1

T SCH SOS2

F. A. HAYEK
Con ng Dn ti Ch Nng n
Gn mt na th k trc y, hu ht nhng ngi thng minh ci khinh b khi Friedrich Hayek cng b The Road to Serfdom. Thin h sai v Hayek ng. -Ronald Bailey, Forbes VI LI GII THIU CA

MILTON FRIEDMAN

The Road to SERFDOM

F. A. HAYEK
Fiftieth Anniverasy Edition WITH A NEW INTRODUCTION BY

Milton Friedman

THE UNIVERSITY OF CHICAGO PRESS 1994

F. A. HAYEK
Con ng Dn ti Ch Nng n
VI LI GII THIU CA

MILTON FRIEDMAN
Ngi dch: Nguyn Quang A 2003

Tng NHNG NGI X HI CH NGHA THUC MI NG PHI

Him khi t do thuc bt k loi no li b mt cng mt lc

DAVID HUME

Ti yu t do,ti tin, lun lun, nhng trong thi im chng ta sng ti sn sng tn th n.
A. DE TOQUEVILLE

MC LC Li ngi dch /7 Li gii thiu cho ln xut bn k nim nm mi nm ca Milton Friedman/ 9 Li ni u cho ln ti bn 1976/ 21 Li ni u cho ln xut bn ba mm 1956/ 26 Li ni u cho ln xut bn 1944/ 44 Dn nhp / 46 1. Con ng b Lng qun / 56 2. iu Khng tng V i / 71 3. Ch ngha C nhn v Ch ngha Tp th / 80 4. S Khng th Trnh khi ca K hoch ho / 93 5. K hoch ho v Dn ch / 107 6. K hoch ho v Php Tr / 124 7. iu khin Kinh t v Ch ngha Chuyn ch / 141 8. Ai, Ngi no? / 156 9. S An ton v Quyn T do / 176 10. V sao K Ti Nht Leo ln Tt nh /192 11. S Kt liu ca S tht /212 12. Gc r X hi Ch ngha ca Ch ngha Nazi / 227 13. Nhng k Chuyn ch gia Chng ta / 243 14. iu kin Vt cht v cc Mc ch L tng / 265 15. Trin vng v Trt t Quc t / 284 16. Kt lun / 305 Ch gii sch tham kho / 307 Ch mc / 311

LI NGI DCH
Bn c cm trn tay quyn th 7 ca t sch SOS2 do chng ti chn v dch ra ting Vit. N c F. A. Hayek vit hn su mi nm trc, trong thi k u ca Chin tranh Th gii ln th Hai, v c xut bn u tin thng 3 nm 1944. Ch mun tha ca cun sch l quan h gia t do c nhn v vai tr kinh t ca nh nc, gia ch ngha c nhn v ch ngha tp th, gia ch ngha t do v ch ngha chuyn ch. V nh hng ca cun sch ny bi The Road to Serfdom 50 Years On, History Today, London, May 1994 vit: Ngy 10-3-1994 k nim nm mi nm xut bn cun The Road to Serfdom ca F. A. Hayek, cun c th c cho l quyn sch chnh tr duy nht c nh hng nht tng c xut bn Anh trong th k ny. Thc vy, The Road to Serfdom c mt nh hng su sc ln cc th h k tip nhau ca cc nh tr thc v chnh tr gia nh The Communist Manifesto [Tuyn ngn Cng sn], c vit gn nh mt th k trc vo nm 1848, c. Ngun gc ca cun sch c th thy trong cc cuc tranh lun hc thut ca cc nm 1930, sau i Suy thoi, gia mt bn l nhng ngi ch trng t do kinh t, m i din l Lionel Robbins, v F. A. Hayek ca i hc Kinh t London, v mt bn ch trng vai tr mnh ca nh nc trong kinh t, m ngi ng u l John Maynard Keynes. Cun sch gy cm hng ng thi gy tc gin d di cho rt nhiu tr thc, hc gi, chnh tr gia v bn c ni chung trong sut su mi nm qua. V s ngi b n chc tc ngy nay chng cn my.

Vi cc c gi Vit Nam cun sch vn c nhiu ngha su sc. N khng ch mang n cho chng ta nhng hiu bit su xa lin quan n ni dung cc cuc tranh lun lu i v cc mi quan h gia t do c nhn v vai tr kinh t ca nh nc, gia ch ngha c nhn v ch ngha tp th, gia ch ngha t do v ch ngha chuyn ch xy ra Chu u su by mi nm trc y, m cng c th cho chng ta nhng gi suy ngm v din bin t nc ny (v cc ni khc) sut trong gn su mi nm qua. Nh ni, cun sch khng ch truyn cm hng m cng lm ln tit nhiu ngi Chu u v Hoa K. N c th cng vy Vit Nam. Ti mong nhng ai b n chc tc hy bnh tm c k li n, v hay nht hy tranh lun v b gy l l ca n bng l l ca mnh, nhng ng nn tho m n mt cch hm h. Mi nm trc mt cun sch nh cun ny kh c th c xut bn Vit Nam. Nay n n c tay bn c chng t c s i mi to ln t nc ny. Cun sch khng ch b ch cho cc chnh tr gia, cc hc gi, m cng rt b ch cho cc cc nh bo, sinh vin v nhng ngi quan tm khc. Mi ch thch nh s u l ca tc gi, cc ch thch nh du sao (*) l ca ngi dch. Do hiu bit c hn ca ngi dch, bn dch chc cn nhiu sai st, mong bn c lng th v ch bo. Mi gp xin gi v Tp ch Tin Hc v i Sng, 54 Hong Ngc Phch H Ni [25 / B17 Nam Thnh Cng], hoc qua in th thds@hn.vnn.vn, hay nqa@netnam.vn. H ni 12-2003 Nguyn Quang A

LI GII THIU
Cho ln Xut bn K nim Nm mi nm MILTON FRIEDMAN

uyn sch ny tr thnh kinh in ch thc: sch c thit yu cho tt c mi ngi nhng ngi quan tm nghim tc n chnh tr trong ngha rng nht v t thin lch nht, mt cun sch m ch ca n mang tnh mun thu, c th p dng cho cc tnh hung c th rt a dng. chng mc no y n thm ch cn thch ng cho Hoa K ngy nay hn khi n gy chn ng vi ln xut bn u tin nm 1944. Trc y gn mt phn t th k (1971), ti vit li gii thiu cho ln xut bn ting c mi ca The Road to Serfdom minh ho thng ip ca Hayek c tnh mun thu n th no. Li gii thiu cng thch ng cho ln xut bn k nim nm mi nm ny ca cun sch kinh in ca Hayek. Thay cho vic ly cp vn ca mnh, ti trch n y y trc khi chua thm vi li bnh.1 Qua nhiu nm, ti c thi quen i hi nhng ngi tin vo ch ngha c nhn xem h ri b ch ngha tp th chnh thng ca thi i chng ta th no. Trong nhiu nm, nhng cu tr li thng xuyn nht dn chiu n
Der Weg zur Knechtshaft: Den Sozialisten in allen Parteien, 1971 Verlag moderne Industrie AG, 86895 Landsberg am Lech (cho ln xut bn mi). y l ln xut bn u tin c, mc d bn dch ting c ca The Road to Serfdom c xut bn Thu S nm 1948.
1

cun sch m ti c vinh d vit li gii thiu ny. Tiu lun xut sc v hng hn ca gio s Hayek l pht hin soi rng c bit cho nhng nam n thanh nin nhng ngi phc v trong cc lc lng v trang trong thi gian chin tranh. Kinh nghim va qua ca h nng cao s nh gi ca h v gi tr v ngha ca quyn t do c nhn. Ngoi ra, h tun theo t chc tp th trong hnh ng. i vi h, nhng tin on ca Hayek v cc h qu ca ch ngha tp th khng thun tu l nhng kh nng c tnh gi thuyt m l nhng thc t bn thn h tri nghim trong qun i. c li trc khi vit li gii thiu ny, ti li ln na cm phc cun sch tuyt diu lm sao tinh t v lp lun cht ch song d hiu v sng sa, trit l v tru tng song cng c th v thc t, gii tch v l tr song sinh ng bi nhng l tng cao qu v thc s mnh mnh m. Chng ngc nhin l n c nh hng ln n nh vy. Ti cng cm phc rng thng ip ca n ngy nay khng t cn hn khi n xut hin ln u - v iu ny s ni nhiu hn sau. Nhng thng ip ca n c th khng trc tip hoc thuyt phc i vi thanh nin ngy nay bng i vi nam n thanh nin c khi n xut hin ln u. Cc vn ca chin tranh v iu chnh hu chin l nhng vn Hayek dng minh ho ch trung tm mang tnh mun thu ca ng, v thut ng mang tnh tp th ch ngha ca thi k c ng dng ghi ti liu nhng khng nh ca ng v bu khng kh tr tu, l quen thuc vi th h ngay sau chin tranh v to mi quan h gn gi gia tc gi v c gi. Vn nhng t tng tp th ch ngha sai lm y ngy nay c lu truyn rng ri v tng ln, nhng cc vn trc tip l khc v nhiu thut ng cng vy. Ngy nay chng ta t nghe hn v lp k hoch tp trung, v sn xut cho s dng, v s cn thit ca iu khin mt cch c thc cc ngun lc x hi. Thay vo chng ta ni v khng hong th - c th c gii quyt, h ni, ch bng cc

11 chng trnh rng ln ca chnh ph; v khng hong mi trng gy ra bi, h ni, cc nh kinh doanh tham lam nhng ngi phi b buc lm trn trch nhim x hi ca h thay cho ch n thun iu hnh cc doanh nghip ca mnh kim li nhun nhiu nht v, h ni, cng cn n cc chng trnh rng ln ca chnh ph; v khng hong tiu dng cc gi tr gi c kch thch bi cc nh doanh nghip tham lam y ht ch kim li nhun thay cho thc hin ngha v x hi v tt nhin cng cn cc chng trnh rng ln ca chnh ph bo v ngi tiu dng, c bit t chnh mnh; v khng hong phc li hoc i ngho - y thut ng vn l s i ngho gia s sung tc, mc du ci hin nay c m t l i ngho c coi l sung tc khi thut ng ln u c s dng rng ri. By gi cng nh khi , vic thc y ch ngha tp th c kt hp vi s biu l cc gi tr c nhn ch ngha. Tht vy, khinh nghim vi chnh ph ln tng cng ch tri ngc ny. C s phn i rng ri chng gii quyn uy; mt s tun th (conformity) khng th tin c trong phn i chng li s tun th; mt i hi rng ln cho quyn t do lm vic ring, cho li sng c nhn, cho nn dn ch tham gia. Nghe ch ny, ngi ta c th cng tin rng tro lu tp th ch ngha i chiu, rng ch ngha c nhn li tng. Nh Hayek chng minh mt cch thuyt phc n vy, cc gi tr ny i hi mt x hi c nhn ch ngha. Chng c th t c ch trong mt ch t do, ni hot ng ca chnh ph c hn ch trc ht cho thit lp khung kh m trong cc c nhn t do theo ui cc mc tiu ca ring mnh.2 Th
(Ch thch chua thm nm 1994) Ti s dng thut ng t do, liberal, nh Hayek dng trong cun sch ny, v cng nh trong Li ni u ca ng cho ln xut bn ba mm nm 1956 (tr. xxxv di y), theo ngha ban u th k th mi chn l chnh ph hn ch v th trng t do, khng phi theo ngha b sai lc m n nhn Hoa K, trong n c ngha hu nh ngc li.
2

trng t do l c ch duy nht c khm ph nhm t c dn ch tham gia. ng tic, quan h gi mc ch v phng tin vn cn b hiu lm mt cch rng ri. Nhiu trong s nhng ngi theo cc mc tiu c nhn ch ngha nht li ng h cc phng tin tp th ch ngha m khng nhn ra s mu thun. Tht hp dn tin rng cc t nn x hi pht sinh t cc hot ng ca nhng ngi xu v nu ch c nhng ngi tt (nh chng ta, tt nhin) nm quyn lc, th mi vic u tt. Quan im i hi duy nht s xc cm v s t khen - iu d kim c v cng d tho mn. hiu v sao nhng ngi tt cc v tr quyn lc s gy ra ci xu, trong khi ngi bnh thng khng c quyn lc nhng c kh nng tham gia hp tc t nguyn vi nhng ngi xung quanh s to ra ci tt, i hi phn tch v t duy, t xc cm xung di l tr. Chc chn l mt cu tr li cho iu b n vnh cu v sao ch ngha tp th, vi thnh tch c chng minh v gy ra s chuyn ch v kh cc, li c coi l u vit hn ch ngha c nhn n nh vy, vi thnh tch c chng minh v to ra quyn t do v s sung tc. L l cho ch ngha tp th l n gin mc d sai; n l mt l l xc cm trc tip. L l cho ch ngha c nhn l tinh t v rc ri; n l mt l l duy l gin tip. V nhng kh nng xc cm li pht trin hn nhiu nhng kh nng l tr trong hu nh mi ngi, ngc i thay hoc c bit thay thm ch trong c nhng ngi t coi mnh l tr thc. Cuc chin u gia ch ngha tp th v ch ngha c nhn ra sao Phng Ty hn mt phn t [by gi, 1994, l na] th k sau khi tiu lun v i ca Hayek c xut bn? Cu tr li l rt khc nhau trong th gii cng vic v trong th gii t tng. Trong th gii cng vic, nhng ngi trong chng ta nhng ngi c phn tch ca Hayek thuyt phc thy trong nm 1945 t du hiu ca bt k th g ngoi mt s tng ln u n ca nh nc lm tn hi c nhn, mt s

13 thay th kin nh sng kin v k hoch c nhn bng sng kin v k hoch nh nc. Th nhng trong thc tin phong tro chng tin thm my khng nc Anh hoc nc Php hoc Hoa K. V nc c c mt phn ng mnh khi nhng kim sot chuyn ch ca thi k Nazi* v mt bc chuyn ln hng ti mt chnh sch kinh t t do. Ci g to ra s tht bi khng ng ny i vi ch ngha tp th? Ti tin rng hai lc lng l nguyn nhn ch yu. Th nht, v iu ny l c bit quan trng Anh, s xung t gia k hoch ho tp trung v t do c nhn, ch ca Hayek, tr nn r rng, c bit khi tnh trng khn cp ca k hoch ho tp trung dn n ci gi l lnh kim sot tuyn dng theo chnh ph c quyn phn ngi dn vo nhng vic lm. Truyn thng t do, cc gi tr t do, vn cn mnh Anh n mc, khi xung t xy ra, k hoch ho tp trung b hi sinh ch khng phi t do c nhn. Lc th hai ngn cn ch ngha tp th n gin l tnh phi hiu qu ca n. Chnh ph t ra khng c kh nng qun l cc doanh nghip, t chc ngun lc t cc mc tiu ra vi chi ph phi chng. N b sa ly trong s hn n quan liu v phi hiu qu. Bt u tan v o tng ph bin v tnh hiu qu ca chnh ph tp trung trong qun l cc chng trnh. ng tic, s ngn cn ch ngha tp th khng ngn cn s phnh ln ca chnh ph; ng hn, n hng s phnh ln ca mnh sang mt knh khc. S nhn mnh dch chuyn t chnh ph cai qun cc hot ng sn xut sang iu tit gin tip cc doanh nghip c cho l t nhn v thm ch nhiu hn sang cc chng trnh chuyn giao ca chnh ph, bao hm thu thu t mt s tr cp cho mt s khc - tt c u nhn danh cng bng v xo i gim ngho nhng trong thc tin gy ra mt hn hp
*

Nazi: (gi tt trong ting c) Ch ngha x hi Quc gia, thng gi tt l Quc x, Nazi c dng ph bin trong cc ngn ng khc.

tht thng v mu thun ca cc tr cp cho cc nhm li ch c bit. Kt qu l, phn thu nhp quc dn c chnh ph chi tiu lin tc tng. Trong th gii t tng, kt qu thm ch cn t tho mn hn vi mt ngi tin vo ch ngha c nhn. Trong mt kha cnh, y l iu ngc nhin nht. Kinh nghim trong mt phn t th k qua xc nhn mnh m tnh hp l ca ci nhn su sc ch yu ca Hayek - rng iu phi cc hot ng ca con ngi thng qua ch huy tp trung v thng qua hp tc t nguyn l cc con ng i theo cc hng rt khc nhau: ng th nht dn ti ch nng n, ng th hai n t do. Kinh nghim cng tng cng mnh m ch th hai - hng tp trung cng l con ng dn ti ngho i i vi ngi bnh thng; hp tc t nguyn, l con ng ti sung tc. ng v Ty c hu nh cung cp mt th nghim khoa hc c kim sot. y ngi dn cng huyt thng, cng nn vn minh, cng mc k nng k thut v tri thc, b x ra tng mnh bi tai nn chin tranh, song chp nhn cc phng php hon ton khc nhau v t chc x hi - ch huy tp trung v th trng. Kt qu l hon ton r rng. ng c, ch khng phi Ty c, phi xy mt bc tng gi cho cng dn ca mnh khi chy trn. Bn ca bc tng, chuyn ch v kh cc; bn kia ca bc tng, t do v giu c. Trung ng, Israel v Ai cp a ra cng s tng phn nh Ty v ng c. Vin ng, Malaysia, Singapore, Thi Lan, i Loan, Hng Kng, v Nht Bn tt c u ch yu da vo cc th trng t do - u thnh vng v nhn dn h trn tr hi vng; mt kinh nghim rt khc t n , Indonesia, v Trung Hoa Cng sn - tt c da nng vo k hoch ho tp trung. Li chnh Trung Hoa Cng sn phi canh gi bin gii ca mnh chng li ngi dn th chy trn. Th m, bt chp s xc nhn ng ch v y kch tnh ny cho lun im ca Hayek, khng kh tr tu ca

15 Phng Ty, sau mt gian on ngn khi c mt s du hiu ca s tri dy ca cc gi tr t do trc kia, li bt u chuyn sang hng i khng mnh m i vi t do kinh doanh, cnh tranh, quyn s hu t nhn v chnh ph hn ch. Mt thi gian, m t ca Hayek v quan im tr tu thng tr dng nh cng c phn li thi. Nay, n nghe tht hn mt thp k trc y. Kh bit ci g gii thch s pht trin ny. Chng ta rt cn mt cun sch mi ca Hayek, cun s cho mt ci nhn r rng v su sc vo nhng din bin tr tu ca phn t th k qua nh The Road to Serfdom lm cho nhng din bin trc y. V sao cc tng lp tr thc mi ni hu nh t ng ng v pha ch ngha tp th - ngay c khi tng ca cc khu hiu c nhn ch ngha v bi nh v chi ra ch ngha t bn? V sao m cc phng tin truyn thng i chng hu nh mi ni li b chi phi bi quan im ny? Bt k s gii thch l g, s thc v s ng h tr tu cng tng cho ch ngha tp th - v ti tin n l mt s thc lm cho sch ca Hayek mang tnh thi s ngy nay nh khi n xut hin ln u tin. Chng ta hy hi vng rng ln xut bn mi c - nc trong s tt c cc nc phi d tip thu nht thng ip ca cun sch - s c nhiu nh hng nh ln xut bn ban u c Anh v Hoa K. Cuc u tranh v t do phi chin thng ht ln ny n ln khc. Nhng ngi x hi ch ngha thuc mi ng phi, nhng ngi c Hayek tng cun sch ca ng, phi mt ln na c thuyt phc hoc b nh bi nu h v chng ta cn l nhng ngi t do. on p cht ca li gii thiu ca ti cho ln xut bn ting c l on duy nht nghe khng hon ton tht hm nay. Bc Tng Berlin sp, s sp ca ch ngha cng sn sau Bc mn St, v c trng thay i ca Trung Quc lm gim nhng ngi bo v ch ngha tp th kiu Marx ch cn mt nhm nh, can m tp trung cc trng i hc Phng Ty. Ngy nay, c s tha nhn

rng ri rng ch ngha x hi tht bi, ch ngha t bn thnh cng. Song s chuyn i l r ra ngoi ny ca cng ng tr thc sang ci c th gi l quan im Hayek d gy lm ln. Trong khi li ni l v cc th trng t do v quyn s hu t nhn ng trng hn vi thp k trc bo v laissez-faire na hon chnh - phn ln cng ng tr thc hu nh t ng ng h bt k s bnh trng no ca chnh ph chng no n c qung co nh mt cch bo v cc c nhn khi cc cng ti ln xu xa, gim i ngho, bo v mi trng, hoc thc y s bnh ng. Tho lun hin thi v chng trnh chm sc sc kho cho mt th d ni bt. Cc nh tr thc c th hc cc t nhng h vn cha c m iu. Ti ni ngay t u rng trong chng mc no y thng ip ca cun sch ny thm ch cn tho ng hn cho Koa K ngy nay hn khi n gy chn ng na th k trc. D lun tr thc lc th ch i vi ch ca cun sch hn nhiu so vi hin nay, nhng thc tin ph hp vi n hn nhiu so vi ngy nay. Chnh ph trong thi k sau Chin tranh Th gii II nh hn v t quy nhiu hn ngy nay. Cc chng trnh X hi V i ca Johnson, bao gm Chm sc Y t v H tr Y t, v cc o lut Khng kh trong lnh v Nhng ngi M Khuyt tt ca Bush, vn cn pha trc, cha ni n v s nhng bnh trng khc ca chnh ph m Reagan ch c kh nng lm chm li, ch khng o ngc c, trong tm nm ng cm quyn. Tng chi tiu chnh ph tng t 25 phn trm ca thu nhp quc gia nm 1950 ln gn 45 phn trm nm 1993. Cng gn ng nh th Anh, theo mt ngha cn y kch tnh hn. ng Lao ng, trc cng khai l x hi ch ngha, by gi bo v th trng t nhn t do; v ng Bo th, mt thi hi lng vi cc chnh sch cai tr x hi ch ngha ca ng Lao ng, th o ngc, v mc no thnh cng o ngc di thi Margaret Thatcher, mc s hu v hot ng ca chnh ph.

17 Nhng Thatcher khng c kh nng ku gi mt s ng h rng ri ca qun chng cho cc gi tr t do nh s ng h dn n rt b lnh kim sot tuyn dng ngay sau Chin tranh Th gii II. V trong khi c mc t nhn ho ng k y , chnh ph hin nay chi tiu mt phn ln hn ca thu nhp quc gia v quy nhiu hn so vi 1950. c hai b ca i Ty Dng, ch hi qu khi ni rng chng ta thuyt ging ch ngha c nhn v ch ngha t bn cnh tranh, v thc hnh ch ngha x hi. GHI CH V LCH S XUT BN Hayek bt u vit The Road to Serfdom vo thng Chn 1940, v quyn sch c xut bn u tin ti Anh ngy 10 thng Ba, 1944. Hayek u quyn cho bn ng Dr. Fritz Machlup, mt ngi t nn o theo ui s nghip hc thut xut sc Hoa K v i lm, nm 1944 ti Vn phng Chm sc Ti sn ca Ngi nc ngoi Washington, D.C., ng k quyn sch vi mt nh xut bn M. Trc khi c np cho nh xut bn University of Chicago Press quyn sch b ba nh xut bn Hoa K t chi - du bi v h tin rng n s chng bn c hay, t nht trong mt trng hp, bi v h coi n l khng thch hp xut bn bi mt nh xut bn c danh ting.3 Khng li bc, Machlup a cc trang in th ca bn in Anh cho Aaron Director, nguyn thnh vin ca B mn Kinh t hc ca i hc Chicago ngi quay li i hc
Phn ln ca on ny da trn nghin cu thc hin bi Alex Philipson, gim c xc tin ti Nh xut bn University of Chicago Press. Xem Li ni u ca Hayek cho Ln xut bn Ba mm 1956, ch thch s 2, trang xxxix di y.
3

sau chin tranh nh mt nh kinh t hc Trng Lut, xem. Sau , Frank H. Knight, mt nh kinh t hc xut sc i hc, nhn c mt tp bn in th v gii thiu vi nh xut bn University of Chicago Press vi gi ca Director rng Nh xut bn c th mun xut bn cun sch. Nh xut bn k hp ng vi Hayek v quyn xut bn M thng T 1944, sau khi thuyt phc ng tin hnh vi thay i cho r rng v p dng cho Hoa K... thay cho trnh by cun sch trc tip cho cc c gi gii hn Anh, nh John Scoon, khi l bin tp Nh xut bn, sau ny nh li. Vo khong thi gian hp ng cho quyn xut bn M c k -u thng T- chng ti bt u nghe v quyn sch Anh, c xut bn ngy 10 thng Ba. t in u ch c 2.000 cun nhng c bn ht trong khong mt thng. N bt u c trch dn Quc hi v cc bo, v vi t bo y bt u thnh thong nhc n n nhng tt nhin chng ti vn khng bit chc n s hp dn ra sao vi M. K thc, cho n tn ngy xut bn chng ti khng th lm cho mt nh sch thm ch New York hng hi ln v cun sch.4 Ln xut bn Chicago c xut bn ngy 18-9-1944, vi 2.000 bn trong t in u, vi li gii thiu ca John Chamberlain, mt ngi vit v ph bnh sch v ch kinh t ni ting khi v hin nay. Bi ph bnh u tin m chng ti thy, Scoon ni tip, l ca Orville Prescott New York Times ngy 20 thng 9, mt bi trung tnh v gi n l quyn sch nh bun v dn d ny, nhng n lc chng ti thy bi ph bnh ca Henry Hazlitt ng trn trang ba ca Times Book Review s ch nht chng ti t in t hai 5.000 cun. Sau vi ngy chng ti nhn yu cu quyn dch cho cc ting c, Ty Ban Nha, H Lan v ting khc, v vo 27-9 chng ti t in 5.000 cun t ba, y ln 10.000 cun vo ngy tip theo
4

Th gi C. Hartley Gratlan, ngy 2-5-1945.

19 Vo tun u thng Mi nhiu nh sch ht sch trong kho v chng ti c mt cng vic kinh khng v rm ri v in, ng, chuyn ch v phn phi cho khch hng c y v CanadaT lc u c s nhit tnh to ln cho cun sch nhng vic bn hng lc ln lc xung S chua xt v cun sch tng ln vi thi gian, ln nh cao khi cun sch c nhiu n tng. (Ngi ta vn hay ni bp chp v n; v sao h khng c n v tm ra ci Hayek thc s ni!) Nhn xt ca Scoon ngy nay vn cn ng. Readers Digest xut bn mt phin bn c ng vo thng T 1945, v hn 600.000 bn ca phin bn c ng sau c phn phi bi Book of the Month Club. Lng trc phin bn c ng ca Readers Digest v c t lu ging m Hayek d kin tin hnh vo ma xun 1945, Nh Xut bn th dn xp t in ln th by. Tuy vy, thiu giy hn ch in xung 10.000 bn v buc Nh Xut bn gim c ca cun sch xung c b ti. Chnh mt bn ca ln in , mt cch tnh c, l bn c trong th vin c nhn ca ti. Trong nm mi nm k t khi xut bn n, Nh Xut bn bn hn mt phn t triu bn, 81.000 bn ba cng v 175.000 bn ba mm. Ln xut bn ba mm Chicago u tin l vo nm 1956. Con trai Hayek, Lawrence, thng bo rng gn hai mi bn dch ting nc ngoi c php c xut bn. Ngoi ra, cc bn dch ngm, khng c php c lu hnh bng ting Nga, Ba Lan, Czech, v c l cc th ting khc, khi ng u cn ng sau Bc mn St. Chng c my nghi ng rng nhng bi vit ca Hayek, v c bit l cun sch ny, l mt ngun tr tu quan trng ca s tan r ca nim tin vo ch ngha cng sn ng sau Bc mn St, cng nh bn kia ca Bc mn, bn chng ta. K t khi bc tng Berlin sp c th xut bn cng khai cun sch cc nc ch hu ca v cc nc thuc Lin X trc y. Ti bit t nhiu ngun khc

nhau rng c s quan tm bc pht v Hayek ni chung, v c bit v The Road to Serfdom trong cc nc ny. T khi Hayek mt nm 1992 ngy cng c s tha nhn v nh hng m ng gy ra c cc ch cng sn v khng cng sn. Cc nh xut bn ca ng c th tin tng nhn v pha trc tip tc bn cun sch xut chng ny chng no m t do ngn lun cn thnh hnh - iu, bt chp s xi mn no y k t khi ng vit, d sao vn m bo hn so vi nu khc i chnh xc l bi v cun sch ny. Stanford, California 14 thng T, 1994

21

LI NI U
Cho ln ti bn 1976

uyn sch ny, c vit trong thi gian ri ca ti t 1940 n 1943, trong khi ti ch yu bn tm vi cc vn l thuyt kinh t thun tu, t nhin tr thnh mt khi im ca cng vic hn ba mi nm cho ti trong mt lnh vc mi. Nguyn nhn ca n lc u tin ny trong lnh vc mi l s bc mnh ca ti vi s din gii hon ton sai trong gii tin b Anh v c tnh ca phong tro Nazi, mt s kh chu dn ti t mt th bo cho gim c khi ca Trng Kinh t hc London, Sir William Beveridge, n mt bi bo trong Contemporay Review nm 1938, bi theo yu cu ca gio s Harry G. Gideonse ca i hc Chicago c ti m rng cho xut bn trong lot Tp sch mng v Chnh sch Cng ca ng. V khi ti thy tt c cc ng nghip ngi Anh thng tho hn ca ti ch bn tm vi cc vn khn cp hn ca tin hnh chin tranh, cui cng v bt c d ti m rng tp sch thnh tiu lun ny. Bt chp s thnh cng hon ton bt ng ca cun sch- trong trng hp ca ln xut bn lc u khng c d tnh M thm ch thnh cng cn ln hn ln xut bn Anh ti cm thy t lu khng hon ton vui sng v n. Mc du ti tuyn b thng thn ngay t u cun sch rng n l mt cun sch chnh tr, n lm cho hu ht cc nh khoa hc x hi ng nghip ca ti ngh rng ti dng sai nng lc ca mnh, v ti khng thoi mi v kh nng rng i qu kinh t hc k thut c l ti c th vt qu nng lc ca mnh. Ti khng mun ni y v cn thnh n m quyn sch gy ra trong nhng gii nht nh,

hoc v s khc bit l lng trong s tip nhn n Vng Quc Anh v Hoa K - v iu ti ni mt t hai mi nm trc trong Li ni u cho ln xut bn ba mm u tin M. Ch ch ra c im ca phn ng rng ri, ti n thun s ch nhc n mt trit gia kh ni ting, khng nu ch danh, vit cho mt ngi khc trch mng ng tn dng cun sch ng h thn ny, m tt nhin [ng ta] khng c! Nhng du cho ti c th quay li vi kinh t hc ch thc, ti khng th t gii phng mnh khi cm ngh rng nhng vn m ti bt tay vo mt cch khng nh trc n nh vy l thch v quan trng hn nhng vn ca l thuyt kinh t, v rng phn ln ci ti ni trong phc tho u tin ca ti cn c lm r v trau chut. Khi ti vit cun sch ny, ti chng cht no thot khi c tt c nhng nh kin v iu m tn chi phi d lun chung, v thm ch ti cn t hc c cch trnh tt c nhng hn n thnh hnh ca cc thut ng v cc khi nim m v chng t khi ti tr nn rt c thc. V tho lun v cc hu qu ca cc chnh sch x hi ch ngha m cun sch th lm, l tt nhin khng y nu khng tnh thch ng n ci m mt trt t th trng hot ng ph hp i hi v c th t. Chnh vn sau l vn m cc cng trnh tip na do ti thc hin t trn lnh vc ny ch yu dnh cho. Kt qu u tin ca nhng n lc ny gii thch bn cht ca mt trt t t do l mt cun sch ng k c gi l The Constitution of Liberty (Kt cu ca T do, 1960) trong v c bn ti c th trnh by li v to ra mt hc thuyt nht qun hn ca ch ngha t do c in th k th mi chn. Nhn thc, rng mt s pht biu li nh vy b li nhng vn quan trng nht nh cha c gii p, dn ti sau n nhng n lc thm cho bn thn ti cc cu tr li trong mt cng trnh gm ba tp c tiu l Law, Legislation, and Liberty (Lut, Php ch, v T do), trong tp u tin ra mt nm 1973.

23 Trong hai mi nm va qua, ti tin, ti hc c nhiu v cc vn c tho lun trong cun sch ny, d cho ti khng ngh ti c li n ln no trong thi khong gian y. By gi sau khi c li vit Li ni u ny, ti khng cn cm thy hi tic, m ln u tin ti rt t ho v n v c bit l v s sng sut lm ti tng n Cho Nhng ngi X hi ch ngha thuc Mi ng phi. Tht vy, mc d trong khong thi gian ti hc c nhiu iu ti cha bit khi ti vit cun sch, by gi ti thng ngc nhin l ti thy nhiu n th no ngay t u n lc ca mnh m cng trnh sau xc nhn; v mc d nhng n lc sau ca ti, ti hi vng, s b ch hn cho chuyn gia, by gi ti sn sng khng h do d gii thiu cun sch sm ny cho qung i c gi nhng ngi mun mt gii thiu n gin khng mang nng tnh k thut cho vn m ti tin vn l mt trong cc vn ng lo ngi nht m chng ta phi gii quyt. c gi c l s hi phi chng iu ny c ngha rng ti vn sn sng bo v tt c nhng kt lun chnh ca cun sch ny, v cu tr li l hon ton khng nh. Hn ch quan trng nht m ti phi nhc n l trong khong thi gian ny thut ng thay i v v l do ny ci ti ni trong cun sch c th b hiu sai i. Lc ti vit, ch ngha x hi c ngha khng h m h l quc hu ho cc t liu sn xut v k hoch ho kinh t tp trung ci m iu ny lm cho c th v cn thit. Theo ngha ny th, th d, Thu in ngy nay c t chc t x hi ch ngha hn nhiu so vi Vng Quc Anh hoc o, du cho Thu in thng c coi l mang tnh x hi ch ngha hn nhiu. iu ny l do s thc rng ch ngha x hi tr nn c ngha ch yu l ti phn phi mnh v thu nhp thng qua nh thu v cc nh ch ca nh nc phc li. Trong ch ngha x hi loi sau cc tc ng m ti tho lun trong cun sch ny xy ra chm hn, gin tip hn, v khng hon ho hn. Ti tin rng kt qu cui cng c xu hng l chng khc g nhau, mc d qu trnh lm n

xy ra khng hon ton ging nh c m t trong cun sch ny. Thng c vin dn l ti cho rng bt k phong tro no theo hng ch ngha x hi nht thit dn n ch ngha chuyn ch. D l c nguy c ny, y khng phi l ci cun sch tuyn b. Ci n bao hm l mt cnh bo rng tr khi chng ta tu b cc nguyn tc ca chnh sch ca chng ta, mt s hu qu rt kh chu s xy ra m hu ht nhng ngi ch trng cc chnh sch ny thc s khng mun. Ch m ti by gi thy mnh sai trong cun sch ny ch yu l ch ti t nhn mnh tm quan trng ca kinh nghim ca ch ngha cng sn Nga - mt li c l c th tha th c khi nh rng khi ti vit, th Nga l ng minh thi chin ca chng ta v rng ti khng hon ton thot khi c tt c nhng iu m tn mang tnh ch ngha can thip ng thi, v kt qu l vn a ra nhng nhng b khc nhau m by gi ti ngh l khng chnh ng. V chc chn ti khng nhn thc y rng nhng vic xu c ri n mc no trong mt s ka cnh. Ti vn coi n, th d, l mt cu hi tu t khi ti hi (tr.91), nu Hitler nhn c quyn lc v hn ca mnh theo cch hp hin nghim ngt, ai c th gi rng Nguyn tc Lut vn cn thnh hnh c? ch pht hin ra mun hn rng cc gio s Hans Kelsen v Harold J. Laski, v c l nhiu lut gia x hi ch ngha khc v cc nh khoa hc x hi chnh tr theo cc tc gi c nh hng ny, lo lm chnh xc iu ny. Kh tng qut, nghin cu thm v cc xu hng ng i ca t duy v ca cc nh ch , c th, lm tng s s hi v lo ngi ca ti. V c nh hng ca nhng t tng x hi ch ngha ln lng tin u tr vo nhng nh tt ca nhng ngi nm quyn lc chuyn ch tng ln r rt t khi ti vit cun sch ny. Ti t lu bc bi do c bit n nhiu hn bi ci ti coi nh mt pamphlet (lun cng dng cun sch

25 nh) cho thi i so vi bi cng trnh khoa hc nghim tc ca ti. Sau khi xem xt li ci ti vit khi theo nh sng ca nhng nghin cu thm trong ba mi nm v cc vn ny sinh lc , ti khng cn bc bi na. Mc d cun sch c th cha nhiu ci m ti khng th, khi ti vit n, chng minh mt cch thuyt phc, n l mt n lc chn tht tm s tht ci ti tin to ra s thu hiu s gip ngay c nhng ngi khng ng vi ti trnh nhng mi him nguy nghim trng. F. A. HAYEK

LI NI U
Cho ln Xut bn Ba mm 1956

c d quyn sch ny trong nhng kha cnh no y c th khc i nu ti vit n lc ban u vi ch trc ht cho cc c gi M, n nay i vi n qu xc nh d bt ng c mt ch nc ny lm cho bt k vic vit li no l thch ng. Vic xut bn n trong mt hnh thc mi hn mi nm sau ln xut hin u tin, tuy vy, c l l mt c hi thch hp gii thch mc ch ban u ca n v cho vi nhn xt v thnh cng hon ton bt ng v trong nhiu phng din kh l lng m n c t nc ny. Cun sch c vit Anh trong nhng nm chin tranh v d nh hu nh ch dnh ring cho cc c gi Anh. Thc vy, n nhm ch yu vo mt lp c bit ca cc c gi Anh. khng h c nho bng khi ti tng n cho Tt c Nhng ngi X hi ch ngha thuc Mi ng phi. N c ngun gc trong nhiu tho lun m, trong mi nm trc , ti tin hnh vi cc bn b v ng nghip vi s ng cm ca h thin v cnh t, v chnh l tip tc cc l l m ti vit cun The Road to Serfdom. Khi Hitler ln nm quyn c, ti dy University of London dm ba nm, nhng ti gi lin h mt thit vi cng vic Lc a v c th lm nh vy cho n khi chin tranh n ra. Theo cch ti thy ngun gc v s tin trin ca cc phong tro chuyn ch khc nhau l g, v iu lm cho ti cm thy rng cng lun Anh,

27 c bit gia nhng ngi bn ca ti nhng ngi c cc quan im tin tin v cc vn x hi, hon ton hiu sai bn cht ca cc phong tro y. Thm ch trc chin tranh iu ny dn ti n tuyn b trong mt tiu lun ngn ci tr thnh ch trung tm ca cun sch ny. Nhng sau khi chin tranh n ra ti cm thy rng s hiu sai ph bin ny v cc h thng chnh tr ca cc k th ca chng ta, v c ca ng minh mi ca chng ta, nc Nga, to thnh mt mi nguy him nghim trng phi ng u bng mt n lc c h thng hn. Cng kh hin nhin rng bn thn nc Anh sau chin tranh chc s th nghim cng loi chnh sch m ti tin chc gp phn ln vo vic ph hu t do ni khc. Nh vy cun sch ny dn dn c hnh th nh mt cnh bo cho tng lp tr thc x hi ch ngha ca nc Anh; vi s tr hon khng th trnh khi ca sn xut thi chin, cui cng n xut hin vo u ma xun 1944. Thi im ny, tnh c, cng s gii thch v sao ti cm thy rng c ngi nghe ti phi t kim ch mnh mt cht trong cc bnh lun v ch ca ng minh thi chin ca chng ta v chn nhng minh ho ch yu t nhng din bin c. C v quyn sch xut hin vo thi im thun li, v ti c th cm thy hi lng nht vi thnh cng m n c nc Anh, thnh cng, tuy l loi rt khc, v mt s lng khng nh hn thnh cng n c Hoa K. Nhn tng th, quyn sch c hiu theo tinh thn n c vit ra, v l l ca n c nghin cu nghim tc bi nhng ngi m cun sch ch yu nhm vo. Ch tr mt s nh chnh tr nht nh c v tr lnh o ca Cng ng nhng ngi, c nh th to mt minh ho cho nhng nhn xt ca ti v cc xu hng dn tc ch ngha ca ch ngha x hi, tn cng cun sch vi l do n c vit bi mt ngi nc ngoi thi chn chn v tip thu, trong nhn chung n c xem xt bi cc c nhn nhng ngi phi thy cc kt lun ca n i ngc li

nhng nim tin vng chc nht ca h, gy n tng su sc.5 Cng th vi cc nc Chu u khc ni cun sch rt cuc xut hin; v s tip nhn c bit thn i bi th h sau Nazi c, khi cc bn dch c xut bn Thu S cui cng cng ti t nc , l mt trong nhng nim vui bt ng m ti nhn c t xut bn phm. Quyn sch c tip nhn Hoa K mt cch kh khc khi n c xut bn y vi thng sau khi xut hin Anh. Khi vit ti t ngh n s hp dn c th ca n i vi c gi M. Khi hai mi nm k t khi ti M ln cui vi t cch mt nghin cu sinh, v trong khong thi gian y ti c phn mt lin h vi din bin ca t tng M. Ti khng th chc l l ca ti c tnh tho ng trc tip n mc no vi tnh hnh M, v ti khng h ngc nhin khi quyn sch thc ra b t chi bi ba nh xut bn u tin c tip xc.6 Chc chn bt ng nht l, sau khi quyn sch c xut bn bi nh xut
Th d in hnh nht v s ph bnh cun sch Anh t quan im cnh t c l l nghin cu nh nhn v thng thn ca c Barbara Wootton, Freedom under Planning (London: George Allan & Unwin, 1946). N thng c trch dn Hoa K nh mt li bc li hu hiu i vi l l ca ti, tuy nhin ti khng th khng cm nhn rng nhiu hn mt c gi phi c cm tng rng, nh mt nh ph bnh M pht biu n v cn bn dng nh xc nhn lun ca Hayek (Chester I. Barnard, Southern Economic Journal, January, 1946). Ti khng bit khi , do mt ngi t vn cho mt trong cc hng t nhn t khi y, rng iu ny dng nh khng phi do bt k s nghi ng no vo thnh cng ca cun sch m do thnh kin chnh tr, n mc cho cun sch l khng xng xut bn bi mt nh xut bn c danh ting (xem v tuyn b ny ca William Miller c W. T. Couch trch dn trong The Sainted Book Burners Nhng k t sch Thnh, The Freeman, April, 1955, tr. 423 v c William Miller, The Book Industry: A Report of the Public Library Inquiry of the Social Science Research Council [New York: Columbia University Press, 1949], tr. 12).
6 5

29 bn hin thi, mau chng n bt u c bn vi tc hu nh cha c tin l i vi mt cun sch loi ny, loi khng dnh cho tiu th i chng.7 V ti thm ch ngc nhin hn bi phn ng d di t c hai cnh chnh tr, s khen ngi ht li m n nhn c t mt s gii v khng t hn bi s cm tc m n dng nh gy ra trong nhng gii khc. Ngc li vi kinh nghim ca ti Anh, M loi ngi m cun sch ny ch yu hng ti dng nh bc b n ngay lp tc nh mt s tn cng him c v gian xo vo nhng l tng cao qu nht ca h; h dng nh chng bao gi dt ra nghin cu l l ca n. Ngn t c dng v xc cm, c th hin trong mt s ph bnh th ch hn m cun sch nhn c, qu thc l rt l thng.8 Nhng hu nh khng t ngc nhin i vi ti l s hoan nghnh nhit lit cun sch bi nhiu ngi m ti chng bao gi k vng h c mt cun sch loi ny- v t nhiu ngi hn m ti vn ng liu thc ra h c bao gi c n. V ti phi ni thm rng i khi cch trong n c dng lm cho ti hiu mt cch sinh ng s tht ca nhn xt ca Lord Acton rng bn b chn thnh ca t do lc no cng him, v nhng thng li ca n l nh thiu s, thng th bng cch lin hp mnh vi nhng ngi gip c mc tiu thng khc vi mc tiu
Phn khng nh ca vic ny l do xut bn mt bn c ng ca cun sch ny trong Readers Digest, v ti mun by t y s chng nhn cng khai i vi cc bin tp vin ca tp ch ny v cung cch ht sc ti gii ca h trong vic c ng ni dung m khng c s gip ca ti. Khng th trnh khi l vic c ng mt l l phc tp xung ch cn mt phn nh ca di ban u to ra s qu n gin ho no , nhng vic n c tin hnh m khng gy mo m v tt hn so vi ti c th t lm l mt thnh tu xut sc. i vi bt k c gi no mun xem mt loi lm dng v tho m c l c mt khng hai trong tho lun hc thut ng thi ti khuyn ngh c Road to Reaction (Con ng ti Phn ng, Boston: Little Brown & Co., 1945) ca gio s Herman Finer.
8 7

ring ca h; v s lin hp ny lun lun l nguy him, i khi thm khc. Dng nh khng chc rng s khc bit rt bt thng ny trong tip nhn cun sch hai pha ca i Ty Dng l hon ton do s khc bit v tnh kh quc gia. T khi ti ngy cng tin rng s l gii phi nm s khc bit ca tnh hnh tr thc ti thi im n xut hin. Anh, v ni chung Chu u, cc vn m ti tho lun t lu khng cn l cc vn tru tng. Cc l tng m ti kho st xung mt t t lu, v ngay c nhng ngi theo ui chng nhit tnh nht thy ri mt s kh khn v kt qu khng mong mun m s p dng chng gy ra. Nh th ti vit v nhng hin tng m hu ht cc c gi Chu u ca ti c kinh nghim t nhiu, v ti n thun ch lp lun mt cch c h thng v nht qun nhng ci m nhiu ngi cm nhn mt cch trc gic. c s v mng ang lan ra v cc l tng ny, m vic xem xt ph phn ch lm cho chng c ni toc ra v r rng hn. Hoa K, ngc li, cc l tng ny vn cn mi m v him c hn. Mi ch mi hoc mi lm nm trc khng phi bn hay nm mi nm, nh Anh - phn ln gii tr thc b tim nhim. V, bt chp th nghim Chnh sch Mi*, lng nhit tnh ca h vi loi x hi mi c xy dng mt cch hp l vn phn nhiu cha b tai ting bi kinh nghim thc tin. Ci i vi hu ht ngi Chu u mc no tr thnh vieux jeux (tr chi c) th i vi nhng ngi cp tin M vn l hi vng rc r v mt th gii tt p hn ci m h m p v nui dng trong cc nm ca i Suy Thoi. D lun thay i nhanh Hoa K, v thm ch ngy nay kh nh mt thi tng i ngn trc khi The Road to Serfdom xut hin rng k hoch ho kinh t loi cc oan nht c ch trng mt cch nghim tc v m hnh
*

Chnh sch X hi Kinh t Mi nm 1932 ca tng thng Roosevelt.

31 Nga c a ra lm tm gng noi theo bi nhng ngi mau chng ng vai tr quan trng trong trong cng vic cng. Kh d a ra bng chng cho vic ny, nhng gi y s xc phm khi nu tn cc c nhn. L k ra rng U Ban K hoch ho Quc gia mi c thit lp nm 1934 ch yu c dnh cho vic noi gng k hoch ho ca bn nc ny: c, , Nga, v Nht Bn. Mi nm sau tt nhin chng ta hc coi chnh nhng nc ny l chuyn ch, tin hnh cuc chin tranh di vi ba trong bn nc , v chng my chc bt u chin tranh lnh vi nc th t. Th m lun im ca cun sch ny, rng din tin chnh tr trong cc nc c lin quan g y vi cc chnh sch kinh t ca h, li b bc b mt cch phn n bi nhng ngi ch trng k hoch ho t nc ny. t nhin tr thnh mt t chi rng ngun cm hng k hoch ho n t Nga v cho rng, nh mt nh ph bnh xut sc ca ti din t, l mt s thc r rt rng , Nga, Nht, v c tt c n ch ngha chuyn ch bng nhng con ng hon ton khc nhau. Ton b bu khng kh tr tu Hoa K vo lc The Road to Serfdom xut hin nh th l mt bu khng kh trong n nht thit gy ra hoc s cm tc tt hoc s thch th ln lao cho cc thnh vin ca cc nhm b chia r su sc. V vy, bt chp thnh cng b ngoi ca n, cun sch khng c y loi nh hng m ti mun hoc nh n c ni khc. ng l nhng kt lun ch yu ca n ngy nay c chp nhn rng ri. Nu mi hai nm trc dng nh i vi nhiu ngi hu nh l ti phm hu khi gi rng ch ngha pht xt v ch ngha cng sn ch n thun l cc bin th ca cng ch ngha chuyn ch m kim sot tp trung mi hot ng kinh t c xu hng to ra, iu ny r thnh hu nh tm thng. By gi thm ch nhn ra mt cch rng ri rng ch ngha x hi dn ch l mt chuyn rt mong manh v khng n nh, y ry nhng mu thun ni b v mi

ni to ra nhng kt qu kh chu nht i vi c nhiu ngi ch trng n. Cc bi hc t nhng s kin v tho lun ph thng hn v vn 9 chc chn gy ra tm trng tnh to trn hn l cun sch ny. Lun im chung ca ti cng chng phi l c o khi n c xut bn. Mc d nhng li cnh bo tng t nhng sm hn phn nhiu c th b lng quyn, nhng nguy him vn c ca cc chnh sch m ti ph phn c ch ra khng bit bao nhiu ln. Bt k cng trng g m cun sch ny c, khng phi l vic nhc li lun im ny m l s kho st kin nhn v chi tit v cc nguyn nhn v sao k hoch ho kinh t s to ra nhng kt qu khng trng i nh vy v v qu trnh m chng xy ra. Chnh v l do ny m ti rt hi vng rng thi gian by gi c th l thun li hn M cho mt s xem xt nghim tc l l tht ca quyn sch so vi lc n xut hin ln u tin. Ti tin rng ci l quan trng trong cun sch vn cn phi lm phn s ca n, mc d ti tha nhn rng ch ngha x hi nng hi m cun sch ch yu i u - rng phong tro c t chc hng ti s t chc c ch tm cuc sng kinh t bi nh nc vi t cch l ngi ch s hu chnh ca cc t liu sn xut gn nh cht th gii Phng Ty. Mt th k ca ch ngha x hi theo ngha ny c l kt thc vo khong 1948. Nhiu o tng ca n b vt b ngay c bi nhng lnh t ca n, v ni khc cng nh Hoa K chnh ci tn cng mt hu ht s hp dn. Khng nghi ng g l nhng c gng s c th cu vn ci tn cho cc phong tro t gio iu hn, t c chp hn, v t h thng hn. Nhng mt l l c th p dng ch chng li cc quan nim dt khot y v ci cch x hi c trng cho cc phong tro x hi ch ngha

Cng trnh hu hiu nht trong s ny khng nghi ng g l 1984 ca George Orwell. Tc gi trc vui lng ph bnh cun sch ny.

33 ca qu kh ngy nay c v xem ra nh chin u vi ci xay gi. Th m, du cho ch ngha x hi nng c l l th ca qu kh, mt s quan nim ca n thm qu su vo ton b c cu t duy ng thi thanh minh cho s t mn. Nu by gi t ngi th gii Phng Ty mun xy dng li x hi t di ln theo mt k hoch no y, rt nhiu ngi vn tin vo nhng bin php, tuy khng c thit k t chc li nn kinh t mt cch hon ton, nhng trong tc ng tng th li c th to ra kt qu ny mt cch khng ch . V, thm ch cn hn lc ti vit cun sch ny, s ng h tch cc cc chnh sch m v di hn khng th dung ho vi s bo tn ca mt x hi t do, chng cn l mt vn ng phi na. Mn h ln ca cc l tng xc xch v thng khng nht qun di ci tn Nh nc Phc li, v c bn thay th ch ngha x hi nh mc tiu ca cc nh ci cch, cn phi c sp xp rt cn thn nu mun kt qu ca n khng rt ging vi nhng kt qu ca ch ngha x hi chnh thng. Ti khng ni rng mt s mc tiu ca n l khng thc tin v khng ng ca ngi. Nhng c nhiu cch m chng ta c th tin ti cng mt mc tiu, v trong trng thi d lun hin thi c nguy c no y l s nn nng mun t kt qu nhanh ca chng ta c th dn chng ta n la chn cc cng c, tuy c l hiu qu hn t cc mc ch c bit, li khng tng hp vi vic duy tr mt x hi t do. Xu hng ngy cng tng da vo s p buc hnh chnh v s phn bit i x ni mt s ci bin qui tc lut php [Php Tr] chung (the general rules of law) c th t cng mc tiu, c l chm hn, v s dng n kim sot nh nc trc tip hoc to ra cc nh ch c quyn ni s s dng sng sut cc khch l ti chnh c th gy ra cc n lc t pht, vn l mt di sn mnh m ca thi k x hi ch ngha iu chc s cn nh hng n chnh sch trong mt tng lai di.

Chnh v trong cc nm ti h t tng chnh tr chc khng hng ti mt mc ch c xc nh r rng, m ti mt s thay i dn dn, nn s hiu bit y v qu trnh -m qua nhng loi bin php no c th ph hu cc c s ca mt nn kinh t da trn th trng v dn dn bp cht nng lc sng to ca mt nn vn minh t do- hin nay xem ra c tm quan trng bc nht. Ch nu chng ta hiu v sao v lm sao m cc loi kim sot kinh t no y c xu hng lm t lit cc ng lc ca mt x hi t do, v cc loi bin php no l c bit nguy him trong kha cnh ny, th chng ta mi c th hi vng rng th nghim x hi s khng dn chng ta n cc tnh th m chng ai trong chng ta mong mun. Chnh nh nh mt ng gp cho nhim v ny m cun sch c vit ra. Ti hi vng rng t nht trong bu khng kh yn tnh hn hin nay n s c tip nhn nh n mun l, khng phi nh mt s h ho phn khng chng li bt k s ci thin hoc th nghim no, m nh mt li cnh bo rng phi nht quyt l bt k s sa i no trong nhng dn xp ca chng ta phi vt qua nhng kim tra nht nh (c nu trong chng trung tm v Php Tr) trc khi chng ta cam kt theo cc hng m vic rt lui c th l kh khn. S thc rng cun sch ny ban u c vit ra ch ch tm ti cc c gi Anh khng t ra c nh hng nghim trng n tnh d hiu ca n vi c gi M. Nhng c mt im v cch vit m ti phi gii thch y chn trc bt k s hiu lm no. Ti dng thut ng t do liberal sut cun sch theo ngha gc, th k th mi chn, theo n vn cn thng dng Anh. Trong s dng ph bin ca M n thng c ngha gn nh ngc li. Chnh mt phn do s ngu trang ca cc phong tro cnh t t nc ny, c s ng ngn ca nhiu ngi thc s tin vo t do gip , m t do-liberal tr thnh c ngha l s ng h tch cc hu nh mi loi kim sot ca chnh ph. Ti vn bi ri v sao Hoa K nhng ngi thc s

35 tin vo t do li khng nhng cho cnh t chim mt thut ng hu nh khng th thiu c ny, m thm ch li gip bng cch chnh h s dng n nh mt t s nhc. iu ny xem ra c bit ng tic bi v do h qu ca xu hng m nhiu ngi t do tht s li cho mnh l bo th. Tt nhin, ng l trong cuc u tranh chng nhng ngi tin vo nh nc ton nng, ngi t do tht s i khi phi vo b vi bo th, v trong mt s hon cnh, nh nc Anh ng i, anh ta kh c bt k cch khc no hot ng tch cc v cc l tng ca mnh. Nhng ch ngha t do thc s vn khc bit vi ch ngha bo th, v c nguy c l hai th b ln ln. Ch ngha bo th, du cho l mt nhn t cn thit trong bt k x hi n nh no, khng phi l mt chng trnh x hi; trong cc xu hng gia trng, dn tc ch ngha, v sng bi quyn lc ca n, n thng gn hn vi ch ngha x hi hn l ch ngha t do tht s; v vi thin hng mang tnh truyn thng ch ngha, phn tr thc, v thng thn b ca n, n s chng bao gi, tr cc giai on v mng ngn, hp dn vi thanh nin v tt c nhng ngi khc nhng ngi tin rng mt s thay i l ng c ao nu mun th gii ny thnh mt ch tt hn. Mt phong tro bo th, chnh do bn cht ca n, nht thit phi l ngi bo v c quyn c thit lp v vo quyn lc ca chnh ph bo v c quyn. Ct li ca lp trng t do, tuy vy, l s t chi mi c quyn, nu c quyn c hiu theo ngha gc v ng n ca n v nh nc ban v bo v cc quyn cho mt s m khng c cho nhng ngi khc vi iu kin ngang nhau. C l cn mt li xin li na v ti cun sch ti xut hin dng hon ton khng thay i sau gn mi hai nm tri qua. Ti nhiu ln nh xem li n, v c nhiu im ti mun gii thch k hn hoc pht biu thn trng hn hoc cng c bng nhiu minh ho v chng minh hn. Nhng mi n lc vit li ch chng t rng ti

chng bao gi c th to ra mt cun sch ngn nh th bao hm c nhiu lnh vc nh th na; v dng nh i vi ti, bt k gi tr no khc n c th c, s ngn gn tng i l gi tr ln nht ca n. Nh th ti buc phi i n kt lun rng bt k th g ti mun thm vo ti phi th trong nhng nghin cu tch bit. Ti bt u lm th trong nhng tiu lun khc nhau, mt vi trong s cung cp mt tho lun khm ph hn cho nhng vn trit hc v kinh t nht nh m cun sch ny ch chm n.10 Vn c bit v ngun gc ca nhng t tng b ph phn y v s lin kt ca chng vi mt s xu hng tr tu mnh m v n tng nht ca thi i ny, c ti bnh lun trong mt tp sch khc.11 V chng bao lu na ti hi vng s b sung chng trung tm qu ngn ca cun sch ny bng mt tho lun k hn, rng hn v quan h gia bnh ng v cng bng.12 Tuy vy, cn mt ti ring m c gi s ch i ti bnh lun vo dp ny, th m ti c th tho lun thm ch t tho ng m khng vit li cun sch. Ch hn mt nm sau khi The Road to Serfdom xut hin ln u tin, nc Anh c mt chnh ph x hi ch ngha v nm quyn su nm. V cu hi, kinh nghim ny xc nhn hay bc b s lnh hi ca ti n mc no, l cu hi m ti phi th tr li t nht mt cch ngn gn. C th, kinh nghim ny tng cng ni lo ca ti v, ti tin ti c th ni thm, cho thy thc t y kh khn m ti ch ra cho nhiu ngi i vi h mt l l tru tng s chng bao gi c tnh thuyt phc. Thc vy, khng lu sau khi chnh ph Cng ng ln nm quyn mt s vn m cc bi
10 11 12

Individualism and Economic Order (Chicago, 1948). The Counter Revolution of Science (Glencoe, Ill., 1952).

Mt phc tho trc ca tho lun v ti ny ca ti c Ngn hng Quc gia Ai Cp cng b dng bn bi ging The Political Ideal of the Rule of Law (Cairo, 1955)

37 ph bnh M nu qua loa nh ma qui tr thnh cc ch chnh ca tho lun chnh tr Anh. Chng my chc thm ch cc ti liu chnh thc cng bn ci nghim tc v mi nguy him ca ch ngha chuyn ch do chnh sch k hoch ho kinh t gy ra. Khng c minh ho no, v cch trong lgic ni ti ca cc chnh sch ca h buc mt chnh ph x hi ch ngha bt c d n loi p buc m n khng thch, tt hn so vi on di y trong Bo co Kinh t cho 1947 (m Th tng trnh by trc Quc hi vo thng Hai nm ) v kt lun ca n:
C mt s khc bit cn bn gia k hoch ho chuyn ch v dn ch. K hoch ho chuyn ch t mi nguyn vng v s thch c nhn xung di yu cu ca Nh nc. Cho mc ch ny n s dng cc phng php khc nhau cng bch c nhn, tc ot quyn t do la chn ca c nhn. Nhng phng php nh vy c th l cn thit ngay c trong mt nc dn ch trong thi k khn cp ca mt cuc chin tranh ln. Nh vy ngi dn Anh cho Chnh ph thi chin ca mnh quyn lc iu ng nhn cng. Nhng trong thi gian bnh thng nhn dn ca mt nc dn ch s khng t b quyn t do ca mnh cho Chnh ph ca h. Mt Chnh ph dn ch v vy phi tin hnh k hoch ho ca mnh theo cch bo m bo quyn t do la chn mc ti a c th cho cc cng dn c th ca mnh.

im l th v li tuyn b nhng nh ng ca tng ny l su thng sau cng chnh chnh ph thy mnh trong thi bnh buc phi a ch cng bc lao ng tr li vo sch lut. N hu nh khng lm gim tm quan trng ca iu ny khi c ch ra rng quyn lc chng bao gi c dng bi v, nu bit rng cc nh chc trch c quyn p buc, th t ngi s ch i s cng bc thc s. Nhng tht kh thy lm sao chnh ph c th bm ly o tng khi cng trong chnh ti liu n i hi rng by gi l lc Chnh ph ni ci g l cch s dng tt nht cc ngun lc cho li ch quc gia v ra nhim v kinh t cho quc gia: n phi quyt nh nhng ci g l quan trng nht v cc mc tiu no ca chnh sch phi l.

