C¬ së ph©n tö cña hiÖn t­îng di

truyÒn
PGS. TS. TrÇn §øc PhÊn
 Môc tiªu

1. Tr×nh bµy ®­îc c¸c b»ng chøng minh acid

nucleic lµ c¬ së ph©n tö cña hiÖn t­îng di
truyÒn.
2. Ph©n tÝch ®­îc ®Æc ®iÓm cña ADN,
®Æc ®iÓm cña bé gen.
3. Tr×nh bµy ®­îc ph©n lo¹i ARN, c¸c lo¹i
ARN trong tÕ bµo.
1. B»ng chøng chøng minh a. nucleic lµ c¬ së
vËt chÊt cña hiÖn t­îng DT

Chñng
1.1. HiÖn t­îng .ffffffffffffffff
S
Chuét chÕt

chuyÓn thÓ ë vi
khuÈn: Chñng
S
Chñng R
ThÝ nghÞªm cña
Griffith Chuét sèng

Chñng R

Chñng
S
Chuét chÕt
 1.2. B¶n chÊt cña chÊt g©y chuyÓn thÓ
Avery, Macleod vµ Mc. Carty:

+ +

RI ChÊtIIchiÕt cña S R
III S IV
(1/1triÖu)
R + ADN cña S + nuclease => R (kh«ng cã hiÖn t­
îng chuyÓn thÓ)
KÕt luËn: ADN cña chñng S lµ chÊt g©y
chuyÓn thÓ vµ ADN lµ vËt chÊt mang TT DT tõ
S sang R
1.3. Sù sinh s¶n cña phagi¬
+ Virus ®­ î c g¾n
+

Phagi¬ nh©n lª n
trong vi khuÈn

Virus ®­ î c g¾n

TÕ bµo bÞdung gi¶i

ADN cña VR vµo VK vµ Thùc khuÈn thÓ dung gi¶i mé t tÕ bµo E.coli

nh©n lªn sau vµi phót,

protein 32P ë ngoµi.
1.4. ThÝ nghiÖm víi c¸c virus g©y bÖnh
kh¶m thuèc l¸

Vá a + ARN b => bÖnh b.

Vá b + ARN a => bÖnh a.
1.5. ë Eukaryota
ChiÕt t¸ch vµ ®Þnh l­îng ADN:
- L­îng ADN ë c¸c TB sinh d­ìng = nhau.
- Giao tö cã ADN = 1/2 TB sinh d­ìng.
Chuét chuyÓn gen:
- TN 1: tiªm ADN vµo trøng chuét ®· cã mÆt tiÒn
nh©n ®ùc, khi tiÒn nh©n ®ùc vµ c¸i s¸t nhËp nhau,
ADN cã thÓ g¾n vµo nh©n cña hîp tö.
10- 30% chuét thÕ hÖ con cã ADN tiªm vµo trøng.
Gen ®­îc ghÐp truyÒn
cho thÕ hÖ sau theo
quy luËt DT tréi cña
Mendel
- TN 2:
§­a gen tæng hîp hormon sinh tr­ëng cña chuét
cèng vµo trøng s¾p thô tinh cña chuét nh¾t =>
chuét chuyÓn gen cã träng l­îng gÊp 3 chuét
nh¾t b×nh th­êng.
 Acid nucleic
ADN
CÊu t¹o: - §­êng C5H10O4
- Acid H3PO4
- Base: A, T, C, G
MonoNu LKÕt nhau b»ng PPhodiester
C¸c d¹ng ADN:
- B: xo¾n tr¸i => ph¶i, C Kú 10,4 Bp, 34Å, Φ 2nm
- A: C Kú 11 Bp, 28Å, Φ 2,6nm.
- Z: C Kú 12 Bp, 45Å, Φ 1,8nm.
- H: polypurin LKÕt víi polypyrimidin, cã ®o¹n xo¾n 3
Z, H tham gia ®iÒu chØnh biÓu hiÖn gen.
Acid nucleic

