หน่วยการเรียนรู้

ที่ 4
การขยายพันธุ์
พืช
 การขยายพันธุ์
พืช
การขยายพันธุ์พืช หมายถึง
การเพิ่มปริมาณต้นพืชจากต้นแม่
เพียงต้นเดียว ให้มีจำนวนมากขึ้น
โดยต้นพืชที่เกิดขึ้นใหม่ยังคงมี
คุณสมบัติ คุณลักษณะเหมือนต้น
เดิมการขยายพันธุ์พืชแบ่งออก
เป็ น2ลักษณะคือ การขยายพันธุ์
แบบอาศัยเพศ และการขยาย
พันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ
 การขยายพันธุ์แบบ
อาศัยเพศ

การขยาย
พันธุ์พืช

การขยายพันธุ์แบบไม่
อาศัยเพศ
1.การขยายพันธุ์แบบ
อาศัยเพศ
การขยายพันธุ์แบบอาศัยเพศ
คือการนำเมล็ดของพืชไปเพาะหรือ
ปลูกเพื่อให้เกิดเป็ นพืชต้นใหม่ หรือ
ที่เรียกว่าการเพาะเมล็ด
การเพาะเมล็ดการเพาะเมล็ด
(Seed) หมายถึง การนำเมล็ดพันธุ์
พืชที่ผ่านการคัดคุณภาพมาแล้ว นำ
มาปลูกไว้ในพื้นที่จำกัดที่เตรียมไว้
โดยเฉพาะ เช่น กระบะเฉพาะ แปลง
เพาะ หรือภาชนะต่าง ๆ มีการดูแล
รักษาเอาใจใส่ เป็ นพิเศษ จนกระทั่ง
เมล็ดงอกเป็ นต้นกล้า เหมาะกับพืช
พวกข้าว ผักต่างๆยกเว้นผักกาดหัว
 วัตถุประสงค์ของการ
เพาะเมล็ด
- เพื่อประหยัดหรือไม่ให้เปลือง
เมล็ดพันธุ์เมล็ดพันธุ์พืชบาง
ชนิดมีขนาดเล็กเกินไป ไม่
ทนทานต่อโรค แมลง และสิ่ง
แวดล้อม ต้องดูแลเป็ นพิเศษ
-ได้จำนวนต้นพืชในปริมาณตาม
ที่ต้องการ
-ได้ต้นพืชที่มีอายุและการเจริญ
เติบโตเท่าๆ กัน
 ข้อดี-ข้อเสีย ของการขยายพันธุ์แบบอาศัย
เพศ(การใช้เมล็ด)
ข้อดี ข้อเสีย
1.ทำได้โดยง่ายและรวดเร็ว ได้ต้น 1. มีการกลายพันธุ์ และมักเป็ น
พันธุ์จำนวนมาก ไปในทางที่เลวกว่าต้นพ่อแม่
2. เมล็ดมีขนาดเล็กและไม่แห้งตาย 2. ออกผลช้ากว่า
ง่าย จึงทำ
3.ได้ต้นที่สูงใหญ่จึงไม่สะดวก
ให้สะดวกในการขนส่ง
ต่อการเก็บเกี่ยวและดูแลรักษา
3. ไม่ค่อยติดโรคไวรัสจากต้นแม่
3. ต้นที่ได้มีขนาดที่ไม่สม่ำเสมอ
3. มีรากแก้ว ทำให้มีความแข็งแรง
4.พืชบางชนิดไม่มีเมล็ดหรือเป็ น
สามารถ
หมัน
หยั่งรากลงไปได้ลึกจึงหาน้ำและ
อาหารได้ดี 5. พืชบางชนิดเพาะเมล็ดแล้ว
งอกช้า ใช้เวลานาน
4. ทำได้ทุกฤดูกาล
2.การขยายพันธุ์แบบไม่
อาศัยเพศ
การขยายพันธุ์แบบไม่
อาศัยเพศ หมายถึง การนำ
ส่วนต่างๆของพืช ไปทำให้
เกิดราก เกิดยอด แล้วเจริญ
เติบโตเป็ นพืชต้นใหม่สามารถ
ให้ผลผลิตต่อไปได้การขยาย
พันธุ์พืชโยไม่ใช้เพศทำได้
หลายวิธี เช่น การตัดชำ การ
ตอนกิ่ง การทาบกิ่ง การติดตา
