BİLİMSEL

ARAŞTIRMA YÖNTEM
VE TEKNİKLERİ
1. BİLİMSEL ARAŞTIRMAYA
GİRİŞ
 Çevrede olan biteni anlama / doğayı kontrol etme
 Doğa olaylarını anlamak için;
 Mitolojik öyküler
 Felsefe
 Bilim;
 Önce fen bilimleri, sonra sosyal bilimler
 Dersin amacı;
 Bilimsel yollarla bir araştırmanın nasıl yapılacağını öğrenme
 Düşünme biçiminize farklı bakış açıları katabilme
 Atatürk; Dünyada her şey için, uygarlık için, yaşam için, başarı için en hakiki
mürşit ilimdir, fendir. İlim ve fen haricinde mürşit aramak gaflettir, cehalettir,
delalettir.
 Yunus Emre; İlim, ilim bilmektir, ilim kendin bilmektir. Sen kendini bilmezsen ya
nice okumaktır.
 Hz. Ali; İlim Çin’de de olsa gidiniz.
 Voltaire; Yanlış bilgi dinsizleri meydana getirir, gerçek ilim ise insanı Tanrının
önünde dize getirir.
 Hz. Muhammed; İlim ile meşgul iken uyumak, cahil olarak namaz kılmaktan daha
hayırlıdır.
Bilmenin Yolları/Bilginin Kaynakları

 Otorite
 Mesleki bilgi, mesleki tecrübe
 Kişisel deneyimler
 Gelenek
 Sağduyu
 Medya araçları
 Bilim
Bilimin Anlamı ve Özellikleri

 Aydınlanma süreci – kilise otoritesi karşıtlığı

 Akıl – deney ve gözlem
 Bilim; doğruluğu kanıtlanmış sistematik bilgiler bütünüdür.
 Kavramsal yanılgılar mevcut
 Bilim – din ayrımı
 Nesnel sağlamlığı olan bilgiler bütünüdür.
 Neden-sonuç ilişkilerini ifade eden sistematik bilgilerdir.
 Geçerliliği kabul edilmiş bilgilerdir.
 Genel, güvenilir, bilinen en geçerli bilgidir.
 Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük’te bilim tanımı:
«Evrenin bir bölümünü konu olarak seçen, deneysel yöntemlere ve
gerçekliğe dayanarak yasalar çıkarmaya çalışan düzenli bilgi, ilim»
 Einsten’ın tanımı: Her türlü düzenden yoksun algılar (duyu verileri) ile mantıksal
olarak düzenli düşünme arasında uygunluk sağlama çabası
 Russell: Gözlem ve gözleme dayalı akıl yürütme yoluyla önce dünyaya ilişkin
olguları, sonra bu olguları birbirine bağlayan yasaları bulma çabası
 Pozitivizm - Yorumsamacılık
Bilimin Özellikleri

 1. Bilim bir bilgi toplama yolu değil, bir analiz yönetimidir.

 2. Bilim olgusaldır.
 3. Bilim mantıksaldır.
 4. Bilim nesneldir.
 5. Bilim eleştiricidir.
 6. Bilim genelleyicidir.
 7. Bilim kayıtlıdır.
 8. Bilim birikimlidir.
Bilimin temel varsayımları;

 Evrende doğal bir düzen vardır, bu düzeni anlamak mümkündür.

 Her olayın bir nedeni vardır.
 Tüm karmaşıklığına rağmen evrendeki her şeyin altında basit bir açıklama yatar.
 Doğada bir şey varsa bu mutlaka bir miktar oluşturur.
Bilimin amacı;

 Doğayı/olguları/olayları/nesneleri
 Anlamak
 Açıklamak
 Sınıflandırmak
 Kontrol etmek
 Geleceğe yönelik tahmin
 Yaşamı kolaylaştırmak + sorunlara çözüm bulmak
Bilimsel araştırma;

 Bilinmeyeni bilinen hale getirme

 Veri toplama, bunları analiz etme
 Planlı ve sistemli
 Doğru bilgiye nasıl ulaşılır
 Akılcılık (rasyonalizm)
 Deneycilik (empirizm)
 Bilimsel araştırmada amaç;
 Probleme güvenilir çözümler bulmak
 Gözlenebilir, ölçülebilir veriler
 Tarafsızlık
 Araştırmanın kaydedilmesi
 Bilimlerin Sınıflandırılması

 Doğa Bilimleri:
 Konusu: Varlık, evren, doğa, insan ilişki süreçleri
 Sosyal bilimlerle farkı insanın serbest düşünme ve hareket etme özeliği
 Formel Bilimler:
 Doğa yerine insan zihni üretimi semboller: Matematik, mantık, bilgisayar gibi
 Matematik bilimlerin kraliçesidir
 Sosyal Bilimler:
 Sosyoloji, antropoloji, psikoloji, hukuk gibi
 UNESCO: Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü (United Nations
Educational, Scientific and Cultural Organization)
 Doğal bilimler; matematik, bilgisayar, fizik, kimya, çevre, biyoloji, genetik
 Mühendislik ve teknoloji; inşaat, elektrik, makine, gıda
 Sağlık bilimleri; tıp, eczacılık, dişçilik
 Tarım bilimleri; ormancılık, balıkçılık, veterinerlik
 Sosyal bilimler; psikoloji, eğitim, ekonomi, hukuk, işletme
 Beşeri bilimler; tarih, coğrafya, iktisat
Bilim Tarihi
 İlk insanlar ; teknik beceriler + büyü + mitoloji + hikayeler
 Modern anlamdaki bilimin kökleri Rönesans hareketinde
 Aydınlanma dönemi
 İlkçağ insanının amacı; hayatta kalmak, beslenmek ve barınma  savaş
 Ortaçağda insanın amacı dini güzel uygulamak  Tanrı
 Yeni ve yakınçağlarda insanın amacı bilimsel bilgiye ulaşmak  Sorun çözme
İlk uygarlıklar

 Çin, Hint, Mezopotamya (Sümerler, Babiller, Asur), Mısır, Anadolu (Hititler,

Frigler, Urartular, Lidyalılar), Yunan, Aztek gibi uygarlıklardır.
 Nil, Dicle, Fırat
 Düşünme biçimleri  tapınma
Çin uygarlığı

 İlk insan kalıntıları

 12 hayvanlı Türk takvimi
 On tabanlı sayı sistemi
 Abaküs, çarpım cetveli gibi işlem yapmayı kolaylaştıran basit aletler
 Masaj ve akupunktur
 Barut, kağıt ve matbaa
 Çin Seddi
 Toprak Askerler
Hint uygarlığı

 Sıfır
 Birinci ve ikinci derece denklemler
 Sinüs-kosinüs fonksiyonları
 İslam – Hıristiyan dünyasına etki
 Yerin kendi ekseni etrafındaki hareketi
 Yoga
Orta Asya uygarlıkları

 Çanak, çömlek, topuz

 Buğday-arpa yetiştiriciliği
 Atın evcilleştirilmesi
 Kubbe biçiminde evren
 Orhun Yazıtları
 12 hayvanlı Türk takvimi
Mısır uygarlığı
 Nil
 Mısır piramitleri
 1 yıl = 365 gün, 1 gün=24 saat
 Pi sayısı= 3,16
 Mumyalama
Mezopotamya uygarlıkları

 Fırat – Dicle arasındaki bölge

 Zaman ölçme, alan hesaplama, sulama kanalları
 Sümerler; ilk yazı, rakam ve nota
 Cebir, analitik geometri
Antik Yunan uygarlığı

 Felsefi bilgi
 Archimedes,
 Thales, Pytagoras, Heraklitos, Heredot, Socrates, Hipocrates,
Platon, Aristoteles, Descartes
Roma uygarlığı

 Hukuki yapı, bürokratik sistem

 Şehircilik
 Askerlik
Orta Çağ

 Roma İmparatorluğu’nun yıkılışı– İstanbul’un fethi

 Hıristiyanlık – İslamiyet
 Modern devletin doğuşu
Rönesans dönemi

 Orta Çağ – Modern Çağ arası

 Skolastik düşüncenin yıkılması, dinin
tahakkümünden kurtulma
 Bilimsel ilerleme
 Osmanlı İmparatorluğu
Sanayi Devrimi

 Üretimde dönüşümün başlangıcı

 Bilime dayalı teknoloji
 Sermayenin önemi
 Dünya savaşları
Bilgi toplumu

 1950’lerden bu güne
 Bilgisayar, internet, cep telefonu
 Uzay teknolojileri
2. BİLİMSEL ARAŞTIRMADA FELSEFİ
PARADİGMALAR

 Paradigma; dünya hakkında düşünce biçimimizi şekillendiren inançlar, ilkeler,

değerler, yöntemlerdir.
 Thomas Khun, 1962.
 Paradigma; gözlemlenmesi mümkün olan birçok veriden, bir diziyi belli bir
kurala göre düzenleme, başka bir ifadeyle rastlantıdan kurtararak gerektiğinde
tekrar aynı kurallara göre yeniden üretme.
 Bilimin ne olması gerektiği, nasıl yapılması gerektiği, bilimsel bilginin amacının
ne olduğu ve bilimsel bilgiye nasıl ulaşılacağına yönelik ön kabul.
 İzlenecek teorik ve metodolojik kurallar, ne tür soruların sorulması ve
araştırılması gerektiği, başvurulacak yöntemler (teknik ve araçlar), bilimsel
araştırma sonuçlarının nasıl yorumlanacağı ve araştırmaların bilimselliğini
değerlendirecek ölçütler
 Gerçekliğin doğası; ontoloji
 Bilginin kaynağı; epistemoloji
 Araştırma yöntemi; metodoloji
 Bir paradigma bu sayıltıların temel kabulleri çerçevesinde şekillenir. Birisi bile
eksik olsa bilim anlayışı şekillenemez, dolayısıyla paradigma olmaz.
Bilimsel Paradigmaların Ontolojik Kabulleri
Ontolojik Sayıltılar
Pozitivist Paradigma Yorumcu Paradigma

Gerçekliğin doğası/kaynağı Objektif, tek, maddi, ‘dışarıda’, iki parçalı mekanistik bir yapı, Sübjektif, çok, maddi olmayan, ruhsal, bireylerin anlam dünyaları
nedir? duyular ile algılanabilir. ile oluşur.

