Materiaal-

eigenschappen
⟩ Materiaaleigenschappen

Eigenschap..?
Eigenschap Materiaaleigenschap

Afhankelijk van: Afhankelijk van:

• Materiaal • ENKEL material
• Vorm
• Grootte
• …

• Vb: gewicht • Vb: massadichtheid

⟩ Materiaaleigenschappen

Soorten materiaaleigenschappen
• Fysische
• Mechanische
• Chemische
• Technologische
⟩ Materiaaleigenschappen

Soorten materiaaleigenschappen
• Fysische
• Kleur

Deze foto van Onbekende auteur is gelicentieerd onder CC BY-NC-ND

Deze foto van Onbekende auteur is gelicentieerd onder CC BY-NC

Deze foto van Onbekende auteur is gelicentieerd onder CC BY

⟩ Materiaaleigenschappen

Soorten materiaaleigenschappen
• Fysische
• Kleur
• Dichtheid

Staal of aluminium..?
Deze foto van Onbekende auteur is gelicentieerd onder CC BY-SA
⟩ Materiaaleigenschappen

Dichtheid
Massadichtheid: ‘ρ’ (kg/m³)

Gassen Vloeistoffen Vaste stoffen

• Natrium: 870
• Ether: 710
• Waterstofgas: 0,089 • Aluminium: 2700
• Water: 1000
• Helium: 0,178 • Ijzer: 7900
• Zwavelzuur: 1800
• Zuurstof: 1,73 • Lood: 11300
• Kwik: 13500
• Platina: 21400

“Hoeveel weegt een bepaald volume van een bepaalde stof?”

⟩ Materiaaleigenschappen

Soorten materiaaleigenschappen
• Fysische
• Kleur
• Dichtheid (kg/m³)
• Soortelijke warmte
⟩ Materiaaleigenschappen

Soortelijke warmte
Soortelijke warmte: ‘c’ J/kg.K

• Uranium = 120
• Kwik = 140
• Koper = 386
• Ijzer = 460
• Aluminium = 880
• Water = 4186
• (ijs = 2060)
• Waterstof = 14300

“Hoeveel energie heb je nodig om 1kg materiaal 1 graad te laten stijgen”

⟩ Materiaaleigenschappen

Soorten materiaaleigenschappen
• Fysische
• Kleur
• Dichtheid (kg/m³)
• Soortelijke warmte (J/kg.K)
• Specifieke elektrische weerstand
⟩ Materiaaleigenschappen

Specifieke elektrische weerstand

Specifieke elektrische weerstand: ‘ρ’ (10-8 Ωm)

• Zilver: 1,6
• Koper: 1,7
• Aluminium: 2,7
• Ijzer: 10
• Kwik:96
• Bismut: 119
• Pvc: 1022
• Zwavel: 1031

“Hoeveel weerstand heeft een draad met een lengte van 1m en een doorsnede
van 1m²?”
⟩ Materiaaleigenschappen

Soorten materiaaleigenschappen
• Fysische
• Kleur
• Dichtheid (kg/m³)
• Soortelijke warmte (J/kg.K)
• Specifieke elektrische weerstand (Ωm)
• Lineaire uitzettingscoëfficiënt
⟩ Materiaaleigenschappen

Lineaire uitzettingscoëfficiënt
Lineaire uitzettingscoëfficiënt: ‘α’ (1/K) of (K-1) x10-6

• Beton: 13-14
• Staal: 10-17
• Aluminium: 20-24
• PVC: 54-110
• PE: 108-200

“Hoeveel procent wordt een object langer wanneer het 1°C stijgt”
⟩ Materiaaleigenschappen

Soorten materiaaleigenschappen
• Fysische
• Kleur
• Dichtheid (kg/m³)
• Soortelijke warmte (J/kg.K)
• Specifieke elektrische weerstand (Ωm)
• Lineaire uitzettingscoëfficiënt (1/K) of (K-1)
• Warmtegeleidingsvermogen
⟩ Materiaaleigenschappen

Warmtegeleidingsvermogen
Warmtegeleidingsvermogen: ‘λ’ (W/m.K)

