ΒΙΟΛΟΓΙΑ

ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ
Σ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο
ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ DNA.

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
ΔΙΒΡΙΩΤΗ ΙΩΑΝΝΑ
ΒΙΟΛΟΓΟΣ Α.Π.Θ
ΗΜΙΣΥΝΤΗΡΙΤΙΚΟΣ
ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΤΙΓΡΑΦΗΣ
Η συμπληρωματικότητα των βάσεων του
DNA ώθησε τους Watson και Crick, όταν
περιέγραψαν το μοντέλο τους για τη δομή του
γενετικού υλικού το 1953, να γράψουν: «είναι
φανερό ότι το ειδικό ζευγάρωμα που έχουμε
υποθέσει ότι δημιουργείται μεταξύ των
βάσεων του DNA προτείνει έναν απλό
μηχανισμό αντιγραφής του γενετικού υλικού».
Οι Watson και Crick φαντάστηκαν μια διπλή
έλικα η οποία ξετυλίγεται και κάθε αλυσίδα
λειτουργεί σαν καλούπι για τη σύνθεση μιας
νέας συμπληρωματικής αλυσίδας. Έτσι τα
δύο θυγατρικά μόρια που προκύπτουν είναι
πανομοιότυπα με το μητρικό και καθένα
αποτελείται από μία παλιά και μία καινούρια
αλυσίδα. Ο μηχανισμός αυτός ονομάστηκε
ημισυντηρητικός
Η διπλανή σχέση θα ΕΥΡΕΣΗ ΤΕΛΙΚΩΝ
πρέπει να αποδεικνύεται ΜΟΡΙΩΝ DNA META
καθώς δεν υπάρχει στο ΑΠΌ ν ΚΥΚΛΟΥΣ
σχολικό βιβλίο. ΑΝΤΙΓΡΑΦΗΣ.
Μετά από ένα κύκλο Χρησιμοποιούμε την εξίσωση
αντιγραφής το ένα μόριο Nt = No x 2 v
DNA δίνει 2 μόρια, μετά Όπου Nt τελικός αριθμός μορίων
DNA
από δύο κύκλους 4 μόρια No : ο αρχικός αριθμός μορίων DNA
κ.ο.κ… V: κύκλοι αντιγραφής.
Έτσι κάθε φορά
συμβαίνει διπλασιασμός
άρα:
Νt = No x 2 x 2 …x 2 (v
φορές).
 ΓΕΝΙΚΑ
Πότε : Τι απαιτείται:
Πόσο συχνά:
Κατά τη μεσόφαση του 1. Ενέργεια (ATP)
1 φορά κατά τον κυτταρικό κύκλο
κυτταρικού κύκλου 2. Ένζυμα (5)
(πυρηνικό – προκαρυωτικό )
(ευκαρυώτης πυρηνικό)
Πολλές φορές για μιτοχόνδρια 3. Ελεύθερα δεοξυριβονουκλεοτίδια
Στο τέλος της μεσόφασης
χλωροπλάστες ανάλογα με τις
(μιτοχονδριακό 4. Μητρικός κλώνος DNA
ανάγκες του κυττάρου
χλωροπλαστικό

Πώς : Κατεύθυνση : 5  3΄ (Οι

πολυμεράσες έχουν την
Με απόλυτη ΑΝΤΙΓΡΑΦΗ ικανότητα να τοποθετούν
ακρίβεια και ελεύθερα νουκλεοτίδια στο
ελεύθερο 3 άκρο.
πιστότητα

Σκοπός:
Η μεταβίβαση της γενετικής Πού συμβαίνει :
Όπου υπάρχει DNA (Πυρήνας,
πληροφορίας από κύτταρο σε
μιτοχόνδριο, χλωροπλάστης,
κύτταρο και από οργανισμό σε κυτταρόπλασμα προκαρυώτη
οργανισμό.
Σύγκριση Αντιγραφής ευκαρυώτη
Προκαρυώτη.
Ευκαρυώτης
 Διαθέτει πολυάριθμες θέσεις έναρξης
της αντιγραφής. ( ΘΕΑ )
 Tο DNA των ανώτερων ευκαρυωτικών
οργανισμών, παρ' ότι είναι περίπου
1.000 φορές μεγαλύτερο από των
προκαρυωτικών, αντιγράφεται πολύ
γρήγορα.
Προκαρυώτης
 Διαθέτει μία θέση έναρξης της
αντιγραφής.
 Το DNA aαντιγράφεται κάτω από
ευνοϊκές συνθήκες σε λιγότερο από 30
λεπτά.
 3
1

2 4

Το πιρούνι της αντιγραφής.

