(28 lipca 1914 – 11 listopada 1918)

I Wojna Światowa była bez wątpienia jednym z

przełomowych momentów w dziejach - jeszcze nigdy w
całej historii świata nie było takiego konfliktu, w którym
brało by udział ponad miliard ludzi, a także takiego, w
którym straty w ludziach byłyby takie ogromne. W
trakcie jej trwania opracowywano nowe, przełomowe
strategie wojenne. Dodatkowo pojawiły się nowe
rodzaje uzbrojenia - czołgi, samoloty, okręty podwodne. 
Dla wielu narodów I Wojna Światowa byłą okazją, aby
wyrwać się z obcego jarzma. Na taką okazję czekali
m.in. Polacy, Litwini oraz narody zamieszkujące
monarchię Austro-Węgierską.
 Przyczyny Wybuchu
Bezpośrednią przyczyną wybuchu I
wojny światowej stało się zamordowanie
28 czerwca
1914 roku w Sarajewie austriackiego
następcy tronu, arcyksięcia Franciszka
Ferdynanda.
Zginął on z rąk serbskich terrorystów,
inspirowanych przez serbski wywiad.
Rząd wiedeński postanowił wykorzystać
to wydarzenie, by wyeliminować Serbię
jako czynnik odgrywający ważną rolę na
Bałkanach.

Franciszek Ferdynand
 Trójprzymierze
Trójprzymierze – tajny układ pomiędzy trzema państwami: Cesarstwem Niemieckim,
Królestwem Włoch (do 3 maja 1915) i C.K. Austro-Węgrami, zawiązany 20 maja 1882.
Trójprzymierze było rozwinięciem Dwuprzymierza, czyli sojuszu Niemiec i Austro-Węgier.
Sojusz ten miał chronić oba państwa przed napaścią ze strony Rosji. Jednak skierowanie go
przeciw Rosji (niezgodnie z myślą polityczną Bismarcka) spowodowało jej sojusz z Francją i
sprawiło, że Niemcy znalazły się pomiędzy nieprzyjaznymi sobie państwami. Niemcy usiłowały
znaleźć równowagę na drugiej granicy i wciągnęły do sojuszu Włochy, które miały zatargi z
Francją w północnej Afryce (Tunezja). Włochy zastrzegły jednak, że sojusz ich nie obowiązuje
w przypadku wojny z Wielką Brytanią. Gdy wybuchła I wojna światowa, Niemcy i Austro-
Węgry stanęły po jednej stronie. Włochy uznały, że ponieważ w wojnie przeciw Niemcom udział
wzięła Wielka Brytania oraz, że to Niemcy wypowiedziały wojnę Francji, to Włochy nie
obowiązuje casus foederis.
 Trójporozumienie
Ententa inaczej Trójporozumienie) – sojusz pomiędzy Wielką Brytanią, Francją i Rosją. Do
jego powstania dochodziło stopniowo. Był odpowiedzią na zawarte w 1882 Trójprzymierze.
Imperium Rosyjskie, Cesarstwo Niemieckie i Austro-Węgry byli uczestnikami Sojuszu Trzech
Cesarzy, sformalizowanego 22 października 1873, na mocy którego zobowiązywali się oni do
wzajemnych konsultacji w razie rozbieżnych interesów, zachowania pokoju w Europie oraz
szukania wspólnego rozwiązania w razie agresji państw trzecich. Francja, odwieczny wróg
Niemiec, był przez Niemcy izolowany na arenie międzynarodowej, zwłaszcza po przegranej
Francji w wojnach napoleońskich i wojnie francusko-pruskiej. Konsekwencją zawarcia Sojuszu
Trzech Cesarzy był Traktat reasekuracyjny, podpisany pomiędzy Niemcami a Rosją 18 czerwca
1887. W 1890 roku Rosja chciała renegocjować traktat, jednakże cesarz Niemiec, Wilhelm II nie
wyraził chęci, ani zgody na ponowne podpisanie traktatu. Doprowadziło to w konsekwencji, z
obawy przed Niemcami, do asekuracyjnego zbliżenia się Rosji z Francją - oponentem Niemiec.
 Wyścig Zbrojeń
W przygotowaniach do wojny przodowały
cesarskie Niemcy. Większość ówczesnych
państw skopiowała rozwiązania zastosowane
z takim powodzeniem w armii pruskiej
podczas wojny z Francją w 1870 roku.
Wprowadzono powszechny obowiązek
wojskowy, opracowano system rezerw
materiałowych oraz szczegółowe plany
działań wojennych na wypadek konfliktu.
Rozwój technologiczny i organizacyjny
doprowadził do utworzenia sztabów
generalnych z precyzyjnymi
harmonogramami mobilizacji i działań
ofensywnych.
 Wykorzystanie karabinów
maszynowych

