Opis działania i współpracy płyty

głównej Gigabyte Z690 Aorus Elite

Axe i Chipseta Z690
Zrobiła drużyna BBB (Big Black Banana)
Yevhenii Davydenko i Maksym Sakhno
Co to jest chipset?
Chipset to układ scalony, który pełni kluczową rolę w funkcjonowaniu komputera
lub innego urządzenia elektronicznego. Jest to zazwyczaj zbiór mikroukładów, które
kontrolują i zarządzają różnymi elementami systemu. Chipset składa się z dwóch
głównych części: Northbridge i Southbridge.
Northbridge: Odpowiada za szybki transfer danych pomiędzy procesorem (CPU) a
pamięcią RAM oraz kartą graficzną. W przypadku nowoczesnych systemów,
funkcje Northbridge często są zintegrowane bezpośrednio z procesorem.
Southbridge: Zarządza komunikacją pomiędzy różnymi elementami systemu, takimi
jak dyski twarde, karty dźwiękowe, karty sieciowe, porty USB i inne. Southbridge
odpowiada również za kontrolę niskopoziomowych funkcji systemu, takich jak
porty SATA czy interfejsy PCI.
Do czego służy chipset
Chipset jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania komputera z kilku
powodów:
Koordynacja pracy komponentów: Chipset zapewnia harmonijną współpracę
pomiędzy różnymi podzespołami komputera. Bez niego, różne elementy mogłyby
mieć trudności w komunikacji między sobą.
Kontrola i zarządzanie danymi: Chipset reguluje przepływ danych pomiędzy
procesorem a pamięcią RAM, a także pomiędzy procesorem a innymi urządzeniami
wejścia/wyjścia. Działa jako most, umożliwiając efektywną wymianę informacji.
Obsługa interfejsów i złączy: Chipset dostarcza obsługę różnych interfejsów, takich
jak USB, SATA, PCI Express itp. Dzięki temu, komponenty podłączone do tych
interfejsów mogą działać poprawnie.
Obsługa karty graficznej: Choć w wielu przypadkach kontrolery graficzne są teraz
wbudowane w procesory, chipset wcześniej pełnił kluczową rolę w zarządzaniu
danymi przesyłanymi do karty graficznej.
Opis chipseta Z690
Chipset Intel Z690 to najnowsze i najbardziej zaawansowane rozwiązanie płyt
głównych wprowadzone przez firmę Intel. Zaprojektowany do obsługi procesorów
Intel 12 generacji (Alder Lake). Główne funkcje chipsetu Z690:
1. Obsługa procesorów 12. generacji:
Chipset Z690 został zaprojektowany z myślą o obsłudze procesorów Intel 12.
generacji (Alder Lake), które wprowadzają hybrydową architekturę z rdzeniami P
(Performance) i E (Efficiency).
2. Interfejs PCI Express 5.0:
Z690 obsługuje najnowszą wersję interfejsu PCI Express 5.0, co oznacza podwójną
przepustowość w porównaniu z poprzednim standardem PCI Express 4.0. To
przekłada się na większą przepustowość dla kart graficznych, dysków SSD i innych
urządzeń PCIe.
3. Obsługa pamięci DDR5:
Z690 wprowadza obsługę pamięci RAM DDR5, co oznacza wyższą przepustowość
i lepszą efektywność energetyczną w porównaniu z poprzednimi generacjami
pamięci DDR.
4. Maksymalna liczba linii PCIe:
Z690 oferuje duży zasób linii PCIe, co pozwala na obsługę wielu kart rozszerzeń, w
tym kart graficznych, kart dźwiękowych, kart sieciowych, oraz innych dodatków.
5. USB 3.2 i Thunderbolt:
Chipset wspiera różne standardy USB, w tym USB 3.2. Niektóre modele mogą
także obsługiwać technologię Thunderbolt, umożliwiającą bardzo szybkie transfery
danych i podłączanie wielu urządzeń.
