‫‪1‬‬

‫د افغانستان اسـالمي امارت‬

‫د لـــوړو زده کړو وزارت‬
‫هلمند پوهنتون‬
‫ښووني او روزني پوهنــځی‬
‫د فزیــــــــــــک دیپارتمنت‬
2
 ‫‪3‬‬
‫د لسانس دورې پایلیک‬

‫‪Final Year Project‬‬

‫‪2023‬‬
‫برقى موترونه‬
‫لیکونکی‪ :‬محمد حليم (یعقوبي )‬
‫الښود استاد‪ :‬نوماند پوهنیارجميل احمد (رحیمي)‬
‫کال‪۱۴۰۲ ---------------------------------------------:‬‬
 ‫‪4‬‬
‫لړلیک‬
‫د ځيړني اهمیت‬
‫تیرو مطالعاتو ته بیا‬
‫کتنه‬
‫پایلې او مناقشه‬
‫پایلې اخیستنې‬
‫وړاندیزونه‬
‫ماخذونه‬
 ‫لنډیز ‪Abstract‬‬ ‫‪5‬‬

‫‪ - ۱‬برقى موترونه‪:‬هر کله يو هادي په مقناطيسي ساحه کې ځاى پر ځاى کړو او هم جريان ترينه تیر شي نوموړى جريان د هادي د حرکت‬
‫سبب کېږي‬
‫‪ -۲‬د مستقيم برقي جريان موتورنه‪:‬هغه موتورنه چې د خاصو وظايفو لپاره جوړ شوې دي خاص وظايف سرته رسوي ‪.‬‬
‫او الندې مناسبات په په نظر کې ونيسو ‪.‬‬
‫‪-١‬تورک د هغه جريان سره چې د ارميچر‪ ))armature‬څخه تيريږي مستقيًم سره متناسب دى ‪ .‬او همدا ډول د هغه مقناطسي ساحې د‬
‫شدت سره چې ارميچر ته دوران ورکوي ‪.‬‬
‫‪-٢‬د موتور سرعت د مقناطسي ساحې د شدت سره معکوسًا متناسب دى ‪.‬‬
‫‪ -٣‬په ارميچر کې مخالف پوتنشيال مستقيمًا د هغه د سرعت او مقناطيسي ساحې د شدت سره متناسب دى ‪.‬‬
‫‪-٤‬په هر ډول موتور کې چې د کار لوډ (مقدار يا بار ) اضافه کېږي سرعت يې کميږي‬
‫‪ -۳‬مرستندويه مغلق موتورونه ‪:‬دا موتورونه دمسلسل موتور په څير عمل کوي ‪ ،‬نو څرنګه چې دا دوه مختلفي ساحې يو د بل سره مرسته‬
‫کوې او موتور زيات د حرکت قوه لرى په دى موتور کې په مسلسل او موازي کوائلونو ساحي يو د بل سره مرسته کوې ‪ ،‬او قوي تورک‬
‫توليدوى‬
 ‫سریزه ‪Introduction‬‬
‫‪6‬‬

‫لکه څنګه چې پوهيږوفزيک نن ورځ په نړۍ کې دبشرلپاره داسانتياووپه راوستلوکې په لمړى درجه رول‪۱-‬‬
‫لوبوي‪،‬موټر‪،‬الوتکې‪،‬کمپوټر‪،‬انټرنيټ‪،‬عصري وصلې‪،‬دطبابت وسايل اوسامانونه‪،‬ګرځنده تيلفونونه‪،‬دعکاسى کمري اوداسي‬
‫نورټول وسايل چې دځمکې پرمخ دبشردهوسايني لپاره منځ ته راغلي‬
‫برقي موتورونه‪.‬دفزيک دابرخه دبريښنابرخه ده‪.‬دبريښنادانرژۍ په توليد‪،‬دطبى خدمتونو په ښه والي اوداسي نوروبرخوکې‪۲-‬‬
‫ډيرګټور رول لوبوي‬
‫‪ -۳‬نوماته هم دلسانس درجي دفراغت دالس ته راوړلولپاره هم دمربوطه ديپارتمټ له خواپه الکترونيک فزيک کې دبرقي‬
‫موتورونوتر عنوان الندي موضوع راکړ شوي‪.‬چې پدې موضوع کې ماالندي معلومات راټول کړيدې‪.‬‬
‫برقي موتورونه‪،‬دمستقيم برقي جريان موتور‪،‬دمسلسلى ساحې موتور‪،‬موازي اتصال موتور‪،‬دمختلطي ساحې‬
‫موتور‪،‬مرستندويه مغلق موتورونه‪،‬انډکشن موتور‪،‬پولي فاز موتورونه‪،‬سنګلفازانډکشنى موتور‪،‬زينکرون‬
‫موتور‪،‬موتورکنټرول‪،‬دزينکرون‬
 ‫‪7‬‬