Tt nhin, su nm ca chnh ph x hi ch ngha Anh khng to ra bt k ci g ging nh nc chuyn ch. Nhng nhng ngi l lun rng iu ny bc b lun ca The Road to Serfdom thc ra khng hiu mt trong nhng im chnh ca n: rng s thay i quan trng nht m s kim sot rng ln ca chnh ph to ra l mt s thay i tm l, mt s thay i trong tnh cch ngi dn. iu ny nht thit l cng vic chm chp, mt qu trnh ko di khng phi vi nm m c l mt hoc hai th h. im quan trng l cc l tng chnh tr ca nhn dn v thi ca n i vi nh chc trch va l nh hng va l nguyn nhn ca cc nh ch chnh tr m nhn dn sng di . iu ny c ngha, gia cc th khc, l thm ch mt truyn thng mnh v t do chnh tr cng khng l ci che ch nu mi him nguy chnh xc l cc nh ch v chnh sch mi s dn dn lm xi mn v hu hoi tinh thn . Tt nhin c th ngn chn cc h qu nu tinh thn t khng nh mnh kp thi v nhn dn khng nhng lt ng dn h i xa hn v xa hn na theo hng nguy him m cng nhn ra bn cht ca mi nguy him v quyt tm thay i ng li ca h. Cn cha c nhiu c s tin rng iu sau xy ra nc Anh. Tuy nhin s thay i xy ra v tnh cch ca nhn dn Anh, khng ch di chnh ph Cng ng m c trong tin trnh ca giai on lu hn nhiu trong dn Anh hng nhng phc lnh ca mt nh nc phc li gia trng, kh c th nhm. Nhng thay i ny l khng d minh ho nhng cm nhn c r rng nu sng nc Anh. minh ho, ti s trch vi on quan trng t mt nghin cu x hi hc kho st tc ng ca qu nhiu qui ch ln thi tm thn ca thanh nin. N lin quan n tnh trng trc khi chnh ph Cng ng ln nm quyn, thc ra, vo thi gian khi cun sch ny c xut bn ln u tin, v kho st ch yu cc nh hng ca cc qui ch thi chin m chnh ph Cng ng lm cho vnh cu:

39
Quan trng trn ht trong thnh ph l phm vi tu chn, khng bt buc c cm thy b teo i chng cn g. Trong trng hc, ni lm vic, trong hnh trnh ti lui, thm ch trong c trang b v sp t nh , nhiu hot ng bnh thng ra l c th i vi con ngi th hoc b cm hoc buc phi lm. Cc c quan c bit, c gi l cc Vn phng Khuyn bo Cng dn, c lp ra hng dn ngi lc xuyn qua rng rm ca cc qui tc, v ch cho ngi kin tr cc khong rng trng m mt c nhn vn c th c mt la chn [G nhc thnh th c hun luyn ] c phn x c iu kin khng x dch mt ngn tay m trc tin khng dn chiu v mt tm tr ti kinh sch. Qu thi gian ca mt thanh nin thnh th bnh thng cho mt ngy lm vic bnh thng s cho thy n mt rt nhiu thi gian min cng lm nhng vic c xc nh trc cho n bi cc ch dn m vic nh khung kh ca chng n chng c phn no, m nh chnh xc ca chng n him khi hiu, v tnh thch ng ca chng n khng th phn xtSuy ra kt lun rng ci m g nhc thnh th cn l k lut hn v kim sot cht hn l qu vi v. Gn mc tiu hn, chnh xc hn, khi ni rng n chu ng kim tra qu mc riQuan st cha m, cc anh hoc ch n, n thy h cng b ct vo cc qui ch nh bn thn n. N thy h thch nghi vi trng thi n mc h him khi ln k hoch v thc hin vi ngh lc ring ca h bt k th nghim hoc vic to bo mi v mt x hi. N nh th nhn ra pha trc chng thy giai on tng lai no m kh nng mnh m v trch nhim s chc c ch cho n hoc cho ngi khc [Nhng ngi tr] buc phi cam chu qu nhiu kim sot bn ngoi, v v dng nh i vi chng l s kim sot v ngha, nn chng tm kim s trn thot v c ly li mt trng thi khng c k lut mt cch hon ton nh chng c th lm.13

Tht qu bi quan s rng mt th h trng thnh di cc iu kin ny khng chc s vt b xing xch m h quen ri? Hoc m t ny khng ng hn l xc nhn hon ton tin on ca De Tocqueville v tnh trng n l loi mi
sau khi tm ly mi thnh vin ca cng ng di quyn lc hng mnh ca n, v nho nn anh ta mt cch tu , quyn lc ti cao sau dng tay ra tm ton b cng ng. N bao ph
13

L. J. Barnes, Youth Service in an English County: A Report Prepared for King Georges Jubilee Trust (London, 1945).

b mt ca x hi bng mt mng li cc qui tc nh phc tp, chi li v cng mt kiu, qua nhng ngi c tr tu c o nht v c tnh cch nng ng nht cng khng th xuyn qua vt ln trn m ng. ch ca con ngi khng b ph hu hon ton, m c lm mm i, c nn cong v c hng dn; n him khi buc nhng con ngi hnh ng, nhng h lin tc b kim ch khi hnh ng. Mt quyn lc nh vy khng ph hu, nhng n ngn cn s tn ti; n khng cai tr mt cch hung tn, nhng n nn, lm kit sc, lm lu m, v lm u m mt dn tc, cho n khi mi quc gia b sa st thnh chng g hn mt by ng vt cng nghip nht nht, m chnh ph l ngi chn dt. Ti lun lun ngh rng tnh trng n l loi chnh qui, yn lng, v du dng , loi ti va m t, c th c kt hp d dng hn so vi ngi ta thng tin vi mt s dng b ngoi no ca quyn t do v rng n c th thm ch c thit lp di s gip ca ch quyn nhn dn.14

Ci m De Tocqueville khng xt n l mt chnh ph nh vy tn ti c bao lu trong tay nhng k bo cha nhn t khi d hn nhiu i vi bt k nhm lu manh no nm quyn lc v hn bng cch khng m xa n mi l tit truyn thng ca cuc sng chnh tr. C l ti cng phi nhc nh c gi rng ti chng bao gi ln n cc ng x hi ch ngha v ch hng ti mt ch chuyn ch hoc thm ch nghi ng rng cc nh lnh o ca cc phong tro x hi ch ngha c bao gi chng t c thin hng nh vy. Ci m ti bin lun trong cun sch ny, v ci m kinh nghim Anh thuyt phc ti li cn ng hn, l nhng hu qu khng lng trc nhng khng th trnh khi ca k hoch ho x hi ch ngha to ra mt trng thi trong , nu chnh sch c theo ui, cc th lc chuyn ch s thng th. Ti nhn mnh mt cch dt khot rng ch ngha x hi c
A. De Tocqueville, Democracy in America, Part II, Book IV, Chng vi. Phi c c chng nhn ra s thu hiu sc so n th no m De Tocqueville c kh nng thy trc nhng nh hng tm l ca nh nc phc li hin i. Mt cch ngu nhin, chnh s dn chiu thng xuyn ca De Tocqueville n tnh trng n l mi l ci gi nhan ca cun sch ny.
14

41 th c a vo thc tin ch bng cc phng php m hu ht cc nh x hi ch ngha khng tn thnh v thm ch ni thm rng cc ng x hi ch ngha c b kim ch bi cc l tng dn ch ca h v rng h khng c tnh tn nhn cn thit cho vic thc hin nhim v c chn ca mnh. Ti s n tng m ta nhn c di chnh ph Cng ng l nhng s kim ch ny c l yu hn gia nhng ngi x hi ch ngha Anh so vi h c gia nhng ngi ng ch x hi ch ngha c ca h hai mi lm nm trc. Chc chn nhng ngi Dn ch X hi c, trong giai on c th so snh ca cc nm 1920, di cc iu kin kinh t ngang nhau hoc kh khn hn, chng bao gi n gn k hoch ho chuyn ch nh chnh ph Cng ng Anh lm. V y ti khng th kho st chi tit nh hng ca cc chnh sch ny, thay vo ti s trch dn tm tt nh gi ca nhng nh quan st khc m h c th t b nghi ng v cc nh kin. Mt s li nguyn ra nht, thc ra, li t nhng ngi khng lu trc y l cc ng vin ca Cng ng. Nh th ng Ivor Thomas, trong mt cun sch hin nhin dng gii thch v sao ng t b ng , n kt lun rng nhn t quan im cc quyn t do c bn ca con ngi chng c my la chn gia ch ngha cng sn, ch ngha x hi, v ch ngha x hi quc gia. Chng u l cc th d ca nh nc tp th hoc chuyn ch trong bn cht ca n khng ch ch ngha x hi c hon tt l ht nh ch ngha cng sn m chng khc my ch ngha pht xt.15 Tin trin nghim trng nht l s gia tng mc cng bc hnh chnh c on v s ph hu ngy cng tng ca nn tng t do Anh yu du, ca Rule of Law (Php Tr), v l do chnh xc nh c tho lun y trong chng su. Qu trnh ny tt nhin bt u t lu
15

The Socialist Tragedy (London: Latimer House Ltd., 1949), tr. 241 v 242.

trc khi chnh ph Cng ng va qua ln cm quyn v c chin tranh lm ni bt. Nhng nhng n lc k hoch ho kinh t di chnh ph Cng ng t n mt im lm cho tht ng ng l liu c th ni rng Php Tr vn cn thnh hnh Anh. Ch Chuyn quyn Mi m mt Ngi Chnh n Ti cao cnh bo ngi Anh t hai mi lm nm trc, nh t bo The Economist gn y nhn xt, khng cn ch l mi nguy him m l mt s thc tht c xc lp.16 l mt ch chuyn ch c mt b my quan liu rt c thc v chn tht s dng cho ci m h chn thnh tin rng l iu tt cho t nc. Nhng tuy vy n l mt chnh ph c on, trong thc tin khng b kim sot hu hiu ca quc hi; v b my ca n c th hu hiu cho bt k vic g khc tr cho cc mc ch t tm m v chng, n c s dng hin nay. Ti hoi nghi l liu c thi phng qu khng khi mi y mt lut gia ni ting Anh, trong mt phn tch k lng cc xu hng ny, i n kt lun rng nc Anh ngy nay, chng ta sng bn l ca ch c ti. S chuyn i s l d dng, mau l, v c th c thc hin mt cch hon ton hp php. Rt nhiu bc c tin hnh theo hng ny, do tnh trn vn ca quyn lc b chim hu bi Chnh ph ngy nay, v do thiu bt k s kim sot no nh cc iu khon thnh vn ca hin php hoc s tn ti ca mt Vin th hai, rng cc bc cn cn phi lm l nh trong so snh.17

Trong mt bi bo trong s ngy 19-6-1954, tho lun Bo co v iu tra cng khai theo lnh ca B trng B nng nghip v chuyn nhng t Crichel Down [Report on the Public Inquiry Ordered by the Minister of Agriculture into Disposal of Land at Crichel Down] (Cmd. 9176; London: H.M. Stationery Office, 1954), mt ti liu ng c nghin cu k bi tt c nhng ngi quan tm n tm l hc ca b my k hoch ho quan liu.
17

16

G. W. Keeton, The Passing of Parliament (London, 1952).

43 V mt phn tch chi tit ca cc chnh sch kinh t ca chnh ph Cng ng Anh v nhng h qu ca n, ti khng th lm hay hn l dn chiu c gi n cng trnh Ordeal by Planning ca Gio s John Jewkes (London: Macmillan &Co., 1948). l tho lun hay nht, m ti bit, v trng hp c th ca cc hin tng c tho lun di dng tng qut cun sch ny. N b sung cho cun sch tt hn bt k th g ti c th a thm y v gii thch r rng bi hc m tm quan trng ca n vt xa ngoi Vng Quc Anh. Dng nh khng chc, ngay c khi mt chnh ph Cng ng khc ln nm quyn Vng Quc Anh, l n s tip tc nhng th nghim quc hu ho v k hoch ho qui m ln. Nhng Anh, nh cc ni khc trn th gii, vic nh bi cuc tn cng quyt lit ca ch ngha x hi c h thng ch thun tu cho nhng ngi lo lng bo v quyn t do mt ch ngh x hi trong xem xt li nhng tham vng ca chng ta v vt b mi phn ca di sn x hi ch ngha nhng phn l nguy him cho mt x hi t do. Khng c mt s quan nim li nh vy v cc mc tiu x hi ca chng ta, chng ta chc s tip tc tri dt theo cng mt hng trong ch ngha x hi hon ton ch mang chng ta i nhanh hn mt cht. F. A. HAYEK

LI NI U
Cho ln Xut bn 1944

hi mt nh nghin cu chuyn nghip v cc vn x hi vit mt quyn sch chnh tr, ngha v u tin ca anh ta l ni thng thn nh vy. Ti khng mun che du iu ny bng m t n, nh ti c l c th lm, bng mt ci tn tao nh v tham vng hn ca mt tiu lun v trit hc x hi. Nhng, bt lun tn l g, im cn bn vn l tt c nhng ci ti mun ni xut pht t nhng gi tr cui cng nht nh. Ti hi vng lm trn mt cch tho ng trong chnh cun sch mt ngha v th hai khng km quan trng: lm r khng cht nghi ng nhng gi tr cui cng ny l g m trn ton b l l ph thuc vo. Tuy vy, c mt th m ti mun thm vo iu ny. Mc d y l mt quyn sch chnh tr, ti chc chn cng nh bt k ai c th chc rng nhng nim tin c trnh by trong khng c xc nh bi nhng li ch c nhn ca ti. Ti thy chng c l do v sao loi x hi xem ra ng mong mun vi ti li phi cho ti nhng li th ln hn so vi i a s nhn dn nc ti. Thc ra, cc ng nghip x hi ch ngha ca ti lun ni vi ti rng vi t cch mt nh kinh t hc ti phi chim mt a v quan trng hn nhiu trong loi x hi m ti phn i vi iu kin, tt nhin, l ti c th lm cho mnh chp nhn quan im ca h. Ti cm thy cng chc chn rng s phn i ca ti i vi nhng quan im ny khng phi do chng khc vi nhng quan im m vi chng ti trng thnh, bi v chng chnh l nhng quan im m ti c khi l mt thanh nin v chng dn ti chn nghin cu kinh t hc lm ngh ca mnh. i vi nhng ngi, theo mt hin thi, tm kim cc ng c v li trong mi pht biu quan nim chnh tr, cho ti ni thm rng ti c mi l do kh d khng vit hoc cng b

45 cun sch ny. N chn chc lm nhiu ngi kh chu m vi h ti mun sng hu ho; n buc ti xp sang mt bn cng vic m ti cm thy c kh nng hn v ti cho n mt tm quan trng ln hn v di hn; v trn ht, chc chn lm hi n s tip thu nhng kt qu ca cng trnh hc thut cht ch hn m mi thin hng ca ti u hng ti. Nu bt chp iu ny ti i n coi vic vit cun sch ny nh mt ngha v m ti khng th ln trnh, iu ny ch yu do mt nt l k v nghim trng ca nhng tho lun v cc vn ca chnh sch kinh t tng lai ti thi im hin nay, m v n cng chng chc chn khng nhn thc . y l s tht rng a s cc nh kinh t hc vi nm nay c hp thu vo b my chin tranh, v phi im do cc v tr chnh thng ca h, v v th cng lun v cc vn ny mc ng lo ngi b hng dn bi nhng k nghip d v lp d, bi nhng ngi c mc ch c nhn phi t hoc nhng lang bm c thuc tr bch bnh bn. Trong nhng hon cnh ny, ngi vn c thi gian ri cho cng vic vn chng kh gi cho mnh nhng s lnh hi m nhng xu hng hin hnh phi to ra trong u c nhiu ngi, nhng ngi khng th cng khai trnh by chng tuy trong cc hon cnh khc ti vui lng vic tho lun cc vn chnh sch quc gia cho nhng ngi c c thm quyn hn ln c kh nng hn v cng vic ny. L l chnh ca cun sch ny c phc ho ln u trong mt bi bo c nhan Freedom and the Economic System xut hin trong Contemporary Review thng T, 1938, v sau c in li dng m rng hn nh mt trong nhng Public Policy Pamphlets do Gio s H. D. Gideonse ch bin cho University of Chicago Press (1939). Ti cm n cc ch bin v cc nh xut bn ca c hai xut bn phm ny cho php sao li nhng on nht nh t chng. F. A. HAYEK

DN NHP
t pht kin gy tc ti nhiu hn nhng ci phi by ph h ca cc t tng - LORD ACTON c s kin ng thi khc lch s ch chng ta khng bit nhng kt qu m chng s to ra. Nhn li, chng ta c th nh gi tm quan trng ca cc s c qu kh v ln ra cc h qu m chng mang theo trong dng chy ca chng. Nhng trong khi lch s tin trin, n khng phi l lch s i vi chng ta. N dn chng ta n min t l cha c bit, v ch him khi chng ta c th nhn lt qua ci pha trc. S l khc nu gi nh chng ta c sng ln th hai qua cng cc s kin vi tt c kin thc v ci chng ta thy trc . Cc th s hin ra khc n th no i vi chng ta; nhng thay i s c v quan trng v thng kinh s n th no m hin nay chng ta him khi ! C l may mn l con ngi chng bao gi c tri nghim ny v khng bit cc qui lut m lch s phi tun theo. Th m, du lch s chng bao gi hon ton t lp li mnh, v chnh v chng din bin no l khng th trnh khi, trong mt mc chng ta c th hc t qu kh loi tr s lp li ca cng mt qu trnh. Khng cn phi l mt nh tin tri bit v nhng mi him nguy sp xy ra. Mt s kt hp tnh c ca kinh nghim v s quan tm s thng tit l cc s kin cho mt ngi di nhng kha cnh m t ngi thy. Cc trang tip theo l sn phm ca mt s tri nghim kh gn nh sng hai ln trong cng mt thi k - hoc t nht nh quan st hai ln s tin ho tng t ca cc t tng. Trong khi y l mt kinh nghim khng chc nhn

47 c trong mt nc, trong nhng hon cnh nht nh n c th nhn c bng cch sng lun phin trong thi gian di cc nc khc nhau. Mc d nhng nh hng m xu hng t tng l thuc vo trong hu ht cc quc gia vn minh phn ln l ging nhau, chng khng nht thit hot ng ng thi hoc vi cng tc . Th th, bng cch di chuyn t mt nc sang nc khc, i khi c th quan st hai ln cc pha ging nhau ca s pht trin tr tu. Cc gic quan khi tr nn c bit sc bn. Khi ta nghe ln th hai cc kin c by t hoc cc bin php c ch trng m ta gp hai mi hoc hai mi lm nm trc, chng mang mt ngha mi nh nhng triu chng ca mt xu hng xc nh. Chng gi , nu khng nht thit, th t nht vi xc sut, rng s pht trin s c din tin tng t. By gi cn ni r s tht kh chu l chng ta ang c nguy c lp li s phn ca nc c. ng l nguy c khng ngay trc mt, v cc iu kin Anh v Hoa K vn cn xa cc iu kin c th thy trong cc nm gn y c lm cho kh tin rng chng ta ang i theo cng mt hng. Th m, du ng c di, chnh l con ng m khi tin ln th tr nn kh hn quay li. Nu trong di hn chng ta l nhng ngi to ra s phn ca ring mnh, trong ngn hn chng ta l t nhn ca cc t tng m chng ta to ra. Ch nu chng ta nhn ra mi nguy him kp thi chng ta mi c th hi vng ngn chn n. Khng phi l nc c ca Hitler, nc c ca cuc chin hin thi, l nc m Anh v Hoa K ging cht no. Nhng cc nh nghin cu cc lung t tng kh c th khng nhn thy rng c nhiu hn mt s ging nhau b ngoi gia xu hng t tng c trong v sau cuc chin tranh va qua v lung t tng hin thi trong cc nn dn ch. Hin nay cc nc ny r rng c cng mt quyt tm rng t chc quc gia t c cho cc mc ch quc phng s c duy tr cho cc mc ch sng to. C cng s khinh b i vi ch ngha t do th k th

mi chn, c cng ch ngha hin thc gi mo v thm ch thi tr trn, c cng s chp nhn theo nh mnh cc xu hng khng th trnh khi. V t nht chn trong mi bi hc m cc nh ci cch to ting nht ca chng ta rt mong mun chng ta phi hc t cuc chin tranh ny chnh xc l cc bi hc m nhng ngi c hc t cuc chin tranh trc v nhng bi hc phn nhiu to ra h thng Nazi. Chng ta s c c hi trong tin trnh ca cun sch ny chng t rng c nhiu im khc m, vi khong thi gian mi lm n hai mi nm, chng ta dng nh theo tm gng ca nc c. Mc d ngi ta khng thch b nhc nh, khng phi t nhiu nm chnh sch x hi ch ngha ca nc c nhng ngi cp tin a ra nh mt tm gng noi theo, ht nh trong cc nm gn y Thu in l nc kiu mu m nhng con mt cp tin hng vo. Tt c nhng ai m k c quay li xa hn u bit, t nht trong mt th h trc chin tranh va qua, t tng c v thc tin c nh hng su sc ra sao n cc l tng v chnh sch Anh v, trong mt chng mc, Hoa K. Tc gi sng khong na cuc i trng thnh ca mnh nc o qu hng, trong quan h mt thit vi i sng tr tu c, v mt na Hoa K v Anh. Trong giai on sau ng cng ngy cng tin rng t nht mt s lc lng, nhng ci tiu dit quyn t do c, cng hot ng y v rng c im v ngun gc ca mi him nguy ny, nu c th, thm ch cn t c hiu hn y so vi c trc kia. Thm kch ln nht l vn cha nhn ra rng c ch yu l nhng ngi lng thin, nhng ngi c hm m v c coi l cc tm gng trong cc nc dn ch, nhng ngi dn ng cho, nu h khng thc s to ra, cc lc lng m by gi i din cho tt c mi th h gh tm. Song c may ca chng ta ngn chn mt s phn tng t ph thuc vo s i mt ca chng ta vi mi him nguy v vo s chun b ca chng ta xt li ngay c nhng hi vng v tham vng

49 yu mn nht ca mnh nu chng t ra l ngun gc ca mi nguy him. Vn cn c t du hiu rng chng ta c dng kh tr tu th nhn vi chnh mnh rng c th chng ta sai. t ngi sn sng tha nhn rng cn nguyn ca ch ngha pht xt v ch ngha Nazi khng phi l mt phn ng chng li cc khuynh hng x hi ch ngha ca thi k trc m chnh l mt kt qu tt yu ca cc xu hng y. y l mt s tht m hu ht ngi dn khng mun nhn ra ngay c khi nhng s ging nhau ca nhiu c im kinh tm ca cc ch ni ti nc Nga Cng sn v nc c X hi ch ngha Quc gia (Quc X) c tha nhn rng ri. Nh mt kt qu, nhiu ngi t ngh l mnh v cng u vit hn s khc thng ca ch ngha Nazi, v tht lng cm ght mi biu hin ca n, li ng thi hot ng cho cc l tng m s thc hin chng s dn thng n s chuyn ch gh tm. Tt c nhng so snh gia nhng din bin cc nc khc nhau, tt nhin, l d gy hiu lm; nhng ti khng t c s cho l l ca mnh ch yu trn nhng so snh nh vy. Ti cng chng lp lun rng nhng din bin ny l khng th trnh khi. Nu gi nh chng l, th chng c l do g vit cun sch ny. Chng c th c ngn chn nu ngi dn nhn ra kp thi xem cc n lc ca h c th dn ti u. Nhng cho n mi gn y c t hi vng rng bt k n lc no nhm lm cho h thy mi him nguy s thnh cng. Tuy vy, dng nh, by gi thi gian chn mui cho mt tho lun y hn ton b vn . Khng ch l vn by gi c nhn ra mt cch rng ri; cng cn c cc l do c bit m vo lc ny tr nn cp bch chng ta phi i mt vi cc vn mt cch kin quyt. C l, s c kin rng y khng phi lc nu mt vn m d lun mu thun gay gt. Nhng ch ngha x hi m chng ta ni n khng phi l chuyn ng phi, v cc vn m chng ta tho lun chng my lin quan n cc vn tranh chp gia cc ng chnh tr. N khng

nh hng n vn rng cc nhm no y c th mun t ch ngha x hi hn cc nhm khc; rng mt s mun ch ngha x hi ch yu v li ch ca mt nhm v s khc v li ch ca nhm khc. im quan trng l, nu chng ta ly ra nhng ngi m quan im ca h nh hng n pht trin, h hin nay trong cc nn dn ch, mt mc no , u l nhng ngi x hi ch ngha. Nu khng cn l mt na nhn mnh chng ta by gi u l nhng ngi x hi ch ngha, iu ny l vy thun tu v s thc l qu hin nhin. Him c ai nghi ng rng chng ta phi tip tc tin n ch ngha x hi, v hu ht ngi dn ch c lm trch phong tro ny theo quyn li ca mt giai cp hoc nhm ring bit. Chnh bi v gn nh mi ngi mun n m chng ta ang tin theo hng ny. Chng c s thc khch quan no lm cho n thnh khng th trnh khi. Mun hn chng ta s phi ni g v tnh khng th trnh khi ca lp k hoch, ci c cho l ng. Vn chnh l phong tro ny s dn chng ta ti u. Khng th xy ra l, nu nhng ngi, m nim tin ca h hin nay cho n mt xung lc hp dn khng th cng li c, bt u nhn ra ci m ch t ngi hiu, thoi lui trong ni kinh hong v t b s tm kim thu ht bao nhiu ngi lng thin sut na th k? Nhng nim tin chung ca th h chng ta s dn chng ta ti u, l mt vn khng phi i vi mt ng m i vi mi chng ta l mt vn h trng tt bc. C thm ho th c tng tng ni no ln hn l, trong n lc c thc ca chng ta to hnh tng lai ca mnh cho ph hp vi cc l tng cao qu, chng ta thc ra li to ra mt cch khng ch tm chnh ci i lp vi ci m chng ta hng phn u? Thm ch cn c mt l do cp bch hn v sao lc ny chng ta phi nghim tc c gng hiu cc lc lng to ra Ch ngha x hi Quc gia: iu ny s cho chng ta kh nng hiu k th ca chng ta v hiu vn sng cn gia chng ta. Khng th ph nhn rng vn cn t s cng

51 nhn cc l tng tch cc m v n chng ta chin u. Chng ta bit mnh chin u v quyn t do quyt nh cuc sng theo cc tng ring ca chng ta. l mt vic ln, nhng khng . N khng cho chng ta mt nim tin vng chc m chng ta cn chng li mt k th, k dng tuyn truyn nh mt v kh chnh ca n khng ch dng trng trn nht m c dng tinh t nht. Cng khng khi chng ta phi chng s tuyn truyn ny gia nhng ngi cc nc di s kim sot ca n v ni khc, ni nh hng ca s tuyn truyn ny s khng bin mt vi s tht bi ca cc cng quc trong trc Berlin-Roma-Tokyo. L khng nu chng ta chng t cho nhng ngi khc rng ci, m chng ta ang chin u v, l ng c s ng h ca h, v l khng hng dn chng ta trong xy dng mt th gii mi an ton chng li cc mi nguy him m th gii c khng chng ni. L mt s thc thm thng rng cc nn dn ch trong cch c x ca chng vi nhng k c ti trc chin tranh, khng t hn trong nhng n lc tuyn truyn v trong tho lun v mc ch chin tranh, chng t mt s bp bnh ni ti v tnh khng r rng v mc ch, iu ch c th c gii thch bng s lm ln v cc l tng ring ca h v bn cht ca nhng s khc bit tch h ra khi k th. Chng ta b lm cho lm ng lc li n nh vy bi v chng ta t chi tin rng k th chn tht trong nhng c tin no y m chng ta chia s, cng nh bi v chng ta tin vo tnh chn tht ca mt s khng nh khc ca n. Chng phi cc ng cnh T cng nh cc ng cnh Hu b la do tin rng ng Quc X phng s cho cc nh t bn v chng i mi hnh thc ca ch ngha x hi? C bao nhiu c tnh ca h thng ca Hitler khng c kin ngh cho chng ta bt chc t nhng min bt ng nht, khng thc rng chng l mt phn cu thnh ca h thng v khng tng thch vi x hi t do m chng ta hi vng duy tr?

S cc sai lm nguy him, m chng ta phm phi trc y v t khi chin tranh n ra bi v chng ta khng hiu i th m chng ta i mt, l kinh khng. C v gn nh c nh th chng ta khng mun hiu s pht trin, ci to ra ch ngha chuyn ch, bi v mt s hiu bit nh vy c th hu hoi mt s o tng yu qu nht m chng ta kin quyt bm vo. Chng ta chng bao gi thnh cng trong i x vi nhng ngi c cho n khi chng ta hiu c im v s pht trin ca cc t tng by gi ang chi phi h. L thuyt, ci li c a ra mt ln na, rng nhng ngi c - vi t cch l ngi c- l xu xa mt cch c hu, kh c th ng vng c v khng ng tin lm vi nhng ngi tin n. N lm danh mt chui di cc nh t tng Anglo-Saxon, nhng ngi trong mt trm nm mi nm qua vui v k tc nhng ci tt nht, v khng ch nhng ci tt nht, trong t tng c. N b qua s thc l, tm mi nm trc khi John Stuart Mill vit tiu lun On Liberty (V T do) v i ca mnh, ng ly cm hng ca mnh t hai ngi c Goethe v Wilhelm von Humboldt18 hn t bt k ai khc v qun mt s thc l hai bc tin bi tr tu c nh hng nht ca Ch ngha x hi Quc gia Thomas Carlyle v Houston Stewart Chamberlain l mt ngi Scot v mt ngi Anh. Trong cc hnh thc th thin hn quan im ny l mt iu nhc nh cho nhng ngi duy tr n li l nhng ngi theo cc c tnh xu xa nht ca cc l thuyt chng tc c. Vn khng phi l - v sao nhng ngi c, vi t cch l nhng ngi c, li xu xa, mt cch thch hp h c l chng (xu) hn nhng dn tc khc - m l xc nh
Nh mt s ngi c th ngh khng nh ny l qu ng, li chng ca Lord Morley c th ng trch dn, ngi trong Recollections ca mnh ni v im c tha nhn rng l l chnh ca tiu lun On Liberty khng phi c ngun gc t, m l n t c.
18

53 cc hon cnh m trong by mi nm va qua to kh nng cho s pht trin khng ngng v chin thng cui cng ca mt tp cc t tng ring bit, v v sao cui cng s chin thng ny li a nhng yu t xu xa nht ln nh. n thun cm ght mi th ca c, thay cho cc t tng c th hin chi phi nhng ngi c, l, ngoi ra, rt nguy him, bi v n lm m qung nhng ngi ham m n chng li mt mi e do thc. ng s l thi ny thng ch l mt loi ca khuynh hng thot li thc t, gy ra bi s khng sn lng tha nhn cc xu hng khng ch hn ch c v bi s min cng xem xt li, v nu cn th vt b, nhng nim tin m chng ta k tha t nhng ngi c v do chng m chng ta vn b la nh nhng ngi c b. l s nguy him gp i bi v lun im rng ch tnh i bi c bit ca nhng ngi c l ci to ra h thng Nazi chc s tr thnh ci c cng p ln chng ta chnh nhng nh ch gy ra tnh i bi . Din gii nhng din bin c v sp nh kin ngh trong cun sch ny l rt khc vi nhng din gii do hu ht nhng ngi quan st nc ngoi v a s nhng ngi lu vong t nhng nc cung cp. Nhng nu din gii ny l ng, th n cng gii thch v sao hu nh l khng th i vi mt ngi c cc quan im x hi ch ngha hin nay ang thnh hnh, ging nh hu ht nhng ngi lu vong v phng vin nc ngoi ca cc bo Anh v M, nhn thy cc s kin y trong mt phi cnh ng n. Quan im nng cn v gy lm ln, ci thy trong Ch ngha x hi Quc gia n thun mt phn ng c xi by bi nhng ngi m nhng c quyn v li ch ca h b s tin b ca ch ngha x hi e do, c ng h mt cch t nhin bi tt c nhng ngi, mc d mt thi tch cc trong phong tro t tng dn ti Ch ngha x hi Quc gia, dng li mt im no ca s pht trin y v, do iu ny a h n mu thun vi bn Nazi, b buc phi ri khi t nc h. Nhng s thc

rng v mt s lng h l phe i lp ng k duy nht i vi bn Nazi chng c ngha nhiu hn rng trong ngha rng tt c nhng ngi c tr thnh nhng ngi x hi ch ngha v rng ch ngha t do theo ngha c b ch ngha x hi ui i. Nh chng ta hi vng chng minh, xung t ang tn ti gia X hi ch ngha Quc gia cnh Hu v cnh T c l loi xung t s lun lun ny sinh gia cc b phi x hi ch ngha knh ch nhau. Nu din gii ny l ng, tuy vy, n c ngha l nhiu trong s nhng ngi x hi ch ngha t nn ny, do bm dai dng vo cc nim tin ca h, hin ang gip, du vi thin tm nht trn i, a cc nc tip nhn h theo con ng m nc c tri qua. Ti bit rng nhiu bn Anglo-Saxon ca ti i khi b sc bi cc quan im na Pht xt m h thnh thong nghe nhng ngi t nn c by t, nhng ngi m xc tn chnh cng x hi ch ngha ca h l khng th b nghi ng. Nhng trong khi cc nh quan st ny qui iu ny cho vic nhng ngi kia l nhng ngi c, cn li gii thch tht li l, h l nhng ngi x hi ch ngha nhng ngi m kinh nghim ca h a h qua nhiu giai on vt qu cc giai on m nhng ngi x hi ch ngha Anh v M va mi t n. ng, tt nhin, nhng ngi x hi ch ngha c tm thy nhiu ng h nc h t nhng c im nht nh ca truyn thng Ph; v s ging nhau v tnh cht ny gia Ch ngha Ph v ch ngha x hi, m v n c c hai phe u ly lm t ho, cng ng h thm cho lun im chnh ca chng ta.19 Nhng l sai lm i tin rng c im c ch khng
Vic c tn ti mt s ging nhau nht nh gia ch ngha x hi v t chc ca nh nc Ph, c t chc c ch tm t trn nh nh chng c th thy nc khc no, l khng th chi ci v c nhn ra mt cch rng ri bi cc nh x hi ch ngha Php s khai. Trc xa l tng v vn hnh ton b nh nc trn cng mt nguyn l nh vn hnh mt nh my truyn cm hng cho ch ngha x hi th k th mi chn, nh th Ph Novalis xt xa rng chng nh nc
19

55 phi nhn t x hi ch ngha l ci to ra ch chuyn ch. Chnh s thnh hnh ca cc quan im x hi ch ngha ch khng phi ch ngha Ph l ci nc c c chung vi v Nga v chnh l t qun chng ch khng phi t cc giai cp m mt trong truyn thng Ph, v c qun chng mn m, m Ch ngha x hi Quc gia ny sinh.

khc no bao gi c cai tr ging nh mt nh my nh nc Ph t khi Frederick William cht (cf. Novalis [Frederick von Hardenberg], Glauben und Liebe, oder der Knig und die Knigin [1798]).

1
CON NG B LNG QUN
Mt chng trnh m lun c bn ca n, khng phi l h thng doanh nghip v li nhun tht bi trong th h ny,m l n cha c th lm. - F.D. ROOSEVELT

hi tin trnh vn minh n mt bc ngot bt ngkhi, thay cho s pht trin lin tc m chng ta mong i, chng ta li thy b e do bi nhng iu xu xa gn lin vi mnh t nhng thi k d man trong qu kh - mt cch t nhin chng ta li cho mi th tr bn thn mnh. Phi chng chng ta cha c gng phn u ht sc theo s hiu bit tt nht ca mnh, khng phi bao nhiu b c ti hoa nht lm vic khng ngng nhm lm cho th gii tt p hn? Phi chng mi n lc v hi vng ca chng ta khng hng ti s t do, cng bng, v thnh vng hn? Nu kt qu l qu xa so vi mc tiu ca chng ta - nu, thay cho t do v thnh vng, cnh n l v ngho kh xut hin rnh rnh trc mt phi chng c nhng th lc c c chn ng mc ch ca chng ta, phi chng chng ta l nn nhn ca mt s quyn lc ma qu phi c chinh phc trc khi chng ta c th tip tc con ng ti nhng s tt p hn? Bt lun chng ta c th khc nhau n u khi nu tn th phm cho d l ch ngha t bn xu xa hoc l tinh thn c c ca mt dn tc c bit no , l s ngu dt ca cc bc tin bi ca chng ta, hoc l h thng x hi vn cha b lt hon ton, mc d chng ta n lc chng li n mt na th k - tt c chng ta, t nht cho

57 n gn y, u tin chc chn vo mt iu: rng cc t tng ch o, nhng tng trong th h va qua tr thnh ph bin i vi hu ht ngi dn lng thin v quyt nh nhng thay i chnh trong i sng x hi ca chng ta, l khng th sai lm. Chng ta sn sng chp nhn hu nh bt k s gii thch no v khng hong hin ti ca nn vn minh, ngoi tr mt cch gii thch: rng tnh trng hin ti ca th gii c th do mt li lm tht s ca chng ta, rng vic theo ui mt vi trong nhng l tng yu du nht ca chng ta gy ra nhng kt qu khc xa so vi nhng g ta mong i. Trong khi tt c sc lc ca chng ta dn ht vo cuc chin ny* em li mt kt thc thng li, i khi tht kh nh rng thm ch trc cuc chin tranh nhng gi tr m v n chng ta ang chin u, b e do ti y v b tiu dit ni khc. Mc d hin thi cc l tng rt khc nhau c trnh by bi nhng quc gia th ch u tranh v s tn ti ca mnh, chng ta khng c qun rng cuc xung t ny ny sinh t mt cuc u tranh t tng trong ni b ci, khng qu lu trc y, c gi l nn vn minh chung Chu u, v rng cc khuynh hng ln n cc im nhm to ra h thng chuyn ch khng ch gii hn cc nc khng chng ni chng. D cho nhim v u tin by gi l phi thng chin tranh, chin thng s ch to cho chng ta mt c hi khc i mt vi nhng vn c bn v tm cch ngn chn s phn p xung cc nn vn minh thn thuc. Hin nay, tht kh ngh v c v , hay v Nga, khng phi nh nhng th gii khc m nh cc sn phm ca mt s pht trin t tng m chng ta cng chia s; t nht chng mc lin quan n k th ca chng ta, s d dng v thoi mi hn ngh rng h hon ton khc chng ta v nhng g xy ra khng th xy ra
*

Chin tranh Th gii ln th hai

y.Th m lch s ca nhng nc ny, trong cc nm trc khi h thng chuyn ch xut hin, ch c t c trng m chng ta khng quen thuc. Xung t bn ngoi l kt qu ca s chuyn bin ca t tng Chu u, trong nhng t tng khc pht trin nhanh hn nhiu n mc a chng n xung t khng th ho hp vi cc l tng ca mnh, nhng iu chng loi chng ta khi b nh hng. Vic mt s thay i cc tng v sc lc con ngi a th gii n tnh trng nh hin nay, mc d con ngi khng nhn trc c cc kt qu, v vic khng s thay i tc th no v cc s thc buc chng ta phi thch nghi t tng ca mnh, c l l c bit kh khn nhn bit i vi cc quc gia Anglo-Saxon, n thun bi v trong s pht trin ny, may mn thay cho h, h b tt hu so vi hu ht dn Chu u. Chng ta vn ngh v cc l tng ch dn chng ta, v dn dt chng ta trong th h qua, nh nhng l tng ch c thc hin trong tng lai, v khng nhn ra rng trong hai mi lm nm qua chng bin i khng ch th gii m c cc nc ring ca chng ta su xa n th no ri. Chng ta vn tin rng cho n kh gn y chng ta b chi phi bi ci c gi mt cch mp m l cc t tng th k th mi chn hoc nguyn tc laissez-faire. So vi mt vi nc khc, v nhn t quan im ca nhng ngi nn nng mun tng tc thay i, th c th c s bin h no cho lng tin nh vy. Nhng du cho n 1931 nc Anh v Hoa K ch chm chp theo con ng m cc nc khc dn u, thm ch lc h i xa n mc ch c nhng ngi cn nh ti cc nm trc cuc chin tranh (Th gii ln I) va qua mi bit mt th gii t do (liberal) l nh th no.20
Thm ch trong nm bn Bo co Macmillan c th ni v s thay i cch nhn ca chnh ph ca t nc ny trong thi gian gn y, mi bn tm ngy cng tng ca n, bt k ng no cm quyn, vi vic qun l s thch ca ngi dn v chua thm Quc hi thy
20

59 im mu cht m nhn dn chng ta vn nhn thc qu t, tuy vy, khng ch l ln ca nhng thay i xy ra trong th h va qua m l s thay i hon ton v chiu hng tin ho ca cc tng v trt t x hi ca chng ta. Trong t nht hai mi lm nm trc khi ni m nh lo s v ch ngha chuyn ch tr thnh mt mi e do thc s, chng ta ngy cng ri xa cc tng c bn m trn nn vn minh Phng Ty c xy dng. S thc rng s vn ng ny, m chng ta bc vo vi bao hi vng v tham vng ln lao, a chng ta mt i mt vi s khip s chuyn ch, tr thnh mt c sc nng i vi th h ny, th h vn t chi lin kt hai s thc ny vi nhau. Tuy nhin s pht trin ny n thun xc nhn nhng cnh bo ca cc bc sng lp ra trit l t do m chng ta vn tin theo. Chng ta ngy cng t b quyn t do trong cng vic kinh t m thiu n th quyn t do c nhn v chnh tr chng bao gi tn ti trong qu kh. Mc d chng ta c mt vi nh t tng chnh tr v i nht ca th k th mi chn, De Tocqueville v Lord Acton, cnh bo rng ch ngha x hi c ngha l n l, chng ta vn tin thng theo hng ca ch ngha x hi. V gi y chng ta thy mt dng mi ca cnh n l ny sinh trc mt chng ta, chng ta hon ton quyn mt li cnh bo him khi xy ra vi mnh rng hai th c th lin h vi nhau.21
mnh ngy cng dn su vo lm lut c ch ch iu tit cng vic hng ngy ca cng ng v by gi i can thip vo nhng cng vic m trc y c cho l hon ton nm ngoi thm quyn ca n. iu ny c th c ni trc, mun hn cng vo nm , cui cng nc Anh hp tp lao vo v, trong thi gian ngn ca cc nm 1931-1939 nhc nh, chuyn i h thng kinh t ca n n mc khng cn nhn ra c na 21 Thm ch nhng li cnh bo gn y hn nhiu, v chng t ht sc ng n, cng hu nh hon ton b lng qun. Cn cha n ba mi nm k t Hilaire Belloc, trong mt quyn sch gii thch ci xy ra t nc c tt hn so vi hu ht cc tc phm c vit ra sau s kin, gii thch rng tc ng ca ch thuyt X hi ch

S tuyt giao khng ch vi qu kh va qua m vi ton b s tin ho ca vn minh Phng Ty, xu hng hin i tin ti cc phng tin ch ngha x hi, l t ngt n th no, s tr nn r rng nu chng ta xem xt n khng ch trn ci nn ca th k th mi chn m trong mt bi cnh lch s di hn. Chng ta ang nhanh chng lng qun khng ch cc quan im ca Coben v Bright, ca Adam Smith v Hume, hay thm ch ca Locke v Milton, m c mt trong nhng nt c trng tiu biu ca nn vn minh Phng Ty trng thnh t nhng nn tng do o C c, do nhng ngi Hy Lp v La M xy dng nn. Khng ch ch ngha t do th k th mi tm v th mi chn, m c ch ngha c nhn c bn c tha k t Eramus v Montaigne, t Cicero v Tacitus, Pericles v Thucydides, ngy cng b t b. Lnh t Nazi, ngi miu t cch mng ch ngha x hi quc gia (quc x) nh mt cuc Chng-Phc Hng, ni mt cch chn tht hn c nhng g ng ta c l bit. l bc quyt nh trong s hu dit nn vn minh m con ngi hin i xy dng t thi k Phc Hng m trn ht l mt nn vn minh c nhn ch ngha. Ngy nay ch ngha c nhn c ting xu, v thut ng tr nn gn lin vi ch ngha v k v tnh ch k. Nhng ch ngha c nhn m chng ta ni n trong s tng phn vi ch ngha x hi v i lp vi tt c cc dng khc ca ch ngha tp th, th chng c quan h thit yu no vi nhng c im xu ny. Ch t t theo din tin ca cun sch ny chng ta mi c th lm r s tng phn gia hai nguyn l i lp nhau. Nhng nhng nt c trng ct yu ca ch ngha c nhn , c ly t nhng nhn t ca o C c v trit hc c in, ln u c pht trin mt cch y trong thi k Phc Hng v t ln mnh v c
ngha ln x hi T bn to ra mt loi th ba khc vi c hai th y tc l, Nh nc N l (The Servile State [1913; xut bn ln 3, 1927], trang xiv).

61 truyn b rng ri tr thnh ci m ngy nay chng ta gi l nn vn minh Phng Ty l s knh trng i vi c nhn con ngi vi t cch l Ngi, tc l s tha nhn cc quan im v s thch ring ca anh ta l ti thng trong phm vi ring ca anh ta, bt lun c th c xc nh t m n th no, v lng tin rng ng mong mi l con ngi phi pht trin nhng nng lc v nng khiu ring ca mnh. Quyn t do v t do by gi l cc t so mn c dng v lm dng n ni ta phi do d s dng chng by t cc l tng m chng i din cho trong thi k . Khoan dung c l l t duy nht vn gi c y ngha ca nguyn tc chim u th trong sut thi k ny v ch gn y mi b suy tn, n bin mt hon ton vi s thng tin ca nh nc chuyn ch. S chuyn i dn dn ca mt h thng th bc c t chc cng nhc thnh mt h thng m con ngi t nht c th th thu xp cuc i ring ca mnh, ni con ngi ginh c c hi hiu bit v la chn gia cc dng khc nhau ca cuc sng, c gn mt thit vi s pht trin ca thng mi. T cc th thng mi bc quan nim mi v cuc sng lan ra cng thng mi sang pha ty v pha bc, qua Php v vng ty nam ca c n H Lan v cc hn o Anh, bn r chc nhng ni khng c cng quyn bo ngc n p n. Ti H lan v Anh trong thi gian di n c c s pht trin y nht v ln u tin c mt c hi pht trin t do v tr thnh nn tng ca cuc sng chnh tr v x hi cc nc ny. V trong cui th k th mi by v th k th mi tm t ni n li bt u, dng c pht trin y hn, lan sang Phng Ty v Phng ng, sang Tn Th gii v sang trung tm ca lc a Chu u, ni cc cuc chin tranh tn ph v s n p chnh tr v c bn nhn

chm nhng s khi u sm hn ca s pht trin tng t.22 Trong sut thi k hin i ny ca lch s Chu u chiu hng chung ca pht trin x hi l gii phng c nhn khi nhng tri buc ct cht con ngi vo nhng tp qun hoc cch thc c qui nh nhm theo ui cc hot ng thng ngy ca mnh. S nhn thc r, rng cc n lc t pht v khng c kim sot ca cc c nhn c th to ra mt trt t phc hp ca cc hot ng kinh t, c th n ch sau khi s pht trin ny c mt s tin b. Khi tho k lng sau v mt l l nht qun ng h quyn t do kinh t l kt qu ca mt s pht trin t do ca hot ng kinh t, l mt sn phm ph khng c thit k v khng c lng thy trc ca quyn t do chnh tr. C l kt qu v i nht ca nhng nng lc c nhn c gii phng khi xing xch l s pht trin phi thng ca khoa hc theo sau s tin trin ca t do c nhn t n Anh v xa hn na. Kh nng sng to ca con ngi chng km hn trong nhng thi k trc, iu ny c th hin bng nhiu chi t ng rt tinh xo v cc kt cu c kh c ch to trong khi k thut cng nghip vn cn dm chn ti ch, v bng s pht trin ca mt vi ngnh cng nghip nh khai m hay ch to ng h, nhng ngnh khng b kim sot kim ch. Nhng mt vi th nghim s dng rng ri hn trong cng nghip cc sng ch c kh, mt s cc k tin tin, b bi b ngay lp tc, v kht vng i vi tri thc b kim ch, chng no m cc quan im chim u th tri buc tt c: c tin ca tuyt i a s v ci g l ng v thch hp cn ng ca c nhn nh i mi sng to. Ch t
Tai ho nh mnh nht trong nhng s pht trin ny, cha y cc hu qu nay vn cha ht, l s khut phc v s ph hu mt phn ca tng lp t sn c bi cc lnh cha trong cc th k th mi lm v mi su.
22

63 khi quyn t do cng nghip m ra con ng s dng t do tri thc, ch t khi mi th u c th c th - nu c th kim c ai t chu ri ro v ng h n v, phi ni thm, thng lun t bn ngoi cc nh chc trch c u thc mt cch chnh thng m mang kin thc, th khoa hc c nhng bc tin di v trong mt trm nm mi nm qua lm thay i b mt ca th gii. Rt thng xuyn ng l, bn cht ca nn vn minh ca chng ta li c nhng k th ca n nhn nhn r hn hu ht nhng ngi bn ca n: chng bnh kinh nin Ty Phng, s ni lon ca c nhn chng li ng loi, nh nh chuyn ch th k mi chn, Auguste Comte, m t, thc ra l lc lng xy dng nn vn minh ca chng ta. Ci m th k th mi chn mang li thm cho ch ngha c nhn ca thi k trc, ch l lm cho mi giai cp thc c v quyn t do, l pht trin lin tc mt cch c h thng ci pht trin mt cch chp v lung tung, v truyn b n t Anh v H Lan sang hu ht Chu u lc a. Kt qu ca s pht trin ny vt qu mi s mong i. bt c ni no m cc ro cn i vi vic s dng ti kho lo ca con ngi c d b, con ngi tr nn nhanh chng c kh nng tho mn nhng mong mun ngy cng m rng khng ngng. V trong khi tiu chun tng ln sm dn n vic pht hin ra cc vt ht sc u ti trong x hi, nhng vt nh m con ngi khng cn mun chu ng, c l khng c giai cp no khng c hng li ng k t s tin b chung. Chng ta khng th nh gi ng s tng trng ng kinh ngc ny nu o lng n bng cc tiu chun hin thi ca chng ta, m bn thn cc tiu chun y l kt qu ca s pht trin ny v hin nay lm cho nhiu khuyt im tr thnh hin nhin. nh gi ng n c ngha g i vi nhng ngi tham gia, chng ta phi o lng n bng nhng hi vng v c mong ca h lc bt u: v khng nghi ng g rng thnh cng vt qu nhng c m ngng cung nht ca con

ngi, rng vo u th k hai mi ngi lao ng th gii Phng Ty t mt mc sung tc vt cht, s an ton, v s c lp c nhn m mt trm nm trc dng nh chc chn khng th. Trong tng lai c l nh hng quan trng v su xa nht ca thnh cng ny l ngha mi v quyn lc i vi s phn ring ca h, l lng tin vo nhng kh nng khng c gii hn v s ci thin thn phn ring ca h, nhng ci m thnh cng to ra ri gia h. Vi thnh cng tham vng tng v con ngi c mi quyn c tham vng. Ci mt thi l mt ha hn truyn cm hng, xem ra khng cn , tc tin b l qu chm; v cc nguyn tc lm cho s tin b ny c th trong qu kh, c coi nh cc chng ngi i vi s tin b nhanh v phi c gt b i mt cch nng vi, ch khng nh cc iu kin duy tr v pht trin ci t c ri. Chng c ci g trong cc nguyn tc cn bn ca ch ngha t do lm cho n thnh mt tn iu tnh ti; chng c cc qui tc cng nhc c c nh mt ln cho mi mi. Nguyn tc c bn l trong sp xp cng vic ca mnh chng ta phi s dng cc lc lng t pht ca x hi cng nhiu cng tt, v dng n s p buc cng t cng tt, l nguyn tc c kh nng p dng a dng v cng. c bit, c s khc bit hon ton gia vic ch tm thit lp mt h thng trong cnh tranh s hot ng cng hu ch cng tt v chp nhn mt cch th ng cc nh ch nh chng vn c. C l chng c g li lm hi n nh vy cho s nghip t do bng s khng khng cng nhc ca mt s ngi theo ch ngha t do v mt s qui tc theo kinh nghim, trc ht l nguyn tc laissez faire. Th m, theo mt ngha no , iu ny l cn thit v khng th trnh khi. i li v s li ch c th c ch ra rng cc bin php c th s ban nhng li ch hin nhin v tc thi cho mt s ngi, trong khi tc hi m chng gy ra th gin tip hn v kh thy hn, khng thiu qui tc cng nhc c hiu qu. V do gi nh mnh ng h quyn t do k ngh

65 r rng c thit lp, s cm d trnh by n nh mt qui tc khng c ngoi l lun l qu mnh chng li. Nhng, vi thi ny c nhiu ngi truyn b hc thuyt t do chp nhn, th hu nh khng th trnh khi l, mt khi lp trng ca h c hiu r nhng im no , n s nhanh chng sp hon ton. Lp trng b yu thm bi s tin b chm khng th trnh khi ca mt chnh sch nhm ci thin dn dn khung kh nh ch ca mt x hi t do. S tin b ny ph thuc vo s pht trin ca s hiu bit ca chng ta v cc lc lng x hi v cc iu kin thun li nht cho s hot ng ca chng theo mt cch ng mong mi. Do nhim v l gip , v ni cn l b sung, cho hot ng ca chng, iu cn thit u tin l hiu chng. Thi ca ngi theo ch ngha t do i vi x hi ging nh thi ca mt ngi lm vn chm sc cy ci v, to cc iu kin thun li nht cho s pht trin ca n, phi bit cng nhiu cng tt v c cu ca n v cch thc n hot ng. Chng ngi nhy cm no li nghi ng rng cc qui tc th thin, trong cc nguyn tc v chnh sch kinh t ca th k th mi chn c pht biu, ch l mt khi u rng chng ta cn nhiu th phi hc v cn v s kh nng tin b trn con ng chng ta dn bc. Nhng s tin b ny c th n ch khi chng ta t c s thnh tho tr tu ngy cng tng v cc lc lng m chng ta phi dng. c nhiu nhim v hin nhin, nh vic qun l h thng tin t v ngn cn hoc kim sot c quyn, v thm ch cn nhiu nhim v t hin nhin hn nhng hn khng km quan trng cn phi tin hnh trong lnh vc ca chng ta, ni khng nghi ng g l cc chnh ph c nhng quyn lc to ln cho vic thin v vic c; v c l do k vng rng, vi s hiu bit cc vn tt hn, chng ta s n ngy c kh nng s dng nhng quyn lc ny mt cch thnh cng.

Nhng trong khi s tin ti ci, thng c gi l hnh ng tch cc, nht thit l chm, v trong khi c ci thin lp tc ch ngha t do phi da ch yu vo s tng dn ca s giu c m quyn t do mang li, lin tc phi u tranh chng cc ngh e do s tin b ny. N c coi nh mt tn iu tiu cc bi v n c th hin cho cc c nhn c th mt phn chng my quan trng trong s tin b chung - mt s tin b ngy cng c coi l d nhin v khng cn c tha nhn nh kt qu ca chnh sch t do. Thm ch c th ni rng mi thnh cng ca ch ngha t do tr thnh nguyn nhn ca s suy sp ca n. V thnh cng t c ri, con ngi ngy cng khng mun tha th cho cc tt xu vn cn vi mnh, nhng ci by gi t ra khng th chu c v khng cn thit na. V s nng vi ngy cng tng vi s tin b chm chp ca chnh sch t do, s bc tc chnh ng vi nhng ngi s dng cch ni t do bo v nhng c quyn phn x hi, v tham vng v bin dng nh c thanh minh bi nhng ci thin vt cht t c, n lc chuyn giao th k lng tin vo cc gio l ca ch ngha t do ngy cng b t b. Ci t, c coi nh mt s chim hu vng chc v bt dit, ginh c mt ln cho mi mi. Mt ca ngi dn dn vo cc nhu cu mi, s tho mn nhanh chng chng xem ra b cn tr bi s gn b vi cc nguyn tc c. Cng ngy cng c chp nhn rng ri rng s tin b hn na c th k vng khng theo con ng c trong khun kh chung, ci lm cho s tin b va qua c th, m ch bng cch t chc li hon ton x hi. Vn khng cn l lm tng thm hoc ci thin b my hin thi, m l p nt v thay th n hon ton. V, khi hi vng vo th h mi tp trung vo mt ci g hon ton mi, th mi quan tm hiu s vn hnh ca x hi hin thi gim i nhanh chng; v, vi s gim hiu bit v cch m h thng t do hot ng, nhn thc ca

67 chng ta v ci ph thuc vo s tn ti ca n cng gim xung. y khng phi l ch tho lun s thay i quan im ny c nui dng ra sao bi s chuyn dch khng ph phn sang cc vn x hi ca cc thi quen t duy c sinh ra bi mi bn tm vi cc vn k thut, cc thi quen t duy ca cc nh khoa hc t nhin v k s, v ng thi nhng iu ny c xu hng lm mt uy tn cc kt qu ca nghin cu x hi va qua, nhng kt qu khng ph hp vi nhng thnh kin ca h, v p t cc l tng v t chc vo mt lnh vc m chng khng thch hp.23 Tt c ci m chng ta quan tm y l ch ra rng thi ca chng ta i vi x hi thay i hon ton ra sao, du cho t t v bng nhng bc hu nh khng th nhn thy. Ch thng qua tc ng tch lu ca n, ci, t ra l mt s khc bit v mc ti mi giai on ca s thay i ny, gy ra mt s khc bit cn bn gia thi t do trc y i vi x hi v cch tip cn hin thi ti cc vn x hi. S thay i n mc thnh mt s o ngc hon ton ca xu hng m chng ta phc tho, mt s t b hon ton truyn thng c nhn ch ngha, truyn thng to dng nn vn minh Phng Ty. Theo cc quan im hin chim u th, th vn khng cn l lm th no chng ta c th s dng tt nht cc lc lng t pht c thy trong mt x hi t do. Chng ta thc ra ng b cc lc lng to ra nhng kt qu bt ng khng nhn thy trc v thay c ch phi c nhn v n danh ca th trng bng ch huy, mt cch tp th v c thc, mi lc lng x hi vo cc mc tiu c la chn
Tc gi th ln theo du vt ban u ca s pht trin ny trong hai lot bi v Ch ngha khoa hc v Nghin cu X hi - Scientism and the Study of Society v S phn Cch mng ca Khoa hc The Counter-Revolution of Science c ng trong tp ch Economica, 1941-1944.
23

mt cch ch . S khc bit khng th c minh ho tt hn bng lp trng cc oan nu trong mt quyn sch c hoan nghnh rng ri v mt chng trnh c gi l lp k hoch cho t do m chng ta s bnh lun nhiu hn mt ln. Chng ta chng bao gi phi dng ln v iu khin, tin s Karl Mannheim vit, ton b h thng t nhin nh chng ta buc phi lm ngy nay vi x hi Nhn loi ngy cng hng ti iu tit ton b cuc sng x hi ca mnh, mc du n chng bao gi th to ra mt thin nhin th hai.24 Quan trng l s thay i ny trong xu hng t tng trng hp vi mt hng o ngc trong t tng di chuyn trong khng gian. Trong hn hai trm nm t tng Anh lan truyn v pha ng. Nguyn tc v quyn t do ginh c Anh xem ra truyn b n khp th gii. Vo khong 1870 s ng tr ca cc t tng ny c l t s bnh trng cc ng ca n. T tr i n bt u rt lui, v mt tp cc t tng khc, khng phi tht mi m l rt c, bt u tin ln t Phng ng. Nc Anh mt i cng v lnh o t tng ca n trong lnh vc chnh tr v x hi v tr thnh nc nhp khu t tng. Trong su mi nm tip theo, nc c tr thnh trung tm t t tng nhm iu khin th gii trong th k th hai mi lan sang pha ng v pha Ty. Bt lun l Hegel hay Marx, List hay Schmoller, Sombart hay Mannheim, bt lun l ch ngha x hi dng cc oan hn ca n hoc ch l t chc hay lp k hoch loi t cc oan hn, cc t tng c khp ni, sn sng c nhp khu, v cc nh ch c c bt chc. Mc d hu ht cc t tng mi, v c bit l ch ngha x hi, khng c xut x c, chnh c chng c hon thin v trong mt phn t cui ca th k th mi chn v mt phn t u th k hai mi chng t s pht trin y nht. By gi ngi ta thng qun
24

Man and Society in an Age of Reconstruction (1940) p.175.

69 rng s dn u, m c c sut thi k ny trong pht trin l thuyt v thc hnh ch ngha x hi, rt ng k n th no; rng mt th h trc khi ch ngha x hi tr thnh mt vn nghim trng t nc ny, c c mt ng x hi ch ngha ln trong quc hi ca n v rng mi khng qu lu s pht trin hc thuyt ch ngha x hi hu nh c tin hnh ton b c v o, n mc thm ch nhng tho lun ngy nay Nga ch yu tip tc ci m nhng ngi c b d. Hu ht nhng ngi x hi ch ngha Anh v M vn khng thc c rng a phn cc vn , m h bt u khm ph ra, c tho lun thu o bi nhng ngi x hi ch ngha c t lu ri. nh hng tr tu m cc nh t tng c c kh nng th hin trong thi k ny ln ton th gii c ng h khng ch bi s tin b to ln v vt cht ca nc c m thm ch nhiu hn bi danh ting phi thng m cc nh t tng v cc nh khoa hc c ginh c trong sut mt trm nm trc khi nc c li mt ln na tr thnh mt thnh vin trn vn v thm ch dn u ca nn vn minh chung Chu u. Nhng n nhanh chng c dng gip truyn b t c cc t tng hng chng li nn tng ca nn vn minh . Bn thn nhng ngi c - hoc t nht l nhng ngi trong s h truyn b cc t tng ny hon ton bit v s xung t: ci l di sn chung ca nn vn minh Chu u i vi h, trc xa bn Nazi, tr thnh nn vn minh Phng Ty - y Phng Ty khng cn c dng vi ngha c ca Phng ng m tr thnh c ngha l pha Ty ca sng Rhine. Phng Ty trong ngha ny l ch ngha t do v dn ch, l ch ngha t bn v ch ngha c nhn, l thng mi t do v bt k hnh thc no ca ch ngha quc t hoc yu ho bnh. Nhng bt chp s khinh b c che y ti ca s ngy cng ng nhng ngi c i vi cc t tng Phng Ty nng cn y, hoc c l v n, m nhn dn Phng

Ty tip tc nhp khu cc t tng c v thm ch i tin rng nhng xc tn ring trc y ca mnh ch l s hp l ho cc quyn li ch k, rng thng mi t do l mt hc thuyt c h cu ra y mnh cc li ch ca nc Anh, v rng cc t tng chnh tr ca nc Anh v nc M li thi mt cch v vng v l th ng xu h.

71

2
IU KHNG TNG V I
Ci lun lm cho nh nc thnh a ngc trn trn gian chnh l con ngi c bin n thnh thin ng ca mnh - F. HLDERLIN

ic ch ngha x hi thay th ch ngha t do vi t cch l hc thuyt c i a s nhng ngi cp tin theo ui khng n gin c ngha rng ngi dn qun nhng cnh bo ca cc nh t tng t do v i ca qu kh v cc hu qu ca ch ngha tp th. iu xy ra bi v h tin chc vo chnh iu ngc li vi nhng iu m cc v nhn ny tin on. iu l thng l chnh ch ngha x hi khng ch c nhn ra trc y nh mi e do nghim trng nht i vi t do, m hon ton cng khai bt u nh mt phn ng chng li ch ngha t do ca Cch mng Php, li nhn c s chp nhn ph bin di ngn c t do. By gi him khi cn nh rng ch ngha x hi lc ban u l c ti thng thng. Cc tc gi Php, nhng ngi t

nn mng cho ch ngha x hi hin i khng h nghi ng rng cc t tng ca h c th a vo thc tin ch bi chnh ph c ti mnh. Theo h ch ngha x hi c ngha l mt c gng chm dt cch mng bng s ti t chc x hi mt cch c ch theo cc ng hng th bc v bng cch p t mt quyn lc tinh thn cng bc. u lin quan n quyn t do, cc nh sng lp ch ngha x hi khng giu dim nhng nh ca h. Quyn t do t tng c h coi nh ngun gc xu xa ca x hi th k th mi chn, v ngi u tin trong cc nh k hoch ho hin i, Saint-Simon, thm ch tin on rng nhng ngi khng tun theo cc u ban k hoch ho do ng kin ngh s c i x nh sc vt. Ch di nh hng ca cc lung t tng dn ch mnh c trc cch mng 1848 ch ngha x hi mi bt u lin minh vi cc lc lng t do. Nhng n ly ch ngha x hi dn ch mi t lu xo tan i nhng nghi ng do tin s ca n gy ra. Khng ai thy r hn De Tocqueville rng nn dn ch nh mt nh ch c bn mang tnh c nhn ch ngha mu thun khng th ho gii vi ch ngha x hi: Dn ch m rng phm vi ca quyn t do c nhn, ng ni nm 1848; ch ngha x hi hn ch n. Dn ch gn mi gi tr kh d cho mi ngi; ch ngha x hi bin mi ngi thnh mt c v, mt con s thun tu. Dn ch v ch ngha x hi chng c g chung tr mt t: bnh ng. Nhng hy s khc bit: trong khi dn ch tm kim bnh ng trong t do, ch ngha x hi tm kim bnh ng trong trng thi kim ch v n l.25 lm bt nhng nghi ng ny v to ng c mnh nht trong tt c cc ng c chnh tr -khao kht t do- ch ngha x hi ngy cng s dng li ha v mt quyn
25

Discours prononc lassemble constituante le 12 septembre 1848 sur la question du droit au travail, uvres compltes dAlexis de Tocqueville (1866), IX, 546

73 t do mi. Thi khc ti ca ch ngha x hi l bc nhy vt t vng quc ca s tt yu sang vng quc ca t do. mang li quyn t do kinh t, m thiu n th quyn t do chnh tr ginh c ri l chng ng c. Ch c ch ngha x hi mi c kh nng hon thnh cuc chin u lu di v t do, trong t t do chnh tr ch l bc u tin. S thay i kho lo v ngha, m t t do phi chu nhm mc ch l l ny nhe hp l, l quan trng. i vi cc tng ln ca quyn t do chnh tr th t ny c ngha l t do khi s cng bc, t do khi quyn c on ca k khc, gii thot khi cc rng buc lm cho c nhn khng cn la chn no ngoi s tun theo lnh ca cp trn ngi m anh ta b gn vo. Quyn t do mi ha hn, tuy vy, l t do khi s tt yu, l gii thot khi s p buc ca hon cnh, ci chc hn hn ch di la chn ca tt c chng ta, tuy i vi mt s l nhiu hn nhiu so vi s khc. Trc khi con ngi c th t do thc s, ch chuyn quyn ca s thiu thn vt cht phi c ph v, nhng s kim ch ca h thng kinh t phi c gim nh. Quyn t do theo ngha ny, tt nhin, ch l ci tn khc cho quyn lc26 hoc ca ci. Th m, tuy nhng ha hn ca quyn t do mi ny thng c gn vi nhng ha hn v trch nhim v s gia tng ln lao ca ci vt cht
S ln ln quyn t do vi quyn lc, m chng ta s gp i gp li sut tho lun ny, l mt ti qu ln c th kho st k lng y. Cng c nh bn thn ch ngha x hi, lin minh mt thit vi n n ni gn by mi nm trc mt hc gi Php, tho lun ngun gc Saint- Simon ca n, ni rng l thuyt ny v t do est elle seule tout le socialisme; ring n l ton b ch ngha x hi ri (Paul Janet, Sait-Simon et le Sait-Simonisme [1878], p. 26 n.). Ngi bo v tng minh nht ca s ln ln ny, tht ng k, l nh trit hc hng u ca ch ngha cnh t M, John Dewey, theo ng t do l quyn lc thc t lm nhng vic nht nh cho nn i t do l i quyn lc (Liberty and Social Control, Social Frontier, November, 1935, p. 41)
26

trong mt x hi x hi ch ngha, quyn t do kinh t li khng c k vng t mt s chinh phc tuyt i s ngho nn ca t nhin. Ci m li ha thc s c ngha l nhng s chnh lch to ln hin hnh v di la chn ca nhng ngi khc nhau phi bin mt. i quyn t do mi nh th ch l ci tn khc cho s i hi c v phn chia u ca ci. Nhng tn mi cho cc nh x hi ch ngha mt t chung na vi nhng ngi theo ch ngha t do, v h tn dng n trit . V, mc d t c dng theo ngha khc nhau bi hai nhm, t ngi n v cn t ngi hn t hi mnh liu hai loi quyn t do c ha hn c th thc s kt hp vi nhau. Khng th c nghi ng g, rng ha hn v quyn t do ln hn tr thnh mt trong nhng v kh hu hiu nht ca c quan tuyn truyn x hi ch ngha, rng lng tin l ch ngha x hi s mang li t do l lng tin chn tht v chn thnh. Nhng iu ny ch tng thm thm kch nu chng t rng ci c ha hn vi chng ta nh Con ng dn ti T do li thc ra l i L dn ti s N l. Khng th chi ci, li ha nhiu t do hn l ci chu trch nhim v s cm d nhiu v nhiu hn nhng ngi theo ch ngha t do theo con ng x hi ch ngha, v lm m qung h i vi cuc xung t tn ti gia cc nguyn l c bn ca ch ngha x hi v ch ngha t do, v v vic thng cho php nhng ngi x hi ch ngha chim ot chnh tn ca ng c ca t do. Ch ngha x hi c phn ln gii tr thc i theo vi t cch nh ngi tha k hin nhin ca truyn thng t do ch ngha: cho nn khng ngc nhin l i vi h tng v ch ngha x hi dn ti i lp vi t do t ra l khng th hnh dung ni. Trong nhng nm va qua, tuy vy, nhng s lnh hi c v cc hu qu khng lng trc ca ch ngha x hi li mt ln na c ln ting mnh m t cc gii bt ng nht. Nh quan st ny sau nh quan st khc, bt chp s

75 k vng tri ngc nhau m h tip cn ti ca mnh, b n tng mnh bi s ging nhau khc thng trong nhiu kha cnh ca cc iu kin di ch ngha pht xt v ch ngha cng sn. Trong khi nhng ngi cp tin Anh v cc ni khc vn t la di mnh rng ch ngha cng sn v ch ngha pht xt i din cho cc cc i ngc nhau, cng ngy cng nhiu ngi t hi mnh liu cc chnh th chuyn ch ny khng phi l kt qu ca cng cc xu hng nh nhau. Ngay c nhng ngi cng sn phi b lung lay bi nhng li chng nh ca Max Eastman, ngi bn gi ca Lenin, ngi thy mnh buc phi tha nhn rng thay cho tt hn, Ch ngha Stalin cn ti hn ch ngha pht xt, tn nhn hn, d man hn, bt cng hn, tri o c hn, phn dn ch hn, khng th chuc li bng bt k li ha hay s n o no, v rng n c m t tt hn nh siu pht xt"; v khi ta thy cng tc gi tha nhn rng ch ngha Stalin l ch ngha x hi, theo ngha l ci km theo khng th trnh khi du cho khng nhn thy trc ca vic quc hu ho v tp th ho m ng ta da vo nh mt phn ca k hoch ca ng ta dng ln mt x hi khng giai cp,27 kt lun ca ng r rng c tm quan trng rng hn. Trng hp ca Max Eastman c l l ng ch nht, th nhng ng khng h l nh quan st u tin hay duy nht, ngi c cm tnh vi th nghim ca Nga, c cc kt lun tng t. Vi ba nm trc W. H. Chamberlin, ngi trong mi hai nm vi t cch mt phng vin M thy tt c cc l tng ca mnh tan v, tm tt nhng kt lun ca nhng nghin cu ca mnh , c, v trong mt tuyn b rng ch ngha x hi chc chn chng t, ch t bc u, l con ng KHNG dn ti t do, m dn ti ch c ti v phn-c ti, dn ti ni chin c lit nht. Ch ngha x hi c hon tt v c duy tr
27

Stalins Russia and the Crisis of Socialism (1940), p. 82.

bi cc phng tin dn ch xem ra dt khot thuc vo th gii khng tng.28 Tng t mt tc gi Anh, F. A. Voigt, sau nhiu nm quan st k nhng din tin Chu u vi t cch mt phng vin nc ngoi, kt lun rng Ch ngha Marx dn n Ch ngha Pht xt v Ch ngha x hi Quc gia, bi v, v bn cht, n l Ch ngha Pht xt v Ch ngha x hi Quc gia.29 V Walter Lippmann n tin chc rng th h chng ta by gi ang hc t kinh nghim ci g xy ra khi con ngi trnh quyn t do n mt t chc cng ch cng vic ca h. Tuy h ha vi mnh mt cuc sng sung tc hn, trong thc tin h phi t b n; khi hng c t chc tng ln, s a dng ca cc mc tiu phi nhng ch cho tnh ng nht. l l s bo ng ca x hi c k hoch ho v nguyn tc chuyn ch trong cng chuyn ca con ngi.30 C th chn nhiu khng nh tng t t nhng ngi v th phn x t nhng cng b gn y, c bit t nhng ngi vi t cch l cng dn ca cc nc chuyn ch hin nay nhng ngi sng qua s chuyn i v kinh nghim buc h phi xt li nhiu nim tin yu du. Nh mt th d thm chng ta s trch dn mt tc gi c, ngi by t cng mt kt lun c l cng bng hn nhng trch dn va ri. S sp hon ton ca lng tin vo t do v bnh ng qua ch ngha Marx, Peter Drucker vit, buc nc Nga phi i qua cng con ng dn ti mt x hi chuyn ch, thun tiu cc, phi kinh t, mt t do v bt bnh ng m nc c theo. Khng phi l ch ngha cng sn v ch ngha pht xt v cn bn l nh nhau. Ch ngha pht
28 29 30

A False Utopia (1937), pp. 202-3. Unto Caesar (1939), p. 95. Atlantic Monthly, November, 1936, p. 552.

77 xt l giai on t n sau khi ch ngha cng sn t ra l mt o tng, v n t ra cng l mt o tng nc Nga Stalinist nh nc c trc Hitler.31 Khng km quan trng l lch s tr tu ca nhiu nh lnh o Nazi v Pht xt. Bt k ai theo di s pht trin ca cc phong tro ny 32 hoc c u b ngc nhin bi s cc nh lnh o, t Mussolini tr xung (v khng loi tr Laval v Quisling), nhng ngi bt u nh nhng ngi x hi ch ngha v kt thc nh nhng k Pht xt hoc Nazi. V ci l ng vi cc nh lnh o th thm ch cn ng hn vi nhng thnh vin bnh thng ca phong tro. S thoi mi tng i m mt ngi cng sn tr c th tr thnh mt Nazi hoc ngc li thng c bit n c, nht l i vi cc nh tuyn truyn ca hai ng. Nhiu gio vin i hc trong cc nm 1930 thy cc sinh vin Anh v M tr v t Lc a (Chu u) khng r liu h l nhng ngi cng sn hay Nazi v ch chc chn rng h cm ght nn vn minh t do ch ngha Ty Phng. Tt nhin, ng l c trc 1933, v trc 1922, nhng ngi cng sn v Nazi hoc Pht xt ng nhau thng xuyn hn so vi cc ng khc. H tranh ua nhau v s ng h ca cng mt loi tr tu v dnh cho nhau s cm ght ca k d gio. Nhng nhng th on ca h chng t h lin quan mt thit n th no. i vi c hai, k th thc s, nhng ngi h chng c g chung v nhng ngi h khng th hi vng thuyt phc c, l nhng ngi theo ch ngha t do kiu c. Trong khi i vi Nazi l ngi cng sn, v i vi ngi cng sn l Nazi, v i vi c hai l ngi x hi ch ngha, l nhng
31 32

The End of Economic Man (1939), p. 230.

Mt bo co lm sng t v lch s tr tu ca nhiu nh lnh o Pht xt c th thy trong Robert Michels (bn thn ng l mt ngi Pht xt nguyn Marxist), Sozialismus und Faszismus (Munich, 1925), II. 264-66, 311-12.

ng vin tim nng (cm tnh ng) nhng ngi c c tnh thch hp, nhng h nghe theo nhng nh tin tri sai, h u bit rng khng c tho hip gia h v nhng ngi thc s tin vo t do c nhn. E rng nhng ngi b lm lc do tuyn truyn chnh thng t bt k pha no nghi ng iu ny, hy ti trch dn mt tuyn b na t mt ngi c thm quyn khng th h nghi. Trong mt bi bo di tiu quan trng The Rediscovery of Liberalism- Ti pht hin Ch ngha T do, gio s Eduard Heimann, mt trong nhng nh lnh o ca ch ngha x hi tn ngng c, vit: Ch ngha Hitler cho mnh l c dn ch ch thc ln ch ngha x hi ch thc, v s tht kinh khng l c mt cht s tht cho nhng i hi nh vy - mt cht v cng nh, chc hn, nhng d sao i na cng lm c s cho nhng mo m d thng nh vy. Ch ngha Hitler thm ch cn i xa hn na i vai tr ca ngi bo v Thin cha gio, v s tht khng khip l ngay c s din gii sai th bo ny vn c kh nng to n tng no . Nhng mt s thc l ra hon ton r rng khi mn sng: Hitler chng bao gi cho l mnh i din cho ch ngha t do thc s. Hi y ch ngha t do c nt c o l hc thuyt b Hitler cm ght nht.33 Phi ni thm rng s cm ght ny c t c hi chng t trong thc tin ch bi v, n khi Hitler ln nm quyn, th ch ngha t do hu nh cht nc c. V chnh ch ngha x hi git n. Trong khi i vi nhiu ngi theo di rt gn chuyn i t ch ngha x hi sang ch ngha pht xt th mi quan
Social Research, Vol. VIII, No.4 (November, 1941). ng nh li trong mi lin h ny l, bt lun l do ca ng ta c th l g, Hitler ngh l thch hp tuyn b trong mt trong nhng bi ni cng khai ca mnh mi n thng hai nm 1941, rng v c bn Ch ngha x hi Quc gia v Ch ngha Marx l nh nhau (cf. Bulletin of International News [do Royal Institute of International Affairs xut bn], XVIII, No. 5, 269)
33

79 h gia hai h thng ngy cng tr nn hin nhin, cn trong cc nn dn ch i b phn nhn dn vn tin rng ch ngha x hi v t do c th kt hp vi nhau. Khng th c nghi ng g rng hu ht nhng ngi x hi ch ngha y vn tin su sc vo l tng t do ch ngha ca quyn t do v h c th thoi lui nu h c thuyt phc rng vic thc hin chng trnh ca h s c ngha l ph hu quyn t do. Vn cn rt t c thy, cc l tng khng th dung ho nht vn sng cng nhau d n th, n ni chng ta c th vn nghe nhng s tri ngc v thut ng nh ch ngha x hi c nhn ch ngha c tho lun nghim tc. Nu y l trng thi tinh thn a chng ta tri dt vo mt th gii mi, th chng g c th cp thit hn l chng ta phi nghim tc nghin cu ngha thc ca s tin trin xy ra ni khc. Mc d nhng kt lun ca chng ta s ch xc nhn nhng s lnh hi m nhng ngi khc biu l ri, cc l do v sao s pht trin ny khng th c coi nh ngu nhin s khng hin ra m khng c s nghin cu kh y v cc kha cnh chnh ca s chuyn i ny ca i sng x hi. Rng ch ngha x hi dn ch, iu khng tng v i ca vi th h va qua, l khng nhng khng th t c, m phn u v n s to ra ci g tht hon ton khc n ni t trong s nhng ngi hin nay mong mun n s sn sng chp nhn cc hu qu, nhiu ngi s khng tin cho n khi mi quan h c by ra trn trung mi kha cnh.