Karabin maszynowy stał się niemalże

symbolem walki w okopach, której stałym
obrazem były kolejne fale piechoty
"koszonej" gradem kul tej śmiercionośnej
broni. Niemcy praktycznie już od 1904
powszechnie stosowali broń maszynową,
którą posiadał każdy regiment, natomiast
żołnierze ją obsługujący przechodzili
specjalne szkolenie. Turcy także wdrożyli do
uzbrojenia karabiny maszynowe, przy czym
ich obsługa była na początku złożona tylko z
żołnierzy niemieckich.

Żołnierze armii niemieckiej z MG08 na podstawie

przeciwlotniczej
 Pierwszy czołg
Pierwsze plany czołgu opracował już w
XVI wieku Leonardo da Vinci, jednak
dopiero podczas I wojny światowej
czołg został wprowadzony do użytku w
armii. Pierwsze czołgi, oznaczone Mark
I weszły do akcji w Bitwie nad Somą,
czołgi zostały użyte w roli wsparcia
piechoty. Pierwsze zmasowane natarcie
czołgów miało miejsce podczas bitwy
pod Cambrai.
 Marynarka Wojenna
Armie i marynarki wojenne doszły do
olbrzymich rozmiarów. Lądowe armie
Francji i Niemiec podwoiły swoją
liczebność w latach 1870-1914. Wyścig
zbrojeń morskich był szczególnie
widoczny pomiędzy Wielka Brytanią i
Niemcami. W 1889 Anglia
wypracowała doktrynę Two Powers
Standard, wg której aby zapewnić sobie
panowanie na morzu musiała posiadać
flotę większą niż dwie największe
połączone ze sobą floty innych państw.
To sprawiło, że doszło do opracowania
nowych modeli okrętów przez Johna
Fishera w 1906 – tzw. drednotów.
 Lotnictwo