Olgular arasındaki ilişkiler Neden-sonuç ilişkisi, determinizm ve kesinlik Kendiliğinden spontane olarak ve karşılıklı biçimlendirme,
nasıldır? indeterminizm

İnsanın doğası nedir?/insan Rasyonel, ‘dışsal kanun’lara uyan ve hür iradeye sahip olmayan, Kendi dünyasını oluşturan, dışsal kanunlar ile sınırlandırılamayan,
nasıl bir varlıktır? insan tabiatın dışında hür iradeye sahip

Toplumun doğası nedir? Bireyin üstünde ve dışında, objektif, genel işleyiş yasaları, özcü Bireylerin ve kültürlerin anlam sistemleri ile inşa edilmiş, sübjektif,
görüş, gerçekliğin ampirik olarak belli olduğu görüş görelilik, inşacı görüş

Birey-toplum ve birey/yapı Toplum ve yapının belirleyiciliği (kesin determinizm) esastır Bireyin anlam sistemi inşa etmesiyle sosyal dünyasını kurması ve
ilişkisinin doğası nedir? yapı ve toplumu etkilemesi esastır
Bilimsel Paradigmaların Epistemolojik Kabulleri
Epistemolojik Sayıltılar Pozitivist Paradigma Yorumcu Paradigma

Bilginin kaynağı nedir? Madde Maddi olmayan, mana, ide, ruh

Bilginin sınırı nedir? Ne kadar Evrensel yasaların tümü, sonsuza kadar tahmin Bilebilmenin sınırları vardır, tahmin edilemez
bilebiliriz?

Bilimsel bilgi ne tür bir bilgidir? Kesin kurallara dayanır, tümdengelimci, tümelci, duyuların Sadece kamuoyu düşüncesi, tümevarımcı, tikelci, yoruma
izlenimine dayanır, değerden bağımsız, mutlak ve kesin, dayalı, değerden bağımsız değil, kesin değil, özneldir
nesneldir,

Bilimsel bilginin amacı nedir? Toplumsal yapıyı kontrol etmek, doğayı denetlemek, yasalar Sosyal dünyayı anlamak (bilmek için bilmek), toplumsal
keşfetmek anlamı bağlamında anlamak

Bilen ile bilinen arasındaki ilişki Bilgi araştırmacıdan bağımsızdır Araştırmacı araştırmaya dahil olur ve etkileşim halindedir
nedir?

Bilim ve sağduyu arasındaki ilişki Bilimsel bilgi diğer bütün bilgi türlerinden farklı ve üstündür Bilimsel bilgi diğer bilgi türlerinden farklıdır, ama üstün
değildir
Bilimsel Paradigmaların Metodolojik Kabulleri
Metodolojik Sayıltılar
Pozitivist Paradigma Yorumcu Paradigma

Araştırma yöntemi Nicel yöntem Nitel yöntem

Araştırma tekniği Labaratuvar deneyi, survey Saha çalışması, tarihsel karşılaştırma
Araştırma süreci nasıldır? Tümdengelimsel süreç, nomotetik, kuram doğrulama Tümevarımsal süreç, idiyografik, kuram üretme

Araştırmanın amacı nedir? Açıklama (genellemeler yapmak) Anlama (teoriler geliştirmek)

Araştırmanın yöntemi nedir? Deneycilik (gözlem ve deney) Akıl ve sezgiye dayalı olarak yorumlama

Veriler Nicel Nitel

Veri toplama teknikleri Anket, nicel içerik analizi Katılımlı gözlem, derinlemesine mülakat, odak grup
görüşmesi, hayat hikayesi

Değerlerin rolü Değerden bağımsız, objektif, önyargısız Değerlere dayalı, sübjektif ve önyargılı

Araştırma raporunun dili Standart resmi dil; belirlenmiş tanımlamalar, kişisel olmayan Serbest edebi bir dil; yavaş yavaş geliştirilen kararlar, kişisel
üslup, nesnel anlatım, kabul edilmiş nicel kelimelerin üslup, öznel, doğrudan, edebi anlatım, nitel kelimelerin
kullanımı, nesnel anlatım kullanımı, öznel anlatım

Kullanılan sözcükler Değişkenler, etkileyen etkenler, …’nın belirleyici etkenleri Bulmak, kavramaya yönelmek, bir süreci araştırmak,
deneyimleri betimlemek
 İşte bilim insanları yukarıda belirtilen temel varsayımlar neticesinde 3 temel
felsefi anlayış etrafında toplanmışlardır:
 Pozitivist bilim anlayışı
 Yorumsamacı yaklaşım (Hermenötik)
 Eleştirel teori (Frankfurt Okulu)
Pozitivizm (Olguculuk)

 19. yy ortaları
 Auguste Comte
 Bacon, Galile, Newton, Descartes
 İnsan dışındaki maddi evren, doğa yasalarıyla yönetilir.
 Gerçeğin miktarı vardır ve bu ölçülebilir. Ölçme yoluyla doğanın yasalarına
ulaşılabilir.
 Bilim insanları nesnel davranırlar.
 Aydınlanma düşüncesi
 «Aklını kendin kullanma cesareti göster»
 Dinsel kurumların etkisi
 Fransız İhtilali
 «Devrim önce kendi çocuklarını yer»
 Ponera; gerçek, kesin, kanıtlanmış, olumlu
 Bilim yalnızca deneye tabi tutulabilen, gözlenebilen büyüklüklerle ilgilenmeli
 Doğa bilimleri – sosyal bilimler ortak ilkelere sahip. Doğal gerçeklik – toplumsal
gerçeklik farklı değildir.
 Bir şey varsa ölçülebilir, ölçülebilirse öngörülebilir ve model olabilir.
 Metafizik, din
 Olguların sınanabilirliği ve genellenebilirliği
 Doğru bilgiye ulaşmanın yolu;
 1. Gözlem ve deney yap
 2. Bunun neticesinde genellemeye ulaş
 3. Bunun neticesinde varsayımlar üret.
 4. Varsayımları yeniden gözlem ve deneyle sına.
 5. Teoriye ulaş.
 Karl Popper  Yanlışlanabilirlik
 Temsilcileri;
 Saint Simon
 Auguste Comte
 Emile Durkheim
Pozitivizme yönelik eleştiriler;

 1. Doğa bilimlerinin yöntemleri toplum bilimlerine uyarlanama sorunu

 2. Batı’nın gerçeği ile Batı dışı toplumların gerçeğin farklılığı
 3. Bilimin yıkıcı etkisinin görmezden gelinmesi
 4. Topluluk içinde yaşayan insanın dünya görüşünün dikkate alınmaması
 5. Kuantum fiziği
 6. William Blake; evren mekanik değil, yaşayan bir organizmadır
 7. Zaman
Yorumsamacı yaklaşım (hermenötik)