• PUR 0,025 (= stilstaande lucht)

• Hout-kurk 0,08
• PVC 0,16
• Water 0,6
• Beton 1,5
• Ijzer 75
• Aluminium 230
• Koper375

“Hoeveel warmte gaat er per seconde door een wand met een bepaalde
oppervlakte en een bepaalde dikte?”
⟩ Materiaaleigenschappen

Soorten materiaaleigenschappen
• Fysische
• Kleur
• Dichtheid (kg/m³)
• Soortelijke warmte (J/kg.K)
• Specifieke elektrische weerstand (Ωm)
• Lineaire uitzettingscoëfficiënt (1/K) of (K-1)
• Warmtegeleidingsvermogen (W/m.K)
• Smeltpunt
⟩ Materiaaleigenschappen

Smeltpunt
Smeltpuntx: ‘T’ (°C)

• Waterstof -259
• Kwik -39
• Ijs 0
• Tin 232
• Lood 327
• Aluminium 660
• Koper1083
• Ijzer 1528
• Wolfraam 3422
• Grafiet 3675
Deze foto van Onbekende auteur is gelicentieerd onder CC BY-SA

“Bij welke temperatuur gaat een stof van vaste fase naar de vloeistoffase?”
⟩ Materiaaleigenschappen

Soorten materiaaleigenschappen
• Fysische
• Kleur
• Dichtheid (kg/m³)
• Soortelijke warmte (J/kg.K)
• Specifieke elektrische weerstand (Ωm)
• Lineaire uitzettingscoëfficiënt (1/K) of (K-1)
• Warmtegeleidingsvermogen (W/m.K)
• Smeltpunt T (°C)
• Magnetisme
• …
⟩ Materiaaleigenschappen

Soorten materiaaleigenschappen
• Fysische
• Mechanische
• Chemische
• Technologische
⟩ Materiaaleigenschappen

Soorten materiaaleigenschappen
• Fysische
• Mechanische
• Trekkromme
• Proeven op verwerkbaarheid
• Kerfslagproef
• Hardheidsproef
• (Buiging, vermoeiing, slijtvastheid,…)
⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Trekkromme meten = Trekken aan een staaf tot deze in twee breekt

Wat gaan we meten?

• Hoeveel kracht nodig
• Hoeveel vervorming
⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

kracht σ

F Trekkracht
σ = = ( N/mm2 of MPa )
Ao Oorspronkelijke doorsnede

ɛ = Δ l . 100 % =
lengteverandering
. 100 %
lo Oorspronkelijke lengte

ɛ
lengte
⟩ Mechanische eigenschappen – trekkromme van zacht staal

Kontractie Insnoering
σ ( N/mm2 )
σt breekpunt

σv
σe
σp

ɛ (%)
Plastische rek

Totale rek
⟩ Mechanische eigenschappen – trekkromme van zacht staal

F
⟩ Mechanische eigenschappen – trekkromme van zacht staal

F
⟩ Mechanische eigenschappen – trekkromme van zacht staal

F
⟩ Mechanische eigenschappen – trekkromme van zacht staal

F
 ⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Begrippen
σ • Elasticiteit – veerkracht

Klik (op pictogram) (Wet van Hooke)

om foto toe te voegen

stijf = E-modulus
slap = Elasticiteitsmodulus
α
= Young’s modulus
ɛ Meestal in N/mm² of kN/cm² of MPa of GPa
⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Slap/stijf

a
b
 ⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Begrippen
σ • Elasticiteit – veerkracht
• Elasticiteitsgrens
stug
Klik (op pictogram) σe en σv
om foto toe te voegen
week

stijf
slap
α
ɛ
= elasticiteitsgrens

= vloeigrens
⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Week/stug

a
b

Opgelet!!! Tekening is misleidend

“Wanneer BEGINT de vervorming blijvende schade aan te richten”

 ⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Begrippen
sterk
σ • Elasticiteit – veerkracht
zwak
• Elasticiteitsgrens
stug • Sterkte
Klik (op pictogram)
om foto toe te voegen
week σt = Hoogste punt
stijf
slap
α = treksterkte
ɛ