6. Zintegrowane układy graficzne i obsługa wyjść wideo:
Niektóre chipsety mogą zawierać zintegrowane układy graficzne, co pozwala na
korzystanie z wyjść wideo bez konieczności posiadania oddzielnej karty graficznej.
7. Dwa interfejsy dla dysków M.2:
Obsługa dwóch portów M.2 pozwala na podłączenie szybkich dysków SSD, co
przyspiesza ładowanie systemu operacyjnego i aplikacji.
8. Technologie rozszerzonej wirtualizacji:
Chipset Z690 może wspierać technologie Intel Virtualization Technology (VT-x) i
Intel Virtualization Technology for Directed I/O (VT-d), co jest istotne dla
zastosowań wirtualizacyjnych.
Opis schematu logicznego
Połaczenie DMI
Chipset DMI 4.0 i Z690 zapewniają użytkownikom wysoką wydajność i łatwość
obsługi. Technologie te zostały zaprojektowane do obsługi procesorów Intel 12.
generacji i oferują szereg funkcji i korzyści.
Najważniejsze zalety łączności DMI 4.0 obejmują:

- Zwiększona przepustowość: DMI 4.0 zapewnia przepustowość do 16 GB/s, czyli

znacznie szybciej niż poprzednie wersje. Dzięki temu dane mogą być przesyłane
pomiędzy procesorem a innymi elementami systemu szybciej i efektywniej.
- Kompatybilność wsteczna: DMI 4.0 jest wstecznie kompatybilny z poprzednimi
wersjami DMI, umożliwiając użytkownikom stopniową aktualizację systemu bez
problemów ze zgodnością.
- Obsługa najnowszych procesorów Intel: DMI 4.0 został zaprojektowany specjalnie
do obsługi najnowszej generacji procesorów Intel (Ander Lake). Zapewnia to
użytkownikom maksymalną wydajność i możliwości wykonywania złożonych
zadań i pracy z aplikacjami intensywnie korzystającymi z zasobów.
 Połaczenie karty sieciowej
Realtek za pomocą magistrali
PCI Express 3.0
Chipset Z690 posiada wbudowaną kartę sieciową Realtek 2.5GbE, która zapewnia
prędkość przesyłu danych do 2.5 Gbps. Ta karta sieciowa podłączona jest do
magistrali PCI Express 3.0, która umożliwia przesyłanie danych pomiędzy kartą
sieciową a procesorem z szybkością do 8 GB/s.

PCI Express 3.0 to trzecia wersja magistrali PCI Express, która ma 16 razy większą
przepustowość niż poprzednia wersja. Zapewnia szybszy transfer danych pomiędzy
elementami systemu, takimi jak karta graficzna, karta dźwiękowa i inne urządzenia.

Podłączenie chipsetu Z690 do dwóch gniazd PCI Express x4 umożliwia

wykorzystanie tych gniazd do zainstalowania dodatkowych kart rozszerzeń, takich
jak karty graficzne, dźwiękowe, karty sieciowe i inne urządzenia. Każde gniazdo
PCI Express x4 zapewnia przepustowość do 3,9 GB/s, dzięki czemu gniazda te
nadają się do urządzeń o wysokiej wydajności.
Połaczenie CNVi
Moduł Wi-Fi podłączany poprzez CNVi (Connectivity Integration Interface) to
nowoczesna technologia wbudowana w chipsety Intela.
Główne funkcje tego podłączenia:
- Zintegrowane Wi-Fi: Moduł Wi-Fi podłączony przez CNVi zapewnia
zintegrowany interfejs bezprzewodowy, eliminując potrzebę stosowania
dodatkowych adapterów Wi-Fi.
- Wysoka wydajność: CNVi może obsługiwać najnowsze standardy
bezprzewodowe, takie jak Wi-Fi 6E (802.11ax), zapewniając wysoką
przepustowość i niezawodne połączenia.
