WALIDACJA PODSTAWOWYCH METOD ANALIZY CUKRU BIAEGO

Krystyna LISIK
Zakad Cukrownictwa Politechnika dzka

Szkoa Letnia, Zakopane 2006

Definicje
Walidacja jest potwierdzeniem przez zbadanie i przedstawienie obiektywnego dowodu, e zostay spenione szczegowe wymagania dotyczce konkretnie zamierzonego zastosowania (wg PN-EN ISO/IEC 17025:2005).
Walidacja obejmuje: metody nieznormalizowane,

opracowane lub rozwijane przez laboratorium,

metody znormalizowane, stosowane poza zakresem normalizacji, w praktyce, wszystkie metody stosowane w danym laboratorium.
Szkoa Letnia, Zakopane 2006 2

Podczas procesu walidacji naley okreli nastpujce cechy charakterystyczne metod analitycznych:
1. dokadno, 6. granic wykrywalnoci,

2. 3. 4. 5.

precyzj, powtarzalno, odtwarzalno, niepewno wyniku pomiaru,

7. specyficzno i selektywno, 8. liniowo, 9. zakres pomiarowy.

Szkoa Letnia, Zakopane 2006

Definicje wg PN-ISO 5725:2002

Dokadno stopie zgodnoci midzy wynikiem badania a przyjt wartoci odniesienia. Do opisu dokadnoci metody pomiarowej stosuje si dwa terminy: poprawno i precyzja Poprawno stopie zgodnoci midzy wartoci redni otrzyman na podstawie duej serii wynikw badania a wartoci prawdziw lub przyjt wartoci odniesienia.

Szkoa Letnia, Zakopane 2006

Definicje wg PN-ISO 5725:2002

Precyzja stopie zgodnoci pomidzy niezalenymi wynikami badania otrzymanymi w ustalonych warunkach. Precyzja nie ma odniesienia do wartoci rzeczywistej lub innej okrelonej wartoci. Zaley tylko od rozkadu bdw losowych (przypadkowych). Precyzja jest pojciem, ktre opisuje zmienno wynikw powtarzanych. Za miar precyzji przyjmuje si zwykle odchylenie standardowe wynikw badania lub jego pochodne. Im wiksze jest odchylenie standardowe, tym precyzja jest mniejsza.

Skrajnymi przypadkami okrelania precyzji s warunki powtarzalnoci i warunki odtwarzalnoci.

Szkoa Letnia, Zakopane 2006 5

Definicje wg PN-ISO 5725:2002

Powtarzalno precyzja warunkw powtarzalnoci. przy spenieniu

Warunki powtarzalnoci warunki, w ktrych niezalene wyniki badania takich samych jednostek badania s otrzymane: za pomoc tej samej metody, w tym samym laboratorium, przez tego samego operatora, z uyciem tego samego wyposaenia, w krtkich odstpach czasu.
Szkoa Letnia, Zakopane 2006 6

Definicje wg PN-ISO 5725:2002

Odchylenie standardowe powtarzalnoci odchylenie standardowe wynikw badania otrzymanych w spenionych warunkach powtarzalnoci. Jest to miara rozrzutu rozkadu wynikw badania w spenionych warunkach powtarzalnoci.

1 n sr (xi x ) 2 n 1 n 1
Szkoa Letnia, Zakopane 2006 7

Definicje wg PN-ISO 5725:2002

Granica powtarzalnoci warto, ktrej z prawdopodobiestwem 95% nie przekracza warto bezwzgldna rnicy midzy dwoma wynikami badania otrzymanymi w spenionych warunkach powtarzalnoci. Granic powtarzalnoci oznacza si zwykle przez r.

Szkoa Letnia, Zakopane 2006

W przypadku metod znormalizowanych, w normalnej praktyce laboratoryjnej, wykonuje si co najmniej dwa rwnolege oznaczenia i porwnuje rnic bezwzgldn midzy wynikami z pewn wartoci krytyczn. T wartoci krytyczn jest granica powtarzalnoci okrelona wzorem:

r 2,8 s r
gdzie: sr odchylenie standardowe powtarzalnoci wyznaczone na znacznej liczbie pomiarw. Zaleca si, aby warto bezwzgldna rnicy nie przekraczaa granicy powtarzalnoci. Jeeli warto ta nie przekracza r, to oba wyniki uznaje si za poprawne, a ich redni podaje si jako wynik kocowy.
Szkoa Letnia, Zakopane 2006 9

Definicje wg PN-ISO 5725:2002

Odtwarzalno odtwarzalnoci. precyzja w warunkach

Warunki odtwarzalnoci warunki, w ktrych wyniki badania takich samych jednostek badania s otrzymane:
za pomoc tej samej metody, w rnych laboratoriach, przez rnych operatorw, z uyciem rnego wyposaenia.
Szkoa Letnia, Zakopane 2006 10

Definicje wg PN-ISO 5725:2002

Odchylenie standardowe odtwarzalnoci odchylenie standardowe wynikw badania otrzymanych w spenionych warunkach odtwarzalnoci. Jest to miara rozrzutu wynikw badania przy spenieniu warunkw odtwarzalnoci.