 Σε κάθε ΘΕΑ (ORI) δημιουργείται μια θηλιά (ΟΡΑΤΗ ΜΟΝΟ ΜΕ ΤΟ
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΟ) η οποία ανοίγει και προς τις δύο
κατευθύνσεις με την ίδια ταχύτητα. Κάθε θηλιά αποτελείται από 2 πιρούνια
(DNA fork ). Σε κάθε πιρούνι η αντιγραφή γίνεται με τρόπο συνεχή από τη
ΘΕΑ προς το πιρούνι και με τρόπο ασυνεχή από το πιρούνι προς τη ΘΕΑ.
Τα ένζυμα
Πρόκειται για λειτουργικές πρωτεΐνες
(αποτελούνται από αμινοξέα) που
έχουν την ικανότητα να καταλύουν
μια βιολογική αντίδραση. Είναι
ευαίσθητα σε παράγοντες όπως
υψηλές θερμοκρασίες και ακραίες
τιμές ph με αποτέλεσμα να
μετουσιώνονται και να χάνουν την
λειτουργικότητα τους.
 1

Τα ένζυμα της αντιγραφής και ο

ρόλος τους.
DNA Ελικάσες.
Για να αρχίσει η αντιγραφή του DNA, είναι απαραίτητο να
ξετυλιχθούν στις θέσεις έναρξης της αντιγραφής οι δύο
αλυσίδες. Αυτό επιτυγχάνεται με τη βοήθεια ειδικών
ενζύμων, που σπάζουν τους δεσμούς υδρογόνου μεταξύ
των δύο αλυσίδων. Τα ένζυμα αυτά ονομάζονται DNA
ελικάσες. Όταν ανοίξει η διπλή έλικα, δημιουργείται μια
«θηλιά», η οποία αυξάνεται και προς τις δύο κατευθύνσεις.
Οι θηλιές που δημιουργούνται κατά την έναρξη της
αντιγραφής σε ένα μόριο DNA είναι ορατές με το
ηλεκτρονικό μικροσκόπιο.
 2

Τα ένζυμα της αντιγραφής και ο

ρόλος τους.
 ΠΡΩΤΑΡΧΙΚΑ ΤΜΗΜΑΤΑ – ΠΡΙΜΟΣΩΜΑ.
Επειδή τα ένζυμα των DNA πολυμερασών δεν έχουν την ικανότητα να
αρχίσουν την αντιγραφή (δρουν σε ήδη υπάρχον ελεύθερο τρία άκρο) το
κύτταρο έχει ένα ειδικό σύμπλοκο που αποτελείται από πολλά ένζυμα, το
πριμόσωμα, το οποίο συνθέτει στις θέσεις έναρξης της αντιγραφής μικρά
τμήματα RNA, συμπληρωματικά προς τις μητρικές αλυσίδες, τα οποία
ονομάζονται πρωταρχικά τμήματα.

ΠΡΟΣΟΧΗ! Τα πρωταρχικά τμήματα αποτελούν περίπτωση σύνδεσης

ενός RNA τμήματος και ενός DNA τμήματος με Φ.Δ
 3

Τα ένζυμα της αντιγραφής και ο

ρόλος τους.
Τα κύρια ένζυμα που συμμετέχουν στην αντιγραφή του DNA ονομάζονται DNA
πολυμεράσες.
 Ρόλος:

1. DNA πολυμεράσες επιμηκύνουν τα πρωταρχικά τμήματα, τοποθετώντας

συμπληρωματικά δεοξυριβονουκλεοτίδια απέναντι από τις μητρικές αλυσίδες
του DNA. Τα νέα μόρια DNA αρχίζουν να σχηματίζονται, καθώς δημιουργούνται
δεσμοί υδρογόνου μεταξύ των συμπληρωματικών αζωτούχων βάσεων των
δεοξυριβονουκλεοτιδίων.
2. Οι DNA πολυμεράσες επιδιορθώνουν επίσης λάθη που συμβαίνουν κατά τη
διάρκεια της αντιγραφής. Μπορούν, δηλαδή, να «βλέπουν» και να
απομακρύνουν νουκλεοτίδιο που οι ίδιες τοποθετούν, κατά παράβαση του
κανόνα της συμπληρωματικότητας, και να τοποθετούν τα σωστά.
3. Ταυτόχρονα DNA πολυμεράσες απομακρύνουν τα πρωταρχικά τμήματα RNA
και τα αντικαθιστούν με τμήματα DNA.
 4

