İşletme Yönetimi 2

hafta 8
Organizasyonlarda Bölümlendirme Sistemleri

● Organizasyonda bölümlere ayırmada, iş gruplamasında gaye yetki ve

sorumlulukların kesin olarak ayrıldıkları iş grupları oluşturulur.
● Kuruluşun faaliyet konusu belirlendikten sonra gayelere ulaşmak için
yapılacak faaliyetler belirlenir ve buna uygun olarak organizasyon yapısı
oluşturulur ve gayelerine ulaştıracak bölümleme türlerinden kendine uygun
olanı seçilir.

2
İşlevlere Göre Bölümlere Ayırma
● İşlev temeline göre bölümlere ayırma temel ve mantıki olması bakımından az sayıda
ürün üreten işletmelerde en fazla kabul edilen ve kullanılan bir bölümleme türü ve
şeklidir.
● İşlevlere göre bölümlemede; satınalma üretim, pazarlama, finans, muhasebe ve insan
kaynakları bölümleri şeklinde bir ayırım vardır.
● İşlev, görevler arasındaki farklılıkları belirtir ve işletmelerde bazı işlevler; yönetim,
satınalma, üretim ve pazarlama gibi işletmenin hayatiyeti ve faaliyetlerini yürütmesi
açısından temel öneme sahiptirler.
● Organizasyon şemalarında işletmenin yaptığı işe göre değişik özelliği olan işlevler yer
alabilir.
● Üretim işletmesinde, sağlık işletmesinde, toptancı işletmesinde, hava yolları
işletmesinde ve mağaza işletmesinde değişik bölümler bulunmaktadır.

3
İşlevlere Göre Bölümlere Ayırma
● İşlevlere göre bölümlendirmede ikinci derecede olan bölümler destekleyici
bölümler olarak görülür ve işletmenin detaylı faaliyet konularını içerir.
● İşletmeler büyüdükçe satın alma, üretim, pazarlama, muhasebe, finans, insan
kaynakları, araştırma ve geliştirme ve halkla ilişkiler gibi ikinci derecede
bölümlere ayrılabilir.

İşlevlere Göre Organizasyon Şekli ve Organizasyon Şeması

4
İşlevlere Göre Bölümlere Ayırma
● İşlevlere göre bölümlemenin faydaları:
● 1. İşbölümü ve uzmanlaşmadan faydalanma kolaylaşır.
● 2. Her bölümün kontrolü kolaylaşır ve her bölümün sorumluluk alanı kolayca
belirlenmiş olur.
● 3. Bu bölümleme ile her bölümde uzmanlaşması gereken elemanların eğitimi
verilmiş olur.
● 4. Karar verme ve koordinasyon kolaylaşır.
● 5. Organizasyonda rasyonellik ve ekonomiklik sağlar ve işlev alanlarına güç
ve statü kazandırır

5
İşlevlere Göre Bölümlere Ayırma
● İşlevlere göre bölümlemenin mahzurları:
● 1. İşletmenin tüm sorumluluğu tamamen üst yöneticinin üzerine yüklenmiştir.
● 2. Genel yönetici niteliğinde eleman yetişmesi, yöneticilerin belirli alanda
çalışmaları sebebiyle zorlaşır.
● 3. İşlevlere göre bölümleme şekli bölümler arası koordinasyonu ve kontrolü
zayıflatır.
● 4. İşlevlere göre bölümleme insanların işletmeyi genel bir açıdan görme
alışkanlığını zayıflatır

6
Ürün Temeline Göre Bölümlere Ayırma
● Ürün temeline dayanan bölümleme işletmenin ihtiyaç ve özelliğinden hareketle;
ürün, proje ve program temeline dayanarak bölünür.
● Bu temelde, bölüm yöneticileri ürün veya ürün grubunun girdi, üretim ve
pazarlamasından sorumludur.
● Ürüne göre bölümleme sistemi, büyük bir işletmeyi küçük ve esnek yönetim
birimlerine böler; her ürün veya ürün grubu bir organizasyon birimi altında toplanır.
● Mesela, otomobil fabrikası; motor, lastik, karoser, elektrik donanımı vb. servisler
esasına göre kurulabileceği gibi bir büyük mağazada; kumaş bölümü, konfeksiyon
(hazır giyim) bölümü bulunabilir.
● İşletme faaliyetleri ürün hattında yoğunlaştığı sistemde; satın alma, pazarlama ve
üretim gibi uzmanlaşmış ana bölümler ürün temeline göre bölümlemede yer alır.
7
Ürün Temeline Göre Bölümlere Ayırma
● Ürün temeline dayalı bölümlendirme şeklinin temel üstünlüğü ürünlerin
sorumluluğu, geliştirilmesi ve pazarlaması konusunda yoğunlaşmadır.