‫برقى موترونه‬

‫د برق استعمال او تطبيقات د مقناطيسي اثر ته اړتيا لري برقي موتور هم د دغسې تطبيقاتو له جملې څخه دي ‪ .‬دجنراتور د فعاليت د طرز څخه‬
‫پوهيږو چې يو هادي د مقناطيسي ساحې په وسيله په حرکت راوستالى شي ‪.‬او په دې ترتيب په هادي کې جريان القاء کېږي ‪.‬ليکن ډير ژر دا‬
‫معلومه شوه چې هر کله يو هادي په مقناطيسي ساحه کې ځاى پر ځاى کړو او هم جريان ترينه تیر شي نوموړى جريان د هادي د حرکت سبب‬
‫کېږي ‪.‬فرض کړئ چې يو هادي مونږه مقناطيسي ساحه کې د دوو قطبونو تر منځ کېښود‪ .‬دلمړي شکل ‪ A‬برخه کې‪.‬‬
‫د مستقيم برقي جريان موتور‪ :‬هغه موتورنه چې د خاصو وظايفو لپاره جوړ شوې دي خاص وظايف سرته رسوي ‪.‬‬
‫او الندې مناسبات په په نظر کې ونيسو ‪.‬‬
‫‪-١‬تورک د هغه جريان سره چې د ارميچر‪ ))armature‬څخه تيريږي مستقيًم سره متناسب دى ‪ .‬او همدا ډول د هغه مقناطسي ساحې د شدت‬
‫سره چې ارميچر ته دوران ورکوي ‪.‬‬
‫‪-٢‬د موتور سرعت د مقناطسي ساحې د شدت سره معکوسًا متناسب دى ‪.‬‬
‫‪ -٣‬په ارميچر کې مخالف پوتنشيال مستقيمًا د هغه د سرعت او مقناطيسي ساحې د شدت سره متناسب دى ‪.‬‬
‫‪-٤‬په هر ډول موتور کې چې د کار لوډ (مقدار يا بار ) اضافه کېږي سرعت يې کميږي‬
‫‪‬‬
 ‫‪8‬‬

‫دمسلسلې ساحې موتور‪:‬‬

‫د موتور پدې ډول کې د ساحې کوائل (‪ )Coil‬د ارميچر سره په مسلسل ډول وصل دى ‪ .‬چې په الندې شکل کې ښودل شوېدى ‪.‬‬
‫نو هغه جريان چې د ارميچر ځنې تېرېږي د ساحې د کوائل ځنې هم تېرېږي ‪.‬‬
‫د موازى اتصال موتور‪:‬‬
‫پدې ډول موتور کې د ساحې کوايل (‪ )Coil‬د ارميچر سره موازي وصل شوى دى ‪ .‬د دې ډول موتور د عمده خواصو‬
‫ځنې دا دى چې د بار په مختلفو حاالتو کې د هغه سرعت ثابت دى نو له همدې له امله په درندو ماشينونو کې هغه استعمالېږي ‪.‬‬
‫د مختلطې ساحې موتور‪:‬‬
‫مختلطه اتصال موتور‪-:‬‬
‫پدې ډول موتور کې د ساحې دوه کوائله (‪ )Coils‬په کار وړل شوې دي چې يو يې‬
‫د ارميچر سره په مسلسل ډول وصل دى او بل يې د هغه سره په موازى ډول کار کوى ‪.‬‬
 ‫‪9‬‬

‫مرستندويه مغلق موتورونه‪:‬دا موتورونه دمسلسل موتور په څير عمل کوي ‪ ،‬نو څرنګه چې دا دوه مختلفي ساحې يو د بل‬
‫سره مرسته کوې او موتور زيات د حرکت قوه لرى په دى موتور کې په مسلسل او موازي کوائلونو ساحي يو د بل سره‬
‫مرسته کوې ‪ ،‬او قوي تورک (‪ )Torque‬توليدوى‪.‬‬
‫دمتناوب جريان موتورونه‪:‬پدې ډول موتورکې ‪ Shunt wind Motor‬د ساحې په کوايل کې نسبت د ارميجر کوايل ته‬
‫زيات سيمان تاو شويدي‪ .‬چې په نتيجه کې د دې کوايلونو خودې انډکشن يو د بل ځنې مختلف دى ‪.‬‬
 ‫‪10‬‬

‫دزينکرون موتور(ګرځند)‪:‬مقناطيسي ستنه دګرځيدوپه همغه دوراني ساحه کې حرکت کوي‪.‬يعني له هفه سره يو ځاى زينکرون اوياسرعت‬ ‫‪‬‬
‫(‪ )syndrome‬څرخېږي‪.‬که چيري دمقناطيسي ستنى پرځاى يودايمى قوي بل مقناطيس يا برقي مقناطيس وکاروو نويوزينکرون موتوربه‬
‫ولروپه في دقيقه کې ‪ 1500‬ځلي‬
‫دوران کوي‪.‬دګرځيدوعدد دوخت په‬ ‫‪‬‬