Τα ένζυμα της αντιγραφής και ο

ρόλος τους.
 DNA δεσμάση

Τα κομμάτια της ασυνεχούς αλυσίδας συνδέονται

μεταξύ τους με τη βοήθεια ενός ενζύμου, που
ονομάζεται DNA δεσμάση (Εικόνα 2.3). Το ίδιο
ένζυμο συνδέει και όλα τα κομμάτια που
προκύπτουν από τις διάφορες θέσεις έναρξης
αντιγραφής.
 5

Τα ένζυμα της αντιγραφής και ο

ρόλος τους.
ΕΠΙΔΙΟΡΘΩΤΙΚΑ ΕΝΖΥΜΑ
Όπως τα προϊόντα ενός εργοστασίου ελέγχονται με αρκετούς
τρόπους, για να εξακριβωθεί αν έχουν κατασκευαστεί σωστά,
έτσι και το κύτταρο ελέγχει αν η αλληλουχία βάσεων του DNA
είναι σωστή.
Η αντιγραφή του DNA είναι απίστευτα ακριβής, μόνο ένα
νουκλεοτίδιο στα 100.000 μπορεί να ενσωματωθεί λάθος. Τα
λάθη που δεν επιδιορθώνονται από τις DNA πολυμεράσες,
επιδιορθώνονται σε μεγάλο ποσοστό από ειδικά επιδιορθωτικά
ένζυμα. Έτσι ο αριθμός των λαθών περιορίζεται στους
ευκαρυωτικούς οργανισμούς στο ένα στα 1010!
 ΜΙΑ ΒΑΣΙΚΗ ΛΕΠΤΟΜΕΡΙΑ !!

ΠΡΟΣΟΧΗ !!!
DNA ΔΕΣΜΑΣΗ: συνδέει ασυνέχειες σε DNA πολυμεράση: τοποθετεί νουκλεοτίδια
δύο ήδη υπαρκτά νουκλεοτίδια, και ταυτόχρονα δημιουργεί και τον 3΄ - 5΄
δημιουργώντας τον Φ.Δ. Φ.Δ.
Η κατεύθυνση της αντιγραφής.
 Οι DNA πολυμεράσες λειτουργούν μόνο προς καθορισμένη
κατεύθυνση και τοποθετούν τα νουκλεοτίδια στο
ελεύθερο 3' άκρο της δεοξυριβόζης του τελευταίου
νουκλεοτιδίου κάθε αναπτυσσόμενης αλυσίδας. Έτσι,
λέμε ότι αντιγραφή γίνεται με προσανατολισμό 5' προς 3'.
Κάθε νεοσυντιθέμενη αλυσίδα θα έχει προσανατολισμό
5'→3'. Έτσι, σε κάθε διπλή έλικα που παράγεται οι δύο
αλυσίδες θα είναι αντιπαράλληλες. Για να ακολουθηθεί
αυτός ο κανόνας σε κάθε τμήμα DNA που γίνεται η
αντιγραφή, η σύνθεση του DNA είναι συνεχής στη μια
αλυσίδα και ασυνεχής στην άλλη.

ΒΙΝΤΕΟ https://youtu.be/mxAjSBhDkBQ
 ΣΥΝΔΥΑΣΤΙΚΟ !

Η ακρίβεια της αντιγραφής.

 Επιτυγχάνεται μέσω των εξής διαδικασιών:
1. Λόγω της συμπληρωματικότητας. (Α=Τ, C = G).
2. Λόγω της δράσης των DNA πολυμερασών που έχουν
την ικανότητα να βλέπουν και να απομακρύνουν
νουκλεοτίδια που οι ίδιες έχουν τοποθετήσει κατά
παράβαση του κανόνα της συμπληρωματικότητας
(Έτσι τα σφάλματα περιορίζονται σε 1/100.000 nt.
3. Λόγω της δράσης των περιοριστικών ενζύμων
(Περιορίζουν τα σφάλματα σε 1 / 1010