ADN d¹ng H
¶nh hiÓn vi ®iÖn tö ADN
§Æc ®iÓm cña ADN:
- N¬i b¶o qu¶n, truyÒn Ttin DT. Genome ë VK: 4
triÖu Bp, ë TB 1n: ng­êi 3 tû Bp. E. Coli 3000 gen, ng­êi
25.000 gen.
- Cã kh¶ n¨ng biÕn tÝnh vµ håi tÝnh
- Cã kh¶ n¨ng t¸i b¶n.
ADN dài n base có 4n trình tự có thể có.
- Trình tự ADN của 1cơ thể chứa thông tin DT đầy
đủ của cơ thể đó gọi là bộ gen (genome).
- Cã kh¶ n¨ng phiªn m· (T. hîp ARN)
- Cã thÓ bÞ §B, truyÒn §B cho thÕ hÖ sau
- §é lín ADN kh«ng Lquan tiÕn ho¸: 1 sè ThvËt, l­ìng c­
ADN gÊp tr¨m lÇn ADN ng­êi
§Æc ®iÓm cña bé gen:
- Prok. chØ cã exon. Euk. cã gen trong nh©n vµ
ngoµi nh©n
- ADN cña Euk. cã 3 lo¹i:
+ Tr×nh tù duy nhÊt m· ho¸ Pr: 10% bé gen
+ LÆp l¹i nhiÒu: 10- 15%; Lo¹i chuçi Nu ng¾n
(5-10 Bp) chiÕm ®a sè, cã hµng tr¨m triÖu copy;
lo¹i 100 - 200 Bp Cnăng chưa râ.
+ LÆp trung b×nh: 25- 40%; 100- 1000 Bp kh«ng
sao m·, t¹o rARN, tARN.
- C¸c transposon:

ë VK cã nguån gèc ADN nh©n; ë Euk. lµ ARN

g¾n vµo nh©n nh­c¸c retrovirus => gäi lµ
retroposon
Retroposon cã 2 nhãm: nhãm tõ ARN TB vµ
nhãm tõ retrovirus.
- Gen gèi: calcitonin/neuropeptid
 ARN
CÊu t¹o: §­êng C5H10O5, Acid H3PO4, Base: A, U, C, G, cßn
gÆp Seudo U, inosin...
- RiboNu LKÕt nhau b»ng Pphodiester tạo polyriboNu là cấu
tạo bậc một của ARN.
- Các Ptử ARN chuỗi đơn có khoảng 50 - 6000 riboNu.
- Ctạo bậc 2: nhiều Ptử ARN có thể uốn, gấp khúc tạo 2
chuỗi đơn song song có các riboNu liên kết với nhau theo
nguyên tắc bổ sung A với U, G với C.
- Ptử ARN có thể gấp khúc phức tạp => cấu trúc bậc 3.
Ph©n lo¹i:
- ARN di truyÒn ë 1 sè virus thùc vËt, §V vµ thÓ thùc khuÈn,
d¹ng ®¬n hay kÐp.
- ARN không DT
rARN
- 80%, tổng hợp từ rADN.
- Thµnh phÇn chủ yếu của ribosom, cßn cã ở ty
thÓ, lôc l¹p.
- Cã c¸c ®o¹n m¹ch kÐp do LKÕt H gi÷a c¸c
RiboNu bæ xung.
- Lµ thµnh phÇn cÊu tróc ribosom, 1 số ARN
cßn cã chøc n¨ng xóc t¸c.
- Ribosom ë Prok.: 70S = 50S + 30S, Euk.: 80S
= 60S + 40S.
 mARN
- 5- 10%, tổng hợp từ mADN.
- §é dµi: ë E. coli 500 - 6000 Nu.
- Prok. 1 mARN cã thÓ m· ho¸ vµi chuçi P, Kh«ng cã
intron.
- Euk 1 mARN => 1P. mARN tiÒn th©n g¾n thªm mò
7 methylguanosin triphosphat vµo 5' ®Ó b¶o vÖ chèng
ph©n huû mARN, sau ®ã lo¹i intron nèi exon, cuèi
cïng g¾n poly A vµo ®Çu 3', ®u«i poly A gióp mARN
chuyÓn ra tÕ bµo chÊt vµ b¶o vÖ mARN trong qu¸
tr×nh dÞch m·
 tARN
- 15% lượng ARN, trung b×nh khoảng 75 nucleotid.
- Ct¹o bËc 2 h×nh 3 chÏ cã c¸c ®oạn kÐp số bp hằng
định. C¸c vßng kh¸ giống nhau, chỉ kh¸c nhau ở vµi vị
trÝ.
- Vßng cã 4 - 14 base. Ctạo 3 l¸ gấp khóc => Ctạo bậc
3.
Vị trÝ gắn aa: lµ d·y CCA ở đầu (3').
§ối m·: cã riboNu bæ sung mARN.
- Cnăng: vận tải aa đến ribosom, cïng mARN đặt ®óng
aa. Mỗi Ptử tARN chỉ Lkết với 1 aa nhờ aminoaxyl -
tARN- synthetase, enzym nµy đặc hiệu cho từng aa.
 tARN
- Cã > 60 loại tARN; 20 aa, => 1 aa cã thể do
vµi tARN.
- Do tADN tổng hợp, Prok. cã 40 - 80 gen, Euk.
520 - 1400 tïy SV.
- tARN cã những cấu tróc h×nh vßng. Vßng D
(D loop) chứa dihydrouridin, vßng TC chứa
base thymin, pseudouridin vµ cytozin.
- tARN được ph©n loại dựa trªn độ dµi của
những cấu tróc h×nh vßng thay đổi.
 ARN nhá trong nh©n (snARN)