Podstawowym zadaniem lotnictwa

na początku I wojny światowej było
rozpoznanie i korygowanie ognia
artyleryjskiego. To właśnie
rekonesans lotniczy był jedną z
przyczyn impasu na froncie
zachodnim, bo uniemożliwiał
wyprowadzenie zaskakującego
natarcia. Nad polami bitew, obok
powszechnie znanych sterowców,
pojawiły się wkrótce pierwsze
samoloty
 Gaz bojowy
Gaz po raz pierwszy został użyty
eksperymentalnie przez Francuzów w
sierpniu 1914. W kwietniu 1915 Niemcy
wypuścili na pozycje przeciwnika chlor,
lecz groźniejszym gazem był fosgen został
po raz pierwszy użyty w grudniu 1915 i był
jedną z najgroźniejszych broni
chemicznych stosowanych w czasie wojny.
Był 18 razy bardziej zabójczy niż chlor i
dużo trudniejszy do wykrycia. Jednak
najbardziej skuteczny okazał się gaz
musztardowy. Nie był on tak groźny jak
fosgen ale był trudniejszy do wykrycia, a
ponadto długo utrzymywał się w powietrzu,
powodował także olbrzymie poparzenia,
które czyniły żołnierzy praktycznie
kalekami niezdolnymi do walki.
 Wojna okopowa
Podstawowym założeniem walki w okopach było utrzymanie własnych pozycji za wszelką cenę
i przełamanie linii przeciwnika. Efektem takiej strategii były niekończące się utarczki, w
których osiągano bardzo nikłe postępy. Ostatecznie celem obydwu stron stało się zadanie
przeciwnikowi jak największych strat, których nie byłby już w stanie uzupełnić, była to więc
klasyczna wojna na wyczerpanie. Jednak zarówno wśród aliantów jak i Niemców nie brakowało
dowódców, którzy szukali rozstrzygnięcia w jednej decydującej bitwie. Na przykład szef
Brytyjskiego Korpusu Ekspedycyjnego – gen. Douglas Haig konsekwentnie dążył do dokonania
wyłomu w pozycjach przeciwnika, przez który jego zdaniem mogłyby wyjść na tyły oddziały
kawalerii, była to oczywiście koncepcja kompletnie niepasująca do XX-wiecznej doktryny
wojennej. Z tego też powodu jego ofensywy nad Sommą w 1916 i we Flandrii w 1917 zamieniły
się w niekończące się utarczki, które nie mogły dać rozstrzygnięcia. Niemcy w połowie wojny
całkowicie zmienili taktykę, teraz ich głównym celem było zadanie jak największych strat
nieprzyjacielowi. Uderzenie na Verdun miało wykrwawić armię francuską i uczynić ją niezdolną
do działania, jednak Niemcy ponieśli tu niewiele mniejsze straty od Francuzów. Alianci aby
zmniejszyć presję niemiecką na Verdun wykonali szereg ofensyw mających odwrócić uwagę
niemiecką od tego wrażliwego punktu.
 Taktyka
Bardzo częstym obrazem walki w okopach była sytuacja, gdy na pozycje wroga
nacierały kolejne fale piechoty, próbujące jak najszybciej przebyć pas ziemi
niczyjej i wedrzeć się w linie nieprzyjacielskich umocnień. Jednak taka taktyka
przynosiła pewne rezultaty jedynie na początku wojny. Później coraz częściej
uderzano w nocy z wcześniej przygotowanych posterunków na ziemi niczyjej, po
wcześniejszym usunięciu przeszkód takich jak choćby drut kolczasty i miny. W
1917 Niemcy zaczęli stosować tzw. taktykę „infiltracji”. Polegała ona na uderzaniu
małymi grupami dobrze wyszkolonych i uzbrojonych żołnierzy, którzy próbowali
opanować najbardziej newralgiczne punkty w obronie przeciwnika, jednocześnie
oddziały te starały się omijać pozycje najgęściej obsadzone i najlepiej chronione.
Ale postępy, jakie mogły poczynić takie akcje, były niewielkie ze względu na brak
możliwości dosyłania zaopatrzenia oraz brak łączności. Ważną rolę miała do
spełnienia artyleria: po pierwsze niszczyła wszelkie cele żywe w okopach
nieprzyjacielskich lub zmuszała obrońców do odwrotu, po drugie osłaniała własną
piechotę poprzez prowadzenie ognia zaporowego, który miał likwidować próby
kontrataku wroga.
I bitwa nad Marną
(5 - 9 września 1914) -
kilkudniowa bitwa I wojny
światowej pomiędzy
wojskami francusko-
angielskimi a wojskami
niemieckimi. Bitwa, która
powstrzymała dalszy marsz
Niemców na zachód. Plan
"wojny błyskawicznej"
Alfreda von Schlieffena nie
powiódł się, tym samym nie
udało się Niemcom
wyeliminować z wojny
Francji.
II Bitwa nad Marną
Od 15 lipca do 5 sierpnia 1918 bitwa na
przedpolach Paryża, gdzie wojska francuskie
pod dowództwem Ferdynanda Focha
powstrzymały ostatnią ofensywę niemiecką.
W wyniku tego zwycięstwa Amerykanie i
Francuzi odnosili kolejne by 3 sierpnia
stanąć nad rzeką Vesle. Wojska ententy
wykorzystały powstałe wybrzuszenie frontu
do kontrataku, dzięki któremu udało się
przełamać front i sforsować Marnę. Na
zwycięstwo główny wpływ miał atak
pancerny, który lekceważyło dowództwo
niemieckie.
Bitwa nad Marną
 Koniec wojny
Pierwszym z państw centralnych, które się poddało, była Bułgaria, która podpisała zawieszenie
broni 29 września 1918. Niemcy poprosiły o wstrzymanie ognia 3 października 1918. Kiedy
cesarz Wilhelm II rozkazał flocie Rzeszy wypłynąć na samobójczy rejs przeciwko marynarce
brytyjskiej, marynarze niemieccy 29 października 1918 zbuntowali się w porcie w
Wilhelmshaven. 30 października skapitulowała Turcja. 3 listopada Austro-Węgry poprosiły
Włochy o pośrednictwo w zawarciu rozejmu i przysłanie warunków zawarcia pokoju. 4 listopada
Austria zawarła rozejm, po którym cała monarchia się rozpadła.
Po wybuchu rewolucji w Niemczech proklamowano powstanie republiki 9 listopada, zaznaczając
tym samym koniec cesarstwa, ale nie imperium, jako że republika ciągle nosiła nazwę „Deutsches
Reich”. Cesarz uciekł następnego dnia do Holandii, która zgodziła się mu udzielić azylu.
11 listopada 1918 został podpisany rozejm Niemiec z państwami Ententy w wagonie kolejowym
w Compiègne. O godzinie 11 zaczęło obowiązywać zawieszenie broni i wojska obydwu stron
zaczęły się wycofywać ze swoich pozycji. Formalny stan wojny pomiędzy obydwoma stronami
trwał jeszcze 7 miesięcy i została oficjalnie zakończony wraz z podpisaniem traktatów
pokojowych z Austrią, Węgrami, Bułgarią oraz Turcją w Saint-Germain-en-Laye, Trianon,
Neuilly i Sèvres. Traktat pokojowy z Turcją został jednak zerwany przez jej wojnę z Grecją i
ostateczny traktat pokojowy został z nią zawarty w Lozannie 24 lipca 1923.
 Traktat wersalski

Traktat wersalski (pokój paryski) – główny układ pokojowy kończący I

wojnę światową, podpisany 28 czerwca 1919 roku przez Niemcy,
mocarstwa Ententy i państwa sprzymierzone i stowarzyszone. Został
ratyfikowany 10 stycznia 1920 roku i z tą datą wszedł w życie. Traktat
ustalił wiele granic międzypaństwowych w Europie oraz wprowadził
nowy ład polityczny.
Traktat wersalski został zawarty podczas paryskiej konferencji
pokojowej, trwającej od 18 stycznia 1919 roku do 21 stycznia 1920 roku.
Brało w niej udział 27 zwycięskich państw. Polska była reprezentowana
przez Ignacego Paderewskiego i Romana Dmowskiego, członkami
delegacji byli również Antoni Abraham i Tomasz Rogala. Państwa
pokonane w I wojnie światowej (Niemcy, Austro-Węgry, Turcja,
Bułgaria) nie zostały dopuszczone do konferencji. Przedstawiono im
tylko traktaty do podpisania.
 Procent strat
Zmobilizo Polegli i Jeńcy Łączne
Kraj Ranni wśród
wani zmarli i zaginieni straty
zmobilizowanych

Ententa
Rosja 12 mln 1,7 mln 4,95 mln 2,5 mln 9,15 mln 76,3

Francja 8,41 mln 1 357 800 4,266 mln 537 tys. 6,16 mln 76,3

Wielka
Brytani 8 904 467 908 371 2 090 212 191 652 3 190 235 35,8
a

Państwa Centralne

Niemcy 11 mln 1 773 700 4 216 058 1 152 800 7 142 558 64,9

Austro-
7,8 mln 1,2 mln 3,62 mln 2,2 mln 7,0 mln 90,0
Węgry
 Plan Schlieffena
Był twórcą tzw. planu Schlieffena,
stworzonego w grudniu 1905. Wedle tego
projektu prawe skrzydło niemieckich sił
uderzeniowych miało przejść przez Belgię.
Mimo, że sam szef sztabu generalnego
odszedł z posady w 1906, jego pomysł był
nadal obowiązujący. Przekonanie o takim
przebiegu ataku pozostało w feldmarszałku
do końca życia – nawet w ostatnich słowach
na łożu śmierci stwierdził: Niech prawa
flanka będzie mocna.
Plan Schlieffena, użyty w lecie 1914 w
działaniach przeciwko Francji, nie udał się.
Dziś toczą się wśród historyków
kontrowersje, jaki był dokładnie wkład
Schlieffena w plan zastosowany w 1914 i
czy plan w oryginalnej wersji Schlieffena
miałby większą szansę sukcesu.
Mikołaj II – car Rosji
Mikołaj Aleksandrowicz Romanow
urodził się 6 maja 1868 w pałacu
carskim w Petersburgu jako pierwsze z
pięciorga dzieci następcy tronu
carskiego Aleksandra Aleksandrowicza
Romanowa i jego żony Marii
Fiodorowny. W dniu jego urodzin w
Rosyjskim Kościele Prawosławnym
przypadało wspomnienie św. Hioba, co
Mikołaj II traktował w dorosłym życiu
jako złą wróżbę, często powtarzając
urodziłem się w dniu cierpiącego
Hioba. Miał trzech braci: Aleksandra
(zmarłego jako roczne dziecko),
Jerzego i Michała oraz siostry Ksenię i
Olgę[
Wilhelm II
Wilhelm II (ur. 27 stycznia 1859 w
Poczdamie, zm. 4 czerwca 1941 w
Doorn w Holandii) – ostatni niemiecki
cesarz i król Prus, przedstawiciel
dynastii Hohenzollernów. Wilhelm II
urodził się jako Friedrich Wilhelm
Albert Victor, Prinz von Preußen
(książę Prus), syn cesarza Fryderyka
III, był więc wnukiem panującego do
1888 r. cesarza Wilhelma I. Matka
Wilhelma II – Wiktoria była najstarszą
córką królowej Wielkiej Brytanii o tym
samym imieniu, a więc był przez nią
potomkiem Welfów i linii
ernestyńskiej Wettinów. Dzięki babce
