñöôïc xaûy ra khoâng coù söï tham gia tröïc
tieáp cuûa oxy vaø thöïc chaát laø laøm maát
Hydrogen (dehydrogenation). Chaát ñöôïc coi laø
bò oxy hoùa khi noù bò laáy maát hai nguyeân
töû hydro, hai nguyeân töû naøy ñöôïc chuyeån
sang chaát khaùc laø chaát khöû.
4. Naêng löôïng hoaït hoùa
• Khi troän laãn H2 vaø O2 phaûn öùng khoâng
xaûy ra, nhöng coù löûa xaûy ra noå taïo ra H2O.
Caùc phaûn öùng thu nhieät cuõng nhö toûa nhieät
ñeàu caàn naêng löôïng boå sung ñeå phaûn öùng
thöïc hieän ñöôïc. Naêng löôïng ñoù ñöôïc goïi laø
naêng löôïng hoaït hoùa (activation energy).
• Hoøn ñaù naèm treân ñænh ñoài coù chöùa naêng
löôïng töï do, nhöng phaûi coù löïc ñaåy ban ñaàu cho
noù dòch chuyeån laên xuoáng doác môùi thöïc hieän
coâng. Löïc ñaåy ban ñaàu chính laø naêng löôïng
hoaït hoùa. Coù theå noùi moät caùch hình töôïng laø
giöõa caùc chaát phaûn öùng coù vaät caûn. Vaät caûn
phaûi ñöôïc vöôït qua nhôø naêng löôïng hoaït hoùa thì
phaûn öùng môùi xaûy ra.
Naêng löôïng hoaït hoùa
Naêng
löôïng
hoaït
hoùa
 VI. TRAO ÑOÅI
CHAÁT
• 1. Ñaëc ñieåm chuyeån hoùa naêng löôïng
trong teá baøo
• 2. ATP laø tieàn teä” naêng löôïng cuûa teá
baøo.
• 3. Caùc chaát chuyeân chôû Hydro.
• 4. Caùc chaát chuyeàn ñieän töû
VI. SÖÏ TRAO ÑOÅI
CHAÁT
• Toaøn boä caùc phaûn öùng trong teá baøo ñöôïc
goïi chung laø söï trao ñoåi chaát (metabolism, töø
chöõ Hi laïp metabole coù nghóa laø chuyeån ñoåi)
bao goàm hai quaù trình xaûy ra song song vaø
taùc ñoäng töông hoã laãn nhau :
• - Söï ñoàng hoùa (anabolism) laø quaù trình toång
hôïp neân caùc phaân töû höõu cô phöùc taïp
• - Söï dò hoùa hay thoaùi döôõng (catabolism) laø
quaù trình phaân huûy caùc thöùc aên giaûi
phoùng naêng löôïng cho teá baøo.
1. Ñaëc ñieåm chuyeån hoùa naêng
löôïng trong teá baøo.
• Naêng löôïng cho söï soáng treân traùi ñaát laø
aùnh saùng maët trôøi ñöôïc caùc sinh vaät töï
döôõng (autotroph) thu nhaän nhôø quang hôïp,
taïo caùc hôïp chaát giaøu naêng löôïng nhö
glucose, cung caáp cho caùc sinh vaät dò döôõng
(heterotroph) nhö ñoäng vaät, naám vaø nhieàu vi
sinh vaät khoâmg thu nhaän tröïc tieáp ñöôïc töø
naêng löôïng maët trôøi .
• Naêng löôïng caùc chaát höõu cô thöôøng ñöôïc
giaûi phoùng ra thoâng qua quaù trình hoâ haáp
 Daïng naêng löôïng chuû yeáu ñöôïc chuyeån
hoùa laø naêng löôïng hoùa hoïc cuûa caùc
hôïp chaát höõu cô. Nhôø coù caáu truùc
tinh vi teá baøo thöïc vaät ñaõ thu ñöôïc
naêng löôïng aùnh saùng maët trôøi bieán
noù thaønh naêng löôïng hoùa hoïc ñeå roài
luaân chuyeån trong theá giôùi sinh vaät.
