Leki przeciwkaszlowe

Antitussica

Prezentacja przygotowana dla potrzeb edukacyjnych;

wyk. mgr farm. Klaudia Prusak
Leki przeciwkaszlowe to grupa niejednorodna pod względem
budowy chemicznej i mechanizmu działania. Należą do niej
substancje hamujące odruch kaszlowy na drodze ośrodkowej
oraz obwodowej. Leki przeciwkaszlowe stosowane są w
uporczywym suchym kaszlu z towarzyszącym podrażnieniem
dróg oddechowych.
 Mechanizm działania

Ze względu na punkt uchwytu wyróżniamy leki działające:

 ośrodkowo - hamują czynność ośrodka oddechowego i

ośrodka kaszlu w rdzeniu przedłużonym
(substancje opioidowe tj. kodeina, dekstrometorfan i
nieopioidowe tj. butamirat)
 obwodowo – zmniejszają wrażliwość receptorów
czuciowych w drogach oddechowych lub hamują włókna
czuciowe w oskrzelach, płucach i opłucnej
(lewodropropizyna, śluzy roślinne)
 Śluzy roślinne
 działanie osłaniające na błonę Korzeń prawoślazu
śluzową
Sirupus Althaeae
 działanie bardzo słabe/ leczenie
Liście podbiału
objawowe-wspomagające (jako
dodatek do innych leków) Farfarae folium
 Mało działań niepożądanych, Kwiat dziewanny
bezpieczne w stosowaniu u Sirupus Verbasci
dzieci i osób starszych
Liście i kwiat malwy
Wchodzą w skład ziołowych
mieszanek wykrztuśnych
np. Pectosan
 Leki dostępne w obrocie - OTC
Wśród leków przeciwkaszlowych bez recepty
dostępnych w Polsce wyróżniamy:

DEKSTROMETORFAN
Acodin tabl., Gripex sasz., DexaPini sir.
FOSFORAN KODEINY
Thiocodin, HerbaPini sir.
BUTMIRAT
Sinecod sir./gtt.
LEWODROPROPIZYNA
Levopront, Solvetusan, Unituss Junior (sir.)
 Preparaty złożone

• Leki przeciwkaszlowe są dostępne także w postaci

preparatów wieloskładnikowych. Zazwyczaj dostępne są w
połączeniu z lekami przeciwhistaminowymi i
przeciwbólowymi w preparatach złożonych, które są
stosowane w celu leczenia objawów przeziębienia i grypy.

• W obrocie aptecznym możemy spotkać się z preparatami

łączącymi substancje przeciwkaszlowe z substancjami
wykrztuśnymi. Takie połączenie stosuje się w celu
nawilżenia dróg oddechowych przez zwiększenie sekrecji
śluzu w oskrzelach.
 Wśród dostępnych połączeń wyróżniamy:

dekstrometorfan + dekspantenol
Acodin Duo sir.

dekstrometorfan + paracetamol + pseudoefedryna

Antygrypin tabl., GripexHot Zatoki sasz.

dekstrometorfan + wyciąg z pędów sosny + nalewka z kopru włoskiego

DexaPini sir.

kodeina + wyciąg z pędów sosny + nalewka z kopru włoskiego

HerbaPini sir., Sirupus compositus sir.

kodeina + ziele tymianku

Neoazarina tabl.
 Wybór postaci i praktyczne wskazówki

Leki p/kaszlowe dostępne są w postaci: syropu, kropli doustnych, tabletek,

kapsułek i saszetek do sporządzenia zawiesiny doustnej.