การต่อกิ่ง และ การเพาะเลี้ยง
เนื้อเยื่อ เป็ นต้น
 1.การตอนกิ่ง (การขยายพันธุ์แบบ
ไม่อาศัยเพศ)
การตอนกิ่ง คือ การทำให้กิ่งหรือต้นพืชเกิดรากขณะติดอยู่
กับต้นแม่ จะทำให้ได้ต้นพืชใหม่ ที่มีลักษณะทางสายพันธุ์
เหมือนกับต้นแม่ทุกประการ
โดยมีขั้นตอนการปฏิบัติ ดังนี้
1. เลือกกิ่งที่สมบูรณ์ไม่อ่อนแอและไม่แก่เกินไป ใบงาม ไม่มีโรค
หรือแมลงทำลาย ได้รับแสงแดดสม่ำเสมอ
2. ควั่นกิ่งระหว่างข้อ เพื่อตัดท่อลำเลียงอาหาร ทำให้อาหารเลี้ยง
เฉพาะกิ่งที่ตอน และเกิดรากบริเวณรอยควั่น
3. ทาฮอร์โมนเร่งรากบริเวณรอยควั่น
4. หุ้มกิ่งตอนด้วยดินและวัสดุที่เก็บควรชุ่มชื้นได้ดี เช่น กาบ
มะพร้าว ผ้ากระสอบ ป่ าน รากผักตบชวา พันหรือหุ้มกิ่งให้แน่นพอ
สมควร อย่าให้หมุน ไปมาได้ง่าย พยายามให้กลางกระเปาะวัสดุที่หุ้ม
อยู่ตรงบริเวณที่จะออกรากด้วย
5. รักษาความชุ่มชื้นอยู่เสมอ โดยการฉีกน้ำเข้าไปในกระเปาะที่หุ้ม
ภาพขั้นตอนการ
ตอนกิ่ง
 2.การทาบกิ่ง การขยายพันธุ์แบบ
ไม่อาศัยเพศ)
การทาบกิ่ง คือ การนำต้นพืช 2 ต้นเป็ นต้น
เดียวกัน โดยส่วนของต้นตอที่นำมาทาบกิ่ง จะทำ
หน้าที่เป็ นระบบรากอาหารให้กับต้นพันธุ์ดี
โดยมีขั้นตอนการปฏิบัติ ดังนี้
1. เลือกกิ่งกึ่งแก่กึ่งอ่อนที่สมบูรณ์เพศปราศจากโรคและแมลง
2. เฉือนกิ่งพันธุ์ดีให้เป็ นรูปโล่ยาวประมาณ 1 - 2 นิ้ว
3. เฉือนต้นตอเป็ นรูปปากฉลาม
4. ประกบแผลต้นตอเข้ากับกิ่งพันธุ์ดี พันพลาสติกให้แน่น แล้ว
มัดต้นตอ กับกิ่งพันธุ์ด้วยเชือกหรือลวด
5. ประมาณ 6 - 7 สัปดาห์ แผลจะติดกันดี รากตุ้มต้นตอจะงอก
แทงผ่านวัสดุ และเริ่มมีสี
น้ำตาล ปลายรากมีสีขาว และมีจำนวนมากพอ จึงจะตัดได้
6. นำลงถุงเพาะชำ พร้อมปักหลังค้ำยัน ต้นเพื่อป้องกันต้นล้ม
 ภาพขั้นตอนการ
ทาบกิ่ง
 3.การติดตา(การขยายพันธุ์แบบ
การติดตา ไม่อาศัยเพศ)
คือ การเชื่อมประสานส่วนของต้นพืชเข้าด้วยกัน เพื่อให้
เจริญเป็ นพืชต้น เดียวกัน โดยการนำแผ่นตาจากกิ่งพันธุ์ดี ไปติดบน
ต้นตอ การติดตาจะมีวิธีการทำ 2 วิธี คือ วิธีการติดตาแบบลอกเนื้อไม้
และแบบไม่ลอกเนื้อไม้

ขั้นตอนการติดตาแบบลอกเนื้อไม้ ดังนี้
1. เลือกต้นตอในส่วนที่เป็ นสีเขียวปนน้ำตาล แล้วกรีดต้นตอจากบนลง
ล่าง 2 รอย ห่างกันประมาณ 1 ใน 3 ของเส้นรอบวงของต้นตอ ความ
ยาวประมาณ 6 - 7 เซนติเมตร
2. ตัดขวางรอยกรีดด้านบน แล้วลอกเปลือกออกจากด้านบนลงด้าน