• · Quaù trình oxy hoùa giaûi phoùng naêng
löôïng qua nhieàu phaûn öùng trung gian
neân caùc cô chaát thöôøng khoâng tieáp
xuùc tröïc tieáp vôùi oxy.
2. ATP. Caùc phaûn öùng sinh hoùa tuaân theo
caùc quy luaät nhieät ñoäng hoïc.
ATP laø tieàn teä” naêng löôïng cuûa teá baøo
aA+bB  cC+dD
Free energy change with
concentration:
G=G°´ +
+ RTln(([A]a[B]b)/([C]c[D]d))

G= H(enthalpy)-T(temp)S(entropy)
G°´=free energy change at standard
conditions (1M concentration,
atmospheric pressure, 25°C, pH 7.0 in
water)
At equilibrium:
G= 0
The equilibrium constant:
K=exp(- G°´/RT)
3. Caùc chaát chuyeân chôû hydro
Tham gia vaøo chuyeån hoùa naêng
löôïng coøn coù caùc chaát chuyeân chôû
hydro nhö: NAD+, NADH2, FAD, NADP
vaø NADPH2.
NAD laø teân vieát taét cuûa chaát
Nicotineamide adenine dinucleotide.
Nöûa phaûi cuûa phaân töû laø
adenosine monophosphate (AMP).
4. Caùc chaát chuyeàn ñieän töû.
• Töø naêm 1925, caùc cytochromes ñöôïc phaùt
hieän, ñoù laø caùc chaát coù maøu do chöùa
nhaân heøme töông töï nhö heøme ôû
hemoglobine. Nguyeân töû saét ôû giöõa nhaân
heøme deã daøng chuyeån ñoåi thuaän nghòch
töø saét 2 Fe2 sang saét 3 Fe3 nhôø ñoù chuyeàn
caùc ñieän töû sang phaàn töû keá caän.
• Hieän nay phaùt hieän heä thoáng chuyeàn
ñieän töû coù hôn 40 protein. Caùc cytochrome
chia thaønh 3 loaïi a, b, c.
VII. ENZYME HOÏC
(ENZYMEOLOGY)
• 1. Ñaïi cöông veà enzyme
• a. Caùc chaát xuùc taùc
• b. Enzyme laø gì ?
• 2. Caáu taïo cuûa enzyme
• 3. Tính ñaëc hieäu (specificity) .
• 4. Trung taâm hoaït ñoäng
• 5. Caùc tính chaát dò laäp theå cuûa enzyme
• 6. Caùc nhaân toá aûnh höôûng hoaït tính
• 7. Phaân loaïi enzyme
 Caùc ñaëc ñieåm cuûa enzyme
• - Caáu taïo cuûa enzyme laø protein
• - Coenzyme
- Nhoùm prosthetic
- Cofactor
- Tính ñaëc hieäu (specificity).
- Trung taâm hoaït ñoäng.
1. Ñaïi cöông veà enzyme
• a. Caùc chaát xuùc taùc.
• Moät chaát laøm taêng toác ñoä phaûn öùng
nhöng töï noù khoâng bieán ñoåi sau khi phaûn
öùng thöïc hieän xong (thaäm chí noù coù theå
bieán ñoåi nhaát thôøi trong quaù trình phaûn
öùng) ñöôïc goïi laø chaát xuùc taùc (catalyst).
• Chaát xuùc taùc chæ taùc ñoäng leân toác ñoä
phaûn öùng; noù laøm caùc phaûn öùng hoùa
hoïc coù khaû naêng xaûy ra veà maët nhieät
ñoäng hoïc. Noù khoâng theå thay ñoåi höôùng
phaûn öùng.
• Chaát xuùc taùc laøm giaûm naêng löôïng
hoaït hoùa caàn cho phaûn öùng thöïc hieän,
nhö vaäy laøm taêng phaàn caùc chaát
phaûn öùng ñuû naêng löôïng ñeå taùc ñoäng
vôùi nhau.
