Ο άγιος Μάξιμος συνοψίζει περιεκτικά το εν Χριστώ και

δια Χριστού μυστήριο της ανάκλησης του Αδάμ από

την φθορά, όταν λέγει ότι αυτό που παρέλειψε να
επιτύχει ο Αδάμ, δηλ. «τὴν εἰς θέωσιν ἐκ πνεύματος
γέννησιν», και γι’ αυτό «κατεκρίθη γεννᾶσθαι
σωματικῶς εἰς φθορὰν», τούτο «κατὰ θέλησιν ὡς
ἀγαθὸς καὶ φιλάνθρωπος ἐν τῷ ἡμῶν παραπτώματι
γενόμενος ἄνθρωπος καὶ συγκατακρίνας ἡμῖν ἑαυτὸν
ἐκουσίως, ὁ μόνος ἐλεύθερος καὶ ἀναμάρτητος, καὶ τὴν
ἐκ σωμάτων γεννηθῆναι καταδεξάμενος γέννησιν, ἐν ᾗ
τὸ κράτος ὑπήρχε τῆς ὑμῶν κατακρίσεως, τὴν ἐν
πνέυματι μυστικῶς διορθώστο γέννησιν… δέδωκεν
ἡμῖν ἐξουσίαν… τέκνα Θεοῦ ἀντὶ σαρκὸς καὶ αἵματος
γενέσθαι ».
• Με αυτή την έννοια ο Χριστός «συγκατεκρίθη»
μαζί μας εκουσίως, αν και είναι ο μόνος
ελεύθερος και φθοράς και κατακρίσεως, για να
άρει την κατάκριση του Αδάμ. Με ολόκληρη την
αγία ζωή του ο Χριστός, από την εκ Παρθένου
Γέννηση και το εν Ιορδάνη Βάπτισμά Του μέχρι
τον ζωοδόχο Τάφο, την Ανάσταση και την
Ανάληψή Του, ο Χριστός τελεσιουργεί το
μυστήριο της ημών ανακλήσεως ή αναπλάσεως,
«της εκ πνεύματος εις θέωσιν γεννήσεώς μας».
 Το άγιο Βάπτισμα
Ονομασίες (ΚΔ)
• «Λουτρὸν παλιγγενεσίας καὶ
ἀνακαινώσεως Πνεύματος Ἁγίου» δι’
«ὕδατος ἐν ρήματι»
• Βαπτίζειν / βάπτω