ล่าง ตัดเปลือก ที่ลอกออกให้เหลือด้านล่างยาวประมาณ 1 เซนติเมตร
3. เฉือนแผ่นตายาวประมาณ 7 - 10 เซนติเมตร ลอกเนื้อไม้ออกแล้ว
ตัดแผ่นตา ด้านล่างทิ้ง
4. สอดแผ่นตาลงไปในเปลือกต้นตอ โดยให้ตาตั้งขึ้น แล้วพันด้วย
พลาสติกให้แน่น
 ภาพขั้นตอนการ
ติดตา
 4.การเสียบยอด(การขยายพันธุ์แบบ
ไม่อาศัยเพศ)
การเสียบยอด คือ การเชื่อมประสานเนื้อเยื่อของ
ต้นพืช 2 ต้นเข้าด้วยกัน เพื่อให้เจริญเติบโต เป็ นต้น
เดียวกัน
โดยมีขั้นตอนการปฏิบัติ ดังนี้
1. ตัดยอดต้นตอให้สูงจากพื้นดิน ประมาณ 10 เซนติเมตร แล้ว
ผ่ากลางลำต้นของ ต้นตอให้ลึกประมาณ 3 - 4 เซนติเมตร
2. เฉือนยอดพันธุ์ดีเป็ นรูปลิ่มยาวประมาณ 3 - 4 เซนติเมตร
3. เสียบยอดพันธุ์ดีลงในแผลของต้นตอ ให้รอยแผลตรงกัน
แล้วใช้เชือกมัดด้านบน และล่างรอยแผลต้นตอให้แน่น
4. คลุมต้นที่เสียบยอดแล้วด้วยถุงพลาสติก หรือนำไปเก็บไว้
ในโรงอบพลาสติก
5. ประมาณ 5 - 7 สัปดาห์ รอยแผลจะประสานกันดี และนำ
ออกมาพักไว้ในโรง เรือนเพื่อรอการปลูกต่อไป
 ภาพขั้นตอนการเสียบ
ยอด
1

3
 5.การตัดชำ(การขยายพันธุ์แบบ
ไม่อาศัยเพศ)
การตัดชำ คือ การนำส่วนต่าง ๆ ของพืชพันธุ์ดี เช่น ใบ
และ ราก มาตัดและปักชำในวัสดุเพาะชำ เพื่อให้ได้พืชต้น
ใหม่จากสวนที่นำมาตัดชำ แต่ในที่นี้จะขอแนะนำขั้นตอนการ
ตัดชำกิ่ง
ซึ่งมีขั้นตอน ดังนี้
1. ตัดโคนกิ่งให้ชิดข้อยาวประมาณ 15 - 20 เซนติเมตร
โดยตัดเฉียงเป็ นรูปปากฉลาม และตัดปลายบนให้เหนือตา
ประมาณ 1 เซนติเมตร
2. ใช้มีดปลายแหลมกรีดบริเวณรอบโคนยาว 1 - 1.5
เซนติเมตร ประมาณ 2 - 3 รอย
3. ปักกิ่งชำลงในวัสดุเพาะชำ ลึกประมาณ 2.5 - 5
เซนติเมตร
 ภาพขั้นตอนการ
ตัดชำ

หรือ
 6.การต่อกิ่ง(การขยายพันธุ์แบบ
ไม่อาศัยเพศ)
การต่อกิ่ง เป็ นวิธีการขยายพันธุ์พืชโดยไม่ใช้เพศ
ที่สามารถทำได้โดยการนำกิ่งพันธุ์ดีที่มีตามากกว่า 1
ตา มาต่อบนต้นตอ เพื่อให้เนื้อเยื่อเจริญทั้งสอง เชื่อม
ประสานเป็ นต้นเดียวกัน การขยายพันธุ์ด้วยวิธีต่อกิ่ง
จะดีกว่าการติดตามาก เพราะจะได้รอยต่อที่แข็งแรง
กว่ามาก การต่อกิ่งนิยมใช้อย่างแพร่หลาย และได้ผลดี
กับพืชบางชนิด เช่น เฟื่องฟ้า ชบา โกสน เล็บ
ครุฑ มะม่วง พุทรา ขนุน องุ่น ฯลฯ
 ยกตัวอย่างการต่อกิ่งเฟื่องฟ้า ซึ่งมีขั้นตอน ดังนี้
1. หากิ่งพันธ์เฟื่องฟ้า สีต่างๆ ที่ต้องการต่อกับต้นแม่พันธุ์