‫اساس ‪ 613‬کيږي ‪.‬‬ ‫‪‬‬

‫‪F  60 50  60‬‬
‫‪n‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪ 1500‬‬
‫‪P‬‬ ‫‪2‬‬
 ‫‪11‬‬

‫‪ . ‬سنکرون موتور‪:‬‬
‫‪ ‬مونږ به ووينو چې پولي فاز متناوب برقې جريان څنګه کولي شي د موتور په ستاتور کې دوراني ساحه توليد کړي د دې ساحې د دوران سرعت د‬
‫قطبونو په زياتوالې او دجريان د فريکونسۍ پورې مر بوط دى ‪.‬په انډکشن موتور کې دجريان پواسطه په روتور کې د دورانې مقناطيسي ساحې له‬
‫امله دورانې قوه توليدېږي ‪ .‬چې دا ساحه د برقي قوي خطونه قطع کوي ‪ .‬او روتور په کرار )‪ )slow‬حرکت کوي ‪ ،‬په هغه صورت کي چي په‬
‫موتور باندي بار زيات وي ‪ .‬که مونږ د جريان په واسطه موتور الکترومقناطيسي کړي وي مثًﻻ که هغه مونږ د مستقيم برق د منبع سره وصل کړي‬
‫وي نو ضرورت به نه وي چي روتور د دوراني ساحي سره منطبق شي ‪ ،‬که د روتور سرعت د دوراني ساحي د سرعت سره مساوي شي نو د هغه‬
‫قطبونه به په دي دوراني ساحه کي د مينځه ﻻړ شي‪ .‬نو روتور به د مقناطيس ساحي په سرعت دوران کوي ‪ ،‬بي له دي چي د هغه بار په نظر کي‬
‫ونيول شي‪ .‬مونږ وويل چي د دوران د ساحي سره روتور سنګرونايز کيږي ‪ .‬نو پس ددي ډول موتور نوم سنکرون دي ‪.‬‬
 ‫‪12‬‬

‫دازينکرون موتور (دانکرشارټ موتور)‪:‬‬ ‫‪‬‬

‫ددرې کوايلي مرکز په فاصله کې او د ستوري شکل ته ورته ډول سره نښتى دي يوه استوانه يى شکله قفس چى کوﻻي شي په محور‬ ‫‪‬‬
‫وڅرخيږى ځاى پرځاي کړو کله چي جريان سره ونښلي نونوموړي مسي قفس په حرکت کي راځي‪.‬‬
 ‫‪13‬‬

‫پولى فاز اندکشن موتور‪:‬که پولى فاز برقي جريان په پولى اندکسونى موتور کې دوراني ساحه توليدکړي داډول موتوردناڅاپي‬ ‫‪‬‬
‫خودکاره موتور پنوم ياديږي‪.‬په صنعتي ډګر کې دپولى فاز برقي جريان موتورزيات استعماليږي‪.‬‬
‫نو له دې کبله هلته دچاالنولوکوم مشکل نه احساسېږي ‪.‬‬ ‫‪‬‬
 ‫‪14‬‬

‫دسنګل فاز اندکسونى موتورونه‬

‫په کورونوکې اکثره دسينګل فاز برقي جريان استعمالېږي‪.‬نولدې کبله هغه د دوران برقي ساحه نه‬
‫توليدوي ‪ .‬نوپه سينګل فاز کې به موتور څنګه کار وکړي؟‬
 ‫‪15‬‬
‫تیرو مطالعاتو ته بیا کتنه ‪literature‬‬