• «ἁμαρτιῶν κάθαρσις, καὶ ἄφεσις

πλημμελημάτων καὶ ανακαινισμοῦ καὶ
ἀναγεννήσεως αἰτία»
 Ονομασίες
• Φωτισμός και Φώτισμα ως δι’ αυτού « τὸ
ἅγιον ἐκεῖνο φῶς τὸ σωτήριον
ἐποπτεύεται, τουτέστιν τὸ θεῖον
ὀξυωποῦμεν» Κλήμης Αλεξ. Παιδαγωγός 1, 6
• Aφθαρσίας ένδυμα.
• Χρίσμα ιερόν και βασιλικόν.
• Σφραγίς ὠς «σημείωσις καὶ τῆς
δεσποτείας του Χριστού σημείωσις».
 Ονομασία
• Sacramentum aquae
• Fons sacer
• Sacramentum Trinitatis
• Lavacrum regenerationis
• Ablutio peccatorum
• sigillum
 Ιστορικό θεμέλιο/προτύπωσις
• Το Βάπτισμα ως η χαρισματική ένταξη του
ανθρώπου στην εκκλησιαστική κοινωνία, το λαό
του Θεού, προτυπώνεται στην ιστορία του
παλαιού Ισραήλ.
• Κάθε μυστήριο ως ζώσα εν Πνεύματι λειτουργία
της εκκλησιαστικής κοινότητας δεν μπορεί παρά
να θεμελιώνεται σε ιστορικές και φυσικές
συνάφειες στις οποίες υφαίνεται η σχέση
του εκλεκτού λαού με το Θεό Του.
 Τύπος και Μυστήριο
• Κατά την ιερά όραση της Εκκλησίας το Βάπτισμα
θεμελιώνεται προτυπωτικά στο μυστήριο της
Δημιουργίας, όταν το «πνεῦμα Θεοῦ ἐπεφέρετο ἄνω
τῶν ὑδάτων».
• Θεόφιλος Αντιοχείας: «εὐλογήθη ὑπὸ τοῦ Θεοῦ τὰ ἐκ τῶν
ὑδάτων γενόμενα, ὅπως ᾗ καὶ τοῦτο δεῖγμα τοῦ μέλλειν
λαμβάνειν τοὺς ἀνθρώπους μετάνοιαν… δι’ ὕδατος καὶ
λουτροῦ παλιγγενεσίας».
• Άγιος Ιερώνυμος (Altercatio, SChr. 106): „Et Spiritus,
inquit, Dei, Moyses, super aquas ferebatur. Ex quo
apparet baptisma non esse sine Spiritu Sancto“.
 Παλαιός Ισραήλ
• Επομένως και ο αρχαίος Ισραήλ, ως η Εκκλησία του
εκλεκτού λαού, αποτελεί «σώμα» με μυστηριακά
δρώμενα, τα οποία κατανοούνται από την Εκκλησία
μας, την Εκκλησία του Παρακλήτου, ως τύποι της εν
Χριστώ σωτηρίας.
• Όμως η έννοια του «τύπου» δεν σημαίνει απλό
σύμβολο, ούτε αντιδιαστέλλεται κατηγορηματικά από
την εκπλήρωση. Είναι ο ίδιος ο άσαρκος Λόγος που
φανερώνει τη φυσική δόξα της Αγίας Τριάδος στους
Προφήτες και τους δικαίους της ΠΔ, και ο ίδιος που με
την ένσαρκο οικονομία του καθιστά από την Πεντηκοστή
και μετά ακατάργητη τη δόξα των αγίων Του δια της
ενσωματώσεώς τους στην αγία ανθρωπότητά Του, την
Εκκλησία του Παρακλήτου.
 Απ. Παύλος
• Έτσι το άγιο Βάπτισμα προτυπώνεται:
• Στην κιβωτό του Νώε
• Στην Διάβαση της Ερυθράς θαλάσσης,
• Στη λαμπρινή νεφέλη.
• Α΄Κορ. 10, 1επ. «…οἵ πατέρες ἡμῶν πάντες ὑπὸ τὴν
νεφέλην ἦσαν καὶ πάντες διὰ τῆς θαλάσσης διῆλθον καὶ
πάντες εἰς τὸν Μωϋσῆν ἐβαπτίσαντο… καὶ πάντες τὸ
αὐτὸ πνευματικὸν βρῶμα ἔφαγον καὶ πάντες τὸ αὐτὸ
πνευματικὸν ἔπιον πόμα· ἔπινον γὰρ ἐκ πνευματικῆς
ἀκολούθούσης πέτρας· ἡ πέτρα δ’ ἦν ὁ Χριστός…
ταῦτα δὲ τύπος ἡμῶν ἐγενήθησαν ».
 Ιστορική θεμελίωση
Προτυπώσεις
• Ψαλμ. 50: «Ραντιεῖς με ὑσσώπῳ καὶ
καθαρισθήσομαι, πλυνεῖς με καὶ ὑπὲρ χιόνα
λευκανθήσομαι…»
• Ησ. 1, 16-18: «λούσασθε καὶ καθαροὶ γίνεσθε,
ἀφέλετε τὰς πονηρίας ἀπό τῶν ψυχῶν ἡμῶν
ἀπέναντι τῶν ὀφθαλμῶν μου, παύσασθε ἀπὸ
τῶν πονηρῶν ὑμῶν, μάθετε καλὸν ποιεῖν,
ἐκζητήσατε κρίσιν, ρύσασθε ἀδικούμενον,
κρίνατε ὀρφανόν και δικαιώσατε χήραν…».
Ο άγιος Ιουστίνος βλέπει εδώ την αναγγελία του
Βαπτίσματος, «τοῦτ’ ἔστι τοῦ ὕδατος ζωῆς».
 Τύπος και εκπλήρωση

• Άγιος Θεόδωρος Στουδίτης, «’Αλλ’

ἀνακτέον τὸ ὄμμα ἐπὶ τὰς
προφητικὰς θεοπτίας καὶ θεωρητέον ὅπως ἐν αὐτοῖς
ὑποτυποῦται τὸ ἱερώτατον Βάπτισμα».
• Ωριγένης, “Antea in aenigmate fuit baptismus in nube et in
mari. Nunc autem in specie regeneratio est in aqua et in
Spiritu Sancto”.
• Άγιος Γρηγόριος θεολόγος, “Ἐβάπτισε
Μωϋσῆς, ἀλλ’ ἐν ὕδατι· καὶ
πρὸ τούτου ἐν νεφέλῃ καὶ θαλάττῃ. Τυπικῶς δὲ τοῦτο ἦν
ὥς καὶ Παύλῳ δοκεῖ· ἡ θάλασσα τοῦ ὕδατος , ἡ νεφέλη
τοῦ πνεύματος, τὸ μάννα τοῦ τῆς ζωῆς ἄρτου, τὸ πόμα
τοῦ θείου πόματος”.
 Προτύπωση και εκπλήρωση
• Όμως και οι δίκαιοι της Παλαιάς Διαθήκης είχαν
ανάγκη της δια Βαπτίσματος ζωοποίησης, την
οποία και έλαβαν με την εις Άδου κάθοδο του
Χριστού, ο οποίος δια του μυστηρίου του
Σταυρού «εσκύλευσε τον άδη» και ελευθέρωσε
από την τυραννία του τους απ’ αιώνος αδίκως
κρατουμένους δικαίους.
• (Στη συριακή παράδοση το εν Ιορδάνη
Βάπτισμα του Κυρίου συνδέεται με την εις Άδου
κάθοδο, ενώ στον Ποιμένα του Ερμά γίνεται
λόγος για κήρυγμα των αποστόλων προς τους
εν Άδη δικάιους).
 Προτύπωση
• Και είναι ο ίδιος ο Λόγος που ενδημεί στα
χαρισματικά μέλη του λαού Του και δια των
ακτίστων ιερών φωτοφανειών τον ελευθερώνει από
τη δουλεία της Αιγύπτου, τον τρέφει και τον ποτίζει εν τη
ερήμω, τον διασώζει και τον οδηγεί στην ιστορική του
πορεία.
• Έτσι τα μυστήρια της Εκκλησίας προτυπώνονται
ήδη στη ζωή του εκλεκτού λαού· μοιάζουν σαν
φανέρωση της εντελέχειας των μυστηριακών γεγονότων
του αρχαίου Ισραήλ, όπως και η μέλλουσα να
φανερωθεί δόξα των εσχάτων θα σημάνει την εν τω
φανερωθέντι Χριστώ πλήρωση της χάρης των
μυστηρίων της Εκκλησίας του Παρακλήτου.
 συνέχεια
• Συναφώς ο άγιος Ιουστίνος Πόποβιτς γράφει:
«Dans les temps anciens, Le Seigneur avait révélé aux
Prophètes les sympoles (σύμβολα) de sa
Theophanie, mais lors de son Bapteme…, il a montré
clairement aux hommes, et de la manière la plus reelle,
les mystères cachés.».