SnARN (SnARN: small nuclear ARN) là những

ARN nhỏ trong nhân TB, có khoảng 250
ribonucleotide, thường ở dạng liên kết với protein
U1, U2,... U12 tạo phức hợp U1, U2,...
U12SnARN.
Những phức hợp này được gọi là small nuclear
ribonucleoprotein, ký hiệu snRNP. Chúng tham
gia loại bỏ intron và nối các exon để tạo ra ARN
thuÇn thôc.
 HnARN
HnARN (HnARN: heteronuclear ARN) là loại ARN
hỗn tạp trong nhân, bao gồm tiền mARN và các sản
phẩm trung gian của quá trình gia công ARN chứa
một hoặc vài intron.
SnoARN
SnoARN (SnARN: small nucleolar ARN) là những
ARN nhỏ trong hạch nhân. Những phân tử này bắt
cặp với vùng bổ sung của phân tử tiền rARN, điều
khiển việc cắt chuỗi ARN và biến đổi các bazơ trong
quá trình trưởng thành của rARN.
 SiARN
SiARN (siARN: small interference ARN) là những ARN
can thiệp ngắn, có chiều dài khoảng 22 base, bắt cặp
hoàn hảo với trình tự của mARN. Cùng với các protein
liên quan, siARN khiến ARN đích bị cắt dẫn tới bị phân
hủy nhanh chóng.
MiARN
MiARN (miARN: micro ARN) là những ARN can thiệp
nhỏ, khoảng 22 base, bắt cặp nhiều điểm nhưng không
hoàn hảo với mARN, đặc biệt là ở 6 cặp base ở đầu 5’
của miARN. Điều này khiến mARN đích bị ức chế dịch
mã.
Các ARN trên có vai trò quan trọng trong quá trình biểu
hiện gen và điều hòa biểu hiện gen.
 ARN d¹ng sîi ®¬n
Liª n kÕt hydro

Baz¬
Khung x­ ¬ng ®­ ê ng photphat

Nuc le o tid 1 Nuc le o tid 76 ,

VÞtrÝg¾n ac id amin ( ®Çu c uè i 3 ví i
ac id amin ®­ î c g¾n )
Nuc le o tid 76,
(®Êu c uè i 3 )

Nuc le o tid 1,
(®Çu c uè i 5 )

VÞtrÝ®è i m·
VÞtrÝ®è i m ·

S¬ ®å cÊu tróc tARN S¬ ®å cÊu tróc ba chiÒu rARN 16S

 Tài liệu tham khảo
- Di truyền Y học. Trịnh Văn Bảo và CS. NXB
Giáo dục VN (2012)
- Giáo trình Di truyền y học, Trần Đức Phấn,
Lương Thị Lan Anh, NXB Giáo dục VN (2021).
- Lynn B. Jorde et al. Medical genetics, fifth
edition, 2020.
- Steven L. Gersen and Martha B. Keagle,
(2005), The Principles ofClinical Cytogenetics.
© 2005 Humana Press Inc.
- Marilyn S. Arsham et al (2016). The cell and
cell division/ The AGT Cytogenetics
LaboratoryManual. Fourth edition.
Thank you for your attention