3
Ch ngha c nhn v Ch ngha tp th
Nhng ngi x hi ch ngha tin vo hai th, nhng th tuyt i khc nhau v c l thm ch tri ngc nhau: quyn t do v t chc. - LIE HALVY

rc khi chng ta c th tin b vi vn chnh ca mnh, cn phi vt qua mt tr ngi. Mt s hiu lm, chu trch nhim phn ln cho cch trong chng ta tri dt ti nhng th m chng ai mun, phi c lm sng t. S ln ln ny lin quan n chnh bn thn khi nim ch ngha x hi. N c th c ngha l, v thng c dng m t, n thun cc l tng v s cng bng x hi, s bnh ng ln hn, v s an ton, l nhng mc tiu cui cng ca ch ngha x hi. Nhng n cng c ngha l phng php c bit m vi n hu ht nhng ngi x hi ch ngha hi vng t nhng mc ch ny v c nhiu ngi am hiu coi nh phng php duy nht m vi n chng c th t c mt cch hon ton v nhanh chng. Trong ngha ny ch ngha x hi c ngha l hu b doanh nghip t nhn, s hu t nhn v t liu sn xut, v to ra mt h thng kinh t k

81 hoch ho trong nghip ch hot ng v li nhun c thay th bng c quan k hoch ho tp trung. C nhiu ngi t gi mnh l x hi ch ngha, mc d h ch quan tm n ci th nht, nhng ngi nhit thnh tin vo cc mc ch cui cng ca ch ngha x hi nhng khng quan tm cng chng hiu lm sao c th t c chng, v ch chc chn rng chng phi c t, vi bt c gi no. Nhng i vi gn nh tt c nhng ngi, i vi h ch ngha x hi khng ch l mt hi vng m l mt i tng ca hot ng chnh tr thc t, cc phng php c trng ca ch ngha x hi hin i cng quan trng nh bn thn cc mc ch. Mc khc, nhiu ngi coi trng cc mc ch cui cng khng km nhng ngi x hi ch ngha nhng t chi ng h ch ngha x hi bi v h thy nhng mi him nguy cho cc gi tr khc trong cc phng php do nhng ngi x hi ch ngha kin ngh. Tranh lun v ch ngha x hi nh vy tr thnh tranh ci ch yu v cc phng tin ch khng phi v mc ch- tuy cng lin quan n vn liu cc mc ch khc nhau ca ch ngha x hi c th t c ng thi hay khng. iu ny c th l to ra ln ln. V s ln ln cn tng thm na bi tp qun thng thng ph nhn rng nhng ngi t chi phng tin li c th coi trng mc ch. Nhng cha ht. Tnh hnh cn phc tp hn bi s thc l cng phng tin y, k hoch ho kinh t cng c hng u ca ci cch x hi ch ngha, c th c dng cho nhiu mc ch khc nhau. Chng ta phi iu khin hot ng kinh t mt cch tp trung nu chng ta mun phn phi thu nhp ph hp vi cc t tng hin hnh v cng bng x hi. K hoch ho, v vy, c tt c nhng ngi, i sn xut dng thay cho sn xut v li nhun, mong mun. Nhng k hoch ho nh vy cng khng th thiu nu phn phi thu nhp phi c iu tit theo cch n t ra tri ngc vi cng bng i vi chng ta. D chng ta mun rng nhiu th tt trn i ny

phi dnh cho chng tc u t no , cho nhng ngi Nordic, hoc cho cc ng vin ca mt ng hoc mt tng lp qu tc, cc phng php m chng ta phi dng l ht nh cc phng php c th m bo s phn phi qun bnh. C l, c th dng nh khng cng bng i dng t ch ngha x hi m t cc phng php ca n hn l cc mc ch ca n, i dng mt thut ng cho mt phng php c bit m i vi nhiu ngi thut ng y i din cho mt l tng cui cng. C l thch hp hn m t cc phng php c th c dng cho rt nhiu mc ch a dng l ch ngha tp th v coi ch ngha x hi nh mt loi ca loi . Tuy nhin, mc d i vi hu ht nhng ngi x hi ch ngha ch c mt loi ca ch ngha tp th s i din cho ch ngha x hi ch thc, lun lun phi nh rng ch ngha x hi l mt loi ca ch ngha tp th v v vy mi th ng vi ch ngha tp th theo ngha chnh xc ca t cng phi p dng cho ch ngha x hi. Gn nh tt c cc im tranh lun gia nhng ngi x hi ch ngha v t do ch ngha u lin quan ti cc phng php chung cho mi hnh thc ca ch ngha tp th ch khng phi cc mc ch c bit m nhng ngi x hi ch ngha mun s dng chng; v tt c cc h qu m chng ta s quan tm trong cun sch ny u c dn ra t cc phng php ca ch ngha tp th bt chp chng c dng cho cc mc ch no. Cng khng c qun rng ch ngha x hi khng ch thc l loi quan trng nht ca ch ngha tp th hoc k hoch ho m rng chnh ch ngha x hi thuyt phc nhng ngi c u c t do ch ngha mt ln na li phc tng chnh cch t chc i sng kinh t m h p bi v, theo li ca Adam Smith, n t cc chnh ph vo mt v th m h tr cho bn thn h buc phi p bc v bo ngc.34
34

c trch trong Memoir of Adam Smith ca Dugald Stewart t mt th bo do Adam Smith vit nm 1755.

83 Nhng kh khn do s mp m ca cc thut ng chnh tr chung vn khng ht nu chng ta thng nht dng thut ng ch ngha tp th bao gm mi loi kinh t k hoch ho bt lun mc ch ca k hoch ho l g. Ngha ca thut ng tr nn xc nh hn mt cht nu chng ta lm r rng chng ta mun loi k hoch ho l cn thit thc hin bt k cc l tng phn phi cho trc no. Nhng, v t tng k hoch ho kinh t tp trung c tnh hp dn ch yu nh vo chnh tnh cht ang ng ny ca ngha ca n, nn rt quan trng l chng ta phi thng nht ngha chnh xc ca n trc khi tho lun cc h qu ca n. K hoch ho c mn m ch yu nh vo s thc l mi ngi u mun, tt nhin, rng chng ta x l nhng vn chung ca mnh mt cch hp l nht c th v rng, khi lm nh vy, chng ta phi d kin trc cng nhiu mc c th. Theo ngha ny mi ngi, nhng ngi khng hon ton theo thuyt nh mnh, u l mt nh lp k hoch, mi hnh ng chnh tr u l (hoc phi l) mt hnh ng k hoch ho, v c th c nhng s khc bit ch gia tt v ti gia k hoch thng minh nhn xa trng rng v k hoch ngu xun thin cn. Mt nh kinh t hc, m ton b nhim v ca anh ta l nghin cu con ngi thc t lm vic ra sao v h c th lp k hoch cng vic ca mnh th no, l ngi cui cng c th phn i k hoch ho theo ngha thng thng ny. Nhng khng phi theo ngha ny m nhng ngi say m x hi c k hoch ho s dng thut ng ny, cng chng phi ch theo ngha ny m chng ta phi lp k hoch nu chng ta mun phn phi thu nhp hoc ca ci ph hp vi tiu chun c bit no . Theo cc nh k hoch hin i, v cho mc ch ca h, khng thit k khung kh lu di hp l nht trong cc hot ng khc nhau c tin hnh bi nhng ngi khc nhau ph hp vi cc k hoch c nhn ca h. K hoch t do ch ngha ny,

theo h, khng phi l k hoch v ng th, thc ra, n khng phi l mt k hoch c thit k tho mn quan im ring bit v ai phi c ci g. Ci m cc nh k hoch ca chng ta yu cu l s iu khin tp trung mi hot ng kinh t theo mt k hoch duy nht, sp t cc ngun lc x hi phi c iu khin mt cch c thc ra sao phc v cc mc ch ring bit theo mt cch xc nh. Cuc tranh lun gia cc nh k hoch hin i v nhng ngi phn i, v vy, khng l tranh lun v liu nn c la chn mt cch thng minh gia cc t chc kh d khc nhau ca x hi hay khng; khng l tranh ci liu c nn p dng s nhn xa trng rng v t duy h thng trong k hoch ho cng vic chung ca chng ta hay khng. M l tranh ci v cch tt nht lm vy l g. Cu hi l cho mc ch ny liu c tt hn khng khi ngi nm gi quyn lc cng bc phi hn ch mnh ni chung to cc iu kin di hiu bit v sng kin ca cc c nhn c c hi tt nht h c th ln k hoch mt cch thnh cng nht; hay vic s dng hp l cc ngun lc ca chng ta i hi s iu khin v t chc tp trung tt c cc hot ng ca chng ta theo mt k hoch c xy dng mt cch c thc no y. Nhng ngi x hi ch ngha thuc mi ng phi chim ot thut ng k hoch cho k hoch ho theo ngha sau, v by gi n c chp nhn rng ri theo ngha ny. Nhng tuy iu ny c ngha hm rng y l cch hp l duy nht qun l cng vic ca chng ta, tt nhin, n khng chng minh iu ny. N cn l im m cc nh k hoch v nhng ngi t do ch ngha khng thng nht. Quan trng l ng lm ln s phn i chng li loi k hoch ho ny vi thi laissez faire gio iu. L l t do ch ngha ng h vic s dng tt nht c th ca cc lc lng cnh tranh nh mt phng tin iu phi cc n lc ca con ngi, khng phi l mt l l mc k cc th

85 ng nh chng l. N da vo nim tin chc rng, khi cnh tranh hiu qu c to ra, n l cch hng dn cc n lc c nhn tt hn bt k cch khc no. N khng t chi, thm ch cn nhn mnh rng, cho cnh tranh hot ng hu ch, cn mt khung kh php l c suy tnh k lng v rng c cc qui tc hin hnh ln qui tc qu kh chng thot c nhng sai st nghim trng. N cng chng ph nhn rng, khi khng th to ra cc iu kin cn thit lm cho cnh tranh hu hiu, chng ta phi vin n cc phng php khc hng dn hot ng kinh t. Ch ngha t do kinh t, tuy vy, phn i vic thay th cnh tranh bng cc phng php thp km v iu phi cc n lc c nhn. V n coi cnh tranh l u vit khng ch v trong hu ht cc hon cnh n l phng php hu hiu nht c bit n m thm ch nhiu hn v n l phng php duy nht theo cc hot ng ca chng ta c th iu chnh ln nhau m khng c s can thip cng bc hoc c on ca nh chc trch. Thc vy, mt trong nhng l l chnh ng h cnh tranh l n khng cn n nhu cu kim sot x hi mt cch c thc v n cho cc c nhn mt c hi quyt nh liu cc trin vng ca mt ngh c bit c b cho nhng bt li hay ri ro gn vi n hay khng. Vic s dng thnh cng cnh tranh nh nguyn l t chc x hi loi tr nhng loi can thip cng bc nht nh vo i sng kinh t, nhng n tha nhn nhng loi khc m i khi c th gip n hot ng mt cch ng k v thm ch i hi nhng loi hnh ng nht nh ca chnh ph. Nhng c l do chnh ng v sao cc yu cu ph nh, nhng im m s cng bc khng c php dng, li c c bit nhn mnh. Cn thit trc ht rng cc bn trong th trng phi c t do bn v mua bt lun gi no m ti h c th kim c i tc cho giao dch v rng bt k ai u c t do sn xut, bn, v mua bt k th g c th c sn xut hoc c bn. V ct yt rng vic tham gia vo cc ngnh kinh doanh khc nhau

phi l m cho tt c mi ngi vi cc iu kin ngang nhau v rng lut khng c tha th bt k th on no ca cc c nhn hoc cc nhm cn tr s tham gia ny bng nh hng cng khai hay giu gim. Bt k n lc no kim sot gi c hoc sn lng ca cc mt hng c bit u tc mt sc mnh ca cnh tranh dn n s iu phi hu hiu n lc ca cc c nhn, bi v nhng thay i gi khi khng cn ghi nhn nhng thay i c lin quan ca hon cnh v khng cn cung cp mt ch dn ng tin cy cho cc hnh ng c nhn. iu ny khng nht thit ng, tuy vy, v cc bin php ch hn ch cc phng php sn xut c php, chng no nhng hn ch ny nh hng ngang nhau n tt c cc nh sn xut tim nng v khng c dng nh mt cch trc tip kim sot gi c v sn lng. Mc d tt c nhng kim sot nh vy v cc phng php sn xut p t chi ph thm (tc l, cn phi dng nhiu ngun lc hn to u ra cho trc), chng c th rt ng gi. Cm dng cc cht c nht nh hoc yu cu s phng c bit trong s dng chng, hn ch thi gian lm vic hoc nhng yu cu nht nh v v sinh, l hon ton tng thch vi s bo tn cnh tranh. Vn duy nht y l liu trong trng hp c bit y li th thu c c ln hn cc chi ph x hi m chng ko theo hay khng. S duy tr cnh tranh cng chng xung khc vi mt h thng rng ln v dch v x hi - chng no vic t chc cc dch v ny khng c thit k theo cch lm cho cnh tranh l phi hiu qu trn cc lnh vc rng. Tht ng tic, nhng khng kh gii thch, rng trong qu kh rt t ch n nhng yu cu khng nh cho s hot ng thnh cng ca h thng cnh tranh hn l cc im ph nh ny. Hot ng cnh tranh khng ch i hi vic t chc thch hp cc nh ch nht nh, nh tin t, th trng, v cc knh thng tin- mt s trong chng chng bao gi c th c cung cp mt cch tho ng bi kinh doanh t nhn- m n ph thuc, trc ht, vo s tn ti

87 ca mt h thng php l thch ng, mt h thng php l c thit k c duy tr cnh tranh ln lm cho n hot ng hu ch nht. Hon ton cha rng lut phi tha nhn nguyn l ca quyn s hu t nhn v quyn t do hp ng; phn nhiu ph thuc vo nh ngha chnh xc ca quyn ti sn khi p dng cho cc th khc nhau. Nghin cu c h thng cc hnh thc ca cc nh ch php l, nhng ci s lm cho h thng cnh tranh hot ng hu hiu, ng tic b sao nhng; v c th a ra cc l l mnh m rng nhng thiu st nghim trng y, c bit lin quan n lut cng ti v sng ch, khng ch lm cho cnh tranh hot ng t hiu qu hn nhiu so vi n c th m thm ch dn n ph hu cnh tranh nhiu lnh vc. Cui cng, c cc lnh vc khng h nghi ng ni khng c dn xp php l no c th to ra iu kin chnh m tnh hu dng ca h thng cnh tranh v quyn s hu t nhn ph thuc vo: c th l, ch s hu hng mi dch v hu ch do ti sn ca anh ta mang li v chu mi thit hi do vic s dng n gy ra cho nhng ngi khc. ni, th d, khng th lm cho vic th hng cc dch v nht nh ph thuc vo tr gi, cnh tranh s khng to ra cc dch v y; v h thng gi cng vy tr nn phi hiu qu, khi khng th bt ch ti sn n b mt cch hu hiu nhng thit hi do vic s dng nht nh ca ti sn gy ra cho nhng ngi khc. Trong tt c cc hon cnh ny c mt s phn k gia cc khon tham gia vo tnh ton c nhn v nhng th nh hng n phc li x hi; v, khi s khc nhau ny tr nn quan trng, phi tm ra phng php khc no cung cp cc dch v c ni n. Nh th c trang b cc ct tn hiu dc ng ln, trong hu ht cc trng hp, bn thn cc con ng chng c th c tr bi mi c nhn ngi dng. Nhng tc ng c hi nht nh ca nn ph rng, ca cc phng php trng trt no y hoc ca khi v ting n ca cc nh my cng chng th khoanh li ch cho ngi ch ca cc

ti sn c nhc n hoc cho nhng ngi sn sng chu tin bi thng thit hi theo mc n b c tho thun. Trong cc hon cnh nh vy chng ta phi tm ra ci thay th no cho iu tit bng c ch gi. Nhng s thc rng chng ta phi vin dn n s thay th iu tit trc tip bi nh chc trch ni cc iu kin cho hot ng thch hp ca cnh tranh khng th c to ra, khng c ngha rng chng ta phi cm cnh tranh ni c th lm cho cnh tranh hot ng. to cc iu kin trong cnh tranh s hiu qu mc c th, v b sung n ni n khng th c lm cho hu hiu, cung cp cc dch v m, theo cch ni ca Adam Smith, mc d chng c th mc thun li nht cho mt x hi v i, tuy vy, c bn tnh l, li nhun chng bao gi c th n b li ph tn i vi bt k c nhn hoc s nh cc c nhn no- nhng nhim v ny, thc vy, to ra mt lnh vc rng v khng th tranh ci cho hot ng ca nh nc. Khng trong h thng no c th bin h mt cch hp l cho vic nh nc chng lm g c. Mt h thng cnh tranh hiu qu cn mt khung kh php l c thit k mt cch thng minh v c hiu chnh lin tc mc nh bt k h thng no khc. Thm ch iu kin tin quyt nht ca s hot ng ph hp ca n, ngn chn gian ln v la gt (bao gm c s li dng s km hiu bit), to ra mt mc tiu to ln v vn cha h t c hon ton ca hot ng lp php. Nhim v to ra mt khung kh ph hp cho hot ng c li ca cnh tranh, tuy vy, vn cha thc hin c my khi m cc nh nc mi ni u quay lng vi n bng cch thay th cnh tranh bng mt nguyn l khc v khng th dung ho. Vn khng cn l vn lm cho cnh tranh hot ng v b sung cho n m l thay th n hon ton. Quan trng l phi tht r rng v vn ny: phong tro hin i cho k hoch ho l mt phong tro chng cnh tranh theo ngha chnh xc ca t, mt ngn c

89 mi m di n qui t tt c nhng k th c ca cnh tranh. V mc d mi loi nhm li ch by gi ang c ti thit lp di ngn c ny nhng c quyn m k nguyn t do ch ngha qut sch, chnh tuyn truyn x hi ch ngha cho k hoch ho l ci khi phc s ng tn trng gia nhng ngi c u c t do ch ngha phn i cnh tranh v iu thc s ru ng s hoi nghi lnh mnh m bt k th on bp cht cnh tranh no thng gy ra.35 Ci trn thc t lin kt cc nh x hi ch ngha ca cnh T v cnh Hu l s th ch chung ny vi cnh tranh v s mong mun chung ca h thay th n bng mt nn kinh t ch huy. Mc d cc thut ng ch ngha t bn v ch ngha x hi vn c dng mt cch ph bin m t cc hnh thc qu kh v tng lai ca x hi, chng che giu ch khng lm r bn cht ca qu m chng ta ang tri qua. Th nhng, cho d tt c nhng thay i m chng ta ang chng kin u hng theo s ch huy tp trung hot ng kinh t, cuc chin u chung chng li cnh tranh ha hn to ra trc tin mt ci g m trong nhiu kha cnh thm ch ti hn, mt trng thi chng th tho mn c
Mi y, ng, c mt s hc gi x hi ch ngha, di s thi thc ca s ph phn v c lm sng ng bi cng ni s tuyt dit ca quyn t do trong mt x hi k hoch ho tp trung, ngh ra mt loi mi ca ch ngha x hi cnh tranh m h hi vng s loi b nhng kh khn v nguy him ca k hoch ho tp trung v kt hp s t b s hu t nhn vi s gi li y quyn t do c nhn. Mc d mt s tho lun v loi mi ny ca ch ngha x hi xy ra trong cc tp ch hc thut, n chc kh khuyn ngh cho cc chnh tr gia thc tin. Nu gi nh n c, s khng kh chng t (nh tc gi th ni khc xem Economica, 1940) rng cc k hoch ny da trn mt o tng v c mu thun c hu. Khng th nm ly kim sot ton b cc ngun lc sn xut m khng quyt nh v chng c s dng cho ai v bi ai. Mc d di ci gi l ch ngha x hi cnh tranh ny k hoch ho bi nh chc trch tp trung s c cc hnh thc quanh co mt cht, tc ng ca n s khng khc mt cch cn bn, v nhn t cnh tranh s chng nhiu hn mt s gi v.
35

cc nh k hoch ho ln nhng ngi t do ch ngha: mt loi t chc cng nghip mang tnh cng on ch ngha hoc hp tc x, trong cnh tranh t nhiu b ngn cm nhng k hoch ho th c trao vo tay cc c quyn c lp ca cc ngnh tch bit. y l kt qu khng th trnh khi u tin ca mt tnh th trong nhn dn c lin hp li trong s cm ght chung ca h i vi cnh tranh nhng chng my thng nht v nhng ci khc. Bng cch ph hu cnh tranh trong ht ngnh ny sang ngnh khc, chnh sch ny lm cho ngi tiu dng b ph mc cho hnh ng c quyn chung ca cc nh t bn v ca cng nhn nh ot trong cc ngnh c t chc tt nht. Tuy, du cho tnh trng ny trong cc lnh vc rng ri tn ti ri mt s thi gian, v du cho phn ln tuyn truyn ln xn (v hu ht khng v t) cho k hoch ho hng ti n, n khng phi l mt trng thi chc c th duy tr hoc c th c bin minh mt cch hp l. K hoch ho c lp nh vy bi cc c quyn cng nghip s, thc ra, to ra cc tc ng ngc vi nhng ci m l l cho k hoch ho hng vo. Mt khi trng thi ny t n, cch la chn kh d duy nht cho mt s tr li vi cnh tranh l nh nc kim sot cc c quyn - mt s kim sot m, nu mun cho c hiu qu, phi ngy cng tr nn hon ton v chi tit. y chnh l giai on chng ta nhanh chng tin n. Khi, khng lu trc chin tranh, mt tun bo ch ra rng c nhiu du hiu cho thy cc nh lnh o Anh, t nht, ngy cng quen ngh v cch pht trin quc gia bng cc c quyn c kim sot, y c l l mt nh gi ng ca lp trng nh n tn ti khi . K t s tin trin ny c tng tc mnh bi chin tranh, v nhng nhc im v nguy him nghim trng ca n s ngy cng tr nn hin nhin khi thi gian tri i. T tng tp trung hon ton vic ch huy hot ng kinh t cn lm kinh s hu ht ngi dn, khng ch bi v s kh khn v cng to ln ca nhim v, m thm ch

91 nhiu hn v s gh tm do tng mi th c ch huy t mt trung tm duy nht gy ra. Nu chng ta, tuy th, ang tin nhanh n mt trng thi nh vy, iu ny ch yu v hu ht ngi dn vn tin rng phi c th tm c con ng trung dung gia cnh tranh nguyn t v ch huy tp trung. Thc vy, chng g c v hp l, hoc chc c th hp dn vi nhng ngi bit l phi, hn l tng rng mc tiu ca chng ta khng phi l s phi tp trung ho cc oan ca cnh tranh t do cng chng phi l s tp trung hon ton ca mt k hoch duy nht, m l mt hn hp ng n ca hai phng php. Cn l thng khng ng k chng t mt s hng dn khng ng tin cy trong lnh vc ny. Mc d cnh tranh c th chu mt s hn hp ca iu tit, n khng th c kt hp vi k hoch ho bt k mc no chng ta thch m khng chm dt hot ng nh mt hng dn hiu qu cho sn xut. K hoch ho cng chng l mt phng thuc m, ung cc liu nh, c th to ra cc tc ng m ngi ta c th hi vng t tc dng trit ca n. C cnh tranh ln ch huy tp trung tr thnh cc cng c ti v khng hiu qu nu chng l khng y ; chng l nhng nguyn tc la chn kh d dng gii quyt cng mt vn , v mt hn hp ca c hai c ngha rng chng ci no hot ng thc s v rng kt qu s l ti hn nu da mt cch nht qun vo mi mt trong hai h thng. Hoc, pht biu theo cch khc, k hoch ho v cnh tranh c th c kt hp ch bng k hoch ho cho cnh tranh ch khng phi bng k hoch ho chng li cnh tranh. V cng quan trng i vi l l ca cun sch ny cho c gi nghi nh rng k hoch ho m ton b ph phn ca chng ta chng li c hng duy nht ti k hoch ho chng li cnh tranh- k hoch ho c dng thay th cnh tranh. iu ny cng quan trng hn, v chng ta khng th, trong phm vi ca cun sch ny, i vo tho lun v k hoch ho rt cn thit lm cho cnh tranh l hu hiu v ch li mc c th. Nhng v trong cch dng

hin hnh k hoch ho tr thnh hu nh l ng ngha vi k hoch ho loi u, i khi s khng th trnh khi nhc n n n thun nh k hoch ho v l do ngn gn, d l iu ny c ngha l li cho cc i th ca chng ta mt t rt hay xng ng mt s phn tt hn.

93

4
S Khng th trnh khi ca K hoch ho
Chng ta l nhng ngi u tin khng nh rng cc hnh thc ca nn vn minh cng phc tp bao nhiu th quyn t do ca c nhn phi tr nn cng hn ch by nhiu. - BENITO MUSSOLINI

t s thc tit l rng t nh k hoch tho mn ni rng k hoch ho tp trung l ng mong c. Hu ht trong s h xc nhn rng chng cn c th la chn m hon cnh vt qu tm kim sot ca chng ta buc chng ta phi thay cnh tranh bng k hoch ho. Huyn thoi c nui dng mt cch ch rng chng ta ang lao vo mt hng i mi khng phi v ch t do m bi v cnh tranh b loi b mt cch t nhin bi thay i cng ngh m chng ta chng th o ngc cng nh khng mun ngn chn. L l ny him khi c pht trin mt cch chi tit- n l mt trong nhng khng nh c mt tc gi ly t tc gi khc cho n khi, ch qua lp i lp li, m tr thnh c chp nhn nh mt s thc c xc lp. N, tuy vy, chng c c s no. Xu hng ti c quyn v k hoch ho khng phi l kt qu ca bt k s thc khch quan no vt khi tm kim sot ca chng ta m l sn phm ca cc kin c nui dng v tuyn truyn sut na th k cho n khi chng tr nn p o mi chnh sch ca chng ta. Mt trong nhng l l c dng chng minh s khng th trnh khi ca k hoch ho, c nghe thy

nhiu nht l nhng thay i cng ngh lm cho cnh tranh l khng th trong cc lnh vc ngy cng tng v rng la chn duy nht m chng ta cn l la chn gia kim sot sn xut ca cc c quyn t nhn v ch huy ca chnh ph. Lng tin ny ch yu xut pht t hc thuyt Marxist v s tp trung ca cng nghip, mc d, ging nh rt nhiu tng Marxist, hin nay c nhiu gii tin n t ngi th ba hay th t v chng bit n xut x t u. S thc lch s v s tng trng khng ngng ca c quyn sut nm mi nm qua v s hn ch ngy cng tng ca cc lnh vc trong cnh tranh thng tr, tt nhin, l khng th chi ci- mc d mc ca hin tng thng c phng i qu mc.36 Vn quan trng l liu s pht trin ny l mt h qu tt yu ca tin b cng ngh hay n thun l kt qu ca cc chnh sch c theo ui trong hu ht cc nc. Cht na chng ta s thy rng lch s tht ca s pht trin ny gi mnh m ci sau. Nhng u tin chng ta phi xem xt n mc no m nhng s pht trin cng ngh hin i loi nh vy lm cho s tng ln ca cc c quyn trong cc lnh vc rng l khng th trnh khi. Nguyn nhn cng nh c cho l ca s tng trng c quyn l tnh u vit ca hng ln i vi hng nh, nh hiu qu ln hn ca cc phng php sn xut hng lot hin i. Cc phng php hin i, h khng nh, to ra cc iu kin trong a s cc ngnh cng nghip ni sn xut ca cc hng ln c th tng ln vi s gim chi ph trn mt n v sn phm, vi kt qu l cc hng ln mi ni ra gi thp hn v ht cng cc hng nh; qu trnh ny phi tip din cho n khi trong mi ngnh cng nghip ch cn mt hoc nhiu nht vi hng khng l. L l ny
V mt tho lun y hn ca cc vn ny xem tiu lun ca Gio s Lionel Robins, The Inevitability of Monopoly The Economic Basis of Class Conflict (1939), tr. 45-80.
36

95 chn ra mt tc ng i khi i cng vi tin b cng ngh; n b qua nhng tc ng khc hot ng theo chiu ngc li; v n nhn c t ng h t nghin cu nghim tc cc s thc. Chng ta khng th kho st vn ny chi tit y v phi tho mn chp nhn bng chng tt nht sn c. Nghin cu su rng nht v cc s thc c tin hnh trong thi gian va qua l nhin cu ca U ban Kinh t Quc gia Lm thi v Tp trung Quyn lc Kinh t. Bo co cui cng ca U ban ny (khng th b qui kt cho l c nh kin t do ch ngha thi qu) i n kt lun rng quan im theo tnh hiu qu ln hn ca sn xut theo qui m ln l nguyn nhn ca s bin mt cnh tranh chng c ng h my trong bt k bng chng c sn no hin nay.37 V sch chuyn kho chi tit v vn ny c chun b cho U ban tm tt cu tr li trong tuyn b: Tnh hiu qu cao hn ca cc t chc ln khng c chng minh; cc li th c cho l hu hoi cnh tranh khng th hin trong nhiu lnh vc. Tit kim theo ln, ni chng tn ti, chng lc no cng nht thit gy ra c quyn ln ca tnh hiu qu ti u c th t c trc xa phn ln cung phi chu kim sot nh vy. Nhng kt lun rng li th ca sn xut qui m ln phi dn n t b cnh tranh mt cch khng th trnh khi l khng th chp nhn c. Hn na, phi lu rng c quyn thng xuyn l kt qu ca cc nhn t khc hn l do chi ph thp ca qui m ln hn. N t c thng qua tho thun cu kt v c y mnh bi cc chnh sch cng. Khi cc tho thun ny b lm mt

Final Report and Recommendations of the Temporary National Economic Committee (77th Cong., 1st sess., Senate Document No. 35 [1941]) p. 89.

37

hiu lc v khi cc chnh sch ny c xem xt li, cc iu kin cnh tranh c th c khi phc.38 Mt kho st v cc iu kin Anh dn n nhng kt qu rt ging vy. Bt k ai, ngi quan st cc nh c quyn kht khao thng kim v thng nhn c s tr gip ra sao ca quyn lc nh nc lm cho s kim sot ca h hiu qu, c th t nghi ng rng chng c g l khng th trnh c v pht trin ny c. Kt lun ny c ng h mnh m bi trnh t lch s trong s gim st cnh tranh v tng ln ca c quyn th hin cc nc khc nhau. Nu chng l kt qu ca pht trin cng ngh hoc l mt sn phm nht thit ca tin trin ca ch ngha t bn, chng ta phi k vng chng xut hin u tin cc nc c h thng kinh t tin tin nht. Thc ra, chng xut hin u tin trong mt phn ba cui ca th k th mi chn ni khi l cc nc cng nghip tng i tr, Hoa K v c. c bit nc c, c coi nh nc kiu mu tiu biu cho s tin ho tt yu ca ch ngha t bn, s tng ln ca cc cartel v cc nghip on t 1878 c thc y bi chnh sch c ch . Khng ch cng c bo h m thuyt phc trc tip v cui cng l s cng bc c dng y mnh vic to ra cc c quyn iu tit gi v bn hng. Chnh y, vi s gip ca nh nc, l th nghim v i u tin trong k hoch ho khoa hc v t chc cng nghip c ch dn n vic to ra cc c quyn khng l, c miu t nh s tng trng khng th trnh khi nm mi nm trc khi cng c lm Vng Quc Anh. Ch yu do nh hng ca cc nh l thuyt x hi ch ngha, c bit l ca Sombart, khi qut ho kinh nghim ca t nc h, m s pht trin khng th trnh khi ca h thng cnh tranh sang ch
38

C. Wilcox, Competition and Monopoly in American Indudtry (Temporary National Economic Committee Monograph, No.21 [1940]), p. 314.

97 ngha t bn c quyn tr nn c chp nhn rng ri. Vic Hoa K chnh sch bo h cao to ra s pht trin tng t no dng nh xc nhn s khi qut ho ny. S pht trin c, tuy vy, hn l pht trin ca Hoa K, c coi l i din ca xu hng ph qut; v tr nn tm thng ni- xin trch mt tiu lun chnh tr mi y c c rng ri- v nc c ni tt c cc lc lng x hi v chnh tr ca nn vn minh hin i t hnh thc tin tin nht ca chng.39 C t n th no s khng th trnh khi trong tt c nhng th ny, v nhiu n th no kt qu ca chnh sch c ch , tr nn r rng khi chng ta xem xt v th ca nc Anh cho n 1931 v s pht trin t nm y trong nc Anh cng lao theo mt chnh sch bo h chung. Mi ch hn chc nm, tr vi ngnh nhn c s bo h sm hn, cng nghip Anh nh mt tng th vn l cnh tranh mc, c l, nh bt k thi k no trong lch s. V, mc d trong cc nm 1920 n b cc chnh sch xung khc lin quan n lng v tin lm cho rt khn n, t nht cc nm cho n 1929 so snh v mt cng n vic lm v hot ng chng khng km hn cc nm 1930. Ch t khi chuyn sang bo h v thay i chung Anh v chnh sch kinh t i km, th s tng trng ca cc c quyn tng tin vi mt tc ng kinh ngc v lm thay i nn cng nghip Anh n mc cng chng ch va mi nhn ra. Lp lun, rng s pht trin ny c bt k quan h g vi tin b cng ngh trong thi k ny, rng s tt yu cng ngh iu xy ra c trong cc nm 1880 v 1890 v th hin ra Anh trong cc nm 1930, chng h t l bch hn khng nh, ngm trong mt tuyn b ca Mussolini, rng nc t b quyn t do c nhn trc cc dn tc Chu u khc bi v nn vn minh ca n tin b vt trc xa phn cn li!

39

Reinhold Niebuhr, Moral Man and Immoral Society (1932)

Trong chng mc lin quan n Anh, lun im rng s thay i v kin v chnh sch ch tip theo s thay i khng th lay chuyn c v s thc c v tht nht nh, chnh xc l v quc gia theo ui s pht trin tr tu ni khc t xa. Nh th c th l lun rng t chc cng nghip c quyn ln ln bt chp s thc rng cng lun vn a cnh tranh nhng cc s kin bn ngoi lm tiu tan c vng ca h. Mi quan h tht gia l thuyt v thc tin, tuy vy, tr thnh r rng ngay khi chng ta ng ti nguyn mu ca s pht trin ny- nc c. Rng s th tiu cnh tranh l vn ca chnh sch c ch , c thc hin phng s cho l tng m by gi chng ta gi l k hoch ho, l khng c nghi ng g. Trong bc tin khng ngng n mt x hi k hoch ho hon ton nhng ngi c, v tt c nhng ngi bt chc tm gng ca h, ch i theo con ng m cc nh t tng th k th mi chn, c bit cc nh t tng c, vch ra cho h. Lch s tr tu ca su mi hoc tm mi nm va qua thc ra l mt minh ho hon ho cho s tht rng trong din tin x hi chng c g l khng th trnh khi c m t duy lm cho n nh vy. S khng nh rng tin b cng ngh hin i lm cho k hoch ho l khng th trnh khi cng c th c din gii theo cch khc. N c th c ngha rng s phc tp ca nn vn minh cng nghip hin i ca chng ta to ra cc vn mi m chng ta khng th hi vng gii quyt mt cch hu hiu tr bng k hoch ho tp trung. Theo mt ngha iu ny ng nhng khng trong ngha rng m n c cho l. Th d, chuyn tm thng l nhiu vn do mt th trn hin i gy ra, ging nh bao nhiu vn khc do s lin k v tr gy ra, khng c gii quyt tho ng bng cnh tranh. Nhng khng phi cc vn ny, ging cc vn ca cc tin ch cng cng, v,v, l trn ht trong tm tr ca nhng ngi vin dn n tnh phc tp ca nn vn minh hin i nh mt l l cho k

99 hoch ho tp trung. Ci m h ni chung gi l s kh khn ngy cng tng ca vic c c bc tranh nht qun v ton b qu trnh kinh t lm cho tuyt i cn thit rng cc th phi c iu phi bi mt c quan tp trung no y nu khng mun cho cuc sng lm vo hn n. L l ny da trn mt s hiu hon ton sai v hot ng ca cnh tranh. Khng h thch ng ch cho cc iu kin tng i n gin, chnh s rt phc tp ca phn cng lao ng di cc iu kin hin i l ci lm cho cnh tranh l phng php duy nht theo vic iu phi nh vy c th c tin hnh mt cch thch hp. Chng c kh khn v kim sot hu hiu hoc k hoch ho khi cc iu kin n gin n mc mt c nhn hoc mt ban duy nht c th bao qut tt c mi s thc lin quan mt cch hiu qu. Ch khi cc yu t phi tnh n tr nn ln n mc khng th c c mt ci nhn khi qut v chng th phi tp trung ho tr thnh bt buc. Nhng mt khi phi tp trung ho l cn thit, ny sinh vn iu phi - mt s iu phi cho cc c quan ring bit t do iu chnh cc hot ng ca mnh vi cc s thc m ch chng bit v vn dn n mt s hiu chnh ln nhau ca cc k hoch ring ca chng. Phi tp trung ho tr nn cn thit bi v khng ai c th cn i mt cch c thc tt c mi cn nhc lin quan n cc quyt nh ca nhiu c nhn n nh vy, s iu phi c th r rng b nh hng khng bi s kim sot c thc m ch bi nhng dn xp truyn t cho mi tc nhn thng tin m n phi x l nhm hiu chnh mt cch hiu qu cc quyt nh ca mnh vi cc quyt nh ca nhng ngi khc. V bi v mi chi tit ca nhng thay i nh hng lin tc n cc iu kin v cu v cung ca cc mt hng khc nhau chng bao gi c th c bit y , hoc c thu thp v phn pht nhanh, bi bt k trung tm no, ci cn l mt b my ng k no y t ng ghi li tt c mi tc ng lin quan ca cc hot ng ring v nhng ch dn ca n ng

thi l kt qu ca, v l hng dn cho, mi quyt nh ring l. Vic ny chnh xc l ci m h thng gi lm di cnh tranh, v l ci chng h thng khc no thm ch ha hon tt. N cho php cc ch kinh doanh, bng cch theo di bin ng ca tng i t gi, nh mt k s theo di cc kim ca vi chic ng h, hiu chnh hnh ng ca mnh i vi cc hnh ng ca cc bn hu ca h. im quan trng y l h thng gi s lm trn chc nng ny ch khi cnh tranh thnh hnh, tc l, nu nh sn xut ring bit phi thch ng vi nhng thay i gi v khng th kim sot chng. Ci ton th cng phc tp, chng ta cng tr nn ph thuc vo s phn chia tri thc gia cc c nhn m n lc ring bit ca h c iu phi bi c ch phi nhn cch truyn t thng tin lin quan c chng ta bit nh h thng gi. Khng ngoa ni rng nu gi nh chng ta phi da vo k hoch ho tp trung c ch cho tng trng ca h thng cng nghip ca chng ta, n s chng bao gi t mc khc bit, phc tp, v uyn chuyn m n t. So snh vi phng php gii quyt vn kinh t bng cng c phi tp trung ho cng vi iu phi t ng ny, th cng hin nhin l phng php ch huy tp trung l vng v, th thin, v c phm vi hn hp khng th tng ni. Rng phn cng lao ng t mc lm cho nn vn minh hin i c th, chnh do nh vo vic n khng phi c to ra mt cch c ch m l con ngi v c mt phng php theo s phn cng lao ng c th c m rng vt xa cc gii hn m n c th c tr tnh. Bt k s tng ln thm no ca phc tp ca n, v vy, khng h lm cho ch huy tp trung cn thit hn, m lm cho cng quan trng hn bao gi ht rng chng ta phi dng k thut khng ph thuc vo s kim sot c ch .

101 Vn cn mt l thuyt khc na gn s tng trng ca cc c quyn vi tin b cng ngh, v n s dng l l hu nh ngc li vi cc l l chng ta va xem xt; tuy thng khng c pht biu r rng, n cng c nh hng ng k. N cho rng khng phi k thut hin i hu hoi cnh tranh m, ngc li, khng th s dng c nhiu kh nng cng ngh mi tr khi bo h chng cnh tranh c chp nhn, tc l cho c quyn. Loi l l ny khng nht thit l la di, nh c gi ph phn c l s nghi ng: cu tr li hin nhin - rng nu mt k thut mi tho mn nhu cu ca chng ta thc s l tt hn, n phi c kh nng ng vng chng li mi cnh tranhkhng vt b mi th d m l l ny vin n. Khng nghi ng g trong nhiu trng hp n ch c dng nh mt dng ca s bin h c bit bi cc bn lin quan. Thm ch thng xuyn hn n c l da trn mt s ln ln gia s xut sc k thut nhn t quan im hp v k thut v tnh ng mong mun nhn t quan im ca x hi nh mt tng th. Tuy vy, vn cn mt nhm cc trng hp khi l l c sc mnh no . Th d, t nht c th tng tng c rng ngnh t Anh c th c kh nng cung cp mt xe t r hn v tt hn cc t thng c Hoa K nu mi ngi nc Anh c bo dng cng mt loi xe hoc rng vic s dng in cho mi mc ch c th lm cho r hn than hay gas nu c th bo mi ngi ch dng in thi. Trong cc trng hp ging th t nht c kh nng l chng ta c th u kh gi hn v phi a thch tnh hnh mi nu chng ta c la chn nhng chng ai bao gi c s la chn c, bi v s la chn kh d hoc l tt c chng ta phi dng cng loi xe r (hoc tt c phi dng ch in thi) hoc chng ta phi la chn gia cc th ny vi mi th trong s chng c gi cao hn nhiu. Ti khng bit liu iu ny ng hay khng trong mi trng hp cho trc. Nhng phi tha nhn rng c kh nng l, bng tiu chun ho bt buc hoc cm s a dng qu mt mc

nht nh, s phong ph c th tng ln trong mt s lnh vc nhiu hn mc cn thit b li s hn ch la chn ca ngi tiu dng. Thm ch c th hnh dung c rng mt sng ch mi c th c to ra mt ngy no m s chp nhn n xem ra khng nghi ng g l c ch nhng n ch c th c s dng ch nu nhiu hoc tt c mi ngi c bo cng s dng n. Liu cc trng hp nh vy c tm quan trng ln hoc lu di no hay khng, chng chc chn khng l cc trng hp m c th c cho mt cch hp php rng tin b k thut lm cho ch huy tp trung l khng th trnh khi. Chng ch lm cho n cn thit la chn gia nhn mt li th ring bng s p buc v khng nhn c n hoc, trong hu ht cc trng hp, nhn c n mt cht mun hn, khi s tin ln na ca k thut vt qua c nhng kh khn c bit. ng l trong cc tnh hung nh vy chng ta c th phi hi sinh li ch tc thi kh d nh ci gi cho quyn t do ca chng ta- nhng, mt khc, chng ta trnh c buc phi nhng din tin tng lai ph thuc vo tri thc m nhng ngi c th hin nay ang nm. Bng cch hi sinh li th kh d hin ti nh vy, chng ta duy tr c mt kch thch quan trng cho s tin b tip na. Mc d tm ngn hn ci gi m chng ta phi tr cho s a dng v quyn t do la chn i khi c th cao, v di hn thm ch s tin b v vt cht s ph thuc chnh vo s a dng ny, bi v chng ta chng bao gi c th tin on t dng no trong rt nhiu dng trong mt hng ho hay dch v c th c cung cp, ci g tt hn c th c pht trin. Tt nhin, khng th khng nh c rng duy tr quyn t do vi ci gi ca ci thm vo tin nghi hin nay ca chng ta s nh vy c n p trong mi trng hp. Nhng l l cho quyn t do chnh xc l chng ta phi ch cho s tng trng t do khng d kin c trc. N p dng, v vy, khng t hn khi, trn c s ca tri thc hin ti ca chng ta, s p buc dng nh ch mang li cc li th, v du

103 cho trong mt trng hp c th n c th thc t khng gy hi. Trong nhiu tho lun hin thi v cc nh hng ca tin b k thut, s tin b ny c trnh by cho chng ta c nh n l ci g ngoi chng ta ci c th buc chng ta phi dng tri thc mi theo mt cch c th. Tuy ng, tt nhin, l cc sng ch cho chng ta nng lc to ln, tht ng ngn i gi rng chng ta phi dng nng lc ny ph hu di sn qu bu nht ca chng ta: t do. N khng c ngha, tuy vy, rng nu chng ta mun bo v n, chng ta phi canh gi n k lng hn bao gi ht v rng chng ta phi chun b sn sng hi sinh v n. Trong khi chng c g trong nhng s pht trin cng ngh hin i p buc chng ta ti vic k hoch ho kinh t ton din, c rt nhiu trong s nhng pht trin lm cho nh chc trch k hoch ho c th c quyn lc nguy him hn v cng. Mc d nh th c th c t nghi ng rng phong tro tin n k hoch ho l kt qu ca hnh ng c ch v rng khng c s tt yu bn ngoi no p chng ta ti , ng tm hiu v sao li c th thy mt t l ln n nh vy cc chuyn gia k thut hng u ca cc nh k hoch. S l gii ca ca hin tng ny lin h mt thit vi mt s thc quan trng m ngi ph phn k hoch ho lun phi ghi nh: rng c t nghi ng l hu nh mi mt trong nhng l tng k thut ca cc chuyn gia ca chng ta c th thc hin c trong mt thi gian ngn, nu gi nh t c chng, l mc tiu duy nht ca loi ngi. C v s th tt, m tt c chng ta u thng nht l chng rt ng mong mun cng nh c th, nhng trong s chng ta khng th hi vng t c nhiu hn mt vi th trong phm vi i chng ta, hoc chng ta c th hi vng t c ch rt khng hon ho. Chnh s tht vng v cc tham vng ca mnh trong lnh vc ring ca mnh l ci lm cho chuyn gia ni lon chng li trt t hin hu. Tt

c chng ta u thy kh chu nhn thy nhng vic khng c lm m mi ngi u tha nhn l ng mong mun v c th. Rng tt c nhng vic ny khng th c lm cng mt lc, rng bt k vic no trong s c th t c ch vi s hi sinh nhng ci khc, c th hiu c ch bng cch tnh n cc yu t nm ngoi bt k mt chuyn khoa no, c th c nh gi cao ch vi mt n lc tr tu au n- cng au n hn khi n buc chng ta xem xt, tng phn vi mt nn tng rng hn, cc mc tiu m hu ht cng vic ca chng ta hng ti v cn i chng i li vi nhng th khc nm ngoi li ch trc mt ca chng ta v v chng, v l do , chng ta t quan tm hn. Mi trong nhiu th m, xt ring bit, c th t c trong mt x hi c k hoch ho, to ra nhng ngi say m k hoch ho nhng ngi cm thy t tin rng h s c kh nng lm cho nhng ngi ch huy ca mt x hi nh vy thm nhun ngha ca h v gi tr ca mc tiu c bit; v nhng hi vng ca mt s ngi trong s h chc chn c tho mn, v mt x hi c k hoch ho chc chn c th thc y mt s mc tiu hn so vi trng hp hin ti. S l xun ngc i t chi rng nhng trng hp ca cc x hi c k hoch ho hoc bn k hoch ho, m chng ta bit, c cho nhng minh ho v im ny, nhng th tt m ngi dn ca cc nc ny cho l nh hon ton vo k hoch ho. Cc xa l tuyt diu c v l mt trng hp thng c nhc n- mc d chng khng i din cho mt loi k hoch ho khng th c tng t mt x hi t do. Nhng cng ngu xun nh vy ni rng nhng trng hp xut sc v k thut nh th trong cc lnh vc c th l bng chng ca tnh u vit chung ca k hoch ho. ng hn ni rng s xut sc k thut cc k nh vy, khc bit vi cc iu kin chung, l bng chng ca s hng sai cc ngun lc. Bt k ai li xe dc cc xa l ni ting ca c v thy s lng xe c i li t hn so vi nhiu ng loi hai

105 Anh c th khng my nghi ng iu , trong chng mc lin quan n cc mc ch thi bnh, chng c my bin h cho chng. Liu khng phi l trng hp cc nh lp k hoch quyt nh cho sng n hn l cho bnh m li l chuyn khc.40 Nhng theo cc tiu chun ca chng ta khng c my l do cho s nhit tnh (k hoch ho). o tng ca nh chuyn mn, rng trong mt x hi c k hoch ho anh ta chc c c s ch nhiu hn cho cc mc tiu m anh ta quan tm nht, l mt hin tng ph bin hn l thut ng chuyn gia lc u gi . Trong nhng s a thch v li ch ca chng ta, tt c chng ta u l chuyn gia mt mc no . V tt c chng ta u ngh rng thang gi tr ring ca chng ta khng ch mang tnh c nhn m trong cuc trao i t do gia nhng ngi duy l chng ta hn mun thuyt phc nhng ngi khc rng thang gi tr ca chng ta l ci ng. Ngi yu ng qu trn ht mun rng din mo truyn thng phi c bo tn v rng nhng vt nh do cng nghip gy ra ri trn b mt p ca n phi c loi b, khng km ngi nhit tnh v y t mun tt c cc nh c p th mng nhng khng hp v sinh phi c dp i, hoc ngi chi xe t mun cc xa l ct t nc ra tng mnh, v k cung tn hiu qu mun chuyn mn ho v c gii ho ti a khng km k l tng ho mun duy tr cng nhiu th th cng cng tt cho s pht trin c nhn, tt c u bit rng mc ch ca h c th t c hon ton ch bng k hoch ho- v tt c h u mun k hoch ho v l do . Nhng, tt nhin, s chp nhn k hoch ho x hi, m v n h h ht i, c th ch dn n s xung t c che y gia cc mc ch ca h.

Nhng khi ti sa cc dng ny th c tin rng cng vic duy tu cc xa l c b hon li!

40

Phong tro k hoch ho c c sc mnh hin thi ca n ch yu nh vo s thc l, mc d k hoch ho v c cn vn l mt tham vng, n on kt hu nh tt c nhng ngi m tng chuyn tm, tt c nhng ngi n ng v n b dnh c i mnh cho mt nhim v. Nhng hi vng m h t vo k hoch ho, tuy vy, l kt qu khng phi ca mt ci nhn ton din v x hi m ng hn l ca mt ci nhn rt hn hp v thng l kt qu ca mt s phng i qu ng tm quan trng ca cc mc ch m h coi l cao nht. iu ny khng nhm nh gi thp gi tr thc dng to ln ca loi ngi ny trong mt x hi t do nh ca chng ta, lm cho h l nhng ngi xng ng c khm phc. Nhng n c th lm cho chnh nhng ngi nng lng nht k hoch ho x hi thnh nhng k nguy him nht nu h c cho lm vy- v nhng ngi c chp nht v k hoch ho nhng th khc. T ngi m mng chuyn tm v thnh thin ti k cung tn thng ch c mt khong cch ngn. Mc d chnh s on gin ca chuyn gia b tht vng l ci thc y mnh nht i hi v k hoch ho, hu nh khng th c mt th gii khng th chu ni v phi l hn l th gii trong cc chuyn gia li lc nht trong mi lnh vc c php thc hin cc l tng ca mnh mt cch khng b kim ch. iu phi cng chng th, nh mt s nh k hoch dng nh hnh dung, tr thnh mt ngnh chuyn mn. Nh kinh t l ngi cui cng c th cho rng mnh c tri thc m mt nh iu phi cn c. S cu xin ca nh kinh t l cu xin mt phng php thc hin s iu phi nh vy m khng cn n mt nh c ti anh minh. Nhng iu c ngha chnh xc l duy tr s kim tra v nhn tnh, v thng kh hiu no i vi cc n lc c nhn nh nhng ci m tt c cc chuyn gia bc mnh chng li.

107

5
K hoch ho v Dn ch
Chnh khch, ngi c th iu khin ngi dn v cch thc m ngi dn nn s dng vn ca h, s khng ch t buc mnh vo mt s ch v b nht, m nm ly quyn lc ci khng th c hi ng v ngh vin no u thc mt cch tin cy, v ci chng u li nguy him n vy nh trong tay ca k in r v ngo mn t cho mnh l thch hp s dng quyn lc . - ADAM SMITH

hng nt c trng chung ca tt c cc h thng tp th ch ngha c th c m t, bng li ni lun tha thit vi nhng ngi x hi ch ngha thuc mi trng phi, nh s t chc c ch lao ng ca x hi cho mt mc tiu x hi xc nh. Rng x hi hin ti ca chng ta thiu phng hng c thc nh vy ti mt mc ch duy nht, rng cc hot ng ca n c dn dt bi tnh tht thng v s vin vng ca cc c nhn v trch nhim, lun lun l mt trong nhng than phin ch yu ca cc nh ph bnh x hi ch ngha. V nhiu mt iu ny t vn c bn rt r rng. V n hng chng ta ngay n im m xung t ny sinh gia t do c nhn v ch ngha tp th. Cc loi khc nhau ca ch ngha tp th, ch ngha cng sn, ch ngha pht xt, v.v., khc nhau bn cht mc tiu m chng mun hng n lc ca x hi ti. Nhng tt c chng u khc ch ngha t do v ch ngha c nhn v mong mun t chc ton b x hi v mi ngun lc ca n cho mc ch n nht ny v v t chi t chc cc lnh vc t tr trong cc mc ch ca c nhn l ti thng. Tm li, chng l chuyn ch theo ngha tht ca t mi ny m chng ta

 chp nhn m t cc biu hin bt ng nhng tuy nhin khng th tch ri ca ci v l thuyt c gi l ch ngha tp th. Mc tiu x hi hoc mc ch chung, theo x hi phi c t chc thng thng c m t mt cch ng chng nh li ch chung, phc li chung, hoc quyn li chung. Chng cn nhiu suy ngh thy rng cc thut ng ny khng c ngha r rng xc nh mt phng hng hnh ng c th. Phc li v hnh phc ca hng triu con ngi khng th c o trn mt thang o duy nht ca t hn v nhiu hn. Phc li ca mt dn tc, ging nh hnh phc ca mt ngi, ph thuc vo rt nhiu th nhng ci c th c cung cp vi v s kt hp a dng. N khng th c trnh by tho ng nh mt mc ch duy nht, m ch nh mt h thng th bc ca cc mc ch, mt thang ton din ca cc gi tr trong mi nhu cu ca mi c nhn u c ch ca n. iu khin tt c hnh ng ca chng ta theo mt k hoch duy nht gi nh rng mi mt nhu cu ca chng ta c th hng ca n trong mt trt t cc gi tr ci phi ton din cho c th quyt nh gia tt c nhng phng hng khc nhau m nh lp k hoch phi la chn. N gi nh, tm li, s tn ti ca mt qui tc o c y trong tt c cc gi tr khc nhau ca con ngi u c ch tho ng ca chng. nim v mt qui tc o c y l cha c bit, l xa l, v i hi n lc tng tng no thy n bao hm ci g. Chng ta khng c thi quen ngh v cc qui tc o c l y hn hoc km. S thc rng chng ta lin tc la chn gia cc gi tr khc nhau m khng c mt qui tc x hi qui nh nn chn ra sao khng lm chng ta ngc nhin v khng gi rng i vi chng ta qui tc o c ca chng ta l khng y . Trong x hi ca chng ta chng c c hi cng khng c l do v sao phi pht trin cc quan im chung v cn phi lm g trong nhng tnh hung nh vy. Nhng ni tt c cc

109 phng tin c dng l ti sn ca x hi v phi c dng nhn danh x hi theo mt k hoch n nht, th quan im x hi v ci g nn c lm phi hng dn mi quyt nh. Trong mt th gii nh vy chng ta sm thy rng qui tc o c ca mnh y cc l hng. Chng ta khng quan tm y ti vn liu c ng mong mi c mt qui tc o c y nh vy khng. C th n thun ch ra rng cho n nay s tng tin ca nn vn minh i km vi mt s gim bt lin tc ca lnh vc trong cc hnh ng c nhn b tri buc bi cc qui tc c nh. Cc qui tc to thnh tiu chun o c chung ca chng ta ngy cng t i v mang tnh tng qut hn. T ngi nguyn thu, ngi b tri buc bi nghi l rm ri trong hu nh mi hot ng hng ngy ca mnh, ngi b rng buc bi v s iu cm k, ngi chc khng th hnh dung ni vic lm cc th theo cch khc vi ng loi ca mnh, o c c xu hng ngy cng tr nn n thun l cc ranh gii hn nh phm vi trong c nhn c th ng x theo mnh. Chp nhn mt chun mc o c chung ton din xc nh mt k hoch kinh t c nht c ngha l lt ngc hon ton chiu hng ny. im ct li vi chng ta l khng c chun mc o c y no nh vy tn ti. N lc ch huy mi hot ng kinh t theo mt k hoch duy nht lm ny sinh v s vn m cu tr li cho chng c th c cung cp ch bi mt qui tc o c, nhng i vi chng o c hin hnh khng c cu tr li v khng c quan im thng nht v ci g phi c lm. Ngi dn s hoc khng c quan im r rng hoc c cc quan im mu thun nhau v cc vn nh vy, bi v trong x hi t do m chng ta sng khng c dp ngh v chng v cng t to kin chung v chng. Khng ch chng ta khng c mt thang gi tr bao hm ton b nh vy: s l khng th cho bt k tr tu no

hiu, lnh hi c s a dng v tn v cc nhu cu khc nhau ca nhng ngi khc nhau, nhng ngi cnh tranh v cc ngun lc sn c v gn mt trng s xc nh cho mi gi tr. i vi vn ca chng ta khng my quan trng liu cc mc ch m bt k ai quan tm n bao gm ch cc nhu cu c nhn ring ca anh ta, hoc liu chng bao hm cc nhu cu ca cc bn b gn thm ch xa hn ca anh ta hay khng- tc l, liu anh ta l v k hay v tha theo ngha bnh thng ca cc t ny. im cc k quan trng l s thc cn bn rng, l khng th i vi bt k ngi no xem xt nhiu hn mt lnh vc hn ch, nhn thc c s cp bch ca nhiu hn mt s lng hn ch cc nhu cu. Bt lun anh ta ch quan tm n cc nhu cu vt cht ring ca mnh hay n phc li ca mi ngi anh ta bit, cc mc ch m anh ta c th quan tm s lun lun ch l mt phn v cng nh ca cc nhu cu ca tt c mi ngi. y l s thc cn bn m ton b trit l ca ch ngha c nhn da vo. N khng cho, nh thng c khng nh, rng con ngi l v k hoc ch k hoc phi l th. N ch xut pht t s thc khng th nghi ng rng nhng gii hn v sc tng tng ca chng ta lm cho vic bao hm nhiu hn mt lnh vc ca cc nhu cu ca ton x hi vo trong thang gi tr ca chng ta l khng th, v rng, v, ni ng ra, cc thang gi tr c th tn ti ch trong tr c c nhn, nn ch c cc thang gi tr tng phn tn ti- cc thang nht thit l khc nhau v thng khng nht qun vi nhau. T iu ny ngi theo ch ngha c nhn kt lun rng cc c nhn phi c php, trong cc gii hn xc nh, theo cc gi tr v s thch ca ring h hn l ca ngi khc; rng trong cc lnh vc ny h thng cc mc ch c nhn phi l ti thng v khng b khut phc bi s sai khin ca k khc. Chnh s tha nhn ny v c nhn vi t cch l quan to ti hu ca cc mc ch ca mnh, v lng tin rng mc c th cc quan im

111 ring ca anh ta phi iu khin cc hnh ng ca anh ta, l ci to ra bn cht ca lp trng c nhn ch ngha. Quan im ny, tt nhin, khng loi tr s tha nhn cc mc ch x hi, hoc ng hn v mt s trng hp ca cc mc ch c nhn ci lm cho con ngi nn kt hp theo ui mc ch ca h. Nhng n gii hn hnh ng chung nh vy cho cc trng hp m cc quan im ring trng hp; nhng ci c gi l cc mc ch x hi n thun ch l cc mc ch ging ht nhau ca nhiu c nhn - hoc l cc mc ch t c nhng ci m cc c nhn sn lng ng gp i li s tr gip m h nhn c nhm tho mn nhng ham mun ring ca mnh. Hnh ng chung nh vy gii hn cc lnh vc m ngi dn thng nht v cc mc tiu chung. Rt thng xuyn l cc mc tiu chung ny s khng l cc mc ch ti hu i vi cc c nhn m l cc phng tin m cc c nhn khc nhau c th s dng cho cc ch nh khc nhau. Thc ra, ngi dn chc s thng nht v hng ng chung khi mc ch chung khng l mc ch ti thng i vi h m l mt phng tin c kh nng phc v cho cc ch nh rt a dng. Khi cc c nhn kt hp trong mt n lc chung thc hin cc mc ch chung, cc t chc, nh nh nc, m h lp ra cho ch ch ny li c h thng mc ch v phng tin ring ca chng. Nhng bt k t chc no c lp ra nh vy vn ch l mt c th gia nhng th khc, trong trng hp ca nh nc, ng l n c quyn lc hn nhiu cc t chc khc, nhng cc mc ch ca n ch l ti thng trong phm vi tch bit v hn ch ca n m thi. Cc gii hn ca phm vi ny c xc nh bi mc m cc c nhn thng nht v cc mc ch ring bit; v xc sut rng h s thng nht v mt phng hng hnh ng nht thit gim xung khi phm vi ca hnh ng nh vy m rng. C cc chc nng nht nh ca nh nc m thc t c s thng nht hon ton ca cc cng dn; c cc chc nng khc c s thng nht ca tuyt

i a s; v v.v., cho n khi chng ta ti cc lnh vc m, tuy mi c nhn c th mun nh nc hnh ng theo cch no y, s hu nh c bao nhiu ngi khc nhau th c by nhiu quan im v ci m chnh ph nn lm. Chng ta c th da vo s tho thun t nguyn hng dn hnh ng ca nh nc ch chng no m n c hn ch cc lnh vc ni c s tn thnh. Nhng khng ch khi nh nc nm s kim sot trc tip trong cc lnh vc ni khng c s tho thun th n mi nht thit n p quyn t do c nhn. ng tic chng ta khng th m rng v hn phm vi ca hnh ng chung v vn cho c nhn t do trong phm vi ring ca mnh. Mt khi khu vc cng cng, trong nh nc kim sot tt c cc phng tin, vt qu mt t l nht nh ca ton th, th nh hng ca cc hnh ng ca n p o ton h thng. Mc d kim sot trc tip ca nh nc s dng ch mt phn ln ca cc ngun lc sn c, nh hng ca cc quyt nh ca n ln phn cn li ca nn kinh t tr nn ln n mc l gin tip hu nh n kim sot tt c mi th. ni, th d nh, ng c ngay t 1928, cc nh chc trch trung ng v i phng trc tip kim sot vic s dng hn mt na thu nhp quc dn (theo nh gi chnh thc ca c khi l 53 phn trm), h kim sot gin tip hu nh ton b cuc sng kinh t ca quc gia. Khi , chc chn khng c mc ch c nhn no khng ph thuc vo hnh ng ca nh nc cho s hon thnh ca n, v thang x hi ca cc gi tr hng dn hnh ng ca nh nc phi bao trm trn thc t tt c cc mc ch c nhn. Khng kh thy ci g phi l cc hu qu khi nn dn ch lao vo con ng k hoch ho ci trong s thc hin ca n i hi nhiu tho thun hn l thc ra c. Nhn dn c th phi bng lng chp nhn mt h thng kinh t ch huy bi v h c thuyt phc tin rng n s to ra s phn vinh to ln. Trong cc tho lun dn n quyt nh,

113 mc tiu ca k hoch ho s c m t bng cc t nh phc li chung, ci ch che y s thiu tho thun thc s v cc mc ch ca k hoch ho. S tho thun s thc ra ch tn ti v c ch c s dng. Nhng l mt c ch c th c dng ch cho mt mc ch chung; v vn ca mc tiu chnh xc m mi hot ng phi c hng ti s ny sinh ngay khi quyn hnh php phi chuyn yu cu v mt k hoch duy nht thnh mt k hoch c th. Khi s t ra rng tho thun v tnh ng mong mi ca k hoch ho khng c ng h bi tho thun v cc mc ch m k hoch phi phng s. Tc ng ca s tn thnh ca ngi dn rng phi c k hoch ho tp trung, m khng c tho thun v cc mc ch, s ng hn nh nu mt nhm ngi cam kt tin hnh mt hnh trnh chung vi nhau m khng tho thun v ni h mun i n: vi kt qu l tt c h c th phi tin hnh mt cuc hnh trnh m hu ht h khng h mun. K hoch ho to ra mt tnh th trong cn thit i vi chng ta tho thun v s ch ln hn nhiu so vi chng ta thng quen, v rng trong mt h thng c k hoch ho chng ta khng th hn ch hnh ng tp th cho cc nhim v chng ta c th tho thun m chng ta buc phi to ra s tho thun v mi th cho bt k hnh ng no c th c tin hnh, l mt trong nhng c tnh ng gp nhiu hn ht xc nh c tnh ca mt h thng c k hoch ho. C th l nguyn c pht biu mt cch hon ton nht tr ca nhn dn rng quc hi phi chun b mt k hoch kinh t ton din, th m c nhn dn ln nhng ngi i din cho h chng cn c kh nng tho thun v bt k k hoch c th no. S bt lc ca ca cc hi ng dn ch thc hin ci dng nh l mt s u thc r rng ca nhn dn s khng th trnh khi gy ra s khng hi lng vi cc th ch dn ch. Quc hi c coi nh ni bn chuyn lm n khng hiu qu, khng c kh nng hoc thiu nng lc thc hin cc nhim v m v

chng n c la chn. S tin chc tng ln, rng nu k hoch ho c hiu qu phi c tin hnh, th s ch huy phi c rt ra khi chnh tr v t vo tay ca cc chuyn gia cc quan chc thng trc hoc cc c quan t tr c lp. S kh khn c nhiu nh x hi ch ngha bit n. Chng my s l na th k t khi ng b Webb bt u phn nn v s bt lc ngy cng tng ca H Vin ng u vi cng vic ca n.41 Mi y hn Gio s Laski trnh by chi tit l l: im chung l b my quc hi hin thi rt khng ph hp thng qua nhanh chng mt khi lng ln php lut phc tp. Chnh ph Quc gia, qu thc, v thc cht t nhn iu ny bng cch thi hnh nn kinh t v cc bin php nh thu ca mnh khng bng tranh lun chi tit H Vin m bng mt h thng qui m ln php ch u thc. Mt Chnh ph Lao ng s, ti on chng, da vo rng ln ca tin l ny. N s hn ch H Vin cn hai chc nng m n c th thc hin mt cch tho ng: bn lun rng ri v nhng ca thn v tho lun v cc nguyn tc chung ca cc bin php. Cc D Lut ca n s c dng ca cc cng thc chung trao quyn hn rng ri cho cc b thch hp ca chnh ph; v cc quyn lc ny s c s dng bi Sc Lnh ci c th, nu mun, c thng qua H Vin bng cch b phiu chng tin cy g. Tnh tt yu v gi tr ca php ch u thc c ti khng nh mt cch mnh m mi y bi U Ban Donoughmore; v s m rng ca n l khng th trnh khi nu qu trnh x hi ho khng b ph hoi bi cc phng php ph ri bnh thng m cc th tc ngh trng hin hnh cho php. V lm tht r rng mt chnh ph x hi ch ngha khng c cho mnh b qu tri buc bi th tc dn ch, Gio s Laski cui chnh bi bo nu cu hi
41

Sidney and Beatrice Webb, Industrial Democracy (1897), p. 800 n.