• «Μέγα πρὸς σωτηρίαν ἐφόδιον τὸ Βάπτισμα παρέχει

Χριστὸς τοῖς αἰσθομένοις αὐτοῦ τῆς θείας
ἐλλάμψεως» (Όρθρος Θεοφανίων, 3η Ωδή)
• «Διὰ τοῦ Πνεύματος ψυχὰς καινοποιεῖς, διὰ δὲ τοῦ
ὕδατος ἅγιάζεις τὸ σῶμα τὸ σύνθετον, ζῷον ἀναπλάττων
τὸν ἄνθρωπον» (Όπ. π., 4η Ωδή ).
 Καινή Διαθήκη
• Ο ίδιος ο Κύριος εντέλλεται στους μαθητές Του και τους
διαδόχους των: «πορευθέντες μαθητεύσατε πάντα τα
ἔθνη, βαπτίζοντες αυτούς εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρὸς
καὶ τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἀγίου Πνεύματος».
• Η εντολή αυτή αφορά την εν Πνεύματι χαρισματική
παράταση εντός της Εκκλησίας «πάντων τῶν ὑπερ ἡμῶν
γεγενημένων», και ειδικώς του Σταυρού και της
Αναστάσεως, που μυστικώς προτύπωσε ο ίδιος ο Ιησούς
ήδη στο εν Ιορδάνη Βάπτισμά Του, κατά το οποίο
απορρήτως τελεσιούργησε την «ἐκ πνεύματος εἰς θέωσιν
γέννησίν» μας.
• Ο ίδιος ο Χριστός αποκαλεί τη σταυρική του θυσία
«βάπτισμα».
 Χριστός και βάπτισμα

• Γρηγόριος Θεολόγος: «Ταύτας δὴ τὰς

γεννήσεις ἅπάσας τιμήσας ὁ ἐμὸς Χριστὸς
φαίνεται: τὴν μὲν τῷ ἐμφυσήματι τῷ
πρώτῳ καὶ ζωτικῷ, τὴν δὲ τῇ σαρκώσει καὶ
τῷ βαπτίσματι ὅπερ Αὐτὸς ἐβαπτίσατο, τὴν
δὲ τῇ ἀναστάσει, ἧς Αὐτὸς ἀπήρξατο».
 Ο Χριστός και το Βάπτισμα
• Είναι ο ίδιος ο Χριστός που με τη
σάρκωση, το εν Ιορδάνῃ Βάπτισμά του και
το σταυρικό πάθος Του «τιμᾶ» τὴν ἐκ
πνεύματος θέωσιν της ανθρωπότητας.

• Εξάλλου είναι ο ίδιος ο Χριστός που

«τιμά» και τις τρεις «γεννήσεις».
 Ο Χριστός και το Βάπτισμα

• Άγιος Διάδοχος Φωτικής: «Ἐπειδὴ οὖν ἐκ

τῆς παράβάσεως τοῦ Ἀδὰμ οὐ μόνον αἱ
γραμμαὶ τοῦ χαρακτῆρος τῆς ψυχῆς
ἐρρυπώθησαν, ἀλλὰ καὶ τὸ σῶμα ἡμῶν τῇ
φθορᾷ ὑπέπεσε· διὰ τοῦτο ὁ ἅγιος τοῦ
Θεοῦ Λόγος, ἐσαρκώθη, ὕδωρ ἡμῖν
σωτηρίου διὰ τοῦ οἰκείου βαπτίσματος
ὡς Θεὸς εἰς ἀναγέννησιν χαρισάμενος».
 Ο Χριστός και το Βάπτισμα
• Αμβρόσιος (Κατά Λουκάν,110): «Baptizatus est
Dominus non mundari volens , sed mundare
aquas, ut ablutae per carnem Christi, quae
peccatum non cognovit, baptismatis ius
haberent».