Ürün Temeline Göre Organizasyon ve Organizasyon Şeması

8
Ürün Temeline Göre Bölümlere Ayırma
● Ürün temeline dayanan organizasyonun faydaları:
● 1. Ürüne göre bölümleme ile elemanların tecrübe ve bilgide uzmanlaşması
sağlanır.
● 2. Dikkat ve çabalar ürün hattı üzerinde yoğunlaşmasıyla ürün hatlarında
büyüme kolaylaşır.
● 3. Muhtelif ürün veya ürün gruplarının geliştirilmesi sağlanır.
● 4. Ürüne göre bölümleme ile "genel" nitelikli yönetici yetiştirmek kolaylaşır.
● 5. Büyüklüğün getirdiği yüksek maliyetlerden kurtulma imkânı doğar.

9
Ürün Temeline Göre Bölümlere Ayırma
● Ürün temeline dayanan organizasyonun mahzurları:
● 1. Belirli ürünlere, müşterilere ve pazarlara veya bölgelere dikkatin
azalmasına sebep olabilir.
● 2. Merkezle bölümler arası çatışmalar oluşturacak durumlar ortaya çıkabilir.
● 3. Her ürünün başına getirilecek ve eğitilecek yöneticileri bulmak zorlaşır.
● 4. Ürünler arası rekabet ortaya çıkabilir.

10
Bölge Temeline Göre Bölümlere Ayırma
● İşletmenin faaliyetleri geniş bir coğrafi alana yayıldığı zaman bölge temeline dayanan
organizasyon yapısı daha uygun olabilir.
● Ürün temeline dayanan organizasyon yapısı büyük işletmelerde ulusal ve uluslararası düzeyde
müşterilerine iyi hizmet vermek istediği zaman kullanılabilir.
● Bölge temeline dayanan bölümlemede bölge temelli gruplandırmanın sınırları uzaklık, tabii yapı,
hukuki sistem ve siyasi yapıya göre belirlenir.
● Bölge temelli yönetimin temel faydası değişik çevrelerde faaliyet gösteren işletmelerin bölge
özelliklerine uymasını sağlamaktır. Bu açıdan bölgeye dayanan organizasyon yalnız coğrafi
açıdan yayılan işletmelerde değil aynı zamanda değişik özellikleri olan çevrelerde faaliyet
gösteren işletmelerde de faydalı sonuçlar verir.
● İşletmenin faaliyetleri ve satış ile üretim birimleri geniş bir alana yayılmışsa bu faaliyetleri bir
merkezden yürütmek zor olmasından yetkiler işlerin yürütüldüğü yerde toplanırsa bölge
yöneticileri daha başarılı olurlar.
11
Bölge Temeline Göre Bölümlere Ayırma
● İşletme içindeki işleri bölgeler olarak ayrıldığında her bölge bir yönetim birimi olur ve faaliyetler; görevlerin
ve faaliyetlerin yürütüleceği yerlere göre düzenlenir.
● Büyüyen veya büyük kuruluşlarda merkezileşmenin mahzurlu olduğu durumlarda bölge temeline dayanan
organizasyona gidilir.
● Büyük bir işletme sadece bir bölgede faaliyet gösteriyorsa bu yola gitme gerekmeyebilir; ancak büyük bir
işletme çok değişik ve farklı bölgelerde faaliyet gösteriyorsa, bölge temeline dayanan organizasyon daha
faydalı olur.
● Bölge temeline dayanan bölümlere ayırmada fiziki uzaklık yanında, bölgelerin özellikleri de önemli
olmaktadır.

12
Bölge Temeline Göre Bölümlere Ayırma
● Bölge temeline dayanan organizasyonun faydaları:
● 1. Yerel pazarlara daha iyi hizmet sunumu sağlanır.
● 2. Haberleşme kolaylaşır.
● 3. Bazı işletmelerin hammaddeye yakın olması daha faydalı olur.
● 4. Satış elemanları belirli bir bölgede çalışırlarsa zamanlarını satış bölgelerinde
geçireceklerdir.
● 5. Yerel yöneticiler çevre ile merkeze göre daha iyi ilişkiler kurmalarını sağlayabilir.
● 6. Kararların merkezi yönetim tarafından ziyade yerel yöneticiler tarafından verilmesi
avantaj sağlar.
● 7. Bölgeler yarı müstakil kâr merkezleri olarak çalışmaya başlarlar ve bu konuda
sorumlulukları taşıyarak, bölge faaliyetlerinin etkinliği için çaba sarf ederler

13
Bölge Temeline Göre Bölümlere Ayırma
● Bölge temeline dayanan organizasyonun mahzurları:
● 1. Genel yönetici, mağaza yöneticisi vb. niteliğine sahip çok sayıda yöneticiye
ihtiyaç vardır.
● 2. Üst yönetimin kontrol meselelerini arttırır.
● 3. Her şubede veya bölgede uygulanacak aynı tip personel ve muhasebe
siyasetlerini gerekli kılar.
● 4. Çok çeşitli ürün üreten işletmeler açısından bölgeye yönelik koordinasyon
eksikliği çıkar.

14
Müşteri Temeline Göre Bölümlere Ayırma
● Müşteri temeline dayanan bölümlere ayırmada, faaliyetler organizasyonun ulaşmak istediği müşteri
gruplarına göre bölümlenir.
● Bu sistemde bilhassa farklı müşteri grupları varsa; bebe giyim, çocuk giyim gibi müşteri grupları olarak
bölümlere ayırmak faydalı olacaktır.
● Müşterilere en iyi hizmet vermek ve müşteri memnuniyetini sağlama düşüncesi ile müşteri temeline
dayanan organizasyon yapısı seçilmektedir.

Müşteri Temeline Göre Organizasyon ve Organizasyon Şeması 15

Müşteri Temeline Göre Bölümlere Ayırma
● Müşteri temeline dayanan organizasyonun faydaları:
● 1. Müşteri odaklı olma,
● 2. Muhtelif pazarların ihtiyaçlarına etkin cevap verecek sistem geliştirilmiş
olur,
● 3. Uzmanlığa önem vererek kârlılığı artırma,
● 4. Motivasyonu artırma,

16
Müşteri Temeline Göre Bölümlere Ayırma
● Müşteri temeline dayanan organizasyonların mahzurları:
● 1. İşletme kaynakları faydalı olmayan bir şekilde kullanılması sonucunu
doğurabilir.
● 2. Müşteri grupları arasında koordinasyon kurmak zorlaşabilir.
● 3. Bütün işletmeyi içine alan genel siyasetlerin uygulanması zorlaşır

17
Zaman Temeline Göre Bölümlere Ayırma
● Zamana göre çalışan işletmeler faaliyetleri zaman esasına göre bölümlendirirler.
● Sürekli çalışmanın gerekli olduğu ve çalışanların normal çalışma süresini önemli
ölçüde aşan durumlarda vardiya sistemi kullanılarak faaliyetler zaman temeline göre
bölünür.
● Tam gün (24 saat) çalışma mecburiyeti varsa işçileri vardiyaya ayırarak sekizer
saatlik iki veya üç vardiya belirlenir.
● Ağır sanayi tesislerinde, yüksek fırınlarda fırınları söndürmenin imkânsızlığı veya
iktisadi olmaması durumunda çalışma süresini günde 24 saate çıkarmak gerekebilir.
● Zaman temeline dayanan bölümlere ayırmada her vardiyanın ayrı bir yöneticiye
bağlı olması meseleler oluşturabilir.

18
Süreç ve Makine Temeline Göre Bölümlere Ayırma
● İşletmelerde bölümlere ayırma, üretimdeki süreçlere veya kullanılan araca, makineye, donanıma göre
olabilir.
● Süreç ve makine temeline dayanan bölümlendirme, daha ziyade alt organizasyonda ve üretim
bölümlerinin kısımlara ayrılmasında kullanılır.
● Süreç ve makine temeline dayanan organizasyon sistemi üretim işletmelerinde daha çok kullanılır ve
büyük tasarruflar sağlayabilir.
● Bu tür bölümlendirme ile sistemde ekonomiklik, makinelerden uzun süre faydalanma, işlerde
standartlaştırma ve maliyet düşüşleri hedeflenmektedir.