Meestal in N/mm² of MPa

 ⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Begrippen
sterk
σ • Elasticiteit – veerkracht
zwak
• Elasticiteitsgrens
stug Bros Taai • Sterkte
Klik (op pictogram) • Vervormbaarheid
om foto toe te voegen
week

stijf
εb = in eindpunt, schuin naar beneden
slap
α
ɛ = breukrek

Meestal in %
⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

• E-modulus
Hoeveel zal een materiaal elastisch vervormen bij een bepaalde spanning?
ENKEL op te meten in elastisch gebied (lineair stijgende lijn in het begin)

• Vloeigrens/elasticiteitsgrens
Vanaf welke spanning treedt er blijvende vervorming op?
Hoogte af te lezen op het punt waarin de lijn niet meer recht loopt

• Treksterkte
Wat is de maximaal opgetreden spanning bij het kapottrekken van het materiaal?
Af te lezen op het aller hoogste punt in de trekkromme

• Breukrek
Hoeveel blijvende vervorming is er opgetreden bij het kapottrekken van het materiaal?
Af te lezen door op het breekpunt weer evenwijdig te zakken met de elastische lijn
⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Enkele opmerkingen
• ‘ware’ trekkromme
• Materiaalkeuze a.d.h.v. trekkromme
• Invloed van koolstofgehalte
• versteviging
⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Ware trekkromme
Werkelijke trekkromme
σ
σ = in functie van F EN A!!

Vanaf σe  A zakt  σ stijgt

Vanaf σt  A zakt zeer snel, F zakt een beetje  σ stijgt

Fictieve trekkromme

σ = enkel in functie van kracht (F)

Vanaf σt  F daalt  σ daalt

ɛ
⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Materiaalkeuze a.d.h.v. trekkromme

Zeer veel informatie!
σ

Sterker is niet altijd beter…

Vb: hogere productiekosten

ɛ
⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Invloed van koolstofgehalte

Hoger koolstofgehalte: σ
• Sterker (treksterkte)
• Stugger (vloeigrens)
• Brosser (breukrek) %C ↑

• Even stijf (E-modulus)

ɛ
⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Versteviging

ɛ
⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Versteviging

σ= F
A’0

σ= F
σ σ
A0

ɛ ɛ ɛ
⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Versteviging
Materiaal LIJKT: F
σ=
• Sterke staaf van 8mm A’0
• Brosse staaf van 8mm
σ= F
• Geen vloeigrens A0

Maar eigenlijk
• Sterkte van staaf van 10mm
• Vervorming deels opgebruikt
• Vloeigrens is al opgebruikt

ɛ
Wanneer?
⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Versteviging
Materiaal LIJKT: F
σ=
• Sterke staaf van 8mm A’0
• Brosse staaf van 8mm
σ= F
• Geen vloeigrens A0

Maar eigenlijk
• Sterkte van staaf van 10mm
• Vervorming deels opgebruikt
• Vloeigrens is al opgebruikt

ɛ
Wanneer  ELKE vervorming op lage temperatuur
⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Enkele opmerkingen
• ‘ware’ trekkromme
• Materiaalkeuze a.d.h.v. trekkromme
• Invloed van koolstofgehalte
• Versteviging

Enkele invloedsfactoren
• Slankheid (verhouding l /d)
0
• Vorm
• Snelheid en omgeving
⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Slankheid
Proefstaven enkel met elkaar vergelijken bij dezelfde slankheid

Dus: l0/d vastleggen in normen

Ronde ferro staven: l0 = 5d

Ronde non-ferro staven: l0 = 10d
⟩ Mechanische eigenschappen - Trekkromme

Vorm
Rond, vierkant, plat, buisvormig,…

Hebben allemaal aparte regels!

Zie normen

Moet centraal breken:

• Oppervlak moet krasvrij zijn
• Juiste inklemming
• Geen verontreinigingen

Deze foto van Onbekende auteur is gelicentieerd onder CC BY-SA

⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Snelheid en omgeving
Snelheid
• Volgens de norm vastgelegd
• Lager in elastisch dan in plastisch gebied
• Vloeiende overgang
• Snelheid tussen 3MPa/s en 30MPa/s

Temperatuur
• 23°C ± 5°C

Luchtvochtigheid,…
⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Samenvatting
Resultaat afhankelijk van:
• Materiaal (C-gehalte,…)
• Test-parameters (snelheid,…)
• BEHANDELINGEN!! (versteviging,…)
• Productieprocessen

Twee staven met identiek dezelfde samenstelling, kunnen verschillende

trekkrommes geven door een verschillend productieproces!
⟩ Mechanische eigenschappen - trekkromme

Berekenen
Trekkromme  heel veel informatie
 Soms nog steeds moeilijk

Oplossing:
Gespecialiseerde test ontwikkelen

Deze foto van Onbekende auteur is gelicentieerd onder

CC BY-SA-NC
⟩ Materiaaleigenschappen

Soorten materiaaleigenschappen
• Fysische
• Mechanische
• Trekkromme
• Proeven op verwerkbaarheid
• Kerfslagproef
• Hardheidsproef
• (Buiging, vermoeiing, slijtvastheid,…)
⟩ Mechanische eigenschappen

Proeven op verwerkbaarheid
⟩ Materiaaleigenschappen

Soorten materiaaleigenschappen
• Fysische
• Mechanische
• Trekkromme
• Proeven op verwerkbaarheid
• Kerfslagproef
• Hardheidsproef
• (Buiging, vermoeiing, slijtvastheid,…)
⟩ Mechanische eigenschappen - Kerfslagproef

Opstelling
• Zware hamer tegen blokje
• Blokje breekt
• Hoeveel energie nodig gehad
≠ hoeveel kracht

KERFslagproef
h

V-groef U-groef
⟩ Mechanische eigenschappen - Kerfslagproef

Kerfslagwaarde
“Hoeveel energie heb ik in het blokje moeten steken om het te breken?”

Effect van:
• Sterk of zwak
• Bros of taai ! !
• Temperatuur ! ! ! ! !
⟩ Materiaaleigenschappen

Soorten materiaaleigenschappen
• Fysische
• Mechanische
• Trekkromme
• Proeven op verwerkbaarheid
• Kerfslagproef
• Hardheidsproef
• (Buiging, vermoeiing, slijtvastheid,…)
⟩ Mechanische eigenschappen - Hardheid

Hardheid
Harder- zachter?

Betekenis:
“Hardheid is een maat voor de weerstand dat een
materiaal kan bieden tegen een vervorming ten gevolge van een indrukking
door een ander object”

Gemakkelijk/grote indrukking  zacht materiaal

Moeilijke/kleine indrukking  hard materiaal
⟩ Mechanische eigenschappen - Hardheid

Opstelling
Makkelijk/moeilijk?
 genormeerde kracht gebruiken

Indrukking door ander object?

 genormeerde objecten gebruiken

Enkel geldig bij genormeerd en gekalibreerd meettoestel!

Veel verschillende metertypes…

⟩ Mechanische eigenschappen - Hardheid

Metertypes
Mohs
Poldihamer
Brinell
Vickers
Rockwell
…
⟩ Mechanische eigenschappen - Hardheid

Mohs
= hardheidsschaal van 1 tot 10

Deze foto van Onbekende auteur is gelicentieerd onder CC BY-NC Deze foto van Onbekende auteur is gelicentieerd onder CC BY-SA
⟩ Mechanische eigenschappen - Hardheid

Poldihamer
Hardheid vergelijkingsstaaf = gekend
Hardheid proefstuk = niet gekend

SLAG op uiteinde

Indrukking in BEIDE staafjes

 Groottes vergelijken
 Hardheid bepalen uit verschil

Ijkstaafje verplaatsen voor volgende meting

⟩ Mechanische eigenschappen - Hardheid

Poldihamer

Voordelen:
• Zeer eenvoudig
• Klein
• Mobiel
• Goedkoop
• Relatief nauwkeurig
⟩ Mechanische eigenschappen - Hardheid

Brinell
• Vastgelegde kracht gebruiken
• Indruklichaam = gehard stalen balletje met gekende diameter