Przy wyborze postaci leku warto mieć na uwadze:

 Krople doustne – mają stężoną postać leku; lepszy wybór dla małych dzieci, które
mogą mieć problem z połykaniem. Podanie leku o małej objętości = dogodniejsza
aplikacja leku dziecku.
 Syropy bez cukru – dla diabetyków
 Tabletki powlekane – dobry wybór dla osób, które stosują lek
poza warunkami domowymi. Postać leku łatwiejsza w transporcie i wygodniejsza w
stosowaniu np. w trakcie pracy
 Preparaty złożone (z dekspantenolem) – dla pacjentów u których odruch kaszlu
spowodował podrażnienie górnych dróg oddechowych
*dekspantenol – miejscowe działanie, wspomaga regenerację śluzówki gardła
 Wskazania do stosowania
 Leczenie objawowe suchego kaszlu

(! Bez zalegania wydzieliny w drogach

oddechowych)

 Doraźne stosowanie w suchym, męczącym kaszlu

w przebiegu nieżytów górnych dróg oddechowych

 Okresowe hamowanie nieproduktywnego kaszlu

o różnej przyczynie

 Leczenie kaszlu po wdychaniu substancji

drażniącym (np. chlor na basenie)

 Doraźne leczenie objawów przeziębienia, grypy,

Polecaj stosowanie leków p/kaszlowych
stanów z przebiegiem zapalenia zatok (leki – najlepiej na noc, kiedy ból i
wieloskładnikowe)
podrażnienie dróg oddechowych mogą
być najbardziej nasilone.
 Bezpieczeństwo w ciąży i w trakcie karmienia piersią
 Prawie wszystkie leki p/kaszlowe są przeciwwskazane u
kobiet w ciąży; wyjątek – butamirat (Sinecod, Supremin), ale
nie w I trymestrze ciąży!

 W większości leki p/kaszlowe dostępne w obrocie aptecznym

są przeciwwskazane u kobiet w okresie laktacji;
-butamirat (po konsultacji z lekarzem)
-dekstrometorfan (stosunkowo bezpieczny, nie przenika do
mleka matki)
-!!! przeciwskazane: lewodropropizyna (brak wystarczających
badań w tym kierunku), kodeina (wysokie ryzyko wysąpienia
działań niepożadanych)
Najważniejsze działania niepożądane
Głównie wynikają ze stosowania kodeiny lub dekstrometorfanu
i dotyczą objawów typowych dla opioidów:

nudności, wymioty, zawroty głowy, zaparcia,

nadmierna sedacja (działanie nasenne)

Leki zawierające dekstrometorfan i kodeinę są często

nadużywane w celach pozamedycznych. Dlatego nie zaleca
się ich stosowania przez dłuższy czas oraz przekraczania
zalecanych dawek ze względu na możliwość uzależnienia.
 Dnia 1.07.2015 weszła w życie ustawa z dnia 24.06.2015 o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu
narkomanii oraz niektórych innych ustaw.

Głównym celem wprowadzenia zmian jest walka z dopalaczami. Bardzo istotną zmianą w nowych przepisach
jest ograniczenie możliwości wwożenia na teren Polski środków zastępczych oraz nowych substancji
psychoaktywnych co w sposób oczywisty ograniczy dostęp do tych środków, które bardzo często
wykorzystywane są jako substancję służące do odurzenia. Organem egzekwującym zakaz przewozu wyżej
wymienionych środków jest Służba Celna.

Jakie nowe możliwości daje ustawa farmaceucie bądź technikowi farmacji?

Przede wszystkim daje możliwość odmowy wydania ww. produktów jeśli mają podejrzenie, że
mogą one zostać wykorzystane w celach pozamedycznych powodujących zagrożenie dla
zdrowia i życia.

Jednocześnie nowa ustawa narzuca farmaceutom i technikom farmacji szereg nakazów:

• Nie wolno wydać pacjentowi więcej niż jedno opakowanie środków zawierających w składzie pseudoefedrynę,
dekstrometorfan lub kodeinę posiadającego kategorię dostępności „wydawane bez przepisu lekarza - OTC”.
• Zakazuje sprzedaży ww wymienionych środków osobom, które nie ukończyły 18 roku życia. Jeśli farmaceuta
bądź technik farmacji ma problem z ustaleniem wieku osoby, próbującej nabyć ww środki farmaceuta
upoważniony jest do żądania okazania dokumentu stwierdzającego wiek osoby.
• Zakazuje sprzedaży wysyłkowej produktów ograniczonych wiekiem pacjenta.
• Farmaceuta bądź też technik farmacji podczas wydawania ww wymienionych preparatów ma obowiązek
podania informacji pacjentowi, że wydawany produkt leczniczy zawiera substancję psychoaktywną, i podaje
pacjentowi informację na temat sposobu dawkowania oraz o możliwych zagrożeniach i działaniach
niepożądanych związanych ze stosowaniem tego produktu leczniczego.
 Najważniejsze środki ostrożności
Zachowaj ostrożność zalecając leki przeciwkaszlowe takim grupom pacjentów jak:

 Pacjenci z leczoną farmakologicznie depresją (leki z kodeiną i dekstrometorfanem)

 Pacjenci z zaburzeniami czynności układu oddechowego (tj. astma,
mukowiscydoza, rozstrzeń oskrzeli) – dot. preparatów z dekstrometorfanem i
kodeiną (depresja oddechowa)
 Kobiety w ciąży
 Dzieci – kodeina od 18 r.ż., dekstrometorfan od 6 r.ż.
 Pacjenci z problemem zaparć – Kodeina i dekstrometorfan (działanie zapierające)

Dzieciom i młodzieży poniżej 18 r.ż. Polecaj leki p/kaszlowe, które działają

obwodową – lewodropropizynę (pow. 2 r.ż. – bezpieczne stosowanie).
 Leki wykrztuśne
Expectorans

Prezentacja przygotowana dla potrzeb edukacyjnych;

wyk. mgr farm. Klaudia Prusak
Leki wykrztuśne stosowane są w stanach zapalnych górnych dróg
oddechowych, którym towarzyszy kaszel z odkrztuszaniem
gęstej plwociny; najczęciej w wyniku zaostrzenia się astmy,
przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP), zapalenia
płuc i oskrzeli czy mukowiscydozy.

Expectorans działają wykrztuśnie, nawilżająco, ochronnie na

nabłonek oddechowy oraz rozrzedzają wydzielinę.
 Mechanizm działania
1. Leki sekretolityczne
(ułatwiają usunięcie wydzieliny zwiększając stopień jej
uwodnienia oraz objętość, a także wspomagają jej
usuwanie przez indukowanie odruchów kaszlowych)

• Hipertoniczne sole NaCl

• Saponiny roślinne (wyciąg z bluszczu)
• Sulfogwajakol
• Gwajafenzyna
• Sól emska (mieszanina soli alkalicznych)
 Mechanizm działania
1. Leki mukolityczne
(zmieniają właściwości fizykochemiczne wydzieliny
dróg oddechowych, zmniejszają lepkość śluzu
degradacje mostków disiarczkowych
odpowiedzialnych za usieciowienie glikoprotein
wydzieliny (tj. mucyna)

• N-acetylocysteina
• Erdosteina
 Mechanizm działania
1. Leki mukokinetyczne
(stymulują wytwarzanie surfaktantu, pobudzają transport śluzu w drogach
oddechowych; poprzez obniżenie napięcia powierzchniowego,
zmniejszają lepkość patologicznej wydzieliny, regulując w ten sposób
pracę aparatu rzęskowego- efekt: śluz nie przylega do nabłonka
oddechowego a jego nadmiar jest łatwiejszy do odkrztuszenia)

• Ambroksol
• Bromheksyna
 Mechanizm działania
1. Leki mukoregulujące
(działają na drodze pośredniej poprzez zmianę składu i ilości wydzieliny)

• Karbocysteina
 Leki bez recepty (OTC)
(Większość leków wykrztuśnych jest dostępna w Polsce bez recepty)

 N-acetylocysteina
ACC Optima, ACC Classic, Fluimucil Muko
 Leki bez recepty (OTC)
(Większość leków wykrztuśnych jest dostępna w Polsce bez recepty)

 Karbocysteina
Flegamax, Mukolina
 Leki bez recepty (OTC)
(Większość leków wykrztuśnych jest dostępna w Polsce bez recepty)

 Erdosteina
Erdomed Muko
 Leki bez recepty (OTC)
(Większość leków wykrztuśnych jest dostępna w Polsce bez recepty)

 Ambroksol
Flavamed, Deflegmin
 Leki bez recepty (OTC)
(Większość leków wykrztuśnych jest dostępna w Polsce bez recepty)

 Bromheksyna
Flegamina Classic, Flegatussin caps
 Leki bez recepty (OTC)
(Większość leków wykrztuśnych jest dostępna w Polsce bez recepty)