- Niższe zużycie energii: technologię CNVi można zoptymalizować pod kątem
bardziej efektywnego wykorzystania energii, co jest ważne w przypadku laptopów i
urządzeń o ograniczonym poborze mocy.
- Technologia MU-MIMO: Wielostrefowe wielokrotne wejście i wiele wyjść (MU-
MIMO) pozwala na jednoczesną obsługę wielu urządzeń, co poprawia efektywność
bezprzewodowej transmisji danych.
Połaczenie SPI
1. Połączenie SPI z BIOSem:
SPI (Serial Peripheral Interface): Jest to standardowy interfejs do wymiany danych
pomiędzy chipami w komputerze. W kontekście chipsetu Z690 SPI służy do
podłączania i programowania pamięci flash, w której przechowywany jest BIOS
komputera.
Aktualizacja BIOS-u: SPI zapewnia bezpieczną możliwość aktualizacji BIOS-u.
Proces aktualizacji BIOS-u może wiązać się z wykorzystaniem specjalnych
narzędzi lub funkcji BIOS Flashback, która pozwala na aktualizację BIOS-u bez
konieczności instalowania procesora.
2. Obsługa modułu TPM (Trusted Platform Module):
Technologia TPM: TPM to układ zapewniający sprzętową obsługę funkcji
kryptograficznych i zwiększający bezpieczeństwo systemu. Można go używać do
szyfrowania danych, podpisywania i uwierzytelniania.
Bezpieczne przechowywanie kluczy i danych: moduł TPM chipsetu Z690
umożliwia bezpieczne przechowywanie kluczy i danych, co jest przydatne do
ochrony poufnych informacji.
Obsługuje funkcje zabezpieczeń systemu operacyjnego: moduł TPM integruje się z
systemem operacyjnym, aby włączyć funkcje zabezpieczeń, takie jak funkcja
BitLocker w systemie Windows.
Ochrona przed atakami rozruchowymi: moduł TPM może służyć do ochrony
procesu rozruchu komputera przed różnymi atakami, w tym atakami na proces
uruchamiania systemu operacyjnego.
Opis płyty głównej
Gniazdo procesora
(CPU)
Gniazdo procesora płyty głównej Gigabyte Z690 Aorus Elite AX to LGA ( Land
Grid Array)1700 gniazdo. Zostało zaprojektowane specjalnie dla procesorów Intel
12. generacji i obsługuje instalację procesorów ze zintegrowanymi gniazdami o
nazwach kodowych „Alder Lake” i „Raptor Lake”. Procesory z innymi gniazdami
nie będą działać z tą płytą główną. Wśród głównych korzyści i funkcji tej płyty
wyróźniamy:
- Obsługa pamięci DDR4/DDR5: Niektóre płyty główne Z690 mogą obsługiwać
zarówno pamięć DDR4, jak i DDR5. To zależy od konkretnego modelu.
- Gniazda PCI Express 5.0 i M.2: Płyty główne Z690 obsługują standard PCI
Express 5.0, który zapewnia wyższą przepustowość kart graficznych i innych
urządzeń. Ponadto są zwykle wyposażone w gniazda M.2 do podłączenia szybkich
dysków SSD.
- Możliwości sieci Ethernet i sieci bezprzewodowej: Płyty główne mogą zawierać
różne opcje sieciowe, w tym Gigabit Ethernet, a także obsługę sieci
bezprzewodowych (Wi-Fi i Bluetooth).
- Różnorodność złączy i portów: w tym USB, HDMI, DisplayPort, audio, SATA i
inne, aby zapewnić maksymalną kompatybilność z różnymi urządzeniami.
- USB 3.2 i Thunderbolt: Możesz spodziewać się portów USB 3.2 i ewentualnie
interfejsu Thunderbolt do szybkiego i łatwego podłączania urządzeń.
- Zaawansowane opcje podkręcania: Wiele płyt głównych Z690 oferuje
zaawansowane możliwości przetaktowywania, umożliwiając użytkownikom
zwiększenie wydajności ich systemów.
- VRM (moduł regulatora napięcia)płyta główna zapewniaje ulepszone fazy
zasilania procesora, co może być ważne podczas podkręcania i zapewniania
stabilności działanie procesora.
- Płyta główna Gigabyte Z690 Aorus Elite Axe oferuje rozbudowane możliwości
podkręcania dzięki zaawansowanym funkcjom BIOS/UEFI. Użytkownicy mają
możliwość dostosowania ustawień procesora, pamięci oraz innych kluczowych
komponentów systemu. Dodatkowo, dostępne jest gniazdo umożliwiające
korzystanie z funkcji BIOS Flashback. Ta praktyczna funkcja pozwala na
bezproblemową aktualizację BIOS-u bez konieczności instalacji procesora.
Pamięć RAM
Wśród głównych korzyści i funkcji tej pamięci wyróźniamy:
- Obsługa pamięci DDR5: Elite AX obsługuje najnowszą pamięć DDR5, pozwalając na
wyższe częstotliwości i lepszą wydajność w porównaniu z DDR4.
- Zakres częstotliwości pamięci: Płyta główna umożliwia wykorzystanie pamięci o
częstotliwości od 4800 MHz do 6000 MHz. Daje to użytkownikowi możliwość wyboru
optymalnej częstotliwości w oparciu o wymagania wydajnościowe.
- Cztery gniazda pamięci: Płyta główna jest wyposażona w cztery gniazda do
instalowania modułów pamięci. Zapewnia to ulepszone opcje aktualizacji i obsługę
dużych ilości pamięci RAM.
- Konfiguracja pamięci dwukanałowej: Płyta główna obsługuje konfigurację pamięci
dwukanałowej, co pozwala na bardziej efektywne wykorzystanie przepustowości
pamięci i lepszą wydajność pamięci.
- Maksymalna pamięć 128 GB: Dzięki czterem gniazdom i obsłudze modułów pamięci o
dużej gęstości płyta główna może obsłużyć maksymalną pojemność pamięci RAM do
128 GB. Jest to szczególnie ważne w przypadku zadań wymagających dużej ilości
pamięci, takich jak wirtualizacja lub aplikacje wymagające dużej ilości zasobów.
- Profile XMP płyta główna obsługuje profile XMP w celu automatycznego ustawiania
optymalnych parametrów pamięci dostarczonych przez producentów.
System chłodzenia
System chłodzenia: Płyta główna jest wyposażona w masywne radiatory i podkładki
termiczne, które skutecznie chłodzą komponenty, takie jak VRM i chipset. System
chłodzenia płyty głównej Z690 oferuje szereg funkcji i korzyści, które czynią go
doskonałym wyborem w przypadku komputerów o wysokiej wydajności. Tutaj jest
kilka z nich:
– Wysoce wydajne chłodzenie: Z690 jest wyposażony w masywne radiatory i
mocne wentylatory, które zapewniają wydajne chłodzenie procesora, chipsetu i
innych komponentów.
– Regulacja prędkości wentylatora: Prędkość wentylatora można regulować w
zależności od obciążenia systemu, oszczędzając energię i redukując hałas.
– Obsługa chłodzenia cieczą: Płyta główna Z690 obsługuje również systemy
chłodzenia cieczą w zamkniętej pętli, zapewniając jeszcze bardziej wydajne
chłodzenie.
– Automatyczne sterowanie wentylatorem: Z690 posiada funkcję automatycznego
sterowania wentylatorem, która optymalizuje wydajność wentylatora i zmniejsza
zużycie energii.
3* PCIe 5.0 x16
- Trzy gniazda PCIe 5.0 x16: Zapewnienie trzech gniazd PCIe 5.0 x16 oznacza
wysoki stopień elastyczności podczas podłączania kart graficznych i innych
urządzeń. Gniazda te obsługują najnowszy standard PCI Express 5.0, zapewniając
wysoką przepustowość danych.
- Obsługa wielu kart (NVIDIA SLI): Ta konfiguracja gniazd PCIe 5.0 x16 zapewnia
możliwość zainstalowania wielu kart graficznych w celu zwiększenia wydajności
grafiki w grach lub podczas pracy z wymagającymi zadaniami graficznymi.
- Obsługa dysków SSD PCIe: Gniazda PCIe x16 można również wykorzystać do
zainstalowania szybkich dysków SSD PCIe, takich jak dyski SSD NVMe,
zapewniając szybki transfer danych i lepszą wydajność pamięci masowej.
- Technologia Smart Fan: ta płyta główna są wyposażna w technologię Smart Fan,
która automatycznie dostosowuje prędkość wentylatora, aby zapewnić optymalne
chłodzenie podczas korzystania z wielu urządzeń PCIe.
- BIOS/UEFI z ustawieniami PCIe: w BIOS/UEFI jest możliwa konfiguracja
ustawień PCIe, w tym kontrola szybkości przesyłania danych, włączanie/wyłączanie
trybów wielu kart itp.
SATA
- Sześć portów SATA 6 Gb/s: Płyta główna wyposażona jest w sześć portów SATA, dzięki
czemu użytkownik może podłączyć maksymalnie sześć urządzeń SATA, takich jak dyski
twarde (HDD) lub dyski półprzewodnikowe (SSD).
- Obsługa RAID: Możliwe, że płyta główna obsługuje technologię RAID dla urządzeń
SATA. Umożliwia to łączenie wielu dysków w macierz w celu zwiększenia wydajności
lub zapewnienia dodatkowej niezawodności danych.
- Hot Swap: Niektóre płyty główne oferują funkcję Hot Swap, która umożliwia
podłączanie i odłączanie urządzeń SATA bez wyłączania systemu.
- Technologia SATA Express/M.2: Płyta główna może być również wyposażona w
gniazda M.2 obsługujące szybkie dyski SSD, zapewniające lepszą wydajność pamięci
masowej.
- Obsługa NCQ (Native Command Queuing): technologia NCQ optymalizuje
przetwarzanie poleceń na poziomie dysku, zwiększając wydajność i wydajność danych.
- Obsługa technologii pamięci Intel Optane: Płyta główna może obsługiwać technologię
pamięci Intel Optane, która może poprawić wydajność systemu przy użyciu pamięci
opartej na dyskach SSD.
- Technologia Intel Rapid Storage: Jeśli płyta główna jest oparta na chipsecie Intel, może
obsługiwać technologię Intel Rapid Storage, zapewniając ulepszone możliwości
przechowywania i zarządzania macierzą dyskową.
Technologia
AMP-UP
Technologia AMP-UP na płycie głównej Gigabyte Z690 Aorus ELITE AX obejmuje
wykorzystanie wysokiej jakości kodeka audio Realtek ALC1220 oraz dodatkowych
elementów poprawiających jakość dźwięku. Dzięki jej jest:
- Wzmacniacz słuchawkowy: Technologia AMP-UP Audio prawdopodobnie
obejmuje wzmacniacz słuchawkowy, zapewniający wysokiej jakości reprodukcję
dźwięku w słuchawkach o wysokiej impedancji.
- Wysokiej jakości kondensatory audio: Wysokiej jakości kondensatory audio mogą
służyć do poprawy jakości dźwięku.
- Redukcja szumów i przeciwdziałanie zakłóceniom: Technologia AMP-UP Audio
może obejmować środki redukujące hałas i zakłócenia, zapewniając czysty dźwięk.
- Obsługa formatów audio o wysokiej częstotliwości: Formaty audio o wysokiej
częstotliwości, takie jak DTS:X lub Dolby Atmos, mogą być obsługiwane w celu
zapewnienia bardziej wciągających wrażeń dźwiękowych.
- Złącza audio: Płyta główna może posiadać dodatkowe złącza umożliwiające
podłączenie różnych urządzeń audio, takich jak mikrofony, słuchawki czy systemy
audio.
Krótka informacja