19
Karma Organizasyon Temeline Göre Bölümlere Ayırma
● İşletmeler ihtiyaçlarına bağlı olarak bir tek bölümlendirme sistemi ile kendilerini sınırlandırmak istemedikleri
zaman birden fazla bölümlendirme sistemini aynı zamanda kullanabilirler.
● İşlevlere göre bölümlemeye giden işletmeler daha fazla ürün temeli veya bölge temelini de uygulamak
isteyebilirler.
● İşletmede kullanılan bölümlendirme sisteminin işletmenin gayelerine ulaşmasını ve koordinasyon sağlamasını
kolaylaştırması için birden fazla bölümlere ayırma sistemi uygulayabilir.
● Her bölümleme sisteminin üstünlükleri ve mahzurları olmasından dolayı işletme bir bölümleme sisteminin
üstünlüğü ile diğerinin mahzurlarını dengeleyebilir.
● Bazen işletmeler tek bir bölümleme sistemi ile başlayan yapı büyüme gerçekleştiğinde diğer bölümleme
sistemleri de uygulanarak karma sisteme dönüşebilmektedir.

20
Matriks (Proje) Organizasyon Temeline Göre Bölümlere Ayırma

● Matriks sisteme proje yönetimi de denilmekte, ancak proje yapılan geçici yapılardır, bu yapının
devamlı bir yapıya dönüştürülmesi ise matriks yapıdır.
● Matriks yapı genellikle işletmelerde organizasyonun çevresi çok değişken ise ve işletmenin bu
değişken çevreye kolaylıkla uyum sağlaması gerektiğinde kullanılan bir organizasyon tipidir.
● Matriks organizasyon dikey ve yatay olarak iki tür ilişki üzerine kurulmuştur.
● Matriks yapı, bir yandan projenin gerçekleşmesi için muhtelif uzmanlık dallarından faydalanma,
diğer taraftan da proje ile ilgili tüm işlerin tek sorumlunun olması temeline dayanır.
● Proje gruplarıyla ve çeşitli projelerle organizasyonun görevi yapması gerektiğinde matriks yapı
gereklidir.
● Bu yapı işletmelerde organizasyonun çevresi çok değişken ise ve işletmenin bu değişken
çevreye kolaylıkla uyum sağlaması gerekiyorsa faydalı olur

21
Matriks (Proje) Organizasyon Temeline Göre Bölümlere Ayırma

● Matriks organizasyon dikey ve yatay olarak iki tür ilişki üzerine kurulmuştur.
● Matriks organizasyon; üretim işletmeleri, hizmet işletmeleri, kâr gayesi izleyen
işletmeler ve uluslararası işletmeler gibi birçok işletmede kullanılabilmektedir.

22
Matriks (Proje) Organizasyon Temeline Göre Bölümlere Ayırma

● Matriks organizasyonun faydaları:

● 1.Matriks organizasyonda muhtelif projeler söz konusu olduğundan proje
yöneticilerinin proje üzerinde çalışmaları yoğunlaştırarak ve maliyet ve
personel dâhil olmak üzere proje kontrolü yapmalarını sağlar.
● 2. Ürünler arası beşeri ve fiziki kaynakların esnek bir şekilde kullanılmasını
sağlar.
● 3. İleri derecede karmaşıklaşmış üretim sistemlerinde faydalı olur.
● 4. Projede çalışanlar proje yöneticisine bağlı olarak görevlerini yerine getirirken
aynı zamanda hiyerarşik yapıda bağlı oldukları ana işlevlerle ilişki içine
girebilirler.
● 5. Kurmay elemanların her türlü projeye katkıları sağlanabilir.
23
Matriks (Proje) Organizasyon Temeline Göre Bölümlere Ayırma

● Matriks organizasyonun mahzurları:

● 1. Yetki boşluğu ortaya çıkabilmektedir.
● 2. Emir-Komuta sistemi bozulmaktadır.
● 3. Proje yöneticileri yetkilerini arttırmak istediğinde sürtüşme olabilir.
● 4. Matriks organizasyonun yapısında proje bölümlerine yetkiden çok
sorumluluk verilme eğilimi olduğundan, proje bölümleri ile işlevsel bölümler
arasında gereksiz sürtüşmeler olabilir

24