115 liu trong thi k qu ln Ch ngha x hi, mt Chnh ph Lao ng c th ph mc cho may ri s lt cc bin php ca n nh kt qu ca cuc tng tuyn c tip theo khng- v b lng n khng c tr li mt cch y ngha.42 Quan trng thy r rng cc nguyn nhn ca s v hiu qu c tha nhn ca cc quc hi khi i vo vic qun l chi tit cng vic kinh t ca quc gia. Li chng phi nhng ngi i din ring bit cng khng cc nh ch ngh trng theo ng ngha ca chng m nhng mu thun c hu trong nhim v m h c giao ph. H khng c yu cu hnh ng ni h c th tho thun, m c yu cu a ra tho thun v tt c mi th - ton b s ch huy cc ngun lc ca quc gia. Vi mt nhim v nh vy quyt nh theo a s, tuy vy, l khng thch hp. a s c th thy ni cn la chn gia cc la chn kh d c gii hn; nhng l mt s m tn i tin rng phi c quan im a s v mi th. Chng c l do v sao phi c mt a s ng h cho bt k mt trong s cc din tin kh d ca hnh ng tch cc nu s lng ca chng l nhiu khng m xu. Mi thnh vin
H. J. Laski, Labour and the Constitution, New Statesman and Nation, No. 81 (new ser.), September 10, 1932, tr. 227. Trong mt cun sch (Democracy in Crisis [1933], c bit tr. 87) trong Gio s Laski sau bn k cc tng ny, quyt tm ca ng rng dn ch ngh vin khng c php to ra mt tr ngi cho vic thc hin ch ngha x hi thm ch cn c pht biu thng thn hn: mt chnh ph x hi ch ngha khng ch s nm cc quyn lc rt rng ln v lm lut di chng bng sc lnh v ngh nh v nh ch cc cng thc c in v phe i lp bnh thng nhng s lin tc ca chnh th i ngh s ph thuc vo vic n [tc l Chnh ph Lao ng] ly c nhng m bo ca ng Bo th rng cng vic chuyn i ca n s khng b ph v bi s bi b trong trng hp n tht bi khi bu c! V Gio s Laski vin dn n uy quyn ca U ban Donoughmore, c th ng nh li rng Gio s Laski l mt thnh vin ca u ban v c l l mt trong cc tc gi ca bo co ca n.
42

ca c quan lp php c th a thch mt k hoch c th no ch huy hot ng kinh t hn l khng c k hoch, th nhng khng mt k hoch no c th t ra c a thch cho a s hn l khng c k hoch no c. Cng chng c th c mt k hoch nht qun bng cch chia n ra thnh cc phn v b phiu v cc vn ring. Mt cuc hp dn ch b phiu v sa i mt k hoch kinh t ton din tng iu khon mt, nh n cn nhc mt d lut thng thng, l iu v ngha. Mt k hoch kinh t, xng vi ci tn , phi c mt quan nim nht th. Ngay cho d mt quc hi c th, tng bc, tho thun v mt s no , th chc chn cui cng n s chng tho mn mt ai. Mt tng th phc hp trong tt c cc phn phi c hiu chnh mt cch cn thn nht i vi nhau s khng th t c thng qua mt s tho hip gia cc quan im i nghch nhau. tho mt k hoch kinh t theo cch ny thm ch cn t c kh nng hn l, th d, ln k hoch thnh cng mt chin dch qun s bng th tc dn ch. V trong chin lc s tr nn khng th trnh khi phi u thc nhim v cho cc chuyn gia. Tuy nhin s khc bit l, trong khi v tng ngi c giao ng u chin dch c cho mt mc ch duy nht m, trong thi gian chin dch, tt c mi phng tin di quyn ch huy ca ng phi c dnh ring cho mc ch , khng c th c mt mc ch duy nht nh vy cho nh lp k hoch kinh t, v khng c hn ch tng t v cc phng tin c p t ln anh ta. V tng khng phi cn i cc mc tiu c lp khc nhau i li vi nhau; vi ng ch c mt mc tiu ti thng duy nht. Nhng cc mc ch ca mt k hoch kinh t, hoc ca bt k phn no ca n, khng th c vch r ngoi k hoch c bit. Chnh bn cht ca vn kinh t rng lp mt k hoch kinh t dnh n s la chn gia cc mc ch mu thun nhau hoc cnh tranh nhau- cc nhu cu khc nhau ca nhng ngi khc nhau. Nhng cc mc ch no li

117 mu thun n vy, ci no phi b hi sinh nu chng ta mun t nhng ci khc, tm li, gia cc la chn kh d no m chng ta phi la chn, ch c th c bit i vi nhng ngi bit tt c s thc; v ch c h, cc chuyn gia, mi v th quyt nh cc mc ch khc nhau no c u tin. Khng th trnh khi l h phi p t thang a thch ca h ln c cng ng m h lp k hoch cho. iu ny khng lun c nhn ra r rng, v s u thc thng c bin minh bi tnh cht k thut ca nhim v. Nhng iu ny khng c ngha rng ch c chi tit k thut c u thc, hoc thm ch rng s bt lc ca quc hi hiu chi tit k thut l gc r ca kh khn.43 S sa i v
ng l bi hc trong mi lin h ny dn chiu ngn gn ti t liu ca chnh ph tho lun v cc vn ny trong nhng nm gn y. lu t mi ba nm trc, tc l trc khi nc Anh cui cng t b ch ngha t do kinh t, qu trnh u thc quyn lp php c tin hnh n im m cm thy cn phi ch nh mt u ban kho st v nhng bin php bo v no l cn thit hay ng mong mi m bo quyn ti cao c lp ca Lut. Trong bo co ca mnh U ban Donoughmore (Report of the [Lord Chancellors] Committee in Ministers Powers, Cmd. 4060 [1932]) chng t rng ngay c thi im Quc hi phi s dng n tp qun u thc qui m ln v ba bi nhng li coi iu ny nh mt iu khng th trnh khi v l mt din tin tng i v thng v pht (n xy ra trc khi chng ta ng mt ti a ngc chuyn ch!) V c l ng l s u thc theo ng ngha nh vy khng nht thit l mt mi nguy him cho quyn t do. im l th l v sao s u thc li l cn thit qui m nh vy. V tr hng u gia cc nguyn nhn c bo co lit k qui cho s thc l ngy nay Quc hi thng qua qu nhiu lut mi nm v rng phn ln cc chi tit mang tnh rt k thut n ni khng thch hp cho tho lun Ngh trng. Nhng nu tt c ch c th th s chng c l do g m cc chi tit li khng c tnh ton trc hn l tnh ton sau khi Quc hi thng qua mt lut. Ci c l trong nhiu trng hp l l do quan trng hn nhiu v sao, nu Quc hi khng mun u thc quyn lp php, Quc hi s khng c kh nng thng qua cc loi v s lng lut php m cng lun i hi c bc l mt cch ngy th trong mt cu ngn ngi rng nhiu lut nh hng rt t m n cuc sng ca nhn dn nn tnh mm do l trng yu! iu ny c ngha l g nu khng phi l s ban tc
43

cu trc ca lut dn s khng km k thut v cng chng kh hn hiu r gi tr trong mi h qu, th m chng ai gi mt cch nghim tc rng lp php lnh vc ny phi c u thc cho mt u ban chuyn gia. S thc l trong cc lnh vc ny lp php khng vt qu cc qui tc chung m v chng tho thun a s tht s c th t c, trong khi trong ch huy hot ng kinh t cc li ch cn iu ho l cc k khc nhau nn khng th t c tho thun thc s trong mt cuc hi hp dn ch. Phi tha nhn, tuy vy, rng khng phi bn thn s u thc lm lut l ci ng ch trch. Phn i u thc chnh l phn i mt triu chng thay cho mt nguyn nhn v, nh n c th l mt kt qu tt yu ca cc nguyn nhn khc, lm yu l l. Chng no m quyn lc c u thc ch l quyn lc a ra cc qui tc chung, c th c cc l do chnh ng v sao cc qui tc phi c ra bi nh chc trch a phng hn l bi nh chc trch trung ng. Nt ng ch trch l s u thc qu thng xuyn c s dng bi v vn c ni n khng th c iu tit bi cc qui tc chung m ch bi vic s dng s tu trong quyt nh v cc trng hp ring l. Trong cc trng hp ny s u thc c ngha l nh chc trch no c trao quyn lc vi sc mnh ca lut lm ci m thc t l cc quyt nh c on (thng c m t nh phn x v vic theo phm cht ca n). S u thc cc nhim v k thut c bit cho cc c quan ring r, tuy l mt nt bnh thng, vy m l bc u tin trong qu trnh m mt nn dn ch i trn ng k hoch ho ngy cng t b quyn lc ca mnh. Phng sch u thc khng th xo b thc s cc nguyn nhn lm cho tt c nhng ngi ch trng k hoch ho ton din li thiu kin nhn n vy vi s bt lc ca dn ch. S
cho quyn lc c on- quyn lc khng b hn ch bi bt k nguyn tc c nh no v theo kin ca Quc hi quyn lc khng th b hn ch bi cc qui tc xc nh r rng v khng mp m.

119 u thc quyn hn c bit cho cc c quan ring r to ra mt cn tr mi cho vic hon thnh mt k hoch c iu phi duy nht. D cho, bng phng cch ny, mt nn dn ch c th thnh cng trong k hoch ho mi khu vc ca hot ng kinh t, n vn phi i mt vi vn tch hp cc k hoch ring r ny vo mt th n nht. Nhiu k hoch ring r khng lm thnh mt k hoch trn vn- thc ra, nh cc nh k hoch phi l ngi u tin tha nhn, chng c th ti hn so vi chng c k hoch no. Nhng lp php dn ch s do d di t b cc quyt nh v nhng vn sng cn, v chng no n lm vy th n lm cho khng th i vi bt k ai khc to ra k hoch ton din. Th m s ng rng k hoch ho l cn thit, cng vi s bt lc ca cc hi ng dn ch to ra mt k hoch, s gy ra i hi ngy cng mnh rng chnh ph hoc mt c nhn duy nht no phi c trao quyn hnh hnh ng vi trch nhim ring ca mnh. Lng tin tr nn ngy cng rng rng, nu vic phi lm, th cc nh chc trch chu trch nhim phi c gii phng khi xing xch ca th tc dn ch. Li ku gi cho mt nh c ti kinh t l mt giai on c trng trong phong tro tin ti k hoch ho. Hin l vi nm t khi mt trong cc nh nghin cu ngoi quc sc so nht ca nc Anh, lie Halvy qu c, gi rng, nu bn chp mt bc nh ghp ca Lord Eustace Percy, Sir Oswald Mosley v Sir Stafford Cripps, ti ngh bn s thy nt chung ny - bn thy h u ng ni rng: Chng ta ang sng trong s hn n kinh t v chng ta chng th thot ra tr khi di s lnh o c ti loi no y.44 S lng nhng ngi ni ting c nh hng m vic a h vo bc nh khng lm thay i ct yu cc c trng c bn ca bc nh ghp tng ln ng k.
44

Socialism and the Problems of Democratic Parlamentarism, International Affairs, XIII, 501.

 c, ngay c trc khi Hitler ln nm quyn, phong tro tin trin xa hn nhiu ri. Tht quan trng nh rng, mt thi gian trc 1933, nc c t n giai on trong n , thc tra, phi c cai tr mt cch c ti. Chng ai khi c th nghi ng rng hin thi nn dn ch b tan r v rng nhng ngi dn ch chn thnh nh Brning khng cn c kh nng cai tr mt cch dn ch so vi Schleicher hoc von Papen. Hitler chng phi ph hu dn ch; ng ta ch n thun nm li th ca s suy tn ca dn ch v thi im quyt nh nhn c s ng h ca rt nhiu ngi, mc d h gh tm Hitler, th m i vi h ng ta xem ra l ngi duy nht mnh khin cho mi vic c lm. Lun c theo cc nh lp k hoch thng c thuyt phc chng ta thng nht vi s pht trin ny l, chng no dn ch cn gi quyn iu khin cui cng, th bn cht ca dn ch khng b nh hng. V th Karl Mannheim vit: Cch duy nht [sic] trong mt x hi c k hoch ho khc vi x hi th k th mi chn l, ngy cng nhiu lnh vc ca cuc sng, v cui cng mi trong tt c chng, u nm di quyn iu khin ca nh nc. Nhng nu quyn ti cao ngh vin cn nm c kim sot mt vi quyn iu khin, th c th nm c nhiu Trong mt nh nc dn ch quyn ti cao c th c tng cng mt cch v hn bi quyn lc tuyt i m khng t b quyn lc iu khin dn ch.45 Lng tin ny b qua mt s khc bit ct yu. Tt nhin quc hi c th iu khin vic thc hin cc nhim v khi c th nu ra cc phng hng xc nh, khi u tin phi thng nht v mc tiu v n thun ch u thc vic chun b chi tit. Tnh hnh l hon ton khc khi l do cho u thc chnh l khng c s thng nht thc s v cc mc ch,
45

Man and Society in an Age of Reconstruction (1940), p. 340.

121 khi c quan chu trch nhim ln k hoch phi la chn gia cc mc tiu m s mu thun ca chng quc hi thm ch khng h thc c, v khi m ci c th lm c nht ch l trnh cho n mt k hoch m n phi chp nhn hoc t chi nh mt tng th. C th v c l s c tranh lun, ph bnh; nhng v khng a s no c th thng nht v mt k hoch la chn kh d khc, v cc phn b phn i hu nh lun lun c th c trnh by nh cc phn ct li ca tng th, n vn s l rt khng hiu qu. Tho lun ngh trng c th c gi nh mt chic van an ton hu ch v thm ch nhiu hn nh mt phng tin truyn thng thun tin pht tn nhng tr li chnh thng cho cc khiu ni, than phin. N c th thm ch ngn cn mt s lm dng trng trn v thnh cng c i cc sai st c bit c sa cha. Nhng n khng th iu khin. May nht n c th h xung chn cc c nhn nhng ngi c quyn lc hu nh tuyt i. Ton b h thng s hng theo ch c ti trng cu dn y trong ngi ng u chnh ph i lc c xc nhn trong v tr ca mnh bi bu c ph thng, nhng l ni ng ta c tt c quyn hnh sn sng dng nhm m bo chc chn rng bu c s i theo hng m ng ta mun. Ci gi ca dn ch chnh l cc kh nng ca iu khin c thc c gii hn cho cc lnh vc ni tho thun tht tn ti v trong mt s lnh vc cng vic phi ph mc cho may ri. Nhng trong mt x hi m hot ng ca n ph thuc vo k hoch ho tp trung s iu khin ny khng th b lm cho ph thuc vo mt a s c kh nng tho thun; thng cn l ch ca mt thiu s nh c p t ln nhn dn, bi v thiu s ny s l nhm ln nht c kh nng tho thun vi nhau v vn ang tranh ci. Chnh ph dn ch hot ng thnh cng ni, v chng no m, cc chc nng ca chnh ph c gii hn, bi mt tn iu c chp nhn rng ri, cc lnh vc m s tho thun gia mt a s c th t c bng tho lun t do; v phm gi ln lao ca tn iu t do ch ngha

chnh l n gim phm vi ca cc ch cn c tho thun xung thnh phm vi m chc c s tho thun trong mt x hi ca nhng ngi t do. Hin ngi ta thng ni rng dn ch s khng khoan dung ch ngha t bn. Nu ch ngha t bn c ngha l mt h thng cnh tranh da trn s t do s dng ti sn t nhn, th quan trong hn nhiu nhn ra rng l h thng duy nht trong dn ch l c th. Khi n tr nn b chi phi bi mt tn iu tp th ch ngha, th dn ch s t hu hoi mnh mt cch khng th trnh khi. Tuy vy, chng ta khng h c ch nh thn thnh ho dn ch. C th rt ng rng th h chng ta ni v ngh qu nhiu v dn ch v qu t v cc gi tr m n phng s. Khng th ni v dn ch, nh Lord Acton ni ng s tht v t do, rng n khng phi l mt phng tin cho mt mc ch chnh tr cao hn. Bn thn n l mc tiu chnh tr cao nht. Khng phi v li ch ca mt chnh quyn tt m n c i hi, m l v s an ton trong theo ui cc mc tiu cao nht ca x hi dn s, v ca cuc sng ring t. Dn ch v c bn l mt phng tin, mt cng c rt thit thc bo v s yn bnh ni ti v quyn t do c nhn. Vi t cch nh vy n chng h l khng th sai lm hoc chc chn. Chng ta cng khng c qun rng thng c nhiu t do vn ho v tm linh di mt s thng tr chuyn quyn hn di mt s nn dn ch- v t nht c th hnh dung c rng di s cai tr ca mt a s rt thun nht v gio iu chnh ph dn ch c th mang tnh n p nh ch c ti ti t nht. im chnh, tuy vy, khng phi l ch c ti buc phi tr tit t do mt cch khng th trnh khi, m ng hn l, k hoch ho dn ti ch c ti bi v ch c ti l cng c hu hiu nht ca s p bc v thc thi cc l tng v, nh th, l thit yu nu mun k hoch ho tp trung qui m ln l c th. S va chm gia k hoch ho v dn ch ny sinh n gin t s thc rng dn

123 ch l mt cn tr cho s n p m iu khin hot ng kinh t i hi. Nhng ti mt chng mc m dn ch thi khng cn l mt m bo cho t do c nhn na, n c th vn tn ti di dng no di mt ch chuyn ch. Mt nn chuyn chnh v sn tht s cho d dn ch v hnh thc, nu n tin hnh iu khin h thng kinh t mt cch tp trung, c l s hu hoi quyn t do c nhn mt cch hon ton nh bt k ch chuyn quyn no tng hu hoi. S tp trung thi thng vo dn ch nh gi tr chnh b e do khng phi l khng nguy him. N chu trch nhim ch yu cho s lm lc v lng tin khng c c s rng, chng no ngun gc cui cng ca quyn lc cn l ch ca a s, th quyn lc khng th l c on. S m bo sai lm m nhiu ngi dn ra t lng tin ny l mt nguyn nhn quan trng ca s khng c thc ph bin v cc mi nguy him m chng ta i mt. Khng c s bin minh no cho lng tin rng, chng no quyn lc c trao bi th tc dn ch, n khng th l chuyn quyn; s tng phn tri ngc c iu ny gi cng hon ton sai: khng phi ngun gc m l s gii hn ca quyn lc l ci ngn n khi l chuyn quyn. iu kin dn ch c th ngn chn quyn lc khi l chuyn quyn, nhng n khng lm vy bi s tn ti n thun ca n. Nu dn ch gii quyt mt nhim v m n nht thit ko theo vic s dng quyn lc m khng th c hng dn bng cc qui tc c nh, n phi tr thnh chuyn quyn.

6
K hoch ho v Php Tr
Nghin cu gn y trong x hi hc v lut li mt ln na xc nhn rng nguyn l cn bn ca lut hnh thc theo mi trng hp phi c phn x theo cc qui tc duy l ph bin, c cng t ngoi l cng tt v da trn s gp nhm logic, t c ch cho giai on cnh tranh t do ca ch ngha t bn. - KARL MANNHEIM hng g phn bit cc iu kin trong mt nc t do khi cc iu kin trong mt nc di chnh ph chuyn quyn hn l s tun th cc nguyn l v i c xa c bit n nh Php Tr (Rule of Law). Lt b tt c cc chi tit k thut, iu ny c ngha rng chnh ph trong mi hnh ng ca mnh b tri buc bi cc qui tc c nh v c cng b trc- cc qui tc lm cho vic lng thy trc, nh chc trch s s dng quyn lc cng ch ca n ra sao trong cc hon cnh cho trc v d nh cng vic c nhn trn c s hiu bit ny, l c th v vi chc chn hp l.46 Mc d l tng ny chng
Theo trnh by kinh in ca A. V. Dicey trong The Law of the Constitution (8th ed.), p. 198, Php Tr c ngha, trn ht, l uy quyn ti cao tuyt i hoc u th tuyt i ca lut chnh qui i lp vi nh hng ca quyn lc c on, v loi tr s tn ti ca tnh chuyn quyn, c quyn, hoc thm ch quyn tu rng ri ca chnh ph. Ti Anh phn ln do kt qu ca cng trnh ca Dicey m thut ng, tuy vy, c mt ngha k thut hp hn, ci khng lm chng ta bn tm y. ngha rng hn v c hn ca khi nim v php tr hoc ng tr ca php lut, ci nc Anh tr thnh mt truyn thng c xc lp, c coi l cng nhn nh vy hn l c tho lun, c bn lun y nht trong tho lun u th k th mi chn c v bn cht ca Rectsstaat [nh nc php tr], chnh v n gy ra cc vn mi .
46

125 bao gi t c mt cch hon ho, v cc nh lp php cng nh nhng ngi c giao ph thi hnh php lut l nhng ngi c th c sai lm, nhng im ct yu, l quyn tu cho cc c quan thi hnh quyn lc phi c gim cng nhiu cng tt, l r. Tuy mi lut u hn ch quyn t do c nhn mc no bng cch lm thay i cc phng tin m ngi dn dng trong theo ui cc mc ch ca mnh, di Php Tr chnh ph b ngn chn ng lm mt tc dng cc n lc c nhn bng hnh ng ad hoc [tu hng]. Trong phm vi cc qui tc c bit trc ca cuc chi, c nhn t do theo ui cc mc tiu v m c ca mnh, chc chn rng quyn lc ca chnh ph s khng c s dng mt cch tu tin lm nn lng n lc . S khc bit m chng ta nu ra trc y gia to ra mt khung kh c nh ca cc lut trong phm vi hot ng hu ch c hng dn bi cc quyt nh c nhn v iu khin hot ng kinh t bi nh chc trch trung ng nh th thc ra l mt trng hp c bit ca s phn bit tng qut hn gia Php Tr v chnh ph chuyn quyn. Di nn php tr chnh ph hn ch mnh vo vic n nh cc qui tc xc nh cc iu kin di cc ngun lc sn c c th c s dng, cho cc c nhn quyt nh chng c s dng cho cc mc ch g. Di ch chuyn quyn chnh ph iu khin vic s dng t liu sn xut cho cc mc ch c bit. Cc qui tc loi u c th c lm ra trc, dng cc qui tc hnh thc khng hng ti mong mun v nhu cu ca ring nhng ngi no. Chng c dng ch nh cng c trong theo ui cc mc ch khc nhau ca ngi dn. V chng c, hoc phi c, dng cho cc thi k di n mc khng th bit c liu chng s gip nhng ngi c bit hn nhng ngi khc. Chng hu nh c th c m t nh mt loi cng c sn xut, gip ngi dn tin on ng x ca nhng ngi m h phi cng tc, ch khng nh n lc nhm tho mn cc nhu cu c bit.

K hoch ho kinh t theo kiu tp th ch ngha nht thit l hon ton ngc vi iu ny. Nh chc trch k hoch ho khng th gii hn mnh to cc c hi cho nhng ngi l tin hnh bt k cch s dng no ca chng m h thch. N khng th t tri mnh trc vo cc qui tc chung v hnh thc, nhng qui tc ngn cn s c on. N phi lo liu cho nhu cu thc s ca nhn dn khi chng pht sinh v sau la chn mt cch thn trng gia chng. N phi lin tc quyt nh cc vn khng th tr li c ch bng cc nguyn l hnh thc, v, trong ra cc quyt nh ny, n phi a ra s phn bit mc xng ng gia cc nhu cu ca nhng ngi khc nhau. Khi chnh ph phi quyt nh nn nui bao nhiu heo hoc phi vn hnh bao nhiu xe bus, m than no phi hot ng, hoc giy c bn vi gi bao nhiu, cc quyt nh ny khng th c suy din ra t cc nguyn l hnh thc hoc c nh trc mt thi gian di. Chng ph thuc chc hn vo hon cnh lc , v, trong ra cc quyt nh nh vy, s lun cn cn i cc li ch ca cc c nhn v nhm khc nhau, ci ny i li ci kia. Cui cng nhng quan im ca ngi no s phi quyt nh li ch ca ai l quan trng hn; v nhng quan im ny phi tr thnh mt phn lut ca t nc, mt s phn bit v cp bc m b my cng bc ca chnh ph p t ln nhn dn. S phn bit m chng ta va nu gia lut hoc cng l hnh thc v cc qui tc tht s l rt quan trng v ng thi l kh nht nu ra chnh xc trong thc tin. Nhng nguyn l chung th kh n gin. S khc bit gia hai loi qui tc l ging nh s khc nhau gia a ra mt Qui tc ng b, nh trong Lut Xa l, v lnh cho ngi dn i n u; hoc, cn hay hn, gia cm bin ch ng v bt ngi dn i ng no. Cc qui tc hnh thc ni trc cho ngi dn bit nh nc s c hnh ng no trong cc loi tnh hung no , xc nh cc iu kin chung, m

127 khng dn chiu n thi gian v a im hoc nhng ngi c bit no. Chng dn chiu n cc tnh hung in hnh m bt k ai c th lm vo v trong s tn ti ca cc qui tc nh vy s l hu ch cho rt nhiu loi mc ch c nhn. S hiu bit rng trong cc tnh hung nh vy nh nc s hnh ng theo mt cch xc nh, hoc i ngi dn phi ng x theo mt cch no , c cung cp nh mt phng tin ngi dn dng trong ln k hoch ring ca mnh. Cc qui tc hnh thc nh th n thun l cng c theo ngha rng chng c k vng l hu ch cho nhng ngi vn cha c bit n, cho cc mc ch m nhng ngi ny s quyt nh dng chng, v trong cc hon cnh khng th c lng trc mt cch chi tit. Thc t, rng chng ta khng bit nh hng c th ca n, rng chng ta khng bit cc qui tc ny s y mnh cc mc ch c bit no, hoc chng s gip nhng ngi c th no, rng chng n thun cho hnh thc tng qut thch hp nht gip ch cho mi ngi dn b n tc ng, l tiu chun quan trng nht ca cc qui tc hnh thc theo ngha trong chng ta s dng thut ng ny y. Chng khng dnh dng n s la chn gia cc mc ch c bit hoc nhng ngi c bit, bi v chng ta ng khng th bit trc ai s s dng chng v dng theo cch no. Trong thi i chng ta, vi s say m v iu khin c thc mi th, c v nghch l khng nh nh mt c hnh rng di mt h thng chng ta s bit t hn v nh hng c bit ca cc bin php m chnh ph thi hnh so vi c th ng di hu ht cc h thng khc v rng mt phng php iu khin x hi c cho l u vit bi v s v minh (ngu dt) ca chng ta v kt qu chnh xc ca n. Th m s cn nhc ny chnh l nhn t cn bn ca nguyn l t do ch ngha v i v Php Tr. V nghch l b ngoi tan bin nhanh khi chng ta theo di l l thm mt cht na.

L l ny gm hai phn; th nht c tnh kinh t v ch c th pht biu y mt cch ngn gn. Nh nc phi hn ch mnh vic thit lp cc qui tc p dng cho cc loi tnh hung chung v phi cho cc c nhn quyn t do trong mi th, ci ph thuc vo hon cnh v thi gian v a im, bi v ch cc c nhn c lin quan n mi trng hp mi c th bit y hon cnh ny v lm cho cc hnh ng ca h thch nghi vi n. Nu mun cc c nhn c kh nng dng kin thc ca mnh mt cch hiu qu trong ln cc k hoch, h phi c kh nng tin on cc hnh ng ca nh nc, nhng ci c th nh hng n cc k hoch ny. Nhng nu mun cc hnh ng ca nh nc c th tin on c, chng phi c xc nh bi cc qui tc c n nh mt cch c lp vi hon cnh c th m hon cnh khng th lng trc c cng chng tnh n trc c: v cc nh hng c bit ca nhng hnh ng nh vy s khng th tin on c. Nu, mt khc, nh nc iu khin hnh ng ca c nhn nhm t c cc mc ch c bit, hnh ng ca n phi c quyt nh da trn c s ca ton b hon cnh lc v v vy s khng th tin on c. V th s tht quen thuc l nh nc cng ln k hoch nhiu bao nhiu, th k hoch ho cng tr nn kh by nhiu i vi c nhn. Th hai, l l o c hoc chnh tr l thm ch tho ng trc tip hn cho im c tho lun. Nu nh nc thy trc mt cch chnh xc phm vi tc ng ca cc hnh ng ca n, iu c ngha rng n chng cho nhng ngi b nh hng la chn no. Bt k u m nh nc c th thy trc chnh xc nh hng n nhng ngi c bit c cc phng hng hnh ng kh d, th cng chnh nh nc chn gia cc mc ch khc nhau. Nu chng ta mun to ra cc c hi mi m ra cho mi ngi, to cc c hi m ngi dn c th s dng tu thch, th kt qu chnh xc khng th on trc c. Cc qui tc chung, cc lut ch thc nh ci phn bit vi cc

129 lnh c th, v vy phi c d nh hot ng trong cc hon cnh khng th bit trc c chi tit, v, v th, nh hng ca chng ln cc mc ch c bit hoc nhng ngi c bit khng th c bit trc. Chnh ring trong ngha ny m c th cho nh lp php tr nn v t. L v t c ngha l khng c cu tr li cho cc cu hi no cho loi cu hi m, nu chng ta phi quyt nh v chng, chng ta quyt nh bng cch gieo ng tin. Trong mt th gii ni mi th c on trc mt cch chnh xc, nh nc hu nh chng c th lm c g v vn v t. Ni bit c cc nh hng chnh xc ca chnh sch chnh ph ln nhng ngi c bit, ni chnh ph hng trc tip vo nhng nh hng nh vy, n khng th trnh bit cc nh hng ny, v v vy n khng th v t. N phi, tt yu, ng v pha no , p t s nh gi ca n ln ngi dn v, thay cho vic gip h thng tin cc mc ch ring ca h, li i chn cc mc ch cho h. Chng no m cc nh hng c bit c on bit trc ngay khi lut c lm ra, n ngng l mt cng c thun tu ngi dn dng v thay vo tr thnh mt cng c c ngi ban pht lut s dng vi nhn dn cho cc mc ch ca ng ta. Nh nc ngng l mt b phn ca b my thit thc nhm gip cc c nhn trong s pht trin y nht bn sc c nhn ca h v tr thnh mt nh ch o c - y o c khng c dng tng phn vi phi o c m m t mt nh ch p t cc quan im ca n v tt c cc vn o c ln cc thnh vin ca mnh, bt lun cc quan im ny l c o c hay rt phi o c. Theo ngha ny nh nc Nazi hoc bt k nh nc tp th ch ngha no khc l c o c, cn nh nc t do ch ngha th khng. C l ngi ta s ni rng tt c nhng th ny khng gy ra vn nghim trng bi v trong loi vn m nh lp k hoch kinh t phi quyt nh ng ta khng nn v khng c da vo nh kin c nhn ca mnh, m c th da vo nim tin chc ph bin v ci g l cng bng v

hp l. Lun im ny thng c nhng ngi c kinh nghim k hoch ho trong ngnh cng nghip c th ng h, nhng ngi thy khng c kh khn khng th vt qua no c mt quyt nh m tt c nhng ngi c li ch trc tip s chp nhn l cng bng. L do v sao kinh nghim ny chng chng t g c, tt nhin, l s la chn cc li ch lin quan khi k hoch ho c hn ch cho mt ngnh c th. Nhng ngi c li ch trc tip trong mt vn c th khng nht thit l nhng ngi phn x tt nht v cc li ch ca x hi nh mt tng th. Ly mt trng hp c trng nht: khi t bn v lao ng trong mt ngnh thng nht v mt chnh sch hn ch no v nh th bc lt nhng ngi tiu dng, thng khng c kh khn v chia s li lc hoc v nguyn tc tng t no . Thit hi c chia ra cho hng ngn hoc hng triu ngi thng hoc n gin b b qua hoc c xem xt rt khng tho ng. Nu chng ta mun kim tra tnh hu dng ca nguyn tc cng bng trong quyt nh loi vn ny sinh trong k hoch ho kinh t, chng ta phi p dng n cho vn no m li li v tn tht c thy r ngang nhau. Trong nhng trng hp nh vy nhn ra ngay rng khng c nguyn tc ph bin no nh tnh cng bng c th cho mt cu tr li. Khi chng ta phi la chn gia lng cao hn cho y t hoc bc s v dch v t hn cho ngi bnh, nhiu sa hn cho tr em v lng cao hn cho cng nhn nng nghip, hoc gia cng n vic lm tt hn cho ngi tht nghip hoc lng tt hn cho nhng ngi c vic lm, th khng g thiu bng mt h thng gi tr y trong mi nhu cu ca mi c nhn hoc nhm c mt ch xc nh l cn cho mt cu tr li. Thc ra, khi k hoch ho ngy cng c phm vi rng, th cng thng xuyn cn lm r cc iu khon php l bng cch dn chiu n ci g l cng bng v hp l; iu ny c ngha rng nht thit ngy cng phi b vic quyt nh tng trng hp c th sang cho s quyt nh tu ca ngi phn x hoc ca nh chc trch lin quan. C

131 th vit lch s suy tn ca Php Tr, s bin mt ca Rechtsstaat, bng cch a ra khng ngng cc cng thc m h ny vo xy dng php lut v vo quyn thc thi php l, v ngy cng tng tnh tu tin v tnh bt nh ca lut, v s khng tn trng php lut v b my t php, nhng ci trong hon cnh ny khng th l g khc ngoi vic tr thnh cng c ca chnh sch. Quan trng ch ra mt ln na, trong quan h ny, rng qu trnh tn t ny ca Php Tr xy ra u n c mt thi gian di trc khi Hitler ln nm quyn v rng mt chnh sch tin nhanh ti k hoch ho chuyn ch lm rt nhiu cng vic m Hitler hon tt. Khng th c nghi ng rng k hoch ho tt yu ko theo s phn bit i x c ch gia cc nhu cu c bit ca nhng ngi khc nhau, v cho php mt ngi lm ci m nhng ngi khc b ngn cn. Phi c a ra bi mt qui tc php l rng mt ngi c th c th giu c th no v nhng ngi khc nhau c php c v lm g. N c ngha thc t l mt s quay li ca qui tc a v, mt s o ngc ca s vn ng ca cc x hi tin b m theo cch ni ni ting ca Sir Henry Maine, cho n nay l mt s vn ng t a v ti hp ng. Thc vy, Php Tr, hn l qui tc hp ng, c l phi c coi nh ci i lp tht s ca qui tc a v. Chnh qui tc php lut, Php Tr, trong ngha ca qui tc lut hnh thc, khng c c quyn php l cho nhng ngi c bit do nh chc trch ch nh, iu m bo rng s bnh ng trc php lut i lp vi chnh ph chuyn quyn. Mt kt qu tt yu v ch c tnh nghch l b ngoi ca iu ny l s bnh ng hnh thc trc php lut l mu thun, v thc ra l khng tng hp, vi bt k hnh ng no ca chnh ph c ch nhm hng ti s bnh ng v vt cht hoc tht s ca nhng ngi khc nhau, v rng bt k chnh sch no hng trc tip n tng tht s v cng l phn phi phi dn n s ph hu ca Php

Tr. to ra kt qu nh nhau cho nhng ngi khc nhau, tt yu phi i x vi h mt cch khc nhau. Cho nhng ngi khc nhau cc c hi khch quan nh nhau khng phi l cho h c may ch quan nh nhau. Khng th ph nhn rng Php Tr to ra s bt bnh ng kinh ttt c ci n c th khng nh l s bt bnh ng ny khng c nh nh hng n nhng ngi c bit no theo cch c bit no. Rt quan trng v c trng rng cc nh x hi ch ngha (v Nazi) lun lun phn i chng li cng l hnh thc n thun, rng h lun lun phn i mt lut khng c quan im v nhng ngi c bit nn phong lu n th no,47 v rng h lun lun i hi mt s x hi ho php lut, tn cng s c lp ca cc thm phn, v ng thi h ng h tt c cc phong tro thuc loi nh phong tro Freirechtsshule [trng lut t do] lm xi mn Php Tr. Thm ch c th ni rng cho Php Tr c hiu lc phi c mt qui tc c p dng lun lun khng c ngoi l l quan trng hn qui tc ny l ci g. Trong nhiu trng hp ni dung ca qui tc thc ra c tm quan trng th yu, min l cng qui tc c thc thi mt cch ph bin. tr li vi th d trc y: khng thnh vn liu tt c chng ta u li xe bn tri hoc bn phi ng min l tt c chng ta u lm nh nhau. iu quan trng l qui tc cho php chng ta tin on ng x ca nhng ngi khc mt cch ng n, v iu ny i hi n phi c p dng cho mi trng hp d l trong mt trng hp c bit chng ta cm thy n l bt cng. S mu thun gia, mt mt l cng l hnh thc v bnh ng hnh thc trc lut php, v mt khc l cc n lc
Chnh v vy khng hon ton sai khi l thuyt gia php lut ca Ch ngha x hi Quc gia (Quc X), Carl Schmitt, a t tng X hi ch ngha Quc gia v gerechte Staat (nh nc cng bng) i chi vi Rechtstaat t do (tc l Php Tr)- duy nht loi cng l i chi vi cng l hnh thc ng mt cch tt yu s phn bit i x gia cc c nhn.
47

133 thc hin cc l tng v cng l v bnh ng tht s, cng tnh n s ln ln ph bin v quan nim c quyn v s lm dng tip sau ca n. nhc ti ch mt trng hp quan trng nht ca s lm dng ny- s p dng thut ng c quyn cho ti sn nh ng ngha ca t. C th ng l mt c quyn nu, th d, nh i lc ng vy trong qu kh, in sn c dnh ring cc thnh vin ca gii qu tc. V chnh l c quyn nu, nh ng trong thi i chng ta, quyn sn xut hoc bn cc th c bit c dnh ring cho nhng ngi c bit c nh chc trch ch nh. Nhng ci gi l ti sn t nhn theo ng ngha ca n, m tt c mi ngi c th chim c di cng cc qui tc nh nhau, gi l mt c quyn, bi v ch mt s thnh cng trong chim c n, ch l tc t c quyn khi ngha ca n. Tnh khng th tin on c ca cc nh hng c bit, ci l c trng phn bit ca cc lut hnh thc ca mt h thng t do ch ngha, cng l quan trng bi v n gip chng ta lm tiu tan mt lm ln khc v bn cht ca h thng ny: lng tin rng thi c trng ca n l s khng hnh ng ca nh nc. Cu hi liu nh nc nn hoc khng nn hnh ng hoc can thip a ra mt la chn kh d sai hon ton, v thut ng laissez faire [ mc sc] l mt m t rt m h v d lm ln ca cc nguyn l m chnh sch t do ch ngha da vo. Tt nhin, mi nh nc u phi hnh ng v mi hnh ng ca nh nc u can thip vo vic ny hay vic khc. Nhng khng phi l im chnh. Vn quan trng l liu c nhn c th lng thy trc hnh ng ca nh nc v dng tri thc ny nh lun c trong hnh thnh cc k hoch ring ca mnh hay khng, vi kt qu l nh nc khng th kim sot vic s dng b my ca n v rng c nhn bit chnh xc mnh s c bo v n mc no chng li s can thip t nhng ngi khc, hoc liu nh nc c v th lm nn lng cc n lc c nhn khng. Nh nc kim sot qu cn v h o lng (hoc

ngn chn gian ln v la gt bng bt k cch no khc) tt nhin l hnh ng, trong khi cho php s dng bo lc, th d, bi nhng ngi biu tnh bi cng, l khng hnh ng. Th m trong trng hp th nht nh nc tun th cc nguyn tc t do ch ngha v trong trng hp th hai n khng. Tng t i vi hu ht cc qui tc chung v vnh cu m nh nc c th thit lp lin quan n sn xut, nh cc qui ch xy dng hoc cc lut v nh my: chng c th l sng sut hoc ngu xun trong trng hp c bit, nhng chng khng mu thun vi cc nguyn tc t do chng no chng c d nh l vnh cu v khng c dng thin v cho hoc lm hi nhng ngi c bit. ng l trong cc trng hp ny, ngoi tr cc nh hng di hn khng th tin on c, s cng c cc nh hng ngn hn ln nhng ngi c bit nhng nh hng c th c bit r rng. Nhng vi cc lut loi ny cc nh hng ngn hn nhn chung khng (hoc ch t khng nn) l cn nhc hng dn. Khi cc nh hng trc tip v c th tin on c tr nn quan trng hn so vi cc nh hng di hn, chng ta tin gn n ng ranh gii ni s phn bit, d r v nguyn tc n u, tr nn m i trong thc tin. Php Tr tin trin mt cch c thc ch trong thi i t do v l mt trong nhng thnh tu v i nht ca n, khng ch nh mt s bo v m nh hin thn v mt php l ca quyn t do. Nh Immanuel Kant din t (v Voltaire pht biu trc ng vi li l y nh th), Con ngi l t do nu khng cn tun theo bt k ai m ch tun theo lut. D l mt l tng l m, tuy vy, n tn ti t nht t thi Roman, v trong vi th k qua n cha h b e do nghim trng nh b e do hin nay. tng rng khng c gii hn no cho quyn lc ca nh lp php mt phn l kt qu ca ch quyn nhn dn v ca chnh ph dn ch. N c cng c bi lng tin rng, chng no mi hnh ng ca nh nc c chun y thch

135 ng bi php lut, th Php Tr s cn c duy tr. Nhng iu ny hon ton l nhn thc sai v ngha ca Php Tr. Qui tc ny chng my lin quan n vn liu tt c hng ng ca chnh ph c hp php theo ngha php l hay khng. Chng c th l hp php th m vn khng ph hp vi Php Tr. S thc rng ai c y thm quyn php l hnh ng theo cch ngi lm, khng cho cu tr li no cho cu hi liu lut cho anh ta quyn hn hnh ng mt cch c on hoc liu lut qui nh mt cch dt khot anh ta phi hnh ng ra sao. Hon ton c th l Hitler nhn c quyn lc v hn theo cch hp hin nghim ngt v bt lun ng ta lm g v th l hp php theo ngha php l. Nhng ai c th cho l v l do m Php Tr vn thnh hnh nc c? Ni rng trong mt x hi c k hoch ho Php Tr khng th c hiu lc, v vy, khng c ngha rng cc hnh ng ca chnh ph l khng hp php hoc rng x hi nh vy tt yu l v lut php. N ch c ngha rng vic s dng quyn lc cng bc ca nh nc khng cn b hn ch v b xc nh bi cc qui tc c xc lp trc. Lut c th, v lm cho ch huy tp trung hot ng kinh t l c th th n phi, hp php ho ci thc t l hnh ng c on. Nu lut khng nh rng b hoc nh chc trch c th lm ci g n thch, bt k th g m b hoc nh chc trch lm u l hp php - nhng cc hnh ng ca n chc chn khng tun th Php Tr. Bng cch cho chnh ph quyn lc v hn, qui tc c on nht c th lm thnh hp php; v bng cch ny mt nn dn ch c th a ra ch chuyn quyn ton din nht c th tng tng ni.48
48

Mu thun nh vy khng phi l gia t do v lut, nh thng b hiu sai trong nhng tho lun th k mi chn. Nh John Locke lm r ri, khng th c t do m khng c lut. Mu thun l gia cc loi lut khc nhau - lut khc nhau n mc hu nh khng th gi bng cng tn: mt loi l lut ca Php Tr, cc nguyn tc chung c ra t trc, cc qui tc ca cuc chi cho php cc c nhn

Nu, tuy vy, lut cho cc nh chc trch c kh nng ch huy cuc sng kinh t, n phi cho h quyn lc ra v thc thi cc quyt nh trong cc hon cnh khng th lng thy trc v trn nhng nguyn tc khng th pht biu c di dng khi qut. H qu l, khi k hoch ho m rng, s u thc quyn lm lut cho cc b v nh chc trch khc nhau ngy cng tr nn ph bin. Khi trc cuc chin tranh [th gii I] va qua, trong mt trng hp m c Lord Hewart mi y lu , Ngi Thm phn Darling ni rng Quc hi mi thng qua nm ngoi rng B Nng nghip trong hnh ng nh h lm cng khng cn c th b lun ti na nh bn thn Quc hi vy, iu ny vn l mt vic him. T n xy ra hu nh hng ngy. Lin tc nhng quyn hn rng ri nht c trao cho cc nh chc trch mi, khng b rng buc bi cc qui tc c nh, c hu nh quyn tu v hn trong iu tit hot ng ny hoc hot ng n ca ngi dn. Php Tr nh vy ng cc gii hn cho phm vi ca lp php: hn ch n cho loi cc qui tc tng qut c bit n nh lut hnh thc v loi tr php ch hoc hng trc tip ti nhng ngi c bit hoc cho php bt k ai dng quyn cng ch ca nh nc cho mc ch phn bit i x nh th. N c ngha, khng phi l mi th c iu tit bi lut, m, ngc li, l quyn cng bc ca nh nc c th c dng ch trong cc trng hp c xc nh t trc bi lut v theo cch m c th lng thy trc n s c dng ra sao. Mt s ban hnh c bit nh th c th vi phm Php Tr. Bt k ai c ph nhn iu ny s phi cho rng liu Php Tr c thnh hnh ngy nay
lng thy trc b my cng bc ca nh nc s c dng th no, hoc anh ta v cng dn ng bo ca anh ta s c cho php lm g, hoc buc phi lm g, trong cc hon cnh ni. Loi lut khc thc t cho nh chc trch quyn lm ci m n cho l ph hp. Nh vy Php Tr c th r rng khng c bo ton trong mt nn dn ch m nhim vic quyt nh mi xung t li ch khng theo cc qui tc c a ra t trc m theo s xng ng ca n.

137 cc nc c, , hoc Nga hay khng ph thuc vo liu cc nh c ti c nhn c quyn lc tuyt i ca h bng cc phng tin hp hin hay khng.49 Liu, nh mt s nc, vic p dng ch yu ca Php Tr c qui nh trong tuyn ngn nhn quyn hoc trong lut hin php, hoc nguyn l n thun ch l mt truyn thng c xc lp vng vng, l tng i t quan trng. Nhng s thy ngay rng, bt lun n mang hnh thc no, mi s hn ch c tha nhn nh vy v quyn lc ca c quan lp php hm s tha nhn quyn khng th tc ot ca c nhn, nhng quyn khng th vi phm ca con ngi. Tht ng kinh nhng rt c trng v s ln xn m nhiu bc tr thc ca chng ta b a y vo bi cc l
Mt minh ho khc cho vic vi phm Php Tr bi php ch l trng hp ca lnh tc quyn cng dn v tch thu ti sn, quen bit trong lch s nc Anh. Dng m Php Tr ly trong lut hnh s thng c by t mt cch tng minh bng ngn ng Latin nulla poena sine lege khng c trng pht m khng c lut qui nh mt cch tng minh. Ct li ca qui tc ny l lut phi tn ti nh qui tc tng qut trc khi trng hp ring l ny sinh m n c p dng. Khng mt ai c th l l rng, khi trong mt v ni ting trong triu i Henry VIII Quc hi quyt ngh i vi u bp ca Gim mc x Rochester rng tn Richard Rose c ni n s b b vc du n cht m khng c hng li g t a v tng l ca mnh, l iu lut ny c thc hin di Php Tr. Nhng trong khi Php Tr tr thnh mt phn ct li ca cc th tc hnh s tt c cc nc t do, n khng th c duy tr trong cc ch chuyn ch. , nh E. B. Ashton trnh by r, chm ngn t do c thay bng nguyn tc nullum crimen sine poena khng c ti no m khng b trng pht, d lut c qui nh tng minh hay khng. Quyn ca nh nc khng chm dt vic trng pht nhng k vi phm php lut. Cng ng c trao quyn lm bt c th g cn thit bo v li ch ca mnh trong vic tun th php lut, nh hin trng, ch l mt trong nhng i hi s ng (E. B. Ashton, The Fascist, His State and Mind [1937], p. 119). Ci g l mt s vi phm li ch ca cng ng, tt nhin, c quyt nh bi cc nh chc trch.
49

tng mu thun nhau trong h tin rng mt ngi ch trng hng u v k hoch ho tp trung ton din nh H. G. Wells li c th ng thi vit nhng li bin h nng nhit bo v nhn quyn. Cc quyn c nhn m ng Wells hi vng bo ton s cn tr mt cch khng th trnh khi k hoch ho m ng mong mun. mc no dng nh ng nhn ra tnh th tin thoi lng nan, v v th chng ta thy cc iu khon ca Tuyn ngn Nhn Quyn do ng kin ngh li c tnh ro trc n sau vi nhng s d dt n mc chng mt ht ngha. Trong khi, th d, tuyn ngn ca ng tuyn b rng mi ngi phi c quyn mua v bn, m khng c bt k s hn ch phn bit i x no, bt k th g nhng ci c th c mua v bn mt cch hp php, iu tht ng c ca tng, th ngay lp tc ng i tip lm cho ton b iu khon thnh v dng bng cch ni thm rng n p dng ch cho mua v bn vi nhng s lng v nhng gii hn sao cho tng thch vi phc li chung. Nhng, tt nhin, do tt c mi hn ch tng c p t ln mua v bn bt k th g u c cho l cn thit v li ch ca phc li chung, thc ra khng c hn ch no m iu khon ny ngn cn mt cch thc s v chng c quyn c nhn no c n bo v. Hoc, ly mt iu c bn khc, tuyn ngn ni rng mi ngi c th lm bt k ngh nghip hp php no v rng anh ta c quyn c vic lm c tr cng v c quyn t do la chn vic lm khi c bt k loi vic lm no m ra cho anh ta. Tuy vy, n khng ni r ai quyt nh liu mt vic lm c bit c m ra cho mt ngi c bit hay khng, v iu khon nu thm rng anh ta c th gi vic lm cho bn thn mnh v nguyn vng ca anh ta c xem xt cng khai, c chp nhn hoc b bc b chng t rng ng Wells ngh theo kiu ca mt nh chc trch i quyt nh liu mt ngi c c quyn c mt v tr c bit hay khng- iu chc hn c ngha ngc li vi t do la chn ngh nghip. V lm th no m

139 quyn t do i li v di c c m bo trong mt th gii c k hoch ho, khi khng ch cc phng tin giao thng v tin t b kim sot bi cc nh lp k hoch m c a im ca cc ngnh cng nghip c k hoch ho na, hoc lm sao m m bo c quyn t do ngn lun khi cung ng giy v mi knh phn phi u b cc nh chc trch lp k hoch kim sot, l nhng cu hi m ng Wells cng nh bt k nh k hoch ho no khc c t cu tr li. Trong kha cnh ny th s ng hn cc nh ci cch li chng t c s nht qun hn, nhng ngi, sut t u phong tro x hi ch ngha, gn t tng siu hnh v cc quyn c nhn v khng khng rng trong mt th gii c sp xp mt cch duy l th s khng c cc quyn c nhn, m ch c cc ngha v c nhn. iu ny, tht vy, tr thnh thi ph bin hn nhiu ca nhng ngi c gi l tin b ca chng ta, v t th li chc chn t ta vo th b qu trch l phn ng hn l nu ta phn i mt bin php vi l do n vi phm cc quyn c nhn. Ngay c mt t bo t do nh t Economist vi nm trc y a ra cho chng ta th d ca ngi Php, ca tt c cc dn tc, nhng ngi hc bi hc rng chnh ph dn ch chng km ch c ti phi lun lun [sic] c quyn lc tuyt i v lc lng mnh, m khng phi hi sinh c tnh dn ch v i din ca n. Chng c vng na ti na sng hn ch no ca cc quyn c nhn m chnh ph khng bao gi c th ng n trong chuyn hnh chnh bt k hon cnh ra sao. Khng c gii hn no i vi quyn lc cai tr, quyn c th v phi c nm ly bi mt chnh ph c nhn dn la chn mt cch t do v c th b ph phn hon ton v cng khai bi phe i lp. iu ny c th l khng trnh khi trong thi chin, khi, tt nhin, ngay c ph phn t do v cng khai tt yu b hn ch. Nhng t lun lun trong tuyn b c trch dn khng ng rng t Economist coi n l mt s tt yu

thi chin ng tic. Th m nh mt nh ch di lu quan im ny chc chn khng tng hp vi s duy tr Php Tr, v n dn thng tp n nh nc chuyn ch. Tuy vy, n chnh l quan im m tt c nhng ngi mun chnh ph ch huy cuc sng kinh t phi theo. Vic thm ch mt s tha nhn hnh thc ca cc quyn c nhn, hoc quyn bnh ng ca cc dn tc thiu s, mt ht ngha ra sao trong mt nh nc tin hnh kim sot hon ton i sng kinh t, c minh chng y bi kinh nghim ca nhiu nc Trung u. c chng t rng c th theo ui mt chnh sch phn bit i x tn nhn chng cc dn tc thiu s bng cch s dng cc cng c c bit n ca chnh sch kinh t m chng h vi phm cu ch ca cc qui nh php l v bo v quyn ca cc dn tc thiu s. S p bc ny bng cc cng c chnh sch kinh t c to thun tin ng k bi s thc l cc ngnh cng nghip hay nhng hot ng ring bit ch yu li nm trong tay ca mt sc tc thiu s, cho nn nhiu bin php v b ngoi nhm chng mt ngnh hoc mt giai cp li thc ra nhm vo mt dn tc thiu s. Nhng cc kh nng hu nh v hn cho mt chnh sch phn bit i x v p bc c qui nh bi cc nguyn tc b ngoi c v v hi nh chnh ph kim sot s pht trin ca cc ngnh cng nghip minh ho tha cho tt c nhng ai m c nhn thy cc hu qu chnh tr ca k hoch ho xut hin trong thc tin ra sao.

141

7
iu khin Kinh t v Ch ngha chuyn ch
iu khin sn xut ca ci l iu khin chnh bn thn cuc sng. - HILAIRE BELLOC u ht cc nh k hoch, ngi xem xt nghim tc kha cnh thc tin nhim v ca mnh, khng my nghi ng mt nn kinh t ch huy phi c vn hnh theo cc ng hng t nhiu c ti. Rng h thng phc tp ca cc hot ng lin kt vi nhau, nu ni chung mun c iu khin mt cch c thc, th phi c iu khin bi mt nhm chuyn gia duy nht, v trch nhim v quyn lc cui cng phi nm trong tay mt tng ch huy m th tc dn ch khng c tri buc hnh ng ca ng ta, l mt h qu qu hin nhin ca cc t tng c s ca k hoch ho tp trung khng c s tn thnh chung r rng. S an i m cc nh k hoch a ra cho chng ta l s ch huy chuyn ch ny s ch p dng cho cc vn kinh t m thi. Mt trong nhng nh k hoch kinh t li lc nht, Stuart Chase, m bo, th d, rng trong mt x hi k hoch ho nn dn ch chnh tr c th gi nguyn nu n ch hn ch mnh trong phm vi mi chuyn tr chuyn kinh t. Nhng m bo nh vy thng i km gi rng, bng cch t b quyn t do trong ci l, hoc nn l, cc kha cnh t quan trng ca cuc sng, chng ta s nhn c quyn t do ln hn theo ui cc gi tr cao hn. V l do ny m nhng ngi gh tm t tng v mt ch c ti chnh tr thng h ht i mt nh c ti trong lnh vc kinh t.

Cc l l c dng, li cun nhng bn nng hay nht ca chng ta v thng thu ht nhng tr tu tinh anh nht. Nu k hoch ho thc s gii phng chng ta khi nhng lo u t quan trng v nh th lm cho s tn ti ca chng ta d c mt cuc sng thanh bch v cao thng, ai li mun xem thng mt l tng nh vy? Nu hot ng kinh t ca chng ta thc t lin quan ch n cc kha cnh km ci hoc thm ch hn h ca cuc sng, tt nhin chng ta hn c gng tm cch lm nh mnh khi ni lo qu ng v cc mc ch vt cht, v n cho mt b my v li no lo, cho tm tr ca chng ta t do cho nhng vic cao thng hn ca cuc i. ng tic, s m bo m ngi dn nhn c t lng tin ny rng quyn lc hnh s ln cuc sng kinh t l quyn lc trn nhng vn ch c tm quan trng th yu, v lm cho h coi nh s e do i vi s t do mu cu kinh t ca chng ta, l hon ton khng c m bo. N ch yu l mt h qu ca lng tin sai lm rng c cc mc ch kinh t thun tu tch khi cc mc ch khc ca cuc sng. Th nhng, tr trng hp bn xn bnh hon, khng c chuyn nh vy. Cc mc ch cui cng ca cc hnh ng ca nhng ngi bit iu khng bao gi mang tnh kinh t. Ni ng ra, khng c cc ng c kinh t m ch c cc yu t kinh t to iu kin cho s phn u ca chng ta ti cc mc ch khc. Ci trong ngn ng bnh thng c gi mt cch sai lm l cc ng c kinh t ch c ngha l mong c c c hi chung, c nng lc t cc mc ch khng ni r.50 Nu chng ta phn u v tin, chnh v n to cho chng ta s la chn rng nht hng th thnh qu ca cc n lc ca mnh. V trong x hi hin i chnh qua s hn ch v thu nhp bng tin khin chng ta cm thy nhng hn ch m s ngho kh tng i ca chng ta vn p t ln chng ta, nhiu ngi tr nn cm ght tin nh biu tng ca nhng hn
50

Cf. Lionel Robbins, The Economic Causes of War (1939), Appendix.

143 ch ny. Nhng y l nhm ln nguyn nhn vi phng tin m qua mt lc gy ra cm nhn. ng hn nhiu ni rng tin l mt trong nhng cng c tuyt vi nht ca t do m con ngi tng to ra. Trong x hi hin hnh chnh tin l ci m ra phm vi la chn ng kinh ngc cho ngi ngho - mt phm vi ln hn ci khng nhiu th h trc ch m ra cho ngi giu c. Ta s hiu tt hn tm quan trng ca dch v ny ca tin nu chng ta xem n thc s c ngha g nu, nh bit bao nh x hi ch ngha xut mt cch c trng, gi nh cc ng c tin ti c ch yu thay bng nhng khuyn khch phi kinh t. Nu mi phn thng, thay v c trao bng tin, li c trao dng danh hiu cng khai hoc c quyn, v tr quyn lc i vi nhng ngi khc, hoc nh hay thc n tt hn, cc c hi i li hoc gio dc, iu ny n thun c ngha l ngi nhn s chng cn c la chn v rng bt c ai n nh phn thng cng xc nh khng ch ln m c dng c bit m ngi nhn c hng. Mt khi chng ta nhn ra rng khng c cc ng c kinh t tch bit v rng mt khon li kinh t hoc l v kinh t ch n thun l mt khon li hay l m chng ta vn c nng lc quyt nh xem nhu cu hay mong mun no ca chng ta b n nh hng, cng d hn thy ci ct li ca s tht trong lng tin ph bin rng chuyn kinh t nh hng ch n cc mc ch t quan trng hn ca cuc sng v hiu s coi thng trong nhng cn nhc kinh t n thun thng c gi tr. Theo mt ngha, iu ny hon ton c bin minh trong mt nn kinh t th trng- nhng ch trong mt nn kinh t t do nh vy. Chng no chng ta c th quyt nh t do v thu nhp v tt c ca ci ca mnh, th khon tn tht kinh t s lun ch tc ot chng ta ci c chng ta coi l t quan trng hn trong nhng mong mun m chng ta c kh nng tho mn. Mt khon tn tht kinh t n thun nh vy l khon l m nh hng ca n chng ta vn c th lm cho ri vo cc nhu cu t quan trng hn ca mnh, cn khi

chng ta ni rng gi tr ca ci g mt ln hn nhiu gi tr kinh t ca n, hoc thm ch khng th c nh gi bng kinh t, th iu ny c ngha rng chng ta phi chu tn tht tht s nh n l. V tng t vi mt khon li kinh t. Nhng thay i kinh t, ni cch khc, thng nh hng ch n bn ria, bn l ca cc nhu cu ca chng ta. C bao nhiu th quan trng hn bt c th g m li hay l kinh t c th nh hng n, nhng ci i vi chng ta ng trn nhiu th cn thit ca cuc sng b nh hng ca s thng trm kinh t. So vi chng, tin bc d bn, vn liu chng ta c khm kh hay thit thi hn khng v kinh t, xem ra t quan trng. iu ny lm cho bit bao ngi tin rng bt k th g, nh k hoch ho kinh t, nhng th nh hng ch n li ch kinh t ca chng ta khng th nh hng nghim trng n cc gi tr c bn hn ca cuc sng. y, tuy vy, l mt kt lun sai lm. Cc gi tr kinh t l t quan trng hn i vi chng ta chnh xc v trong chuyn kinh t chng ta t do quyt nh ci g, i vi chng ta, l quan trng nhiu hay t quan trng. Hoc, c th ni, bi v trong x hi hin thi chnh chng ta l ngi phi gii quyt cc vn kinh t ca i mnh. B iu khin trong mu cu kinh t c ngha l lun lun b iu khin tr phi chng ta cng b nh c th ca mnh. Hoc, v khi cng b nh c th chng ta cng s phi nhn c s chun y, chng ta s thc s b kim sot trong mi th. Vn t ra bi k hoch ho kinh t, v th, khng ch l liu chng ta s c th tho mn ci chng ta coi l nhu cu quan trng nhiu hn hay t hn theo cch m chng ta thch hay khng. M l chng ta c l ngi quyt nh ci g l quan trng nhiu hn hay t hn i vi chng ta, hay n c quyt nh bi nh k hoch ho. K hoch ho kinh t s khng ch nh hng n nhng nhu cu th yu m chng ta ngh trong u khi chng ta ni v kinh t n thun. N s, thc s, c ngha rng chng ta vi t cch l

145 cc c nhn khng cn c quyt nh ci g chng ta coi l th yu. Nh chc trch ch huy mi hot ng kinh t s iu khin khng ch phn lin quan n cc th thp hn ca cuc sng ca chng ta; m n s kim sot s phn b cc phng tin c hn cho tt c cc mc ch ca chng ta. V bt c ai kim sot mi hot ng kinh t s kim sot cc phng tin cho tt c cc mc ch ca chng ta v v th s quyt nh ci g c tho mn v ci g khng. y thc ra l im chnh ca vn . iu khin kinh t khng n thun l kim sot mt lnh vc ca cuc sng con ngi lnh vc c th c tch ra khi phn cn li; n l s kim sot cc phng tin i vi tt c mc ch ca chng ta. V bt k ai c quyn kim sot duy nht v cc phng tin phi cng quyt nh cc mc ch no c p ng, cc gi tr no phi c nh gi l cao hn hay thp hn- tm li, ci g m ngi dn phi tin v phi phn u v. K hoch ho tp trung c ngha l vn kinh t phi c gii quyt bi cng ng thay cho bi c nhn; nhng iu ny hm l cng phi l cng ng, hay ng hn l nhng ngi i din ca n, l ngi phi quyt nh tm quan trng tng i ca cc nhu cu khc nhau. Ci gi l t do kinh t m nh k hoch ha cho chng ta c ngha chnh xc l chng ta c lm nh bt s cn thit v gii quyt cc vn kinh t ring ca mnh v rng cc la chn cay ng m iu ny thng ko theo c lm thay cho chng ta. V di cc iu kin hin i hu nh v mi th chng ta u ph thuc vo cc phng tin do ng loi cung cp, k hoch ho kinh t s ko theo s ch huy hu nh tt c cuc i chng ta. Hu nh khng c kha cnh no, t cc nhu cu cn bn n quan h ca chng ta vi gia nh v bn b, t bn cht cng vic cho n s dng thi gi ri ca chng ta, m nh k

hoch s khng s dng s kim sot c thc ca mnh.51 Quyn lc ca nh k hoch i vi cuc sng ring ca chng ta s khng km ton din nu ng ta chn khng s dng n bng kim sot trc tip tiu dng ca chng ta. Mc d mt x hi k hoch ho c l s dng phn phi khu phn v cc cng c tng t mc no , quyn lc ca nh k hoch i vi cuc sng ring ca chng ta khng ph thuc vo iu ny v hu nh khng km hiu qu hn nu ngi tiu dng c t do tiu dng thu nhp ca mnh tu thch. Ngun ca quyn lc ny i vi ton b tiu dng, m trong mt x hi k hoch ho nh chc trch c c, l t s kim sot ca n v sn xut. Quyn t do ca chng ta trong mt x hi cnh tranh da vo s thc rng, nu mt c nhn t chi tho mn nhng mong mun ca chng ta, chng ta c th quay sang ngi khc. Song nu i mt vi mt nh c quyn chng ta b ph mc cho n. V mt nh chc trch ch huy ton b h thng kinh t s l nh c quyn hng mnh nht c th hnh dung ra c. Tuy chng ta c l khng phi s rng nh chc trch nh vy s tn dng quyn lc
Mc kim sot c cuc sng m iu khin kinh t ban cho c minh ho chng u tt hn lnh vc ngoi hi. Chng c g thot u xem ra c nh hng n cuc sng ring t t hn khi nh nc kim sot ngoi hi, v hu ht ngi dn coi vic a qun l ny vo vi s th hon ton. Th m kinh nghim ca hu ht cc nc thuc Lc a (Chu u) dy nhng ngi trm t coi bc i ny nh mt bc tin quyt nh trn con ng n ch ngha chuyn ch v s bp nght t do c nhn. N, thc ra, l vic y c nhn hon ton cho nh nc chuyn ch, l s tc ot cui cng mi phng tin trn chy- khng ch i vi ngi giu m vi mi ngi. Mt khi c nhn khng cn c t do i li, khng cn c t do mua sch v tp ch nc ngoi, mt khi mi phng tin v giao tip vi nc ngoi c th c gii hn ch cho nhng ngi m quan im chnh thng chun y hoc cho nhng ngi n coi l cn thit, s kim sot d lun hiu qu l ln hn rt nhiu so vi s kim sot m bt k chnh ph chuyn ch nht no tng s dng trong th k mi by v mi tm.
51

147 ny theo cch mt nh c quyn t nhn s lm, tuy nh ca n c l khng cht bp ra li ti chnh ti a, n s c quyn lc hon ton quyt nh chng ta c ci g v vi cc iu kin no. N s khng ch quyt nh cc mt hng v dch v no c th kim c v vi s lng bao nhiu; n c kh nng ch huy s phn phi chng gia cc vng v cc nhm v c th, nu n mun, phn bit i x gia cc c nhn bt k mc no n thch. Nu chng ta nh v sao k hoch ho c hu ht nhn dn ng h, liu c th c my nghi ng rng quyn lc ny s c dng cho cc mc ch m nh chc trch chun y v ngn cn s theo ui cc mc ch n phn i? Quyn lc do kim sot sn xut v gi c l hu nh v hn. mt x hi cnh tranh gi chng ta phi tr cho mt th, t l trao i mt th ly th khc, ph thuc vo s lng ca cc th khc m ta ly i mt ci l ta ly i ca cc thnh vin khc ca x hi. Gi ny khng c xc nh bi ch c thc ca bt k ai. V nu mt cch t mc ch t ra qu t, ta t do th cc cch khc. Cc tr ngi trn con ng ca chng ta khng phi do ai khng chp thun mc ch ca chng ta, m do s thc l chnh cc phng tin cng cn n ni khc. Trong mt nn kinh t ch huy, ni nh chc trch theo di cc mc ch c theo ui, chc chn n s dng quyn lc ca mnh gip cc mc ch no y v ngn thc hin cc mc ch khc. Khng phi quan im ring ca chng ta, m l ca ai khc, d ta c th thch hoc khng, s quyt nh ci ta c th c. V bi v nh chc trch c nng lc cn tr bt k n lc no lng trnh s lnh o ca n, n c th kim sot ci chng ta tiu dng mt cch hiu qu hu nh nu n bo trc tip chng ta tiu xi thu nhp ca mnh ra sao. Tuy vy, khng ch vi t cch ngi tiu dng, v thm ch khng ch yu vi t cch , m ch ca nh chc trch nho nn v hng dn cuc sng hng ngy ca

chng ta. N lm vy thm ch nhiu hn v th ca chng ta nh nh sn xut. Hai kha cnh ny ca cuc i khng th tch ra c; v do vi hu ht chng ta thi gian ni lm vic l mt phn ln ca c i, v do vic lm thng quyt nh ch v nhng ngi m chng ta sng gia h, quyn t do no v la chn vic lm, c l, cn quan trng hn i vi hnh phc ca chng ta so vi quyn t do tiu xi thu nhp ca mnh trong thi gian ri. Khng nghi ng g ng l ngay c cc th gii tt p nht quyn t do ny s l rt hn ch. t ngi tng c s la chn di do v ngh nghip. Nhng quan trng l ta c la chn no , rng chng ta khng b tri buc tuyt i vo mt vic lm c bit c chn sn cho chng ta hoc do ta chn trong qu kh, v rng nu mt cng vic tr nn khng chu ng ni, hoc ta tm n vic lm khc, hu nh lun lun c mt con ng khc cho ngi c nng lc, vi ci gi ca s hi sinh no anh ta c th t ch ca mnh. Khng g lm cho cc iu kin khng th chu ng c hn l bit rng chng n lc no ca chng ta c th thay i c chng; v ngay c nu ta chng bao gi c tr lc chu hi sinh cn thit, s nhn bit rng c th thot c nu chng ta phn u ht sc s lm cho nhiu ci qu qut c th chu ng c. iu ny khng c ngha rng kha cnh ny mi th l tt p nht trong th gii hin ti, hoc l nh vy trong hu ht qu kh t do, v rng khng c nhiu ci c th c lm ci thin cc c hi la chn m ra cho ngi dn. y cng nh ni khc nh nc c th lm rt nhiu gip truyn b kin thc v thng tin, v h tr s c ng. Nhng im chnh l loi hnh ng ca nh nc thc s c th lm tng c hi l hu nh chnh xc ngc li vi k hoch ho c ch trng v tin hnh rng ri ngy nay. Hu ht cc nh k hoch, ng l, c ha rng trong th gii mi c k hoch ho, t do la chn ngh nghip s c duy tr cc k cn thn hoc thm ch c tng ln. Nhng h ha nhiu hn ci h c th thc

149 hin. Nu h mun tr tnh, h phi kim sot tham gia vo ngnh ngh v vic lm khc nhau, hoc cc iu khon tr lng, hoc c hai. Trong hu ht cc trng hp k hoch ho c bit n, s thit lp kim sot v hn ch nh vy l cc bin php hng u c tin hnh. Nu s kim sot nh vy c thc hin mt cch ph qut bi mt nh chc trch k hoch duy nht, th chng cn my tng tng thy li ha t do la chn vic lm s tr thnh ci g. Quyn t do la chn thun tu l h cu, mt li ha n thun khng tin hnh phn bit i x ni v bn cht s vic phi tin hnh phn bit i x, v ni tt c ci ta c th hi vng l la chn c a ra trn ci m nh chc trch tin l c c s khch quan. C t khc bit nu nh chc trch k hoch ho gii hn mnh vic qui nh cc iu khon cng n vic lm v th iu chnh cc con s bng cch chnh l cc iu khon ny. Bng qui nh tin tr cng, n ngn cc nhm ngi khi gia nhp vo nhiu ngh khng km hiu qu hn so vi loi tr h mt cch r rng. Mt c kh xu x rt mun tr thnh mt ngi bn hng, mt cu yu t quyt tm vo mt vic lm ni tnh trng yu ui cn tr cu ta, cng nh nhn chung nhng ngi hnh nh t c nng lc, hoc t thch hp khng nht thit b loi tr trong mt x hi cnh tranh; nu nh gi tnh th mt cch y h s thng xuyn c kh nng khi ng vi mt s hi sinh ti chnh v mun hn s g li qua cht lng iu khng hin hin nhin n vy lc ban u. Nhng khi nh chc trch qui nh tin cng cho c mt loi (vic) v la chn cc ng vin c tin hnh bng mt trc nghim khch quan, sc mnh ca c m ca h i vi cng vic s c tnh n rt t. C nhn c cc phm cht khng thuc loi tiu chun, hoc c tnh kh khng thuc loi bnh thng, s khng cn c kh nng t c cc dn xp c bit vi mt ngi s dng lao ng m vic sp xp ph hp vi nhu cu c bit ca anh ta: c nhn thch gi lm vic khng u hoc thm ch mt cuc sng v t l vi

thu nhp t v c l khng chc chn so vi thng thng s khng cn c la chn na. Tnh cnh khng c ngoi l iu m mc no l khng th trnh khi mt t chc ln- hoc cn ti hn, v s chng c kh nng thot khi no. Chng ta s khng cn t do l duy l hoc hiu qu tr khi v ni chng ta ngh n ng gi; tt c chng ta phi tun theo cc tiu chun m nh chc trch qui nh nhm n gin ho cng vic ca mnh. lm cho nhim v khng l ny c th qun l c, n phi gim s a dng ca nng lc v thin hng con ngi xung cn mt s t loi c th d dng thay cho nhau v c gt b nhng khc bit ring th yu. Mc d nh cng khai ca k hoch ho l con ngi phi chm dt l phng tin n thun, thc ra v khng th tnh n nhng ci thch v khng thch ca c nhn vo k hoch- hn bao gi ht c nhn cng tr thnh mt phng tin n thun, c nh chc trch dng phc v cho cc iu tru tng nh phc li x hi hoc li ch cng ng. Rng trong mt x hi cnh tranh hu nh mi th c th c c vi mt ci gi- du thng l mt gi cao tn bo m chng ta phi tr - l mt s thc m tm quan trng ca n c th hu nh khng c nh gi qu cao. Kh nng la chn kh d khc khng phi, tuy vy, l quyn t do la chn, m l cc lnh v nhng cm on phi c tun theo v, nh phng sch cui cng, l n hu ca k mnh. Chnh tm quan trng ca s ln ln ph bin v cc ch ny l n tr thnh mt l do ch trch rng trong mt x hi cnh tranh hu nh mi th c th mua c. Nu nhng ngi phn i vic c cc gi tr cao hn ca cuc sng c a vo mi quan h tin bc thc s c ngha rng chng ta khng c php hi sinh cc nhu cu nh hn nhm duy tr cc gi tr cao hn, v rng s la chn phi c ly h cho chng ta, th i hi ny phi

151 c coi l kh lp d v chc chn khng chng t s tn trng cao chn gi tr c nhn. Rng cuc sng v sc kho, sc p v c hnh, danh gi v tm hn thanh thn, c th thng c duy tr ch vi ci gi vt cht ng k, v rng ai phi la chn, l cng khng th ph nhn nh tt c chng ta i khi khng sn sng hi sinh vt cht cn thit bo v cc gi tr cao hn chng li mi s vi phm. a ra ch mt th d: Chng ta c th, tt nhin, gim s ngi cht bi tai nn t xung bng khng nu gi nh chng ta sn sng chu tr gi -nu khng c cch no khcbng cch th tiu t. V cng ng ht vy vi hng ngn th d minh ho khc trong chng ta lin min chu ri ro v cuc sng v sc kho v tt c cc gi tr tinh thn cao qu, ca bn thn chng ta v ca ng loi, tng cng ci m cng lc chng ta li m t mt cch khinh mit nh tin nghi vt cht. Cng chng khc c, v tt c cc mc ch ca chng ta cnh tranh c c cng cc phng tin; v chng ta chng th phn u v bt c ci g khc ngoi cc gi tr tuyt i ny nu chng b nguy him khng v bt c l do g. Rng ngi dn mun c gim nh khi la chn cay ng m cc s kin r rnh rnh thng p t ln h l khng ng ngc nhin. Nhng t ngi mun c nh bt thng qua vic ngi khc la chn h h. Ngi ta ch mun rng khng cn n s la chn no c. V h qu sn sng i tin rng s la chn khng thc s cn thit, rng n c p t ln h n thun ch bi h thng kinh t c bit m di n chng ta sng. Ci m h khng bng lng, thc s, l c vn kinh t. Trong lng tin m c ca h rng thc t khng cn vn kinh t ngi dn c li ni sung v trch nhim v s sung tc tim tng xc nhn - iu, nu gi nh l s thc, ng s c ngha l khng c vn kinh t ci lm cho s la chn l khng trnh khi. Nhng mc d s cm d ny phc v cho s tuyn truyn x hi ch

ngha di cc tn khc nhau chng no ch ngha x hi cn tn ti, n vn r rng l sai nh khi c dng ln u hn mt trm nm trc. Trong sut thi gian ny khng mt ai trong s nhiu ngi dng n to ra mt k hoch kh thi v lm sao c th tng sn xut xo ci chng ta coi l i ngho ngay c Ty u- ch ng ni trn ton th gii. Bn c c th coi bt k ai ni v s i do tim tng hoc l khng trung thc hoc l chng hiu g ci m ng ta ni.52 Th m chnh hi vng sai lm ny, cng nh bt k th g khc, l nhng ci y chng ta tin ti k hoch ho. Trong khi phong tro i chng vn li dng lng tin sai lm ny, th lun iu rng mt nn kinh t k hoch ho c th to ra sn lng ln hn ng k so vi h thng cnh tranh ngy cng b hu ht cc nh nghin cu vn ny t b. Ngay c rt nhiu nh kinh t vi cc quan im x hi ch ngha nhng ngi nghin cu nghim tc cc vn v k hoch ho tp trung by gi tho mn vi hi
bin minh cho nhng li l nng n ny, c th trch dn nhng kt lun sau y m Colin Clark, mt trong nhng nh thng k kinh t tr ni ting nht v mt ngi c cc quan im tin b khng h b nghi ng v ngi c cch nhn khoa hc nghim tc, rt ra trong Conditions of Economic Progress [Nhng iu kin ca Tin b Kinh t] (1940) ca mnh: cm t thng c lp li v ngho kh gia s di do, v cc vn v sn xut c gii quyt nu nh chng ta hiu cc vn phn phi, ho ra l di tr nht trong nhng li so rng hin iVic s dng di nng lc sn xut l mt vn quan trng ln lao ch Hoa K, mc d trong mt s nm cng c tm quan trng no y Vng Quc Anh, c v Php, nhng i vi hu ht th gii n hon ton l ph i vi s thc quan trng hn l, vi cc ngun lc sn xut c dng hon ton, h ch c th sn xut qu t. Thi i ca s di do sung tc vn cn lu mi nNu nn tht nghip c th ngn chn c loi b trong sut chu k thng mi, th iu ny c ngha l mt s ci thin r rt v tiu chun sng ca dn c Hoa K, nhng t quan im ca th gii nh mt tng th n ch to ra mt ng gp nh cho vn ln hn nhiu v tng thu nhp thc t ca phn ln dn c th gii ln n bt c mc no ging tiu chun vn minh (pp.3-4).
52

153 vng rng mt x hi c k hoch ho s c hiu qu bng mt h thng cnh tranh; h ch trng k hoch ho khng cn v sc sn xut u vit ca n m v n s lm cho chng ta c kh nng m bo mt s phn phi ca ci cng bng hn v bnh ng hn. y, thc vy, l l l duy nht cho k hoch ho ci c th l bc bch tht s. Khng th chi ci l nu chng ta mun bo m mt s phn phi ca ci ph hp vi tiu chun nh trc no , nu chng ta mun quyt nh mt cch c thc ai phi c ci g, chng ta phi k hoch ho ton b h thng kinh t. Nhng cu hi vn cn l liu ci gi m chng ta phi tr cho vic thc hin l tng ca ai v s cng bng c phi khng nht thit l s bt mn nhiu hn v n p nhiu hn so vi mc m tr chi t do nhiu lm dng ca cc lc lng kinh t tng gy ra hay khng. Chng ta s t la di mnh mt cch nghim trng nu v s tip thu ny chng ta tm s an i trong cn nhc rng vic chp nhn k hoch ho s ch n thun c ngha l mt s quay li, sau s say m ngn ngi ca mt nn kinh t t do, vi cc rng buc v qui nh chi phi hot ng kinh t sut hu ht cc thi i, v rng v th s vi phm quyn t do c nhn khng phi l ln hn so vi trc thi laissez-faire. y l mt o tng nguy him. Ngay c trong cc giai on ca lch s Chu u khi t chc vo khun php cuc sng kinh t i xa hn ht, th rt cuc cng chng my hn l thit lp mt khung kh chung v bn vnh cu ca cc qui tc m trong phm vi c nhn bo ton c mt lnh vc hot ng t do rng ri. B my kim sot sn c lc khng tng xng p t nhiu hn cc hng dn rt chung. V ngay c nhng ni kim sot l y nht n ch m rng ra n cc loi hot ng ca c nhn m qua anh ta tham gia vo phn cng lao ng x hi. Trong lnh vc hot ng rng ln hn nhiu, trong anh ta khi y vn sng trn sn phm ca ring mnh, anh ta t do hnh ng tu .