2. ใช้เลื่อยตัดกิ่งต้นพันธ์ให้เป็ นแผลใหม่เพื่อเตรียมเนื้อเยื่อให้พร้อม
การเจริญเติบโต
3. ทำความสะอาดแผลต้นพันธ์ให้สะอาดโดยใช้ใบมีดโกน
4. ใช้ใบมีดผ่าลงตามแนวลำต้นบริเวณเปลือกเนื้อเยื่อเจริญรอบ
ลำต้น เท่ากับจำนวนกิ่งที่ต้องการเสียบหรือต่อ
5. เตรียมกิ่งเฟื่องฟ้าสีต่างๆ ที่ต้องการโดยตัดให้ปลายแหลมเตรียม
นำมาเสียบหรือต่อกิ่ง
6. เสียบลงบริเวณแผลที่ผ่าไว้เตรียมการเสียบหรือต่อกิ่ง จากนั้นใช้
เทปใสพันกิ่งเพื่อไม่ให้หลุด
7. ใช้พลาสติกใสห่อไม่ให้น้ำและอากาศเข้า กิ่งเล็กให้อาศัยน้ำเลี้ยง
จากต้นพันธ์ถ้าอยู่กลางแจ้งให้ห่อด้วยกระดาษอีกหนึ่งชั้น
8. ทิ้งไว้ประมาณ ๑-๒ สัปดาห์ กิ่งที่เสียบก็จะเริ่มผลิใบ เมื่อแน่ใจว่า
ต้นอ่อนแข็งแรง ก็แกะถุงพลาสติกและกระดาษที่ห่อออก ปล่อยให้
เจริญเติบโตออกใบ ออกดอกเป็ นสีต่างๆ ที่
 ภาพขั้นตอนการ
ต่อกิ่ง
 7.การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ(การ
ขยายพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ)
การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อเป็ นเทคโนโลยีการขยายพันธุ์พืช
เพื่อให้ได้จำนวน
มากในระยะเวลาอันสั้น โดยเป็ นการเพาะเลี้ยงสิ่งมีชีวิตเฉพาะ
ส่วนเท่านั้น ไม่ใช้
พืชทั้งต้น การเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อพืช ทำโดยนำเอาเนื้อเยื่อของ
พืชในส่วนที่กำลัง
เจริญเติบโตอย่างรวดเร็ว เช่น ที่ปลายยอดอ่อน ตาข้าง
ดอก ใบ เนื้อเยื่อ หรือ
ส่วนประกอบของพืชที่เป็ นเนื้อเยื่อเจริญมา เพาะเลี้ยงในอาหาร
สังเคราะห์ที่อยู่ใน
สภาวะปลอดเชื้อ ซึ่งเป็ นอาหารที่เนื้อเยื่อนั้นต้องการ พร้อมทั้ง
สารที่กระตุ้น โดย
จัดและควบคุมสภาพแวดล้อมให้อยู่ในสภาพที่ปลอดเชื้อ มี
อุณหภูมิ ความชื้น และ
ภาพขั้นตอนการเพาะเลี้ยงเนื้อเยื่อ
 ข้อดี-ข้อเสีย ของการขยายพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ
ข้อดี ข้อเสีย
1. ได้ต้นที่ตรงตามพันธุ์ 1. ทำได้ยากกว่าการเพาะ
2. ออกผลเร็วกว่าต้นที่เพาะ เมล็ด ต้องอาศัย
จากเมล็ด ความชำนาญและ
3. ได้ต้นที่ไม่สูงเกินไป สะดวก ประสบการณ์
แก่การเก็บเกี่ยว 2. ขนส่งไม่สะดวกเนื่องจาก
และดูแลรักษา กิ่งหรือต้นมี
4. ได้ต้นที่มีขนาดสม่ำเสมอกัน ขนาดใหญ่ เปลืองพื้นที่และ
เก็บรักษายาก
3. ถ้าต้นแม่เป็ นโรค ต้นใหม่ที่
ได้มักติดโรคมา
ด้วย