 Hipertoniczne sole NaCl

 Wyciąg z bluszczu
 Hedersal, Prospan
 Gwajafenazyna
Guajazyl
 Sulfogwajakol
 Sól emska
Sal Ems facitinum
 Leki bez recepty (OTC)
(Leki wykrztuśne w Polsce często występują w postaci
preparatów wieloskładnikowych)
Przykłady:
• Bromheksyna + wyciąg płynny z liści babki lancetowatej i kwiatów dziewanny
(Flegatussin)
• Gwajafenezyna + Paracetamol + Pseudoefedryna + Dekstrometorfan (Grypolek)
• Sulfogwajakol + wyciąg z tymianku + wyciąg z pierwiosnka lekarskiwego
(Herbapect)
 Wybór preparatu – praktyczne wskazówki

• Syropy: te zawierające alkohol p/wskazane u dzieci

poniżej 3 r.ż., u kobiet w ciąży i w czasie karmienia piersią
• Krople, syropy, postacie rozpuszczalne w wodzie: dla
osób z problemem z przełykaniem
• Tabletki i kapsułki: dla osób stosujące lek poza
warunkami domowymi

W trakcie stosowania leków wykrztuśnych należy zwiększyć ilość

płynów spożywczych w ciągu dnia. Takie postępowanie będzie
korzystne dla zwiększenia efektywności leczenia.
 Bezpieczeństwo w ciąży
Ze względu na brak badań na temat
bezpieczeństwa, większość leków wykrztuśnych
nie można stosować w trakcie ciąży.
Jeżeli u pacjentki występuje uporczywy kaszel
dopuszcza się polecić nebulizacje z
hipertonicznych roztworów soli NaCl (wyrób
medyczny Nebu-Dose Hipertonic) lub zalecić
inhalacje parowe z dodatkiem olejków
eterycznych (olejek sosnowy, olejek
terpentynowy, olejek z drzewa herbacianego).

Przeciwskazane:
N-acetylocysteina, ambroksol, bromheksyna,
karbocysteina, erdosteina, wyciąg z bluszczu,
olejek: anyżowy, eukaliptusowy, miętowy i
tymiankowy
 Bezpieczeństwo w laktacji
Ze względu na brak badań na temat
bezpieczeństwa, większość leków wykrztuśnych
nie można stosować w trakcie laktacji.
Jeżeli u pacjentki występuje uporczywy kaszel
dopuszcza się polecić N-acetylocysteinę,
ambroksol, bromheksynę i hipertoniczne
roztwory soli NaCl do nebulizacji.

Przeciwskazane (brak danych o profilu

bezpieczeństwa):
erdosteina, karbocysteina, gwajafenezyna,
sulfogwajakol, wyciąg z bluszczu
 Istotne działania niepożądane
• Leki wykrztuśne mogą podrażniać błonę śluzową
przewodu pokarmowego: ból brzucha, zgaga, biegunka i
nudności

Inne: szumy uszne, tachykardia, niedociśnienie tętnicze,

zapalenie jamy ustnej, pokrzywka, wysypka, obrzęki, świąd,
wypryski, gorączka;
Dość częstym objawem niepożądanym (ambroksol)
jest zaburzenie smaku.
 Środki ostrożności i przeciwwskazania
Polecając leki wykrztuśne, zwróć uwagę na niektóre grupy
pacjentów, gdyż w pewnych przypadkach konieczne będzie
wydanie dodatkowych zaleceń:
 Pacjenci z chorobami przewodu pokarmowego:
(leki wykrztuśne mogą nasilać objawy choroby wrzodowej
żołądka); bezpiecznie jest polecić (leki mukokinetyczne)
ambroksol, bromheksynę. Leki te najlepiej zażyć po posiłku.
 Pacjenci stosujący leki przeciwkaszlowe:
NIE NALEŻY ICH ŁĄCZYĆ Z LEKAMI WYKRZTUŚNYMI !!!
(Lek wykrztuśny – rano; Lek przeciwkaszlowy – wieczorem)
 Koniec.
Dziękuję za uwagę!