• Είναι στη Σάρκωση και το εν Ιορδάνη Βάπτισμα

του Κυρίου που θεμελιώνεται το δικό μας
βάπτισμα, το «ἓν βάπτισμα εἰς ἄφεσιν
ἁμαρτιῶν».
 Το Βάπτισμα του Χριστού
πηγή και θεμέλιο του Μυστηρίου του Βαπτίσματος

• Σκοπός του εν Ιορδάνη Βαπτίσματος του Κυρίου

ημῶν Ιησού Χριστού είναι:
πολλοὺς παίδας «τῇ Ἐκκλησίᾳ διὰ τοῦ
βαπτίσματος εἰσποιήσασθαι».

Εκτενή ανάλυση της θεολογικής σημασίας του

Βαπτίσματος του Χριστού προσφέρει ο άγιος
Ιουστίνος Πόποβιτς (Philosophie Orthodoxe de
la verite. Dogmatique de l Eglise Orthodoxe,
τόμ. 3, 83-99).
 Βαπτίσματος εξεικονισμός του
τριημέρου θανάτου
• Μ. Βασίλειος, «ἐν τρισὶ καταδύσεσι καὶ ἰσαρίθμοις ταῖς
ἐπικλήσεσι τὸ μέγα μυστήριον τοῦ Βαπτίσματος
τελειοῦται, ἵνα καὶ ὁ τοῦ θανάτου τύπος ἐξεικονισθῇ καὶ τῇ
παραδόσει τῆς θεογνωσίας τὰς ψυχὰς φωτισθῶσι οἱ
βαπτιζόμενοι».
• Γρηγόριος Νύσσης: «… οὕτω» καὶ κάθε βαπτιζόμενος
«ἀντὶ τῆς γῆς τὸ ὕδωρ ἐπιχεάμενος καὶ ὑποδεὶς τὸ
στοιχεῖον ἐν τρισὶν περιόδοις τὴν τριήμερον τῆς
ἀναστάσεως χάριν ἀπεμιμήσατο».
• Πρβλ. και Κυρίλλου Ιεροσολύμων, Μυστ. Κατηχήσεις.
 Βάπτισμα και Αγία Τριάς
• Εντούτοις δεν απουσιάζει και η σύνδεση της τρισσής
καταδύσεως με την Αγία Τριάδα (Τερτυλλιανός, ιερός
Χρυσόστομος κ.α.).
• Ιερός Χρυσόστομος: «τρίτον ἡ κατάδυσις γίνεται, ἵνα
μάθῃς ὅτι δύναμις Πατρὸς καὶ Υἱοῦ καὶ Πνεύματος
ἅπαντα ταῦτα πληροῖ».
• Μθ.28,19· Διδαχή· Τερτυλλιανός· Κυπριανός
Καρθαγένης· Ιερώνυμος, Μ. Αθανάσιος:

Ρητή διαβεβαίωση ότι το Βάπτισμα τελείται «εις το όνομα

του Πατρός και του Υιού και του Αγίου Πνεύματος».
Ωριγένης: «non habeatur legitimum baptisma nisi sub
nomine Trinitatis».
 Πίστις και βάπτισμα

• Η αναγέννηση όμως προϋποθέτει την

πίστη και την ομολογία της Αγίας Τριάδος,
αφού «οὐδείς δύναται εἰπεῖν Κύριον
Ἰησοῦν, εἰ μὴ ἐν Πνεύματι ἁγίῳ ».

• Γι’ αυτό και το Βάπτισμα συνδέεται ως

φωτισμός των ψυχών «με την παράδοση
της θεογνωσίας», κατά τον Μ. Βασίλειο.
 Πίστις και Βάπτισμα
• Η εκκλησιαστική πείρα βεβαιώνει ότι η απαρχή
της θεώσεως του θνητού ριζώνει στο
φωτισμό του Βαπτίσματος και την της
«θεογνωσίας παράδοσιν», προϋποθέτει δε την
κάθαρση, οπότε ο άνθρωπος δηλώνει έτοιμος
να συναποθάνει με το Χριστό για να ζήσει μαζί
Του αιωνίως.

• Γι’ αυτό και εξ αρχής η Εκκλησία θεωρούσε ως

Βάπτισμα μείζον και πολυτιμότερον το εξ
αίματος Βάπτισμα των Μαρτύρων της.
 Μ. Βασίλειος
• Η πίστη και το Βάπτισμα συνυφαίνονται ως δύο
αξεχώριστοι τρόποι της σωτηρίας:
«Πίστις καὶ βάπτισμα, δύο τρόποι τῆς σωτηρίας,
συμφυεῖς ἀλλήλοις καὶ ἀδιαίρετοι. Πίστις μὲν γὰρ
τελειοῦται διὰ βαπτίσματος, βάπτισμα δὲ θεμελιοῦται διὰ
τῆς πίστεως καὶ διὰ τῶν αὐτῶν ὀνομάτων ἑκάτερα
πληροῦται».
Η βαπτισματική και εν γένει η μυστηριακή πείρα του
εκκλησιαστικού σώματος είναι η φυσική κοίτη της ορθής
πίστης και διδασκαλίας: Δεν είναι τυχαίο ότι οι Πατέρες
επικαλούνταν συνεχώς το Βάπτισμα και την μετ’
αυτού συνδεόμενη ομολογία πίστης για να
αποδείξουν στους αρειανούς το Ομοούσιον των τρίων
θείων Υποστάσεων.
 Σκοπός του Βαπτίσματος
• Α) Ένταξη στο εκκλησιαστικό σώμα, στο Σώμα του
Χριστού.
• Β) Γέννηση στην εν Χριστώ ζωή δια της μετοχής στο
θάνατο και την ανάστασή Του.
• Γ) Πορεία του ανθρώπου σε μια νέα ζωή ως ιερέας της
δημιουργίας, προφήτης και βασιλιάς κατά μίμηση και
μετοχή στο τρισσόν αξίωμα του Χριστού. (πρβλ. Μαξίμου
Ομολ.: «πάντα γὰρ τὰ μετὰ Θεὸν καὶ πράγματα καὶ
ὀνόματα καὶ ἀξιώματα ὑπὸ τὸν ἐν τῷ Θεῷ διὰ τῆς χάριτος
γενησόμενον ἔσται»)
• Και οι τρεις αυτές κύριες παράμετροι του Βαπτίσματος
συνυφαίνονται αξεδιάλυτα.
 Ειδικότερα:
α) Ένταξη στο εκκλησιαστικό σώμα