 20. yy başları
 Görecelik Kuramı
 Kuantum Fiziği
 Kaos Kuramı
 Tek ve mutlak bir doğru olamaz
 Hermenötik; yorum, söylemek, beyan etmek, açıklamak, çevirmek
 İnsanlar dünyayı kendi tecrübeleri, tarihi ve kültürel gelenekleri vasıtasıyla algılar.
 Bilgi, ilgi ve çıkar yönelimlidir.
 İster fen bilimleri ister sosyal bilimlerde olsun bilgi, kişisel bağlılıklara, yaratıcı
hayal gücüne ve tutkuya dayanır.
 Her olay, her anlam, her nesne bir bağlama dayanır; tarihsel, mekânsal, kültürel
…
 Kutsal metinleri anlamlandırmak/yorumlamak
 Olguların birden fazla anlamı vardır. Yorumcunun görevi buradaki anlamları
kendi deneyimleriyle ortaya koymaktır.
 Gerçeklik, insanın düşünce, duygu ve algılarından bağımsız olarak var olamaz
 Tam nesnelliğe ulaşmak mümkün değildir.
 Dünya, bağımlı-bağımsız değişkenlere indirgenerek açıklanamaz.
 Kontrollü deney ve nicelleştirme yerine nitel betimleme ve öyküsel açıklama
 Sosyal bilimler yasaya bağımlı nedensel bir açıklamaya değil, anlamaya dayalı,
yorumsamacı bir açıklama yöntemi benimsemek durumundadır
 Dilthey; kültürel yaklaşım
 Gadamer, Derrida, Heideger
 Bir sosyal/toplumsal ortamda yer alan insanlar, kendi toplumsal gerçeklerini
kendileri yaratırlar.
Eleştiriler;
 Gerçekliğin kendi bağlamıyla mikro perspektiften açıklanması
 Nesnellik problemi
Eleştirel Teori (Frankfurt Okulu)
 1923 yılında kurulmuş
 Yaşanan olguların makro etkilerini ve
sonuçlarını, siyasal/toplumsal/ekonomik açıdan
inceleyerek eleştirme
4 dönem;
 1. 1923-1933
 2. 1933-1950
 3. 1950-1970
 4. 1970 sonrası çöküş
 Temelde 3 konu üzerinde durmuşlar;
 1. pozitivist düşüncenin epistemolojik ve metodolojik eleştirisi
 2. bilim ve teknolojinin ideolojik etkisine yönelik eleştirel bir tavır
 3. tahakkümün kültürel boyutlarının çözümlenmesi
 Okulun ortaya çıkışında karamsar değerlendirmeler var
 Kapitalist modernlik bireyin sonunu hazırlıyor
 Aydınlanma, pozitivizm, modernlik eleştiriliyor.
 Marksizm eleştiriliyor
3. NİCEL-NİTEL-KARMA
YÖNTEMLER

 Sosyal bilimlerde sorunlar karmaşık, çeşitli, çok boyutlu, çok sebepli, çok sonuçlu
 Nicel araştırma sadece nesnel bir şekilde gerçeği aktarmakta; nitel araştırma ise
araştırmacının politik değerlerinden etkilenmektedir.
 Nicel-nitel verilerin tercih edilme nedeni
 Altın standart
Nicel Araştırma Yaklaşımı

 Pozitivist, objektivist ve realist paradigmalar

 Nesnellik
 İstatistiksel yöntemler, sayısal sonuçlar, ölçülebilme
 Önce doğa bilimleri, sonra sosyal bilimlere uygulanmış
 Nicel araştırmanın avantajları:
 - Genelleştirilebilir sonuçlar üretir.
 - Farklı gruplar arasında karşılaştırma yapılabilir.
 - Kuramların doğruluk derecesi test edilir.
 - Belirli bir yapı içindeki ilişkilerin incelenmesine yarar
Nicel araştırmanın dezavantajları:
 - Mükemmel örneklem almak güçtür.
 - Yeterli sayıda veri toplamak güçtür.
 - Mükemmel ölçüm şartları her zaman sağlanmaz.
 - Model dışındaki verilerle ilgilenmez.
Nicel Verilere Yönelik Eleştiriler

 Nicel araştırmalar insanlarla ya da alanla hiç ilişki kurmaz ya da çok az ilişki

kurar
 İstatistiksel ilişkiler soyut değişkenlere dayalıdır
 Sağduyuya dayalı akıl yürütme süreçleri
 Ölçülebilir olmayan, mesela suçluluk, zeka nasıl araştırılacak
 Hipotez ölçümünde sorunlar
Nitel Araştırma Yaklaşımı

 Nicel araştırmanın bazı konularda yetersiz kalması

 Sosyal olgu ve olayın, sayılamayan niçin ve nasıl sorularına cevap bulmak
 Ölçümler kaç kişinin nasıl davrandığını göstermekle birlikte, niçin böyle
davrandıkları sorusuna çok açık cevap veremez.
 Sunulan açıklamaların anlamlı olma derecesi
 Nitel araştırmanın avantajları:
 - Özel durumların tüm gerçekliğini yansıtır.
 - Sonuçlarıyla kuramların üretilmesini sağlar.
 - Ortamdaki çok farklı faktörlerin anlaşılmasını sağlar.
 - Araştırmanın sonuçlarının uygulanabilirliği daha yüksektir.
Nitel araştırmanın dezavantajları:
 - Deneklerin yaşadıkları deneyimleri olduğu şekliyle ifade etmeleri
zordur.
 - Verilerin analizinde bireylerin sahip oldukları ön yargı da yer alır.
Nitel verilere yönelik eleştiriler

 Nitel araştırmalar istatistiksel tablolara oranla daha güçlü uzun betimsel

anlatılardır.
 Kayıtların yorumlanmasında problemler
 Gözlemlerin güvenirliğine ilişkin kaygılar
 Sosyal dünyada herhangi bir istikrarlı özellik bulunmayacağı iddiası
 Nicel ve Nitel Araştırma Yöntemlerinin Karşılaştırılması
NİCEL ARAŞTIRMA NİTEL ARAŞTIRMA
Varsayım
1 Gerçeklik nesneldir Gerçeklik oluşturulur
2 Asıl olan yöntemdir Asıl olan çalışılan durumdur
3 Değişkenler kesin sınırlarıyla saptanabilir ve bunlar arasındaki ilişkiler Değişkenler karmaşık ve iç içe geçmiştir ve bunlar arasındaki ilişkileri ölçmek
ölçülebilir zordur
4 Araştırmacı olay ve olgulara dışardan bakar, nesnel bir tavır geliştirir Araştırmacı olay ve olguları yakından izler, katılımcı bir tavır geliştirir

Amaç
5 Genelleme Derinlemesine betimleme
6 Tahmin Yorumlama
7 Nedensellik ilişkisini açıklama Aktörelerin bakış açılarını anlama
Yaklaşım
8 Kuram ve denence ile başlar Kuram ve denence ile son bulur
9 Deney, manipülasyon ve kontrol Kendi bütünlüğü içinde ve doğal
10 Standardize edilmiş veri toplama araçları kullanma Araştırmacının kendisinin veri toplama aracı olması

11 Parçaların analizi Örüntülerin ortaya çıkarılması

12 Uzlaşma ve norm Arayışı Çokluk ve farklılık arayışı

13 Verilerin sayısal göstergelere indirgenmesi Verinin, derinliği ve zenginliği içinde betimlenmesi

Araştırmacının Rolü
14 Olay ve olguların dışında, yansız ve nesnel Olay ve olgulara dahil, öznel bakış açısı olan ve empatik
KARMA YÖNTEM
ARAŞTIRMALARI
 Nicel-nitel yöntemler birlikte kullanılabilir mi?
 Nitel ve nicel yöntemleri birlikte kullanarak gerçekleştirilen araştırma
 Pratik gerekçeler, kuramsal/felsefi temelin olmadığı algısını ortaya koymakta
 Disiplinler arası çalışmaların artışı karma yöntem araştırmaların artışına yol açmış
 Olay ve olgular basit ve tek boyutlu değildir ve onları algılamak için çoklu
yöntemler kullanılmalıdır
 Farklı yöntemlerle toplanan verilerin birbirini teyit amacıyla kullanılabilmesi
 Nitel ve nicel verilerin nasıl birleştirileceği sorunu
 Uzun araştırma raporu
 Nicel ve nitel verilerin dezavantajları
4. BİLİMSEL ARAŞTIRMA
SÜRECİ
Bilimsel yöntem;
 1. Olgusal süreç (betimleme)
 Gözlem, ölçme, deney
 2. Kuramsal süreç (açıklama)
 Hipotez, kuram, yasa, öngörü
Bilimsel Araştırma Sürecinin Aşamaları

Araştırma süreci 4 temel aşamadan oluşur:

 1. Problemi tanımlama
 Problemin Tanımı, Araştırma Sorusu/Hipotez
 2. Literatür tarama
 3. Yöntemi belirleme
 Desen, Örneklem, Araç, Analiz
 4. Uygulama ve raporlaştırma
 Verileri toplama, Verileri analiz etme, Raporlaştırma
 5. PROBLEMİ
TANIMLAMA
 Problem: Teoremler veya kurallar yardımıyla çözülmesi istenen soru
 Araştırma fikri kaynakları; Günlük yaşam, uygulamalar, geçmiş araştırmalar ve
kuramlar
 Araştırma konusu seçilirken dikkat edilmesi gerekenler
Örnek:
 Araştırma konusu: Bayburt İİBF öğrencileri
 Bu konunun alt konuları: Not işlemleri, disiplin cezaları, özlük hakları…
 Araştırma yapmak için seçtiğim konu: öğrencilerin online eğitime karşı çıkma
sebepleri
 Problem; Online eğitimde yaşanılan sorunlar
Araştırılabilir nitelikte iyi bir problemin
ve soruların özellikleri
 1.Araştırılabilir olmalı
 2.Uygulamaya katkısı olmalı, kuramsal bir şey ortaya koymalı veya çözülebilir
olmalı
 3. Özgün olmalı
 4.Kişisel yetenek ve imkanlara uygun olmalı
 5.Değerlendirme heyetinin beklentileriyle uyum içinde yürütülmeli
 6. Sınanabilir, test edilebilir, ölçülebilir olmalı
 7. Akla yatkın olmalı
 8. Etik olmalı
Örnek araştırma soruları:

 Farelerin sindirim sistemi nasıl çalışır?

 X Üniversitesi’nde öğrenim gören öğrencilerin akademik başarılarını neler
etkiler?
 Afrika'daki X kabilesinin dini inançları nasıldır?
 X Zayıflatıcı hapı Y hapına kıyasla daha mı çok etkilidir?
 Osmanlı döneminde hukuk sistemi nasıl işliyordu?
 Gelecek 50 yılda dünya ekosistemini neler bekliyor?
LİTERATÜR (ALANYAZIN)
TARAMA
 Literatür taraması, yapacağınız araştırma ile ilgili daha önce yapılmış çalışmaların
incelenmesi işlemidir
 Dergi makaleleri, kitaplar, denemeler, raporlar, konferans bildirileri vs.
 Literatür taramadaki amaçlar: Konuya ilişkin kavramsal çerçeve oluşturmak,
sorunu sınırlamak, yeni yaklaşımlar bulmak, olanaksızla uğraşmayı önlemek,
alandaki güncel tartışmaları saptamak, sorular ve denenceler geliştirmek, önemli
çalışmaları ve kişileri öğrenmek, elde edilen sonuçları karşılaştırmak, toplu
değerlendirmeler yapmak, alandaki boşlukları görmek.
 Kaynak bolluğu / kaynak kıtlığı
Literatür taramasını nasıl yapılır?
 1. İnternet ;
 google
 yok.gov.tr / ulakbim.gov.tr / toplu katalog / üniversite sayfaları / tuik.gov.tr /
webofknowledge.com
 “…”, and / or kullanımı
 2. Kitap-dergi
Tarama yaparken dikkat edilmesi
gerekenler

 Yeni çalışmalardan eski çalışmalara

 Çalışma özeti
 Birincil kaynak
 İçindekiler ve anahtar kelimeler
 Yayın künyesi
DEĞİŞKENLER

 Birden çok değer alabilen her şey bir değişkendir.

 Sayı ve miktar olarak açıklanabiliyorsa – nicel değişken (başarı puanı, uzunluk,
ağırlık, süre)
 Değişkenin özelliği sınıflandırılıyorsa – nitel değişken (cinsiyet, medeni durum,
doğum yeri, öğrenim görülen bölüm)
 Ölçülen özellikle ilgili sadece sınırlı sayıda değer alıyorsa – süreksiz (cinsiyet
sadece kız/erkek olabilir, medeni durum evli/bekar/boşanmış olabilir)
 İki ölçüm arasında sonsuz sayıda değer varsa – sürekli (boy, ÖSS puanı)
 Araştırmacının bağımlı değişken üzerinde etkisini test etmek istediği değişken
bağımsız değişkendir. Araştırma sonucunu etkileyen durumlar bağımsız
değişkenlerdir. Bağımsız değişken olası neden, bağımlı değişken olası sonuçtur.
Bağımlı – Bağımsız değişken örneği

 Sigara (Bağımsız)  Kanser (Bağımlı)

 Kanser (Bağımsız)  Depresyon düzeyi (Bağımlı)
 Demokrasi maddi refahı artırır mı, engeller mi?
 Bilgisayar oyunu oynama süresi şiddeti artırır mı?
 Kadınların ve erkeklerin sınavlardaki sonuçları
 Pastaneden kurabiye alıyorsunuz. Her kurabiye 5 TL.
HİPOTEZ (Denence, Varsayım)

 Bir araştırmanın olası sonucuna dair yapılan tahminler

 Olaylar arasındaki ilişkiyi açıklamaya yönelik bilimsel bir önerme
 Düzenli çalışmak okul başarısını artırır, tasarruf ekonomik krizden korur, sigara ameliyat
sonrası iyileşme sürecini önemli ölçüde azaltır
 Sıfır hipotez (Ho)
 Alternatif hipotez (Ha , H1)
 Derse devam öğrencinin başarısını etkiler mi?
 Sıfır hipotez: Derse devam başarıyı etkilemez.
 Alternatif hipotez: Derse devam başarıyı etkiler
 Derse devam başarıyı artırır
 Derse devam başarıyı azaltır
 Araştırma konusu Araştırma sorusu Araştırma hipotezi

Uzaktan eğitim ve akademik başarı Uzaktan eğitimin örgün öğretime göre Uzaktan eğitim alan öğrencilerin sınav
öğrencilerin başarısına etkisi nedir? sonuçları örgün eğitime göre daha
yüksektir
ÖRNEKLEM
 Örnek olarak belirlenen, ele alınan şey
 Bir araştırmada soruları cevaplamak için ihtiyaç duyulan verilerin elde edildiği
canlı-cansız varlıklardan oluşan grup
 Özellikleri hakkında bilgi toplamak için çalışılan evrenden seçilen onun sınırlı bir
parçası
 Örneklem üzerinde çalışmanın nedenleri; maliyet güçlüğü, kontrol güçlüğü, etik
zorunluluk
AMAÇ

 Çalışmanın hedeflerini ortaya koyan genel bir ifade

SINIRLILIKLAR

 Araştırmanın temeli, uygulanması ve sonuçları açısından sınırların belirlendiği

bölüm
 Örneğin, araştırma 2020-21 güz yarıyılında Bayburt Üniversitesi Siyaset Bilimi
ve Kamu Yönetimi Bölümü 1.sınıf öğrencileriyle gerçekleştirilmiştir
TANIMLAR

 Araştırmada geçen anahtar kelimelerin ne ifade ettiklerinin belirtildiği bölüm

 Araştırmaya temel teşkil eden ve problem cümlesinde yer alan değişkenlerin ve
kavramlar
Örnek uygulama: Reklam analizi

Problem: Reklamlarla tüketim arzusunun kamçılanması. Sözel-görsel unsurlarla

tüketime teşvik. Her evde televizyon var, dolayısıyla her yaştan insana ulaşabiliyorlar.
Peki bu uygun mu?
Amaç: Reklamlarda yer alan, bireylerin tüketim arzularının yönlendirilmesinde etkili
olan sembolleri çözümlemek. Bu bağlamda “Coca Cola” firmasının ramazan
sofrasında olması incelendi (sınırlılık).
Hipotez: Reklamda kola metasına kültürel kimlik kazandırılmış, bütünleştirici,
birleştirici ve olmazsa olmaz bir özellik katılmış.

Örneklem: Ramazanda yayınlanan reklam filmleri

6. ÖRNEKLEME
 Evren: Benzer özellikleri taşıyan bireylerin ya da öğelerin oluşturduğu bir bütün
 Araştırma sonuçlarının genellenmek istendiği elemanlar bütünü
 Evren örnekleri: Türkiye’deki üniversite öğrencilerinin sosyal medya kullanımı 
Türkiye’deki tüm üniversite öğrencileri
 Çocukların oyuncaklar hakkında düşünceleri  tüm çocuklar
 Hedef evren / Ulaşılabilir evren
 Lise son sınıf öğrencilerinin meslek beklentileri ile üniversitede okudukları bölüm
arasındaki ilişki
 Örneklem; Araştırmada yer alan hedeflere yönelik ihtiyaç duyulan ve kullanılacak
olan bireylerin bu araştırmanın yapıldığı evrenden seçilmesi işlemi
 Neden örneklemeye ihtiyaç duyarız?
 Örnekleme yapılmasının avantajları
 Amaca uygun bir örneğin özellikleri
Amaca uygun bir örneğe ulaşmanın iki temel koşulu
 1. Seçilen örneğin temsil yeteneğini taşıması
 2. Örneğin yeterli olması
Bir örneğin büyüklüğünü belirleyecek
etmenler

 1. Araştırma evreninin niteliği

 2. Araştırmacının olanakları
 3. Örnek seçme işleminin türü
 4. Varsayımı özelliği
 5. Aranan karakteristiklerin dağılımı
Örnekleme Teknikleri

a. Rastlantısal örnekleme
 Eşit seçilme ilkesi
 Evrenin içinde örnek seçilecek birimlerin listesi
 Örneğin, sivil toplum kuruluşlarının sorunları
 1. A derneği, 2. B sendikası, 3. C vakfı
 Genel sekreterlik bölümleri; personel, bilgi işlem, öğrenci işleri, strateji daire
başkanlığı…
 Listelerden sonra numaralandırma işlemi
 Kura şeklinde çekim
EVREN ÖRNEKLEM
 b. Tabakalı örnekleme
 Eşit seçilme ilkesi
 Önce araştırma evreni türdeş kimi alt tabakalara ayrılır
 Cinsiyet, yaş, sosyo-ekonomik durum, kırsal-kentsel köken, konut tipi vs
 Her tabakadan (gruptan) örneğe girecek birimlerin seçimi
EVREN ÖRNEKLEM
 Örnek: Bayburt’taki lise öğrencileri, öğretmenlerinden ve idarecilerinden ne
bekliyor?
 Liseler: özel, meslek, imam hatip, fen ve Anadolu
 Özel %10, meslek %30, imam hatip %15, fen %5, Anadolu %40 ve toplam
öğrenci sayısını da 200 kişi
 Özelden 20, meslekten 60, imam hatipten 30, fenden 10, anadoludan 80 öğrenci
 c. Kota örneklemesi
 Diğerlerinden farkı; araştırmacının belli nitelikleri taşıması koşuluyla, evren
içindeki dilediği birimi örnek olarak seçme olanağına sahip olması
 Araştırma evreni özelliklerine göre sınıflandırılır (yaş, cinsiyet, meslek, gelir,
eğitim düzeyi)
 her özellik için belli kotalar (kontenjanlar)
 Örnek; vatandaşların siyasi parti tercihleri
 Parametreler; Yaş, cinsiyet, gelir, eğitim düzeyi
 %10 kadın-%90 erken, %40’ı 18-30 yaş arası, %50’si 31-40 yaş arasında, %10’u
41 ya da daha yaşlı.
 Erkeklerin %60’ı lise mezunu, diğerleri lisans, yüksek lisans veya doktora
mezunu
 Kadınların %50’si çalışmıyor.
 Erkeklerin %15’inin geliri 1000-2000 tl arası, %60’ının geliri 2000-3000 tl arası,
%25’inin geliri 3000 ve üzeri.
 Riskleri;
 Araştırma evrenindeki kimi birimler daha çok temsil edilebilir
 Yanlılığa sebebiyet verebilir
 Kolay diyalog kurulabilen kişilerle kotalar doldurulabilir
 Örnek: gecekondu semtlerine gitmekten kaçınma
7. VERİLERİN
TOPLANMASI
 Bilim  kuramsal yapı + gözlem verileri = ölçme
 Ölçme; Kuramların deney yoluyla kesinlik kazanması
 Bir niteliğin gözlenip gözlem sonucunun sayı veya başka sembollerle gösterilmesi
Ölçmede hatalar;
 Sabit hata
 Sistematik hata
 Tesadüfi hata
Güvenirlik

 Ölçme sonuçlarının ölçme hatalarından arınmasının ölçüsü

 Ölçme aracının duyarlı ve tutarlı (kararlı da denebilir) olması
 Duyarlı ölçme aracı, ölçülen niteliği en ince noktasına kadar ölçen araçtır
 Tutarlılık ise bir niteliğin birden fazla ölçülmesinde, hep aynı benzer ya da yakın
sonuçlar elde edilmesidir
Güvenirliği etkileyen faktörler

 1. Ölçme aracına ilişkin faktörler

 Testin uzunluğu
 Test uygulama yönergesi ve maddelerin ifadesi
 Puanlamada nesnellik
 2. Testi alan birey veya gruba bağlı faktörler
 Bireylerin sınav esnasındaki motivasyonları, hastalık, uykusuzluk, grubun uyumu, test
sorularına yönelik tutumu
 3. Uygulama koşulları ve zaman
 Sınav koşullarının standart olması
 Sınavın yapıldığı yerin fiziksel koşulları
 Sınav süresinin uzunluğu/kısalığı
Geçerlik

 Bir testin kullanılış amacına uygunluk derecesi

 Bir testin geçerli olması için güvenilir olması gerekir, fakat bu yeterli değildir.
Yani güvenilir her test geçerli olmayabilir.
 Örnek; üniversite sınavı.
Geçerliği etkileyen faktörler

 1. Ölçme sonuçlarının güvenirliği

 2. Ölçme yöntemi ve madde sayısı
 3. Puanlayıcı yanlılığı
 4. Uygulama koşulları
Veri Toplama Teknikleri

Nitel veri toplama araçları;

 Gözlem, görüşme (mülakat), doküman inceleme
Nicel veri toplama araçları;
 Testler ve anketler
1. GÖZLEM
 Olayları kendi doğal akışları ve oluşumları içinde ya da önceden bilinçli olarak
hazırlanan koşullar altında sistemli ve amaçlı olarak inceleyerek, bilgi sağlama
süreci
 Deney
 Verilerin çıplak gözle ya da bir araç kullanılarak izlenmesi yoluyla toplanması
 Örnek; Uyumsuz filmi
 Sosyal bilimlerde deneye neden ihtiyaç duyulur, nasıl deney yapılır?
Gözlemin avantajları;

 Sözel olmayan davranışların gözlemlenebilmesi

 Araştırmacıya doğal ortamda birincil elden ve derinlemesine veri toplama imkanı
 Zamansal sınırın olmaması
Gözlemin dezavantajları;

 Gözlemcinin varlığı davranışların normal seyirlerinin dışına çıkmasına neden olur

 Zaman kaybının yaşanması ihtimali
 Gözlemin kontrol edilmesinin güçlüğü
 Gözlem ile kayıt arasında bazı durumların unutulması ihtimali. Video çözüm
olabilir
 Dış etkenler
 Gözlem verilerinin sayısallaştırılmasının zorluğu
Gözlem Türleri

a. Katılımcı gözlem
 Katılımcı gözlemlediği grubun bir üyesi olur
 Gözlemci olarak katılım
 Tam katılımcı gözlem
b. Katılımcı olmayan gözlem
 Gözlemci dışardan etkide bulunmaz, sadece gözlem yapar
 Gözlem formu
 Yapılandırılmış gözlem formu/ yarı-yapılandırılmış gözlem formu/ yapılandırılmamış gözlem formu

c. Gizli gözlem
 Kamera, dinleme cihazı, görüntü kaydı
 Yasal izin
2. GÖRÜŞME (MÜLAKAT)

 Sohbet
 Araştırılan konu hakkında bilgi toplamak amacıyla ez az iki kişi arasında soru
sorma ve yanıt vermeye dayalı olarak yürütülen veri toplama tekniği
 Temel amaç; katılımcıların deneyimlerini ve bu deneyimleri nasıl
anlamlandırdıklarını açıklamaya çalışmak
Görüşme niçin yapılır?

 Bireylerin bilgi, tavır ve inançlarını belirleme yoluyla araştırmanın amaçları ile

ilgili temel bilgilerini bir araya getirmek
 Araştırmanın değişkenleri ve bu değişkenler arasındaki ilişkileri ortaya koymak
 Diğer veri toplama araçlarının kullanılmasıyla elde edilen verileri karşılaştırmak
 İnsanların neyi neden düşündüklerini anlamak
 İnsanların duygu ve davranışlarını yönlendiren faktörlerin neler olduğunu ortaya
çıkarmak
Görüşmenin temel özellikleri;

 - Önceden belirlenmiş ciddi bir amaç

 - Bu amaç için sorulan sorular
 - Bu sorulara alınan cevaplar
 - Kurulan iletişim
Görüşmenin avantajları;

 1. Araştırmacının daha derinlemesine bilgi etmek amacıyla ek sorular sorabilmesi

 2. Görüşme yapılan bireyin soruyu yanlış anlaması durumunda gerekli açıklamanın
yapılabilmesi imkanı.
 3. Soruların, alınan cevaplara veya görüşmenin gidişatına göre revize edilebilmesi
 4. Görüşme yapılan bireyin yüz ifadesi ve vücut hareketlerinin kayıt altına alınabilmesi
 5. Görüşme sürecinde araştırmacı bizzat araştırma ortamında olacağından araştırma
sürecini etkileyebilecek olası değişkenleri kontrol altına alabilir.
 6. Okur-yazar olmayanlarla yapılan çalışmalarda veri sağlama kolaylığı sağlar.
 7. Görüşmeci ile katılımcılar arasında güven ve dostluk kurulması ile karmaşık ve
hassas konuların ifade edilebilmesi olanağı
 8. Katılımcı görece başkalarından etkilenmeden kolayca yanıt verebilir.
Görüşmenin dezavantajları;

 1. Görüşmecinin sergileyeceği davranışlar, elde edilen verilerin geçerliliğini-

güvenirliğini etkileyebilir.
 2. Görüşmecinin eğitilmesi ve hazırlanmasının zaman alması
 3. Görüşülecek bireylerin belirlenmesi, bu bireylerle iletişime geçilmesi, görüşme
zamanının ayarlanması, görüşmenin yapılacağı yere seyahat süresi, görüşmenin
yapılması, bunların yazıya geçirilmesi önemli zaman ve maliyet gerektirir
 4. Görüşmecinin sosyal kabul, onay, itiraz gibi durumlara karşı yanlı olabilmesi.
Görüşme Türleri

 a. Yapılandırılmış görüşmeler
 b. Yapılandırılmamış görüşmeler
 c. Yarı-yapılandırılmış görüşmeler
 d. Odak grup görüşmesi
Görüşme Süreci

 Görüşmecinin kendini tanıtması

 Araştırma konusu ve görüşme amacının belirtilmesi
 Elde edilecek verilerin nasıl kullanılacağının açıklanması
 Kayıt cihazı kullanılacaksa izin alınması
Görüşme örneği:

 Aşağıda iletişim alanında bir görüşme örneği sunulmuştur. Bu çalışma ABD’de yaşayan Türk kökenli
göçmenlerin kitle iletişim araçlarını kullanma alışkanlıkları incelenmiştir. Bu amaçla 30 kişiyle yarı
yapılandırılmış görüşme gerçekleştirilmiştir.
 Ki­şi­sel Bi­lgi­ler
 • İsminiz nedir?
 • Yaşınız kaç?
 • Eğitim düzeyiniz nedir?
 • İngilizceyi ne düzeyde biliyorsunuz?
 • Medeni haliniz nedir?
 • Çocuğunuz var mı? Burada mı doğdu? Okula gidiyor mu?
 • Çocuğunuz çoğunlukla hangi dili konuşuyor?
 • Ne iş yapıyorsunuz ve gelir düzeyiniz nedir?
 • ABD’ye ne zaman ve nasıl geldiniz?
 Medya Kullanımı
 1. Hangi tür kitle iletişim araçlarını kullanıyorsunuz (televizyon, radyo, gazete, İnternet
 gibi)?
 2. Televizyon izliyor musunuz?
 • Hangi kanalları seyrediyorsunuz?
 • Ne kadar zamandır Türk televizyonu seyrediyorsunuz?
 • Hangi sıklıkta seyrediyorsunuz?
 • İzlemeyi tercih ettiğiniz programlar neler?
 3. Neden Türk televizyonunu seyrediyorsunuz?
 4. Türk televizyonu ile ilgili ne düşünüyorsunuz?
 • Televizyon seyrederken sizi neler mutlu ediyor?
 • Televizyon seyrederken sizi neler kızdırıyor?
 5. Çocuklarınıza ne sıklıkta ve hangi programları izlemelerine izin veriyorsunuz?
 6. Gazete okuyor musunuz?
 • Hangi gazeteleri okuyorsunuz? (Türk-ABD-diğer)
 • Gazeteyi hangi sıklıkla satın alıyorsunuz? Abone misiniz?
 • Bu gazeteyi Türkiye’deyken de okuyor muydunuz? Hayır ise neden burada
 okuyorsunuz?
 7. Radyo dinliyor musunuz?
 • Hangi radyo kanallarını dinliyorsunuz?
 • Radyoyu ne sıklıkta dinliyorsunuz?
 8. Sinema izleme alışkanlığınız hakkında bilgi verir misiniz?
 9. Video izleme alışkanlığınız hakkında bilgi verir misiniz?
 10. İnternet’i kullanıyor musunuz?
 11. (İnternet kullanmıyorsa) Kullanmayı düşünüyor musunuz? Neden?
 12. Çocuklarınız İnternet kullanıyor mu? Ne amaçla?
 13. Televizyon programlarını Türkiye ile aynı zamanda izlemek sizin için önemli mi?
 14. (Önemliyse) Hangi programları eş-zamanlı izlemeyi tercih ediyorsunuz?
 15. Televi­zyonlarda ya da gazetelerde bi­r şeyler­değişt­irme şansınız olsaydı neleri­
değiştirirdiniz?
 Finansbank iş görüşmesi örneği
3. DOKÜMAN İNCELEME

 Araştırmanın konusu ile ilgili bilgi içeren materyallerin analizi

 Kitap, dergi, makale, gazete, arşiv, mektup, istatistik, destan, efsaneler, film,
video, fotoğraf
Doküman incelemenin temel özellikleri;
 - Dokümanlara ulaşmaya ihtiyaç olup olmadığı sorgulanmalı
 - İhtiyaç duyulanlara nereden ulaşılabileceği belirlenmeli
 - Dokümanların orijinalliği mutlaka kontrol edilmeli
Doküman incelemenin avantajları:

 1. Doküman analizinde araştırmacı bireylerle etkileşim halinde olmadığından

görüşme ve gözlemde yaşanan etkileşimden kaynaklanan sorunlar yaşamaz.
 2. Araştırmacının elde ettiği kaynakları geniş bir zamanda inceleme ve analiz etme
olanağı vardır.
 3. Kullanılan görsel materyallerin, jest ve mimikler gibi sözel olmayan unsurları
sunma, gerçek hayatın bir kesitini sunma, olayların tekrar tekrar izlenmesine ve
böylelikle gözden kaçan noktaların yakalanmasına imkan verme, gerçekleşmesi
uzun zaman alan olayların daha kısa sürede izlenmesine olanak sağlama
Doküman incelemenin dezavantajları:

 1. Yazılı materyallerin içeriklerinin doğruluğu (bilimselliği) sorunu

 2. Ünlü kişi veya kurumlara ait dokümanların diğer insanlara ait dokümanlara
göre daha iyi korunarak saklanması
 3. Bir konu ile ilgili olarak farklı kaynaklardan elde edilen dokümanların farklı
tarzlarda ele alınmış olması nedeniyle araştırmacı karşılaştırma yaparken güçlük
çekebilir
Doküman incelemenin aşamaları:

 1. İçerik analizinin yapılma amacının, yani araştırılacak konunun genel olarak

belirlenmesi
 2. Kavramların tanımlanması
 3. Neyin analiz edileceğine kara verilen analiz birimlerinin belirlenmesi
 4. Amaca uygun olarak analiz edilecek verilerin yerlerinin belirlenmesi
 5. Elde edilen veriler ile amaçlar arasındaki ilişkiyi açıklayan mantıksal bir
yapının gerçekleşmesi
 6. Amaca uygun örnekleme yöntemlerinden birinin seçilmesi
 7. Kodlama kategorilerini belirleme. Yani bir başka araştırmacının aynı
dokümanları incelediğinde aynı sonuçlara ulaşmasını sağlayacak kategoriler
 8. Verilerin analizi
4. TESTLER

 Bir kimsenin, bir topluluğun doğal veya sonradan kazanılmış yeteneklerini, bilgi
ve becerilerini ölçmeye ve anlamaya yarayan sınama ya da sınavlar
 Eğitimde test = Çoktan seçmeli test
 Eğitimde öğrencilerin gözlenemeyen özelliklerini gözlenebilir hale getirmek ve
kazandırılmak istenen davranışların kazanılıp kazanılmadığını belirlemek
Testlerin kullanım amaçları;

 Teşhis edici test; Öğretim dönemi öncesinde öğrencinin bilgisini, hazır bulunuşluk
düzeyini ve kavram yanılgılarını tespit etmek
 İngilizce muafiyet sınavları
 İzleme testi; Öğretim dönemi sürecinde, öğrencilerin eksik öğrenmelerini, zorluk
çektikleri noktaları ve gelişimlerini belirlemek
 quiz, vizeler
 Başarı testi; Öğretim dönemi sonunda öğrencilere kazandırılmak istenen
davranışları öğrencilerin kazanma düzeylerini, bilgi, kavrama ve anlayış
yönlerinden sağladıkları gelişmeyi tespit etmek
 finaller
 Başarı testleri;
 Standart başarı testleri; belli bir amaç doğrultusunda uzmanlar tarafından
geliştirilen ve geliştirilme süreci, uygulama koşulları, puanlama esasları ve
puanlamaların yorumlarının nasıl yapılacağını ayrıntılı bir şekilde açıklanan
testler
 Tüm merkezi sınavlar
 Araştırmacı yapımı başarı testleri; yürütülen bir çalışmada kullanılan yöntemin ya
da uygulamanın etkili olup olmadığını belirlemek için araştırmacı tarafından
geliştirilen örneklemin kazanılması gereken niteliklerin ne kadarını kazandığını
tespit etmede kullanılan testler
Başarı testinin geliştirilme süreci:

 1. Başarı testinin hazırlanma amacının belirlenmesi

 2. Testin kapsamının belirlenmesi
 3. Testte kullanılacak soru tipinin belirlenmesi
 4. Test maddelerinin hazırlanması ve gözden geçirilmesi
 5. Deneme formunun hazırlanması ve uygulanması
 6. Başarı testinin madde analizinin yapılması
 7. Nihai testin oluşturulması
 Testlerin avantajları / dezavantajları ?
5. ANKET

 İnsanların yaşam koşullarını, davranışlarını, inançlarını veya

tutumlarını betimlemeye yönelik bir dizi sorudan oluşan veri
toplama tekniği
 Bir konu hakkında belirlenen sorulara cevap aramak amacıyla
örneklemi oluşturan kişilerin fikirlerini kısa sürede ve
sistemli bir şekilde belirlemede kullanılan veri toplama aracı
Anketin temel özellikleri;

 Ankette bireylerin düşüncelerini belirlemek amacıyla yazılı sorular sorulu ve

bireylerin bu sorulara verdiği cevaplardan yola çıkarak araştırma sorusuna cevap
aranır.
 Anketlerde açık uçlu, kapalı uçlu, çoktan seçmeli, sıralanmış soru türleri
kullanılabilir
 Anket kurallara uygun hazırlanır ve örneklem bilimsel olarak seçilirse, elde edilen
verilerin analizi ile daha doğru sonuçlara ulaşılabilir
Anketin avantajları:
 1. Anket yardımıyla geniş bir örneklem grubunun araştırma konusuyla ilgili
düşüncesini belirlemek mümkündür.
 2. Anketlerle veri toplamak, para, zaman ve enerji bakımından araştırmacıya
tasarruf sağlar.
 3. Ankette verilerin toplanması ve analiz edilmesi diğer veri toplama araçlarına göre
daha kolaydır.
 4. Anketlerin uygulandığı kişilerin kimlikleri bilinmediği için bu veri toplama
aracıyla daha objektif veriler elde edilebilir.
 5. Araştırmacının anketin uygulandığı bireylerin cevaplarını etkileme ihtimali çok
azdır.
 6. Anket sorularının yazılı olması cevaplayıcıların onları tekrar tekrar incelenmesine
imkan verir.
Anketin dezavantajları:

 1. Ankette derinlemesine değil de yüzeysel bilgilerle bireylerin düşünceleri

betimlenmeye çalışılır.
 2. Ankette bireylerin araştırma konusu hakkındaki farklı düşüncelerini belirlemek
diğer veri toplama araçlarına göre daha az mümkündür.
 3. Bireylerin anket sorularını yanlış anlaması veya rastgele cevaplaması hatalı
yorumların yapılmasına neden olur.
 4. Anketler başkaları tarafından da cevaplanmaktadır.
 5. Esneklikten uzaktır, okur-yazarlara uygulanabilir.
 6. Anketlerin geri dönme ya da cevaplanma oranı oldukça düşüktür.
Ankette kullanılan soru tipleri:

- Açık uçlu sorular:

 yorumlama soruları: sizce … için nasıl önlem alınmalı
 listeleme soruları: iyi bir demokraside bulunması gereken özellikler  1.2.3.
 boşluk doldurma soruları
- Kapalı uçlu sorular:
 sınıflama soruları
 sıralama soruları
 eleştirme soruları
 filtre soruları
 ilişkili sorular
 derecelendirme sorular
- Yarı kapalı uçlu sorular
 Kriter Mektupla Telefonla Yüz Yüze
Anket Anket Anket

1) Anket formunda karmaşıklığı

giderme gücü Zayıf İyi Çok iyi

2) Çok miktarda veri toplama

İyi Orta Çok iyi

3) Toplanan verilerin doğruluğu

İyi Orta Çok iyi

4) Örneğin denetim derecesi

Orta Orta Orta

5) Anketin tamamlanması için

gereken zaman Çok fazla Çok az Orta

6) Cevap verme oranı

Orta Orta Orta

7) Maliyet
Yüksek Yüksek Çok yüksek
Anketin genel görünüşü açısından
dikkat edilmesi gereken hususlar
 - Renkli olmamalı, değişik yazı türleri kullanılmamalı
 - Kısa, öz olmalı, mümkünse tek sayfaya sığdırılmalı
 - Yönerge olmalı ve açık anlaşılır olmalı
 - Maddelerin yazı puntoları okunabilecek büyüklükte olmalı
 - Anketin maddeleri numaralandırılmalı
 - Maddeler kolay cevaplanabilir şekilde sıralanmalı
 - Aynı içerikli sorular bir araya getirilmeli
Anket maddelerinin yazımı açısından
dikkat edilecek hususlar
 Kullanılan dil basit, anlaşılır, sade olmalı, kavramlar herkesçe bilinir olmalı.
 - Her bir madde tek bir yargı bildirmeli
 - Argo, sokak ağzı ifadeler kullanılmamalı, kısaltma tercih edilmemeli
 - Anket maddesi çok fazla sayıda olmamalı
 - Kafa karıştırıcı yoruma açık ifadeler olmamalı
 - Bireyleri yönlendirici maddeler olmamalı (… konusunu haklı buluyorsunuz
değil mi)
 - Özel hayattaki tercihleri sorgulayan maddeler olmamalı
Nitel Veri Toplama Araçları

Gözlem: Gözlemcinin a. Katılımcı gözlem tam katılımcı gözlem

gözlemci olarak katılımcı
rolüne göre b. Katılımcı olmayan
türleri gözlem
c. Gizli gözlem

a. Yapılandırılmış gözlem
Gözlem formu formu
türleri b. Yarı-yapılandırılmış
gözlem formu
c. Yapılandırılmamış
gözlem formu
Görüşme: a. Yapılandırılmış görüşme

Türleri: b. Yapılandırılmamış görüşme

c. Yarı yapılandırılmış görüşme

d. Odak grup görüşmesi

a. Kapalı uçlu

Soru b. Açık uçlu

türleri c. Dolaylı yoldan

d. Varsayıma dayalı
Doküman
Doküman türleri: Yazılı materyal, film, video, fotoğraf, arşiv
İnceleme

1. Amaçların belirlenmesi
Aşamaları:
2. Kavramların tanımlanması

3. Analiz birimlerinin belirlenmesi

4. Verilerin yerinin belirlenmesi

5. Mantıksal bir yapının geliştirilmesi

6. Örnekleme yönteminin seçilmesi

7. Kodlama kategorilerinin belirlenmesi

8. Verilerin analizi
Nicel Veri Toplama Araçları

Testler Kullanım amacına a. Teşhis edici test

göre test türleri
b. İzleme testi

c. Başarı testi Araştırmacı yapımı başarı testleri

Standart başarı testleri

Hazırlanma 1. Amacı belirleme

süreci: 2. Kapsamı belirleme
3. Soru türlerini belirleme
4. Soruları yazma ve gözden geçirme
5. Cevap anahtarı hazırlama
6. Uygulama
7. Puanlama
Anket Uygulama şekline göre: Posta, telefon, internet, yüz yüze
a. Açık uçlu sorular
Soru türleri:
b. Yarı kapalı uçlu sorular

c. Kapalı uçlu sorular

1. Amacı belirleme
Hazırlama süreci:
2. Madde havuzunu oluşturma
3. Uzman görüşü alma
4. Ön deneme
5. Nihai şekil
8. ALINTI VE DİPNOT
 Bir alıntı aynen, hiçbir değişiklik olmadan veriliyorsa tırnak (“…“) içerisinde
gösterilir. Alıntının bitiminde ise bir dipnotla nereden alındığı gösterilir.
 Bir kaynaktan doğrudan, aynı ifadeler alınmayıp, yazarın kendi ifadesiyle de alıntı
yapılabilir. Alıntı bu durumda, tırnak işareti ile gösterilmeyip, sadece alıntının
kimden ve nereden alındığına ilişkin bilgi verilir.
 Eğer alıntı iki satır veya daha fazla ise, alıntı olduğuna dikkat çekmek için, normal
metin yazımından daha sık, örneğin satır aralığı 1 şeklinde gösterilir. Alıntıya
yapılan ekleme ve açıklamalar ise köşeli parantezle […]gösterilir.
Dipnot türleri;

 Klasik yöntem; ilave bilgileri dipnotta sunmaktır. Böylece hem yazının araya
giren ayrıntılı bilgilerle akıcılığı bozulmaz hem de ayrıntılı bilgiler okuyucuya
ulaştırılmış olur.
 APA yöntemi; metin içi gönderme
Kaynak gösterme amaç ve nedenleri

 Araştırmacının ortaya koyduğu fikirleri, daha önceki çalışmalarla desteklemek,

 Araştırmadaki bilgilerin hangilerinin araştırmacıya, hangilerinin başkalarına ait
bilgiler olduğunu göstermek,
 Okuyucuların gerekli görmeleri durumunda asıl kaynağa gidebilmelerine imkân
sağlamak,
 Çalışmada ortaya konan bilgilerin doğruluğunu, güvenilirliğini ve tarafsızlığını
okuyucunun denetlemesine imkân sağlamak
Kaynak Göstermeyi Gerektiren Bilgiler

 Sıradan bilgilerin dışında kalan her türlü özgün bilgi, fikir, görüş veya eleştiriler,
 Başka kaynaklardan aynen yapılan aktarmalar
 Başka yazarların kendilerine özgü düşünce, hüküm ve önerileri,
 Bir tablo veya istatistiğin düzenlenmesinde kullanılan verilerin alındığı kaynaktan
yapılan alıntılar
Kaynak Göstermeyi Gerektirmeyecek
Durumlar

 Herkesçe bilinen özgünlüğü bulunmayan genel bilgiler.

