ԹԶՈՒԿ

ՄՈԼՈՐԱԿՆԵՐ
 «Գաճաճ մոլորակ» անվանումը ընդունվել է 2006 թվականին Արեգակի
շուրջ պտտվող մարմինների դասակարգման շրջանակներում։
Մարմինները, որոնք բավականին մեծ են, որպեսզի կարողանան
մաքրել իրենց ուղեծրերի շրջակայքը, սահմանվել են
որպես մոլորակներ, իսկ ոչ բավարար մեծ մարմինները, որոնք դեռ
չեն հասնում հիդրոստատիկ հավասարակշռության,
որպես Արեգակնայի համակարգի փոքր մարմիններ։
 Գաճաճ մոլորակները միջանկյալ դիրք են գրավում այդ երկու
կատեգորիաների միջև։ Այս սահմանումը մի կողմից հավանության
արժանացավ, մյուս կողմից էլ քննադատության, և մինչ այժմ
վիճարկվում է որոշ գիտնականների կողմից։
 Միջազգային աստղագիտական միության կողմից պաշտոնապես
ընդունված են հինգ գաճաճ
մոլորակներ՝ Սերեսը, Պլուտոնը, Հոմեան, Մակեմակեն և Էրիսը,
սակայն ենթադրվում է, որ ամենաքիչը 40 մինչ այժմ հայտնի
մարմիններ պատկանում են այս խմբին։
 Գիտնականների գնահատականներով՝ կարող են հայտնաբերվել
մինչև 200 գաճաճ մոլորակներ Կոյպերի գոտում և մինչև 2000 գաճաճ
մոլորակներ՝ այս գոտուց դուրս։
ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ ՓԱՍՏԵՐ ԹԶՈՒԿ
ՄՈԼՈՐԱԿՆԵՐԻ ՄԱՍԻՆ
 Թզուկ մոլորակները հիմնականում կազմված են
քարից և/կամ սառույցից: Ամեն ինչ կախված է
նրանց տեղադրությունից Արեգակնային
համակարգում:
 Մի քանի թզուկ մոլորակներ ունեն իրենց
բնական արբանյակները: Այս ցուցանիշի
ռեկորդակիրը Պլուտոնն է, որն ունի հինգ լուսին:
Սակայն Սերեսը և Մակեմեկեն բնական
արբանյակներ չունեն:
 Պլուտոնը և Էրիսը ունեն բարակ մթնոլորտ, որը
ավելի ակտիվ է, երբ նրանք գտնվում են
Արեգակին մոտ:
 Օրվա տևողությունը Թզուկ մոլորակների վրա
տարբեր է։ Օրինակ՝ Սերեսի մի օրը հավասար է
մեր երկրային 9 ժամին (ուղիղ այսքան ժամանակ
է պետք թզուկ մոլորակին՝ իր առանցքի շուրջը
պտույտ կատարելու համար)։ Իսկ մի տարին
թզուկ մոլորակի վրա հավասար է 4,5 երկրային
տարվա:
 2017-2019 թվականներին գոյություն ուներ մի տեսություն, որ
Գիգեյան՝ հիմնական գօտու մեծությամբ չորրորդ աստերոիդը,
պետք է նորացվի մոլորակային մասշտաբի
 ԻՆՉՈՒ ՞ ՀՈՄԵԱՆ ՈՒՆԻ ՁՎԻ
ՏԵՍՔ
Հոմեան պտտվում է իր
առանցքի շուրջ շատ արագ:
Մի օրը այնտեղ տևում է
ընդհամենը 4 ժամ, և արագ
ռոտացիայի հետևանքով
նա ընդունեց իր տափակ
տեսքը: Ազատ անկման
արագացումը նրա վրա
պետք է նկատելիո-
րեն տարբերվի բևեռներում
և հասարակածում:
 ԵՐԿՈՒ ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ ՓԱՍՏ ԵՎՍ
 Սերես թզուկ մոլորակի վրա
հայտնաբերված է ջուր: Իր
մակերեսի շատ մասերում նա
ներծծում է հողը, և այն կարելի է
դուրս հանել: Սերեսի
գաղութացման նաղագծերը
արդեն կան, թեկուզ դեռ զուտ
տեսական:
 Պարզվում է, որ Հոմեան ձվի