• Ένταξη στο εκκλησιαστικό Σώμα διά της εν

Πνεύματι γεννήσεώς μας στην εν Χριστώ
ζωή: «καὶ γὰρ ἐν ἑνὶ πνεύματι ἡμεῖς πάντες
εἰς ἓν σῶμα ἐβαπτίσθημεν… καὶ πάντες ἓν
πνεῦμα ἐποτίσθημεν ».
• Με το Βάπτισμα ενδυόμεθα και ποτιζόμαστε
τον ίδιο τον Χριστό εν πνεύματι αγίω.
• «Ὅσοι εἰς Χριστὸν ἐβαπτίσθητε Χριστόν
ἐνεδύσασθε».
 β) Μυστική μετοχή στο θάνατο και
την ανάσταση του Χριστού
• Η «δι’ ὕδατος καὶ πνεύματος» βάπτισή μας ταυτίζεται με
την μυστική μετοχή μας στο θάνατο του Χριστού και
τον αρραβώνα της αναστάσεώς Του:

Ρωμ 6, 3επ. «ὅσοι ἐβαπτίσθημεν εἰς Χριστὸν Ἰησοῦν

εἰς τὸν θάνατον αὐτοῦ ἐβαπτίσθημεν, συνετάφημεν
οὖν Αὐτῷ διὰ τοῦ Βαπτίσματος εἰς τὸν θάνατον, ἵνα
ὣσπερ ἠγέρθη Χριστὸς ἐκ νεκρῶν διὰ τῆς δόξης τοῦ
Πατρὸς, οὕτω καὶ ἡμεῖς ἐν καινότητι ζωῆς
περιπατήσωμεν· εἰ γὰρ σύμφυτοι γεγόναμεν τῷ
ὁμοιώματι τοῦ θανάτου αὐτοῦ, ἀλλὰ καὶ τῆς
ἀναστάσεως ἐσόμεθα».
 Συνέχεια

• Με το Βάπτισμα, στο οποίο ενεργεί μυστικώς

ο Σταυρός του Κυρίου, ο άνθρωπος καλείται να
ζήσει, τρόπον τινά, μετά το θάνατό του, στη νέα
εν Χριστώ ζωή, συνεργώντας δια της ελεύθερης
βούλησής του με τη χάρη της αναπλάσεως, τη
χάρη της εν Χριστώ υιοθεσίας μας, η οποία
ανοίγει τον προσωπικό ορίζοντα του καθενός
μας στον ορίζοντα των εσχάτων του Πνεύματος.
• Ιερώνυμος (Altercatio, 112): “Perfectum autem
Baptisma, nisi quod in Cruce et
Resurrectione Christi est non potest dici”.

• Χρυσόστομος: «Τὸ Βάπτισμα ὁ Σταυρός ἐστι·

Συνεσταυρώθη γὰρ ὁ παλαιὸς ἡμῶν
ἄνθρωπος… Ὥσπερ γὰρ ἀπέθανεν ὁ Χριστὸς ἐν
τῷ σταυρῷ, οὕτως ἡμεῖς ἐν τῷ βαπτίσματι, οὐ τῇ
σαρκὶ ἀλλὰ τῇ ἁμαρτίᾳ».
 Βάπτισμα και γενική Ιεροσύνη
• Με το Βάπτισμα, ως μυστική μετοχή στο Σταυρό
του Χριστού, εντασσόμαστε στο «βασίλειον
ἱεράτευμα» του Θεού.
• Με το Βάπτισμα και το Χρίσμα ικανωνόμαστε,
ως «ιερείς και βασιλείς» κατ’ εικόνα και μίμησιν
του Μεγάλου Αρχιερέα Χριστού, να
συνδιακονήσουμε ως μέλη της Εκκλησίας, στην
εν Χριστώ δια Πνεύματος Αγίου εκκλησιοποίηση
του κόσμου.
 Βάπτισμα, γενική Ιεροσύνη,
Ευχαριστία
• Το Βάπτισμα είναι η ιεροσύνη των λαϊκών:
Άγιος Ιερώνυμος: «sacerdotium laici, id est
baptisma».