cesarzowej Auguście, małżonce
Wilhelma I, wnuczce cara Pawła I,
siostrzenicy Aleksandra I i Mikołaja I,
płynęła w Wilhelmie również krew
rosyjskiej dynastii Romanow-Holstein-
Gottorp.
Helmuth von
Moltke
Helmuth Johannes Ludwik von
Moltke (młodszy) (ur. 25 maja 1848 w
Gersdorf, zm. 18 czerwca 1916 w
Berlinie) – niemiecki polityk
wojskowy, generał-pułkownik.
Wstąpił do wojska w 1870, uczestnik
wojny francusko-pruskiej. Był
bratankiem wybitnego dowódcy
Helmutha Moltkego (starszego) co
niewątpliwie wpłynęło na
przyspieszenie jego kariery wojskowej.
W latach 1892-1898 adiutant cesarza
Wilhelma II. W latach 1899-1902 był
dowódcą 1 Brygady, w 1902 został
dowódcą dywizji.
John Joseph
John Joseph "Black Jack" Pershing (ur.
13 września 1860, zm. 15 lipca 1948) –
amerykański wojskowy.
John Pershing, jako jedyny w historii,
ukończył karierę wojskową z najwyższym
możliwym do osiągnięcia stopniem w armii
amerykańskiej "General of the Armies"
(stopień ten otrzymał także George
Washington, ale dopiero pośmiertnie).
Urodził się w Laclede w Missouri, karierę
wojskową rozpoczął w 1886 r. po
ukończeniu West Point.
Służąc w 6. Pułku Kawalerii, Pershing
uczestniczył w kilku wojnach indiańskich.
Był instruktorem taktyki na uniwersytecie w
Nebrasce w latach 1891-1895.
W 1895 r. Pershing objął dowodzenie 10.
Pułkiem Kawalerii, który składał się
wyłącznie z czarnych żołnierzy
dowodzonych przez białych oficerów.
Pershing był zwolennikiem formowania
"kolorowych" oddziałów w armii
amerykańskiej.
John French
W 1914 wyznaczony na stanowisko naczelnego
dowódcy Brytyjskiego Korpusu
Ekspedycyjnego we Francji. Na tym stanowisku
miał konflikty z ministrem wojny Lordem
Kitchenerem na tle miejsca skierowania
korpusu ekspedycyjnego, wyznaczania na
stanowiska służbowe, działań bojowych, strat
na polu walki. Siły Ekspedycyjne nie zostały
podporządkowane dowództwu francuskiemu,
French posiadał pełnomocnictwa rządu Francji
do samodzielnych działań. Mobilizację Armii
rozpoczął 4 sierpnia. Pierwsze rzuty rozpoczęły
wyładowanie w portach Francji 9 sierpnia. W
skład sił wchodziły: 1 i 2 Korpus Armijny (po
dwie dywizje w każdym), Dywizja Kawalerii i
Brygada Piechoty i Brygada Kawalerii. W
związku z nieprzygotowaniem przewozu
morskiego siły Armii (87 tys. żołnierzy i 328
dział) osiągnęły rejon koncentracji Maubeuge
dopiero 20 sierpnia. Gen. French dowodził
Armią przez 17 miesięcy, przy czym siły
osiągnęły stan 31 dywizji i zostały podzielone
na trzy armie.
Ferdinand
Foch
Ferdinand Foch (ur. 2 października
1851 w Tarbes, zm. 20 marca 1929 w
Paryżu) – francuski dowódca i teoretyk
wojskowy, dowódca wyższych
związków taktycznych armii
francuskiej, marszałek Francji. Od 28
sierpnia 1914 dowódca Grupy
Armijnej w składzie 9. i 11. KA, 42.
Dywizji Piechoty i 2. Dywizji
Kawalerii. 4 września tego roku grupa
ta została przemianowana w 9. Armię.
W czasie bitwy nad Marną dowodzona
przez niego armia wykazała dużą
waleczność i opór. 4 października
wyznaczony na pomocnika
Naczelnego Dowódcy gen. Josepha
Joffre'a, z zadaniem koordynowania
działań wszystkich armii działających
na północy Francji.