Tnh th by gi l hon ton khc. Trong thi i t do ch ngha, phn cng lao ng khng ngng to ra mt tnh trng m hu nh mi trong nhng hot ng ca chng ta u l mt phn ca mt qu trnh x hi. y l mt s pht trin m chng ta khng th o ngc c, v chnh do n m chng ta c th duy tr dn s tng ln ht sc ng vi mc sng ging nh tiu chun hin ti. Nhng, kt qu l, s thay th cnh tranh bng k hoch ho tp trung s i hi s ch huy tp trung mt phn ln hn nhiu cuc sng ca chng ta so vi tng c th trc y. N khng th dng li ci chng ta coi l cc hot ng kinh t, bi v hin nay hu nh mi phn cuc sng ca chng ta ph thuc vo cc hot ng kinh t ca ngi khc no .53 Nim say m i vi s tho mn tp th v cc nhu cu ca chng ta, m vi n nhng ngi x hi ch ngha chun b qu tt con ng cho ch ngha chuyn ch, v i hi chng ta vui thch cng nh thc hin nhng th cn thit ca mnh ti thi im c ch nh v dng c qui nh, mt phn c d kin, tt nhin, nh mt phng tin gio dc chnh tr. Nhng n cng l kt qu ca nhng cp bch ca k hoch ho, m v c bn bao gm s tc ot la chn ca chng ta, nhm cho chng ta bt c ci g ph hp nht vi k hoch v thi im c k hoch xc nh. Ngi ta thng ni rng quyn t do chnh tr l v ngha nu khng c quyn t do kinh t. iu ny l kh ng, nhng theo mt ngha hu nh ngc li vi ngha m cch din t c cc nh k hoch s dng. Quyn t do kinh t l iu kin tin quyt cho bt k quyn t do
Khng phi ngu nhin l trong cc nc chuyn ch, bt k l Nga hoc c hoc Italy, vn t chc thi gian ri ca ngi dn ra sao tr thnh mt vn k hoch ho. Nhng ngi c thm ch cn sng ch ra cho vn ny mt ci tn kinh tm v t mu thun l Freizeitgestaltung (c ngha en l: to hnh s dng thi gian ri ca ngi dn), c nh n vn l thi gian ri khi n phi c s dng theo cch m nh chc trch ra lnh.
53

155 khc no khng th l quyn t do t chm sc kinh t m nhng ngi x hi ch ngha ha vi chng ta v ci c th t c ch bng ng thi lm gim nh bt s cn thit v quyn lc la chn cho c nhn; n phi l quyn t do v hot ng kinh t ca chng ta m, vi quyn la chn, cng khng th trnh khi phi chu ri ro v trch nhim ca quyn .

8
Ai, Ngi no?
C hi tt nht tng c ban tng cho th gii b vt i bi v nim say m v bnh ng lm cho hi vng v t do tr nn ho huyn. - LORD ACTON ht quan trng rng mt trong nhng l do phn i cnh tranh l n m qung. Khng phi khng thch ng nhc li rng i vi nhng ngi c xa tnh m qung l mt thuc tnh ca thn cng l ca h. Mc d cnh tranh v cng bng c th chng c my im chung khc, mt s tn dng cnh tranh cng nh cng bng l n khng thin v ai c. Rng khng th ni trc ai s l nhng ngi may mn hoc ngi no s b tai ho ging xung, rng cc phn thng v pht khng c chia ra theo quan im ca ai v cng trng hay khuyt im ca nhng ngi khc nhau m ph thuc vo nng lc ca h v s may mn ca h, cng quan trng rng, trong nh khung kh cc qui tc php l, chng ta s khng c kh nng tin on c nhn c th no s c li v ai s b thua thit do vic p dng n. V iu ny tuy nhin ng, bi v trong cnh tranh c hi v s may mn thng cng quan trng nh k nng v s nhn xa trng rng trong quyt nh s phn ca nhng ngi khc nhau. S la chn m ra cho chng ta khng phi l gia, mt h thng trong mi ngi s nhn c ci anh ta xng ng theo mt tiu chun tuyt i v ph qut v quyn, v mt h thng ni phn ca c nhn c xc nh mt phn bi ngu nhin hoc bi c hi tt hay xu, m l gia, mt h thng trong chnh ch ca mt vi ngi quyt nh ai nhn c g, v mt h thng ni n ph thuc ch t mt phn vo nng lc v tnh to bo ca

157 nhng ngi lin quan v mt phn vo hon cnh khng th thy trc c. iu ny khng km phn quan trng bi v trong mt h thng t do kinh doanh cc c hi l khng ngang nhau, v mt h thng nh vy nht thit phi da vo quyn s hu t nhn v (tuy c l khng vi s cn thit nh nhau) vo tha k, vi nhng s khc bit v c hi m nhng iu ny gy ra. C, thc ra, mt s bin h mnh m cho gim s bt bnh ng ny v c hi trong chng mc nhng khc bit bm sinh cho php v khi c th lm nh vy m khng ph hu c trng khch quan ca qu trnh theo mi ngi phi th vn may ca mnh v chng quan im ca ai v ci g l ng v l ng mong mi c th gt b c may ca nhng ngi khc. S thc rng cc c hi m ra cho nhng ngi ngho trong mt x hi cnh tranh l hn ch hn nhiu so vi c hi cho nhng ngi giu khng lm t i s tht rng trong mt x hi nh vy nhng ngi ngho l t do hn nhiu so vi mt ngi c tin nghi vt cht ln hn nhiu trong mt loi x hi khc. Mc d di cnh tranh xc sut cho mt ngi khi u ngho tr nn rt giu c l nh hn nhiu so vi xc sut ca ngi c tha k ti sn ln, khng ch l c th i vi ngi trc, m h thng cnh tranh l h thng duy nht m n ch ph thuc vo ring anh ta v khng vo n hu ca k mnh, v l ni khng ai c th ngn cn mt ngi c gng t c kt qu ny. Chnh bi v chng ta qun mt-t-do c ngha l g v rng chng ta thng b qua s thc hin nhin rng trong mt ngha hon ton thc mt cng nhn khng c k nng c tr lng thp t nc ny c nhiu quyn t do sp xp cuc sng ca mnh hn nhiu nghip ch c hoc mt k s hay nh qun l c tr lng cao hn nhiu Nga. Bt lun l vn v thay i ch lm vic hay ch ca anh ta, v by t cc quan im nht nh hay v s dng thi gian ri ca anh ta theo cch c bit no , mc d i khi gi m anh ta phi tr cho vic theo ui thin hng ca mnh c th l cao, v

vi nhiu ngi c v qu cao, khng c tr ngi tuyt i no, khng c mi nguy him no n an ton thn th v quyn t do, hn ch anh ta bng v lc vi cng vic v mi trng m mt thng cp n nh cho anh ta. Rng l tng v cng bng ca hu ht nhng ngi x hi ch ngha s c tho mn nu n thun thu nhp t nhn t ti sn c loi b i v nhng khc bit gia thu nhp kim c ca nhng ngi khc nhau vn cn nh by gi h ang c, l ng.54 Ci m nhng ngi ny qun l, bng cch chuyn tt c cc ti sn v t liu sn xut sang cho nh nc, h a nh nc vo v th nh hnh ng ca n phi thc t quyt nh tt c thu nhp khc. Quyn lc c trao cho nh nc nh vy v i hi rng nh nc phi dng n lp k hoch chng c ngha g khc ngoi vic l phi dng n vi nhn thc y v tt c cc tc ng ny. Lng tin rng quyn lc c ban nh vy cho nh nc ch n thun c chuyn giao cho n t nhng ngi khc, l sai lm. l mt quyn lc mi c to ra v l ci m trong mt x hi cnh tranh chng ai c c. Chng no ti sn c chia ra cho nhiu ch s hu,
C kh nng l chng ta thng nh gi qu cao mc m s bt bnh ng v thu nhp l ch yu do thu nhp t ti sn to ra, v v th mc m nhng bt bnh ng ch yu s c xo b bi s hu b thu nhp t ti sn. Thng tin t i m chng ta c v phn phi thu nhp nc Nga Soviet khng gi rng bt bnh ng l nh hn ng k so vi mt x hi t bn ch ngha. Max Eastman (The End of Socialism in Russia, S Kt thc Ch ngha x hi Nga [1937], pp. 30-34) cho mt vi thng tin t cc ngun chnh thng ca Nga gi rng s khc bit gia lng cao nht v thp nht Nga (khong 50 trn 1) c c ln nh Hoa K; v Leo Trotsky, theo mt bi bo c James Burnham trch dn (The Managerial Revolution, Cch mng Qun l [1941], p. 43) c lng vo thi 1939 rng 11 hoc 12 phn trm dn s lp trn Soviet hin nay nhn c khong 50 phn trm thu nhp quc dn. S khc bit ny cn cao hn Hoa K, ni 10 phn trm dn s lp trn nhn khong 35 phn trm thu nhp quc dn.
54

159 chng ai trong s h, hnh ng mt cch c lp, li c c quyn quyt nh thu nhp v v th ca nhng ngi c bit- chng ai b tri buc vi ti sn ca bt k ngi ch no tr phi anh ta cho cc iu kin tt hn bt k ai khc. Ci m th h chng ta qun l h thng quyn s hu t nhn l m bo quan trng nht ca quyn t do, khng ch cho nhng ngi c ti sn, m hu nh khng t hn i vi ngi khng c. Chnh bi v quyn kim sot t liu sn xut c chia ra gia nhiu ngi hnh ng c lp m chng ai c y quyn lc trn chng ta, rng chng ta vi t cch l cc c nhn c th quyt nh lm g vi bn thn mnh. Nu gi nh tt c t liu sn xut c trao cho mt bn tay duy nht, bt lun v danh ngha l ca x hi nh mt tng th hay l bn tay ca mt k c ti, bt c ai c quyn kim sot ny, ngi c ton b quyn lc trn chng ta. Ai c th nghi ng mt cch nghim tc rng mt thnh vin ca mt thiu s sc tc hay tn ngng nh s t do hn khi khng c ti sn, chng no m cc bn thnh vin ca cng ng ny li c ti sn v v th c kh nng thu anh ta, so vi anh ta s l nu quyn s hu t nhn b xo b v anh ta tr thnh mt ngi ch danh ngha trong ti sn cng ng. Hoc rng quyn lc m mt ngi c nhiu triu la, ngi c th l hng xm ca ti hoc c l l ng ch ca ti, c i vi ti l t hn nhiu so vi quyn lc m mt quan chc nh nht, ngi s dng quyn cng bc ca nh nc v ph thuc vo s tu ca anh ta m ti c c php sng hoc lm vic hay khng v lm hoc sng th no, c c? V ai s ph nhn rng mt th gii trong nhng ngi giu c quyn th vn l mt th gii tt hn so vi th gi trong ch c nhng k c quyn th ri mi c th chim c ca ci?

Tht thm thng, nhng ng thi cng khch l, thy mt ngi cng sn gi li lc nh Max Eastman ti khm ph ra s tht ny: By gi dng nh hin nhin i vi ti - du cho ti chm, ti phi ni, i n kt lun - rng nh ch s hu t nhn l mt trong nhng th ch yu ban cho con ngi mt t do v bnh ng hu hn m Marx hi vng lm cho thnh v hn bng cch xo b nh ch ny. Tht l k, chnh Marx l ngi u tin thy iu ny. ng l ngi thng bo vi chng ta, nhn li, rng s tin ho ca ch ngha t bn t nhn vi th trng t do ca n l tin cho s tin ho ca ton b quyn t do dn ch ca chng ta. chng bao gi lo ln ni ng ngh, nhn ra pha trc, rng nu qu vy, th cc quyn t do khc ny c th s bin mt vi s xo b th trng t do.55 i khi ngi ta ni, khi p li nhng s e s nh vy, rng chng c l do v sao nh k hoch phi quyt nh thu nhp ca cc c nhn. Nhng kh khn x hi v chnh tr dnh lu n quyt nh phn ca nhng ngi khc nhau trong thu nhp quc dn l qu hin nhin n ni ngay c nh k hoch thm cn c nht cng c th rt lng l trc khi giao cho bt k nh chc trch no nhim v ny. C l tt c mi ngi, nhng ngi nhn thc r n dnh dng n ci g, s thch gii hn k hoch ho sn xut, s dng n ch m bo mt s t chc duy l v cng nghip, cn vic phn phi thu nhp cho cc lc lng khch quan cng nhiu cng tt. Mc d khng th ch huy cng nghip m khng gy nh hng no ln phn phi, v mc d khng nh k hoch no mun vic phn phi hon ton cho cc lc lng th trng, h c l u thch gii hn mnh sao cho vic phn phi ny tun theo cc qui tc chung nht nh v bnh ng v cng
55

Max Eastman trong Readers Digest, July, 1941, p. 39

161 bng, rng nhng s bt bnh ng thi qu c loi b, v rng quan h gia tin tr cng ca cc giai cp ch yu l hp l, m khng i gnh vc trch nhim i vi tnh hnh ca nhng ngi c bit trong phm vi giai cp ca h hoc i vi cp v nhng s khc bit gia cc nhm nh hn v cc c nhn. Chng ta thy rng s ph thuc ln nhau cht ch ca tt c cc hin tng kinh t lm cho kh dng k hoch ho ch ni chng ta mun v rng, mt khi hot ng t do ca th trng b ngn cn qu mt mc nht nh, th nh k hoch s buc phi m rng s kim sot ca mnh cho n khi n tr nn hon ton bao trm ton din. Nhng cn nhc kinh t ny, nhng ci gii thch v sao khng th dng s kim sot ch ni chng ta mun, c cng c mnh m bi mt s khuynh hng x hi hoc chnh tr m cng ca chng khng ngng c cm thy khi k hoch ho m rng ra. Mt khi ngy cng ng, v c nhn ra rng ri, rng v th ca c nhn khng c xc nh bi cc lc lng khch quan, khng nh mt kt qu ca n lc cnh tranh ca nhiu ngi, m bi quyt nh c ca nh chc trch, th thi ca ngi dn i vi v th ca h trong trt t x hi tt yu thay i. S lun lun tn ti nhng bt bnh ng hnh nh bt cng vi nhng ngi phi chu ng, nhng s tht vng c v khng xng ng, v nhng n bt hnh ging xung nhng ngi khng ng b. Nhng khi nhng iu ny xy ra trong mt x hi c ch huy c ch , th cch m ngi dn phn ng s rt khc cch khi chng khng phi l la chn c ch ca bt k ai. S bt bnh ng khng nghi ng g c chu mt cch d dng hn, v nh hng t hn nhiu n phm gi con ngi, nu n c xc nh bi cc lc lng khch quan hn khi n l do hu . Trong mt x hi cnh tranh chng h c s coi khinh i vi mt ngi, khng c xc phm i vi phm gi ca anh ta, khi mt hng c th bo anh ta

rng n khng cn n s gip ca anh ta na hoc rng n khng th a cho anh ta mt cng vic lm tt hn. ng l trong cc giai on tht nghip hng lot ko di nh hng c th rt ging nhau. Nhng c cc phng php khc v tt hn ngn chn tai ho so vi ch huy tp trung. Nhng tht nghip hoc tn tht v thu nhp, iu s lun tc ng n mt s ngi trong x hi, chc chn s t lm mt danh gi hn nu n l kt qu ca s ri ro ch khng phi b p t bi nh chc trch. D c cay ng n u, n s ti t hn nhiu trong mt x hi c k hoch ho. cc c nhn phi quyt nh khng phi liu mt ngi c cn cho mt cng vic c th hay khng, m l liu anh ta c ch cho bt k vic g khng v hu ch th no. V th ca anh ta trong cuc i phi c ai khc phn cho anh ta. Trong khi ngi dn s cam chu au kh, iu c th xy ra vi bt k ai, h s khng d cam chu nh vy s au kh do quyt nh ca nh chc trch gy ra. C th kh chu ch l mt chic inh trong mt c my v cm; nhng tht v cng ti t nu chng ta khng cn c th thot ra khi n, nu chng ta b gn cht vo ch v vo cc thng cp ca mnh nhng ngi la chn thay cho chng ta. S bt mn ca tt c mi ngi vi s phn ca mnh s tng ln khng th trnh khi vi thc rng n l kt qu ch ca quyt nh ca con ngi. Mt khi chnh ph lao vo k hoch ho v li ch ca cng bng, n khng th t chi trch nhim i vi s phn hoc a v ca bt k ai. Trong mt x hi k hoch ho tt c chng ta u bit rng mnh kh gi hn hoc ti hn nhng ngi khc, khng phi bi v hon cnh khng ai kim sot c, khng th thy trc c mt cch chc chn, m bi v nh chc trch no mun vy. V mi n lc ca chng ta nhm ci thin v th ca mnh s phi hng, khng phi vo vic tin liu trc v chun b nh chng ta c th lm i vi nhng hon cnh m chng ta khng kim sot ni, m l hng vo vic thuyt phc

163 nh chc trch c ton quyn i chiu c cho chng ta. Cn c mng ca cc nh t tng chnh tr Anh th k th mi chn, nh nc trong khng c ng cho giu c v danh d no tn ti tr thng qua chnh ph,56 s c thc hin mt cch trn vn m h chng bao gi tng tng ni- tuy l kh quen thuc trong mt s nc tng chuyn qua ch chuyn ch. Ngay khi nh nc bt u cng vic k hoch ho ton b i sng kinh t, vn v a v ca cc c nhn v cc nhm khc nhau thc t chc chn phi tr thnh vn chnh tr trung tm. V duy nht quyn cng bc ca nh nc s quyt nh ai c ci g, nn quyn lc duy nht ng c s l chim phn trong hnh s quyn ch huy ny. S chng c cc vn kinh t hoc x hi no m khng l vn chnh tr trong ngha rng li gii ca chng s ph thuc duy nht vo vic ai nm v s dng quyn cng bc, vo nhng ngi m quan im ca h s thng th trong mi dp. Ti tin chnh Lenin l ngi a ra Nga cm t ni ting ai, (thng) ai?- trong nhng ngy u ca s cai tr Soviet l ngn ng m ngi dn tng kt vn ph qut ca mt x hi x hi ch ngha.57 Ai lp k hoch ngi no, ai ch huy v ch ng ai, ai phn cho nhng ngi khc a v ca h trong i sng, v ai c phn c hng do ngi khc phn cho? Nhng iu ny nht thit tr thnh nhng vn trung tm phi c quyt nh duy nht bi quyn lc ti cao. Gn y hn mt nh nghin cu chnh tr hc M m rng ngn ng ca Lenin v khng nh rng vn ca mi chnh ph l ai nhn c ci g, khi no, v ra sao.
56 57

Cu ny thc t l ca Disraeli tr.

Cf. M. Muggeridge, Winter in Moscow (1934); Arthur Feiler, The Experiment of Bolshevism (1930).

Theo mt ngha iu ny chng phi l khng ng. Rng mi chnh ph tc ng n v th tng i ca nhng ngi khc nhau v rng di bt k h thng no hu nh chng c mt kha cnh no ca i sng khng b nh hng bi hnh ng ca chnh ph, l chc chn ng. n mc m chnh ph c lm bt k g chng na, th hnh ng ca n lun lun c nh hng no n ai nhn c ci g, khi no, v ra sao. Tuy vy, cn nu ra hai s khc bit cn bn. Th nht, cc bin php c bit c th c a ra m khng c kh nng bit chng s nh hng n cc c nhn c th v v th khng hng vo nhng nh hng c bit nh vy. im ny chng ta tho lun ri. Th hai, l phm v ca cc hot ng ca chnh ph quyt nh liu mi th m bt k ai nhn vo bt k lc no ph thuc vo chnh ph, hoc liu nh hng ca n c gii hn mc nhng ngi no nhn c ci g theo cch no thi im no hay khng. Ton b s khc bit gia mt h thng t do v mt h thng chuyn ch l y. S tri ngc gia mt h thng t do v mt h thng k hoch ho hon ton c minh ho c trng bi nhng li phn nn ca nhng ngi Nazi v x hi ch ngha v s tch bit nhn to gia kinh t v chnh tr v bi i hi cng chung nh vy v s thng tr ca chnh tr trn kinh t. Nhng cch din t ny c l c ngha khng ch rng cc lc lng kinh t by gi c cho php hot ng v cc mc ch khng phi l mt phn ca chnh sch ca chnh ph m cng c ngha rng quyn lc kinh t c th c s dng c lp vi phng hng ca chnh ph v cho cc mc ch m chnh ph c th khng tn thnh. Cn cch la chn kh d khc khng n thun l ch c mt quyn lc duy nht m rng quyn lc duy nht ny, nhm thng tr, phi kim sot tt c mi mc ch ca con ngi v c bit n phi c quyn lc hon ton trn v th ca mi c nhn trong x hi.

165 Rng mt chnh ph gnh trch nhim ch huy hot ng kinh t s phi dng quyn lc ca mnh thc hin l tng ca ai v phn phi, l chc chn. Nhng n lm sao c th v s s dng quyn hn ra sao? Cc nguyn tc no s hoc s phi hng dn n? Liu c cu tr li dt khot cho v s cc cu hi v cng trng tng i s xy ra v phi c gii quyt mt cch c ch ? Liu c mt thang gi tr, m v n nhng ngi bit iu c th c k vng rng h tn thnh, thang gi tr s bin minh cho trt t th bc mi ca x hi v c th tho mn cc i hi i vi cng bng? Ch c mt nguyn tc chung duy nht, mt qui tc n gin thc t c th a ra mt cu tr li r rng cho tt c cc cu hi ny: s bnh ng, s bnh ng hon ton v tuyt i ca tt c mi c nhn trong tt c cc im tu thuc vo kim sot con ngi. Nu gi nh iu ny ni chung c coi l ng mong mun (hon ton khc cu hi liu n c kh thi, tc l, liu n s cung cp cc khuyn khch thch hp hay khng), n s cho t tng m h v cng bng phn phi mt ngha r rng v s cho nh k hoch s ch dn xc nh. Nhng chng c g xa s tht hn vic ngi dn ni chung coi s bnh ng c hc loi ny l ng mong mun. Chng c phong tro x hi ch ngha no hng ti s bnh ng hon ton li nhn c s ng h ng k. Ci m ch ngha x hi ha khng phi l s phn phi bnh ng tuyt i, m l mt s phn phi cng bng hn v bnh ng hn. Khng phi bnh ng theo ngha tuyt i m bnh ng ln hn l mc tiu duy nht c hng ti mt cch nghim tc. Mc d hai l tng ny nghe rt ging nhau, chng khc nhau mt tri mt vc trong chng mc lin quan n vn ca chng ta. Trong khi bnh ng tuyt i s xc nh r rng nhim v ca nh k hoch, mong mun s bnh ng ln hn l s phn i n thun, khng nhiu hn mt s by t khng thch tnh trng hin thi; v chng no chng ta khng sn sng ni rng mi bc i theo

chiu hng ti s bnh ng tuyt i l ng mong mun, th n tr li hu nh chng cho cu hi no m nh k hoch s phi quyt nh. y khng phi l mt tr chi ch. Chng ta i mt y vi mt vn ct yu m s ging nhau ca t ng c dng c th che y. Trong khi s thng nht v bnh ng hon ton s tr li tt c cc vn v cng trng m nh k hoch phi tr li, cng thc ca cch tip cn ti bnh ng hn thc tin chng tr li g c. Ni dung ca n hu nh chng h r rng hn cm t li ch chung hoc phc li x hi. N chng gii phng chng ta khi s cn thit v quyt nh trong mi trng hp c bit gia cng trng ca cc c nhn v nhm c bit, v n chng gip g trong quyt nh . Tt c ci n ni vi chng ta thc ra l hy ly t nhng ngi giu cng nhiu cng tt. Nhng, khi n vic phn phi chin li phm, vn vn y ht nh vy, c nh th cng thc v bnh ng ln hn cha h c ngh ra. Hu ht ngi dn thy kh tha nhn rng chng ta khng c trong tay cc tiu chun o c c th cho php chng ta gii quyt cc vn ny - nu khng hon ho, th ch t vi s tho mn ln hn so vi c gii quyt bi h thng cnh tranh. Liu chng ta c tng no v mt gi ng hoc mt khon lng cng bng l g khng? Chng ta khng th da vo cm gic mnh m v tnh cng bng ca ngi dn hay sao? V d l by gi chng ta khng thng nht hon ton v ci g l ng hay cng bng trong mt trng hp c bit, liu cc tng ph bin khng nhanh chng c cng c thnh cc tiu chun r rng hn nu ngi dn c c hi thy l tng ca h c thc hin? ng tic, c t c s cho nhng hi vng nh vy. Nhng tiu chun m chng ta c li xut pht t ch cnh tranh chng ta bit v s tt yu nhanh chng bin i sau khi cnh tranh bin mt. Ci chng ta coi l mt gi ng n, hoc

167 lng cng bng hoc l gi hay lng theo l thng, khon n p m kinh nghim qu kh lm cho ngi dn k vng, hoc l gi hay lng tn ti nu khng c s bc lt c quyn. Ngoi l quan trng duy nht i vi iu c s dng ny l i hi ca cng nhn i vi kt qu y ca lao ng ca h, m bao nhiu hc thuyt x hi ch ngha truy nguyn ti. Nhng ngy nay c t ngi x hi ch ngha tin rng trong mt x hi x hi ch ngha th sn lng ca mt ngnh cng nghip s c cng nhn ca ngnh cng nghip chia s hon ton; v iu ny s c ngha rng cng nhn trong cc ngnh s dng rt nhiu vn s c thu nhp ln hn nhiu so vi nhng ngi trong cc ngnh s dng t vn, iu hu ht nhng ngi x hi ch ngha coi l rt khng cng bng. V by gi kh thng nht rng i hi c bit ny da trn mt din gii sai lm v cc s thc. Nhng mt khi i hi ca mt cng nhn ring l i vi ton b sn phm ca anh ta b c tuyt, v ton b khon li t vn phi c chia gia tt c cng nhn, th vn chia n ra sao gy ra vn c bn vn vy. Gi ng ca mt mt hng c bit hay th lao cng bng cho mt dch v c bit c th hnh dung ra l c xc nh mt cch khch quan nu s lng cn thit c c nh mt cch c lp. Nu nhng th ny c cho trc bt chp chi ph, nh k hoch c th th tm gi hay lng no l cn thit to ra cung ny. Nhng nh k hoch cng phi quyt nh phi sn xut bao nhiu hng ho thuc mi loi, v khi lm vy, anh ta xc nh gi ng hay lng cng bng phi tr s l bao nhiu. Nu nh k hoch quyt nh rng cn t kin trc s hay ngi sn xut ng h hn v rng nhu cu c th c tho mn bi nhng ngi mun tip tc lm ngh vi th lao thp hn, th lng cng bng s thp hn. Trong quyt nh tm quan trng tng i ca cc mc ch khc nhau, nh k hoch cng s quyt nh tm quan trng tng i ca cc nhm v ngi dn khc nhau. V ng ta c cho l khng

coi ngi dn ch l phng tin, ng phi tnh n cc tc ng ny v cn i nghim tc tm quan trng ca cc mc ch khc nhau i li cc nh hng ca quyt nh ca mnh. iu ny c ngha, tuy vy, l ng ta s tt yu kim sot trc tip cc iu kin ca nhng ngi khc nhau. iu ny p dng cho v th tng i ca cc c nhn khng t hn cho v th ca cc nhm ngh nghip khc nhau. Nhn chung chng ta thng qu chc ngh v thu nhp trong ni b mt ngh t nhiu l ng u. Nhng s khc bit gia thu nhp, khng ch ca bc s hay kin trc s, nh vn hay ti t in nh, ngi nh box hay ci nga ua thnh cng nht v ti nht, m ca c th ng nc hay ngi bo v ch, ngi bn tp phm hay th may thnh cng hn v t thnh cng hn, l ln nh gia cc tng lp giu c v v sn. V mc d, khng nghi ng g, c th c n lc no tiu chun ho bng cch to ra cc loi, s tt yu ca phn bit i x gia cc c nhn vn nh th, bt lun n c thc hin bng n nh thu nhp c nhn ca h hay bng phn h vo cc loi c bit. Chng ta khng cn ni nhiu hn v kh nng ca nhng ngi trong mt x hi t do tri qua s kim sot nh vy- hoc v vic h cn t do khng nu qui phc. V ton b vn , ci m John Stuart vit gn mt trm nm trc, ngy nay vn ng vy: Mt qui tc c nh, nh qui tc v s bnh ng, c th c ng thun, v c th tnh c nh vy, hoc l mt s tt yu bn ngoi; nhng cho mt nhm ngi cn o tng ngi trn bn cn, v cho ngi ny nhiu hn v ngi kia t hn tu vo thch v phn x duy nht ca h, l khng th chu c tr i vi nhng k tin rng mnh l nhiu hn so vi con ngi, v c nhng k khng b siu nhin nng .58

58

Principles of Political Economy, Book I, chap. ii, par. 4.

169 Nhng kh khn ny khng cn thit dn ti ng cng khai chng no ch ngha x hi ch n thun l c vng ca mt nhm hn ch v kh ng u. Chng ni ln b mt ch khi mt chnh sch x hi ch ngha thc s c th vi s ng h ca nhiu nhm khc nhau cng nhau to thnh a s ca mt dn tc. Khi n nhanh chng tr thnh mt vn chy bng m cc tp khc nhau ca cc l tng s c p t ln tt c bng cch lm cho ton b ngun lc ca t nc phc v cho n. Chnh bi v k hoch ho thnh cng i hi to ra mt quan im chung v cc gi tr ct yu m s hn ch quyn t do v vt cht ng chm mt cch rt trc tip n quyn t do tinh thn ca chng ta. Nhng ngi x hi ch ngha, nhng ngi cha c hc thc ca nhng a con d man m h sinh thnh, theo truyn thng h hi vng gii quyt vn ny bng gio dc. Nhng gio dc c ngha l g trong kha cnh ny? Chc chn chng ta hc c rng tri thc khng th to ra cc gi tr o c mi, rng khng c lng hc tp no s lm cho ngi dn c cng quan im v cc vn o c m mt s nh hng tt c cc quan h x hi gy ra. Khng phi l nim tin duy l m l s chp thun ca mt tn iu l ci cn phi c bin minh cho mt k hoch c bit. V, thc vy, nhng ngi x hi ch ngha tt c mi ni l nhng ngi u tin nhn ra rng nhim v m h t ra cho mnh cn phi c s chp nhn ph bin ca mt Weltanschauung* chung, mt tp cc gi tr xc nh. Chnh trong nhng n lc ny to ra mt phong tro qun chng c c v bi mt th gii quan duy nht nh vy m nhng ngi x hi ch ngha u tin to ra hu ht cc cng c ci hun m bn Nazi v Pht Xt s dng hiu qu. c v Italy bn Nazi v Pht Xt, thc vy, chng phi sng ch my. Vic s dng cc phong tro chnh tr
*

Th gii quan

mi, thm nhp mi kha cnh ca cuc sng c hai nc c nhng ngi x hi ch ngha a ra ri. tng v mt ng chnh tr bao trm mi hot ng ca c nhn t ci ni n nm m, t cho l phi hng dn quan im ca c nhn v mi th, v ham thch bin mi vn thnh vn ca ng Weltanschauung, ln u tin c nhng ngi x hi ch ngha a vo thc tin. Mt tc gi x hi ch ngha ngi o, ni v phong tro x hi ch ngha nc mnh, thut li vi nim t ho rng nt c trng ca n l n to ra cc t chc c bit cho mi lnh vc hot ng ca cng nhn v nhn vin.59 Mc d nhng ngi x hi ch ngha o c th i xa hn nhng ngi khc trong kha cnh ny, tnh trng khng khc nhau lm nhng ni khc. khng phi l nhng k Pht Xt m l nhng ngi x hi ch ngha bt u tp hp tr em cn rt non tr vo cc t chc chnh tr m bo rng chng trng thnh nh nhng ngi v sn tt. khng phi nhng k Pht Xt m l nhng ngi x hi ch ngha l nhng ngi u tin ngh v t chc th thao v cc tr chi, bng v leo ni, trong cc cu lc b ng ni cc thnh vin khng b tim nhim bi cc quan im khc. Chnh nhng ngi x hi ch ngha l nhng ngi u tin khng khng rng cc ng vin phi phn bit mnh khi nhng ngi khc bng cch cho hi v xng h. Chnh h l nhng ngi bng t chc ca cc chi b v cc cng c gim st thng xuyn ca mnh i vi cuc sng ring t to ra nguyn mu cho ng chuyn ch. Balilla v Hitlerjugend, Dopolavoro v Kraft durch Freude*, ng phc chnh tr v
59

G. Wieser, Ein Staat stirbt, Oesterreich 1934-1939 (Paris, 1938), p.41

Cc t chc Italy v c thi : Balilla v Hitlerjugend cc t chc thanh nin (pht xt); Popolavoro v Kraft durch Freude l cc t chc vui chi du lch (i loi nh cc t chc hng o sinh mang tnh x hi [ch ngha] Vit Nam thi ).

171 s hnh thnh ng qun s, tt c u chng nhiu hn s bt chc cc nh ch x hi ch ngha c hn.60 Chng no phong tro x hi ch ngha trong mt nc cn gn cht vi li ch ca mt nhm c bit, thng l cc cng nhn cng nghip c k nng cao hn, th vn v to ra mt quan im chung v a v ca cc thnh vin khc nhau ca x hi cn tng i n gin. Phong tro quan tm ngay n a v ca mt nhm c bit, v mc tiu ca n l cao a v so vi cc nhm khc. c trng ca vn thay i, tuy vy, v trong tin trnh khng ngng tin ti ch ngha x hi cng ngy cng hin nhin i vi mi ngi rng thu nhp v a v chung ca anh ta c quyt nh bi b my cng bc ca nh nc, rng c th duy tr hoc ci thin a v ca mnh ch bng cch l thnh vin ca mt nhm c t chc, c kh nng nh hng hoc kim sot b my nh nc v li ch ca mnh. Trong cuc chin u gay go gia cc nhm p lc khc nhau sinh ra giai on ny, chng h nht thit rng quyn li ca nhng ngi ngho nht v ca cc nhm ng nht phi thng th. Cng chng nht thit l mt li th cho cc ng x hi ch ngha c, i din mt cch cng khai cho quyn li ca mt nhm c bit, l cc t chc u tin trong lnh vc v dnh ton b thc h ca mnh nhm thu ht nhng ngi lao ng chn tay trong cng nghip. Chnh thnh cng ca h, v s khng khng ca h v chp thun ton b tn iu, nht thit to ra mt phn phong tro mnh m - khng ch bi cc nh t bn m bi cc giai cp rt ln v cng khng c ti sn nhng ngi thy a v tng i ca mnh b s thng tin ca tng lp u t cng nhn cng nghip e do. L thuyt x hi ch ngha v chin thut x hi ch ngha, ngay c ni chng cha b gio l Marxist ch ng,
Cc cu lc b sch mang tnh cht chnh tr Anh cho mt tng t chng phi khng quan trng.
60

 da trn tng v phn chia x hi thnh hai giai cp vi cc quyn li chung nhng mu thun nhau: cc nh t bn v cng nhn cng nghip. Ch ngha x hi tnh n s bin mt nhanh chng ca tng lp trung lu c v hon ton khng m xa n s ni ln ca mt tng lp trung lu mi, i ng v s cc vin chc, ngi nh my, nhn vin hnh chnh v gio vin, cc thng gia v vin chc nh, v nhng ngi c ngh nghip vi a v thp hn. Mt thi cc tng lp ny thng cung cp nhiu lnh t cho phong tro lao ng. Nhng khi cng ngy cng tr nn r rng l a v ca cc tng lp xu hn i so vi a v ca cng nhn cng nghip, cc l tng ca tng lp sau mt nhiu tnh hp dn i vi cc tng lp khc. Trong khi tt c h u l nhng ngi x hi ch ngha theo ngha rng h khng thch h thng t bn ch ngha v mong mun mt s chia s c ch v ca ci theo t tng ca h v cng bng, cc t tng ny t ra l rt khc vi cc t tng c biu hin trong thc tin ca cc ng x hi ch ngha c hn. Cng c m cc ng x hi ch ngha c p dng thnh cng nhn c s ng h ca mt nhm ngh nghip tng v th kinh t ca h ln- khng th dng m bo c s ng h ca tt c. Nht thit n lm ny sinh cc phong tro x hi ch ngha knh ch thu ht s ng h ca nhng ngi m a v tng i ca h b xu i. C nhiu s thc trong khng nh thng c nghe thy rng Ch ngha Pht Xt v Ch ngha x hi Quc gia l mt loi ch ngha x hi ca tng lp trung lu- ch c iu Italy v c nhng ngi ng h cc phong tro mi ny v mt kinh t hu nh khng l trung lu mt cht no. N ch yu l mt s ni lon ca mt tng lp mi b thit thi v quyn li chng li tng lp cng nhn qu tc m phong tro cng nhn cng nghip to ra. Khng c my nghi ng rng chng c yu t kinh t duy nht no li ng gp nhiu hn gip cc phong tro ny bng lng ghen t ca ngi c ngh khng thnh cng,

173 k s c o to i hc hay lut s, ca v sn c trng ni chung, ca ngi iu khin my mc hoc th sp ch v cc thnh vin khc ca cc nghip on mnh nht m thu nhp ca nhng ngi y gp nhiu ln ca h. Cng khng th c my nghi ng rng v thu nhp bng tin, ng vin thng ca phong tro Nazi cc nm u l ti hn thnh vin nghip on trung bnh hoc ng vin thng ca ng x hi ch ngha c- mt tnh hung ch thm ni ng cay t s thc l nhng ngi trc c nhng ngy tt p hn v vn thng xuyn sng mi trng xung quanh nh kt qu ca qu kh ny. Thnh ng u tranh giai cp rebours*, hin ti Italy ti thi im ch ngha pht xt ni ln, ch ra mt kha cnh rt quan trng ca phong tro. Mu thun gia cc ng Pht Xt hoc X hi ch ngha Quc gia v cc ng x hi ch ngha c, thc ra, phi c coi rt ch yu nh loi mu thun nht thit pht sinh gia cc phe cnh x hi ch ngha knh ch. khng c s khc bit gia chng v vn rng ch ca nh nc l ci phi phn cho mi c nhn mt ch ph hp trong x hi. Nhng c, nh lun lun s c, cc khc bit su sc nht v cc v tr ph hp ca cc giai cp v cc nhm khc nhau l g. Cc lnh t x hi ch ngha c, nhng ngi lun coi ng ca h nh i tin phong ca phong tro tng lai chung tin ti ch ngha x hi, thy kh hiu rng vi mi s m rng s dng cc phng php x hi ch ngha th s on gin ca cc tng lp ngho to ln li quay lng chng li h. Nhng trong khi cc ng x hi ch ngha c, hoc lao ng c t chc trong cc ngnh c bit, thng khng thy qu kh hiu v hnh ng chung vi nhng ngi s dng lao ng trong cc ngnh ring ca h, cc tng lp rt to ln b b ri. i vi h, v khng phi khng c s bin minh no , cc b
*

rebours, tri ngc

phn giu c hn ca phong tro lao ng dng nh thuc giai cp bc lt ch khng phi giai cp b bc lt.61 S on gin ca tng lp trung lu thp, tng lp m t ch ngha pht xt v Ch ngha x hi Quc gia chiu m c phn rt ln nhng ngi ng h ca h, c tng cng bi s thc l s gio dc v o to ca h , trong nhiu trng hp, lm cho h kht khao n v th ch huy v rng h t coi mnh nh c cho quyn l thnh vin ca tng lp ch huy. Trong khi th h tr hn, v s coi khinh vic lm ra li nhun c gio hun x hi ch ngha nui dng, t chi cc v tr c lp dnh dng n ri ro, x vo cc chc v n lng ngy cng ng nhng vic lm ha hn s an ton, h i hi mt ch ng mang li cho h thu nhp v quyn lc m theo h th s o to ca h cho h quyn c hng. Trong khi h tin vo mt x hi c t chc, h k vng mt ch ng trong x hi rt khc vi ch ng m x hi do tng lp lao ng cai tr dng nh cho cho h. H rt sn sng nm ly cc phng php ca ch ngha x hi c xa hn nhng c nh dng chng phc v cho mt tng lp khc. Phong tro c kh nng thu ht tt c nhng ngi, tuy u thng nht v tnh ng mong mi ca nh nc kim sot mi hot ng kinh t, li khng tn thnh cc mc ch m tng lp qu tc cng nhn cng nghip dng sc mnh chnh tr ca h. Phong tro x hi ch ngha mi khi u vi mt vi li th chin thut. Ch ngha x hi lao ng ln ln trong mt th gii dn ch v t do, lm thch ng chin thut ca mnh vi th gii v ly nhiu l tng ca
By gi l mi hai nm k t khi mt trong nhng tr thc x hi ch ngha Chu u hng u, Hendrick de Man (ngi t pht trin mt cch nht qun thm na v ho gii vi nhng ngi Nazi), quan st thy rng ln u tin k t khi u ca ch ngha x hi, s on gin chng i-t bn ch ngha ang quay li chng phong tro x hi ch ngha (Sozialismus und National-Faszismus [Potsdam, 1931], p.6).
61

175 ch ngha t do. Nhng ngi gi vai tr chnh trong vn tin rng to ra ch ngha x hi theo ng ngha s gii quyt mi vn . Ch ngha Pht Xt v Ch ngha x hi Quc gia, ngc li, trng thnh t kinh nghim nhn thc ca x hi ngy cng c t chc v s thc rng ch ngha x hi dn ch v quc t hng ti cc l tng khng tng hp. Chin thut ca h c pht trin trong mt th gii b chi phi bi chnh sch x hi ch ngha v cc vn m n gy ra. H khng c o tng no v kh nng ca mt gii php dn ch cho cc vn cn n s thng nht ca nhiu ngi hn l c th k vng mt cch hp l. H khng c o tng v nng lc l tr quyt nh tt c cc vn v tm quan trng tng i ca nhng mong mun ca nhng ngi hoc nhm khc nhau m k hoch ho chc chn sinh ra, hoc v cng thc bnh ng to ra mt li gii. H bit rng nhm mnh nht, nhm t tp c nhng ngi ng h cho mt trt t th bc mi ca x hi, v nhm thng thn ha hn cc c quyn cho cc tng lp m n thu ht, l nhm chc c kh nng nhn c s ng h ca tt c nhng ngi tht vng v h c ha v s bnh ng nhng li thy mnh ch y mnh quyn li cho mt giai cp c bit. Trn ht, h thnh cng bi v h ngh mt l thuyt, hoc Weltanschauung, ci dng nh bin minh cho cc c n m h ha cho nhng ngi ng h.

9
S An ton v Quyn t do
C x hi s tr thnh mt c quan duy nht mt nh my duy nht vi s bnh ng v vic lm v v lng. - LENIN (1917) Trong mt nc ni ngi s dng lao ng duy nht l Nh nc, s i lp c ngha l cht i chm chm. Nguyn l c: ai khng lm s khng n, c thay bng mt nguyn l mi: ai khng tun th s khng n. - LEON TROTSKY (1937)

ing nh quyn t do kinh t gi mo, v vi s cng bng nhiu hn, s an ton kinh t thng c trnh by nh mt iu kin khng th thiu c ca t do tht s. Theo mt ngha iu ny c ng ln quan trng. S c lp v tr tu hoc c tnh mnh m thng him thy nhng ngi khng th tin chc rng mnh s i theo cch ca mnh bng n lc ring ca mnh. Th nhng tng v an ton kinh t cng chng km mp m v m h so vi hu ht cc thut ng khc trong lnh vc ny; v chnh v iu ny m s chp thun chung i vi i hi v an ton c th tr thnh mt mi nguy him i vi t do. Tht vy, khi tnh an ton c hiu theo ngha qu tuyt i, s phn u chung v n, cn xa mi lm tng cc c hi cho t do, m tr thnh mi e do nghim trng nht i vi n. Tt nht l nu bt s tng phn ngay t u gia hai loi an ton: s an ton hn ch, c th t c cho tt c mi ngi, v v th khng l mt c n m l mt mc tiu chnh ng ca s m c; v s an ton tuyt i, m trong mt x hi t do khng th t c cho tt c mi

177 ngi v khng c cho nh mt c quyn - tr mt vi trng hp c bit nh ca cc thm phn, khi s c lp hon ton l ti quan trng. Hai loi an ton ny, th nht, l an ton chng li thiu thn vt cht gay gt, s chc chn v phng tin sinh sng ti thiu cho tt c mi ngi; v, th hai, s an ton v mt tiu chun sng cho trc, hoc v th tng i m mt ngi hay nhm c hng so vi ngi hay nhm khc; hoc, nh c th ni ngn gn, s an ton v thu nhp ti thiu v s an ton v thu nhp c bit m mt ngi ngh rng mnh xng ng. Chng ta s thy ngay l s phn bit ny v c bn trng vi s phn bit gia s an ton c th c cung cp cho tt c mi ngi bn ngoi ca v b sung cho h thng th trng v s an ton c th c cung cp ch cho mt s ngi v ch bng kim sot hay t b th trng. Chng c l do v sao, trong mt x hi ti mc thnh vng chung m chng ta t c, loi an ton th nht li khng c m bo cho tt c mi ngi m khng gy nguy him cho quyn t do chung. C nhng vn kh khn v tiu chun chnh xc phi c m bo nh vy; c bit c vn quan trng liu nhng ngi da nh vy vo cng ng phi c hng mt cch v hn s t do ht nh nhng ngi cn li hay khng.62 X l thiu thn trng cc vn ny c th gy ra cc vn chnh tr nghim trng thm ch nguy him; nhng khng c nghi ng no l mt mc ti thiu no v thc n, ch , qun o, duy tr sc kho v kh nng lm vic, c th c m bo cho mi ngi. Thc vy, i vi mt phn ng k dn s Anh loi an ton ny t c t lu. Cng chng c l do v sao nh nc li khng gip cc c nhn i ph vi nhng may ri thng thng ca cuc sng, do tnh bt trc ca chng, m t c nhn c th to ra
Cng c cc vn nghim trng v quan h quc t ny sinh nu ch cng dn ca mt nc c ban cho quyn i vi mt mc sng cao hn ni khc v khng nn b b qua mt cch qu nh nhng.
62

d phng tho ng. Ni, nh trong trng hp m au v tai nn, m c mong mun loi tr nhng tai ho nh vy ln cc n lc vt qua cc hu qu ca chng nh mt qui tc u khng b yu i bi vic cung cp tr gip ni, tm li, chng ta i ph vi cc ri ro c th bo him c tht c s bin minh rt mnh m cho s gip ca nh nc t chc mt h thng bo him x hi ton din. C nhiu im chi tit ni nhng ngi mun bo ton h thng cnh tranh v nhng ngi mun thay n bng ci g khc s khng thng nht v chi tit ca cc s nh vy; v c kh nng l di danh ngha bo him x hi a ra cc bin php c chiu hng lm cho cnh tranh t nhiu phi hiu qu. Nhng khng c s bt tng hp no v nguyn tc gia vic nh nc cung cp s an ton ln hn bng cch ny v s bo ton quyn t do c nhn. Cng thuc loi ny l s tng an ton thng qua s tr gip ca nh nc cho cc nn nhn ca Thin tai nh ng t v bo lt. Bt k u m hot ng cng ng c th lm nh bt tai ho m chng li n c nhn khng th c gng bo v mnh cng khng lp c d phng cho cc h qu, th hot ng cng ng nh vy chc chn phi c tin hnh. Cui cng, l vn ti quan trng v chin u chng nhng thng trm ph bin ca hot ng kinh t v cc ln sng ti din u n ca tht nghip qui m ln i km. y, tt nhin, l mt trong nhng vn nghim trng nht v cp bch nht ca thi i chng ta. Nhng, d cho li gii ca n cn nhiu k hoch ho theo ngha tt, n khng - hoc t nht khng cn- i hi loi k hoch ho m theo nhng ngi ch trng s thay th th trng. Nhiu nh kinh t hi vng, qu thc, rng phng thuc cu cha cui cng c th c tm thy trong lnh vc chnh sch tin t, ci s chng ko theo bt k th g khng tng thch vi ngay c ch ngha t do th k th mi chn. Nhng ngi khc, ng l, li tin rng thnh cng thc s c th k vng ch t s tnh ton thi gian mt cch

179 ti gii ca cc cng trnh cng cng c tin hnh qui m rt ln. iu ny c th dn n nhng hn ch nghim trng hn nhiu i vi lnh vc cnh tranh, v, trong th nghim theo hng ny, chng ta phi thn trng theo di cc bc ca chng ta nu mun loi tr vic lm cho mi hot ng kinh t ngy cng ph thuc vo chiu hng v khi lng ca chi tiu chnh ph. Nhng iu ny chng l cch duy nht cng khng l, theo ti, cch ha hn nht ng u vi e do nghim trng nht i vi an ton kinh t. Trong mi trng hp, chnh cc n lc cn thit m bo s bo v chng li nhng thng trm ny khng dn n loi k hoch ho to thnh mt mi e do nh vy i vi quyn t do ca chng ta. K hoch ho cho s an ton ci c mt nh hng qu quyt n nh vy ln t do l k hoch ho cho an ton thuc mt loi khc. l k hoch ho d nh bo v cc c nhn hoc nhm chng li s gim thu nhp ca h, iu mc d chng bng cch no xng ng c trong mt x hi cnh tranh th nhng li xy ra hng ngy, chng li cc khon tn tht gy ra kh s gay gt khng c s bin minh o c no th nhng khng th tch khi h thng cnh tranh. i hi ny v an ton nh vy l mt dng khc ca i hi v lng cng bng - khon th lao xng vi cng trng ch quan ch khng vi kt qu khch quan ca n lc ca mt ngi. Loi an ton hoc cng bng ny xem ra khng th dung ho c vi quyn t do chn vic lm. Trong bt k h thng no m s phn cng ngi gia cc ngh khc nhau da vo s la chn ring ca h th nht thit l th lao trong cc ngh ny phi tng ng vi tnh hu dng ca h i vi cc thnh vin khc ca x hi, ngay c nu iu ny khng c quan h vi cng trng ch quan. Mc d kt qu t c c th s xng vi n lc v nh, iu ny khng th lun lun ng trong bt k hnh thc x hi no. N s c bit khng ng trong

nhiu trng hp ni tnh hu dng ca ngh no hoc k nng c bit b thay i do hon cnh khng th lng thy trc c. Chng ta u bit cnh khn kh thm thng ca ngi c trnh cao, hc c k nng mt cch nhc nhn bng nhin mt gi tr do mt sng ch no m sng ch li rt c ch cho phn cn li ca x hi. Lch s ca mt trm nm qua y ry cc trng hp loi ny, mt vi trong s i khi nh hng n hng trm ngn ngi.* Rng bt k ai phi chu mt s gim ln v thu nhp v tht vng cay ng v mi hi vng khng do li ca anh ta, bt chp lm vic chm ch v k nng c bit, chc chn lm tn thng cm nhn ca chng ta v cng bng. Nhng i hi ca nhng ngi chu thit hi theo cch ny, v s can thip ca nh nc nhn danh h bo v nhng k vng chnh ng ca h, chc hn nhn c s ng cm v ng h rng ri. S chp thun chung ca cc i hi ny c kt qu l cc chnh ph mi ni c hnh ng, khng ch bo v nhng ngi b e do nh th khi khn kh cam go v cnh thiu thn, m m bo cho h tip tc nhn c thu nhp trc kia ca h v che ch h khi s thng trm ca th trng.63 S chc chn v mt khon thu nhp cho trc, tuy vy, khng th cho tt c mi ngi nu bt k quyn t do no v la chn ngh nghip c cho php. V, nu n c cung cp cho mt s ngi, n tr thnh mt c n lm tn hi n nhng ngi khc m s an ton ca h v vy nht thit b gim i. Rng s an ton v thu nhp khng i c th cung cp cho tt c mi ngi ch bng cch t b mi quyn t do v la chn vic lm, l c th chng t mt
*

Ci m ngy nay thng c nhc ti nh s sng to hu dit.

Nhng gi rt l th v lm sao c th gim nh bt nhng ni gian kh ny trong khun kh ca mt x hi t do c Gio s W. H. Hutt kin ngh trong mt cun sch rt ng nghin cu cn thn (Plan for Reconstruction [1942]).

63

181 cch d dng. Th m, d cho mt s m bo chung nh vy v cc k vng chnh ng thng c coi l mt l tng phi hng ti, khng phi l ci c th mt cch nghim tc. Ci lin tc c lm l ban pht s an ton loi ny tng t mt, cho nhm ny ri nhm khc, vi kt qu l i vi nhng ngi b b ri s bt an ton lin tc tng ln. Chng l rng hu qu l gi tr gn vi c n v an ton lin tc tng ln, i hi v n tr nn ngy cng khn cp hn, cho n cui cng chng gi no, ngay c ci gi ca t do, t ra l qu cao. Nu nhng ngi, m tnh hu dng ca h b gim do hon cnh m h khng lng trc c cng nh chng kim sot c, gi nh c bo v chng li s tn tht khng xng ng, v nhng ngi, m tnh hu dng ca h tng ln cng theo cch , li b ngn cn kim li khng xng ng, th tin lng nhanh chng chng c quan h no vi tnh hu dng thc s. N s ph thuc vo quan im ca nh chc trch no v mt ngi phi lm ci g, anh ta nn phi lng trc ci g, v nh ca anh ta tt xu th no. Cc quyt nh nh vy khng th l g khc m ch yu l c on. Vic p dng nguyn l ny tt yu dn n l nhng ngi lm cng vic nh nhau li nhn lng khc nhau. S khc bit v tin cng khi s chng cn l mt s khch l tho ng i vi ngi dn tin hnh nhng thay i ng mong mi v mt x hi, v thm ch s khng c kh nng i vi nhng c nhn b nh hng nh gi liu mt s thay i ring bit no c ng vi rc ri m n gy ra hay khng. Nhng nu nhng thay i v phn cng ngi gia cc cng vic lm khc nhau, iu lin tc cn thit trong bt k x hi no, chng cn c th xy ra bi cc phn thng v pht bng tin (ci khng c quan h nht thit vi cng trng tng i), chng phi xy ra bi cc lnh trc tip. Khi thu nhp ca mt ngi c m bo, anh ta chng th c php tip tc lm vic n thun ch bi

v anh ta thch n cng khng th chn cng vic khc no m anh ta mun lm vy. V khng phi anh ta l ngi c li hoc chu thit thi ph thuc vo vic chuyn hay khng chuyn (vic) ca anh ta, s la chn phi c a ra cho anh ta bi nhng ngi kim sot phn phi thu nhp sn c. Vn v cc khuyn khch tho ng ny sinh y thng thng c tho lun c nh l vn ch yu l v s vui lng ca ngi dn lm ht sc h. Nhng iu ny, mc d quan trng, khng phi l ton b, thm ch cng chng l kha cnh quan trng nht ca vn . Khng n thun ch l nu chng ta mun ngi dn lm ht sc mnh, chng ta phi lm cho n b cng i vi h. Ci quan trng hn l, nu chng ta mun cho h la chn, nu h phi c kh nng nh gi h nn lm ci g, h phi c cung cp tiu chun so snh tht d hiu no y m theo o lng tm quan trng x hi ca cc ngh khc nhau. Ngay c vi lng tt nht trn i cng l khng th i vi bt k ai chn mt cch thng minh gia cc la chn kh d khc nhau nu nhng li th m chng mang li cho anh ta chng c quan h no vi tnh hu dng i vi x hi. bit liu nh kt qu ca mt s thay i m mt ngi nn b mt ngh, v c mi trng m anh ta thch, v i vic ny cho cng vic kia, hay khng, th cn l gi tr tng i c thay i ca cc ngh ny i vi x hi phi c biu th trong tin cng m chng cho. Vn l, tt nhin, thm ch quan trng hn bi v trong th gii nh n l, thc ra, con ngi khng chc lm ht sc mnh trong thi gian di tr phi quyn li ring ca h c gn trc tip vo. Ch t i vi s ng, p lc bn ngoi no l cn thit nu mun h lm ht sc mnh. Vn v khuyn khch theo ngha ny l mt vn rt thc t, c trong lnh vc lao ng bnh thng v trong cc hot ng qun l. p dng phng php k thut i vi c mt quc gia v k hoch ho c ngha ng l vy- gy

183 ra cc vn v k lut kh gii quyt, nh c m t su sc bi mt k s M c nhiu kinh nghim v k hoch ho ca chnh ph, ngi nhn ra vn mt cch r rng. lm mt cng vic k thut, ng ta gii thch, cn xung quanh cng vic mt khu vc tng i ln ca hot ng kinh t khng c k hoch. Phi c ch t c th thu ht cng nhn, v khi mt cng nhn b sa thi anh ta phi bin mt khi cng vic v s lng. Thiu mt ngun d tr t do nh vy th khng th duy tr c k lut m khng c s trng pht cng ti, nh i vi lao ng n l.64 Trong lnh vc ca cng vic iu hnh, vn hnh pht i vi s cu th ny sinh mt dng khc nhng khng t nghim trng. Ngi ta ni rt kho rng, trong khi phng sch cui cng ca mt nn kinh t cnh tranh l vin n nhn vin thi hnh n, th hnh pht cui cng ca mt nn kinh t k hoch ho l treo c.65 Quyn lc s phi cho nh qun l ca bt k nh my no vn s l ng k. Nhng khng hn trng hp ca cng nhn, a v v thu nhp ca nh qun l trong mt h thng k hoch ho c th c lm cho ph thuc ch vo thnh cng hay tht bi ca cng vic di s ch huy ca anh ta. V c ri ro ln li li u chng phi ca anh ta, khng th l phn xt c nhn ca anh ta, m bt lun anh ta lm g anh ta phi lm theo qui tc xc lp no , ci phi quyt nh. Mt sai lm anh ta phi trnh khng phi l chuyn ring ca anh ta; n l mt ti chng li cng ng v phi c x l nh th. Tuy chng no anh ta khng ri con ng an ton ca ngha v c th bit chc mt cch khch quan, anh ta chc chn v thu nhp ca mnh hn nh nghip ch t bn ch
64

D. C. Coyle, The Twilight of National Planning, Harpers Magazine, October, 1935, p. 558.

65

W. Roepke, Die Gesellschaftskrisis der Gegenwart (Zurich, 1942), p.172

ngha, s nguy him e do anh ta trong trng hp tht bi tht ti t hn ph sn. Anh ta c th an ton hn v kinh t chng no anh ta lm hi lng cc thng cp ca mnh, nhng s an ton ny c mua vi ci gi ca tnh an ton v quyn t do v cuc sng. Mu thun m anh ta phi i ph, thc ra, l mu thun rt cn bn gia hai kiu t chc x hi, m, xt t cc hnh thc c trng nht m chng xut hin, thng c m t nh kiu x hi thng mi v qun s. Cc thut ng, c l, khng thch hp, bi v chng hng s ch n nhng ci th yu v lm cho kh thy rng chng ta i mt vi mt la chn kh d khc thc s v rng khng c kh nng th ba no. C hai la chn v ri ro tu thuc vo c nhn hoc anh ta c nh bt khi c hai. Qun i, qu thc, v nhiu mt tiu biu cho cch tip cn st nht quen thuc vi chng ta cho kiu t chc th hai, ni c cng vic v cng nhn u c nh chc trch phn cng v ni, nu cc phng tin sn c l eo hp, tt c mi ngi u c chia khu phn n t i. y l h thng duy nht trong c nhn c th c an ton kinh t y v thng qua vic m rng n ra ton x hi iu c th t c cho tt c mi thnh vin. Tnh an ton ny, tuy vy, khng th tch khi s hn ch v t do v trt t th bc ca cuc sng qun qun i- l s an ton ca tri lnh. C kh nng, tt nhin, t chc cc b phn ca mt x hi tuy t do trn nguyn tc ny, v khng c l do v sao hnh thc ny ca cuc sng, vi nhng hn ch cn thit ca n v t do c nhn, li khng c m ra cho nhng ngi a thch n. Tht vy, mt s dch v lao ng t nguyn trn cc tuyn qun s c th l hnh thc tt nht i vi chnh ph to s chc chn v c hi lm vic v mt thu nhp ti thiu cho mi ngi. Rng nhng kin ngh loi ny t ra t c chp nhn trong qu kh l do s thc l nhng ngi bng lng b quyn t do ca h ly s an ton lun lun i hi rng nu h t b

185 hon ton quyn t do ca h th cng phi ly i ca nhng ngi khng vui lng lm vy. V i hi ny l kh tm c mt s bin minh. T chc kiu qun i nh chng ta bit, tuy vy, ch cho chng ta mt bc tranh rt khng tho ng v n s ging ci g nu gi nh n c m rng ra ton x hi. Chng no ch mt phn x hi c t chc theo kiu qun s, s mt t do ca cc thnh vin ca t chc qun s c lm du bt bi s thc rng vn cn mt khu vc t do m h c th chuyn sang nu nhng hn ch tr nn qu kh chu. Nu chng ta mun to ra mt bc tranh v x hi s ging ci g nu, theo l tng quyn r bit bao ngi x hi ch ngha, n c t chc nh mt nh my khng l duy nht, chng ta phi ng li Sparta c xa, hoc xem nc c ng thi, sau chuyn dch hai hay ba th h theo chiu hng ny, by gi n rt gn n. Trong mt x hi quen vi t do, khng c kh nng l nhiu ngi s sn sng mua s an ton vi ci gi ny. Nhng cc chnh th c noi theo khp ni, phn pht c n an ton, lc cho nhm ny khi cho nhm kia, tuy th nhanh chng to ra cc iu kin trong s phn u v an ton c chiu hng tr nn mnh hn lng yu t do. L do ca iu ny l vi mi ban pht s an ton y cho mt nhm th s bt an ton ca phn cn li tt yu tng ln. Nu bn m bo cho ai mt phn c nh ca mt chic bnh thay i, th phn cn li cho nhng ngi khc nht thit giao ng theo t l ln hn qui m ca c ci. V yu t quan trng ca s an ton do h thng cnh tranh cung cp, s rt a dng v cc c hi, cng ngy cng gim i. Trong phm vi h thng th trng, s an ton c th c ban cho mt nhm c bit ch bng loi k hoch ho c bit n nh ch ngha hn ch (bao gm, tuy vy, hu nh tt c k hoch ho thng c thc hin!). Kim sot, tc l, gii hn sn lng u ra sao cho gi

s m bo mt khon li thch ng, l cch duy nht theo cc nh sn xut trong mt nn kinh t th trng c th m bo mt thu nhp chc chn. Nhng iu ny nht thit ko theo mt s gim cc c hi m ra cho nhng ngi khc. Nu nh sn xut, d l nghip ch hay ngi lao ng, c m bo chng li vic cho gi mua thp bi nhng ngi ngoi, th c ngha rng nhng ngi khc -nhng ngi b ngho i - b loi khi vic chia s trong s thnh vng ln hn ca cc ngnh c kim sot. Mi s hn ch v quyn t do gia nhp vo mt ngh u lm gim s an ton ca tt c nhng ngi ngoi. V, khi s nhng ngi m thu nhp ca h c m bo bng cch ny tng ln, th phm vi ca cc c hi kh d khc m ra cho bt k ngi no b tn tht thu nhp bi bt k s thay i no s b hn ch; v c hi loi b s gim st thu nhp tai hi i vi nhng ngi b nh hng bt li do b gim i tng ng. V, nh ngy cng tr nn ng, nu trong mi ngh trong cc iu kin c ci thin, cc thnh vin c php loi tr nhng ngi khc nhm m bo cho bn thn h ton b li li dng lng hay li nhun cao hn, nhng ngi trong cc ngh m cu gim st chng cn ni no i, v mi thay i u tr thnh nguyn nhn ca nn tht nghip ln hn. Khng c my nghi ng rng ch yu l nh mt h qu ca phn u cho s an ton bng cc phng tin ny trong cc thp nin va qua, m nn tht nghip v nh th s bt an ton ca cc b phn ln dn c tng ln rt nhiu. nc Anh v Hoa K nhng s hn ch nh vy, c bit nhng hn ch nh hng n cc tng lp trung gian ca x hi, mang kch c quan trng ch trong thi gian tng i gn y, v chng ta hu nh cn cha nhn ra cc h qu y ca chng. V th hon ton v vng ca nhng ngi, trong mt x hi pht trin thnh x cng nh vy, b b ri ngoi phm vi ca ngh c che ch, v ln ca vc thm ngn cch h vi nhng ngi may

187 mn c vic lm m i vi h s bo h chng cnh tranh lm cho h chng cn nhc nhch rt t to ch cho nhng ngi khng c, c th c thy r ch bi nhng ngi tri nghim n. Khng phi l vn v nhng ngi may mn t b ch ca h, m n thun ch l h phi chia s iu khng may chung bng s gim no v thu nhp ca h, hoc thng xuyn hn thm ch ch l s hi sinh no v trin vng ci thin ca h. S bo v tiu chun sng, gi cng bng, hoc thu nhp chuyn nghip ca h m h coi mnh c quyn hng, v trong s bo v nhng th h nhn c s ng h ca nh nc, loi tr iu ny. H qu l, thay cho gi c, lng, v thu nhp c nhn by gi l cng n vic lm v sn xut chu nhng bin ng ln xung d di. chng bao gi c s bc lt mt giai cp bi mt giai cp khc ti t hn v tn nhn hn s bc lt cc thnh vin yu hn hay km may mn hn ca mt nhm nh sn xut bi cc thnh vin c xc lp nhng ngi c kh nng do iu tit cnh tranh. t khu hiu lm tn hi nhiu n nh vy nh l tng v mt s n nh gi c (hay lng) c bit, nhng ci, tuy m bo thu nhp cho mt s ngi, li lm cho v th ca nhng ngi cn li cng ngy cng bp bnh. Nh vy, chng ta cng th cung cp s an ton y bng cch can thip vo h thng th trng bao nhiu, th s bt an ton cng ln hn by nhiu; v, ci cn ti t hn, s tri ngc gia s an ton ca nhng ngi c ban c n v s bt an ton khng ngng tng ln ca nhng ngi khng c c n cng ln hn by nhiu. V s an ton cng tr thnh c n, v s nguy him cng ln hn i vi nhng ngi b loi tr, th s an ton cng c nh gi cao hn. Khi s ca nhng ngi c c n tng ln v s khc bit gia s an ton ca h v s bt an ton ca nhng ngi khc tng ln, th mt tp mi hon ton ca cc gi tr x hi dn dn xut hin. N khng cn l s c lp na nhng s an ton ban a v

cao sang v uy tn, quyn nht nh i vi lng hu nhiu hn c s tin cy v vic tr nn giu c v thnh t lm cho mt ngi tr t cch kt hn, trong khi s bt an ton tr thnh trng thi kinh s ca tng lp hn km m nhng ngi lc tr b t chi nhn vo thin ng ca v tr c tr lng sut i vn nguyn trong . S n lc chung t s an ton bng cc bin php hn ch, khng b nh nc phn i hoc c nh nc ng h, vi thi gian to ra mt s bin i x hi khng ngng - mt s bin i trong , nh bng rt nhiu cch khc, nc c dn u v cc nc khc noi theo. S pht trin ny c y nhanh bi tc ng khc ca hc thuyt x hi ch ngha, s mit th c ch mi hot ng kinh t dnh dng n ri ro kinh t v iu s nhc o c tho m tin li lm cho ng mo him nhng ch c t ngi c th thng. Khng th trch thanh nin ca chng ta khi h thch v tr an ton, c tr lng, hn ri ro kinh doanh sau khi h nghe ngay t thi non tr nht ca h l ngh trc c coi l ngh cao sang, khng ch k v khng v li. Th h tr hn ngy nay c trng thnh trong mt th gii m nh trng v trong bo ch tinh thn kinh doanh thng mi c cho l nh bn v kim li c coi l v o c, ni s dng mt trm lao ng c coi l bc lt cn ch huy cng s ngi nh vy c coi l vinh d. Nhng ngi gi hn c th coi iu ny nh mt s phng i tnh hnh hin ti, nhng kinh nghim hng ngy ca gio vin i hc gy ra t nghi ng rng, nh kt qu ca tuyn truyn chng t bn ch ngha, cc gi tr thay i xa ri trc thay i v cc nh ch xy ra n nay. Cu hi l liu, bng cch thay i cc nh ch ca chng ta tho mn nhng i hi mi, chng ta s khng ph hu mt cch v cc gi tr m chng ta vn nh gi cao hay khng.