• Το Βάπτισμα φυσικώς οδηγεί στην Ευχαριστία: την

μυστική πρόγευση των Εσχάτων «ἐν τῇ κλάσει τοῦ
ἄρτου».

• Κάθε λαϊκός (δηλ. μέλος του λαού του Θεού)

καθιερώνεται με το Βάπτισμα σε έναν συγκεκριμένο
χαρισματικό τόπο και ρόλο εντός της ευχαριστιακής
Συνάξεως! (Πρβλ. Affanasief, Zizioulas).
 Βάπτισμα, φύση και βούληση
• Στο Βάπτισμα, ως «το κατά Χριστόν
γεννηθῆναι καὶ λαβεῖν αὐτὸ τὸ εἶναι καὶ
ὑποστῆναι μηδὲν ὄντας» (ι. Καβάσιλας), το
Πνεύμα «αναπλάθει» τη φύση μας, μας
αναδημιουργεί τρόπον τινά από το «μη ον» της
φθοράς και του θανάτου. Η εν Πνεύματι γέννησή
μας μάς δίδεται ως δώρο, χωρίς τη συμμετοχή
της θέλησής μας.
• Όμως ενώ η φύση μας θεραπεύεται μόνον δια
της χάριτος του Παρακλήτου, η θέλησή μας
θεραπεύεται από τη χάρη με τη δική μας
ελεύθερη συνέργεια.
 Φύση - βούληση
• Έτσι η αναγέννηση και η ανάσταση του «είναι» μας
αρχίζει από το εδώ και το τώρα με το Βάπτισμα,
• Όμως η καρποφορία της χάριτος και η τελείωσή μας
στην εν Χριστώ ζωή, δηλ. η χριστοποίηση και
εκκλησιοποίησή μας, προσαπαιτεί την εν ασκήσει και
μαρτυρίω συγκατάθεσή μας, την πλήρωση της
εντολής της αγάπης:

Όσιος Μάρκος Ασκητής: «Πᾶς ὁ βαπτισθεὶς ὀρθοδόξως

ἔλαβε μυστικῶς πᾶσαν τὴν χάριν. Πληροφορεῖται δὲ
λοιπόν, κατὰ τὴν ἐργασίαν τῶν ἐντολῶν».
• Συμεών Νέος Θεολόγος (Φιλ. Γ΄. 250):
«Ἀπὸ μὲν τοῦ θείου Βαπτίσματος τὴν τῶν
ἡμαρτημένων λαμβάνομεν ἄφεσιν καὶ τῆς
πρὶν κατάρας ἠλευεθερούμεθα καὶ τῇ
παρουσίᾳ τοῦ Ἁγίου Πνέυματος
ἁγιαζόμεθα· τὴν δὲ τελείαν χάριν… ου τότε·
τοῦτο γὰρ τῶν βεβαιοπίστων , καὶ ἐκ τῶν
ἔργων ταύτην ἐπιδεικνύντων ἐστι…»
 Φύση -βούληση