‫برقى موترونه‬

‫د برق استعمال او تطبيقات د مقناطيسي اثر ته اړتيا لري برقي موتور هم د دغسې تطبيقاتو له جملې څخه دي ‪ .‬دجنراتور د فعاليت د طرز‬
‫څخه پوهيږو چې يو هادي د مقناطيسي ساحې په وسيله په حرکت راوستالى شي ‪.‬او په دې ترتيب په هادي کې جريان القاء کېږي ‪.‬ليکن‬
‫ډير ژر دا معلومه شوه چې هر کله يو هادي په مقناطيسي ساحه کې ځاى پر ځاى کړو او هم جريان ترينه تیر شي نوموړى جريان د هادي د‬
‫حرکت سبب کېږي ‪.‬فرض کړئ چې يو هادي مونږه مقناطيسي ساحه کې د دوو قطبونو تر منځ کېښود‪ .‬دلمړي شکل ‪ A‬برخه کې‬
‫مونږه د هادي د مقطع څخه دې ته ګورو‪ -‬داسې ښکاري لکه يوه دايره ‪.‬او مقناطسي خطونه چې د نقطو په څېر د شمالي قطب څخه‬
‫جنوبي قطب په لور حرکت کوي ‪.‬اوس داسې فرض کړئ چې جريان د هادي څخه په داسې جهت ته حرکت کوي لکه جريان چې د يوې‬
‫صفحې څخه تېرېږي ‪.‬که جريان مونږه د چپ يا کيڼ الس د قاعدې څخه استفاده وکړو معلوموالى شو چې هادي د مقناطسي ساحې په‬
‫وسيله د ساعت عقربې مطابق احاطه شوى دى دا قاعده بيانوي چې هرکله که غټه ګوته ( کيڼ الس ) د جريان په جهت فرض کړو لدې‬
‫ځاى تاو شوې ګوتې د مقناطسي ساحى ښودنه کوي ‪ .‬د هادي په ګرد چاپېره دغه مقناطسي ساحه هميشه په هادي باندې عمود وې ‪ .‬دغه‬
‫مقناطيسي خطونه د يو کش شوي ربړ په څير عمل کوي ‪ .‬دغه کش شوي ساحه (مقناطسي) هادي ته په الندې طرف د حرکت لپاره ضربه‬
‫ورکوي ‪.‬‬
 ‫‪16‬‬
‫پایلې اخیستنې ‪Conclusions‬‬

‫د (‪)Plenty‬موتور چې مستقيم اومتناوب برقي جريان پواسطه کار کوي د پنوم يادېږي ‪ .‬په دا ډول موتور کې ټولې‬
‫اوسپنيزې‪ Universal Motor‬برخې د‬
‫نازکو پردو په شان د برق د جريان پواسطه حرکت کوي‪ .‬د جريان ضايعات يې کم او د هغه ځنې زيات مقدار برق‬
‫تېرېږي ‪ .‬د ا ډول موتور د مستقيم برق پواسطه ډير په چټکۍ‬
‫چلېږي‪ .‬که دا ډول موتور د متناوب برقي جريان پواسطه کار وکړي او هر کوايل په شاوخوا مقناطيسي چ سا‬
‫په مسلسل موتور کې لکه څنګه چې د ساحې کوايل او ارميچرپه مسلسل ډول وصل دي حه کې تغير کوي او برقي جريان‬
‫انتقالوي‪.‬‬
‫نو له دې امله دا يو دليل دى چې ساده عمومي موتورونه د درندو کارونو د پاره نه استعمالېږي او هغه د سپکو وظايفو‬
‫لپاره په کار وړل کېږي‪.‬‬
 ‫‪17‬‬
‫د راتلونکې کار لپاره وړاندیزونه‬
‫‪Recommendations for Future Work‬‬

‫‪ – ۱‬د د مونوګراف څخه په راتلونکي کې د زده کړیاالنو لپاره یو ښه د مطالعي لپاره موهیم د زده‬
‫کړې درسونه ‪.‬‬
‫‪ – ۲‬په صنعتي بریښنا کې د صنعتي وایرینګ لپاره د اسانتیا وړ امکانات يي برابر کړي دي‬
‫‪ – ۳‬د صنعت لپاره د بریښنا يي تجهیزاتو او دهغه وظایفو پيژندل‬
‫‪ – ۴‬په صنعت کې د موتورونو ښي ګرد او کیڼ ګرد استعمال او ګټې يي‬
‫‪.‬د موتورونو په واسطه بی مصرفه انرژي السته راوړل – ‪۵‬‬
 ‫‪18‬‬
‫ماخذونه‪References‬‬

‫‪ - ۱‬هادي قناد ‪ ،‬علي مسګری ‪ ۱۳۸۱‬هـ ش برق صنعتی صفار‪،‬اشراق‬

‫‪ - ۲‬فرهاد نظری ‪ ۱۳۸۳‬هـ ش سریع برق صنعتی درجه ‪ ۲‬موسسه فنی مهندسی ارک دانش‬
‫‪ – ۳‬محمد اجمل ‪ ۱۳۹۵‬هـ ش د بریښنا تخنیک اساسات د ننګرهار پوهنتون‬
‫‪ – ۴‬علی مسګری ‪ ۱۳۸۴‬هـ ش وایرینګ برق صنعتی مرکز اموزش علوم فنی‬
‫‪ – ۵‬هادی قناد ‪ ،‬علی مسګری ‪ ۱۳۸۵‬هـ ش برق ساختمان و برق صنعتي درجه ‪ ۲‬موسسه فنی مهندسی ‪.‬‬
‫‪Rizzoli ,Giorgio- Principals & Applications of Electrical Engineering-third.ed.The – ۶‬‬
‫‪Ohio state University USA -2000./pp: 78, 95‬‬
 ‫‪19‬‬
‫پوښتنې‬
 ‫‪20‬‬

‫پای‬
21