189 S thay i v c cu x hi dnh dng vi thng li ca l tng v an ton i vi l tng v c lp khng th c minh ho hay hn bng mt s so snh ci m mi hoc hai mi nm trc vn c th c coi nh kiu x hi Anh v c. Bt lun nh hng ca qun i c th ln n u nc c, s l mt sai lm nghim trng qui cho ci m ngi Anh coi nh c tnh qun s ca x hi c ch yu l do nh hng . S khc bit nm su hn nhiu so vi c th c gii thch trn c s , v thuc tnh l k ca x hi c tn ti, trong cc gii m nh hng qun s tht s khng ng k, khng h t hn trong cc gii m nh hng l mnh. chng phi l hu nh mi lc phn ln ngi dn c c t chc cho chin tranh nhiu hn so vi cc nc khc, m l cng kiu t chc c s dng cho rt nhiu mc ch khc, l ci cho x hi c c trng l k. Chnh do phn i sng dn s c t chc t trn xung mt cch ch ca c l ln hn so vi bt k ca nc no khc, m phn rt ln dn c ca n khng coi mnh l c lp m nh cc vin chc c ch nh, l ci cho c cu x hi c c trng l k. Nc c, nh bn thn nhng ngi c khoe khoang, t lu l mt Beamtenstaat* trong khng ch trong ngnh cng chc dn chnh ch thc m trong hu nh mi lnh vc ca cuc sng, thu nhp v a v c phn v c m bo bi nh chc trch no . Trong khi ng ng rng liu tinh thn t do c th b tit tr bng v lc bt k u hay khng, khng chc chn rng bt k dn tc no s cng li c qu trnh theo n b dp tt dn dn mt cch thnh cng c. ni danh hiu v a v t c hu nh ch bng cch tr thnh mt vin chc c tr lng ca nh nc, ni thc hin ngha v c phn cng c coi l ng ca ngi hn la chn lnh vc hu dng ring ca mnh, ni
*

Nh nc vin chc

mi ngh nghip theo ui m khng mang li mt v tr c cng nhn trong th bc chnh thng hoc mt i hi v thu nhp c nh u c coi l thp km v thm ch c phn nhc, th l qu nhiu mong i rng nhiu ngi s ao c t do so vi an ton. V ni kh nng la chn kh d khc i vi s an ton trong mt v tr ph thuc l mt v tr bp bnh nht, trong con ngi xem thng c thnh cng ln tht bi nh nhau, th ch t ngi s cng li c cm d ca s an ton vi ci gi ca quyn t do. Mt iu i rt xa, t do thc ra tr thnh hu nh mt tr a, v n c th mua c ch vi s hi sinh hu ht cc th tt p trn i. Trong trng thi ny khng my ngc nhin l cng ngy cng nhiu ngi phi cm thy rng khng c an ton kinh t th t do chng ng c v rng h sn sng hi sinh t do ca h v s an ton. Nhng tht ng lo ngi thy Gio s Harold Laski s dng cng ng l l nh vy ngi c l lm nhiu hn ai ht thuyt phc nhng ngi c hi sinh t do ca h.66 Khng th c nghi ng rng s an ton tho ng chng li s thiu thn gay gt, v vic gim cc nguyn nhn c th trnh c ca n lc b hng sai v s tht vng tip sau, s phi l mt trong nhng mc tiu ch yu ca chnh sch. Nhng nu mun cc n lc ny thnh cng v khng ph hu quyn t do c nhn, th s an ton phi c cung cp bn ngoi th trng v cnh tranh phi c hot ng thng sut. S an ton no y l thit yu nu mun bo ton quyn t do, bi v hu ht ngi dn sn sng chu ri ro m t do chc chn ko theo chng no ri ro khng qu ln. Nhng trong khi y l mt s tht m
H. J. Laski, Liberty in the Modern State (Pelican ed., 1937), p. 51: Nhng ngi bit cuc sng bnh thng ca nhng ngi ngho, cm gic m nh ca h v tai ho sp p n, s tm kim tht thng ca h i vi ci p ci lin tc lng trnh, s nhn ra r rng rng, khng c s an ton kinh t, t do l ci khng ng c.
66

191 chng ta khng bao gi c b qua, chng c g tai ho hn l mt hin thi gia cc nh lnh o tr tu i ca tng s an ton vi ci gi lm tn hi n quyn t do. Rt quan trng l chng ta phi hc li i mt mt cch thng thn vi s thc rng c th c t do ch vi mt gi v rng vi t cch l cc c nhn chng ta phi chun b sn sng hi sinh ln v vt cht bo ton s t do ca chng ta. Nu chng ta mun gi li iu ny, chng ta phi ly li nim tin chc chn vo ci m s ng tr ca t do trong cc nc Anglo-Saxon da vo v vo ci m Benjamin Franklin by t trong mt cu, p dng c cho chng ta trong i mnh vi t cch cc c nhn khng km vi t cch cc quc gia: Nhng ngi t b t do thc cht i ly mt cht an ton tm thi nhng ngi chng ng c t do cng khng ng c an ton.

10
V sao k Ti nht leo ln Tt nh
Quyn lc thng c khuynh hng tham nhng, v quyn lc tuyt i tham nhng mt cch tuyt i. - LORD ACTON hng ta by gi phi xem xt mt s tin tng m t nhiu ngi, coi vic n ca ch ngha chuyn ch l khng th trnh khi, tm kim s an i v l lng tin lm yu mt cch nghim trng s khng c ca nhiu ngi khc nhng ngi c th phn i n vi tt c sc lc ca mnh nu h hiu y bn cht ca n. l lng tin rng cc c tnh kinh tm nht ca ch chuyn ch l do tai ho lch s m chng c xc lp bi cc nhm ngi tin v bn c n. Chc chn, ngi ta l l, nu c s thit lp ch chuyn ch a nhng ngi nh Streicher v Killinger, Ley v Heine, Himler v Heydrich ln nm quyn, iu ny c th chng t tnh d di ca c tnh c nhng khng chng t rng s ni ln ca nhng ngi nh vy l h qu tt yu ca mt h thng chuyn ch. V sao li khng c kh nng rng cng loi h thng nh th, nu cn t c cc mc ch quan trng, c iu hnh bi nhng ngi t t v li ch ca cng ng nh mt tng th? Chng ta khng c t la gt mnh tin rng tt c nhng ngi tt u phi l nhng ngi dn ch hoc nht thit mun c mt phn trong chnh ph. Nhiu ngi, khng nghi ng g, c th thch u thc n cho ai hn, ngi h ngh l c trnh hn. Mc d iu ny c th l khng khn ngoan, nhng chng c g xu hoc ng h thn trong chp thun mt ch c ti ca nhng ngi c o c. Ch ngha chuyn ch, chng ta nghe h lp lun, l mt h thng hng mnh nh nhau cho c ci tt v

193 ci xu, v mc ch m n c dng ph thuc hon ton vo cc nh c ti. V nhng ngi ngh rng khng phi l h thng l ci chng ta cn s, m l mi nguy him rng n c th c vn hnh bi nhng ngi xu, c th thm ch b cm d on trc mi nguy him ny bi nhn ra l n c thit lp kp thi bi nhng ngi tt. Khng nghi ng l mt h thng Pht xt M hoc Anh s khc nhiu vi cc m hnh Italy hay c; Khng nghi ng g, nu gi nh qu c thc hin khng c bo lc, chng ta c th k vng c mt loi th lnh tt hn. V, nu gi nh ti phi sng di mt h thng Pht xt, ti khng nghi ng g l ti s thch sng di h thng vn hnh bi ngi Anh hoc M hn vn hnh bi bt k ai khc. Th nhng tt c iu ny khng c ngha rng, nh gi vi cc tiu chun hin ti, h thng Pht xt ca chng ta s cui cng chng t l rt khc hoc c th chu ng hn nhiu so vi cc nguyn mu ca n. C l do mnh m tin rng ci hin ra vi chng ta nh cc c tnh xu nht ca cc h thng chuyn ch hin thi khng phi l mt sn phm ph ngu nhin m l hin tng m ch ngha chuyn ch sm mun s chc chn to ra. Ht nh chnh khch dn ch ngi bt u k hoch ho cuc sng kinh t s mau chng i mt vi cc la chn kh d v hoc nm ly quyn lc c ti hoc b cc k hoch ca mnh, nh c ti chuyn ch cng mau chng phi chn gia vic khng m xa n o c thng thng v s tht bi. Chnh v l do ny m nhng ngi v lim s v khng b cm on chc l thnh cng hn trong mt x hi hng ti ch ngha chuyn ch. Ngi khng nhn thy iu ny l ngi vn cha lnh hi c y b rng ca h ngn cch gia ch ngha chuyn ch khi ch t do, s khc bit dt khot gia ton b bu khng kh o c di ch ngha tp th v nn vn minh Phng Ty mang bn cht c nhn ch ngha. C s o c ca ch ngha tp th, tt nhin, c tranh lun nhiu trong qu kh; nhng ci chng ta

quan tm y khng phi l c s o c m l cc kt qu o c ca n. Nhng tho lun thng thng v cc kha cnh o c ca ch ngha tp th dn chiu n vn liu ch ngha tp th c i hi bi cc tn iu o c hin tn hay khng; hoc cc tn iu o c no cn n nu ch ngha tp th mun to ra cc kt qu c hi vng. Vn ca chng ta, tuy vy, li l cc quan im o c no s c mt t chc tp th ch ngha to ra, hoc cc quan iu no chc s ch ng n. Mi tng tc gia o c v cc nh ch hon ton c th c kt qu l o c do ch ngha tp th to ra s hon ton khc cc l tng o c dn n i hi cho ch ngha tp th. Tuy chng ta c th ngh rng, bi v s kht khao mt h thng tp th ch ngha bt ngun t cc ng c o c cao thng, nn mt h thng nh vy phi l mm mng pht sinh cho cc c hnh cao thng nht, thc ra, khng c l do v sao bt k h thng no phi nht thit tng cng cc thuc tnh phng s cho mc ch m n c d kin. Cc quan im o c ch ng s ph thuc mt phn vo cc phm cht dn dt cc c nhn n thnh cng trong mt h thng tp th ch ngha hoc chuyn ch v mt phn vo cc i hi ca b my chuyn ch. y ta phi quay li mt lt vi lp trng c trc khi nh ch cc nh ch dn ch v hnh thnh ch chuyn ch. Trong giai on ny i hi chung v hnh ng nhanh v kin quyt ca chnh ph l nhn t ch ng tnh hnh, s tht vng vi cch gii quyt chm chp v nhiu kh cc th tc dn ch ci lm cho cng vic v cng vic. Chnh lc ngi hoc ng c v mnh v kin quyt lm cho mi vic tri chy l ngi c s hp dn nht. Mnh theo ngha ny c ngha khng n thun l mt a s v s lng tnh phi hiu qu ca a s ngh trng l ci ngi dn tht vng. Ci h tm kim l ai vi s ng h vng chc nh vy truyn nim tin l ng ta c th tin hnh bt k th g ng ta mun. y l

195 lc ng loi mi, c t chc theo kiu qun s, nhy vo. cc nc Trung u cc ng x hi ch ngha lm cho qun chng quen vi cc t chc chnh tr c c tnh na-qun s nhm thu ht cng nhiu cuc sng ring ca cc ng vin cng tt. Tt c ci c mun l cho mt nhm quyn lc p o thc hin nguyn tc y hn na, kim sc mnh khng cc l phiu c m bo ca s khng l cc thnh vin ti cc cuc bu c khng thng xuyn m s ng h tuyt i v hon ton ca mt nhm nh hn nhng c t chc chu o hn. C may p t mt ch chuyn ch ln ton b nhn dn ph thuc vo lnh t u tin t tp c quanh mnh mt nhm sn sng t nguyn phc tng k lut chuyn ch m h p t bng v lc ln nhng ngi cn li. Mc d cc ng x hi ch ngha c sc mnh thc hin mi th nu h phi dng n v lc, h do d lm vy. H khng bit l t cho mnh mt nhim v m ch mt k tn nhn sn sng khng m xa n cc ro cn v o c c chp nhn mi c th thc hin. Rng ch ngha x hi c th c a vo thc tin ch vi cc phng php m hu ht nhng ngi x hi ch ngha khng tn thnh, tt nhin, l mt bi hc c nhiu nh ci cch x hi hc trong qu kh. Cc ng x hi ch ngha c b cm on bi cc l tng dn ch ca h; h khng c tnh tn nhn cn thit cho vic thc hin nhim v h chn. Tht c trng l c c ln Italy thnh cng ca ch ngha pht xt xy ra sau khi cc ng x hi ch ngha t chi nm trch nghim ca chnh ph. H khng sn lng ton tm p dng cc phng php m h ch ng. H vn hi vng vo php mu ca a s ng v mt k hoch c bit t chc ton b x hi; nhng ngi khc li hc c ri bi hc l trong mt x hi k hoch ho vn khng cn l v ci m a s nhn dn tn thnh, m l nhm duy nht ln nht l nhm no m thnh vin ca n tn thnh l lm

cho nh hng thng nht ca mi th l c th; hoc, nu khng c nhm ln no nh vy thc thi cc quan im y, th lm sao c th to ra v ai s thnh cng trong to lp ra n. C ba l do ch yu v sao mt nhm ng v mnh nh vy vi cc quan im kh ng u li khng chc c lp bi cc phn t tt nht thay cho cc phn t ti t nht ca bt k x hi no. Theo cc tiu chun ca chng ta cc nguyn tc trn c s mt nhm nh vy c la chn s hu nh l hon ton tiu cc ng b bc b. Trong trng hp th nht, c l ng rng, nhn chung, s gio dc v s hiu bit ca cc c nhn cng cao, th quan im v s thch ca h cng khc bit v cng t kh nng h thng nht v mt h th bc c bit v gi tr. Mt h qu ca iu ny l nu chng ta mun tm mt mc cao v s ng u v cch nhn ging nhau, chng ta phi xung cc khu vc c tiu chun o c v hiu bit thp hn ni cc bn nng v s thch nguyn thu v tm thng hn thnh hnh. iu ny khng c ngha rng a s nhn dn c tiu chun o c thp; n ch n thun c ngha rng nhm ln nht ca ngi dn m cc gi tr ca h l rt ging nhau l nhm ca nhng ngi c tiu chun o c thp. Chnh, nh th, mu s chung thp nht l ci lin hp ng ngi dn nht. Nu cn n mt nhm ng, mnh p t quan im ca h v cc gi tr ca cuc sng ln nhng ngi cn li, n chng bao gi s l nhng ngi vi nhng s thch rt khc bit v pht trin- n s l nhng ngi to thnh qun chng theo ngha xc phm ca t, nhng ngi t c o v c lp nht, nhng ngi s c kh nng t sc nng s lng ca mnh vo sau cc l tng ring ca h. Tuy vy, nu mt nh c ti phi da hon ton vo nhng ngi m cc bn nng n s v nguyn thu ca h rt ging nhau, s lng ca h s hu nh khng to ra sc nng cn thit cho n lc ca h. Hn ta s phi tng s

197 lng ca mnh bng bin i nhiu ngi hn sang cng tn ngng n gin ny. Ti y nguyn tc tiu cc th hai v la chn gp phn: hn s c kh nng nhn c s ng h ca tt c nhng ngi d bo v c tin, nhng ngi khng c nim tin vng mnh ca ring mnh nhng sn sng chp nhn mt h thng c sn v cc gi tr ch cn n c nhai i nhai li vo tai h to v thng xuyn. Nhng ngi, m cc tng m h v c hnh thnh mt cch khng hon ho ca h d b nh hng v s say m v xc cm ca h sn sng dng tro, l nhng ngi s do ng vo hng ng ca ng chuyn ch. Chnh trong mi lin kt vi n lc c ch ca k m dn lo luyn gn kt mt khi c kt cht v ng u ca nhng ngi ng h vi nhau m nhn t la chn tiu cc th ba v c l quan trng nht bt u c tc dng. C l hu nh l mt qui lut v bn tnh con ngi rng d, i vi ngi dn, thng nht v mt chng trnh mang tnh ph nh - v lng cm th k ch, v ghen t nhng ngi kh gi - hn bt k nhim v tch cc no. S tri ngc gia chng ta v bn chng, s u tranh ph bin chng li nhng ngi ngoi nhm, dng nh l mt thnh phn thit yu trong bt k tn ngng no ci s gn kt cht ch mt nhm li vi nhau cho hnh ng chung. V vy n lun lun c dng bi nhng ngi tm kim, khng n thun s ng h cho mt chnh sch, m l lng trung thnh hon ton ca cc m ng khng l. Theo quan im ca h n c li th to ln cho h c quyn t do hnh ng ln hn so vi hu nh bt k chng trnh tch cc no. K th, bt lun k th bn trong, nh ngi Do Thi hay kulak, a ch, hoc k th bn ngoi, dng nh l mt ci tt yu khng th thiu c trong kho tng v kh ca mt th lnh chuyn ch. Rng c l nhng ngi Do Thi nhng ngi tr thnh k th cho n khi v tr ca h c cc nhm ti phit chim, l kt qu ca s on gin chng t bn ch

ngha m ton b phong tro da vo khng t hn s la chn kulak Nga. c v o ngi Do Thi b coi l i din ca ch ngha t bn bi v s khng thch theo truyn thng ca cc tng lp ln dn c i vi s theo ui cc ngh thng mi cc ngh ny cho mt nhm thc t b loi khi cc ngh c knh trng hn c th tip cn. L chuyn c v cc chng tc ngoi lai ch c nhn vo lm cc ngh t c knh trng v sau b cm ght cn nhiu hn v hnh ngh . S thc rng Ch ngha bi Do Thi v chng-Ch ngha t bn c c xut x t cng mt ngun gc l rt quan trng i vi vic hiu ci g din ra , nhng iu ny him khi c nhng ngi quan st nc ngoi thu hiu. Coi khuynh hng ph qut ca chnh sch tp th ch ngha tr thnh dn tc ch ngha nh hon ton do s cn thit m bo s ng h khng do d s c th b qua mt nhn t khc khng km quan trng. Thc vy, c th nghi ng liu bt k ai c th tng tng ra mt cch thc t mt chng trnh tp th ch ngha khc hn phc v cho mt nhm hn ch hay khng, liu ch ngha tp th c th tn ti trong bt k hnh thc khc hn hnh thc no ca ch ngha phn lp, bt k l ch ngha dn tc, ch ngha phn bit chng tc, hoc ch ngha giai cp, hay khng. Lng tin vo cng ng mc ch v li ch vi bn hu dng nh gi nh trc mt mc ging nhau v cch nhn v t duy ln hn mc tn ti gia nhng ngi vi nhau n thun nh nhng con ngi. Nu cc thnh vin khc ca mt nhm khng th bit nhau vi t cch c nhn, h phi ch t l cng loi nh nhng ngi xung quanh chng ta, ngh v ni theo cng cch v v cng cc th, cho chng ta c th gn b cht ch vi h. Ch ngha tp th qui m ton cu dng nh l khng th hnh dung ra c- tr phc v cho mt tng lp u t nh thng tr. N chc chn s gy ra cc vn khng ch v k thut, m trc ht, v o c m chng ai

199 trong nhng ngi x hi ch ngha ca chng ta mun i mt. Nu ngi v sn Anh, th d, c quyn hng phn ngang nhau v thu nhp hin nay c xut x t cc ngun vn ca t nc mnh, v quyn kim sot vic s dng chng, bi v chng l kt qu ca s bc lt, th cng trn nguyn tc y tt c nhng ngi n s c quyn hng khng ch thu nhp t m c quyn s dng phn tng ng vn ca Vng Quc Anh. Nhng nhng ngi x hi ch ngha d tnh nghim tc v phn chia ng u cc ngun vn hin thi gia cc dn tc trn th gii th no? Tt c h u coi vn nh khng thuc nhn loi m thuc quc gia- mc d ngay c trong phm vi quc gia t ngi dm ch trng rng cc khu vc giu hn phi b tc ot mt phn t liu sn xut ca h gip cc khu vc ngho hn. Ci m nhng ngi x hi ch ngha tuyn b nh mt ngha v i vi cc thnh vin ca cc quc gia hin ti th h khng sn sng ban cho ngi nc ngoi. T quan im tp th ch ngha nht qun nhng i hi ca cc quc gia ngho i vi s phn chia mi ca th gii l hon ton c bin minh - mc d, nu p dng mt cch nht qun, th nhng quc gia ln ting nht i hi n s b n lm hi hu nh chng km cc quc gia giu c. V vy, h thn trng khng t c s cho i hi ca mnh trn bt k nguyn tc bnh ng no m trn nng lc t cho l cao hn ca h t chc nhng ngi khc. Mt trong nhng mu thun c hu ca trit l tp th ch ngha l, tuy bn thn n da vo o c m ch ngha c nhn to ra, n c th p dng ch trong phm vi mt nhm tng i nh. Rng ch ngha x hi chng no cn l l thuyt n mang tnh quc t ch ngha, nhng ngay khi c a vo thc tin, bt lun Nga hay c, n tr thnh dn tc ch ngha mt cch mnh lit, l mt trong nhng l do v sao ch ngha x hi t do nh hu ht ngi dn th gii Phng Ty hnh dung ch n thun mang tnh l thuyt, trong khi thc tin ca ch ngha x hi

 mi ni u l chuyn ch.67 Ch ngha tp th khng c ch cho ch ngha nhn o rng m ca ch ngha t do m ch c ch cho ch ngha bit lp chuyn ch hn hp. Nu cng ng hoc quc gia ng trn c nhn, nu n c cc mc ch ring ca mnh c lp vi v cao hn cc mc ch ca cc c nhn, th ch c cc c nhn hot ng v cng mc ch y c th c coi l cc thnh vin ca cng ng. Mt hu qu tt yu ca quan im ny l mt c nhn c tn trng ch khi l thnh vin ca nhm, tc l, ch nu v trong chng mc m c nhn hot ng v cc mc ch chung c tha nhn, v rng ton b chn gi tr ca ngi bt ngun ch t t cch thnh vin ny ch khng n thun t vic l con ngi. Thc vy, chnh cc khi nim v nhn o v bi vy v bt k hnh thc no ca ch ngha quc t hon ton l cc sn phm ca quan im c nhn ch ngha ca con ngi, v khng th c ch cho chng trong mt h thng t tng tp th.68 Ngoi s thc cn bn l cng ng ca ch ngha tp th c th m rng ch mc m s thng nht v mc ch ca cc c nhn tn ti hoc c th to ra, vi nhn t gp phn khc tng cng khuynh hng ca ch ngha tp th tr thnh c bit ch ngha v ring bit. Trong s ny, mt trong nhng ci quan trng nht l s kht khao ca c nhn ng nht mnh vi nhm rt thng xuyn l kt qu ca mt cm nhn v s thp hn v v vy i hi ca
67

i chiu vi tho lun by gi ng lm bi hc trong Socialism, National or International? (1942) ca Franz Borkenau.

Chnh hon ton trong tinh thn ca ch ngha tp th khi Nietzsche khin Zarathustra ni: C ngn mc tiu tn ti cho n nay, cho c ngn ngi sng. Nhng vn cha c xing xch cho c ngn ci c, vn thiu mt mc ch. Loi ngi vn cha c mc ch no. Nhng hy ni cho ti, ti cu xin, ngi anh em; nu mc ch khng c i vi nhn loi, phi chng khng c bn thn nhn loi?

68

201 anh ta s c tho mn ch nu t cch thnh vin ca nhm cho anh ta tnh u vit no trn nhng ngi ngoi. i khi, dng nh, chnh s thc rng nhng bn nng hung d ny m c nhn bit mnh phi hn ch trong phm vi nhm li c th c tm t do trong hnh ng i vi ngi ngoi, tr thnh mt s khch l na ho ng bn sc c nhn vo bn sc ca nhm. C s tht su sc c by t trong tiu bi bo ca Reinhold Niebuhr Moral Man and Immoral Society [Con ngi o c v X hi phi o c]- d cho chng ta t theo ng trong cc kt lun ng rt ra t lun vn ca mnh. Thc vy, nh ng ni ch khc, c chiu hng gia tng gia nhng ngi hin i cho rng mnh c o c bi v h chuyn s i bi ca mnh cho cc nhm ln hn v ln hn.69 Hnh ng nhn danh mt nhm dng nh gii phng con ngi khi nhiu kim ch o c, nhng kim ch iu khin ng x ca h nh nhng c nhn trong phm vi nhm. Thi hon ton i lp m hu ht cc nh k hoch c i vi ch ngha quc t cn c gii thch thm bi s thc l trong th gii hin ti tt c cc mi lin h ca mt nhm vi bn ngoi l nhng cn tr i vi vic k hoch ho hu hiu lnh vc trong h c th c th. Cho nn khng ngu nhin l, nh bin tp vin ca mt trong nhng nghin cu tp th ton din nht v k hoch ho nhn ra vi s chn nn, Hu ht cc nh k hoch u l nhng ngi dn tc ch ngha hng chin u.70 Thin hng dn tc ch ngha v quc ch ngha ca cc nh k hoch x hi ch ngha, ph bin hn nhiu so vi ni chung c nhn ra, l khng lun lun trng trn
69

E. H. Carr, The Twenty Years Crisis (1941), p. 203 trch dn t mt bi bo ca Dr. Niebuhr

70

Findlay Mackenzie (ed.), Planned Society, Yesterday, Today, Tomorrow: A Symposium (1937), p. xx.

nh, th d, trong trng hp ca ng b Webb v ca mt s nhng ngi Fabian trc kia, vi h s hng hi cho k hoch ho kt hp mt cch c trng vi s sng khnh cc n v chnh tr ln v hng mnh v s khinh mit quc gia nh. S gia lie Halvy, ni v ng b Webb khi ng ln u tin bit h bn mi nm trc, ghi nhn rng ch ngha x hi ca h l phn t do mt cch su sc. H khng ght cc ng vin ng Bo th (Tory), thc ra ng b ta cc k nhn hu vi h, v khng h nhn t vi Ch ngha T do ca Gladston. l thi k Chin tranh Boer [ngi Phi gc H Lan] v c nhng ngi t do tn tin ln nhng ngi bt u thnh lp ng Lao ng ng h ho phng nhng ngi Boer chng li Ch ngha quc Anh, nhn danh t do v nhn o. Nhng ng b Webb v bn ca h, Bernard Shaw, ng ring ra. H ph trng tnh quc ch ngha ca mnh. S c lp ca cc quc gia nh c th c ngha g i vi ngi t do c nhn ch ngha. N chng c ngha g i vi nhng ngi tp th ch ngha nh h. Ti vn c th nghe Sidney Webb gii thch cho ti rng tng lai thuc v cc i quc gia hnh chnh, ni cc quan chc cai tr v cnh st gi trt t. V ch khc lie Halvy trch dn George Bernard Shaw, l l, cng khong thi gian y, rng th gi tt yu l thuc v cc quc gia ln v hng mnh; v cc quc gia nh phi trong phm vi bin gii ca mnh hoc b bp cht.71 Ti trch dn y chi tit cc on ny, cc on khng lm ai ngc nhin trong m t nhng t tin ngi c ca Ch ngha x hi Quc gia, bi v chng cung cp mt th d rt c trng v s ca ngi quyn lc, iu d dn t ch ngha x hi sang ch ngha dn tc v nh hng su sc n cc quan im o c ca tt c nhng ngi theo ch ngha tp th. Trong chng mc lin quan
71

lie Halvy, LEre des tyrannies (Paris, 1938), p. 217, v History of the English People, Epilogue, I, 105-6

203 n quyn ca cc quc gia nh, Marx v Engels cng chng my hn hu ht nhng ngi kin nh theo ch ngha tp th, v cc quan im i khi c by t v nhng ngi Czech v Ba Lan th ging cc quan im ca nhng ngi X hi ch ngha Quc gia cng thi.72 Trong khi i vi cc trit gia x hi c nhn ch ngha v i ca th k th mi chn, nh i vi mt Lord Acton hoc mt Jacob Burckhardt, xung cho n cc nh x hi ch ngha ng thi, nh Bertrand Russell, nhng ngi tha k truyn thng t do, bn thn quyn lc lun t ra l rt tai hi, cn i vi ngi theo ch ngha tp th nghim ngt th bn thn n l mt mc ch. Khng ch rng, nh Russell m t rt kho, s kht khao t chc cuc sng x hi theo mt k hoch nht th bt ngun ch yu t kht khao quyn lc.73 N thm ch nhiu hn l kt qu ca s thc rng, t c mc ch ca h, nhng ngi theo ch ngha tp th phi to ra quyn lc- quyn lc trn con ngi c ngi khc s dng- c ln cha tng bit n trc y, v rng thnh cng ca h s ph thuc vo mc m h t c quyn lc nh vy. iu ny vn cn ng ngay c du cho nhiu nh x hi ch ngha t do c hng dn trong n lc ca h bi o tng bi thm rng bng cch tc ot cc c nhn khi quyn lc m h c trong mt h thng c nhn ch ngha, v bng cch chuyn quyn lc ny cho x hi, h c th bng cch y tiu dit quyn lc. Ci m tt c nhng ngi l l theo kiu ny b qua l, bng cch tp trung quyn lc sao cho n c th c dng phc v cho mt k hoch duy nht, n khng ch c chuyn m c nng cao v hn; rng, bng cch hp nht vo tay ca mt c
72

i snh, Karl Marx, Revolution and Counter-revolution, v th ca Engels gii Marx ngy 23-5-1851. Bertrand Russell, The Scientific Outlook (1931), p. 211.

73

quan duy nht quyn lc m trc do nhiu c nhn c lp nm gi, quyn lc c to ra ln hn v s ln quyn lc tng tn ti trc , c nh hng su rng n mc hu nh l mt loi quyn lc khc. Hon ton sai khi i lc c l l rng quyn lc to ln do u ban k hoch ho trung ng hnh s s khng ln hn quyn lc c hnh s mt cch tp th bi cc hi ng qun tr t nhn.74 Trong mt x hi cnh tranh, khng ai c th c thm ch mt phn nh ca quyn lc m u ban k hoch x hi ch ngha c, v nu khng ai c th dng quyn lc mt cch c thc, th ch l lm dng t khi khng nh rng n tu thuc vo tt c cc nh t bn ch ngha kt hp li vi nhau.75 ch l chi ch ni v quyn lc c hnh s mt cch tp th bi cc hi ng qun tr t nhn chng no h khng kt hp trong hnh ng c phi hp- iu, tt nhin, s c ngha l ht cnh tranh v l s to lp mt nn kinh t k hoch ho. Chia tch hoc phn quyn hoc phi tp trung ho tt yu lm gim tng s tuyt i ca quyn lc, v h thng cnh tranh l h thng duy nht c thit k ti thiu ho quyn lc hnh s bi con ngi ln con ngi bng phi tp trung ho. Chng ta thy trc y s tch cc mc tiu kinh t v chnh tr l mt m bo thit yu cho quyn t do ra sao v do n b tt c nhng ngi theo ch ngha tp th tn cng th no. By gi chng ta phi thm vo iu ny rng
B. E. Lippincott, trong Dn nhp ca ng i vi Oscar Lange v F. M. Taylor, On the Economic Theory of Socialism (Minneapolis, 1938), p. 35. Chng ta khng c php mnh b mc la bi s thc rng t quyn lc, ngoi ngha trong n c dng lin quan n con ngi, n cng c dng theo ngha phi nhn cch (hoc ng hn l nhn cch ho) cho bt k nguyn nhn xc nh no. Tt nhin, s lun c ci g xc nh mi th xy ra, v theo ngha ny tng quyn lc ang tn ti phi lun lun nh nhau. Nhng iu ny khng ng vi quyn lc c con ngi nm mt cch ch .
75 74

205 s thay th quyn lc chnh tr cho quyn lc kinh t thng c i hi ngy nay tt yu c ngha l s thay th quyn lc m khng c s trn thot cho mt quyn lc lun lun c hn ch. Ci c gi l quyn lc kinh t, trong khi n c th l mt cng c p bc, nm trong tay nhng c nhn t nhn, chng bao gi l quyn lc trn c cuc i ca mt ngi. Nhng c tp trung nh mt cng c ca quyn lc chnh tr n to ra mt ph thuc khng th phn bit c vi cnh n l. T hai nt chnh ca mi h thng tp th ch ngha, nhu cu v mt h thng cc mc ch c chp nhn chung ca nhm v kht khao ti thng trao ti a quyn lc cho nhm nhm t cc mc ch ny, to ra mt h thng o c xc nh, mt s im trng hp v cc im khc tri ngc kch lit vi h thng ca chng ta- nhng khc n mt im lm cho ng ng liu c th gi l o c hay khng: rng n khng cho lng tm c nhn t do p dng cc qui tc ring v thm ch khng bit bt k qui tc chung no m c nhn cn phi c hoc c php tun th trong mi trng hp. iu ny lm cho o c tp th ch ngha rt khc ci m chng ta bit n nh o c n ni chng ta thy kh pht hin ra bt k nguyn tc no trong , m n du sao vn c. S khc nhau ca nguyn tc l ht nh chng ta xem xt trong mi quan h vi Php Tr. Ging nh lut hnh thc, cc qui tc o c c nhn ch ngha, du cho chng c th khng chnh xc n u trong nhiu kha cnh, l ph bin v tuyt i; chng qui nh hay cm mt loi hnh ng chung bt lun trong hon cnh c bit mc ch cui cng l tt hay xu. La o hay n cp, tra tn hoc tit l b mt, c cho l xu, bt lun liu trong mt trng hp c bit c bt k tai hi no do n gy ra hay khng. C vic l mt trng hp cho trc khng ai c th b thit thi, ln hnh ng nh vy c tin hnh v bt k mc ch cao c no, cng khng lm thay i s thc

rng n l xu. Mc d i khi chng ta buc phi la chn gia nhng ci xu, chng vn l xu. Nguyn tc rng mc ch bin minh cho phng tin c coi l s ph nhn mi o c trong o l c nhn ch ngha. Trong o l tp th ch ngha n tt yu tr thnh qui tc ti cao; ng l chng c g m ngi kin nh ch ngha tp th khng c sn sng lm nu n phc v cho li ch ca ton b, bi v li ch ca ton b i vi anh ta l tiu chun duy nht v phi lm ci g. Raison dtat*, trong o l tp th ch ngha tm c cch trnh by r rng nht, khng bit gii hn no khc ngoi gii hn do tnh thit thc a ra - s thch hp ca hnh ng c bit cho mc ch c xem xt. V ci m raison dtat khng nh lin quan n quan h gia cc nc khc nhau cng p dng ngang nhau cho quan h gia cc c nhn khc nhau trong phm vi quc gia tp th ch ngha. Khng th c gi hn i vi ci m cng dn ca n phi sn sng lm, khng hnh ng no m lng tm c cn anh ta khi vi phm, nu cn thit cho mt mc ch m cng ng nu ra hoc do cc thng cp lnh cho anh ta phi t. S thiu vng cc qui tc hnh thc tuyt i trong o l tp th ch ngha, tt nhin, khng c ngha l khng c mt s thi quen c nhn m mt cng ng tp th ch ngha s khuyn khch v cc thi quen khc khng c khuyn khch. Hon ton ngc li; n quan tm hn nhiu n cc thi quen sinh hot c nhn so vi mt cng ng c nhn ch ngha. l mt thnh vin hu ch ca mt cng ng tp th ch ngha i hi cc phm cht rt xc nh phi c cng c bng rn luyn lin tc. L do, v sao chng ta t tn cho cc phm cht ny l cc thi quen hu ch v kh c th m t chng nh cc c hnh o c, l c nhn chng bao gi c th c php t cc
*

L do ca nh nc

207 qui tc ny ln trn bt k lnh r rng no hoc chng tr thnh mt tr ngi cho cho vic t c bt k mc ch c bit no ca cng ng mnh. Chng ch phc v, nh th, cho vic lp bt k l hng m cc lnh trc tip hoc s ch nh cc mc tiu c bit c th st, nhng chng chng bao gi c th bin minh cho mt mu thun vi ch ca nh chc trch. Nhng khc bit, gia cc c hnh s tip tc c qu trng trong mt h thng tp th ch ngha v nhng c hnh s mt i, c minh ho tt bi s so snh cc c hnh m ngay c cc k th ti t nht ca h tha nhn nhng ngi c, hoc ng hn ngi Ph in hnh, c, v nhng c hnh m h thng ngh l h thiu v v chng nhng ngi Anh, vi s bin minh no , thng t ho l hn hn. t ngi ph nhn rng nhng ngi c nhn tng th l nhng ngi chm ch v c k lut, cn thn v nng ng n mc tn nhn, tn tm v ngay thng trong bt k nhim v no m h gnh vc; rng h c thc mnh v trt t, ngha v, v s tun th nghim i vi nh chc trch; v rng h thng chng t s sn sng cao c hi sinh c nhn v c lng dng cm ln trong mi nguy him n thn th. Tt c cc c tnh ny lm cho ngi c l mt cng c hu hiu tin hnh nhim v c n nh, v do h c nui dng cn thn trong quc gia Ph c v trong ch c (Reich) mi do Ph p o. Ci m ngi c in hnh thng ngh h thiu l cc c hnh c nhn ch ngha v khoan dung v tn trng cc c nhn khc v kin ca h, v s c lp tinh thn v v c tnh ngay thng v sn sng bo v nim tin vng chc ca ring mnh i vi mt thng cp, do thng c thc rng h thiu, m bn thn nhng ngi c gi l Zivilcourage*, v s quan tm n ngi yu v yu ui, v v vic rng ngi kho mnh coi khinh v khng thch quyn lc m ch c truyn thng c ca t do
*

Lng dng cm cng dn

c nhn mi to ra. H dng nh cng km trong nhng c tnh nh nhng rt quan trng nhng phm cht to thun li cho s giao tip gia con ngi trong mt x hi t do: tnh thn thin v hi hc, tnh khim tn c nhn, v s tn trng s ring t v lng tin vo nh tt ca hng xm. Sau ci m chng ta ni s khng ngc nhin l nhng c hnh c nhn ch ngha ny ng thi l cc c hnh x hi- cc c hnh lm m cc quan h x hi, lm cho kim sot t trn xung t cn thit v ng thi kh hn. Chng l cc c hnh pht trin ni loi x hi c nhn ch ngha hoc thng mi hng thnh v do thiu khi loi x hi tp th ch ngha hoc qun s p o- mt s khc bit c th, hoc , c nhn ra gia cc vng khc nhau ca c cng nh ci by gi tr thnh quan im thng tr c v cc c hnh c trng ca Phng Ty. t nht, cho n gn y, nhng phn ca nc c b tc ng lu nht ca cc lc lng khai ho v thng mi, cc th trn thng mi c min nam v min ty v cc th trn Hanse, cc nim o c c l rt ging vi nim ca nhng ngi Phng Ty so vi nhng ci hin nay p o tt c nc c. Tuy vy, s rt khng cng bng coi a s nhn dn ca nc chuyn ch l khng c s nhit tnh o c bi v h hon ton ng h mt h thng m vi chng ta dng nh l s ph nhn hu ht cc gi tr o c. i vi i a s h c l iu ngc li l ng: cng ca nhng xc cm o ng ng sau mt phong tro ging nh ca Ch ngha x hi Quc gia hoc ch ngha cng sn c l c th so snh ch vi cng xc cm ca cc phong tro tn gio ln trong lch s. Mt khi tha nhn rng c nhn n thun ch l mt cng c phc v cho cc mc ch ca thc th cao hn c gi l x hi hoc quc gia, th hu ht cc nt c trng ca cc ch chuyn ch m chng ta kinh tm tt yu ny sinh. Nhn t quan im tp th ch ngha, s n p khng khoan nhng v tn

209 bo s bt ng quan im, s coi thng hon ton i sng v hnh phc c nhn, l nhng h qu thit yu v khng trnh khi ca tin ny, v ngi theo ch ngha tp th c th chp nhn iu ny v ng thi cho rng h thng ca mnh l u vit hn h thng trong cc quyn li ch k ca c nhn c php cn tr s thc hin y cc mc ch m cng ng theo ui. Khi cc trit gia c khng bit bao nhiu ln by t s phn u cho hnh phc c nhn l phi o c v ch vic thc hin ngha v c p t l ng ca ngi, h hon ton chn thnh, mc d iu ny l kh hiu vi nhng ngi c nui dng trong mt truyn thng khc. u c mt mc ch chung quan trng hn tt c, th chng c ch cho bt k o c hoc qui tc chung no. mc hn ch bn thn chng ta tri nghim iu ny trong thi chin. Nhng ngay c chin tranh v him ho ln nht ch dn n mt cch tip cn rt nh ti ch ngha chuyn ch cc nc dn ch, ch t rt t cc gi tr khc sang mt bn phc v cho mc ch duy nht. Nhng ni mt vi mc ch c th ng tr ton b x hi, khng trnh khi l i khi s tn c c th tr thnh mt nhim v; v cc hnh ng lm kinh hong mi cm xc ca chng ta, nh bn con tin hoc git ngi gi hay ngi m yu, phi c coi n thun nh th on cn thit; rng vic nh tn gc v y i cng bch hng trm ngn ngi phi tr thnh mt cng c chnh sch c hu ht mi ngi chp nhn tr cc nn nhn; hoc nhng gi ging gi ca s cng bc con gi tng qun cho mc ch gy ging c th c d nh mt cch nghim tc. Lun c trong con mt ca ngi tp th ch ngha mt mc tiu ln hn m cc hnh ng ny phc v v i vi anh ta n bin minh cho chng bi v theo ui mc ch chung ca x hi khng th bit gii hn no v bt k quyn hoc gi tr no ca bt k ai. Nhng trong khi i vi s ng cng dn ca mt quc gia chuyn ch thng c s hin dng v t cho mt l

tng, du cho l ci lm chng ta kinh tm, ci lm cho h chp nhn v thm ch tin hnh nhng hnh ng nh vy, iu ny khng th bo cha cho nhng ngi ch o chnh sch. l mt ngi tr gip hu hiu trong iu hnh mt quc gia chuyn ch, khng l mt ngi phi sn sng chp nhn s bin h b ngoi ca cc hnh ng tin; bn thn anh ta phi sn sng vi phm mi qui tc o c m anh ta tng bit, nu iu ny t ra cn thit t mc ch t ra cho anh ta. V lnh t ti cao l ngi duy nht xc nh cc mc ch, cc cng c ca ng ta khng c c nhn thc ti li o c ring no. H, trn ht, phi hon ton tn tu vi c nhn lnh t; nhng ngay sau vic quan trng nht ny h phi hon ton v lng v ng c kh nng lm mi th. H phi khng c l tng ring no m h mun thc hin; khng c tng no v ci ng ci sai c th gy tr ngi cho cc nh ca lnh t. Nh vy v cc v tr quyn lc c t hp dn nhng ngi c lng tin o c thuc loi m trong qu kh hng dn ngi dn Chu u, c t c th n b cho s ng tm ca nhiu nhim v c bit, v c t c hi lm va lng bt k kht vng l tng ho hn no, n b cho ri ro khng th ph nhn, cho hi sinh hu ht khoi lc ca cuc sng ring t v ca s c lp c nhn m cc chc v c trng trch cao ko theo. S thch duy nht c tho mn l mi v quyn lc theo ngha en v khoi cm c tun theo v c l mt phn ca c my quyn lc khng l chy trn tru m tt c cc th khc phi nhng ng. Tuy trong khi c t thuyt phc nhng ngi tt theo tiu chun ca chng ta mong c c cc v tr lnh o trong b my chuyn ch, v c nhiu cn tr h, th li s c cc c hi c bit cho nhng k tn nhn v v lim s. S c cc cng vic cn phi lm m s xu xa ca chng th chng ai nghi ng, nhng phi c lm phc v cho mc ch cao hn no , v phi c thc hin vi s hiu qu v thnh tho ht nh cc nhim v khc.

211 V v s cn n cc hnh ng xu m tt c nhng ngi vn cn b nh hng bi o c truyn thng s khng sn lng thc hin, s sn sng lm vic xu xa tr thnh mt con ng thng tin v ti quyn lc. Cc v tr trong mt x hi chuyn ch trong nht thit phi thc hnh tn bo v hm do, la di v do thm c ch tm, l rt nhiu. C Gestapo ln ban qun l ca mt tri tp trung, c B Tuyn Truyn ln S.A. hoc S.S. (hoc cc t chc tng t ca Italy hay Nga), chng phi l ch thch hp cho s dng tnh cm con ngi. Th m chnh qua cc v tr ging nh th m con ng ti cc v tr cao nht dn n. Tht qu ng khi mt nh kinh t hc M xut sc kt lun t mt lng tin tng t s lit k ngn gn cc ngha v ca mt quc gia tp th ch ngha rng h phi lm nhng vic ny bt lun h mun hay khng: v xc sut nhng ngi nm quyn lc l nhng ngi khng mun chim v hnh s quyn lc l ngang mc nh xc sut mt ngi cc k du hin s nhn vic lm trm hnh h n l trong mt n in n l.76 Chng ta khng th, tuy vy, nghin cu mi mt ch ny y. Vn la chn cc nh lnh o gn b vi vn rng ln v la chn theo cc kin, hoc ng hn theo s sn sng m mt ngi tun theo mt tp lin tc thay i ca cc hc thuyt. V iu ny dn chng ta n mt trong nhng nt c trng nht ca ch ngha chuyn ch: quan h ca n vi, v nh hng ca n ti, tt c cc c hnh c lit di tiu chung v tnh trung thc.

76

Gio s Frank H. Knight trong Journal of Political Economy, December, 1938, p. 869.

11
S Kt liu ca S tht
Tht quan trng l vic quc hu ho t duy tin trin mi ni pari passu* vi quc hu ho cng nghip. - E. H. CARR

ch hiu qu nht lm cho mi ngi phc v cho mt h thng duy nht cc mc ch m k hoch x hi hng ti l lm cho mi ngi tin vo cc mc ch . lm cho mt h thng chuyn ch hot ng c hiu qu, l khng khi buc mi ngi hot ng cho cng cc mc ch. Rt quan trng l ngi dn phi i ti coi chng nh cc mc ch ca ring h. Mc d lng tin phi c chn cho ngi dn v p t ln h, chng phi tr thnh lng tin ca h, mt tn iu c chp nhn ph bin lm cho cc c nhn hot ng t pht cng nhiu cng tt theo cch m nh k hoch mun. Nu cm gic v n p cc nc chuyn ch nhn chung rt t gay gt nh hu ht ngi dn cc nc t do hnh dung, chnh l v cc chnh ph chuyn ch thnh cng mc cao lm cho ngi dn ngh nh h mun ngi dn phi ngh. iu ny, tt nhin, do nhiu hnh thc tuyn truyn khc nhau gy ra. K thut ca n hin nay l qu quen thuc n mc chng ta chng cn ni my v n. im duy nht cn nhn mnh l c bn thn s tuyn truyn ln nhng k thut c p dng chng phi l ring bit cho ch ngha chuyn ch v rng ci lm thay i hon ton bn cht v kt qu ca n n nh vy trong mt quc gia chuyn ch chnh l tt c cc c quan tuyn truyn u phc v cho
t l; mc ngang nhau.

213 cng mc ch- rng tt c cc cng c tuyn truyn u c phi hp tc ng n cc c nhn theo cng mt hng v to ra Gleichschaltung* c trng ca mi tm tr. Kt qu l, nh hng ca tuyn truyn cc nc chuyn ch l khc khng ch v ln m v tnh cht vi tuyn truyn do cc c quan c lp v cnh tranh nhau tin hnh cho cc mc ch khc nhau. Nu tt c ngun lc v thng tin hin hnh tht s nm di s kim sot duy nht, th chng cn l vn n thun thuyt phc v ci ny ci n na. Nh tuyn truyn ti ba khi c nng lc nho nn tm tr ca h theo bt k hng no ng ta chn, v thm ch nhng ngi thng minh nht v c lp nht cng khng th hon ton thot khi nh hng nu h t lu b c lp khi tt c cc ngun thng tin khc. Trong khi cc quc gia chuyn ch a v ny ca tuyn truyn cho n quyn lc v song trn tm tr con ngi, cc tc ng o c c bit ny sinh khng t k thut m t i tng v phm vi ca tuyn truyn chuyn ch. Nu n c th c gii hn truyn b cho ngi dn ton b h thng gi tr m n lc x hi hng ti, th tuyn truyn s n thun ch tiu biu cho s biu th ring ca cc nt c trng v o c tp th ch ngha m chng ta xem xt ri. Nu gi nh i tng ca n ch l dy ngi dn mt qui tc o c xc nh v ton din, th vn s ch l qui tc o c ny l tt hay xu m thi. Chng ta thy rng qui tc o c ca mt x hi chuyn ch khng chc hp dn i vi chng ta, rng ngay c phn u cho bnh ng bng cng c ca mt nn kinh t ch huy c th ch to ra s bt bnh ng p buc mt cch chnh thng- mt quyt nh c on v a v ca mi c nhn trong mt trt t th bc mi v rng hu ht cc yu t nhn o ca o c chng ta, tn trng i sng con ngi, lu
T ting c c th dch l iu chuyn, thng c hiu l qu trnh t chc ch chuyn ch bng cch loi b mi loi i th v xy dng cc t chc theo thc h Quc X, mt qu trnh ci to.
*

tm n nhng ngi yu, v n c nhn ni chung, s bin mt. D cho iu ny c th l kinh tm i vi hu ht mi ngi, v mc d n ko theo mt s thay i v tiu chun o c, n khng nht thit hon ton phi o c. Mt s c im ca mt h thng nh vy c th thm ch hp dn i vi cc nh o c hc nghim khc nht c sc thi bo th v t ra c a hn i vi h so vi cc tiu chun mm hn ca mt x hi t do. Cc h qu o c ca tuyn truyn chuyn ch c xem xt by gi, tuy vy, l mt loi thm ch cn su sc hn. N ph hu mi o c bi v n lm xi mn mt trong cc nn tng ca mi o c: nhn thc v v tn trng s tht. T bn cht nhim v ca n, tuyn truyn chuyn ch khng th t gii hn mnh cc gi tr, cc vn v kin v nim tin o c trong c nhn lun lun t nhiu tun theo cc quan im ch ng cng ng ca mnh, m n phi m rng n cc vn s thc m tr c con ngi dnh lu vo theo mt cch khc. iu ny l th, th nht, bi v, thuyt phc ngi dn chp nhn cc gi tr chnh thng, chng phi c bin minh, hoc c chng t l c lin h vi cc gi tr m ngi dn nm c ri, ci thng lin quan n cc khng nh v mi lin h nhn qu gia phng tin v mc ch; v, th hai, bi v s phn bit gia mc ch v phng tin, gia mc tiu c hng ti v cc bin php c tin hnh t n, thc ra l chng bao gi rt dt khot v r rng nh bt k tho lun chung no v cc vn ny c th gi ; v v th, phi lm cho ngi dn tn thnh khng ch cc mc ch cui cng m c cc quan im v cc s thc v kh nng m cc bin php c bit da vo. Chng ta thy rng s tn thnh v qui tc o c y , m h thng ton din bao trm ca cc gi tr l ngm nh trong mt k hoch kinh t, khng tn ti mt x hi t do m s phi c to ra. Nhng chng ta khng c cho rng nh k hoch s tip cn nhim v ca mnh

215 vi thc v nhu cu hoc rng ngay cho l ng ta thc c v n, c th to ra trc mt qui tc ton din. ng ta ch tm hiu v cc mu thun gia cc nhu cu khc nhau khi ng ta tip tc, v phi a ra quyt nh ca mnh khi cn. Qui tc v gi tr hng dn quyt nh ca ng ta khng tn ti in abstracto [mt cch tru tng] trc cc quyt nh phi c a ra; n phi c to ra vi cc quyt nh c bit. Chng ta cng thy s bt lc ny tch vn chung v gi tr khi cc quyt nh c bit lm cho l khng th ra sao mt t chc dn ch, trong khi khng c kh nng quyt nh cc chi tit k thut ca mt k hoch, li xc nh cc gi tr hng dn n. V trong khi nh chc trch k hoch ho s lin tc phi quyt nh cc vn theo nhng phm cht m v chng khng c cc qui tc o c r rng no, n phi bin minh cc quyt nh ca mnh cho nhn dn- hoc, t nht, phi bng cch no lm cho ngi dn tin rng chng l cc quyt nh ng. Mc d nhng ngi c trch nhim ra quyt nh c th c hng dn bi chng g ngoi nh kin, nguyn tc ch o no phi c tuyn b cng khai nu mun cng ng khng ch th ng tun theo m tch cc ng h bin php y. Nhu cu hp l ho ci thch v ci khng thch, nhng ci, do thiu bt c th no khc, phi hng dn nh k hoch trong nhiu quyt nh ca mnh, v nhu cu pht biu cc l do ca mnh dng m chng s hp dn cng nhiu ngi cng tt, s buc ng ta xy dng cc l thuyt, tc l, cc khng nh v cc mi quan h gia cc s thc, nhng ci sau tr thnh mt phn khng tch ri ca hc thuyt cai tr. Qu trnh ny v to ra mt huyn thoi bin minh hnh ng ca ng ta khng cn phi l c thc. Lnh t chuyn ch c th c hng dn ch bi mt s khng a theo bn nng trng thi s vt m ng ta thy v bi mt kht vng to ra mt trt t th bc mi ph hp hn vi quan nim ca ng ta v phm cht; ng ta c th ch bit rng mnh ght nhng ngi Do Thi nhng ngi dng

nh rt thnh cng trong mt trt t khng to cho ng ta mt ch tho ng, v rng ng ta thch v ngng m ngi cao tc vng, nhn vt qu tc ca cc tiu thuyt thi tr ca ng ta. Nh th ng ta s sn sng nm ly cc l thuyt dng nh cung cp mt s bin minh hp l cho cc nh kin m ng ta chia s vi nhiu bn hu. Nh th mt l thuyt gi-khoa hc tr thnh mt phn ca tn iu chnh thng ci mc t nhiu ch o hnh ng ca mi ngi. Hoc s khng thch rng khp i vi vn minh cng nghip v s khao kht lng mn vi cuc sng thn d, cng vi mt tng (c l sai) v gi tr c bit ca nhng ngi dn nng thn nh nhng ngi lnh, to c s cho mt huyn thoi khc: Blut und Boden (Mu v t), by t khng ch cc gi tr cui cng m c mt lot nim tin v nguyn nhn v kt qu m, mt khi chng tr thnh cc l tng ch dn hot ng ca ton cng ng, th khng c nghi ng. Nhu cu v cc hc thuyt chnh thng nh vy vi t cch l mt cng c ch o v tp hp n lc ca ngi dn c cc nh l thuyt khc nhau ca h thng chuyn ch thy trc r rng. S di tr Qu phi ca Plato v cc huyn thoi ca Sorel ph v cho cng mc ch nh hc thuyt chng tc ca nhng k Nazi hoc l thuyt v quc gia hp tc ca Mussolini. Tt c chng u nht thit da trn cc quan im c bit v cc s thc m sau c trau chut vo cc l thuyt khoa hc nhm bin minh cho mt quan im nh trc. Cch hiu qu nht lm cho ngi dn chp nhn tnh hp l ca cc gi tr chng phi phc v l thuyt phc h rng chng thc s l ht nh cc gi tr, hoc t nht nhng ci tt nht trong s , m h lun lun c, nhng trc y khng c hiu hoc nhn ra mt cch ng n. Ngi dn c bo chuyn lng trung thnh ca h t thng c sang thng mi di ci c l thng mi thc ra chnh l ci m bn nng sng sut ca h

217 lun mch bo nhng l ci trc y h ch thy l m. V k thut hu hiu nht cho mc ch ny l dng cc t c nhng thay i ngha ca chng. t c im no ca cc ch chuyn ch cng lc li gy bi ri n vy i vi ngi quan st hi ht v du sao vn rt c trng cho ton b bu khng kh tr tu bng s xuyn tc hon ton ngn ng, bng s thay i ngha ca cc t m vi chng cc l tng ca ch mi c biu l. T chu thit hi nht kha cnh ny, tt nhin, l t t do. l mt t c dng thoi mi trong cc quc gia chuyn ch nh cc ni khc. Thc vy, c th ni thc tnh v phi dng nh mt cnh bo chng ta lun phi cnh gic chng li tt c nhng k quyn r ha vi chng ta New Liberties for Old [T do mi thay cho T do c]77 rng ni no t do nh chng ta hiu b ph hu, th iu ny hu nh lun c tin hnh nhn danh quyn t do mi no c ha cho ngi dn. Ngay c gia chng ta c nhng nh k hoch ha vi chng ta mt quyn t do tp th cho nhm, m bn cht ca n c th thu thp c t s thc rng nhng ngi ch trng n thy cn thit m bo vi chng ta rng ng nhin s xut hin ca quyn t do c k hoch khng c ngha rng tt c [sic] cc dng trc y ca t do phi c hu b. Dr. Karl Mannheim, m t cng trnh78 ca ng cc cu ny c ly ra, t nht cnh bo chng ta rng quan nim v quyn t do theo gng thi i trc l mt tr ngi cho bt k s hiu tht s no ca vn . Nhng vic dng t quyn t do ca ng cng gy lm lc nh t ca ming ca cc nh chnh tr chuyn ch. Ging nh t do ca h, t do tp th m ng rao cho chng ta khng phi l t do ca cc thnh vin x hi m l quyn t do v hn

77 78

y l tiu ca mt cng trnh mi y ca s gia Carl L. Becker. Man and Society in an Age of Reconstruction, p. 377.

ca nh k hoch lm vi x hi ci m ng ta thch.79 l s ln ln ca quyn t do vi quyn lc c a n cc oan. Trong trng hp c bit ny s bp mo ngha ca t , tt nhin, c chun b k bi mt hng di cc trit gia c v, nht l, bi nhiu nh l thuyt ch ngha x hi. Nhng quyn t do-freedom v t do-liberty khng phi l hai t duy nht m ngha ca n b thay i thnh ngc li dng nh cc cng c tuyn truyn chuyn ch. Chng ta cng thy ht vy xy ra vi cc t cng l v lut, quyn v bnh ng. Danh mc c th c m rng cho n khi n bao gm hu nh tt c cc thut ng o c v chnh tr thng dng. Nu ngi ta khng t mnh tri nghim qu trnh ny, th rt kh thy r tm trng i ca thay i ny v ngha ca cc t, s bi ri m n gy ra, v cc ro cn i vi bt k tho lun duy l no m n to ra. Phi tri qua hiu c v sao, nu mt trong hai anh em i theo mt nim tin mi, sau mt thi gian ngn anh ta dng nh ni mt ngn ng khc lm cho giao thip thc s gia h l khng th. V s ln ln tr nn ti t hn bi v s thay i ny v ngha ca cc t m t cc l tng chnh tr khng phi l mt s kin n l m l mt qu trnh lin tc, mt k thut c s dng mt cch c thc hoc v tnh iu khin con ngi. Dn dn, khi qu trnh ny tip din, ton b ngn ng tr nn b chim ot, v cc t tr thnh cc v trng rng b tc mt bt k ngha r rng no, v c kh nng ch mt th cng nh ci ngc li ca n v c dng ch cho nhng lin tng xc cm vn cn gn b vi chng.
Peter Drucker (The End of Economic Man, p. 74) nhn xt ng rng cng c t t do, th cng c nhiu ni sung v t do mi. Th m quyn t do mi ny ch l mt t bao trm s tri ngc chnh xc v tt c ci m Chu tng hiu l t doQuyn t do mi c thuyt ging Chu u, tuy vy, l quyn ca a s chng li c nhn.
79

219 Khng kh tc ot i a s t duy c lp. Nhng thiu s nhng ngi vn c chiu hng ph phn cng phi im lng. Chng ta thy ri v sao s cng bc khng th b gii hn s chp thun qui tc o c lm c s cho k hoch m theo mi hot ng x hi c ch huy. V nhiu phn ca qui tc o c ny s chng bao gi c pht biu mt cch tng minh, v nhiu phn ca thang gi tr ch o s ch tn ti mt cch ngm nh trong k hoch, bn thn k hoch trong mi chi tit, thc ra mi hnh ng ca chnh ph, phi tr thnh bt kh xm phm v c min ph phn. Nu mun nhn dn ng h n lc chung mt cch khng do d, h phi c thuyt phc rng khng ch mc ch c hng ti m c cc phng tin c chn u l nhng ci ng. Tn iu chnh thng, m s gn b vi n phi c tng cng, v vy s bao gm mi quan im v cc s thc m k hoch da vo. Ph phn cng khai hoc ngay c s by t nghi ng phi b cm bi v chng c xu hng lm yu s ng h ca cng chng. Nh ng b Webb tng thut v lp trng mi doanh nghip Nga: Trong khi cng vic ang tin trin, bt k s by t nghi ng cng khai no, hoc ngay c lo s rng k hoch s khng thnh cng, l mt hnh ng khng trung thnh v thm ch phn bi bi v nh hng kh d ca n ln ch v n lc ca cc nhn vin cn li.80 Khi s nghi ng hoc lo s c by t lin quan khng n thnh cng ca mt doanh nghip c th m n ton b k hoch x hi, th phi c coi thm ch hn nh s ph hoi. Cc s thc v cc l thuyt nh vy phi tr thnh i tng ca hc thuyt chnh thng chng t hn so vi cc quan im v gi tr. V ton b b my truyn b kin thc- cc trng hc v bo ch, radio v phim nh- s c dng ch ring cho vic truyn b cc quan im, bt lun ng hay sai, nhng ci s cng c nim tin vo s ng
80

Sidney and Beatrice Webb, Soviet Communism, p. 1038.

n ca cc quyt nh do nh chc trch a ra; v mi thng tin c th gy nghi ng hoc do d u s b giu i. Tc ng c th c ln lng trung thnh ca ngi dn i vi h thng l tiu chun duy nht quyt nh liu mt mu thng tin c bit c c cng b hay b cm. Tnh hnh mt quc gia chuyn ch, thng xuyn v tt c mi lnh vc l ht nh tnh hnh ni khc trong mt vi lnh vc trong thi chin. Tt c mi th c th gy ra nghi ng v s sng sut ca chnh ph hoc to ra bt mn u s b giu khi nhn dn. C s cho nhng so snh bt li vi cc iu kin ni khc, s hiu bit v cc kh nng la chn kh d khc i vi tin trnh thc s c tin hnh, nhng thng tin c th gi s tht bi ca chnh ph thc hin li ha ca n hoc tn dng cc c hi ci thin tnh hnh - tt c u b gi kn. Do khng c lnh vc no m s kim sot thng tin mt cch c h thng s khng c thc hnh v s ng nht khng c cng c. iu ny p dng thm ch c cho cc lnh vc r rng rt xa cch vi bt k li ch chnh tr no v c bit i vi mi khoa hc, ngay c khoa hc tru tng nht. Rng trong cc mn lin quan trc tip n cng chuyn ca con ngi v v vy nh hng trc tip nht n cc quan im chnh tr, nh lch s, lut hc, hoc kinh t hc, nghin cu v t cho s tht khng th c cho php trong mt h thng chuyn ch, v vic chng minh cc quan im chnh thng ng l tr thnh i tng duy nht, l iu c th d thy v c y ry khinh nghim xc nhn. Cc mn ny, thc vy, trong tt c cc nc chuyn ch tr thnh cc nh my sung mn nht ra cc huyn thoi m nhng ngi tr v dng ch o tm tr v ch ca cc thn dn ca mnh. Khng ngc nhin l trong cc lnh vc ny ngay c s gi v rng h tm kim chn l cng b ngn cm v chnh cc nh chc trch quyt nh hc thuyt no phi c dy v c cng b.

221 S kim sot chuyn ch i vi kin m rng ra, tuy vy, cho cc ch m thot u dng nh chng c tm quan trng chnh tr no c. i khi tht kh gii thch v sao cc hc thuyt c bit li phi cm on mt cch chnh thng hoc v sao cc hc thuyt khc li c khuyn khch, v tht l k l nhng s thch v ght ny l r rng c phn ging nhau cc h thng chuyn ch khc nhau. c bit, tt c chng dng nh u ght cay ght ng cc dng t duy tru tng hn- mt s khng a c trng c ca nhiu ngi theo ch ngha tp th gia cc nh khoa hc chng ta. D l thuyt tng i c cho l mt cuc tn cng Semitic ln c s ca vt l Thin cha gio v Bc u hay b phn i v n mu thun vi ch ngha duy vt bin chng v gio l Marxist th cng gn ht nh nhau. Cng chng my khc bit d cho cc nh l nht nh ca ton thng k b tn cng bi v chng to thnh mt phn ca cuc u tranh giai cp v lnh vc t tng v l sn phm ca vai tr lch s ca ton hc vi t cch l y t ca giai cp t sn, hay ton b mn khoa hc b ln n bi v n khng cung cp m bo no rng n s phc v li ch ca nhn dn. Dng nh ton hc thun tu cng khng t l nn nhn hn v rng ngay c c cc quan im ring v bn cht ca tnh lin tc cng c th b qui cho l c c nh kin t sn. Theo ng b Webb, Tp ch Khoa hc T nhin Marxist-Leninist [Journal for Marxist-Leninist Natural Sciences] c cc khu hiu sau: Chng ta ng h ng trong Ton hc. Chng ta ng h s trong sch ca l thuyt Marxist-Leninist trong phu thut hc. Tnh hnh c v rt ging th c. Tp ch ca Hi cc Nh Ton hc X hi ch ngha-Quc gia [Jourrnal of the National-Socialist Association of Mathematicans] cng y ry ng trong ton hc, v mt trong nhng nh vt l c ni ting nht, Lenard ngi c gii Nobel, tng kt s nghip c i ca ng di tiu Vt l hc c trong Bn Tp - German Physics in Four Volumes!

 hon ton tun theo ton b tinh thn ca ch ngha chuyn ch m n ln n bt k hot ng no ca con ngi c tin hnh ch v bn thn n m khng c mc ch no . Khoa hc v khoa hc, ngh thut v ngh thut, u l ng ght i vi nhng ngi Nazi, cc nh tr thc x hi ch ngha ca chng ta, v nhng ngi cng sn. Mi hot ng u phi dn s bin minh ca n t mt mc tiu x hi c ch . Khng c c hot ng t pht, khng c hng dn, bi v n c th to ra nhng kt qu khng lng trc c v k hoch khng chun b cho cc kt qu . N c th to ra mt ci g mi, bt ng, khng th ngh ti trong trit l ca nh k hoch. Nguyn l cn m rng ra c cho cc tr chi v gii tr. Ti cho c gi t on xem liu l c hay Nga m nhng ngi chi c chnh thng h ho l chng ta phi chm dt tnh trung lp ca mn c mt ln cho mi mi. Chng ta phi ln n cng thc c v c nh cng thc ngh thut v ngh thut mt cch dt khot. Khng th tin ni d nhng s lon tr ny c th t ra, tuy vy chng ta phi cnh gic ng gt b chng nh ch l cc sn phm ph tnh c nhng ci chng c g lin quan n c trng thit yu ca h thng chuyn ch hay k hoch ho. Chng khng phi vy. Chng l kt qu trc tip ca chnh cng kht vng thy mi th c ch dn bi mt quan nim n nht v ci tng th, ca nhu cu gi bng mi gi cc quan im m phc v chng i hi ngi dn phi lin tc hi sinh, v ca t tng chung rng tri thc v lng tin ca ngi dn l cng c dng cho mt mc ch duy nht. Mt khi khoa hc phi phng s, khng cho chn l, m cho quyn li ca mt giai cp, mt cng ng, hoc mt quc gia, th nhim v duy nht ca tranh lun v tho lun l minh chng v truyn b hn na lng tin theo ton b cuc sng ca cng ng c ch huy. Nh b trng t php Nazi gii thch, vn m mi l thuyt khoa hc mi phi t hi

223 mnh l: Ti c phng s Ch ngha x hi Quc gia v li ch ln nht ca mi ngi? T s tht, chn l bn thn n khng cn c ngha c ca n na. N khng cn m t ci g phi tm thy, vi lng tm c nhn nh quan to duy nht phn x liu trong bt k trng hp c bit no bng chng (hoc a v ca nhng ngi tuyn b n) c m bo mt nim tin hay khng; n tr thnh ci g phi c nh chc trch ra, ci g phi c tin vo v quyn li ca s thng nht ca n lc c t chc v ci c th phi c thay i khi nhu cu cp bch ca n lc c t chc ny i hi. Bu khng kh tr tu chung m iu ny to ra, tinh thn tr tro hon ton v s tht m n gy ra, s mt ngha ca thm ch ngha ca s tht, s bin mt ca tinh thn thm tra c lp v ca lng tin vo nng lc ca nim tin duy l vng chc, cch m nhng khc bit v kin trong mi lnh vc tri thc tr thnh cc vn chnh tr phi c nh chc trch quyt nh, l tt c nhng th m ta phi ch thn t tri nghim th mi thu hiu - chng m t ngn gn no c th truyn t ht qui m ca chng. C l s thc lm hong s nht l s khinh mit t do tr tu khng phi l th ny sinh ch mt khi h thng chuyn ch c thit lp, m l ci c th thy mi ni gia cc nh tr thc nhng ngi c nim tin tp th ch ngha v nhng ngi coi mnh l cc th lnh tr thc ngay c cc nc vn cn di ch t do. Khng ch l thm ch s n p ti t nht c tha th nu n c tin hnh nhn danh ch ngha x hi, v s to ra mt h thng chuyn ch c ng h cng khai bi nhng ngi t ph ln mt ni cho cc nh khoa hc cc nc t do; m c tnh khng khoan dung cng c ca tng. Khng phi chng ta mi chng kin mt tc gi khoa hc Anh thm ch bo v To D Gio [Inquisition] bi v theo ng ta n c li

cho khoa hc khi n bo v mt giai cp ang ln81 sao? Quan im ny, tt nhin, v thc t khng th phn bit c khi cc quan im m nhng ngi Nazi c i vi vic bc hi cc nh khoa hc, t nhng sch khoa hc, v vic nh tn gc trc tn r gii tr thc mt cch c h thng khi ngi dn b khut phc. S kht khao p t ln ngi dn mt tn iu ci c coi l b ch cho h, tt nhin, khng phi l mt ci mi hoc l k g i vi thi i chng ta. Mi, tuy vy, l l l m vi n nhiu nh tr thc ca chng ta c th bin minh cho cc mu toan nh vy. Khng c quyn t do t tng thc s trong x hi chng ta, n ni vy, bi v kin v th hiu, s thch ca qun chng c b my tuyn truyn nho nn, bng qung co, bng nhng tm gng ca cc tng lp trn, v bng cc yu t mi trng nhng ci chc chn buc suy ngh ca ngi dn i theo cc np so mn. T y rt ra kt lun rng nu nhng l tng v th hiu ca i a s lun lun c nho nn bi hon cnh m chng ta c th iu khin, chng ta phi tn dng nng lc ny mt cch c thc xoay chuyn t tng ca ngi dn theo hng chng ta ngh l mt chiu hng ng mong mi. C l kh ng rng i a s him khi c kh nng t duy mt cch c lp, rng v hu ht cc vn h chp nhn cc quan im m h thy c to ra sn, v rng h s hi lng ngang nhau nu tha nhn hoc c d d vo mt tp nim tin hay mt tp khc. Trong bt k x hi no quyn t do t tng s c l c tm quan trng trc tip ch i vi mt thiu s nh. Nhng iu ny khng c ngha rng ai l ngi c thm quyn, hoc phi c quyn lc, la chn ra nhng ngi m i vi h quyn t do ny c dnh cho. N chc chn khng bin minh cho gi nh l ng v bt k nhm ngi dn no i
81

J. G. Crowther, The Social Relations of Science (1941), p. 333.

225 quyn xc nh ci m ngi dn phi ngh hoc tin. N chng t mt s ln ln hon ton v t duy i gi rng, bi v di bt k loi h thng no a s ngi dn i theo s lnh o ca ai , s chng c khc bit no nu mi ngi phi i theo cng s lnh o. i phn i gi tr ca quyn t do tr tu bi v n s chng bao gi c ngha cho mi ngi cng kh nng t duy c lp nh nhau l hon ton b qun cc l do nhng ci cho quyn t do tr tu gi tr ca n. Ci l thit yu lm cho n p ng chc nng ca n vi t cch l ng c thc y hng u ca tin b tr tu, khng phi l mi ngi c th c kh nng suy ngh hoc vit bt k ci g, m l bt k nguyn nhn no hay tng no u c th c tranh lun bi ai . Chng no s bt ng quan im khng b cm on, th s lun c ai s cht vn cc t tng thng tr nhng ngi ng thi v a ra cc t tng mi kim tra l l v s tuyn truyn. S tng tc ny ca cc c nhn, c hiu bit khc nhau v quan im khc nhau, l ci to nn cuc sng ca t duy. S pht trin ca l phi, ca l tr l mt qu trnh x hi da trn s tn ti ca nhng khc bit nh vy. Chnh do bn cht ca n l nhng kt qu ca n khng th tin on c, m chng ta khng th bit cc quan im no s gip s pht trin ny v cc quan im no th khng- tm li, rng s pht trin ny khng th b khng ch bi bt k quan im no m chng ta hin c m khng ng thi hn ch n. i lp k hoch hoc t chc s pht trin ca tr tu, hoc, v chuyn , s tin b ni chung, l mt s mu thun v thut ng. tng rng tr c con ngi phi iu khin mt cch c thc s pht trin ca chnh n lm ln ln l tr c nhn, ci ring n c th iu khin mt cch c thc bt k th g, vi qu trnh gia cc c nhn m nh qu trnh mi c s pht trin ca n. Bng cch c th iu khin n, chng ta n thun ch a ra cc gii hn cho s pht trin

ca n v chng sm th mun s gy ra s tr tr v t duy v mt s sa st v l tr. Thm ho ca t tng tp th ch ngha l, trong khi n xut pht lm cho l tr l ti thng, n kt thc bng ph hu l tr bi v n nhn thc sai qu trnh m s pht trin l tr ph thuc vo. Thc vy c th ni rng l nghch l ca tt c mi hc thuyt tp th ch ngha v i hi ca n v iu khin c thc hoc k hoch ho c thc l chng tt yu dn n i hi rng tr tu ca c nhn no phi thng tr ti thng trong khi ch c cch tip cn c nhn ch ngha i vi cc hin tng x hi mi lm cho chng ta nhn ra rng cc lc lng siuc nhn l cc lc lng ch o s pht trin ca l tr. C nhn ch ngha nh vy l mt thi ca nhn tnh trc qu trnh x hi ny v ca s khoan dung i vi cc kin khc v l hon ton tri ngc vi thi tr thc ngo mn nm gc r ca i hi v s ch huy ton din qu trnh x hi.

227

12
Gc r X hi ch ngha ca Ch ngha Nazi
Tt c cc lc lng chng t do u kt hp chng li mi th t do. - A. MOELLER VAN DEN BRUCK

t sai lm chung l coi Ch ngha x hi Quc gia ch nh mt s ni lon chng l tr, mt phong tro phi l khng c nn tng tr tu. Nu gi nh th, phong tro c th t nguy him hn nhiu nh n l. Nhng chng g c th xa s tht hoc gy lm lc hn th. Cc hc thuyt ca Ch ngha x hi Quc gia l cc im ca mt s tin ho lu di ca t duy, mt qu trnh trong cc nh t tng nhng ngi c nh hng ln vt ra xa nhng ranh gii m nc c tham d vo. C th ngh bt k th no v cc tin m t chng xut pht, khng th t chi rng nhng ngi to ra cc hc thuyt mi l cc tc gi c th lc ln nhng ngi li du n v t tng ca h ln ton b t tng Chu u. H thng ca h c pht trin vi s nht qun tn nhn. Mt khi chp nhn cc gi thit m t n xut pht, chng h c s trn thot no khi logic ca n. N n gin l ch ngha tp th c gii thot khi mi vt tch ca truyn thng c nhn ch ngha ci c th cn tr vic thc hin n. Du cho trong s pht trin ny cc nh t tng c dn u, h khng h n c. Thomas Carlyle v Houston Stewart Chamberlain, August Comte v Georges Sorel, cng ng gp nhiu cho s pht trin lin tc nh bt k ngi c no. S pht trin lung t tng ny trong

phm vi nc c c R. D. Butler lm r mi y trong nghin cu ca ng v Gc r ca Ch ngha x hi Quc gia [The Roots of National Socialism]. Nhng, mc d tnh bn b ca n qua mt trm nm mi nm dng hu nh khng thay i v lun lun tr li, iu ni bt ln t nghin cu , l kh khng khip, li d thi phng tm quan trng ca cc t tng ny c c trc 1914. Chng ch l mt lung t tng gia mt dn tc khi c l bt ng trong cc quan im hn bt k dn tc no khc. V chng c i din nhn tng qut bi mt thiu s nh v b a s ngi c rt khinh b nh chng b cc ni khc. Th th ci g, sau , lm cho cc quan im ny do mt thiu s phn ng nm cui cng li nhn c s ng h ca i a s ngi c v thc t ca ton b thanh nin c? khng n thun l s tht bi, s au kh, v ln sng ca ch ngha dn tc l ci dn n s thnh cng ca chng. Cn t hn na nh nguyn nhn, m bit bao ngi mun tin, l mt s phn cng t bn ch ngha chng li s thng tin ca ch ngha x hi. Ngc li, s ng h a cc t tng ny n quyn lc chnh xc l t phe x hi ch ngha. Chc chn khng phi thng qua giai cp t sn, m ng hn thng qua vic thiu giai cp t sn mnh, m chng c gip n quyn lc. Cc hc thuyt ch o cc nhn t cai tr nc c trong th h qua chng li khng phi ch ngha x hi trong Ch ngha Marx m l chng li cc nhn t t do hm cha trong , ch ngha quc t v ch dn ch ca n. V khi ngy cng tr nn r rng rng chnh l cc nhn t to thnh nhng cn tr cho thc hin ch ngha x hi, th nhng ngi x hi ch ngha cnh T ngy cng tin gn n cnh Hu. Chnh s lin hip cc lc lng chng t bn ch ngha cnh Hu v cnh T, s hp nht ca ch ngha x hi cp tin v bo th, l ci y mi th mang tnh t do ra khi nc c.

229 Mi quan h gia ch ngha x hi v ch ngha dn tc c mt thit t ban u. y ngha l cc ng t ca Ch ngha x hi Quc gia Fichte, Robertus, v Lassalle - ng thi c tha nhn l cha ca ch ngha x hi. Trong khi ch ngha x hi l thuyt dng Marxist ch o phong tro lao ng c, nhn t c on v dn tc ch ngha mt thi gian li vo hu trng. Nhng khng lu.82 T 1914 tr i xut hin t hng ng ca ch ngha x hi Marxist ht thy ny ti thy khc nhng ngi ch dn, khng phi nhng ngi bo th v phn ng, m l nhng ngi lao ng chn tay chu kh v thanh nin m mng thnh cc con chin X hi ch ngha Quc gia. Ch sau tro lu ch ngha x hi dn tc ch ngha mi t tm quan trng ln v nhanh chng tr thnh hc thuyt Hitler. Chng cung chin 1914, ci, v tht bi ca c, chng bao gi c iu tr hon ton, l khi u ca s pht trin hin i to ra Ch ngha x hi Quc gia, v ch yu vi s gip ca nhng ngi x hi ch ngha c m n ni ln trong giai on ny. C l i din hng u, v c trng nht theo cch no l c Gio s Werner Sombart, m tc phm Hndler und Helden (Cc Nh bun v cc Anh hng) kht ting ca ng xut hin nm 1915. Sombert bt u nh mt ngi x hi ch ngha theo Marx v, nm 1909, c th khng nh vi nim t ho rng ng hin phn ln i mnh u tranh cho cc t tng ca Karl Marx. ng lm nhiu nh bt k ai truyn b cc t tng x hi ch ngha v s on gin chng t bn ch ngha vi nhng sc thi khc nhau ra khp nc c; v nu t tng c
82

V ch mt phn. Nm 1892 mt trong cc lnh t ca ng x dn ch, August Bebel, c th ni vi Bismarck rng Th tng c th yn tm rng nn Dn ch X hi c l mt loi trng chun b cho ch ngha qun phit!

tr nn thm m cc yu t ca Marx theo cch ng l khng c nc no cho n cch mng Nga, th mc ln l nh Sombart. Mt thi ng c coi l i din xut sc ca tng lp tr thc x hi ch ngha b khng b, v cc quan im cc oan ca mnh, ng khng th c c mt chc gio s i hc. V thm ch sau chin tranh va qua nh hng, bn trong v bn ngoi nc c, ca cc cng trnh ca ng vi t cch mt s gia, vn theo cch tip cn Marxist sau khi ng ngng l mt nh Marxist trong chnh tr, l su rng nht v c bit ni bt trong cc cng trnh ca nhiu nh k hoch Anh v M. Trong cun sch thi chin ca mnh nh x hi ch ngha gi ny hoan nghnh Chin tranh c nh xung t khng th trnh khi gia nn vn minh thng mi ca nc Anh v vn ho anh hng ca nc c. S khinh mit ca ng vi cc quan im thng mi ca ngi dn Anh nhng ngi mt ht cc bn nng hung hng, l v bin. Trong con mt ng chng c g ng khinh hn s phn u ph qut t hnh phc c nhn; v ci m ng m t nh chm ngn ch o ca o c Anh: hy ng l ci c th tt lnh vi bn v bn c th ko di nhng ngy ca bn trn mnh t ny theo ng l chm ngn nhc nht tng c ni ra bi mt u c thng mi. T tng c v nh nc, nh c Fichte, Lassalle, v Robertus pht biu mt cch r rng, l nh nc chng phi c sng lp ra v cng khng c thit lp bi cc c nhn, cng chng phi mt s tp hp ca cc c nhn, mc ch ca n cng khng phi nhm phng s cho bt k li ch no ca cc c nhn. N chnh l mt Volksgemeinschaft* trong c nhn chng c cc quyn no m ch c cc ngha v. Nhng i hi ca c nhn lun lun l kt qu ca tinh thn thng mi. Nhng t tng ca 1789 - t do, bnh ng, bc i l

Cng ng nhn dn

231 cc t tng c st thng mi khng c mc ch no khc m ch m bo cc li th nht nh cho c nhn. Trc 1914 tt c cc l tng c tht v mt cuc sng anh hng b nguy him ch t trc s thng tin lin tc ca cc l tng thng mi Anh, s tin nghi Anh, v th thao Anh. Ngi dn Anh khng ch bn thn h tr thnh hon ton i bi, mi thnh vin cng on ang chm trong bi ly tin nghi, m h bt u tim nhim tt c cc dn tc khc. Ch c chin tranh mi gip ngi c nh rng h thc s l mt dn tc chin binh, mt dn tc m tt c cc hot ng v c bit tt c cc hot ng kinh t u b t xung di, l thuc vo cc mc ch qun s. Sombart bit rng ngi c b dn tc khc khinh r bi v h coi chin tranh l thing ling- nhng ng ly lm hnh din v n. Coi chin tranh l v nhn o v v ngha l mt sn phm ca cc quan im thng mi. C mt cuc sng cao hn cuc sng c nhn, cuc sng ca nhn dn v ca quc gia, v chnh mc ch ca c nhn l hi sinh bn thn cho cuc sng cao hn . Chin tranh i vi Sombart l s hon thnh quan im anh hng v cuc sng, v chin tranh chng nc Anh l cuc chin tranh chng l tng i lp, l tng thng mi ca quyn t do c nhn v ca tin nghi Anh, ci trong con mt ng tm thy s din t tin nht trong cc li dao co tm thy trong giao thng ho Anh. Nu cn gin bc pht ca Sombart lc l qu nhiu ngay c vi hu ht nhng ngi c, mt gio s c khc v c bn i n cng cc t tng y mt dng n ho hn v c tnh hc thut hn nhng v l do thm ch hiu qu hn. Gio s Johann Plenge l mt ngi c thm quyn ln nh Sombart v Marx. Quyn sch ca ng v Marx und Hegel nh du khi u ca s phc hng Hegel hin i gia cc hc gi theo Marx; v khng th c nghi ng v bn cht x hi ch ngha chn tht ca nhng nim tin m ng xut pht. Gia rt nhiu

xut bn phm thi chin ca ng tc phm quan trng nht l mt cun sch nh nhng lc c tho lun rng ri vi ci tt ng k, 1789 and 1914: The Symbolic Years in the History of the Political Mind [1789 v 1914: Cc Nm Tng trng trong Lch s T tng Chnh tr]. N c dnh cho xung t gia T tng 1789, l tng v t do, v T tng 1914, l tng v t chc. T chc i vi ng, cng nh i vi tt c nhng ngi x hi ch ngha nhng ngi dn xut ch ngha x hi t s p dng th thin cc l tng khoa hc vo cc vn x hi, l ct li ca ch ngha x hi. l, nh ng nhn mnh mt cch ng n, ngun gc ca phong tro x hi ch ngha khi u nc Php u th k mi chn. Marx v ch ngha Marx phn bi t tng c bn ny ca ch ngha x hi bng s bm cht cung tn song khng tng ca h vo t tng tru tng v t do. Ch by gi t tng v t chc mi li tr v vi chnh mnh, ni khc, nh c chng t bi bi H. G. Well (bi cng trnh Future in America [Tng lai M] ca ng tc ng su sc ln Gio s Plenge, v ng l ngi m gio s m t nh mt nhn vt li lc ca ch ngha x hi hin i), nhng c bit c, ni n c hiu hn nht v c thc hin hu nh trn vn. Cuc chin tranh gia nc Anh v nc c v vy thc s l mt cuc xung t gia hai nguyn l i lp. Cuc Chin tranh Kinh t Th gii l k nguyn ln th ba ca u tranh tinh thn trong lch s hin i. N c tm quan trng ngang vi Phong tro Ci cch [th k 16] v cch mng t sn v t do. l cuc u tranh cho thng li ca cc lc lng mi sinh ra t i sng kinh t tin tin ca th k th mi chn: ch ngha x hi v t chc. Bi v trong lnh vc t tng, c l nc tiu biu tin chc nht ca mi m c x hi ch ngha, v trong lnh vc thc t n l nh kin trc s hng mnh nht ca h thng kinh t c t chc cao nht. - Vi chng ta l th k hai mi. D chin tranh c th kt thc ra sao,

233 chng ta l nhng ngi lm gng. Nhng t tng ca chng ta s quyt nh cc mc ch sng ca nhn loi. Lch s Th gii hin tri qua cnh tng hng v m vi chng ta mt l tng v i v cuc sng ang dn ti chin thng cui cng, trong khi cng lc Anh mt trong nhng nguyn l Lch s Th gii cui cng sp . Chin tranh m nn kinh t to ra c 1914 l s thc hin u tin ca mt x hi x hi ch ngha v tinh thn ca n l s xut hin tch cc u tin, v khng ch i hi, ca tinh thn x hi ch ngha. Nhng nhu cu ca chin tranh thit lp t tng x hi ch ngha trong i sng kinh t c, v nh th bo v t tng 1914 ca dn tc chng ta to ra cho nhn loi, t tng v t chc c, cng ng nhn dn (Volkgemeinschaft), v ch ngha x hi quc giaM thc ra chng ta khng nhn ra n, ton b cuc sng chnh tr ca chng ta v cng nghip tin ln mt giai on cao hn. Nh nc v i sng kinh t to ra mt s thng nht miCm gic v trch nhim kinh t ci c trng cho cng vic cng chc trn ngp khp hot ng t nhn. S thit lp i sng kinh t hp tc mi ca c, m Gio s Plenge tha nhn l vn cha chn mui hoc hon thnh, l hnh thc cao nht ca i sng ca quc gia cha tng c bit n trn tri t. u tin Gio s Plenge vn hi vng ho gii l tng v t do v l tng v t chc, mc d thng qua s phc tng hon ton nhng t nguyn ca c nhn i vi ci ton th. Nhng nhng vt tch ny ca cc l tng t do nhanh chng bin mt khi cc tc phm ca ng. n 1918 s kt hp gia ch ngha x hi v quan im chnh tr v lc tn nhn tr thnh trn vn trong tm tr ng. Khng lu sau kt thc chin tranh ng h ho ng bo mnh trong tp ch x hi ch ngha Die Glocke [Ci Chung] theo cch sau: n lc phi nhn ra s thc rng ch ngha x hi phi l chnh sch sc mnh, bi v n phi l t chc. Ch ngha x hi phi chim quyn lc: n khng bao gi c

ph hu quyn lc mt cch m qung. V vn quan trng v mu cht nht i vi ch ngha x hi trong thi gian chin tranh nhn dn nht thit l iu ny: dn tc no c tp hp hn hn nhng ngi khc nm quyn, bi v l lnh t mu mc trong t chc nhn dn? V ng tin on tt c cc t tng cui cng bin minh cho Trt t Mi ca Hitler: Chnh t quan im ca ch ngha x hi, ci l t chc, khng phi l mt quyn t quyt tuyt i ca nhn dn quyn ca s hn lon kinh t mang tnh c nhn ch ngha? Chng ta c sn sng ban quyn t quyt hon ton cho c nhn trong i sng kinh t hay khng? Ch ngha x hi nht qun c th chp thun cho ngi dn mt quyn thnh lp t chc ch trong s ph hp vi s phn b thc ca cc lc lng c xc nh v mt lch s. Cc l tng m Plenge by t rt r rng c bit ph bin gia, v c l thm ch c dn xut t, cc gii nht nh ca cc nh khoa hc v k s c nhng ngi, chnh xc nh cc ng nghip Anh v M hin nay ca h hin nay ang ln ting i, la ht m cho t chc k hoch ho tp trung mi mt i sng. Dn u trong s h l nh ho hc ni ting Wilhem Ostwald, mt trong nhng tuyn b ca ng ta v im ny t s ni ting no . Ngi ta tng thut rng ng tuyn b cng khai rng Nc c mun t chc Chu u m cho n nay vn cn thiu t chc. By gi ti s gii thch cho bn b mt ln ca c: chng ti, hoc c l chng tc c, khm ph ra tm quan trng ca t chc. Trong khi cc dn tc khc vn cn sng di ch ca ch ngha c nhn, chng ti t ch ca t chc ri. Cc tng rt ging nhng ci ny ph bin trong cc vn phng ca nh c ti nguyn liu c, Walter Rathenau, ngi mc d c th rng mnh gi nh ng ta nhn ra cc hu qu ca nn kinh t chuyn ch ca mnh, l ngi tuy vy xng ng mt v tr ng k trong bt

235 k lch s y hn no ca s pht trin cc t tng Nazi. Thng qua cc bi vit ca mnh ng c l, hn bt k ai khc, xc nh cc quan im kinh t ca th h trng thnh c trong v ngay sau chin tranh va qua; v mt s cng s thn cn nht ca ng mun hn to thnh b khung nhn s ca c quan qun l K hoch Nm Nm ca Gring. Phn ln gio hun ca mt nh nguyn Marxist khc, Friedrich Naumann, cng rt ging th m quyn Mitteleuropa [Trung u] ca ng c l c s lng pht hnh ln nht so vi bt k sch thi chin no c.83 Nhng phi cho mt chnh tr gia x hi ch ngha tch cc, mt thnh vin Cnh T ca ng dn ch x hi trong Reichstag [Quc hi c], i pht trin cc t tng ny y nht v truyn b chng ra xa v rng ri. Paul Lensch ngay trong cc cun sch sm hn ca mnh m t chin tranh nh s trn chy ca giai cp t sn Anh trc s tin ln ca ch ngha x hi v gii thch l tng x hi ch ngha v t do khc bit th no vi quan nim ca Anh. Nhng ch trong cun sch thi chin th ba v thnh cng nht ca ng, cun Three Years of World Revolution [Ba Nm Cch mng Th gii], cc t tng c trng ca ng di nh hng ca Plenge, t s pht trin y .84 Lensch t c s cho l l ca mnh trn mt nh gi lch s l th v nhiu kha cnh chnh xc v vic Bismarck chp nhn bo h lm cho s pht trin dn ti s tp trung cng nghip v cartel ho c ra sao,
Mt tm tt kho cc quan im ca Naumann, cng c trng v s kt hp c ca ch ngha x hi v ch ngha quc nh bt k trch dn no m chng ti trch trong vn bn, c th thy trong The Roots of National Socialism ca R. D. Butler (1941), pp. 203-9. Paul Lensch, Three Years of World Revolution, vi Li ni u ca J. E. M (London, 1918). Bn dch ting Anh ca cng trnh ny vn lm cho c th mua c trong thi gian ca chin tranh va qua, bi ngi nhn xa trong rng no .
84 83

iu m theo lp trng Marxist ca ng, l hin thn cho mt trng thi cao hn ca pht trin cng nghip. Kt qu ca quyt nh ca Bismarck nm 1879 l nc c nm vai tr ca cch mng; ngha l, ca mt nh nc m v th ca n trong mi quan h vi phn cn li ca th gii l v th i din cho mt h thng kinh t cao hn v tin tin hn. Sau khi nhn ra iu ny, chng ta phi nhn thy rng trong Th gii Cch mng hin ti c i din cho pha cch mng, v ch th ln nht ca n, nc Anh, cho pha phn cch mng. iu ny chng t rng hin php ca mt nc, bt k l t do v cng ho hoc qun ch v chuyn quyn, nh hng t i n th no ti vn liu, nhn t quan im pht trin lch s, l nc c coi l t do hoc khng. Hoc, ni r rng hn, nhng quan im ca chng ta v Ch ngha T do, Dn ch, v vn vn, c dn xut ra t cc t tng ca Ch ngha C nhn Anh, theo mt nh nc vi mt chnh ph yu l mt nh nc t do, v mi hn ch ln quyn t do ca c nhn c hiu l sn phm ca ch chuyn quyn v ch ngha qun phit. c, ngi i din c lch s ch nh ca hnh thc cao hn ny ca i sng kinh t, cuc chin u v ch ngha x hi c n gin ho phi thng, v tt c cc iu kin tin quyt ca Ch ngha x hi c thit lp ri . V v th nht thit l mt mi quan tm sng cn ca bt k ng x hi ch ngha no rng nc c phi gi chnh mnh mt cch thng li chng li cc k th ca mnh, v do c kh nng hon thnh s mnh lch s ca mnh v cch mng ho th gii. V th chin tranh ca ng minh chng li nc c ging nh n lc ca giai cp t sn thp hn thi tin-t bn ch ngha ngn chn s sa st ca giai cp ring ca h. Rng t chc vn, Lensch tip tc, ci bt u trc chin tranh mt cch c thc, s c tip tc mt cch c h thng sau chin tranh. Khng qua bt k mong mun no v bt k ngh thut t chc no cng cha phi v ch

237 ngha x hi c tha nhn nh mt nguyn l cao hn v pht trin x hi. Cc giai cp ngy nay l nhng ngi i tin phong thc tin ca ch ngha x hi l, v l thuyt, nhng ngi chng i c th nhn ca n, hoc, d sao i na, nh vy cho n mt thi gian ngn va qua. Ch ngha x hi ang n, v thc ra mt mc no n, v chng ta khng cn c th sng thiu n c. Nhng ngi duy nht cn chng xu hng ny l nhng ngi t do ch ngha. Tng lp dn c ny, nhng ngi suy lun mt cch khng c thc t cc tiu chun Anh, bao gm ton b giai cp t sn c c hc thc. Cc quan nim chnh tr ca h v quyn t do v quyn cng dn, v ch ngha hp hin v ch i ngh, u c dn xut t quan nim mang tnh c nhn ch ngha ca th gii, trong Ch ngha T do Anh l mt hin thn c in, v l ci c chp nhn, bi nhng ngi pht ngn ca giai cp t sn trong cc nm nm mi, su mi, v by mi ca th k th mi chn. Nhng nhng tiu chun ny lc hu v tan v, ht nh Ch ngha T do Anh b cuc chin tranh ny lm cho tan v. Ci cn phi lm by gi l thot khi nhng t tng chnh tr c tha k ny v gip s pht trin ca mt quan nim mi v Nh nc v X hi. Trong lnh vc ny Ch ngha x hi cng phi biu th mt s chng i c thc v kin quyt i vi ch ngha c nhn. Trong mi quan h ny mt s thc l lng l, trong ci gi l nc c phn ng, cc giai cp lao ng ginh c cho mnh mt v tr vng chc v hng mnh trong i sng quc gia hn nhiu so vi tnh th hoc nc Anh hoc Php. Lensch pht trin tip mch suy ngh ny vi mt s suy xt, li mt ln na, cha nhiu s tht v ng suy ngm: V nhng ngi Dn ch X hi, vi s gip ca B phiu [ph thng] ny, chim mi v tr m h c th nhn c trong Reichstag, Quc hi, trong cc hi ng thnh ph, trong cc to n gii quyt tranh chp thng

mi, cc qu (tr cp) m au v vn vn, h thm nhp rt su vo t chc nh nc; nhng ci gi m h phi tr cho iu ny l nh nc, n lt mnh, gy mt nh hng su sc ln cc tng lp lao ng. ng l, nh kt qu ca nhng n lc x hi ch ngha hng hi sut nm mi nm, nh nc khng cn nh n l vo nm 1867, khi b phiu ph thng ln u tin i vo hot ng; nhng sau , Dn ch X hi, n lt n, cng khng cn nh n l vo lc . Nh nc tri qua mt qu trnh x hi ho, v Dn ch X hi tri qua mt qu trnh quc hu ho. Plenge v Lensch ln lt cung cp nhng t tng dn u cho cc bc thy trc tip ca Ch ngha x hi Quc gia, c bit l Oswald Spengler v Arthur Moeller van den Bruck, l ch nhc n hai tn tui quen bit nht.85 Cc kin c th khc nhau v mc m ngi u c th c coi l mt ngi x hi ch ngha hay khng. Nhng trong tiu lun ca ng v Prussianism and Socialism [Ch ngha Ph v Ch ngha x hi], xut bn nm 1920, ng n thun biu l tnh cm vi cc t tng c nhng ngi x hi ch ngha c theo ui s l hin nhin by gi. Vi mu l l ca ng s l . Tinh thn Ph c xa v nim tin x hi ch ngha, m ngy nay cm ght nhau vi s cm ght ca nhng ngi anh em, l mt v ht nh nhau. Nhng ngi i din cho nn vn minh Phng Ty c, nhng ngi c t do ch ngha, l i qun Anh v hnh m sau trn chin Jena, Napoleon li trn t c. i vi Spengler, nhng
Cng p dng cho nhiu th lnh tr tu khc ca th h to ra ch ngha nazi, nh Othmar Spann, Hans Freyer, Carl Schmitt, v Ernst Jnger. V nhng iu ny hy so snh vi nghin cu l th ca Aurel Kolnai, The War against the West (1938), tuy vy, cun sch c khim khuyt l, bng cch t hn ch mnh cho giai on sau chin tranh khi cc l tng ny b nhng ngi dn tc ch ngha chim mt, n khng ti cc nh sng lp x hi ch ngha ca chng.
85

239 ngi nh Hardenberg v Humboldt v tt c cc nh ci cch t do ch ngha khc u l ngi Anh. Nhng tinh thn Anh ny s b cch mng c bt u vo nm 1914 lm tt ngm. Ba dn tc cui cng ca Phng ng hng vo ba hnh thc tn ti, biu hin bi khu hiu ni ting: T do, Bnh ng, Cng ng. Chng xut hin di hnh thc chnh tr ca Ch i ngh t do, Dn ch x hi, v ch ngha x hi c on.86 Bn nng c, chnh xc hn, bn nng Ph l: quyn lc thuc v ton th. Mi ngi c ch ca mnh. Ngi ta ra lnh hoc tun lnh. Ci ny, t th k th mi tm, l ch ngha x hi c on, v c bn l phi t do v phn dn ch, trong chng mc hiu theo ngha Ch ngha T do Anh v Dn ch Php. C nhiu s tri ngc ng ght v tai ting c, nhng ring ch ngha t do l ng khinh trn t c. Kt cu ca dn tc Anh da trn s phn bit gia ngi giu v ngi ngho, ca ngi Ph da trn s phn bit gia ra lnh v tun lnh. ngha ca phn bit giai cp do l khc nhau cn bn hai nc. Sau khi ch ra s khc bit c bn gia h thng cnh tranh Anh v h thng Ph v cai qun kinh t v sau khi chng t (theo Lensch mt cch c thc) k t Bismarck t chc c ch hot ng kinh t ngy cng c hnh thc x hi ch ngha hn ra sao, Spengler tip tc: nc Ph tn ti mt nh nc thc s theo ngha tham vng nht ca t. Khng th c, ni nghim tc, cc c th t nhn. Mi ngi, nhng ngi sng trong khun
Cng thc ny ca Spengler tm thy ting vng ca n trong mt tuyn b thng c trch dn ca Schmitt, chuyn gia Nazi hng u v lut hin php, theo s tin ho ca chnh ph tin trin trong ba giai on bin chng: t nh nc tuyt i ca th k mi tm v th k mi chn qua nh nc trung lp ca th k mi chn t do ch ngha n nh nc chuyn ch trong nh nc v x hi l y ht nhau (Carl Schmitt, Der Hter der Verfassung [Tbingen, 1931], p. 79).
86

kh mt h thng hot ng vi chnh xc ca mt b my ng h, v mt no l mt mt xch trong . Vic qun l cng vic kinh doanh cng cng v vy khng th trong tay t nhn, nh c cho l vy b Ch i ngh. l mt Amt [C quan] v chnh khch c trch nhim l mt cng chc, mt ngi y t ca ci ton th. T tng Ph i hi rng mi ngi phi tr thnh mt cng chc nh nc - rng tt c tin cng v lng c nh nc n nh. Vic cai qun mi ti sn, c bit, tr thnh mt chc nng c tr lng. Nh nc tng lai s l mt Beamtenstaat, mt nh nc vin chc. Nhng vn quyt nh khng ch i vi nc c, m vi c th gii, vn phi c gii quyt bi nc c cho c th gii, l: trong tng lai thng mi thng tr nh nc, hoc nh nc thng tr thng mi? i mt vi vn ny Ch ngha Ph v Ch ngha x hi l ht nh nhau. Ch ngha Ph v Ch ngha x hi chin u vi nc Anh gia chng ta. T y ch cn mt bc cho thn h mnh ca Ch ngha x hi Quc gia, Moeller van den Bruck, tuyn b Chin tranh Th gii th Nht l chin tranh gia ch ngha t do v ch ngha x hi: Chng ta thua cuc chin chng li Phng Ty. Ch ngha x hi tht bi chng li Ch ngha T do.87 Nh vi Spengler, ch ngha t do, v vy, l k th khng i tri chung. Moeller van den Bruck hnh din v s thc rng khng c ngi t do ch ngha no c ngy nay; c nhng ngi cch mng tr; c nhng ngi bo th tr. Nhng ai c th l mt ngi t do ch ngha? Ch ngha T do l mt trit l sng m thanh nin c by gi kinh tm, phn n, v c bit
Arthur Moeller van den Bruck, Sozialismus und Aussenpolitik (1933), pp. 87, 90 v 100. Cc bi bo in li y, c bit l bi v Lenin v Keynes, tho lun y nht lun im c tho lun trong vn bn, ln u c cng b gia 1919 v 1923.
87

241 khinh b, bi v chng c g lai cng hn, gh tm hn, tri hn i vi trit l ca n. Thanh nin c ngy nay nhn ra rng t do ch ngha l k th khng i tri chung. tam ch ca Moeller van den Bruck c nh trao cho nhng ngi c mt ch ngha x hi thch nghi vi bn cht ca h v khng b u bi cc t tng t do ch ngha Phng Ty. V n din ra ng nh th. Cc tc gi ny chng h l hin tng c lp. Ngay sm nh 1922 mt nh quan st v t c th ni v mt hin tng l k v, thot u, ng kinh ngc lc c th thy c: Cuc chin u chng trt t t bn ch ngha, theo quan im ny, l mt s tip tc ca cuc chin tranh chng ng Minh vi v kh v tinh thn v t chc kinh t, con ng dn n ch ngha x hi thc tin, mt s s quay li ca nhn dn c vi cc truyn thng p nht v cao thng nht ca h.88 Cuc chin u chng li ch ngha t do trong mi hnh thc ca n, ci ch ngha t do nh bi nc c, l t tng chung hp nht nhng ngi x hi ch ngha v bo th trong mt mt trn chung. u tin n ch yu l Phong tro Thanh nin c, hu nh hon ton x hi ch ngha v cm hng v cch nhn, ni nhng t tng ny d dng c chp nhn nht v s hp nht ca ch ngha x hi v ch ngha dn tc c hon thnh. Cui cc nm 1920 v cho n khi Hitler ln nm quyn mt nhm nhng ngi tr tui tp hp xung quanh t bo Die Tat v, do Ferdinand Fried lnh o, tr thnh ngi din gii chnh ca truyn thng ny trong gii tr thc. Cun Ende des Kapitalismus ca Fried c l l sn phm c trng nht ca nhm ny, nhm Edelnazis (Nazi cao
K. Pribram, Deutscher Nationalismus und deutscher Sozialismus, Archiv fr Sozialwissenschaft und Sozialpolitik, XLIX (1922), 298-99. Tc gi nhc ti, nh cc th d na, trit gia Max Scheler, thuyt gio s mnh th gii x hi ch ngha ca nc c, v nh Marxist K. Korsch vit v tinh thn ca Volksgemeinschaft mi, l l vi phong cch ht vy.
88

qu), nh h c bit n c, v c bit gy lo lng bi v s ging nhau ca n vi rt nhiu tc phm m chng ta thy ngy nay Anh v Hoa K, ni chng ta c th quan st cng s ko li vi nhau ca nhng ngi x hi ch ngha Cnh T v Cnh Hu v gn nh cng s khinh b mi th t do ch ngha theo ngha c. Ch ngha x hi Bo th (v, trong cc gii khc, Ch ngha x hi Tn gio) l khu hiu m di n mt s ng tc gi chun b bu khng kh trong Ch ngha x hi Quc gia k v. Chnh ch ngha x hi bo th l xu th chi phi gia chng ta by gi. Khng phi cuc chin tranh chng li cc cng quc Phng Ty vi v kh ca tinh thn v t chc kinh t hu nh k tip trc khi cuc chin tranh thc s bt u?

243

13
Nhng k Chuyn ch gia Chng ta
Khi nh chc trch xut hin di ci v t chc, n to ra s quyn r hp dn bin i cc cng ng ca nhng ngi t do thnh Nh nc chuyn ch. - THE TIMES (LONDON) l ng l chnh ln ca nhng vi phm trng trn do cc chnh ph chuyn ch phm phi, thay cho s lo s ngy cng tng rng mt h thng nh vy mt ngy no c th ny sinh cc nc c khai sng hn, cng c thm s m bo rng n khng th xy ra y. Khi chng ta nhn vo nc c Nazi, vc thm ngn cch chng ta dng nh ln n mc chng g xy ra c th c lin quan n bt k din tin kh d no y. V s thc rng s khc bit tr nn ngy cng ln hn dng nh bc b bt k gi no rng c l chng ta i theo mt hng ging vy. Nhng chng ta ng qun rng mi lm nm trc kh nng ca vic nh vy xy ra c t ra ch nh s tng tng qui d, khng ch i vi chn phn mi bn thn ngi dn c, m c i vi hu ht nhng ngi quan st nc ngoi th ch nht (d cho by gi h lm ra v h khn ngoan n th no). Tuy vy, nh c gi trc y trong cc trang ny, khng phi l nc c hin nay m l nc c ca hai mi hoc ba mi nm trc m cc iu kin cc nn dn ch ngy cng ging. C nhiu c im khi c coi l in hnh c v, th d, nhng c im ngy nay cng quen thuc nh vy Anh, v nhiu du hiu ch ra mt s pht trin hn na theo cng chiu hng. Chng ta nhc ti ri im quan trng nht - s ging nhau

ngy cng tng gia cc quan im kinh t ca Cnh Hu v Cnh T v s phn i chung ca h i vi ch ngha t do thng l c s chung ca hu ht hot ng chnh tr Anh. Chng ta c Mr. Harold Nicolson ngi c thm quyn cho tuyn b rng, trong thi gian ca chnh ph Bo th va qua, gia nhng ngi ngi gh sau [ quc hi] ca ng Bo th nhng ngi ti gii nht u l nhng ngi x hi ch ngha ch thc;89 v c t nghi ng rng, nh thi ca nhng ngi Fabian, nhiu ngi x hi ch ngha c cm tnh vi nhng ngi Bo th hn nhng ngi T do ch ngha. C nhiu c im khc lin quan mt thit n iu ny. S sng knh tng ln i vi nh nc, s thi hnh quyn lc, v s to ln v ci to ln, s nhit tnh cho t chc mi th (by gi chng ta gi l k hoch ho), v s bt lc mc mi th cho nng lc n gin ca pht trin hu c, iu m ngay c von Treitschke phn nn c su mi nm trc, tt c hu nh khng km ni bt nc Anh hin nay hn chng thy nc c. Trong hai mi nm qua nc Anh tin xa n u trn con ng c lm cho ta thy r vi s sng ng c bit nu by gi ta c mt s tho lun nghim tc hn v nhng khc bit gia cc quan im Anh v c v cc vn chnh tr v o c xut hin nc Anh trong thi gian chin tranh va qua. C l ng khi ni rng lc cng chng Anh , nhn chung, c mt s nh gi ng hn v nhng khc bit ny so vi hin nay; nhng trong khi nhn dn Anh khi t ho v truyn thng ring c bit ca h, c vi trong s nhng quan im chnh tr khi c coi l mang c trng Anh m a s nhn dn Anh by gi khng dng nh na-h thn, nu h khng t b mt cch r rng. Hu nh khng cng iu khi ni rng mt tc gi v cc vn chnh tr v x hi khi t ra cng mang c trng Anh bao nhiu, th
89

Spectator, April 12, 1940, p. 523.

245 ngy nay ng ta cng b lng qun by nhiu trong chnh nc mnh. Nhng ngi nh Lord Morley hay Henry Sidgwick, Lord Acton hay A. V. Dicey, nhng ngi khi c ngng m trn th gii ni chung nh cc tm gng kit xut v s uyn thm chnh tr ca nc Anh t do, cn i vi th h ng thi h v c bn c coi nh nhng ngi thi Victoria li thi. C l chng g ch ra s thay i ny r hn l, trong khi khng thiu s lun bn ng cm vi Bismarck trong vn hc ng i Anh, tn ca Gladstone him khi c th h tr hn nhc ti m khng c mt s nho bng i vi o c thi Victora v ch ngha khng tng ca ng. Ti mong trong vi on ti c th truyn t cm tng hong s thy c t nghin cu k vi tc phm Anh v cc t tng chi phi nc c ca chin tranh va qua, ni hu nh mi t c th c p dng cho cc quan im ng ch nht trong vn khoa Anh ng thi. Ti s ch trch mt on ngn ca Lord Keynes, m t nm 1915 cn c mng m ng thy c trnh by chi tit mt cng trnh c in hnh ca giai on : ng m t lm sao m, theo mt tc gi c, ngay c trong ho hnh cuc sng cng nghip vn phi c huy ng. y l ci ng ta mun ni v qun s ho i sng cng nghip ca chng ta [tiu ca cng trnh c ph bnh]. Ch ngha c nhn phi chm dt hon ton. Mt h thng qui ch phi c a ra, m mc tiu ca n khng phi l hnh phc ln hn ca c nhn (Gio s Jaff khng xu h ni iu ny bng rt nhiu t), m l tng cng s thng nht c t chc ca nh nc nhm ti mc tiu t c mc hiu qu ti a (Leistungsfhigkeit), tc ng ca n ln li th c nhn ch l gin tip. - Hc thuyt gh tm ny c coi thing ling nh mt loi ch ngha l tng. Quc gia s pht trin thnh mt s thng nht khp kn v s tr thnh, thc ra, ci m Plato tuyn b n phi l Der Mensch im Grossen [Con ngi ni chung]. c bit, ho bnh sp ti s s cng c t tng v hnh ng Nh

nc trong cng nghip. u t nc ngoi, vic di c, chnh sch cng nghip m trong cc nm gn y coi ton b th gii nh mt th trng, l qu nguy him. Trt t cng nghip c, hin nay ang hp hi, da trn Li nhun; v nc c mi Cng quc th k hai mi khng suy ngh v Li nhun l nhm kt liu h thng T bn ch ngha, h thng n t Anh mt trm nm trc.90 Tr on m, theo ti, chng tc gi Anh no dm xem thng hnh phc c nhn, th on trong ny li khng c phn nh trong phn ln vn khoa Anh ng thi? V, khng nghi ng g, khng ch cc t tng chun b cho ch ngha chuyn ch c v cc ni khc m c nhiu nguyn l ca bn thn ch ngha chuyn ch l nhng ci c s m hoc ngy cng tng nhiu nc khc. Mc d t ngi, nu c ai, Anh c l c th sn sng chp nhn ton b ch ngha chuyn ch, t c c im n l no vn cha c ngi no hay ngi khc khuyn bo. Thc vy, hu nh chng c t no t quyn sch ca Hitler m ngi ny hay ngi n Anh hay M li cha ngh chng ta ly v dng cho cc mc ch ring ca chng ta. iu ny p dng c bit cho nhiu ngi nhng ngi khng nghi ng g l k t th ca Hitler v mt im c bit trong h thng ca ng ta. Chng ta khng c qun rng ch ngha bi Do thi ca Hitler tng kh khi nc c, hoc bin thnh k th ca mnh, bao nhiu ngi trong mi kha cnh l nhng k chuyn ch thm cn c theo kiu c.91
90 91

Economic Journal, 1915, p. 450.

c bit, khi chng ta xt t l ca nhng ngi nguyn x hi ch ngha tr thnh Nazi, rt quan trng l phi nh rng tm quan trng tht s ca t l ny ch thy khi chng ta so snh n, khng vi ton b s nhng ngi x hi ch ngha, m vi s nhng ngi m s chuyn i ca h c th khng b ngn cn bi t tin h trong bt c tnh hung no. Thc ra, mt trong cc nt ng ngc nhin ca s di c chnh tr t c l s tng i nh ca nhng ngi t nn Cnh T

247 Chng c m t chung no c th cho ta mt nim tho ng v s ging nhau ca phn ln vn khoa chnh tr Anh ng thi vi cc tc phm hu hoi lng tin vo vn minh Phng Ty c v to ra trng thi tinh thn trong ch ngha Nazi c th tr nn thnh cng. S ging nhau l thm ch c phn tnh kh m vi n cc vn c tip cn hn l v cc l l c th c dng- mt s sn sng ging nhau ct t mi rng buc vn ho vi qu kh v t cc mi th cho thnh cng ca mt th nghim c bit no . Nh cng ng c, hu ht cc cng trnh dn ng cho mt tin trnh chuyn ch ch ngha cc nn dn ch l cc sn phm ca nhng ngi l tng ho rt chn tht v thng l nhng bc tr thc li lc. V th, d c xc phm n t i la ra cc c nhn c bit no nh nhng minh ho cho cc quan im ging nhau c hng trm ngi khc ng h, ti chng thy cch no khc minh ho mt cch hu hiu v s pht trin ny thc s tin xa n u. Ti s thn trng chn lm minh ho cc tc gi m tnh chn thc v v t ca h l khng th nghi ng. Nhng d cho ti hi vng bng cch ny chng t cc quan im m t nhng ng c ca ch ngha chuyn ch hin ang lan nhanh ra y th no, th ti li c t c hi truyn t thnh cng nh th s ging nhau quan trng v lnh vc xc cm. Mt s kho st su rng tt c nhng thay i tinh t v t duy v ngn ng l cn thit lm r ci g ta kh d dng nhn ra nh cc triu chng ca s pht trin quen thuc. Qua gp g vi loi ngi nhng ngi ni v s thit yu ca i khng cc t tng ln vi cc t
nhng ngi khng l Do thi theo ngha c ca t ny. Thng xuyn n th no chng ta khng nghe nhng li tn dng h thng c vi li mo u bi tuyn b no nh tuyn b sau mt hi ngh mi y m mt tng thut v cc c im k thut chuyn ch v huy ng kinh t ng suy ngh c a ra: Herr Hitler khng phi l l tng ca ti- cn xa mi vy. C nhng l do c nhn rt thc bch v sao Herr Hitler khng th l l tng ca ti, nhng.

tng nh, ca s thay th cch suy ngh tnh hoc tng phn c k bng phng php ng hoc tng th mi, ta hc c cch nhn ra rng ci thot u dng nh hon ton v ngha li l mt du hiu ca cng thi tr thc m vi nhng biu hin ca n chng ta c th quan tm ring y. Cc th d u tin ca ti l hai cng trnh ca mt hc gi c ti m trong vi nm va qua thu ht nhiu ch . C l, t c cc trng hp khc trong vn hc ng thi Anh ni nh hng ca cc t tng c th c m chng ta quan tm li r rt n th nh trong cc cun sch ca Gio s E. H. Carr v Twenty Yeas Crisis [Hai mi nm Khng hong] v Conditions of Peace [Cc iu kin ca Ho bnh]. Trong cun u tin Gio s Carr thng thn th nhn mnh l mt ngi trung thnh vi trng phi lch s ca cc nh hin thc [ci] c qu hng c v s pht trin [ca n] c th truy nguyn n cc tn tui v i ca Hegel v Marx. Mt nh hin thc, ng gii thch, l mt ngi coi o c l mt chc nng ca chnh tr v l ngi khng th chp nhn mt cch logic bt k tiu chun gi tr no ngoi tiu chun ca s thc. Ch ngha hin thc ny l tri ngc, theo ng kiu cch c, vi t duy khng tng c t th k th mi tm t tng v c bn l c nhn ch ngha ch n coi lng tm con ngi l to thng thm cui cng. Nhng o c c vi cc nguyn l chung tru tng ca n phi bin mt bi v nh thc nghim xem xt trng hp c th theo cc phm cht ring bit ca n. Ni cch khc, chng g ngoi tnh thit thc l c ngha, v chng ta thm ch c m bo rng qui tc pacta sunt servanda* khng phi l mt nguyn tc o c. Rng khng c cc nguyn tc chung tru tng th phm cht (gi tr) tr nn
*

(Latin) Tho thun (gia cc bn) phi c tun th.

249 ch n thun l vn ca kin c on v rng cc hip c quc t, nu chng khng c rng buc o c, th khng c bt k ngha g, dng nh khng lm Gio s Carr bi ri. Theo Gio s Carr, thc vy, mc d ng khng ni tng minh nh th, dng nh nc Anh tin hnh chin tranh va qua pha sai. Bt k ai by gi c li cc tuyn b v nhng mc tiu chin tranh ca Anh hai mi lm nm trc v so snh chng vi nhng quan im hin ti ca Gio s Carr s d dng thy ngay rng nhng quan im khi c tin l quan im ca c th nay l nhng quan im ca Gio s Carr, ngi chc s l l rng cc quan im khc c cng khai tha nhn lc t nc ny ch l sn phm ca thi o c gi ca ngi Anh. Vic ng c th thy t khc bit n th no gia cc l tng c gi vng t nc ny v cc l tng c thc thi nc c hin thi, c minh ho tt nht bng khng nh ca ng rng ng l khi mt nh X hi ch ngha Quc gia ni ting khng nh rng bt k th g c li cho nhn dn c u l ng, bt k th g lm hi h u l sai ng ta n thun ch xut cng s nhn din v quyn li quc gia vi quyn ph qut c thit lp ri cho cc nc ni ting Anh bi [Tng thng] Wilson, Gio s Toynbee, Lord Cecil, v nhiu ngi khc. V nhng cun sch ca Gio s Carr dnh cho cc vn quc t, nn ch yu trong lnh vc th xu hng c trng mi tr nn r rng. Nhng t ci nhn lt qua ta nhn ra c tnh ca x hi tng li m ng d liu, n cng t ra hu ht trn m hnh chuyn ch ch ngha. i khi thm ch ta ngc nhin liu s ging nhau l ngu nhin hay c . Khng bit Gio s Carr, th d, c hiu r, khi ng khng nh l chng ta khng cn c th thy my ngha v nt khu bit gia x hi v quc gia quen thuc i vi t duy th k mi chn, rng iu ny chnh xc l hc thuyt ca Gio s Carl Schmitt, l thuyt gia Nazi hng u ca ch ngha chuyn ch v, thc ra, l nh

ngha ca ch ngha chuyn ch m tc gi ban cho thut ng do bn thn ng ta a ra khng? Hoc quan im rng sn xut hng lot d lun l mt h qu tt yu ca sn xut hng lot hng ho v rng, v vy, thnh kin m t (ng) tuyn truyn ngy nay vn gy ra trong bit bao tm tr l tng t nh thnh kin chng li iu khin cng nghip hay thng mi thc s l mt li bin bch cho vic t chc nghim ngt d lun kiu m nhng ngi Nazi thc hnh c? Trong cun Conditions of Peace gn y hn ca ng Gio s Carr tr li khng nh cu hi m chng ta t ra cui chng trc: Cc nc thng trn mt ho bnh, v nc Nga Soviet v nc c c c n, bi v cc nc trc tip tc thuyt ging, v mt phn p dng, cc l tng, mt thi ng, nhng by gi b ph sn v quyn ca cc quc gia v ch ngha t bn laissez faire, cn cc nc sau, vt sang tro lu ca th k hai mi mt cch c thc hoc v tnh, c gng xy dng th gii trong cc n v ln hn di s k hoch ho v iu khin tp trung. Gio s Carr hon ton coi cuc chin u ca c l ca mnh ku gi cch mng x hi ch ngha ca Phng ng chng li Phng Ty t do trong c l nc dn u: Cuc cch mng bt u trong cuc chin tranh va qua, l ng lc cho mi phong tro chnh tr ng k trong hai mi nm qua mt cuc cch mng chng li cc t tng chim u th ca th k th mi chn: t do dn ch, dn tc t quyt v nn kinh t laissez faire. Nh bn thn ng ni ng, hu nh khng th trnh khi l thch thc ny i vi cc nim tin th k mi chn m n cha bao gi thc s chia s s tm thy nc c mt trong nhng ngi bnh vc mnh m nht. Vi tt c lng tin theo thuyt nh mnh ca mi gi-s gia t Hegel v Marx, s pht trin ny c cho l khng th

251 trnh khi: Chng ta bit xu hng trong th gii vn ng, v chng ta phi chp nhn n hoc b dit vong. Nim tin chc chn rng xu hng ny l khng th trnh khi da mt cch c trng vo nhng sai lm kinh t quen thuc - s tt yu c cho l ng v tng trng chung ca cc c quyn nh h qu ca pht trin cng ngh, s sung tc tim nng c vin vo, v tt c cc khu hiu bnh dn khc xut hin trong cc tc phm thuc loi ny. Gio s Carr khng phi l mt nh kinh t, v l l kinh t ca ng nhn chung s khng chu ni s kim tra nghim tc. Nhng c iu ny ln lng tin m ng ng thi c mt cch c trng, rng tm quan trng ca yu t kinh t trong i sng x hi ang gim i nhanh chng, cng khng ngn cn ng t c s trn cc l l kinh t cho mi tin on ca ng v s pht trin khng th trnh khi hoc a ra nh i hi ch yu ca ng v s lm sng t li ch yu v mt kinh t cc l tng dn ch v bnh ng v t do [trong tng lai]! S khinh b ca Gio s Carr vi tt c cc t tng ca cc nh kinh t t do ch ngha (m ng khng khng gi l cc t tng th k mi chn, mc d ng bit rng nc c chng bao gi thc s chia s chng v thc hin ri trong th k mi chn hu ht cc nguyn tc m hin nay ng ch trng) l thm thu nh s khinh b ca bt k tc gi c no c trch dn chng trc. Thm ch ng cn k tc lun im c, c xut x t Friedrich List, rng t do thng mi l mt chnh sch c sai khin duy nht bi, v ph hp ch cho, cc quyn li c bit ca nc Anh trong th k th mi chn. By gi, tuy vy, vic to ra mt cch nhn to mt mc c ti no y l mt iu kin cn thit ca s tn ti x hi c trt t. dn n mt s tr li mt nn thng mi th gii tn mc hn v tng qut hn bng d b cc ro cn thng mi hoc bng mt s phc hi cc nguyn tc laissez faire ca th k mi chn l khng th tng tng ni. Tng lai thuc v Grossraumwirtschaft

[Nn i Kinh t] kiu c: Kt qu m chng ta mong mun c th c c ch bng mt s ti t chc c thc i sng Chu u nh Hitler lm! Sau tt c vic ny th hu nh khng ngc nhin thy mt on c trng c tiu Cc Chc nng o c ca Chin tranh, trong Gio s Carr thng hi mt cch chiu c nhng ngi c thin ch (c bit cc nc ni ting Anh) nhng ngi, chm ngp trong truyn thng th k mi chn, c khng khng coi chin tranh l v ngha v khng c mc ch, v t ho v ngha v mc ch m chin tranh, mt cng c hng mnh nht ca s on kt x hi, to ra. Tt c iu ny l rt quen thuc nhng khng trong cc tc phm ca cc hc gi Anh m ta k vng tm thy cc quan im ny. C l chng ta cha ch n mt c im ca s pht trin thc t nc c trong sut mt trm nm qua m by gi l mt dng hu nh ht th xut hin cc nc ni ting Anh: cc nh khoa hc vn ng cho mt s t chc khoa hc ca x hi. L tng v mt x hi c t chc hon ton t trn xung c y mnh hn na bi nh hng c mt khng hai m cc nh khoa hc v chuyn gia k thut c php thc hin ln vic to ra d lun x hi v chnh tr. t ngi nh rng trong lch s hin i ca c cc gio s chnh tr ng mt vai tr c th so snh c vi vai tr ca cc lut gia chnh tr Php.92 nh hng ca cc nh chnh tr khoa hc ny trong cc nm gn y thng khng ln pha t do: tnh bt khoan dung v l tr rt thng xuyn d thy cc chuyn gia khoa hc, tnh thiu kin nhn vi cch thc ca ngi thng l rt c trng cho chuyn gia, v s kinh b bt k th g khng c t chc mt cch c thc bi
92

Franz Schnabel, Deutsche Geschichte im neunzehnten Jahrhundert, II (1933), 204.

253 nhng u c cao cp theo mt k hoch khoa hc l cc hin tng quen thuc trong i sng x hi c hng th h trc khi chng tr thnh quan trng nc Anh. V c l khng nc no khc li cho minh ho tt hn v nhng nh hng ln mt dn tc v mt s dich chuyn chung v trit ca phn ln h thng gio dc t khoa hc nhn vn sang khoa hc thc t [t nhin] nh nc c gia 1840 v 1940.93 Cch trong , cui cng, vi t ngoi l, cc hc gi v nh khoa hc sn sng hin mnh phc v cho nhng k thng tr mi l mt trong nhng cnh tng tht vng v ng h thn nht trong ton b lch s ca s ni ln ca Ch ngha x hi Quc gia.94 c nhiu ngi bit n rng c bit cc nh khoa hc v k s, nhng ngi rt to mm i l nhng ngi dn u trong hnh trnh n mt th gii mi tt p hn, qui phc d dng hn hu nh bt k tng lp khc no i vi chnh th chuyn ch.95
Ti tin l tc gi ca Leviathan l ngi u tin gi rng dy cc mn c in phi c b i, bi v n lm thm nhun tinh thn t do nguy him! 94 Thn phn n l ca cc nh khoa hc i vi nhng ngi nm thc quyn xut hin sm c, cng vi s pht trin to ln ca khoa hc c nh nc t chc, m ngy nay l ch c tn dng rt nhiu nc ngoi. Mt trong nhng nh khoa hc c ni ting nht, nh sinh l hc, Emil du Bois-Reymond, khng xu h, trong mt bi din thuyt trnh by nm 1870 vi t cch kp ca hiu trng trng i hc Berlin v ch tch Vin Hn lm Khoa hc Ph, tuyn b rng chng ta, i hc Berlin, c tr s i din vi Hong Cung, bng chng th thnh lp ca mnh, l v s tr tu ca Hong tc Hohenzollern [cai tr Brandenburg v Ph] (A Speech on the German War [London, 1870], p. 31. ng ch l bn thn Du Bois-Reymond ngh rng thch hp a mt bn ting Anh ca din vn ny). 95 L trch dn mt nhn chng nc ngoi: R. A. Brady, trong nghin cu The Spirit and Structure of German Fascism ca mnh, kt lun bn tng trnh chi tit v s pht trin ca gii hn lm c vi tuyn b rng nh khoa hc, thc cht, v vy c l, l ngi d dng v d sp xp nht trong tt c nhng ngi c o to c bit trong
93

Vai tr m nhng ngi tr thc ng trong bin i chuyn ch ca x hi c tin on trc nh li tin tri ti mt nc khc bi Julien Benda, m cng trnh Trahision des clercs [S phn bi ca cc hc gi] ca ng c ngha mi khi by gi ta c li n, mi lm nm sau khi n c vit ra. c bit c mt on trong tc phm xng ng suy ngm k v nghi nh khi chng ta xem xt nhng th d nht nh v cuc du ngon ca cc nh khoa hc Anh vo hot ng chnh tr. l on m Benda ni v s m tn khoa hc c cho l thnh tho v mi lnh vc, bao gm c lnh vc o c; mt s m tn m, ti nhc li, ginh c t th k mi chn. Vn cn phi khm ph ra liu nhng ngi h ho cho hc thuyt ny tin vo n hay liu h n gin mun mang li uy tn b ngoi khoa hc cho nim say m ca h, m h hon ton bit chng l g ngoi s am m. ng lu l gio iu rng lch s tun theo cc nh lut khoa hc c rao ging c bit bi nhng ngi ng h nh chc trch c on. y l iu kh t nhin, bi v n loi b hai thc t m h ght nht, tc l, quyn t do ca con ngi v hnh ng lch s ca c nhn. Chng ta c c hi ri nhc n mt sn phm Anh thuc loi ny, mt cng trnh trong , trn nn tng Marxist, tt c nhng kh cht c trng ca ngi tr thc, mt s cm th hu nh mi th phn bit nn vn minh
x hi hin i. Bn Nazi, ng, ui rt nhiu gio s i hc, v sa thi rt nhiu nh khoa hc khi cc phng th nghim nghin cu, nhng cc gio s ch yu v cc khoa hc x hi ni c thc chung hn v v bn b hn ph phn cc chng trnh Nazi, ch khng phi cc nh khoa hc t nhin ni t duy c cho l nghim khc nht. Nhng ngi trong lnh vc sau b sa thi ch yu l Do thi hoc nhng ngoi l i vi s khi qut ho nu trn, bi v s chp nhn khng ph phn ngang nhau vi lng tin i ngc vi cc quan im Nazi.- Do bn Nazi c th sp xp cc hc gi v cc nh khoa hc tng i d, v do a vo sau cng vic tuyn truyn tinh vi ca h trng lng b ngoi ca d lun v s ng h ca phn ln cc hc gi.

255 Phng Ty k t thi Phc Hng, kt hp vi s chp nhn cc phng php ca To D Gio. Chng ti khng mun xem xt y mt trng hp cc oan nh vy v s ly mt tc phm c tnh i din hn v c bit n ng k. Cun sch nh ca C. H. Waddington di ta c trng, The Scientific Attitude [Thi Khoa hc], l mt th d tt nh bt k th d no ca mt loi ti liu c tun bo Anh c nh hng, t Nature, tch cc ti tr v kt hp vi nhng i hi quyn lc chnh tr ln hn cho cc nh khoa hc vi s ng h nng nhit cho k hoch ho ton b. Mc d khng hon ton rt thng thng v s khinh mit ca ng i vi quyn t do nh Mr. Crowther, Dr. Waddington hu nh khng lm yn lng hn. ng khc cc tc gi khc cng loi ch ng thy r rng v thm ch nhn mnh rng cc xu hng ng m t v ng h khng th trnh khi dn n mt h thng chuyn ch. Song hnh nh iu ny c v i vi ng vn c a hn ci ng cho l nn vn minh chung kh tn bo hin thi. i hi ca Dr. Waddington rng nh khoa hc kh nng vn hnh mt x hi chuyn ch ch yu da vo lun im ca ng rng khoa hc c th thng qua nh gi o c v ng x con ngi - mt i hi m s trau chut n bi Dr. Waddington c t Nature a ra cng khai mt cch ng k. , tt nhin, l mt lun im quen bit t lu i vi cc nh khoa hc-chnh tr gia c v c J. Benda la ra mt cch ng n. c mt minh ho v iu ny c ngha l g chng ta khng cn i ra khi cun sch ca Dr. Waddington. Quyn t do, ng gii thch, l mt khi nim rt kh chu i vi nh khoa hc tho lun, mt phn bi v ng ta khng tin rng, trong phn tch cui cng, khng c ci nh vy. Tuy nhin chng ta c bo rng khoa hc nhn ra quyn t do loi ny loi n, nhng quyn t do l k quc v khng ging hng xm khng phi l mt gi tr khoa hc. Hnh nh cc mn nhn vn im, m v chng Dr.

Waddington ni bao nhiu th xu, lm chng ta lc li mt cch trm trng trong dy chng ta khoan dung! Rng v cc vn x hi v kinh t cun sch thi khoa hc ny l bt k th g ch khng l khoa hc, l ci m ta phi hc k vng vo loi ti liu ny. Chng ta li thy tt c cc li so rng quen thuc v nhng khi qut ho v cn c v s di do tim nng v xu hng khng th trnh khi c quyn, du cho nhng ngi c thm quyn nht c dn ra ng h cc lun im ny sau khi kho st t ra ch yu l cc tiu lun chnh tr c tnh khoa hc ng ng, trong khi nhng nghin cu nghim tc v cng cc vn th r rng b b qua. Nh trong hu ht cc tc phm loi ny, nhng nim tin chc ca Dr. Waddington ch yu c xc nh bi lng tin ca ng vo cc xu hng lch s khng th trnh khi m khoa hc c cho l khm ph ra v c dn xut t trit l khoa hc su sc ca Ch ngha Marx, m cc quan im c bn ca n l hu nh, nu khng phi hon ton, ng nht vi nhng quan im to c s cho cch tip cn khoa hc i vi t nhin v ci m nng lc nh gi ca ng ni cho Dr. Waddington l mt tin b trn mi th xy ra trc y. Theo , du cho ng thy kh ph nhn rng nc Anh by gi l nc ti t hn sng so vi nm 1913, Dr. Waddington vn ho hc ch i mt h thng kinh t h thng s c tp trung v chuyn ch theo ngha rng tt c cc kha cnh ca pht trin kinh t cc khu vc ln c k hoch ho mt cch c thc nh mt tng th tch hp. V i vi s lc quan d di ca ng rng trong h thng chuyn ch ny quyn t do t tng s c bo tn, th thi khoa hc ca ng chng c li khuyn tt hn nim tin chc rng phi c bng chng rt c gi tr v cc vn m khng cn phi l mt chuyn gia hiu r, th d nh, liu c th tip tc ch ngha chuyn ch vi quyn t do t tng hay khng.

257 Mt kho st y hn v cc xu hng khc nhau ti ch ngha chuyn ch nc Anh s phi ch ng k n cc n lc khc nhau nhm to ra loi ch ngha x hi ca gii trung lu no c s ging nhau ng lo ngi, m r rng cc tc gi khng bit, vi nhng din tin tng t nc c trc Hitler.96 Nu chng ta quan tm y ti cc phong tro chnh tr ring, chng ta phi xem xt cc t chc mi nh phong tro Forward-March: Tin Qun hoc phong tro Common Wealth: Thnh vng Chung ca Sir Richard Acland, tc gi ca Unser Kampf*, hoc nhng hot ng ca 1941 Committee: U ban 1941 ca Mr. J. B. Priestley, mt thi cng cng tc vi ngi trc. Nhng, cho d s khng khn ngoan b qua tm quan trng mang tnh triu chng ca cc hin tng nh th ny, chng vn kh c th c tnh n nh cc lc lng chnh tr quan trng. Ngoi nhng nh hng tr tu m chng ta minh ho bng hai th d, s thc y ca phong tro ti ch ngha chuyn ch n ch yu t hai nhm quyn li ln: t bn (vn) c t chc v lao ng c t chc. C l mi e do ln nht trong mi mi e do l s thc rng cc chnh sch ca hai nhm hng mnh nht ny ch cng theo mt hng.