 Herkesçe çok iyi tanınan temel kitaplar, klasikler veya kutsal kitapların öğüt veya
öğretileri
 Dipnotlu Kaynak Gösterme Yöntemi
 Burada yapılan alıntı sonuna dipnot numarası eklenir. Sayfanın altında da
bu dipnotla gerekli bilgiler verilir.
Metin İçi (APA) Kaynak Gösterme
 Bu sistemde alıntı hemen cümlelerin arkasından verilir. Eğer açıklama
yapılacaksa, bu açıklamalar genellikle metnin en sonuna bırakılır.
9. BİLİMSEL ARAŞTIRMA YAPMA SÜRECİ/
BİLİMSEL ARAŞTIRMA YAZIMI/
RAPORLAŞTIRMA
Bilimsel Bir Yazının Bölümleri
 1. Araştırma Başlığı  4- Yöntem
 2- Özet  5- Sonuç (Değerlendirme-Öneriler-
 Bulgular-Tartışma)
3- Giriş
 6- Kaynaklar
Amaç
 7- Ekler / Tablolar / Grafikler / Formlar /
Araştırmanın Problemi
Örnekler / Dizin / Yazar notu
Gerekçe ve Önem
Sınırlılıklar ve
Varsayımlar
10. BİLİMDE ETİK
 Etik; doğru ve yanlış davranışlara ilişkin kavramlar geliştiren, bu kavramları
savunan ve bunların kullanımını öneren felsefe dalı
 Bilim etiği; bilimsel etkinliklerin yürütülmesi sırasında ortaya çıkan değer
sorunları ile bunlara getirilen çözüm önerilerinin tartışıldığı alan
Etiğin 3 farklı anlamı;
 1. Felsefenin bir ana dalı
 2. Genel ahlak
 3. Mesleki etik
 Bilim etiğinin temel ilkeleri;
 dürüstlük, dikkat, açıklık, özgürlük, eğitim sorumluluğu, toplumsal sorumluluk,
yasallık, karşılıklı saygı, deneklere saygı
Bilim dünyasında en sık görülen etik dışı davranışlar;
 disiplinsiz araştırma, yinelenen yayın, sahtecilik/saptırma/aldatma, uydurmacılık,
aşırmacılık
Bilim etiğinin tarihi gelişimi
 1946-47 yıllarında Nürnberg Yargılamaları
Nürnberg Kodu kuralları
 1. Katılımcılar araştırmaya gönüllü olarak katılmalıdırlar.
 2. Araştırma amaçları toplumun yararına olmalıdır.
 3. Araştırma mantıklı kuramlar ve hayvanlar üzerindeki ön testlere dayanmalıdır.
 4. Araştırmada gereksiz fiziksel ve zihinsel acı olmamalıdır.
 5. Potansiyel sonucu ciddi yaralanma ve ölüm olan araştırmalar yapılmamalıdır.
 6. Risk derecesi beklenen yarardan yüksek olmamalıdır.
 7. Katılımcılar için uygun çevre ve koruma sağlanmalıdır.
 8. Araştırmalar yalnızca bilimsel açıdan nitelikli insanlar tarafından yapılmalıdır
 9. Deneklere istedikleri zaman araştırmadan çekilme hakkı verilmelidir.
 10. Sonuçlar zararlı olacaksa araştırmacılar çalışmayı sonlandırmalıdır.
 Dünya Tıp Derneği - Helsinki Bildirgesi
 Belmont Raporu
Ahlak ve Etik
 Ahlak; bir toplumun en üst genel standartları. Toplumun tümü için geçerli
 Etik; genel davranış standartları değil, toplumdaki belirli bir mesleğin, işin,
kurumun veya grubun standartları
 Hipokrat yemini
 Milletvekili andı
Bilimde etik davranışın standartları

 1. Dürüstlük: Bilim inşaları bilgi ve sonuçları saptırmamalı, yanlış sunmamalı.

Araştırma sürecinde objektif olmalı.
 2. Tahrifat: Hipotezin desteklenmesi için hayali sonuçlar uydurulmamalı. Hipotezi
desteklemeyen sonuçlar gizlenmemeli, sonuçlar olduğundan daha iyi
gösterilmemeli.
 3. Dikkat: Dikkatsizlik neticesinde ortaya çıkan hata varsa kabul edilmeli,
düzeltme yayınlanmalı ya da eser geri çekilmeli.
 4. Açıklık: Sürmekte olan, askeri (güvenlik) veya ticari amaçlı araştırmalar hariç
diğer bilimsel araştırmalar ulaşılabilir olmalı, yani yayınlanmalı ki herkes bundan
faydalanabilsin.
 5. Özgürlük: Problemlerle ilgili çözüm önerileri özgürce açıklanabilmeli.
 6. Eğitim: Bilim eğitimi usta-çırak ilişkisi gibidir.
 7. Yasallık: Tehlikeli ve kontrole tabi maddelerin kullanımı, insan ve hayvan
kullanımı, araştırma ortamının güvenliği, telif hakları vb. konularda yasalara
uymak zorunluktur.
 8. Verimlilik: Bilim insanları kaynakları ve zamanı akıllıca ve verimli bir şekilde
kullanmalıdır. Araştırma bütçeleri ve ekibi bir şekilde kullanılmalıdır. Araştırma
bütçeleri ve ekibi iyi ayarlanmalıdır.
Bilimsel makale yazımında karşılaşılan
etik sorunlar
 1. Yazar sıralaması
 2. Metodoloji (materyal ve yöntem)
 3. Kaynak gösterme/göstermeme
 4. Teşekkür kısmı
 5. Makalenin parçalanması
 6. Düplikasyon
İnsan katılımcılarla/deneklerle ilgili etik
kurallar
 1. Katılımcıların kimlikleri gizli tutulmalı, onayları alınmadan onlar hakkında bilgi
verilmemeli.
 2. Katılımcı araştırmaya katılmaya zorlanmamalı.
 3 Katılımcılara araştırma ile ilgili araştırmanın amacı, topluma sağlayacağı fayda, ne nasıl
yapılacak gibi bilgiler verilmeli.
 4. Katılımcı fiziksel ya da psikolojik olarak zarara uğratılmamalı.
 5. Deneysel araştırmalarda, araştırmaya katılmaya karar veren katılımcıların yazılı onayı
alınmalı, buna uygun bir sözleşme hazırlanmalı. Çalışma bir kurumda yapılacaksa bu
kurumdan izin alınmalı.
 6. Katılımcılara dilediklerinde araştırmadan çekilme hakkı tanınmalı.
 7. Deneysel araştırmalarda, deney grubuna yapılan uygulama diğer gruplara yapılan
uygulamadan daha etkili çıkarsa, araştırma sona erdikten sonra tüm gruplara bu
uygulamadan yararlanma şansı tanınmalı.
İntihalin önlenmesi için alınan tedbirler

 2007 – Çin Bilim ve Ahlak komitesi

 Pakistan – para yardımı kesilmesi cezası
 ABD – etik sözleşmesi
 Türkiye Bilim Akademisi – Bilim Etiği Kurulu
 TÜBİTAK – Araştırma ve Yayın Etiği Kurulu
Bilimde etik dışı davranışın başlıca
nedenleri
 1. Bireylere akademik aşamaların başlangıcında bilimsel araştırma eğitiminin ve
disiplinin verilmemesi, bilimsel araştırma etiğinin öğretilmemesi.
 2. Yükselme, eşitleri arasında kabul görme hırsı bilim etiğinin çiğnenmesine yol
açabilir.
 3. Fazla sayıda yayın yapılması ile bilimde saygınlığın artacağı yanılgısı. Bilimsel
nitelik, nicelikten çok daha önemlidir.
 4. Parasal destek alan kurumlar ve burada çalışan bilim insanlarının aldıkları
maddi destekler ile hızla yayın yapmaya zorlanmaları.
 Örnek: 600 kişilik köyde sorumlu tek sağlık personeli sizsiniz. Ölümcül bir
hastalık köye bulaşıyor ve 2 ihtimaliniz var. A planı ve B planı.
 A planı – Rastgele seçtiğiniz 200 kişi kesin yaşayacak, 400 kişi kesin ölecek
 B planı - %33 olasılıkla herkes yaşayacak, %66 olasılıkla herkes ölecek
 Siz hangisini seçerdiniz?
 İstatistik bilimine göre riski az olan yani A seçilmeli. Ama etik açıdan bakarsak A
planındaki 200 kişiyi nasıl seçeceğiz? Diğerlerini nasıl öldüreceğiz?
 Örnek:
 Siz rayların kenarında duruyorsunuz ve bir trenin yaklaşmakta olduğunu
görüyorsunuz.
 Rayların üzerinde beş kişi duruyor ve hiçbir şey yapmazsanız tren onları ezip
geçecek.
 Neyse ki önünüzde bir düğme bulunuyor ve eğer ona basarsanız tren yön
değiştirerek diğer raylara geçecek.
 Ancak diğer rayların üzerinde de bir kişi duruyor ve bu durumda o ölecek.
Düğmeye basar mısınız, yoksa basmaz mısınız?
 Eğer basmazsanız, beş insan hayatını kaybedecek ve siz onları kurtarabilecekken
kurtarmamış olacaksınız.
 Eğer basarsanız da tek bir insan ölecek ancak onu bir anlamda siz öldürmüş
olacaksınız.
Makale değerlendirme başlıkları
 1. Metin, konusu ve kapsamı bakımından bilimsel mi?
 2. Şablon olarak (sayfa düzeni, punto, vs) genel kurallara uygun mu?
 3. Metin akademik dil ve üsluba uygun mu?
 4. Metinde aynı konuda daha önce bilinenlere katkı yapacak özgün bilgi var mı?
 5. Literatür açıklanmış mı?
 6. Metnin başlığı, metin içindeki ana ve alt başlıklar içeriğe uygun mu?
 7. Çalışma konuyla ilgili kaynakları eleştirel olarak değerlendirerek yazarın görüş ve yorumlarını ortaya koyuyor mu?
 8. Dipnotlar, alıntılar, kaynakça bilimsel araştırma yöntemlerine uygun mu?
 9. İçerik makalenin yazılış amacını karşılamada yeterli mi?
 10. Özet, içeriği karşılamada yeterli mi? Anahtar kelimeler var mı?
 11. Sonuçlar, makalenin yazılış amacına uygun mu?
 12. Çalışmanın amacı ve sınırlılıkları belirtilmiş mi?
 13. Problem cümlesine yer verilmiş mi? Hipotez ortaya konulmuş mu?
 14. Yöntemle ilgili bilgiler (örneklem, katılımcıların nasıl seçildiği, veri toplama teknikleri vs.) tam mı?
 15. Gerekli kavramlar yeterince açıklanmış mı?