տեսք ունեցող միակ թզուկ

մոլորակը չէ: Վարունա երկնային
մարմինը, որը հավանաբար
նույնպես պատկանում է այդ
դասին, ունի նմանատիպ
հատկություններ: Ամենայն
հավանականությամբ նա
նույնիսկ պտտվում է ավելի
արագ քանց թե Հոմեան և
կատարում պտույտը իր
առանցքի շուրջ 3,17 ժամում: Նաև
Վարունայում հայտնաբերված է
ջրային սառույց:
Ոչ մի թզուկ մոլորակ անզեն աչքով հնարավոր չէ տեսնել
երկրից: Սակայն բավականին հզոր սիրողական
աստղադիտակով կարելի է տեսնել նույնիսկ այդպիսի
հեռավոր օբյեկտներ, ինչպիսին է Մակեմակեն:
Մի քանի թզուկ
մոլորակներ գտնվում են
Կոյպերի արտաքին
սահմանից դուրս և
պատկանում են արդեն
ցրված սկավառակին,
որը շրջապատում է մեր
Արեգակնային
համակարգը:
Արեգակնային
համակարգի ցրված
սկավառակում կարող են
լինել հարյուրավոր,
նույնիսկ հազարավոր
թզուկ մոլորակներ:
 ՊԼՈՒՏՈՆ
Իր հայնաբերման օրվանից 1930 թ.
մինչև 2006 թ., Պլուտոնը համարվում
էր Արեգակնային
համակարգի իններորդ, Արեգակից
ամենամեծ հեռավորության վրա
գտնվող մոլորակը։ Աստղային նշանը՝
Е կամ Р։Պլուտոնի ուղեծիրը շատ
առումներով նման չէ Արեգակին
ավելի մոտ, մեծ մոլորակների
ուղեծրերին։ Հայտնաբերել է
աստղագետ Քլայդոմ Թոմբոն 1930
թվականին: Պլուտոնի
հեռավորությունը Արեգակից (5899,1
մլն կմ) 39,4 անգամ մեծ է Երկիր—
Արեգակ
հեռավորությունից:Պլուտոնի
մակերևույթի ջերմաստիճանը —230°С
է։ Իր առանցքի շուրջը պտտվում է 6,4
 ՍԱՌՑԵ ՄՈԼՈՐԱԿ
Պլուտոնի մակերեսը ավելի քան 98% կազմված է ազոտային
սառույցից մեթանի և ածխածնի հետքերով : Ենթադրվում է , որ
այս մոլորակի վրա կարող է պրիմիտիվ կյանք գոյություն
ունենալ: Զարմանալի է, բայց այս «գաճաճը» ունի զարգացած
արբանյակային համակարգ, ճիշտ է, դրանցից
մեծամասնությունը աստերոիդներ են :
 ՊԼՈՒՏՈՆԻ ԱՄԵՆԱՄԵԾ
ԱՐԲԱՆՅԱԿԸ
 Պլուտոնի ամենամեծ
արբանյակը Քարոնն է, որը
հայտնաբերվել է 1978թ.: Նա
գտնվում է Պլուտոնից
ընդհամենը 19 հազ. կմ.
հեռավորության վրա:
Քարոնի տրամագիծը
կազմում է 1200 կմ.: Իր
անվանումը ստացել է ի
պատիվ հին Հունական
դիցաբանությունում
մահացածների հոգիների
տեղափոխողի
Ստիքս գետով
դեպի Հադեսի
թագավորություն։
Մեր երկրին ամենամոտ գտնվող թզուկ մոլորակն է Սերեսը :
Երկու երկնային մարմինների միջև հեռավորությունը
կազմում է 263 մլն. կմ.: Սերեսը գտնվում է Մարսի և
Յուպիտերի միջև: Հայտնաբերվել է 1801թ.: Մի ամբողջ
տարի գիտնականները դիտում էին այն, որպես
Արեգակնային համակարգի լիարժեք մոլորակ , սակայն
հետո վերագրեցին աստերոիդներին: 2006 թվականից
Սերեսը թզուկ մոլորակ է: