You are on page 1of 7

Rev.

Job Thawngno Vandaitui Literature Ministry 151/16 Tahan, Kalymyo

Thu masa: Tonzang khua ah lungdamna thu a tun zawh kum za cing ta ahih manin 2005 bei kuanin " Tonzang Evangel Centenary " pawibawl ding thu, magazine laibu tawh mualsuang phuh ding thu le tua laibu sungah hel ding thului " A muibun Lai Nasepna " cih zaksakna leh ngetna lai ka ngah a, ka nuam lua mahmah hi. Manpha mahmah leh thupi lua mahmah ding cih zong ka mu khol pah hi. Hong nget uh thului zong kei tawh kituak le a kilawm deuh ahih manin ka lungdam diak hi. Ka hih theih bangin hanciamin kong gelh hi.

TU CIANGCIANG I LAI NASEP ZIA


Tedim kampau Zomite Cope Topa' hong bawlsak Zolai i neihzawh kum 90 val ta ( 1913 ) a, ZULS kipawlna tawh lai nasep i sep zawh kum 25 ( 1980 ) cing ta hi. Hi bang ki kawm kalah mimal hanciamna, kipawlna tuamtuam ( Zolus, CLC, VLM, Ciimnuai khuavak, Dikom, Association, Section. adt.. ) hanciamna zong tampi mah om a, a munmun, a ciangciang panin eimau' khom ciatna a hanciam mahmah, na asem mahmah ihi ciat sam hi. Ahi zongin laibu thupi taktak sem zo nai lo hi hang. Tu ciangciang i laibu bawlsate enkik lehang, a tamzaw thamtham pen mimal khat tangthu, beh tangthu, pawlpi khat tangthu, khua khat tangthu le Jubilee tangthute pian vivetam hi. Pawlpi tangthu a kibawl simin zong pawlpi dangte nuainetna, gensiatna pian zong om thei zel a, beh tangthu pawl khatte ah zong beh dangte sukkhakna zong om thei zel hi. Hihte pen tu laitak Zomite laibu bawl zia le dinmun hi a, mai lamah i picin sem sem ciangin hong bei semsem ding hi. Tua banah laihawm tuamtuam tampi mah i nei a, a mimal, a pawlpi, kipawl na tuamtuam hanciamna ahih manin thupi ka sa a, ka pakta hi. ( Lung vak, Tangko, Thupha Puak, Khan lawhna hun, Anlak hun, Zokuam thawn, Tahan Awging, Pentecostal Tangko, Kong kawcik, Zangkong Awging , Bawmta, Upna laigil, Zolai Zuunna, Tedim khuavak, Lungdam na Aw, Nipi Paak, Laitai, Lengla, Zonu' Tongluan, Paknamtui, Zo Aw, Laizom...). Zolai bek tawh zong hi loin kawllai tawh zong a hawmzo i om manin nasia ka sa mahmah hi. Ahi zongin i laihawmte pen:

1. Huang nei mahmah lai mawk hi. Eimau' pawlpi, eimau' doctrine, paizia kalsuan zia cihte kibulphuh lua ahih man in mi khempeuh adingin mannei taktak zo lo hi. 2. Bu 500 tungsiah hawm khat-a hawm zo kitam nai lo hi. Bu 1000 hawm zo bang i kikhaat mahmah hi. Aizawl pan a kihawmkhia Presbyterian Kohhran' hawm ahi Christian Tlangau pen 1911 kum a kipan hi a, hamw khatin copy 32000 ta hawmkhia zo uh hi. 3. I laihawm a tam penpen laimai 20-30 kikal bek hi a, 20 a cing zolo zong tampi om hi. Laimai 30 tungsiah pen tam zo nai het lo hi. 4. I laihawmte type writer le press tawh kikhen tam penpen a, pawl khat computer tawh a kikhet hangin stencil tawh tawh la khia-in gestetner mah tawh kipei veve hi. Computer tawh khen a, Ofset tawh a kibawlzo Kawl gam sungah Yangon Awging , Upna Laigil, Zonu' Tong-luan bekbek om zo hi. 5. Thului ( article ) a tamzaw pen muh bangbang suahsak, a kipuak bang bang suahsak hi pian a, thului ngahlah kitam zawin thu limci tawm lai mahmah hi. Muhna toilai thulimci kan zo nai lo hi hang. 6. Lai nasem tampi i om hangin hunbit tak taka sem kitam nai het lo hi. Zangkong Awging ( FGA ) laihawm pen hunbit nasem mi 4 pha hi. Tua longal hunlang hun-awng vive tawh a sem i hi a, hamsa sa ciat, ol lo sa ciat hi hang. 7. Lai nasem tampi i om hangin meet mahmah ung, amah le amah kisi zo lua, a ci kitam het lo-a kimeet het kei, supthuaka nasem hi ung, Pasian nasepna khata kingaihsun hi, a ci vive hi. A lei a tante in zong Pasian' na sepna-a ka ngaihsut hi, tha piakna tawh hong leisak ning, mah kici ciat mawk. Banghang ahi peuh mah tam? 8. I laihawm sunga i zat kam malte, mimal min, mun min, khuamin cihte i zatzia kibang zo nai peuhmah lo a, bu khat sung nangawn a a kibat loh hun zong om tham lai mawk hi. Midang khat in hong muhsak leh Tedim lai, Tedim kam mah hi lo hiam? ci-in lamdang sa lua mah mah ding hi. 9. I laibu bawl thupi deuhdeih i cihte zong laimai 500 ciang a pha ding hamsa mahmah a, bawl khat a bu 1000 bawlzo ding kikhaat hi. A khawng lah kihi pian denin nihvei thum,vei bawlkikzo ki om mello lai hi. 10. Laihawm i hawh mahmah hangin kumpite theihpih, amau phalna tawh a kihawm om nai mel lo hi. Pawlpi sung bek ciangtan, ci-in biakna min pualam-a kihawm khiankhian bek hi a, kumpi lamte muh ding a lau ciat i hi lai hi.

Hih a tunga i genteng khempeuh pen i thanemna, i ginat lohnateng apholak nuam ka hi kei a, tu ciang ciang i lai nasepna zia kei' muhna hong pulak ka hi hi. Siavuan kaht in cina kaht a damsak nop ciangin a damnateng zong nawn loin a natna-teng zong hi. Bilngaihna tawh ngai-in a tel zawh kei leh X'ray zaihin a nam tuamtuam tawh natna zong hi. Natna a muh naknak uh leh a dam nading lampi omsak uh hi. Tua mah bangin Zomite lai nasepzia a khantoh ding ka deih luat manin a thanemna, a dinmun a pulak masa ka hi hi. Mai lamah i hanciam toto, i picing toto ding a, laibu thupi, laibu minthang tuamtuamte i bawlzo ding hi. Biakna lamah dictionary lianpipite leh Hilh cian bu ( commentary ) tampi zong i bawl zo lai ding hi. Kumpite theihpih laibu minnei tampi i bawlzawh lai ding banah laigelh siam tampi hong piang lai ding a, kammal kansiam lingguist te Doctor of Literature ( D.Litt ) nangawn hong piang laiding hi.

A MUIBUN LAI NASEPNA


Mai lamah a muibun semsema lai tawh na i septheih nadingin a nuai a thu li teng hoihtak i theih le i kalsuanpih hong kul ding hi.

1. Hunkhen Laitei nei ding (Part time translator) Hun masa laiin Zomite lakah laisiam tam nai lo ahih manin laiteina ah a siam khat in a bilsik a kul hun om hi. Ahi zongin tu hun ciangin laisiam mipil tam mah mah ta a, i zatsiam nak leh a muibun mah mah, a tangzai mahmah ding hita hi. Hunbit nasem khat pen tu hunin khasum Ks 40,000 -, 50,000- bang piak hun hi ta hil Kum khatin tul za guk bang bei ding hi.Mi khat in kampau nam tampi theih ding zong haksa veve hi. Tua ahih manin hunkhen laitei ding laisiam tampi zong masa ding hi. Manglai siamte Manglai pan Zolai ah, Kawllai siamte Kawllai pan Zolai ah,Falam lai siamte Falam lai pan Zolai ah, Mizo lai siamte Mizo laipan Zolai ah....cih bangin laisiam tuamtuamte amau siamna mun ciat letkhia sak ding a laidal laikung a kicing tak mahin pia ding hi. Tua banah a khut gim thaman ding a ki lawm a kituak zah, a letkhiat zawh ciangin pia lai ding hi. Tua hi leh hunbit laitei khat ii kum khat khasum tawh a zahsawm -in hunkhen laiteite kiguai zo ding hi. Lai paizia, laimal gualhzia-a kipan a thu luanzia mah mah a hoih nading in Endikte'n (Editors) hoih takin enpha kik ding hi. Tua hi leh hun khat sungah, ahih kei leh, kum khat sungin laitei sa ( letkhiatsa ) manuscript ( samucian ) tampi tak ngahin bizu sungah kikhol vinven bek ding hi. 2. A sum a paai ding Tu hun i nuntakna haksa mahmah a, an nek tuidawn ding i lung kham mahmah kawm kalah laidal laikung man zong hong tam mahmah ahih manin laibuno khat bawl ni, ci le'ng tampi mah bei mawk hi. Tua manin lai i uuk a, thupi i sak tei hangin a sum a paai ding i lung kham a, leiba

thangba tawh kuamah in hih zo den lo hi. Tua banah, type writer, press bek zong hi loin computer khawng hong om lailai ciang, hoih mahmahin tam bei mahmah sawnsawn hi. Tua ahih man in haksa pipi-a i bawlzawh nadingin; (1) Press lai khetnapi tawh bawl ding ihih leh hoih takin kiho thei peuh lehang sum piak khit pah kul tuan lo hi. Bat bawl sak phot ding a, sum i neizah khat pia phot ding hi. Laibu a kizawh ciangin manlangin zuak saisai pah ding a, ngah masak piak masak hi peuhleh kilap mahmah hi. Kum khatin sazian sit nihvei bang bek lut ahih manin tua hun lapsak ding hi. Amau zong nasep ngah suak a, sumh tuan lo uh hi. Thu maaanna i neih kei leh bel hong muang het lo ding uh hi. (2) Sum le paai hong sik pak ding sumnei mimuan zong ding hi. A laibu sung thu leh a thupi zia cihte limtakin va gen siam peuh lehang sumnei pawl khat in hong sik pak thei lua uh hi. A meet hong la lo ding uh a, a zian bel lohkik ding hi. Sum nen suak a bat hangin amau sumnei hi lel ahih manin phamawh lo hi. A thupit zia, a kisapzia telsak ding kisam hi. (3) A si khinsa a nu a pa phawkna, sanggamte khat peuh phawkna, nupa kiteen kum tuazah cin' phawkna cihte a kipan phawkna khat pepeuh tawh sum hong sik nuam zong om thei hi. Tua bangin hong sik ciangun a laibu nung lamah maw, mun khat teitei ah, amau phawkna tangthu a tuamtuamte helsak dinghi. A piak nop peuh a piak dingun laibu 20/30 bang piak ding kilawm laihi. Sum le paai hong sikteng uh pen lohkik ding, lohkik loh ding limtak gensiang pah ding hi. Loh ding ahih leh a meet lakloh ding hi ding a, letsong ahih leh lah lungdam tak sang ding hi. Laibu bawl sialin sum le paai hong kiletsong den ding zong lamet huaiden samlo a, lohkik zel le'ng kilei tawitawi thei zaw hi. (4) Khantawn Pawlmi suahna ( life member ) bawl ding hi. Tuhun in sum paai in mannei het lo ahih manin khantawn pawlmi suahna pen Ks. 10,000 bang hisak ding hi. Tua bangin mimal 20 bang lut leh tul zanih hi-in, 30 bang hong lut leh tul leh zathum hi pah ding hi. Tua dingin vak ding, gen ding holimpih dinga piak khatin a haksat leh piak nih piak thum suahsak ding hi. Tua bang mite laibu bawl sialin laibu khat ta letsongin pia den ding a, lut tham a sak mahmah dingun bawl ding hi. Tua hi leh pawl lut mi hong kibeh laplapin a pia sate in zong hong piak behbeh nuam lai ding hi. (5) Yangon khawngah computer le Offset khawng tawh laibu i bawl nopleh bel a bat tawh kibawl theilo ahih manin mun nih mun thum ah sum leitawiin bawl ding ahi hi. Nih le thum in hong sik peuhleh piang zo ding a, kim takin lohkik peuh lehang hong kilei tawi dah lo ding hi.

3. Laibu

bawlzia Tel ding

Laibu bawlzia a tel lo, a thei lote'n bu khat bu nih bawl lehang tawm manin tampi bawl lehang tampi a man ding sa kha uh hi. Tua bang hilo in bu tam bawl lehang, tawm man semsem a, bu tawm bawl lehang tam man semsem hi. (1) Stecil tawh bawl ding ihih leh a bu tam ding a bu tawm ding enin stencil a tawm man, a tam man teelin zang ding hi. Bu tawmno bawlna ah stencil tamman zat ding pammaih hi. Type writer tawh khen a, laibu bawl pen a ol penpen le a kiman penpen mah hi lai hi. (2) Laikhetna tawh khet pen a bu tam bawl ding hi lehang kimanpen hi. Bu tawmno bawl ding hi lehang kiman lo a, zong hong sang nuam lo uh hi. Laidal hoih lua ta kei leh suak mahmah ahih manin sim nuam lel hi. Laimal gol, a neu le a sawi, a vom cihte zong kikhen thei-in hoih lel hi. Block zawl lehang lim nangawn kikhen thei hi. (3) Computer tawh khenin stencil tawh i bawl leh tampi mah tung hi. Stencil khat pen Ks.400- bang la uh a, a malneu ahih leh Ks. 500-600- bang la uh hi. Computer tawh i khet manin a mal neu amal gol, a sawi, a vomzaw deuh le lim tuamtuam kisawi thei hi. Laipeina mah tawh pei veve ihih man in type writer tawh kilamdang lua lo tahw kibang hi. Tam bei ve ve in manlang mahmah cih ding hi. (4) Computer tawh khen a, ofset tawh bawl pen a hoih penpen hi-in Yangon bekah kibawl thei hi. Hoih mahmahin tam zong bei mahmah cih ding hi. Ahi zong computer zong a nam tuamtuam om a, a tawm bei zaw deuh a namnam om tuak hi. (5) Computer gelhin meihtu tei sak zong hoih mah mah a, tam bei mah mah hi Ahi zongin a manlanga laibu bawl nuam, sum le paai kihta lote a dingin tam lah bei, zong manlang in hoih mahmah cih ding hi. Laikung laidal zat zia tawh kisai-in laidal nam tampi mah om hi. Puan hoih le puan hoihlo puankhuite in a khut uh tawh lawnga laidal hoih le hoih lo a theite'n anak uh tawh nam uh hi. Laidal hoih napi, a limsuah lo om a, hoih mello napi, a limsuah om hi. Hoih mahmah napi, a to het lo om a, hoihlo napi a to mahmah om hi. Tua manin i laibu bawl ding pen mi tam zat ding maw, mi tawmno zat ding, bu bangzah bawl ding, laimai bang zah pha ding, sum bang zah nei, bang zah tawh zuak zo ding cihte lim takin ngaihsun masain a laidal, a laibu bawlzia dingte i khensat ding thupi hi. 4. Laibu Zuakkhiatna zia ding

Laibu bawl haksa mahmah a, ahi zongin abawl sangin a zuak khiat haksa zaw kici hi. Lai tawh an ne tamlua nai lo, lai thupitna le a manphatna mu kim zo nailo i hih manin laibu zuak hamsa lai suak hi. Kawlten laibu a bawl teh bu 30000,40000 bang bawl uh a, pitek putek nangawn in lei-in mit limlang thuah kawmin khuaimei vak liangin sim uh hi. Aizawl khuapi sungah Mizo lai a sem laikhetna (press) 20 val bang om a, laibu bawl ziahzaih, lei ziahziahin sim tangtang uh a, leitungah minam tawm lakah lai nasep a sem zopen suak uh hi. Zolai tawh kibawl laibu khat kizuak leh, hehpihna tawh hong leisak ta peuh ve, cih tawh kizuak a, a leite'n zong, thapiak na tawh hong lei ning, nang' zuak ahih teh, cih kammal te kizang lai mawk hi.Thei tatakin mu taktak hi zen le'ng,na laibu zuak hong leisak ta peuh ve, i kici zaw ding a, a man tam lua, hong khiam ta peuh in kici ci nawn loin, a zuakte'n lungdam mahmah ei! ci zaw loin a leite'n, lungdam lua mahmah, nuam mahmah ing, kici zaw ding hi hang. Tampi tak mah kisam lai mawk hang cih ding hi. Tua banah laibu zuakzia tawh kisai-in; (1) Mun tampi takah a zuakna sai hong ding hi, a zuakte'n a laibu sung thu a hoihna a man phatna gen thei setset ding uh hi. Mai tai takin lengla muak in laibu zuak le a laibu lah thuah thei ding hi, zuak siam ding hi. Laibu zuak kawmin a mawkna-a piak theih ding laihawm tuam tuam (tracts) nei-in mawk piak zo ding hi. (2) Sumbuk tuam tuamah zong bu tawmno ciat koih ding hi. Amau zuak siamna zui-in guaihna nei ding hi. Amau zong a thu a la, a hoihna a phatna tel ding gen siam ding hi. (3) Thusinna seminar tuamtuam ah tua laibu thulu mah sinsak, hilh pah ding hi. Tua hi leh a sungthu kitel mahmahin tampi mah kikhawng ding hi. Leiloh theih lohin gen ding a, thusinte a niamzaw deuhin pia zo ding hi. (4) Kumcin khawmpi tuamtuamte ah pai-in laibu zuakna phual va bawl ding hi. Pulpit pan hoih takin tang ko sak ding hi. (5) Pawlpi kimah laibu zuak siam khat ta nei-in Pawlpi tungah phalna ngen ding a, nipi zingsang sialin biak inn maiah zuak sak ding hi. Khuapite ah tua bangin kizuak zihziah hi. Christian laibu hi deuh bek ding hi. (6) Laibu zuak ngiat ding sawltak nih le thum nei ding hi. Amau' thaman ding pen a laibu zuakna panun tuatin pia ding hi. Ni khatin bu 10 bek khawng le uh zong bu khat ah Ks 50- bek i pia zongin Ks. 500-ngah ta uh hi. Ekbuk to, phungcian tha lawhte in 500- ngah zo lo uh hi. Bu tampi zuak ding uh ahih manin sia het lo ding hi. Sa zuakte in inn lusi ah zuak uh a, khuapi sunga cassette zuakte in pilam dungah hong kawm sain zuak uh hi.

A zuak dingte in a laibu sungthu, a manphatna, a hoihna tel mahmah, gen siam mahmah dinga zingsang lamin motawh khawlna, niangtui zuakna, an zuakna cihte ah pai masain zuak ding uh hi. Gen le lah thuah pah lian lianin mi tamna mun ahih leh mun khatah tuin zuakpak ding hi. Laibu zuakna puan nangawn nei-in silh ding hi. Zingsang sima motaw khawlna-a a moh zuak, pawngden zuak tuam tuamte in zong khawng mahmah den uh hi. Sun lam ciangin inn lusi ah vakin thunget sakna le laibu zuak thuah ding hi. Pawlpi deidan loin vak kim ding hi. A thu nget khit ciangin a laibu zuak suahkhia-in zuak leh khot loh theihloh hi. Amau' deih laibu tuam a om leh zong zon' sakin uakkik ding hi. Pia thi-the ding ahih manin nunglam a nong lei uh laibute na sim uh hiam? A hoih, a manpha hiam? ci-in dong ding hi. Niangtui piak na ngawn ngahin taksa zong a gilvah tuam ding hi. Hi bang zia-in na semin kalsuan hi lehang, tu-a i dinmun sanginah lai na sepna ah muibun zaw, ma zang zaw le lawhcing zaw thamin dinmun sangzaw tham ding hi hang. Sem photphot lehang, i sepna tawh kituakin a haksatna, a nopna hong om ding a, kum simin kipuah pha toto, hih zia khel to toin lawhcing toto ding hi hang.

Pasiang in Zomite lai nasepna tawh thupha hong piak banah Lai nasepna tawh Ama' min a thangsak dingin hong zang ta hen. Amen ------------------------------------------------------------------------------------------------------Hih thului hong gelh Rev. Job Nang Khaw Thawng pen Gamlai khuami hi a, tulai takin Tahan Tuiphum Pawlpi ah hunbit Pasian nasem khat hi-in, Zomite sungah Topa Pasian in dam lopipi-in a cidamte sangin bun takin a zat zawk, tutsa, lupsa-a nasem, laibu tampi a bawl khia mi zat tel khat ahi hi.

NB: Tonzang

Evangel Centenary (1905-2005), laimai 65-72 pan kila kikhi.

You might also like