• Στην πραγματικότητα και η ίδια η

άσκηση, ως συντονισμός του γνωμικού
μας θελήματος με αυτήν του Θεού,
αποτελεί «τελείωση» του Βαπτίσματος:
«παρακαλοῦμεν μὴ εἰς κενὸν τὴν χάριν τοῦ
Θεοῦ δέξασθαι ὑμᾶς». Β΄ Κορ. 6, 1.
 Βάπτισμα: απαρχή της
αναστάσεως
• Με το Βάπτισμα γινόμαστε συνεργοί του Θεού στην
πορεία προς τα έσχατα.
• Την δύναμη αυτή μας τη δίδει ως δωρεά ο Θεός δυνάμει
του απολυτρωτικού έργου του Υιού του, που
παρατείνεται μυστικά εν Πνεύματι εντός της Εκκλησίας.
• Είναι η «απαρχή της αναστάσεως», αλλά δεν είναι η
πλήρης πραγματικότητα της καθολικής αναστάσεως
που προσδοκάμε· είναι ωστόσο η αφετηρία της και η
από το ενταύθα πρόγευση των εσχάτων χάρη στη θεία
δωρεά και την ενεργοποίηση της βουλήσεώς μας.
 Βάπτισμα, φύσις, βούλησις
• Στο Βάπτισμα προ-δηλούται όχι μόνο η αθανασία αλλά
και η ζωή της αναστάσεως, δηλ. η ζωή με το Χριστό.
• Ο Απόστολος μιλά για «ομοίωμα του θανάτου» του
Χριστού στο Βάπτισμα. Πρόκειται όμως ήδη για το
πλήρωμα της πραγματικότητας.
• Ακόμα και αν η μίμησις είναι «εν εικόνι» η «σωτηρία εν
αληθεία» εστίν (άγ. Κύριλλος Ιεροσολύμων).
• Με το Βάπτισμα ο άνθρωπος «απολούεται» πλήρως
από την αμαρτία, διακόπτεται «η τοῦ κακοῦ συμφυία»·
και τούτο σημαίνει ότι ελευθερώνεται από την
αναγκαιότητα του θανάτου.
 συνέχεια
• Εν τούτοις η καθολική ανάσταση αναμένεται·
πιστοποιείται όμως εμπειρικά η βεβαιότητά της, εφόσον
ο βαπτισθείς εν ελευθερία επιτρέψει στο Πνεύμα να
«μορφώσει» μέσα του το Χριστό.
• Πρόκειται για την αρχή της Αναστάσεως, την πρώτη εν
πνεύματι ανάσταση, που αποτελεί ήδη προτύπωση της
δεύτερης καθολικής των σωμάτων αναστάσεως.
• Τα ιερά λείψανα των αγίων, ευρισκόμενα σε κατάσταση
ημιαφθαρσίας είναι μαρτύριον της πρώτης, πνευματικής
αναστάσεως των αγίων και ορατό «σημείο» του καινού
αιώνα, η πρόγευση του οποίου εγκαινιάσθηκε με την
Πεντηκοστή.
 Εσχατολογικός ορίζοντας
• Μάξιμος Ομολογητής: «Τὴν κατὰ σάρκα
πρώτην ἐν Χριστῷ διὰ Πνεύματος
βαπτισθέντες ἀφθαρσίαν, τὴν ἐσχάτην κατ’
αὐτὸν ἐν Πνεύματι, δι’ ἐπιδόσεως ἔργων
ἀγαθῶν δηλονότι καὶ τοῦ κατὰ πρόθεσιν
θανάτου, τὴν προτέραν φυλάξαντες
ακηλίδωτον, ἐκδεχόμεθα».
• Γρηγόριος Νύσσης: «μὴ δύνασθαι δέ, φημί,
δίχα τῆς κατὰ τὸ λουτρὸν ἀναγεννήσεως ἐν
ἀναστάσει γενέσθαι τὸν ἄνθρωπον, οὐ πρὸς
τὴν τοῦ συγκρίματος ἡμῶν ἀνάπλασίν τε καὶ
ἀναστοιχείωσιν βλέπων».
 Φλωρόφκυ
• Το Βάπτισμα είναι η μυστική συν-νέκρωσις
με τον Χριστόν, η συμμετοχή εις τον
εκούσιον θάνατόν Του και την αγάπην της
θυσίας Του· γι’ αυτό και μόνο δημιουργικό
μπορεί να είναι.
• Στο Βάπτισμα τυπούται, σαν σε ζων και μυστικό
«ομοίωμα», ο Σταυρός του Χριστού. Αλλά ο δια
Σταυρού θάνατος είναι η ανάσταση, η οδός και η
πύλη της ζωής: «Εἰς τὴν ἔγερσίν Σου καυχῶμαι·
ὁ γὰρ θάνατός Σου ζωή μου».
Το άγιο Χρίσμα
 Το άγιον χρίσμα
• «Καὶ τοῦτο ἡμῖν ἡ τελετὴ τοῦ θειοτάτου δύναται
μύρου· καὶ γὰρ ἐνεργοὺς ποιεῖ τὰς πνευματικὰς
ἐνεργείας, τὸν μὲν ταύτην, τὸν δὲ ἐκείνην, τὸν δὲ
πλείους, ὣς ἕκαστος πρὸς τὸ μυστήριον ἔχει
παρασκευῆς» ( Ιερός Καβάσιλας).

• «Ὁ δὲ βεβαιὼν ἡμᾶς σὺν ὑμῖν εἰς Χριστὸν καὶ

χρίσας ἡμᾶς Θεός, ὁ καὶ σφραγισάμενος
ἡμᾶς καὶ δοὺς τὸν ἀρραβώνα τοῦ Πνεύματος
ἐν ταῖς καρδίαις ἡμῶν» (Β΄ Κορ 1, 21-22).
 Απόπειρα ορισμού
• Το Άγιο Χρίσμα αποτελεί το μυστήριο της επιδημίας του
Παρακλήτου στον δια του Βαπτίσματος ενταχθέντα στο
Σώμα του Χριστού, την Εκκλησία κατά τρόπο που
βεβαιώνει και επισφραγίζει το Βάπτισμα και καθιστά
ενεργό τον πιστό ως προς τις άκτιστες ενέργειες του
Παρακλήτου.

• Κατά τούτο το Χρίσμα συνιστά το μυστήριο της

επιβεβαίωσης της εν Χριστώ ελευθερίας, καθώς και
της πλήρους κατάφασης της προσωπικής
ετερότητος κάθε πιστού χάρη στη δωρεά των
ποικίλων χαρισμάτων του ενός Πνεύματος.
 Ιστορικό θεμέλιο
• Η χρίσις του σαρκωμένου Λόγου κατά
την ανθρωπότητά Του από το Άγιο
Πνεύμα:
«οὐχ ὡς προφήτης ἐνεργείᾳ χριόμενος,
παρουσίᾳ δὲ ὅλου τοῦ χρίοντος, ὥστε
ἄνθρωπον μὲν γενέσθαι τὸ χρῖσαν καὶ
Θεὸν τὸ χριόμενον» (Ιερός Δαμασκηνός)
 Κύριλλος Ιεροσολύμων
• «Κἀκεῖνος μὲν (ο Χριστός) ἐν Ἰορδάνῃ
λουσάμενος ποταμῷ καὶ τῶν χρωτῶν τῆς
θεότητος μεταδοὺς τοῖς ὕδασιν, ἀνέβαινεν
ἐκ τούτων, καὶ Πνεύματος Ἀγίου οὐσιώδης
ἐπιφοίτησις αὐτῷ ἐγίνετο… Καὶ ἡμῖν
ὁμοίως ἀναβεβηκόσιν ἀπὸ τῆς
κολυμβήθρας τῶν ἱερῶν ναμάτων χρῖσμα,
τὸ ἀντίτυπον ὃ ἐχρίσθη Χριστὸς. Τοῦτο
δε ἐστι τὸ Ἅγιον Πνεῦμα».
 Ιστορικοδογματική αναφορά:
Η Καινή Διαθήκη