• Naêng löôïng hoaït hoùa caàn thieát ñeå
phaûn öùng baét ñaàu seõ ít hôn nhieàu khi
coù chaát xuùc taùc. Caùc enzymes cuõng
laøm giaûm naêng löôïng hoaït hoùa taïo
thuaän lôïi cho vieäc thöïc hieän caùc phaûn
öùng hoùa hoïc cuûa söï soáng. Naêng löôïng
töï do (G) khoâng thay ñoåi do xuùc taùc.
b. Enzymes laø gì ?
• Caùc chaát xuùc taùc voâ cô taùc ñoäng khoâng choïn
loïc. Caùc enzyme laø nhöõng chaát xuùc taùc höõu cô
coù tính ñaëc hieäu cao nhôø caáu truùc khoâng gian
ba chieàu cuûa caùc ñaïi phaân töû sinh hoïc.
• Enzyme haï thaáp naêng löôïng hoaït hoùa ñeå
phaûn öùng xaûy ra.
• Enzyme chæ laøm taêng toác ñoä phaûn öùng vaø
hoaït ñoäng vôùi hieäu quaû raát cao.
• Enzyme catalase thöïc hieän phaân huûy 5 trieäu
phaân töû H2O2 trong 1 phuùt ôû 0oC. Hieäu quaû cao
hôn gaáp nhieàu laàn so vôùi caùc chaát xuùc taùc
voâ cô.
Phaûn öùng enzyme
•  Phaûn öùng thöïc hieän gaàn nhö coù hieäu quaû
100 % vaø khoâng keøm theo phuï phaåm thöøa (dó
nhieân phaûi tuaân theo quy luaät caân baèng vaät
chaát töùc moät chaát phaûn öùng ñaõ caïn kieät).
• ·  Ñoàng thôøi coù theå xaûy ra nhieàu phaûn öùng
ñoäc laäp khaùc nhau, maø khoâng bò roái bôûi caùc
saûn phaåm phuï. Ñieàu naøy coù ñöôïc nhôø moãi
enzyme chuyeân hoùa cao cho moät loaïi phaûn öùng.
• · Caùc phaûn öùng thöôøng ñöôïc thöïc hieän theo
daây chuyeàn, saûn phaåm cuûa phaûn öùng ñaàu
coù theå laøm nguyeân lieäu sô khôûi cho phaûn
öùng sau nhôø caùc enzyme xeáp theo heä thoáng.
• · Phaûn öùng chòu ñieàu hoøa hôïp lyù vaø tieát
kieäm nhaát.
• Tieâu toán naêng löôïng laø toái thieåu.
2. Caáu taïo cuûa enzyme
• Caáu taïo cuûa enzyme laø protein
• coenzyme
- nhoùm prosthetic
- Cofactor
Coù enzyme ñôn giaûn chæ goàm coù protein vaø enzyme
phöùc taïp coù theâm caùc ion kim loaïi (cofactor) hay
caùc hôïp chaát höõu cô phöùc taïp laø coenzyme (hay
coferment) hay caû hai. Phöùc hôïp enzyme töï nhieân
vôùi caùc nhoùm boå sung ñöôïc goïi holoenzyme, coøn
phaàn protein khoâng coù hoaït tính sau khi taùch
nhoùm boå sung ñi goïi laø apoenzyme. Moät soá nhoùm
chaát gaén raát chaët vôùi phaàn protein cuûa enzyme
ñöôïc goïi laø nhoùm prosthetic (nhö heme).
Vai troø cuûa coenzyme
• Nhieàu coenzyme chöùa caùc phaân töû vitamin. Ñieàu
naøy giaûi thích taàm quan troïng cuûa vitamin trong caùc
hoaït ñoäng soáng.
• - Caùc enzyme raát nhaïy caûm vôùi pH vaø coù hoaït tính
cao chæ trong moät giôùi haïn nhaát ñònh vaø moãi enzyme
coù pH toái öu rieâng. Söï thay ñoåi pH laøm ñöùt nhieàu
lieân keát yeáu giöõ vai troø oån ñònh caáu truùc khoâng
gian cuûa caùc phaân töû protein, vaø ñoàng thôøi daãn
ñeán hình thaønh caùc lieân keát hoùa hoïc môùi laøm thay
ñoåi hình daïng phaân töû protein.
