Φάσεις της Εκκλησίας

Εισαγωγική παρατήρηση

• Η Εκκλησία ως κοινωνία λογικών και νοερών όντων,

δημιουργημένη από τον Τριαδικό Θεό ως κατ’ εικόνα και
καθ’ ομοίωσίν Του πορεύεται από το Α της δημιουργίας
αυξητικά μέσω φάσεων προς την τελείωση, το Ω των
εσχάτων του Πνεύματος.
• Η Εκκλησία ως εικόνα της Τριαδικής κοινωνίας αλλά, και
εικόνα του κόσμου είναι ο ενοποιητικός παράγοντας της
δημιουργίας κατ’ εικόνα και τύπο του Θεού.
• Αυτό σημαίνει μια δυναμική χαρισματική πραγματικότητα
που διέρχεται από στάδια καθ’ οδόν προς την
πληρότητα.
 συνέχεια
• Μιλώντας για φάσεις της Εκκλησίας,
κατ’ ουσίαν μιλούμε για φάσεις της
ίδιας δημιουργίας.
• Και τούτο γιατί η Εκκλησία δεν είναι μια
περιοχή εντός του σύμπαντος, δεν
είναι ένα τμήμα ή μια παρένθεση εντός
της ιστορίας.
 Συνέχεια
• Η Εκκλησία είναι η εντελέχεια του σύμπαντος και το
μυστικό κέντρο που δομεί υπόρρητα την Ιστορία.

• Τούτο σημαίνει ότι η Εκκλησία απλώνεται και αγκαλιάζει

τον κόσμο στην φυσική, κοινωνική και ιστορική του
διάσταση, αλλά δεν απορροφάται, ούτε ταυτίζεται
αλλοτριωτικά με αυτόν.
• Η Εκκλησία είναι η ιστορική αλλά και ταυτόχρονα
μυστική (υπεριστορική και εσχατολογική) κοινωνία.
• Οικοδομείται ως οίκος Θεού, αλλά και πορεύεται ως
λαός του Θεού μέσα στην Ιστορία:
 Τούτο σημαίνει:
• Η Εκκλησία ως εικόνα (για διαφορετικό
λόγο) του Θεού, του κόσμου και του
ανθρώπου νοηματοδοτεί την Ιστορία·
δεν νοηματοδοτείται από αυτή.
Με άλλη διατύπωση: Ό, τι ελέχθη για τη
σχέση κόσμου και Εκκλησίας ισχύει
mutatis mutandis και για τη σχέση ιστορίας
και Εκκλησίας.
 Φάσεις της Εκκλησίας
• Μπορούμε να κάνουμε λόγο για φάσεις της μίας
και αδιαίρετης Εκκλησίας, εννοώντας ή
υπεμφαίνοντας τον δυναμικό και εξελικτικό
χαρακτήρα του θείου σχεδίου για τη σωτηρία του
ανθρώπου και τον εκκλησιασιμό του σύμπαντος
κόσμου.
• Ο λόγος μας περί φάσεων της Εκκλησίας είναι
ανοικτός στην περαιτέρω ερμηνευτική
ανάπτυξη: Αρκετοί σύγχρονοι θεολόγοι (όχι
μόνον Ορθόδοξοι) έχουν αποπειραθεί να
διακρίνουν στάδια ή φάσεις εκδίπλωσης του
μυστηρίου της Εκκλησίας.
 Το μοντέλο Morris
• Εκτέθηκε από τον θεολόγο της
αμερικανικής προτεσταντικής παράδοσης
της μεγάλης Αφύπνισης Μόρις.
 Καρμίρης
• Στην Εκκλησιολογία του έχει εκθέσει τις
φάσεις της Εκκλησίας ο Ι. Καρμίρης.
 Ο π. Ι. Ρωμανίδης / Ναυπάκτου
Ιερόθεος
• Υπενθυμίζει την προ της δημιουργίας, προαιώνια,
άκτιστη Εκκλησία (Ρωμανίδης 2004: 76) «ὡς
κεκρυμμένη ἐν τῷ Θεῷ βασιλεία καὶ δόξα ἐν ῇ κατοικεῖ ὁ
Θεὸς μετὰ τοὺ Λόγου καὶ τοῦ Πνεύματος Αὐτοῦ». Ως
πρώτη φάση της κτιστής πλέον Εκκλησίας αναφέρει την
δημιουργία των αιώνων και των ασωμάτων νόων, και εν
συνεχεία τον χρόνο και τον αισθητό κόσμο, εντός του
οποίου δημιουργήθηκε ο άνθρωπος ως σύνδεσμος της
νοεράς ενέργειας των αγγέλων με το λόγο και τη
σωματικότητα. Η ιδέα έχει βέβαια πατερικές ρίζες
(Γργόριος Θεολόγος, περί ανθρώπου).
• Στην μυστική πραγματικότητας της άκτιστης Εκκλησίας
αναφέρεται και ο Ναυπάκτου Ιερόθεος (??).
 Ματσούκας

• Στην συνέχεια αναπαράγουμε το μοντέλο

φάσεων της Εκκλησίας το οποίο εξέθεσε
εκτενώς στη Δογματική του ο Ν.
Ματσούκας.
 Οι φάσεις της Εκκλησίας εν
περιλήψει
• Α) Η Εκκλησία των «πρωτοτόκων» (του πρώτου νοητού
κόσμου).
• Β) Η Εκκλησία της παραδείσιας κοινωνίας (μικτή
κατάσταση).
• Γ) Η φάση της εκλογής και του περιούσιου λαού (η
Qahal Jaweh: Δευτ. 23, 2επ.· Α΄ ??Παραλ. 28,8??,· Μιχ.
2,5, Ψαλμ. 74,2) Morris, Ecclesiology, 21-33.
• Δ) Η Εκκλησία του Παρακλήτου (η παρούσα φάση
θεμελιωμένη στην ένσαρκο οικονομία του Χριστού
εγκαινιάζεται από την Πεντηκοστή ως πρόγευση των
εσχάτων της αφθαρσίας· η Εκκλησία τώρα αναδεικνύεται
νικήτρια κατά του θανάτου ως η αγία αναστημένη
ανθρωπότητα του Χριστού).
• Ε) Η εσχατολογική τελείωση της Εκκλησίας.
 Γργόριος Παλαμάς
• Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς υπαινίσσεται μια
παρεμφερή διάκριση των φάσεων ή σταθμών
της θείας οικονομίας, η οποία είναι εδώ
ενδιαφέρουσα:
• «μετὰ τὸν φυσικὸν νόμον, μετὰ τὸν γραπτὸν
νόμον, μετὰ τὴν πρώτην τοῦ Κυρίου παρουσίαν
καὶ τὸν κατ’ αὐτὴν τῆς χάριτος νόμον, ὁ τῆς
δευτέρας τῆς Χριστοῦ παρουσίας ἔσται πάντως
καιρός» (Ὁμιλία 32, 9, ΕΠΕ 10, 318).
 Μελέτιος Πηγάς
• Εκδιπλώνει τις φάσεις της Εκκλησίας σε μια πλούσια σε
τυπολογικές ερμηνείες χωρίων της Π.Δ. έκθεση που απηχεί το Εβρ.
11 (πρβλ. Α΄ Κλημ. 9-12, PG 1, 228 - 233). Εκκινεί από την
παραδείσια κατάσταση επιμένει ιδίως στον Άβελ, τον «τῆς Χριστοῦ
Εκκλησίας ταξιάρχην»,ως «ἀπαρχὴ τῶν δικαιοθησομένων ἐκ
πίστεως». Προχωρά στον Νώε και τον Αβραάμ, «ἐν ᾧ λαμπράν τινα
δέχεται καὶ παρέχεται μορφὴν ἡ πίστις». Έπειτα αναφέρεται εκτενώς
στην υπό τον Μωυσή εκκλησία της ερήμου για να φτάσει στην
Εκκλησία του ενσάρκου Λόγου, η οποία εισάγεται στη δόξα του
Θεού δια του Σταυρού του Χριστού και να ανοίξει εν τέλει τον
ορίζοντα της θεολογικής μας σκέψης στη εσχατολογική δόξα της
Εκκλησίας και του Θεού. (Περὶ τῆς ἀρχῆς τοῦ πάπα, Τόμος χαράς,
475-482??). Ως θεμέλιο της Εκκλησίας εν προκειμένω προβάλλεται
το μυστήριο της θείας προαιώνιας εκλογής. Η ουσία του ανήκειν
στην Εκκλησία εντοπίζεται στην πίστη, ο
«χαρακτήρας»διαζωγραφείται από την εν Χριστώ ζωή, ενώ η
τελείωση έρχεται «δια παθημάτων», δηλ. δια της μετοχής στο
Σταυρό του Χριστού. Περιττό να σημειώσω ότι εδώ ο Πηγάς
προϋποθετει την πατερική διδασκαλία περί της ενεργείας του
μυστηρίου του Σταυρού πρό, κατά και μετά το ιστορικό γεγονός του
Γολγοθά.
 Προσοχή

• Η διακρίσεις, που εισάγει ο άγιος

Γρηγόριος, δεν πρέπει να θεωρηθούν
στατικά, ούτε να κατανοηθούν με βάση ένα
σήμα αποκλειστικής διάζευξης που
αντιπαραθέτει το νόμο προς τη χάρη και
τον τύπο προς την αλήθεια:
• Ακόμα και στην Εκκλησία του περιούσιου λαού (του
Ισραήλ της ερήμου) ο τύπος δεν αποσυνδεόταν από την
αυτοαλήθεια, τον άσαρκο του Θεού Λόγο, που εν
Πνεύματι φανέρωνε τη δόξα του Θεού δια «συμβολικῶν
ὁράσεων». Ο τύπος νοηματοδοτείτο ήδη από την
αλήθεια στην οποία παρέπεμπε.
• Ακόμα και στην περίοδο του Νόμου οι δίκαιοι και φίλοι
του Θεού, εξάλλου, «εὕρισκον χάριν ἐνώπιον» του Θεού
και έφταναν εν τω ασάρκω Λόγω σε μέθεξη (αν και
αμυδρή και πρόσκαιρη) της άκτιστης δόξας του Γιαχβέ.
Τούτο σημαίνει ότι και του Νόμου το περιεχόμενο ήταν η
χάρη, για όσους ήταν σε θέση να διαπεράσουν το
«γράμμα» και να φτάσουν στο Πνεύμα (Θυμίζω ότι ο
ιερός Αυγουστίνος στο De doctrina christiana 3, 9, 13,
αποκαλέι τους Πατριάρχες και Προφήτες της ΠΔ
πνευματικούς και ελεύθερους ??).
• «Ἡ χάρις τῆς Νέας Διαθήκης μυστικῶς τῷ
τῆς Παλαιᾶς κέκρυπται γράμματι· διό φησιν
ὁ Ἀπόστολος, ὅτι ὁ νόμος πνευματικῶς
ἐστιν. Ὁ οὖν νόμος, τῷ μέν γράμματι,
παλαιοῦται καί γηράσκει καταργούμενος·
τῷ δέ πνεύματι,νεάζει διαπαντός
ἐνεργούμενος. Ἡ γάρ χάρις παντελῶς
ἀπαλαίωτος» (Μάξιμος Ομολογητής, Περὶ
Θεολογίας καὶ τῆς ἐνσάρκου οἰκονομίας
πθ΄ PG 90, 1121).
 Αγιορειτικός Τόμος
• Υπό το πρίσμα αυτό οι φάσεις της
Εκκλησίας πρέπει να ιδωθούν όχι με βάση
το διαζευκτικό δίπολο ελλιπές – τέλειο,
αλλά το δυναμικό σχήμα μυστήριο –
φανέρωση.
• Έτσι βλέπει το ζήτημα ένα μείζων κείμενο
της Ορθόδοξης Δογματικής Θεολογίας: Ο
Αγιορειτικός Τόμος του 1341.
• Τα «δόγματα» της Εκκλησίας του Παρακλήτου
(«τῆς κατὰ τὸ Εὐαγγέλιον πολιτείας») αποτελούν
φανέρωση των «μυστηρίων… τοῦ διὰ Μωυσέως
νόμου».
• Και τα αγαθά του μέλλοντος αιώνος θα
φανερώσουν περίτρανα τα μυστήρια της νυν
φάσης της Εκκλησίας, τα οποία από τώρα
«μυστικῶς ἐν Πνεύματι τοῖς ἀξίοις προφαίνονται»
μόνον στους κεκαθαρμένους δι’ ασκήσεως
(Χρήστου, τόμος Β΄, 567-568).
 Α΄ φάση: Η Εκκλησία του πρώτου
νοητού κόσμου
• Η Εκκλησία αρχίζει με τη δημιουργία του κόσμου
των αγγελικών δυνάμεων της υπέρχρονης (αλλ’
όχι υπεραιώνιας) κατάστασης των αιώνων και
των πνευμάτων.
• Προηγείται άλλος κόσμος και ακολουθεί ο
επίγειος.
• (Θα λέγαμε ότι η γη δημιουργήθηκε όχι ως το
κέντρο του σύμπαντος, αλλά ως μια επί μέρους
διάσταση του σύμπαντος που δημιούργησε ο
Θεός κτίζοντας την Εκκλησία).
 Α΄ φάση
• Πρόκειται για την Εκκλησία των «πρωτοτόκων»,
την πόλη του «Θεοῦ τοῦ ζῶντος», Ἱερουσαλήμ
ἐπουράνιον (Εβρ. 12, 22-23) .
• Σημείωση, την ιδέα αυτή μεταγενέστεροι
εκκλησιαστικοί συγγραφείς, όπως ο Κλήμης
Αλεξ. και ο Μ. Βασίλειος, θα την επαναλάβουν
με έμφαση, μιλώντας για την Εκκλησίας ως
«ουράνια», δηλ. όντως «πολιτεία» και
αξιοποιώντας εν προκειμένω μια σχετική στωική
αντίληψη.
 Συνέχεια
• Η Εκκλησία δημιουργείται, συνεπώς,
εξαρχής ως κοινωνία (πολιτεία, πόλη),
άρα ως σώμα αγάπης, στο οποίο
πρόκειται να συμπεριληφθούν όλα τα
υπόλοιπα μέλη της κτίσης μετά τη
δημιουργία του αισθητού κόσμου και την
κορωνίδα του: τον άνθρωπο ως
«μεθόριο», «μικτό επόπτη της ορατής
κτίσης και μύστη της αοράτου».
Η προ καταβολής κόσμου σύλληψη
της Εκκλησίας
• Η Εκκλησία είναι το οικουμενικό σώμα
αγάπης που δημιουργήθηκε κατά την
προαιώνια βουλή του Θεού, δηλ. την
συμπερίληψη των πάντων στο σώμα του Υιού
(εκκλησιασμός του σύμπαντος κόσμου), και άρα
την κατά χάρη «υιοθεσία» μας, την μετοχή στην
πληρότητα της τριαδικής αγαπητικής κοινωνίας:
Γι’ αυτό εξ αρχής η Εκκλησία υπάρχει ως
πλήρωμα κατ’ εικόνα του κτίσαντος αυτήν. Εδώ
θεμελιώνεται η καθολικότητά της, όπως θα
δούμε.
 συνέχεια
• Όπως λέει Ευδοκίμωφ (theologie moral
117), το «βασίλειον ιεράτευμα» έχει κληθεί
για να οικοδομήσει τη ζωή του με βάση
την αρχή του τριαδικού δόγματος: δηλ.
την αγαπητική περιχώρηση και
ενότητα εν τη ετερότητι!
• Αυτό δεν μπορεί να γίνει παρά μόνον δια
της υιοθεσίας μας εν Χριστώ διά
Πνεύματος.
 Εφεσ. 1, 3-4
• Εφεσ. 1, 3-4: «Εὐλογητὸς ὁ Θεὸς καὶ
Πατὴρ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ὁ
εὐλογήσας ἡμᾶς ἐν πάσῃ εὐλογία
πνευματικῇ ἐν τοῖς ἐπουρανίοις ἐν
Χριστῷ, καθῶς ἐξελέξατο ἡμᾶς ἐν αὐτῷ
πρὸ καταβολῆς κόσμου, εἶναι ἡμᾶς
ἁγίους καὶ ἀμώμους κατενώπιον αὐτοῦ, ἐν
ἀγάπῃ προορίσας ἡμᾶς εἰς υἱοθεσίαν
διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς αὐτόν… »
 Εκλογή, Υιοθεσία, ενότητα

• Σύμφωνα με το συγκλονιστικό αυτό χωρίο:

1) Η αιτία του ότι ανήκουμε στην Εκκλησία δεν είναι κάποια
δική μας ικανότητα ή χαρακτηριστικό, αλλά το μυστήριο
της θείας εκλογής.
2) Ο Χριστός είναι προαιωνίως το αρχέτυπό μας, γιατί η
εκλογή μας για την κοινωνία της αγιότητας έγινε προ
καταβολής κόσμου εν Χριστώ.
3) Το να είναι κανείς μέλος της Εκκλησίας σημαίνει να
αυξάνει στη χάρη της εν Χριστώ υιοθεσίας, στην
οποία μας προόρισε εν αγάπη ο Θεός προ αιώνων.
 Ξανά: Θεία εκλογή
• Θεμέλιο της Εκκλησίας είναι η
προαιώνιος εκλογή των μελών της από
το Θεό διά του Λόγου και εν τω Λόγω Του.

• Η ύπαρξη, η ενότητα, η αλήθεια και η

ζωή της Εκκλησίας δεν εξαρτάται από
εμάς, αλλά από την παρουσία σε αυτή
του Λόγου εν αγίω Πνεύματι κατά την
προαιώνια ευδοκία του Πατρός.
 Θεία εκλογή

• Κατά τον άγιο Ιγνάτιο τον Θεοφόρο η Εκκλησία

είναι «ἐκλελεγμένη» κατά την βουλή του Θεού
Πατρός και του Ιησού Χριστού του Θεού μας.

• Προς Εφεσ., προοίμ.: «…προωρισμένῃ πρὸ

αἰώνων εἶναι διὰ παντὸς εἰς δόξαν παράμονον
ἄτρεπτον, ἡνωμένῃ καὶ ἐκλελεγμένῃ ἐν πάθει
ἀληθινῷ ἐν θελήματι τοῦ πατρὸς καὶ Ἰησοῦ
Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν…»
 συνέχεια

• Ακόμα περισσότερο: Στον προϋπάρχοντα

Λόγο του Πατρός τα μέλη κάθε τοπικής
Εκκλησίας είναι «προτετυπωμένα» προ
του αιώνος.
 συνέχεια
• Αυτό δεν σημαίνει απόλυτο προορισμό
δυτικού τύπου· υπεμφαίνει ότι η μυστική
ταυτότητα της Εκκλησίας πρέπει να
αναζητηθεί στα άρρητα και αναφή,
υπερουράνια άγια των αγίων, στην
προαιώνια άκτιστη τριαδική αγάπη και
δόξα.
 Στράτευση και θρίαμβος
• Η στατική αντίληψη περί σωτηρίας και τελείωσης
προκάλεσε το στεγανό διαχωρισμό
στρατευομένης και θριαμβεύουσας Εκκλησίας.
• Η πατερική θεολογία όμως φιλοτεχνεί μια
δυναμική και δραματική εικόνα της πορείας της
Εκκλησίας στην οποία στράτευση και θρίαμβος
συνυπάρχουν.
• Η Εκκλησία καλείται διαρκώς να θριαμβεύει επί
του κακού, να υπερβαίνει τα όρια της
κτιστότητας.
• Η Εκκλησία είναι πάντοτε στρατευομένη και
θριαμβεύουσα.
Εκκλησία και σάρκωση του Λόγου
• Με την Σάρκωση και εν γένει το εν σαρκί σωτηριώδες
έργο Του ο Λόγος φανερώνει την «πνευματική»
Εκκλησία της Π.Δ. «ἐν σαρκί».

• Σαρκωθείς ο Υιός του Θεού «Ἐκκλησίας σάρκαν

ἀνέλαβε» (Χρυσόστομος).

• Τούτο σημαίνει ότι η Εκκλησία ως το σώμα Αυτού στον

Οποίο κατοικεί «πᾶν τὸ πλήρωμα τῆς θεότητος
σωματικῶς» αναδεικνύεται διά του Πνεύματος του Θεού
και του Υιού αυτού από την ημέρα της Πεντηκοστής
νικήτρια κατά της φθοράς και του θανάτου.
 Εκκλησία και Σάρκωση
• Εν τη αναστημένη σαρκί του Υιού του Θεού οι Εκκλησία
εκλήθη κατά την προαιώνια βουλή του Πατρός «εἶναι διὰ
παντὸς εἰς δόξαν παράμονον, ἄτρεπτον» (Άγιος
Ιγνάτιος).

• Στην Εκκλησία του Παρακλήτου ο άνθρωπος φτάνει στην

μέθεξη της άκτιστης δόξα της Αγίας Τριάδος δια της
κοινωνίας και εν τη κοινωνία των μυστηρίων του εν σαρκί
φανερωθέντος Λόγου του Θεού (Χριστού).

• Έτσι σε αντίθεση με τους δικαίους της «πνευματικής»

Εκκλησίας της ΠΔ οι άγιοι της Εκκλησίας του
Παρακλήτου (οι μετέχοντες στο Ποτήριον της ΚΔ)
ακτινοβολούν εν τη κοινωνία της Σαρκός του Χριστού
δόξα «ἀκατάργητον» βιώνοντας έτσι από τώρα την α΄
ανάσταση και προσδοκώντας την δεύτερη στα Έσχατα.
Η Σάρκωση ως ειδοποιός διαφορά

Η προϋπάρχουσα «πρώτη» Εκκλησία

«πνευματική οὖσα, ἐφανερώθη ἐν τῇ σαρκὶ
τοῦ Χριστοῦ» (Κλήμης Ρώμης).

«…Ἐξαίρετον δέ τι ἔχει τὸ εὐαγγέλιον, τὴν

παρουσίαν τοῦ σωτῆρος, κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ
Χριστοῦ, τὸ πάθος αὐτοῦ, καὶ τὴν ἀνάστασιν·
οἱ γὰρ ἀγαπητοὶ προφῆται κατήγγειλαν εἰς αὐτόν·
τὸ δὲ εὐαγγέλιον ἀπάρτισμά ἐστιν
ἀφθαρσίας. πάντα ὁμοῦ καλά ἐστιν, ἐὰν ἐν
ἀγάπῃ πιστεύητε» (Ιγνάτιος Αντιοχείας)
 Αρχέγονη εκκλησιολογική
συνείδηση

• Ο Πισαριόφ (403) συνοψίζει την αρχέγονη

χριστιανική αντίληψη περί της Εκκλησίας ως
κοινωνίας που δεν περιορίζεται από το χρόνον
και το χώρο, αλλά τον αγκαλιάζει γράφοντας:
«Έτσι η Εκκλησία, κατά την αντίληψη των
Αποστολικών Πατέρων, δεν περιορίζεται, ως
προς την ύπαρξή της, από χωροχρονικές
σχέσεις. Η σφαίρα επιρροής της είναι
απεριόριστη».
 Η αρχέγονη εκκλησιολογική
συνείδηση
• Άγιος Ιγνάτιος, Πρὸς Φιλαδελφεῖς:

«Καλοὶ καὶ οἱ ἱερεῖς, κρεῖσσον δὲ ὁ ἀρχιερεὺς ὁ

πεπιστευμένος τὰ ἅγια τῶν ἁγίων, ὃς μόνος
πεπίστευται τὰ κρυπτὰ τοῦ θεοῦ· αὐτὸς ὢν θύρα
τοῦ πατρός, δι ̓ ἧς εἰσέρχονται Ἀβραὰμ καὶ
Ἰσαὰκ καὶ Ἰακὼβ καὶ οἱ προφῆται καὶ
ἀπόστολοι καὶ ἡ ἐκκλησία. πάντα ταῦτα εἰς
ἑνότητα θεοῦ.».
 Έσχατα
• Η κατάληξη που σφραγίζει ολόκληρη την ιστορία της
θείας οικονομίας.
• Πρόκειται για την εν πνεύματι τελείωση του προαιωνίως
προορισμένου μυστηρίου της υιοθεσίας των πιστών δια
της «απολυτρώσεως τοῦ σώματός» τους.
• Η κατάπαυση όλων των δεινών που προκάλεσε η
στρεβλωτική επενέργεια της αμαρτίας και του διαβόλου
στον κόσμο.
• Τελική μετοχή στην βασιλεία, στην άκτιστη φυσική δόξα
της Αγίας Τριάδος, η πρόγευση της οποίας ως «εν
αρραβώνος μέρει» είναι ήδη γεγονός από την Εκκλησία
του Παρακλήτου.
• Πρόκειται για την «ανέσπερο» και «αδιάδοχο» ημέρα,
την «ογδόη ημέρα».