1 n 2 sR (xi x) n 1 n 1

Szkoa Letnia, Zakopane 2006

11

Definicje wg PN-ISO 5725:2002

Granica odtwarzalnoci warto, ktrej z prawdopodobiestwem 95% nie przekracza warto bezwzgldna rnicy midzy dwoma wynikami badania otrzymanymi w spenionych warunkach odtwarzalnoci. Granic odtwarzalnoci oznacza si zwykle przez R i wyraa wzorem:

R 2,8 s R
gdzie: sR odchylenie standardowe odtwarzalnoci.
Szkoa Letnia, Zakopane 2006

12

Definicje wg PN-ISO 5725:2002

Niepewno wyniku pomiaru parametr zwizany z wynikiem pomiaru, charakteryzujcy rozrzut wartoci, ktre mona w uzasadniony sposb przypisa wielkoci mierzonej. Laboratorium powinno ustali procedur szacowania niepewnoci wyniku pomiaru (analiz), otrzymanego dan metod.
Miar niepewnoci moe by np. odchylenie standardowe (lub jego wielokrotno) albo poowa szerokoci przedziau ufnoci, odpowiadajcego okrelonemu prawdopodobiestwu.
Szkoa Letnia, Zakopane 2006 13

Definicje wg PN-ISO 5725:2002

Warunki powtarzalnoci poredniej warunki, w ktrych niezalene wyniki badania takich samych jednostek badania s otrzymane:
za pomoc tej samej metody,

w tym samym laboratorium, z uyciem tego samego wyposaenia, przez rnych operatorw, w duszych odstpach czasu.

Szkoa Letnia, Zakopane 2006

14

Badania wasne - Cel bada

Wyznaczenie w warunkach powtarzalnoci cech charakterystycznych znormalizowanych, oficjalnych, metod analizy cukru biaego stosowanych w Laboratorium Analityki Cukrowniczej Instytutu Chemicznej Technologii ywnoci.

Szkoa Letnia, Zakopane 2006

15

Badania wasne - Metodyka bada

Zwalidowanio 7 podstawowych metod analitycznych stosowanych do oceny jakoci cukru biaego: oznaczenie polaryzacji - metoda ICUMSA GS2/3-1 (1994), oznaczenie wilgotnoci - metoda ICUMSA GS2/3-15 (1994), oznaczenie zwizkw redukujcych - metoda Knighta i Allena z EDTA ICUMSA GS2/3-5 (2001), metoda Instytutu Berliskiego PN-A-74855-5:1998, oznaczenie zabarwienia roztworu cukru - metoda ICUMSA GS2/3-10 (2005), oznaczenie typu zabarwienia cukru krystalicznego metoda ICUMSA GS2-13 (1998), oznaczenie zawartoci popiou konduktometrycznego metoda ICUMSA GS2/3-17 (2002).
Szkoa Letnia, Zakopane 2006 16

Badania wasne - Metodyka bada

Kade oznaczenie wykonano w 10 powtrzeniach w warunkach powtarzalnoci, tj:
w tej samej prbie cukru,

za pomoc tej samej metody, w tym samym laboratorium, z uyciem tego samego wyposaenia, w krtkich odstpach czasu, przez tego samego analityka.
Szkoa Letnia, Zakopane 2006

17

Badania wasne - Metodyka bada

Na podstawie uzyskanych wynikw pomiarw wyznaczono cechy charakterystyczne badanych metod: warto redni, rozstp, odchylenie standardowe powtarzalnoci, wzgldne odchylenia standardowe powtarzalnoci, wspczynnik zmiennoci, granice powtarzalnoci.
Szkoa Letnia, Zakopane 2006 18

Badania wasne - Metodyka bada

Wyznaczone parametry porwnano z precyzj okrelon w:
przepisach ICUMSA, rozporzdzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 lutego 2004 r. w sprawie metod analiz niektrych produktw i pproduktw przemysu cukrowniczego, polskich normach PN-A-74855 dotyczcych metod bada.
Szkoa Letnia, Zakopane 2006 19