• Diameter van indrukking meten

• Invullen in formule

 Hardheid
F

d
⟩ Mechanische eigenschappen - Hardheid

Brinell
• Kracht
• In kgf (kilogramforce)
• Uit tabel halen

• Balletje:
• Gehard staal
• 2,5mm, 5mm of 10mm diameter

• Geldigheid
• Grootte van indrukking tussen 0,24x en 0,60x de baldiameter
• MAX HB 450 voor stalen bal (anders wolfram balletje nodig)
⟩ Mechanische eigenschappen - Hardheid

Vickers (en microvickers)

Werking = volledig idem aan brinell

Verschil?
 diamanten kegel i.p.v. stalen bal

i.p.v. ronde indrukking = diamter

Nu vierkant = diagonaal

Hardheidswaarde = onafhankelijk van kracht!!

⟩ Mechanische eigenschappen - Hardheid

Rockwell
Kracht: in stapjes
1. Voorkracht
2. Voorkracht + hoofdkracht
3. Voorkracht F0+F1

Verschil in diepte
 Hardheid

Diepte i.p.v. grootte 130

 Rechtstreeks aflezen!!
 Gebruiksvriendelijker
⟩ Mechanische eigenschappen

Rockwell
Indruklichaam:

Stalen bol
Diamaten kegel
⟩ Mechanische eigenschappen

Rockwell
Indruklichaam:

Stalen bol  Rockwell B (HRb)

Diamaten kegel  Rockwell C (HRc)
⟩ Mechanische eigenschappen

Rockwell
Indruklichaam:

Stalen bol  Rockwell B (HRb)  zachtere materialen

Diamaten kegel  Rockwell C (HRc)  hardere materialen

Één apparaat voor beide testen

• Goedkoper dan twee aparte toestellen
• Zeer groot meetbereik beschikbaar
⟩ Mechanische eigenschappen - Hardheid

Waarom meten?
• Slijtage voorspellen
• Interessant voor snijmateriaal
• Invloed van behandelingen testen
• Invloed van productieproces testen
• Sterkte inschatten (HB x 3,3 ≈ treksterkte)
= SCHATTING!

Onderscheid: hardheid oppervlakte vs binnenin

⟩ Materiaaleigenschappen

Soorten materiaaleigenschappen
• Fysische
• Mechanische
• Chemische
• Technologische
⟩ Materiaaleigenschappen

Soorten materiaaleigenschappen
• Fysische
• Mechanische
• Chemische
• Brandbaarheid
• Temperatuursbestendigheid
• Corrosieweerstand
• Zuurbestendigheid
• Technologische
⟩ Chemische eigenschappen

Brandbaarheid
Bij blootstelling aan vlam reageren met zuurstof = brandbaar

Vb: hout, PE, PA zijn brandbaar

Vb: PTFE (teflon) is niet brandbaar
⟩ Chemische eigenschappen

Temperatuurbestendigheid
“Binnen welke temperaturen zijn de mechanische eigenschappen
behouden?”

Vb: Jet fuel can’t melt steel beams

https://www.popularmechanics.com/technology/infrastructure/a18578/meta
lworker-shows-why-jet-fuel-cant-melt-steel-beams-is-such-a-dumb-argume
nt/

Vb:
PA is bestendig tss -40°C en 175°C
PE is bestendig tss -30°C en 80°C
PTFE is bestendig tss -200°C en 250°C
⟩ Chemische eigenschappen

Corrosiebestendigheid
“Hoeveel weerstand biedt een materiaal tegen chemische of elektrolytische
aantasting?”

Vb: Staal: zeer weinig weerstand

Vb: Kunststof en inox veel weerstand
⟩ Chemische eigenschappen

Zuurbestendigheid
“Weerstand tegen aantasting door zuren”

PA: bestand tegen zwakke zuren

PE: bestand tegen zwakke en sterke zuren

Vb: breaking bad seizoen 1 (possible spoilers)

https://www.youtube.com/watch?v=RfO-54me-jY
⟩ Materiaaleigenschappen

Soorten materiaaleigenschappen
• Fysische
• Mechanische
• Chemische
• Technologische
• Verspaanbaarheid
• Lasbaarheid
• Koud/warmvervormbaarheid