• Η μαρτυρία των Πράξεων 8, 14-17

(Πέτρος και Ιωάννης στη Σαμάρεια),
• Πραξ. 19, 6 (Πάυλος στα υψίπεδα της
Εφέσου).
 Σημασία
• Το κείμενο αυτό σαφώς μας λέει ότι με το
χρίσμα ο άρτι βαπτισθείς ανοίγεται στον
ορίζοντα της προσωπικής Πεντηκοστής,
βιώνει την πρόγευση των Εσχάτων, γίνεται
συνόμιλος των Αποστόλων στο υπερώον
της Ιερουσαλήμ.
 συνέχεια
• Είναι το μυστικό γεγονός της έκχυσης του
Παναγίου Πνεύματος στον βαπτισμένο και
άρα η συμπερίληψή του στην κοινωνία του
Αγίου Πνεύματος (1Κορ. 12, 13), ως κατά
χάριν Χριστού και άρα ως εν Πνεύματι
(κατά χάρη), αδελφού του Χριστού και
κατά χάριν Υιού του Θεού.
 διευκρινίσεις
• Τούτο βέβαια δεν σημαίνει ότι παραθεωρείται εν
προκειμένω η παρουσία του ίδιου του Χριστού
κατά την τέλεση του Μυστηρίου· κάθε άλλο:
Όπως τονίζει ο Καβάσιλας, ο ίδιος ο Χριστός
είναι το «χρίσμα και το μύρο» μας λόγω του
ότι με την υποστατική ένωση των δύο
φύσεων στο ένα και αδιαίρετο πρόσωπό του η
αγία ανθρώπινη φύση του κατέστη πηγή των
θείων ενεργειών της Αγίας Τριάδος.
 συνέχεια
• Η ενέργεια του Πνεύματος δεν νοείται
αποσυνδεδεμένη από το γεγονός του Χριστού
(Γρηγόριος Νύσσης, «ἀλλὰ δεῖ τὴν εἰς τὸν Κύριον
προϋποκεῖσθαι πίστην»)· ουτέ καν ως μία «νέα
οικονομία» επιτρέπεται να εκληφθεί (πρβλ. Ν.
Νισσιώτης, Kirche, 67· επίσης Βλ. Λόσκυ).
• Η άκτιστος ενέργεια της θείας Οικονομίας είναι
μία και κοινή των Τριών Υποστάσεων της
Τριάδος, μολονότι κατά την εκδήλωσή της
εκάστη των τριών Υποστάσεων «ἰδιάν τινά
λέγεται συντέλειαν εἰσενέγκαι»
Χάρισμα δυνάμεως και αληθείας
• Με το Χρίσμα δεν εισερχόμαστε απλώς
σε μια νέα κατάσταση· πολύ περισσότερο
μας χορηγείται μια χαρισματική
εξουσία, καθώς επιβεβαιώνεται η χάρις
του Βαπτίσματος και οπλιζόμαστε με τη
δύναμη, την αλήθεια και την αγαθότητα,
που μας ικανώνουν να αντιπαλαίψουμε τις
φθοροποιές δυνάμεις.
 συνέχεια
• Τούτο δηλώνει ξεκάθαρα ο Eυαγγελιστής
Ιωάννης:
Α΄ Ιω. 2, 27:«καὶ ὑμεῖς τὸ χρῖσμα ὃ ἐλάβετε απ’
αὐτοῦ μένει ἐν ὑμῖν, καὶ οὐ χρείαν ἔχετε ἵνα τις
διδάσκει ὑμᾶς, ἀλλ’ ὡς τὸ αὐτοῦ χρίσμα
διδάσκει ὑμᾶς περὶ πάντων, καὶ άληθές ἐστιν,
καὶ οὐκ ἔστι ψεῦδος».
Πώς να μη θυμηθούμε εδώ το περίφημο του
Παυλίνου της Νόλα: de ore omnium fidelium
pendeamus, quia in ore omnium fidelium
Spiritus Dei loquitur.
 Προφητεία Ιωήλ

• Προφήτης Ιωήλ: «καὶ ἔσται ἐν ταῖς

ἐσχάτιαις ἡμέραις ἐκχεῶ ἀπὸ τοῦ
Πνεύματός μου ἐπὶ πᾶσαν σάρκα… ».
 Συμπέρασμα

• Η Εκκλησία είναι η κοινωνία της θεώσεως

και εν ταυτώ ο ορίζοντας της
εσχατολογικής φανέρωσης της Δόξας του
Τριαδικού Θεού στα πρόσωπα των κατά
χάριν χριστών-υιῶν Του και συνακόλουθα
ολάκερης της κτίσης.