Badania wasne - Wyniki

Uzyskane wyniki s przedstawione w kolejnych tabelach 1 -15

Szkoa Letnia, Zakopane 2006

20

Tabela 1. Parametry statystyczne walidacja metody oznaczania polaryzacji cukru biaego

Wyniki

Liczba pomiarw
Warto rednia Najmniejsza warto Najwiksza warto Rozstp Odchylenie standardowe powtarzalnoci Wzgldne odchylenie standardowe powtarzalnoci Wspczynnik zmiennoci Granica powtarzalnoci

n
x

10 99,781 Z 99,71 Z 99,83 Z 0,12 Z 0,0502 Z

x min
x max
R x x max x min
1 n sr (xi x)2 n 1 n 1
RSDr sr x

0,00050 0,050 % 0,140 Z

21

sr 100 x

r 2,8 s r
Szkoa Letnia, Zakopane 2006

Tabela 2. Porwnanie precyzji oznaczania polaryzacji cukru biaego

W warunkach powtarzalnoci rnica midzy wynikami dwch rwnolegych oznacze nie powinna przekracza:
ICUMSA GS2/3-1 (1994) Rozp. MR i RW z dnia 13.02.2004 r. PN-A-74855-5: 1998 Cukier. Metody bada Badania wasne

0,066 Z
Wynik podaje si z dokadnoci 0,01 Z

0,1 Z
Wynik podaje si z dokadnoci 0,1 Z

0,066 Z
Wynik podaje si z dokadnoci 0,1 Z

= 0,140 Z

Szkoa Letnia, Zakopane 2006

22

Tabela 3. Parametry statystyczne walidacja metody oznaczania wilgotnoci cukru biaego

Wyniki

Liczba pomiarw
Warto rednia Najmniejsza warto Najwiksza warto Rozstp Odchylenie standardowe powtarzalnoci Wzgldne odchylenie standardowe powtarzalnoci Wspczynnik zmiennoci Granica powtarzalnoci

n
x

10 0,0103 % (m/m) 0,008 % (m/m) 0,013 % (m/m) 0,005 % (m/m) 0,00132 % (m/m)

x min
x max
R x x max x min
1 n sr (xi x)2 n 1 n 1
RSDr sr x

0,128 12,8 % 0,0037 % (m/m)

23

sr 100 x

r 2,8 s r
Szkoa Letnia, Zakopane 2006

Tabela 4. Porwnanie precyzji oznaczania wilgotnoci cukru biaego

W warunkach powtarzalnoci rnica midzy wynikami dwch rwnolegych oznacze nie powinna przekracza:
ICUMSA GS2/1/3-15 (1994)
Rwnolege oznaczenia s poprawne, jeeli adne z nich nie rni si wicej ni o 10 % od redniej arytmetycznej. Nie ma danych o precyzji metody z testw midzylaboratoryjnych.

Rozp. MR i RW PN-A-74855-4: 1996 z dnia 13.02.2004 Cukier. Metody bada

Badania wasne

0,02 % (m/m) 0,005 % (m/m) =0,004 % (m/m)

Wynik podaje si z dokadnoci 0,01 % (m/m)

Szkoa Letnia, Zakopane 2006

24

Tabela 5. Parametry statystyczne walidacja metody Knighta i Allena oznaczania inwertu

Wyniki

Liczba pomiarw
Warto rednia Najmniejsza warto Najwiksza warto Rozstp Odchylenie standardowe powtarzalnoci Wzgldne odchylenie standardowe powtarzalnoci Wspczynnik zmiennoci Granica powtarzalnoci

n
x

20 0,0047 % (m/m) 0,004 % (m/m) 0,006 % (m/m) 0,002 % (m/m) 0,000979 % (m/m)

x min
x max
R x x max x min
1 n sr (xi x)2 n 1 n 1
RSDr sr x

0,208 20,8 % 0,0027 % (m/m)

25

sr 100 x

r 2,8 s r
Szkoa Letnia, Zakopane 2006

Tabela 6. Porwnanie precyzji oznaczania inwertu metod Knighta i Allena

W warunkach powtarzalnoci rnica midzy wynikami dwch rwnolegych oznacze nie powinna przekracza:
ICUMSA GS2/3-1 (2001) Rozp. MR i RW z dnia 13.02.2004 PN-A-74855-6: 1998 Cukier. Metody bada Badania wasne

0,004 % (m/m) 0,005 % (m/m)

W zakresie: 0,009 % 0,04 %

0,01 % (m/m)
Wynik podaje si z dokadnoci 0,001 % (m/m)

=0,003 % (m/m)

Szkoa Letnia, Zakopane 2006

26

Tabela 7. Parametry statystyczne walidacja metody Instytutu Berliskiego oznaczania inwertu

Wyniki

Liczba pomiarw
Warto rednia Najmniejsza warto Najwiksza warto Rozstp Odchylenie standardowe powtarzalnoci Wzgldne odchylenie standardowe powtarzalnoci Wspczynnik zmiennoci Granica powtarzalnoci

n
x

20 0,0161 % (m/m) 0,014 % (m/m) 0,019 % (m/m) 0,005 % (m/m) 0,00173 % (m/m)

x min
x max
R x x max x min
1 n sr (xi x)2 n 1 n 1
RSDr sr x

0,108 10,8 % 0,0048 % (m/m)

27

sr 100 x

r 2,8 s r
Szkoa Letnia, Zakopane 2006

Tabela 8. Porwnanie precyzji oznaczania inwertu metod Instytutu Berliskiego

W warunkach powtarzalnoci rnica midzy wynikami dwch rwnolegych oznacze nie powinna przekracza:
Rozp. MR i RW z dnia 13.02.2004 PN-A-74855-6: 1998 Cukier. Metody bada Badania wasne

ICUMSA

ICUMSA nie zaleca Metody Instytutu Berliskiego do oznaczania inweru w cukrze biaym

0,02 % (m/m)
w cukrze przemysowym

0,01 % (m/m)
Wynik podaje si z dokadnoci 0,01 % (m/m)

=0,005 % (m/m)
Przy zawartoci inwertu 0,016 % (m/m)

Szkoa Letnia, Zakopane 2006

28

Tabela 9. Parametry statystyczne walidacja metody oznaczania zabarwienia roztworu cukru biaego
Wyniki

Liczba pomiarw
Warto rednia Najmniejsza warto Najwiksza warto Rozstp Odchylenie standardowe powtarzalnoci Wzgldne odchylenie standardowe powtarzalnoci Wspczynnik zmiennoci Granica powtarzalnoci

n
x

10 16,56 IU 16,2 IU 17,2 IU 1,0 IU 0,328 IU

x min
x max
R x x max x min
1 n sr (xi x)2 n 1 n 1
RSDr sr x

0,0198 2,0 % 0,92 IU

29

sr 100 x

r 2,8 s r
Szkoa Letnia, Zakopane 2006

Tabela 10. Porwnanie precyzji oznaczania zabarwienia roztworu cukru biaego

W warunkach powtarzalnoci rnica midzy wynikami dwch rwnolegych oznacze nie powinna przekracza:
ICUMSA GS2/3-10 (2005) Rozp. MR i RW z dnia 13.02.2004 PN-A-74855-7:1998/ AZ1:2005 Cukier. Badania wasne Metody bada

Nie zawiera procedury oznaczania W zakresie do 50 IU zabarwienia roztworu cukru biaego

3 IU

3 IU
W zakresie do 50 IU

= 0,9 IU
Przy zabarwieniu 17 IU

Szkoa Letnia, Zakopane 2006

30

Tabela 11. Parametry statystyczne walidacja metody oznaczania typu zabarwienia cukru krystalicznego
Wyniki

Liczba pomiarw
Warto rednia Najmniejsza warto Najwiksza warto Rozstp Odchylenie standardowe powtarzalnoci Wzgldne odchylenie standardowe powtarzalnoci Wspczynnik zmiennoci Granica powtarzalnoci

n
x

10 1,778 1,74 1,82 0,08 0,0326

x min
x max
R x x max x min
1 n sr (xi x)2 n 1 n 1
RSDr sr x

0,0183 1,8 % 0,091

31

sr 100 x

r 2,8 s r
Szkoa Letnia, Zakopane 2006

Tabela 12. Porwnanie precyzji oznaczania typu zabarwienia cukru krystalicznego - reflektancji
W warunkach powtarzalnoci rnica midzy wynikami dwch rwnolegych oznacze nie powinna przekracza:
ICUMSA GS2-13 (1998) Rozp. MR i RW z dnia 13.02.2004

PN-Cukier Metody bada

Badania wasne

0,135
Refleksometr Sucroflex firmy Dr Kernchen

Nie zawiera Nie zawiera procedury oznaczania procedury oznaczania reflektancji reflektancji

= 0,091
Refleksometr Succharoflex firmy Schmidt&Heansch

Szkoa Letnia, Zakopane 2006

32

Tabela 13. Parametry statystyczne walidacja metody oznaczania popiou konduktometrycznego

Wyniki

Liczba pomiarw
Warto rednia Najmniejsza warto Najwiksza warto Rozstp Odchylenie standardowe powtarzalnoci Wzgldne odchylenie standardowe powtarzalnoci Wspczynnik zmiennoci Granica powtarzalnoci

n
x

10 0,0121 % (m/m) 0,0117 % (m/m) 0,0126 % (m/m) 0,0009 % (m/m) 0,000291 % (m/m)

x min
x max
R x x max x min
1 n sr (xi x)2 n 1 n 1
RSDr sr x

0,024 2,4 % 0,00081 % (m/m)

33

sr 100 x

r 2,8 s r
Szkoa Letnia, Zakopane 2006

Tabela 14. Porwnanie precyzji oznaczania popiou konduktometrycznego

W warunkach powtarzalnoci rnica midzy wynikami dwch rwnolegych oznacze nie powinna przekracza:
ICUMSA GS2/3-17 (2002) Rozp. MR i RW z dnia 13.02.2004
Nie zawiera procedury oznaczania popiou konduktometrycznego

PN-A-74855-8: 1998 Cukier. Metody bada

Badania wasne

0,00115 % (m/m)
Przy przecitnej zawartoci popiou 0,0123 % (m/m)

0,005 % (m/m) =0,00081 % (m/m)

Wynik podaje si z dokadnoci 0,01 % (m/m)
Przy zawartoci popiou 0,0121 % (m/m)

Szkoa Letnia, Zakopane 2006

34

Tabela 15. Zestawienie precyzji oznaczania podstawowych metod analizy cukru biaego
Oznaczanie Polaryzacja Wilgotno Inwert metod Knighta i Allena Zabarwienie roztworu Reflektancja [Z] [%] [%] [IU] [typ] ICUMSA 0,066 -- 0,004 3 0,135 0,00115 Rozp. MR i RW z dnia 13 lutego 2004 r. 0,1 0,02 0,005 ------PN-Cukier Metody bada 0,066 0,005 0,01 3 -- 0,005 Badania wasne 0,140 0,004 0,003 0,9 0,091 0,00081

Popi konduktometryczny [%]

- rnica midzy wynikami dwch rwnolegych oznacze wykonanych w warunkach powtarzalnoci

Szkoa Letnia, Zakopane 2006 35

Podsumowanie
Na podstawie wyznaczonych cech charakterystycznych metod analitycznych wykazano, e oficjalne metody stosowane do oceny jakoci cukru biaego w Laboratorium Analityki Cukrowniczej s wykonywane poprawnie i speniaj wymagania zawarte w przepisach ICUMSA, w rozporzdzeniu Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 lutego 2004 r. oraz w polskich normach dotyczcych metod bada.

Szkoa Letnia, Zakopane 2006

36

Literatura
1. Dobecki M. (red.): Zapewnienie jakoci analiz chemicznych. Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nefera, Wyd. 3, d 2004, ISBN 83-88261-14-2. 2. PN-ISO 5725-1:2002. Dokadno (poprawno i precyzja) metod pomiarowych i wynikw pomiarw. Cz 1: Oglne zasady i definicje. 3. PN-ISO 5725-2:2002. Dokadno (poprawno i precyzja) metod pomiarowych i wynikw pomiarw. Cz 2: Podstawowa metoda okrelania powtarzalnoci i odtwarzalnoci standardowej metody pomiarowej. 4. PN-ISO 5725-3:2002. Dokadno (poprawno i precyzja) metod pomiarowych i wynikw pomiarw. Cz 3: Porednie miary precyzji standardowej metody pomiarowej. 5. PN-ISO 5725-4:2002. Dokadno (poprawno i precyzja) metod pomiarowych i wynikw pomiarw. Cz 4: Podstawowe metody wyznaczania poprawnoci standardowej metody pomiarowej. 6. PN-ISO 5725-5:2002 Dokadno (poprawno i precyzja) metod pomiarowych i wynikw pomiarw. Cz 5: Alternatywne metody wyznaczania precyzji standardowej metody pomiarowej. 7. PN-ISO 5725-6:2002 Dokadno (poprawno i precyzja) metod pomiarowych i wynikw pomiarw. Cz 6: Stosowanie w praktyce wartoci okrelajcych dokadno. 8. PN-ISO/IEC 17025:2005. Oglne wymagania dotyczce kompetencji laboratoriw badawczych i wzorcujcych.
Szkoa Letnia, Zakopane 2006 37