• Treân thöïc teá, hoaït tính cuûa enzyme phuï thuoäc
nhieàu vaøo caùc yeáu toá moâi tröôøng nhö nhieät ñoä,
pH,... deã laøm thay ñoåi caáu truùc khoâng gian cuûa
protein.
•
3. Tính ñaëc hieäu (specificity).
• a. Ñaëc hieäu phaûn öùng.
• Tính ñaëc hieäu cuûa enzyme chæ bieåu hieän
ñoái vôùi cô chaát coù mang moät loaïi lieân keát
hoùa hoïc nhaát ñònh. Ví duï 1: Enzyme lipase
do tuyeán tuïy tieát ra chæ caét lieân keát ester
noái glycerol vaø acid beùo cuûa nhieàu loaïi lipid
khaùc nhau.
• Ví duï 2: Enzyme Thrombin (laøm tan maùu)
taùc ñoäng chæ vôùi moät soá protein vaø chæ ôû
nhöõng ñieåm ñaëc hieäu. Noù "nhaän bieát"
lieân keát giöõa caùc amino acid arginine vaø
glycine, vaø luùc ñoù thuûy giaûi chuùng (Nhôø
vaäy laøm tan caùc cuïc maùu bò ñoâng).
• b. Ñaëc hieäu cô chaát.
• Tính ñaëc hieäu coøn theå hieän chuyeân bieät cho
nhöõng cô chaát nhaát ñònh. Ví duï: enzyme urease chæ
phaân huûy urea thaønh ammonia vaø CO2, nhöng khoâng
taùc duïng ñoái vôùi caùc chaát khaùc.
• Caùc enzyme coù theå phaân bieät ñöôïc nhöõng cô
chaát thaäm chí raát gioáng nhau, nhö caùc ñoàng phaân
(Isomer). Ví duï: enzyme sucrase chæ phaân huûy
saccharose (sucrose) thaønh glucose vaø fructose, nhöng
khoâng taùc duïng ñoái vôùi 2 ñoàng phaân khaùc laø
maltose vaø lactose.
• Trong nhieàu tröôøng hôïp khoù phaân bieät tính ñaëc
hieäu kieåu phaûn öùng vaø cô chaát. Tính ñaëc hieäu
nhôøcaáu truùc khoâng gian ba chieàu cuûa protein.
• Quan ñieåm hieän nay laø enzyme vaø cô chaát laáp vaøo
nhau töông töï nhö oáng khoùa vaø chìa khoùa.
 Söï gaén cô chaát vaøo enzyme :
a) moâ hình oáng khoùa- chìa khoùa vaø
b) laáp kín do caûm öùng.
4. Trung taâm hoaït ñoäng (active
site).
• Chæ coù moät vuøng giôùi haïn cuûa phaân
töû enzyme thöïc söï gaén vôùi cô chaát ñoù
laø Trung taâm hoaït ñoäng. Thöôøng trung
taâm hoaït ñoäng ñöôïc taïo neân do moät
soá amino acid cuûa enzyme, coøn soá
khaùc cuûa phaân töû protein ñaûm baûo
khung ñeå taêng cöôøng caáu truùc khoâng
gian cuûa trung taâm.
 Trung taâm hoaït ñoäng cuûa ribonuclease. Soá chæ
thöù töï caùc amino acid bao quanh thuoäc trung taâm hoaït
ñoäng cuûa enzyme. Uracil ôû giöõa laø cô chaát.
5. Caùc nhaân toá aûnh höôûng
ñeán hoaït tính cuûa enzyme
• a. Toác ñoä phaûn öùng.
• b. Noàng ñoä cô chaát
• c. Chaát kìm haõm
• d. Nhieät ñoä.
• e. pH.
c. Chaát kìm haõm.
• Phaàn lôùn caùc enzyme coù theå bò kìm haõm hay öùc
cheá (inhibition) thuaän nghòch hay khoâng thuaän
nghòch. Moät trong caùc kieåu kieåm soaùt laø öùc cheá
caïnh tranh (competitive inhibition) xaûy ra do chaát öùc
cheá töông töï cô chaát neân coù theå keát hôïp thuaän
nghòch vôùi trung taâm hoaït ñoäng, nhöng chaát öùc cheá
khoâng bieán ñoåi tieáp tuïc. Phaûn öùng caïnh tranh coù
theå bieåu thò nhö sau :
• E + I  EI E + S  ES  E + P
• Trong ñoù I (inhibiter) laø chaát kìm haõm. Söï keát hôïp
EI laøm giaûm ES (enzyme-cô chaát). Ví duï: CO gaây
ñoäc, vì noù caïnh tranh vôùi Oxy gaén vaøo caùc trung
taâm hoaït ñoäng cuûa hemoglobin.
Chaát öùc cheá caïnh tranh
• Kieåu öùc cheá thöù hai thuaän nghòch ñöôïc goïi laø öùc
cheá khoâng caïnh tranh (noncompetitive inhibition).
Trong tröôøng hôïp naøy, caùc enzyme thöôøng coù hai
loaïi trung taâm hoaït ñoäng, moät loaïi cô chaát baùm
vaøo, coøn loaïi kia chaát öùc cheá gaén vaøo.
• Moät daïng öùc cheá khoâng caïnh tranh thöôøng gaëp laø
öùc cheá dò hình hay dò taäp theå (allosteric inhibition).
Caùc enzyme loaïi naøy thöôøng coù hai daïng caáu truùc
khoâng gian, moät daïng coù hoaït tính, moät daïng khoâng.
Moät ví duï thöôøng gaëp laø khi saûn phaåm ñöôïc toång
hôïp dö thöøa, caùc phaân töû saûn phaåm coù theå gaén
vaøo enzyme laøm maát hoaït tính ñeå quaù trình toång
hôïp saûn phaåm döøng laïi. Kieåu öùc cheá naøy coøn goïi
laø öùc cheá nghòch (feedback inhibition).
VIII. ÑAËC ÑIEÅM CAÙC PHAÛN
ÖÙNG HOÙA HOÏC CUÛA TEÁ
BAØO
• Ñeå toàn taïi, teá baøo phaûi thu nhaän naêng
löôïng vaø sinh toång hôïp caùc chaát. Coâng vieäc
ñoù ñöôïc thöïc hieän nhôø haøng nghìn, haøng vaïn
caùc phaûn öùng hoaù hoïc dieãn ra lieân tuïc theo
trình töï nghieâm nhaët, nhanh nhaïy vaø raát chuaån
xaùc, ví nhö moät nhaø maùy hoaù hoïc ñaëc bieät.
• 1. Thu nhaän
• 2. Caùc ñònh höôùng chung
• 3. Caùch thöïc hieän phaûn öùng hoaù hoïc cuûa teá
baøo
• 4. Tín hieäu teá baøo
 1. Thu nhaän
• Söï chuû ñoäng theå hieän qua vaøi ví duï :
• – Hoùa ñònh höôùng (Chemotaxis) : caùc vi
khuaån di chuyeån höôùng ñeán nguoàn hoùa
chaát dinh döôõng hay reã caây moïc höôùng ñeán
nguoàn phaân.
• – Enzyme ngoaïi baøo : teá baøo khoâng haáp
thu tröïc tieáp caùc ñai phaân töû nhö boät,
protein neân tieát caùc enzyme ngoaïi baøo nhö
protease, amylase caét chuùng thaønh ñôn phaân
ñeå ngaám vaøo teá baøo.
• Söï tinh vi theå hieän qua ví duï haáp thu saét (Fe).
Toå chöùc Y teá Theá giôùi (WHO) ghi nhaän söï
thieáu saét (Fe)
 2. Caùc ñònh höôùng chung
• – Traät töï sinh hoïc : Bieåu hieän ñuùng trong
khoâng gian vaø thôøi gian.
• – Moái quan heä : Phaân töû, gen vaø teá baøo
• – Döïa vaøo caáu truùc phöùc taïp vaø toå chöùc
tinh vi.
• Tuaân theo caùc quy luaät vaät lyù vaø hoùa
hocï nhöng coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng.
•
3. Caùch thöïc hieän caùc phaûn öùng
hoaù hoïc
• Hoaù hoïc teá baøo coù nhöõng ñaëc tính öu
vieät laø nhôø caùch thöïc hieän phaûn öùng
raát ñaëc bieät.
• – Ñieàu kieän thöïc hieän phaûn öùng :
ñaúng nhieät, ñaúng aùp.
• – Söï xuùc taùc cuûa enzyme.
• – Trao ñoåi chaát dieãn ra lieân tuïc vaø töï
ñoäng hoùa cao.
• – Söï ña daïng caùc phaûn öùng.
4. Tín hieäu teá baøo.
• - Tín hieäu vaän chuyeån noäi baøo (intracellular
traffic) vaø caùc tín hieäu giöõa caùc teá baøo
(intercellular signals). Caùc phaân töû thoâng tin ngoaïi
baøo (extracellular informative molecules), thöïc hieän
moái quan heä giöõa caùc teá baøo, laø nhöõng chaát
trung gian goàm 3 loaïi phuï thuoäc vaøo khoaûng caùch
taùc ñoäng.
• Coù theå noùi, moãi moät teá baøo taém mình trong
moâi tröôøng vôùi nhieàu tín hieäu hoaù hoïc : caùc
phaân töû phoùng thích töø caùc teá baøo khaùc (caùc
hormone, nhaân toá taêng tröôûng,…) vaø caùc chaát
ngoaïi lai nhö thuoác hay ñoäc toá,… Tieáp nhaän tín
hieäu, boä maùy teá baøo ñaùp laïi moät caùch ñaëc
hieäu, nhö toång hôïp moät loaïi protein.
• Trong hoaù hoïc, thuôøng quen vôùi kieåu
phaûn öùng chaát A keát hôïp vôùi B thaønh AB.
Teá baøo phaûn öùng phöùc taïp hôn nhieàu : tín
hieäu phaùt ra di chuyeån raát xa, coù ñònh höôùng
ñuùng muïc tieâu ñeå kích thích hoaït ñoäng cuûa
moät phöùc hôïp goàm caû chuïc protein nhaèm
ñaùp laïi.
• Thöû hình dung, 1 phaân töû protein caàu kích
thöôùc 5nm (5 phaàn trieäu milimet) di chuyeån
ñeán khoaûng caùch 300mm (30cm) thì ñoä daøi di
chuyeån gaáp 300 trieäu laàn. Neáu moät ngöôøi cao
1,5 m di chuyeån nhö vaäy thì khoaûng caùch töông
öùng laø 450 trieäu met = 450000km, hôn gaáp röôõi
khoaûng caùch Traùi ñaát ñeán Maët traêng. Hoaït
ñoäng soáng cuûa teá baøo phöùc taïp, nhöng chính
xaùc bieát bao !
• Treân teá baøo coù caùc möùc toå chöùc cao
hôn laø moâ, cô quan, cô theå... Taát caû ñeàu
coù caùc moái lieân heä beân trong vaø vôùi
moâi tröôøng ngoaøi raát phöùc taïp thoâng
qua caùc tín hieäu teá baøo. Cô theå ñöôïc
ñieàu hoaø bôûi 2 cô cheá :
• – Caùc chaát noäi tieát nhö hormone,.. coù
taùc ñoäng chaäm.
• – Caùc xung thaàn kinh coù taùc ñoäng nhanh.
• Ngoaøi ra, thieân nhieân voán haøi hoaø,
caùc phaûn hoaù hoïc cuûa teá baøo ít gaây oâ
nhieãm, laïi laøm saïch moâi tröôøng goùp
phaàn ñaùng keå baûo veä moâi sinh.
 ÑAËC ÑIEÅM CAÙC PHAÛN
ÖÙNG HOÙA HOÏC CUÛA TEÁ
BAØO
• 1. Traät töï sinh hoïc
• 2. Bieåu hieän ñuùng trong khoâng gian vaø
thôøi gian.
• 3. Phaûn öùng nhôø vaøo heä thoáng caáu truùc
vaø toå chöùc cuûa teá baøo.
• 4. Tuaân theo caùc quy luaät vaät lyù vaø hoùa
hocï nhöng coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng.
• 5. Söï xuùc taùc cuûa enzyme.
• 6. Gôûi tín hieäu xa vôùi ñoä chính xaùc cao.