Mt nhn t khc sau cuc chin tranh ny chc s tng cng cc xu th theo hng ny l, s c mt s ngi trong chin tranh nm mi quyn lc kim sot cng bc v s thy kh cam chu vi cc vai tr khim tn hn m h s phi ng khi . Mc d sau chin tranh va qua nhng ngi loi ny khng ng nh c l s c trong tng lai, h c ngay c khi mt nh hng khng phi khng ng k ln chnh sch kinh t ca t nc ny. Chnh v bu bn vi mt s ngi ny m khong mi mi hai nm trc t nc ny ti u tin tri nghim cm gic khi rt c bit nh t nhin b qung vo mt mi trng m ti hc c coi l mt bu khng kh tr thc c hon ton. Cuc chin u ca chng ta ( Cuc chin u ca ti: Mine Kampf l tiu cun sch ni ting ca Hitler).
*

96

H lm iu ny thng qua s ng h chung, v thng c phi hp, ca h vi vic t chc c quyn cng nghip; v chnh xu th ny l nguy him ln trc mt. Trong khi khng c l do tin rng phong tro ny l khng th trnh khi, khng c my nghi ng rng nu chng ta tip tc con ng chng ta t chn ln, n s dn chng ta n ch ngha chuyn ch. Phong tro ny, tt nhin, c d nh mt cch ch ch yu bi cc nh t chc t bn ch ngha ca cc c quyn, v h nh vy l mt trong nhng ngun ch yu ca mi nguy him. Trch nghim ca h khng b thay i bi s thc rng mc tiu ca h khng phi l mt h thng chuyn ch m ng hn l mt loi x hi hp tc trong cc ngnh cng nghip c t chc s c v nh cc ti sn na-c lp v t-qun. Nhng h cng thin cn nh cc ng nghip c ca h thin cn khi tin rng h s c php khng ch to ra m c vn hnh mt h thng nh vy trong mt thi gian bt k. Cc quyt nh m cc nh qun l ca mt ngnh cng nghip c t chc lun lun phi a ra khng phi l cc quyt nh m bt k x hi no s lu di cho cc t nhn. Mt nh nc cho php s tch t quyn lc khng l nh vy pht trin khng th quyn lc ny nm hon ton di s kim sot t nhn. Lng tin cng khng t o tng rng trong cc iu kin nh vy cc nghip ch s c php hng th lu di v tr c a thch m mt x hi cnh tranh c bin minh bi s thc rng, trong s nhiu ngi dm chu ri ro, ch c t ngi thnh cng m c hi ca n lm cho ng chu ri ro. Khng ngc nhin l cc nghip ch mun hng c thu nhp cao m trong mt x hi cnh tranh ch c nhng ngi thnh cng trong s h c c v s an ton ca mt cng chc. Chng no mt khu vc t nhn ln tn ti song song vi ngnh do chnh ph iu hnh, ngi c ti nng ln v cng nghip chc s i lng cao ngay c trong cc v tr kh an ton. Nhng trong khi cc nghip ch c th thy r k vng ca

259 h c xc nhn trong mt giai on chuyn tip, s khng lu trc khi h thy, nh cc ng nghip c ca h thy, rng h chng cn l cc ch nhn m trong mi kha cnh s phi bng lng vi bt k quyn lc v lng bng no m chnh ph s cho h. Tr phi l l ca cun sch ny b hiu lm hon ton, tc gi s khng b nghi ng v bt k s u ym no i vi cc nh t bn nu tc gi nhn mnh y rng tuy nhin s l sai lm li v phong tro hin i ti c quyn ring cho hoc ch yu cho giai cp . Khuynh hng ca h theo chiu hng ny khng mi cng chng chc t n tr thnh mt sc mnh gh gm. S pht trin cht ngi l h thnh cng trong tranh th c s ng h ca s ngy cng tng ca cc nhm khc, vi s gip ca h, nhn c s ng h ca nh nc. mc no cc nh c quyn nhn c s ng h ny hoc bng cch cho cc nhm khc c phn trong li li ca h hoc, v c l thng xuyn hn, bng cch thuyt phc h rng hnh thnh cc c quyn phc v cho li ch chung. Nhng s thay i cng lun, m qua nh hng ca n ln c quan lp php v b my t php97 tr thnh yu t quan trng nht lm cho din tin ny c th, nhiu hn bt k th g chnh l kt qu ca tuyn truyn chng cnh tranh ca Cnh T. Rt thng xuyn l thm ch cc bin php nhm chng cc nh c quyn thc ra li ch tng cng quyn lc ca c quyn. Mi cuc khm xt bt ng li li ca c quyn, bt lun v li ch ca cc nhm c bit hay v li ch ca nh nc nh mt tng th, dng nh to ra nhng nhm li ch mi cc nhm s gip bnh vc c quyn. Mt h thng trong cc nhm c c quyn ln thu li t cc khon li c quyn c th l nguy him hn nhiu v mt chnh tr, v
i snh v iu ny vi bi bo ng ly lm bi hc ca W. Arthur Lewis, Monopoly and the Law, Modern Law Review, Vol. VI, No. 3 (April, 1943).
97

c quyn trong mt h thng nh vy chc chn l hng mnh hn nhiu, so vi h thng trong li nhun thuc v mt s t hn ch. Nhng mc d phi d hiu rng, th d, lng cao hn m nh c quyn c kh nng tr l ht nh kt qu bc lt cng nh li nhun ring ca ng ta, v cng chc chn ng nh lm ngho hn khng ch tt c nhng ngi tiu dng m cn nhiu hn i vi tt c nhng ngi hng lng khc, th m khng ch n thun nhng ngi c hng li t n m l c cng chng ni chung ngy nay chp nhn kh nng tr lng cao hn nh mt l l hp php ng h cho c quyn.98 C l do nghim tc nghi ng liu ngay trong cc trng hp khi c quyn l khng th trnh khi th cch tt nht kim sot n c phi l a n vo tay nh nc hay khng. Nu gi nh ch c mt ngnh c ni n, th c th l nh vy. Nhng khi chng ta phi gii quyt vi nhiu ngnh c quyn khc nhau, c nhiu l do chng trong tay ca cc t nhn khc nhau hn l kt hp chng li di s kim sot duy nht ca nh nc. Ngay d l vn ti ng st, ng b v hng khng, hoc cung cp gas v in u l cc c quyn khng th trnh khi, ngi tiu dng r rng v th mnh hn nhiu chng no chng cn l cc c quyn tch bit so vi khi chng c phi hp bi s kim sot tp trung. c quyn t nhn hu nh chng bao gi l hon ton v thm ch him hn khi c thi gian tn ti di hoc c th b qua
Thm ch ngc nhin hn, c l, l s du dng khc thng m nhiu ngi x hi ch ngha chc chng t i vi nhng ngi nm gi tri phiu sng bng tin li tc m t chc c quyn cng nghip thng xuyn m bo cc khon thu nhp an ton. Rng s th ch m qung ca h vi li nhun phi dn ngi dn n hnh dung thu nhp c nh th ng, m khng cn c gng no, l ng mong mi v mt x hi hoc o c hn li nhun, v thm ch i chp nhn c quyn bo v mt khon thu nhp c bo m i vi, th d, nhng ngi nm gi tri phiu ng st, l mt trong nhng triu chng l thng nht v bp mo, xuyn tc cc gi tr iu xy ra trong th h qua.
98

261 cnh tranh tim tng. Nhng c quyn nh nc th lun l c quyn c nh nc bo h - bo h chng li c cnh tranh tim nng ln ph phn tht s. N c ngha, trong hu ht cc trng hp, l mt c quyn tm thi c cho quyn lc m bo v tr ca n mi mi- mt quyn lc chc chn c mang dng. Ni quyn lc, ci phi kim tra v kim sot c quyn, li quan tm n che ch v bo cha cho nhng ngi c n b nhim, ni i vi chnh ph phi iu tr vic lm dng li i tha nhn trch nhim cho s lm dng , v ni ph phn cc hot ng c quyn c ngha l ph phn chnh ph, th t c hi vng l c quyn tr thnh y t ca cng ng. Mt nh nc dnh lu v mi mt trong iu hnh doanh nghip c quyn, tuy n c th c sc mnh nghin nt c nhn, vn l mt nh nc yu trong phm vi t do hnh thnh chnh sch lin quan. B my c quyn tr thnh ng nht vi b my nh nc, v bn thn nh nc ngy cng tr nn ng nht vi li ch ca nhng ngi iu hnh cc th hn l vi li ch ca nhn dn ni chung. C kh nng l bt k u c quyn l thc s khng th trnh khi, th k hoch c dng v c a chung bi nhng ngi M, v mt s kim sot mnh m ca nh nc i vi cc c quyn t nhn, nu theo ui mt cch nht qun, cho c hi tt ca nhng kt qu tho mn hn l qun l nh nc. iu ny t nht dng nh l vy ni nh nc thc thi mt s kim sot gi nghim ngt khng c ch cho li nhun qu ng trong nhng ngi khc cc nh c quyn c th tham gia. D l iu ny c tc ng (nh i khi xy ra vi cc dch v tin ch cng cng M) l cc dch v ca cc ngnh c quyn c th tr nn t tho mn hn nh chng c th l, iu ny c th l mt ci gi nh phi tr cho s kim tra thc s ln quyn lc c quyn. V c nhn, ti thch phi chu s phi hiu qu no nh vy hn nhiu l b c quyn c t chc kim sot cch sng ca mnh. Mt phng php nh vy gii quyt c quyn, phng php c th nhanh

chng lm cho th ca nh c quyn t thch hp nht gia cc v th khi nghip kinh doanh, c th cng ng gp nhiu nh bt k th g khc lm gim c quyn xung cc lnh vc m n l khng th trnh khi v thc y sng ch ra nhng ci thay th c th c cung cp mt cch cnh tranh. Ch lm cho th ca nh c quyn mt ln na l th ca k chu n ca chnh sch kinh t, v bn s ngc nhin l hu ht cc nghip ch c kh nng hn s nhanh chng ti pht hin ra s thch ca h lm lnh mnh khng kh cnh tranh n th no! Vn c quyn s chng kh gi nh chng ta ch phi u tranh vi nh c quyn t bn. Nhng, nh ni ri, c quyn tr thnh nguy him chnh, khng phi qua n lc ca s t cc nh t bn c quyn li, m thng qua s ng h m h nhn c t nhng ngi c h chia chc phn li, v t rt nhiu ngi khc m h thuyt phc rng bng cch ng h c quyn h gip to ra mt x hi cng bng hn v trt t hn. im ngot ch t trong s pht trin hin i l khi phong tro v i c th phc v cc mc ch ban u ca n ch bng cch u tranh vi mi c quyn, phong tro lao ng, li b nh hng ca cc hc thuyt chng cnh tranh v bn thn n li dnh lu vo cuc tranh chp v c quyn. S pht trin gn y ca c quyn ch yu l kt qu ca mt s cng tc c thc ca vn c t chc v lao ng c t chc ni cc nhm c c quyn lao ng chia s li nhun c quyn lm tn hi n cng ng v c bit n nhng ngi ngho nht, nhng ngi lm vic trong cc ngnh t c t chc hn v nhng ngi tht nghip. l mt trong nhng cnh tng au bun nht ca thi i chng ta thy mt phong tro dn ch v i i ng h mt chnh sch, ci phi dn n ph hu dn ch v ci trong khi c th lm li ch cho mt thiu s ca ng o qun chng ng h n. Th m chnh s ng h ny t Cnh T i vi cc xu hng c quyn l ci lm

263 cho chng khng th cng li n nh vy v lm cho trin vng tng lai en ti n nh vy. Chng no lao ng cn tip tc gip ph hu trt t duy nht m di t nht mt mc c lp v t do no cn c bo m cho cng nhn, th thc s c t hi vng cho tng lai. Cc nh lnh o lao ng nhng ngi hin tuyn b rt m rng h vnh vin tiu dit h thng cnh tranh in cung99 l tuyn b s dit vong ca quyn t do c nhn. Chng h c kh nng khc ngoi hoc l trt t c cai tr bi k lut khch quan ca th trng hoc l trt t c ch huy bi ch ca vi c nhn; v nhng ngi quyt tm ph hu ci th nht l nhng ngi c hay v tnh gip to lp ci th hai. Cho d l mt s ngi lao ng no c l s c n ung tt hn, v tt c khng nghi ng g s c mc mt cch gng nhau hn trong trt t mi, cho php c nghi ng rng liu a s ngi lao ng Anh cui cng s cm n cc nh tr thc trong s cc nh lnh o ca mnh nhng ngi gii thiu cho h hc thuyt x hi ch ngha, hc thuyt gy nguy him cho quyn t do c nhn ca h hay khng. i vi bt k ngi no quen thuc vi lch s ca cc nc Lc a ch yu trong hai ni lm nm qua, nghin cu chng trnh mi y ca ng Lao ng Anh, hin nay cam kt xy dng mt x hi k hoch ho, l mt kinh nghim gy chn nn nht. i vi bt k mu toan no phc hi truyn thng Anh c mt s chng li m khng ch v ng nt phc tho chung m c v chi tit v thm ch cch hnh vn cng khng th phn bit c vi cc m c x hi ch ngha p o cc cuc tranh
Gio s H. J. Laski, trong din vn ca mnh trc Hi ngh Hng nm th Bn mi mt ca ng Lao ng [Forty-firsr Annual Labour Party Conference, London, May 26, 1942 (Report, p. 111)]. ng lu l, theo Gio s Laski, chnh h thng cnh tranh in lon ny l ci bo hiu s ngho kh cho tt c nhn dn, v chin tranh nh kt qu ca s i ngho - mt s hiu l lng v lch s ca mt trm nm mi nm qua.
99

lun c hai mi lm nm trc. Khng ch cc i hi, nh nhng i hi ca ngh quyt, c thng qua theo xut ca Gio s Laski, duy tr trong thi bnh cc bin php kim sot cn thit ca chnh ph huy ng ngun lc quc gia trong chin tranh m l tt c cc khu hiu c trng, nh nn kinh t cn i, m Gio s Laski hin nay i hi cho Vng Quc Anh, hoc tiu th cng ng m n th sn xut phi c ch huy tp trung, tt c u c ly t h t tng c. Hai mi lm nm trc c l cn c l do bo cha no gi lng tin u tr rng mt x hi c k hoch ho c th l mt x hi t do hn nhiu trt t cnh tranh laissez faire m n thay th.100 Nhng thy n mt ln na sau hai mi lm nm khinh nghim v xem xt li cc nim tin c m kinh nghim ny dn ti, v thi im chng ta ang chin u chng cc kt qu ca chnh cc hc thuyt y, th bi thm tht khng th t xit. Rng ng ln m Quc hi v trong cng lun v c bn c ch ca cc ng tin b ca qu kh phi ng v pha ng, di nh sng ca tt c tin trin qu kh, phi c coi l phn ng, l mt s thay i quyt nh xy ra trong thi i chng ta v l ngun ca mi nguy him cht ngi i vi mi th m mt ngi t do phi nh gi. Rng s tin ln ca qu kh phi b e do bi cc lc lng truyn thng ca Cnh Hu l mt hin tng chung ca mi thi ci khng phi lm chng ta hong ht. Nhng nu ch ca phe i lp, trong tho lun cng khai cng nh Quc hi, s tr thnh c quyn di lu ca mt ng phn ng th hai, th, thc ra, chng cn hi vng g.

The Old World and the New Society: An Interim Report of the National Executive of the British Labour Party on the Problems of Reconstruction, pp. 12 v 16.

100

265

14
iu kin Vt cht v Cc Mc ch L tng
C cng bng hay hp l, rng a s kin chng li mc ch ch yu ca chnh ph c bt lm n l s t c th l t do khng? Cng bng hn, khng h nghi g, nu c sc mnh, rng mt s t p s nhiu hn gi li quyn t do ca h, ci c th l khng sai i vi h, so vi mt s ln hn, v nim vui thch hn h ca mnh, i p s t mt cch tai hi nht thnh n l ca h. H, nhng ngi chng tm kim g ngoi quyn t do ring ca mnh, lun c quyn c c n, bt k khi no h c quyn lc, l kin chng bao gi ng n mc phn i n - JOHN MILTON

h h chng ta thch tng bc mnh rng n gn trng lng t hn cho nhng cn nhc kinh t so vi cha m hay ng b chng ta gn. S kt thc ca Con ngi Kinh t ha hn tr thnh mt trong nhng huyn thoi chi phi ca thi i chng ta. Trc khi chng ta chp nhn i hi ny, hoc xem xt s thay i c ng ca ngi, chng ta phi thm tra thm mt cht xem n ng n u. Khi chng ta xem xt nhng i hi ti xy dng x hi, nhng i hi thc bch nht, th dng nh chng hu ht u mang tnh kinh t: chng ta thy rng s gii thch li v mt kinh t cc l tng chnh tr ca qu kh, quyn t do, bnh ng, v an ninh, l mt trong nhng i hi ch yu ca nhng ngi ng thi tuyn b s kt liu ca con ngi kinh t. Cng chng c nhiu nghi ng rng v lng tin v kht vng ca h con ngi ngy nay nhiu hn lc no ht b thng tr bi cc hc thuyt

kinh t, bi lng tin c nui dng cn thn vo tnh phi l ca h thng kinh t ca chng ta, bi cc khng nh sai v s sung tc tim tng, cc l thuyt-gi v xu hng khng th trnh khi ti c quyn, v n tng gy ra bi s c no y c lm rm beng nh vic hu hng ng nguyn liu hoc m cc sng ch i, v chng m cnh tranh b ch trch, mc d chng chnh xc l loi vic khng th xy ra di cnh tranh v l vic c bin thnh c th chnh ch bi c quyn v thng l bi c quyn c chnh ph tr gip.101 Theo mt ngha khc, tuy vy, ng khng nghi ng g, l th h chng ta t mun nghe theo nhng cn nhc kinh t so vi cc th h trc. Dt khot nht khng sn sng hi sinh bt k i hi no cho ci c gi l cc l l kinh t; nn nng v khng khoan nhng kim ch nhng tham vng trc tip v khng sn sng chu hon cnh kinh t bt buc. Chnh khng phi l s khinh mit no i vi phc li vt cht, hoc thm ch bt k mong mun b gim i no vi iu , m, ngc li, l mt s khc t chp nhn bt k chng ngi no, bt k mu thun no vi cc mc ch khc ci c th gy cn tr cho s thc hin nhng mong mun ring ca h, l ci phn bit th h chng ta. c cm kinh t, ecomophobia, l mt m t ng ca thi ny hn l khi nim dn n nhm ln kp, S Chm dt ca con Ngi Kinh t, khi nim gi mt s thay i t mt tnh trng cha bao gi tn ti sang
Thng xuyn s dng ci i khi xy ra nh ph hu la m, c ph, v.v. nh mt l l chng cnh tranh l mt minh ho tt v tnh khng trung thc tr tu ca phn ln l l ny, v mt cht suy ngm s chng t ngay rng trong mt th trng cnh tranh chng ngi ch no ca nhng hng tn kho nh vy c th c li bng cch ph hu chng. Trng hp c cho l m cc sng ch hu ch i l phc tp hn v khng th tho lun tho ng trong mt ch gii; nhng cc iu kin trong s c li lu kho lnh mt mt sng ch m theo li ch x hi phi mang dng l c bit n mc rt ng nghi liu iu ny c xy trong bt k trng hp quan trng no hay khng.
101

267 mt hng m chng ta khng tin ti. Con ngi tr nn cm ght, v ni lon chng li, cc lc lng v t phi nhn cch (impersonal) m anh ta cam chu trong qu kh, d l chng thng lm tht vng cc n lc c nhn ca anh ta. S ni lon ny l mt trng hp ca mt hin tng ph bin hn nhiu, mt s khng sn lng mi phc tng bt k qui tc hoc s tt yu no m c s hp l ca n con ngi khng hiu; c th cm nhn c n trong nhiu lnh vc ca cuc sng, c bit trong lnh vc o c; v thng l mt thi ng ca ngi. Nhng c cc lnh vc m s khao kht ny i vi tnh d hiu khng th c tho mn hon ton v ng thi mt s khc t phc tng bt k th g chng ta khng th hiu, phi dn n s ph hu nn vn minh ca chng ta D cho kh t nhin l, khi th gii quanh ta tr nn phc tp hn, s phn khng ca chng ta tng ln chng li cc lc lng m chng ta khng hiu, lin tc quy ry nhng hi vng v k hoch c nhn, chnh trong nhng hon cnh ny m cng ngy cng c t kh nng i vi bt k ai hiu y cc lc lng ny. Mt nn vn minh phc tp nh ca chng ta nht thit da trn s t hiu chnh ca c nhn vi nhng thay i m nguyn nhn v bn cht ca chng c nhn y khng th hiu: v sao anh ta phi c nhiu hn hay t hn, v sao nhng th no anh ta mun li kh kim hn th khc, s lun gn vi v s hon cnh nh vy n ni khng mt u c n l no c kh nng hiu thu chng; hoc, thm ch ti t hn, nhng ngi b nh hng s mi li cho mt nguyn nhn hin nhin v c th trnh c, trong khi cc mi tng tc phc tp hn, nhng ci quyt nh s thay i, th chc hn vn b che khut i vi h. Ngay c ngi ch huy ca mt x hi c k hoch ho hon ton, nu mun gii thch tho ng cho bt c ai v sao anh ta b chuyn sang lm vic khc, hoc v sao lng ca anh ta phi c thay i, ng ta khng th lm vy m khng gii thch v

lm sng t ton b k hoch ca mnh - iu c ngha, tt nhin, l khng th gii thch cho nhiu hn vi ngi. S phc tng ca con ngi i vi cc lc lng th trng phi nhn cch l ci trong qu kh lm cho s tng trng l c th i vi mt nn vn minh m thiu iu ny th khng th pht trin c; chnh bng s phc tng nh vy m hng ngy chng ta gip xy dng ci g ln hn ci bt k ai trong chng ta c th lnh hi. Chng thnh vn l liu con ngi trong qu kh phc tng do lng tin m mt s ngy nay c coi l m tn: do mt tinh thn tn gio khim nhng hay mt s tn trng qu mc nhng li dy th thin ca cc nh kinh t tha ban u. im mu cht l v cng kh khn hn hiu mt cch duy l s cn thit phi phc tng cc lc lng m hot ng ca n chng ta khng theo di chi tit c so vi chng ta lm vy do ni knh s m tn gio, hoc thm ch s tn trng cc hc thuyt kinh t, gy ra. C th, thc ra, ng l cn n s thng minh hn v cng t mi ngi so vi bt k ai hin c, nu gi nh chng ta thm ch ch duy tr nn vn minh phc tp hin ti ca chng ta m khng c bt k ai phi lm nhng vic m anh ta khng hiu s cn thit ca chng. S t chi nhng cho cc lc lng, m chng ta khng hiu cng chng chp nhn nh nhng quyt nh c thc ca mt ngi thng minh, l sn phm ca mt ch ngha duy l khng y v v vy sai lm. N l khng y bi v n khng hiu rng iu phi nhiu n lc c nhn khc nhau trong mt x hi phc tp, phi tnh n nhng s thc m khng mt c nhn no c th xem xt mt cch y . V n khng thy rng, tr phi x hi phc tp ny phi b ph hu, s la chn kh d duy nht i vi phc tng cc lc lng th trng phi nhn cch v dng nh phi l, l s phc tng mt quyn lc cng khng th kim sot ni v v vy c on ca nhng ngi khc. Trong ni lo trn thot nhng rng buc kh chu m hin nay anh ta cm thy, con ngi khng nhn ra rng nhng kim ch

269 chuyn ch mi phi c p t mt cch ch thay cho chng, s thm ch cn au n hn. Nhng ngi l l rng chng ta hc lm ch cc lc lng t nhin mc ng ngc nhin nhng li tt hu mt cch ng bun trong s dng thnh cng cc kh nng hp tc x hi, l rt ng chng mc tuyn b ny. Nhng h hiu sai khi h i so snh thm na v l l rng chng ta phi hc lm ch cc lc lng x hi theo cng cch m chng ta hc lm ch cc lc lng t nhin. y khng ch l ng dn ti ch ngha chuyn ch m dn ti ph hu nn vn minh ca chng ta v l con ng chc chn ngn s tin b tng lai. Nhng ngi i hi n chng t bng i hi ca mnh rng h khng hiu phm vi m s duy tr n thun ci chng ta t c n nay ph thuc vo s iu phi cc n lc c nhn bi cc lc lng khch quan phi nhn cch. By gi chng ta phi quay li im mu cht- rng quyn t do c nhn khng th ho hp vi uy quyn ti cao ca mt mc ch n l m c x hi phi l thuc hon ton v mi mi. Ngoi l duy nht, i vi qui tc rng mt x hi t do khng c l thuc vo mt mc ch duy nht, l chin tranh v nhng thm ho nht thi khc, khi phi t hu nh mi th xung di nhu cu trc mt v bc bch l ci gi m chng phi tr duy tr quyn t do ca chng ta tm di hn. iu ny gii thch v sao rt nhiu cch din t hp mt v bin nhng ci chng ta hc c phc v cho chin tranh nhm phc v cho mc ch ho bnh l rt sai lm: ng l tm thi phi hi sinh t do lm cho n c m bo hn trong tng lai; nhng khng th ni cng th v mt h thng c kin ngh nh mt dn xp lu di. Rng khng mc ch n l no c php c s u tin tuyt i trn tt c cc mc ch khc trong thi bnh c p dng ngay cho c mt mc tiu m tt c mi ngi by gi u thng nht l hng u: chinh phc nn

tht nghip. Khng nghi ng g rng y phi l mc tiu ca n lc ln nht ca chng ta; d c ng nh th, n khng c ngha rng mt mc tiu nh vy phi c php ch ng chng ta loi tr mi th khc, rng, nh li ngu bin, n phi t c vi bt k gi no. Chnh, thc ra, trong lnh vc ny m s quyn r ca nhng li ni m h nhng ph bin nh cng n vic lm y c th d dn n cc bin php v cng thin cn, v l ni khu hiu phi c thc hin vi mi gi v iu kin v v trch nhim ca nhng ngi l tng ho ngay thng chc s gy ra tai hi nht. Rt quan trng rng chng ta phi tip cn vi thc y nhim v m chng ta s phi i mt trong lnh vc ny sau chin tranh v rng chng ta phi nhn thc r ci chng ta c th hi vng t c. Mt trong nhng c im p o ca tnh hnh ngay sau chin tranh s l nhng nhu cu c bit ca chin tranh thu ht hng trm ngn ngi vo nhng vic lm c chuyn mn ho ni trong thi gian chin tranh h c th kim c lng tng i cao. Trong nhiu trng hp, s l khng c trch nhim s dng cng s lng ngi trong nhng ngh c bit. S c nhu cu cp bch chuyn mt s ng sang lm vic khc, v nhiu trong s h s thy rng cng vic m h c th c khi s c tr t hn cng vic ca h thi chin. Ngay c ti o to, vic chc chn phi c tin hnh trn mt qui m t do, khng th hon ton gii quyt c vn ny. S vn c nhiu ngi, nu c tr lng theo cng vic ca h khi xng ng bao nhiu cho x hi, s phi, di bt k h thng no, va lng vi v tr vt cht thp hn tng i so vi nhng ngi khc. Nu, khi , cc nghip on thnh cng trong phn i bt k vic h lng no ca cc nhm c bit c ni n, th s ch c hai la chn kh d b ng: hoc phi cng bch (tc l, nhng c nhn nht nh c chn ra buc chuyn sang cc v tr khc v c lng thp hn mt cch tng i) hoc nhng ngi khng cn c th s

271 dng c vi mc lng tng i cao m h kim c trong thi gian chin tranh phi b tht nghip cho n khi h vui lng chp nhn lm vic vi mc lng thp hn. y l mt vn s ny sinh trong mt h thng x hi ch ngha khng km bt k x hi khc no; v i a s nhng ngi lao ng c l s t c khuynh hng m bo vnh cu mc lng hin ti ca h cho nhng ngi c thu ht vo nhng cng vic c tr lng cao do nhu cu c bit ca chin tranh. Mt x hi x hi ch ngha chc chn s cng bc trong tnh hnh ny. im lin quan ti chng ta l nu chng ta kin quyt khng cho php tht nghip vi bt c gi no, v chng ta khng mun cng bc, chng ta s dn n mi loi th on liu lnh, chng ci no trong s c th mang li s nh bt di lu no v tt c chng s cn tr nghim trng n vic s hng hu hiu nht cc ngun lc ca chng ta. c bit phi lu rng chnh sch tin t khng th mang li s iu tr thc s cho kh khn ny tr bng lm pht chung v ng k, tng tt c cc khon lng khc v gi mt cch tng i so vi nhng ngi m khng th h lng ca h, v rng thm ch iu ny s dn n kt qu mong mun ch bng nh hng theo cch che du v di tr v s gim lng thc t ci khng th gy ra mt cch trc tip c. Th nhng tng tt c lng v thu nhp khc ln mc hiu chnh v tr ca nhm c ni n s ko theo s m rng lm pht qui m m s xo ng, gian kh, v bt cng bng ny sinh s ln hn rt nhiu nhng ci c cu cha. Vn ny, vn s ny sinh dng c bit gay gt sau chin tranh, l mt vn s lun lun tn ti chng no h thng kinh t phi t hiu chnh mnh cho ph hp vi nhng thay i lin tc. S lun lun c th c mt lng vic lm cc i trong ngn hn ci c th t c bng cch cho tt c mi ngi bt k vic lm tnh c no v c th t c bng m rng tin t. Nhng khng th duy tr cc i ny ch bng s m rng ngy cng tng ca

lm pht v vi tc ng duy tr ti phn phi lao ng gia cc ngnh do thay i hon cnh lm cho l cn thit, v chng no ngi lao ng c t do chn vic lm th iu s lun lun xy ra ch vi mt s chm tr no v v vy gy ra tht nghip no y: lun nhm ti cng n vic lm cc i c th t c bng cc cng c tin t l mt chnh sch chc chn cui cng s lm tht bi chnh cc mc tiu ring ca n. N c chiu hng lm gim nng sut lao ng v v vy lin tc tng t l dn c tui lao ng c th c s dng vi mc lng hin thi ch bng cc cng c nhn to. C t nghi ng rng sau chin tranh s khn ngoan trong qun l chuyn lm n kinh t ca chng ta s thm ch quan trng hn trc v rng s phn ca nn vn minh ca chng ta s rt cuc ph thuc vo chng ta gii quyt cc vn kinh t i mt vi chng ta th no. Ngi Anh, t nht, u tin s ngho, thc ra rt ngho v vn ly li v ci thin cc tiu chun trc y i vi nc Anh c th thc t ra kh khn hn so vi nhiu nc khc. Nu h hnh ng khn ngoan, t c nghi ng rng bng lm vic chm ch v bng dnh mt phn ng k n lc ca h i tu v i mi my mc v t chc cng nghip, h s c kh nng trong vi nm quay li v thm ch vt qua mc h t c. Nhng iu ny gi nh trc rng h s phi hi lng gi mc tiu th hin thi khng nhiu hn mc c th m khng lm suy yu nhim v ti xy dng, rng khng c nhng hi vng qu ng no c to ra nhng i hi khng cng li c i nhiu hn th, v rng h coi n l quan trng hn s dng ngun lc ca h theo cch tt nht v cho cc mc ch ng gp nhiu nht cho s thnh vng so vi chng ta phi s dng tt c ngun lc ca h theo cch no y.102 C l khng
C l y l ch nhn mnh rng, bt k ta c th mun quay li mt nn kinh t t do nhanh n u, iu ny khng th c ngha l
102

273 km quan trng l h khng c, bng cc n lc thin cn i cu cha i ngho bng ti phn phi thay cho vic tng thu nhp ca chng ta, nh th y cc tng lp to ln y nh bin h thnh nhng k th kin nh ca trt t chnh tr hin hnh. Chng bao gi c qun rng mt yu t quyt nh trong s ni ln ca ch ngha chuyn ch Chu lc, ci vn cha xut hin Anh v M, l s tn ti ca mt tng lp trung lu ln mi b tc ot. Hi vng ca chng ta trnh s phn ang e do phi, thc ra, phn ln da vo trin vng rng chng ta c th ly li s tin b kinh t nhanh chng, du cho chng ta c th phi xut pht thp th no, s tip tc a chng ta i ln; v iu kin chnh cho s tin b nh vy l tt c chng ta phi sn sng iu chnh mnh nhanh chng vi mt th gii thay i rt nhiu, rng khng s cn nhc no i vi tiu chun quen thuc ca cc nhm c bit c ngn cn s thch nghi ny, v chng ta li mt ln na hc nhiu hn chuyn tt c ngun lc ca chng ta sang ni chng ng gp nhiu nht lm cho mi chng ta giu c hn. Nhng iu chnh cn thit, nu chng ta mun phc hi v vt cc tiu chun trc kia ca mnh, s ln hn bt k hiu chnh tng t no m chng ta tin hnh trong qu kh; v ch nu mi chng ta sn sng v mt c nhn tun theo nhng tt yu ca s iu chnh ny th chng ta mi s c kh nng vt qua mt thi k kh khn nh nhng ngi t do c th la chn cch sng ring ca mnh. Hy m bo mt ti thiu ng u cho mi ngi bng mi phng tin; nhng ng thi chng ta hy tha nhn rng vi s m bo ny v mt ti thiu c
mt s xo b ngay mt c hu ht nhng hn ch thi chin. Chng g s lm mt uy tn ca h thng t do kinh doanh nhiu hn bng s trc trc v bt n nh gay gt, tuy c l ngn hn, m mt n lc nh vy c th gy ra. Vn l chng ta phi nhm ti loi h thng no trong qu trnh gii huy ng, khng phi h thng thi chin phi c bin thnh nhng dn xp lu di hn bng mt chnh sch cn nhc k v gim dn kim sot, ci c th c ko di ra nhiu nm.

bn, th mi i hi v s an ninh c c quyn ca cc tng lp c bit phi mt ht, rng tt c nhng s min th cho cc nhm loi tr nhng ngi mi n chia s s sung tc tng i ca h nhm duy tr mt tiu chun c bit cho ring h phi bin mt. Nghe c th cao thng ni, B kinh t cht tit i, hy chng ta xy dng mt th gii t t nhng, thc ra, n thun l v trch nhim. Vi th gii ca chng ta nh n l, vi mi ngi tin chc rng cc iu kin vt cht y hoc phi c ci thin, c hi duy nht ca chng ta xy dng mt th gii t t l chng ta c th tip tc ci thin mc thnh vng chung. Mt th m nn dn ch hin i s khng th chu ng m khng lm tn thng l s bt buc h mc sng ng k trong thi bnh hoc thm ch s bt ng ko di ca cc iu kin kinh t ca n. Nhng ngi tha nhn rng cc xu hng chnh tr hin thi to thnh mt mi e do nghim trng i vi trin vng kinh t, v qua cc tc ng kinh t ca n gy nguy him cho cc gi tr cao hn nhiu, vn l nhng ngi chc t la di mnh rng chng ta chu nhng hi sinh vt cht nhn c cc mc ch l tng. Tuy vy, cn hn c ng nghi liu mt cch tip cn nm mi nm ti ch ngha tp th lm tng tiu chun o c ca chng ta hay khng, hoc liu s thay i chng phi l theo hng ngc li sao. Mc d chng ta c thi quen hnh din v lng tm x hi nhy cm hn ca chng ta, chng h r l iu ny c bin minh bi thc tin ca t cch c nhn ca chng ta. V mt tiu cc, trong s phn n ca n vi nhng bt bnh ng ca trt t x hi hin ti, th h chng ta c l vt tri hn cc th h trc. Nhng nh hng ca phong tro ln cc tiu chun tch cc trong cc lnh vc ring v o c, t cch c nhn, v ln tnh nghim tc m chng ta gi vng cc nguyn tc o c

275 chng li nhng tnh th on v tnh trng cp bch ca b my x hi, l mt chuyn hon ton khc. Cc vn trong lnh vc ny tr nn ln ln n mc cn phi quay li nhng ci cn bn. Ci th h chng ta c nguy c qun mt khng ch rng o c nht thit l mt hin tng v t cch c nhn m c rng o c c th tn ti ch lnh vc trong c nhn t do quyt nh cho chnh mnh v c yu cu hi sinh mi li c nhn mt cch t nguyn tun th qui tc o c. Ngoi phm vi trch nhim c nhn chng c tnh thin cng khng c tnh c, chng c thi c cho phm cht o c cng khng c c hi chng t nim tin ca mnh bng cch hi sinh nhng thm mun ca mnh cho ci mnh ngh l ng. Ch ni bn thn chng ta c trch nhim i vi nhng quyn li ring ca mnh v t do hi sinh chng th quyt nh ca chng ta mi c gi tr o c. Chng ta chng c quyn l khng ch k vi s tn hi n ngi khc no , cng khng c bt k gi tr no l khng ch k nu chng ta chng c la chn no. Cc thnh vin ca mt x hi nhng ngi trong mi kha cnh c bo lm vic tt khng c t cch g ca ngi. Nh Milton ni: Nu mi hnh ng, ci l thin hay l c trong mt con ngi trng thnh, u di s thng hi, mnh lnh v cng bc, th c hnh l g ngoi ci tn, s ca ngi khi l g cho vic lm tt, v s bit n no cho s tnh to, cng bng, hay trinh tit? Quyn t do nh ot ng x ring ca chng ta trong lnh vc ni hon cnh vt cht buc chng ta la chn, v trch nhim sp xp cuc sng ring ca chng ta theo lng tm ca chng ta, l bu khng kh trong ring thc o c pht trin v trong cc gi tr o c c ti to hng ngy trong quyt nh t do ca c nhn. Trch nhim, khng phi vi mt thng cp, m vi lng tm ca chnh mnh, thc v trch nhim khng do cng bc, s cn thit phi quyt nh ci no trong nhng gi tr phi hi sinh cho nhng ci khc, v sn sng gnh

chu nhng hu qu ca quyt nh ring, l ci ct li nht ca bt k o c no xng ng vi ci tn o c. Rng, trong lnh vc ny ca ng x c nhn, tc ng ca ch ngha tp th l hu nh hon ton hu hoi, l khng th trnh khi v khng th ph nhn. Mt phong tro m ha hn chnh ca n l gim nh trch nghim103 chng th l g khc ngoi l phi o c trong nh hng ca n, du cho cc l tng m n c lc ra i c cao thng n u. Liu c th c nhiu nghi ng khng rng cm ngh v ngha v c nhn b p nhng bt bnh ng, ni nng lc c nhn ca chng ta cho php, b yu i thay cho mnh ln, rng c s sn lng gnh chu trch nhim v thc rng chnh l ngha v c nhn ring ca chng ta bit chn th no, b suy yu i mt cch c th cm nhn c? C s khc bit hon ton gia i hi rng tnh hnh ng mong mun phi c cc nh chc trch to ra, hoc thm ch sn lng phc tng min l tt c nhng ngi khc cng c bo phi lm ht nh vy, v s sn sng lm ci m t mnh ngh l ng vi s hi sinh nhng kht vng ring ca mnh v c l i mt vi cng lun th ch. C nhiu gi rng thc ra chng ta tr nn khoan dung hn vi nhng s lm dng c bit v
iu ny cng ngy cng tr nn r rng khi ch ngha x hi tin dn n ch ngha chuyn ch, v nc Anh c tuyn b r rng nht trong chng trnh ca hnh thc mi nht v chuyn ch nht ca ch ngha x hi Anh, phong tro Thnh vng Chung ca Sir Richard Acland. Nt chnh ca trt t mi m ng ha hn l trong cng ng s ni vi c nhn bn ng lo v chuyn kim sng ring ca mnh. H qu, tt nhin, l, chnh x hi nh ti tng th phi quyt nh liu mt ngi c c s dng hay khng nh vo cc ngun lc ca chng ta, v anh ta s lm vic ra sao, khi no v theo cch no, v rng cng ng s phi vn hnh cc tri cho bn trn vic vi cc iu kin rt c th chu c. Tht ngc nghin l tc gi pht hin ra rng Hitler tnh c bt gp (hay ng cn s dng) mt phn nh, hoc c l c th ni mt kha cnh c bit ca, ci cui cng s phi c nhn loi (Sir Richard Acland, Bt., The Forward March [1941], pp. 127, 126, 135, and 32)?
103

277 th hn nhiu vi nhng s bt bnh ng trong cc trng hp ring, v chng ta ch mt n mt h thng hon ton khc trong nh nc s lm mi th ng. C th, nh c gi , thm ch l nim say m hnh ng tp th l mt cch trong chng ta by gi khng h n hn ham m mt cch tp th tnh ch k m vi t cch cc c nhn chng ta hc c mt cht kim ch. ng l cc c hnh m by gi t c qu trng v thc hnh tnh c lp, s t lc, sn lng gnh chu ri ro, sn sng bo v nim tin chc chn ca mnh chng li a s, v sn lng t nguyn hp tc vi hng xm ca mnh - v c bn chnh l nhng c hnh m hot ng ca mt x hi c nhn ch ngha da vo. Ch ngha tp th chng c g t vo ch ca chng, v chng mc n hu hoi chng, n li khong trng c lp chng bng g c ngoi s i hi vng li v s cng bc c nhn phi lm ci m tp th quyt nh l tt. Vic bu chn nh k cc i din, m vi n s la chn o c ca c nhn c xu hng ngy cng gim st, khng phi l dp trong cc gi tr o c ca anh ta c trc nghim hoc l ni anh ta phi lin tc ti khng nh v chng t thang gi tr ca mnh v chng t lng thnh ca mnh bng cch hi sinh nhng gi tr m anh ta nh gi thp hn cho cc gi tr c nh gi cao hn. Khi cc qui tc ng x tin ho, cc c nhn l ngun m t hnh ng chnh tr tp th dn xut ra cc tiu chun o c no n c, thc ra s l ngc nhin nu s gim nh bt cc tiu chun ng x c nhn i cng vi s gia tng cc tiu chun ca hnh ng x hi. Rng c nhng thay i ln l r rng. Mi th h, tt nhin, t mt s gi tr cao hn v mt s thp hn cc th h trc. Tuy vy, nhng mc tiu no c v tr thp hn by gi, cc gi tr no m chng ta cnh bo by gi c th phi nhng b nu chng tr thnh mu thun vi nhng gi tr khc? Loi gi tr no xut hin t ni bt hn trong bc tranh v tng

lai m cc tc gi v din gi ni ting a ra cho chng ta so vi nh h lm trong m c v hi vng ca cha ng chng ta? Chc chn khng phi l tin nghi vt cht, chc chn khng phi l mt s gia tng tiu chun sng ca chng ta hoc s m bo mt a v no trong x hi c cho l thp hn. C tc gi hay din gi ni ting no dm gi cho qun chng rng h c th phi hi sinh cc trin vng vt cht ca h nng cao mt mc ch l tng? Chng phi, thc ra, l hon ton ngc li? Chng phi cc th m chng ta c dy ngy cng thng xuyn hn coi nh nhng o tng th k th mi chn mi gi tr o c t do v c lp, s tht v tnh trung thc tr tu, ho bnh v dn ch, v s tn trng c nhn vi t cch l con ngi thay cho n thun nh thnh vin ca mt nhm c t chc? Nhng chic ct c nh no m ngy nay c coi l bt kh xm phm, m chng nh ci cch no dm ng chm n, v chng c coi nh cc ranh gii khng thay i phi c tn trng trong bt k k hoch no cho tng lai? Chng khng cn l t do c nhn, quyn t do i li, v hu nh khng phi l quyn t do ngn lun. Chng l cc tiu chun c bo v ca nhm ny nhm n, quyn ca h loi tr nhng ngi khc cung cp cho ng bo ca h ci h cn. S phn bit gia cc thnh vin v nhng ngi khng l thnh vin ca cc nhm ng kn, ch chng ni n cc kiu dn ca cc nc khc nhau, ngy cng c chp nhn nh mt vn d nhin; nhng s bt cng i vi cc c nhn gy ra bi hnh ng ca chnh ph v quyn li ca mt nhm c b qua vi s th kh c th phn bit c vi s nhn tm; v nhng vi phm th bo nht v hu ht cc quyn c bn ca c nhn, nh lin quan n di chuyn dn c bt buc, ngy cng thng xuyn c thm ch nhng ngi c cho l t do ch ngha ng h.

279 Tt c iu ny chc chn cho thy thc o c ca chng ta b cn i ch khng phi sc bn ln. Khi chng ta c nhc nh, ngy cng thng xuyn hn, rng khng th lm mn trng trng m khng lm v trng, nhng qu trng b v hu ht l thuc loi m mt hoc hai th h trc c coi nh nhng c s thit yu ca cuc sng vn minh. V nhng s tn bo xit bao do chnh quyn gy ra vi nhng ngi cng khai tha nhn cc nguyn l h ng tnh chng c nhiu ngi gi l t do ch ngha trong chng ta d dng tha th? C mt kha cnh ca s thay i v cc gi tr o c do s ln ti ca ch ngha tp th gy ra, kha cnh hin thi tht ng suy ngm nghim tc. l, cc c hnh ngy cng t c qu trng v do tr nn ngy cng him li chnh xc l cc c hnh m nhng ngi AngloSaxon kiu hnh mt cch ng n v nhn chung h c tha nhn l xut sc v mt . Nhng c hnh m nhng dn tc ny c - mc cao hn hu ht dn tc khc, ngoi tr ch vi quc gia nh, nh Thu S v H Lan l tnh c lp, tnh t lc, sng kin c nhn v trch nhim a phng, s nh cy thnh cng vo hot ng tnh nguyn, khng quy ry lng ging v khoan dung chp nhn s khc bit v l k, tn trng tp qun v truyn thng, v mt cht nghi ng lnh mnh vo quyn lc v nh chc trch. Hu ht cc truyn thng v nh ch trong tinh thn o c dn ch c din t mt cch c trng nht, v ci n lt n rn c c tnh dn tc v ton b bu khng kh o c ca nc Anh v nc M, l nhng th m s ln ti ca ch ngha tp th v cc xu hng tp trung c hu ca n ngy cng ph hu. Xut thn l ngi nc ngoi i khi gip ch trong nhn ra r rng hn nhng nt ni bt ring bit ca bu khng kh o c ca mt quc gia l do cc hon cnh no. V nu mt ngi, bt k lut qui nh ra sao, phi mi

mi l mt ngi nc ngoi, c th c php ni nh vy, th mt trong nhng cnh tng chn nn nht ca thi i chng ta thy mt s trong nhng th qu gi nht m nc Anh, th d, cng hin cho th gii by gi li b khinh b bn thn nc Anh n mc no. Ngi Anh kh bit mc m h khc bit vi hu ht nhng dn tc khc ch l tt c h, bt k ng phi, mc t nhiu u gi vng cc t tng, m trong hnh thc d thy nht ca chng, c bit n nh ch ngha t do. So vi hu ht cc dn tc khc ch mi hai mi nm trc hu ht ngi Anh l nhng ngi t do ch ngha - du h c th khc n th no vi ch ngha t do ng phi. V ngay c ngy nay ngi Anh bo th hay x hi ch ngha, chng km ngi t do ch ngha, nu anh ta i ra nc ngoi, mc d anh ta c th thy cc t tng v cc bi vit ca Carlyle hay Disraeli, ca ng b Webb hay H. G. Well, cc k c a thch trong cc gii m anh ta t c im chung, gia nhng ngi Nazi v nhng ngi chuyn ch khc, nu anh ta thy mt hn o tr tu ni truyn thng ca Macaulay v Gladstone, ca J. S. Mill hay John Morley, cn sng, anh ta s thy nhng hng ngi thn thch, nhng ngi ni cng ngn ng nh bn thn anh ta - du bn thn anh ta c khc vi cc l tng m nhng ngi ny tn thnh n th no. Chng u s mt lng tin vo cc gi tr c th ca nn vn minh Anh li hin nhin hn, v chng u n c tc ng lm t lit ln vic theo ui mc ch v i trc tip ca chng ta hn, l trong tnh phi hiu qu ngu ngc ca hu ht t chc tuyn truyn Anh. Nhng iu cn thit u tin cho thnh cng trong tuyn truyn hng ti cc dn tc khc l s hnh din cng nhn nhng gi tr c trng v nhng c im phn bit m t nc c th n l quen bit i vi cc dn tc khc. Nguyn nhn chnh ca tnh phi hiu qu ca tuyn truyn Anh l nhng ngi ch huy n dng nh mt lng tin ring ca mnh vo nhng gi tr ring ca nn vn minh Anh hoc hon ton

281 chng bit g v nhng im chnh m n khc vi nhng c im ca dn tc khc. Gii tr thc cnh T, tht vy, t rt lu th cc thn ngoi n mc h c v tr thnh hu nh khng th nhn thy bt k ci hay no trong cc nh ch v truyn thng c trng Anh. Rng cc gi tr o c m trn hu ht h ly lm hnh din ch yu l sn phm ca cc nh ch m h quyt tm ph hu, nhng iu ny nhng ngi x hi ch ngha, tt nhin, khng th tha nhn. V thi ny ng tic khng ch hn ch nhng ngi cng khai nhn mnh l x hi ch ngha. D cho ta phi hi vng rng iu ny khng ng vi nhng ngi Anh c hc, t ni hn, nhng ng o hn, nu phi nh gi bng cc t tng c bc l ra trong tho lun v tuyn truyn chnh tr hin thi, nhng ngi Anh khng ch ni th ting m Shakespeare ni m cng c lng trung thc v o c m Milton c c v hu nh bin mt.104 Tuy vy, tin rng loi tuyn truyn c sn sinh bi thi ny c th c tc ng ng mong mun n cc k th ca chng ta v c bit n nhng ngi c, th l mt sai lm tai hi. Nhng ngi c bit nc Anh v nc M, c l, khng k, nhng bit cc gi tr truyn thng c trng ca i sng dn ch l g, v ci g trong hai hoc ba th h qua ngy cng phn li tm tr ca cc nc ny. Nu chng ta mun thuyt phc h, khng ch v tnh thnh tht ca chng ta, m c vic l chng ta phi cho cho h mt la chn kh d thc s i vi con ng m h i, s khng phi l bng nhng
D cho ti ca chng ny dn chiu hn mt ln n Milton, kh cng li s cm d a thm mt trch dn na, mt li trch rt ni ting, du cho c l l mt li m ngy nay chng ai tr mt ngi nc ngoi dm trch dn: ng nc Anh qun quyn u tin ca mnh v dy bo cc quc gia phi sng ra sao. Chnh, c l, quan trng l th h chng ta thy mt lot nhng ngi Anh v M ph bng Milton- v ngi u tin trong s h l, Ezra Pound, c pht i t Italy trong cuc chin tranh ny!
104

b i vi h thng t tng ca h. Chng ta s khng nh la h bng mt s sao chp nht nho cc t tng ca cha ng h m chng ta vay mn - bt lun l ch ngha x hi nh nc, Realpolitik*, k hoch ho khoa hc, hoc ch ngha nghip on. Chng ta s khng thuyt phc c h bng cch i theo h n na ng dn n ch ngha chuyn ch. Nu bn thn cc nn dn ch t b l tng ti cao v quyn t do v hnh phc ca c nhn, nu h hon ton th nhn rng nn vn minh ca mnh l khng ng duy tr, v rng h chng bit g tt hn vic i theo con ng m ngi c dn, th thc s h chng c g cho mi. i vi nhng ngi c tt c nhng iu ny ch n thun l nhng s th nhn mun mng rng nhng ngi t do ch ngha sai v mi mt v rng bn thn h l nhng ngi dn ng ti mt th gii mi tt p hn, du cho giai on qu c th tht kinh n th no. Nhng ngi c bit rng ci m h vn coi l truyn thng Anh v M v cc l tng mi ring ca h l nhng quan im v cuc sng tri ngc cn bn v khng th dung ho. H c th c thuyt phc rng cch m h chn l sai nhng chng c g s thuyt phc h rng nhng ngi Anh hoc M s l nhng ngi ch dn tt hn v con ng c. Loi tuyn truyn s chng t no hp dn vi nhng ngi c m chng ta cui cng phi tnh n s gip ca h trong xy dng li Chu u bi v cc gi tr ca h l gn nht vi ca chng ta. V kinh nghim lm cho h thnh nhng ngi khn ngoan hn v bun b hn: h hc c rng c cc nh tt ln tnh hiu qu ca t chc chng th bo ton c s ng n mt h thng trong quyn t do c nhn v trch nhim c nhn b ph hu. Ci m ngi c v , ngi hc c bi hc, mun trc ht l s bo v chng li nh nc khng l ch khng phi cc s to ln cho t chc qui m
*

Chnh sch thc dng

283 khng l, m l c hi li mt ln na xy dng th gii nh b ca h mt cch thanh bnh v trong t do. Khng phi v h tin rng b ngi Anh hay M sai bo l thch hn b ngi Ph sai bo, m bi v h tin rng trong mt th gii ni cc l tng dn ch chin thng h s s t b sai bo hn v c yn theo ui nhng mi quan tm ring ca mnh, rng chng ta c th hi vng s ng h t mt s kiu dn ca cc nc th ch. Nu chng ta mun thnh cng trong chin tranh t tng v li ko c nhng yu t t t trong cc nc th ch, chng ta phi, trc ht ly li lng tin vo cc gi tr truyn thng m chng ta bnh vc trong qu kh v phi c dng kh o c can m bo v cc l tng m nhng k th ca chng ta cng kch. Khng phi bng nhng li bin bch thn thng v bng nhng m bo rng chng ta ang ci cch nhanh chng, khng phi bng gii thch rng chng ta tm s tho hip no gia cc gi tr t do truyn thng v cc t tng chuyn ch mi, m chng ta s c c s t tin v ng h. Khng phi nhng ci thin mi nht m chng ta c th thc hin trong cc nh ch x hi ca chng ta, l ci c k n nhng t so vi nhng khc bit c bn ca hai cch sng tri ngc nhau, m chnh l lng trung thnh khng lay chuyn ca chng ta vo cc truyn thng, nhng ci lm cho Anh v M l cc nc ca nhng ngi t do v ngay thng, khoan dung v c lp, l ci c tnh n.

15
Trin vng v Trt t Quc t
Trong tt c nhng kim tra v dn ch, lin bang l hu hiu nht v thch hp nht. H thng lin bang hn ch v kim ch quyn ti cao bng cch chia n ra v ch phn cho Chnh ph nhng quyn c xc nh r no . l phng php duy nht hn ch khng ch a s m c quyn lc ca ton dn. - LORD ACTON

hng trong lnh vc no th gii li tr gi t n vy cho s rung b ch ngha t do th k mi chn nh trong lnh vc ni s rt lui bt u: trong cc quan h quc t. Th m mi hc c ch mt phn nh ca bi hc m kinh nghim chc hn dy chng ta. C l thm ch nhiu hn ni khc nhng quan nim hin hnh v ci l ng mong mi v kh thi y vn l mt loi rt c th to ra iu ngc li vi ci m chng ha. Phn bi hc ca qu kh va qua ang c nhn thc mt cch chm chp v dn dn l, nhiu loi k hoch ho kinh t, c tin hnh c lp trn qui m quc gia, nht thit l c hi trong nh hng gp ca chng ngay c nhn t quan im thun tu kinh t v, thm na, gy ra va chm quc t nghim trng. Rng c t hi vng v mt trt t quc t hoc ho bnh di lu chng no mi nc t do s dng bt k bin php no n ngh l ng mong mun v li ch ring trc mt ca mnh, d chng c th gy tn hi cho cc nc khc n u, l chng cn phi nhn mnh my by gi. Nhiu loi k hoch ho kinh t thc ra l kh thi ch nu nh chc trch k hoch ho c th loi tr mi nh hng bn ngoi; kt qu ca k hoch ho nh

285 vy v th khng th trnh khi l s tng ln ca nhng hn ch v di chuyn ngi v hng ho. t hin nhin hn song chng h km thc t l nhng mi nguy him i vi ho bnh ny sinh t s on kt kinh t c nui dng mt cch nhn to ca tt c dn c ca bt k mt nc no v t cc khi mi c nhng quyn li tri ngc nhau do k hoch ho trn qui m quc gia to ra. Chng cn thit cng khng ng mong mun rng cc ng bin gii quc gia phi nh du nhng khc bit r rt v mc sng, rng thnh vin ca mt nhm quc gia phi c quyn chia mt chic bnh hon ton khc vi chic bnh m cc thnh vin ca cc nhm khc chia. Nu ngun lc ca cc quc gia khc nhau c coi nh ti sn ring ca cc quc gia ny nh nhng tng th, nu nhng quan h kinh t quc t, thay cho l nhng quan h gia cc c nhn, li ngy cng tr thnh quan h gia cc quc gia y c t chc nh cc thc th kinh doanh, chng khng trnh khi tr thnh ngun bt ng v k gia cc quc gia trn vn. Mt trong nhng o tng tai hi l, thay th cnh tranh v th trng hoc v nguyn liu bng thng lng gia cc quc gia hoc cc nhm c t chc, s lm gim va chm quc t. iu ny s ch a mt cuc tranh ua v lc vo ch ca ci ch c th gi mt cch n d l cuc chin cnh tranh v s chuyn s knh ch cho cc quc gia hng mnh v c v trang, khng nm di lut cao hn no, s knh ch m gia cc c nhn th c gii quyt m khng cn nh n v lc. Cc giao dch kinh t gia cc thc th quc gia nhng thc th ng thi l quan to ti cao ca ng x ring ca chng, khng tun theo lut cao hn no, v nhng ngi i din ca chng khng th b rng buc bi bt k cn nhc no ngoi li ch trc mt

ca quc gia mnh, phi kt thc trong xung t v quyn lc.105 Nu chng ta khng tn dng chin thng tt hn s ng h cc xu th hin hnh theo chiu hng ny, qu hin nhin trc 1939, chng ta c th thc ra thy mnh nh bi Ch ngha x hi Quc gia n thun ch to ra mt th gii gm nhiu ch ngha x hi quc gia, khc nhau v chi tit, song tt c u chuyn ch, dn tc ch ngha, v xung t ti din u n vi nhau. Nhng ngi c xut hin nh nhng k gy ri ho bnh, nh h lm vy vi mt s dn tc,106 n thun ch v h l ngi u tin i con ng m tt c nhng ngi khc cui cng s i theo. Nhng ngi t nht nhn ra mt phn nhng mi nguy him ny thng rt ra kt lun l k hoch ho kinh t phi c tin hnh trn bnh din quc t, tc l, bi nh chc trch siu quc gia no . Nhng cho d iu ny c th ngn mt s mi nguy him hin nhin no ny sinh do k hoch ho trn qui m quc gia, dng nh nhng ngi ch trng cc s tham vng nh vy chng nhn thc c my v nhng kh khn v nguy him thm ch cn ln hn do kin ngh ca h gy ra. Cc vn ny sinh do ch huy c ch cng vic kinh t trn qui m quc gia khng trnh khi s c kch c ln hn khi cng iu c th trn bnh din quc t. S xung t gia k hoch ho v quyn t do khng th khng tr nn nghim trng hn khi s khc nhau v tiu chun v gi tr gia nhng ngi phc tng mt k hoch nht th tng ln. C t kh khn trong k hoch ho i sng kinh t ca mt gia nh,
105

V tt c cc im ny v v cc im tip theo, nhng im ch c th c cp n rt ngn gn, xem Economic Planning and International Order (1937) , passim. ca Gio s Lionel Robbin.

c bit, xem, cun sch quan trng ca James Burnham, The Managerial Revolution (1941).

106

287 v tng i t trong mt cng ng nh. Nhng, khi qui m tng ln, s lng tho thun v th t cc mc ch gim i v s cn thit phi da vo v lc v cng bc tng ln. Trong mt cng ng nh cc quan im chung v tm quan trng tng i ca cc nhim v chnh, cc tiu chun c thng nht v gi tr, s tn ti trn rt nhiu ch . Nhng khi chng ta qung li cng rng th s lng chng s cng t i; v, do c t quan im chung, s cn thit da vo v lc v cng bc tng ln. Nhn dn ca bt k mt nc no c th c thuyt phc d dng hi sinh nhm gip ci m h coi l ngnh st thp ca mnh hoc ngnh nng nghip ca mnh, hoc sao cho trong nc h chng ai b ri xung di mt mc no . Chng no l vn v gip nhng ngi m tp qun sng v cch suy ngh l quen thuc vi chng ta, v hiu chnh phn phi thu nhp gia, hoc iu kin lm vic ca, nhng ngi chng ta c th hnh dung r v quan im ca nhng ngi v a v thch hp ca h l cn bn ging vi ca chng ta, th thng chng ta sn sng c mt s hi sinh no . Nhng ch cn hnh dung cc vn do k hoch ho kinh t thm ch mt vng nh Ty u gy ra thy rng c s o c ca mt cng vic nh vy l hon ton thiu. Ai c th tng tng c rng c bt k l tng chung no v cng bng phn phi th d s lm cho ng dn an Mch ng t b trin vng ci thin kinh t gip bn ng dn B o Nha, hoc cng nhn H Lan tr gi xe p t hn gip cng nhn c kh Coventry, hoc nng dn Php ng nhiu thu hn gip cho cng nghip ho nc ? Nu hu ht ngi dn khng sn lng thy kh khn ny, ch yu l v, v tnh hay c , h cho rng chnh h l nhng ngi s gii quyt cc vn ny cho nhng ngi khc, v bi v h tin chc vo nng lc ring ca mnh lm vic ny mt cch cng bng v bnh ng. Nhn dn Anh, th d, c l thm ch nhiu hn ngi khc, bt u nhn ra cc s nh vy c ngha g ch khi c trnh by cho h

rng h c th l mt thiu s trong nh chc trch k hoch ho v rng ng li ch yu v pht trin kinh t tng lai ca nc Anh c th c quyt nh bi mt a s khng phi Anh. C bao nhiu ngi Anh sn sng phc tng quyt nh ca mt nh chc trch quc t, du cho c lp ra mt cch dn ch n u, c quyn qui nh bng sc lnh rng pht trin ngnh thp Ty Ban Nha phi c u tin trn s pht trin tng t South Wales, rng ngnh quang hc phi nn tp trung c loi tr nc Anh, hoc rng nc Anh ch c nhp xng du c tinh ch hon ton v tt c cc ngnh lin quan n lc du c dnh cho cc nc sn xut? hnh dung rng i sng kinh t ca mt vng mnh mng bao gm nhiu dn tc khc nhau c th c ch huy hoc k hoch ho bi th tc dn ch tit l mt s thiu hiu bit hon ton v cc vn m k hoch ho nh vy c th gy ra. K hoch ho trn qui m quc t, thm ch cn ng hn qui m quc gia, khng th l bt k th g khc ngoi lut v lc trn tri, mt s p t bi mt nhm nh ln tt c nhng ngi cn li loi chun mc v vic lm m cc nh k hoch ngh l ph hp cho nhng ngi cn li. Nu c bt k th g chc chn, th l Grossraumwirtschaft loi m ngi c nhm ti c th c thc hin ch bi mt chng tc thng ng, mt Herrenvolk, p t mt cch tn nhn cc mc ch v t tng ca n ln phn cn li. L mt sai lm coi s hung c v s coi thng mi mong mun v t tng ca dn tc nh hn ca nhng ngi c n thun nh mt du hiu ca tnh i bi c bit ca h; chnh bn cht ca nhim v m h gnh vc l ci lm cho nhng th ny l khng th trnh khi. tin hnh ch huy i sng kinh t ca nhng ngi vi cc t tng v gi tr rt khc nhau l gnh vc trch nhim giao ph cho ngi ta s dng v lc; l m ng mt v tr ni cc nh tt nht cng khng th ngn ngi ta khi buc phi hnh ng theo

289 mt cch m i vi mt s trong nhng ngi b nh hng phi t ra l rt phi o c.107 iu ny ng ngay c nu chng ta c nng lc ch ng l l tng v khng ch k nh chng ta c th tng tng ra. Nhng kh nng rng n s khng ch k l nh bit nhng no, v nhng cm d l ln bit chng no! Ti tin l cc chun mc v tnh ng n v tnh cng bng, c bit lin quan n cc vn quc t, l cao, nu khng cao hn, nc Anh so vi bt k nc no khc. Th m ngay c by gi chng ta c th nghe thy ngi dn Anh l l rng chin thng phi c tn dng to ra cc iu kin trong cng nghip Anh s c th s dng ton b trang thit b c bit c xy dng ln trong chin tranh, rng ti kin thit Chu u phi c ch o sao cho ph hp vi nhng i hi c bit ca cc ngnh cng nghip Anh, v m bo cho mi ngi trong t nc ny loi cng n vic lm m anh ta ngh l mnh ph hp nht. Ci lm hong s v nhng xut ny khng phi l chng c a ra m l chng c a ra mt cch hon ton ngy th trong trng v c coi nh vic tt nhin bi nhng ngi ng n nhng ngi hon ton khng bit n s tn c v o c m vic s dng sc mnh cho cc mc ch nh vy ko theo.108
Kinh nghim trong lnh vc thuc a, ca Anh cng nh ca bt k nc no khc, chng t y rng ngay c cc hnh thc m du ca k hoch ho m ngi Anh bit n nh pht trin thuc a ko theo, bt lun h mun hay khng, s p t nhng gi tr v t tng no ln nhng ngi m h c th gip . Thc vy, chnh kinh nghim ny l ci lm cho ngay c cc chuyn gia thuc a c u c quc t nht nghi ng nhiu n nh vy vo tnh thc tin, tnh kh thi ca s cai tr quc t ca cc thuc a. Nu bt k ai vn khng thy nhng kh khn, hoc p lng tin rng vi mt t thin ch h c th vt qua tt c, s b ch nu anh ta c gng theo di nhng h lu ca vic ch huy tp trung hot ng kinh t c p dng trn qui m ton cu. Liu c th c my nghi ng rng iu ny c ngha l s n lc t nhiu c ch m bo s
108 107

C l tc nhn mnh nht trong to ra lng tin vo kh nng ca mt s ch huy tp trung duy nht i vi i sng kinh t ca nhiu dn tc khc nhau bng cc bin php dn ch l o tng tai ho rng nu cc quyt nh c cho nhn dn, th li ch cng ng ca cc giai cp lao ng s d dng khc phc c nhng s khc bit tn ti gia cc giai cp thng tr. C mi l do cho rng vi k hoch ho th gii th s xung t v li ch kinh t ny sinh hin nay xung quanh chnh sch kinh t ca bt k mt quc gia no s thc ra xut hin dng thm ch d di hn nh s xung t li ch gia cc dn tc, iu ch c th c gii quyt bng v lc. V cc vn m mt nh chc trch k hoch ho quc t phi quyt nh, cc quyn li v kin ca cc giai cp lao ng ca cc dn tc khc nhau s khng th trnh khi cng mu thun nhiu, v s thm ch c t c s c chp nhn chung cho vic gii quyt cng bng so vi c i vi cc giai cp khc nhau bt k mt nc no. i vi cng nhn mt nc ngho i hi ca ng nghip may mn hn ca anh ta c bo h chng li cnh tranh lng thp ca anh ta bng qui nh php lut v lng ti thiu, gi s l v li ch ca anh ta, thng xuyn chng nhiu hn mt cng c tc ot c hi duy nht ca anh ta ci thin cc iu kin ca mnh bng cch vt qua nhng bt li t nhin bng lm vic vi lng thp hn ng nghip ca mnh cc nc khc. V i vi anh ta s thc rng anh ta phi b ra mt sn phm tn mi gi lao ng ca mnh
thng tr ca ngi da trng, v liu cc chng tc khc c coi vy l ng hay khng? Cho n khi ti tm ra mt ngi c u c lnh mnh ngi tin mt cch nghim tc rng cc chng tc Chu u s t nguyn phc tng chun mc sng ca h v tc tin b c xc nh bi mt quc hi th gii, ti khng th coi nhng k hoch nh vy l bt k th g ngoi l ng ngn, v l. Nhng iu ny ng tic khng loi tr kh nng rng cc bin php c bit, c th c bin minh ch nu nguyn l ch huy th gii gi nh l l tng kh thi, c ch trng mt cch nghim tc.

291 i ly mt sn phm tn nm gi ca ngi ni khc, ngi c trang b my mc tt hn, cng l s bc lt ngang nh s bc lt ca bt k nh t bn no. Kh chc chn l trong mt h thng quc t c k hoch ho cc quc gia giu c hn v v vy hng mnh hn s tr thnh i tng cm ght v ghen t ca cc quc gia ngho hn vi mc ln hn nhiu so vi trong mt nn kinh t t do: v tt c cc nc sau, ng hoc sai, s u tin rng v th ca h c th c ci thin nhanh hn nhiu nu h c t do lm ci m h mun. Thc vy, nu c coi nh ngha v ca nh chc trch quc t to ra s cng bng phn phi gia cc dn tc khc nhau, chng hn mt s pht trin nht qun v khng th trnh khi ca hc thuyt x hi ch ngha rng s xung t giai cp s tr thnh mt cuc u tranh gia cc giai cp lao ng ca cc nc khc nhau. Hin nay c rt nhiu tho lun ng ngn v k hoch ho lm ngang bng mc sng. ng lm bi hc xt chi tit hn mt cht mt trong cc kin ngh ny thy chnh xc n ko theo ci g. Vng m hin thi cc nh k hoch ca chng ta c bit yu thch a ra cc s nh vy l lu vc sng Danuble v ng Nam u. Khng th c nghi ng g v nhu cu khn cp ci thin cc iu kin kinh t vng ny, t nhng cn nhc nhn o v kinh t cng nh v li ch ca ho bnh trong tng lai ca Chu u, cng chng nghi ng g rng iu ny ch c th t c trong mt khung cnh chnh tr khc vi qu kh. Nhng iu khng phi l vic ht nh mun thy i sng kinh t vng ny c ch huy theo mt k hoch tng th duy nht, nui dng s pht trin ca cc ngnh cng nghip khc nhau theo mt lch trnh c t ra trc theo mt cch lm cho thnh cng ca sng kin a phng ph thuc vo vic c nh chc trch tp trung ph chun v phi c kt hp vo k hoch ca n. Khng th, th d, to ra mt loi Nh chc trch Thung lng Tennessee cho Lu vc Danuble m khng xc nh

trc tc pht trin cho nhiu nm ti ca cc chng tc khc nhau sng vng ny hoc khng t tt c kht vng v mong mun ring ca h xung di nhim v ny. K hoch ho loi ny phi tt yu bt u bng xc nh mt th t u tin ca cc i hi khc nhau. lp k hoch cho lm ngang bng mc sng c ch c ngha rng nhng i hi khc nhau phi c xp hng theo u im, rng ci no phi c u tin hn nhng ci khc, v rng nhng ci sau phi i n lt chng- ngay cho d nhng ngi m quyn li ca h b xung hng nh vy c th c thuyt phc, khng ch v quyn kh hn ca h, m c v kh nng ca h t mc tiu ca mnh sm hn (so vi) nu gi nh h c quyn t do hnh ng theo phng sch ring ca h. Khng c c s no cho php chng ta quyt nh liu nhng i hi ca nng dn ngho Rumani l khn cp hn hoc km nhng i hi ca ngi Albani cn ngho hn hay khng, hoc nhu cu ca ngi chn cu vng ni Slovakia l ln hn cc nhu cu ca ng nghip Slovenia ca anh ta. Nhng nu tng mc sng ca h phi c thc hin theo mt k hoch n nht, th ai phi cn i thn trng cc u im ca tt c nhng i hi ny v quyt nh gia chng. V mt khi mt k hoch nh vy c a vo thc hin, tt c cc ngun lc ca khu vc c k hoch ho phi phc v k hoch y- khng th c min tr no cho nhng ngi cm thy rng h c th lm tt hn cho chnh mnh. Mt khi i hi ca h c xp hng thp, h s phi lm sao tho mn trc cc yu cu ca nhng ngi c u tin. Trong mt tnh trng nh vy tt c mi ngi s u cm thy ng l mnh b thit hn so vi l ra c th nu k hoch khc c chp nhn v rng chnh l quyt nh v sc mnh ca cc cng quc khng ch l ci p buc anh ta vo v th t thun li hn anh ta ngh l mnh xng ng. C gng mt vic nh vy trong mt vng do nhiu quc gia nh c tr, mi quc gia tin nhit thnh

293 ngang nhau vo tnh u vit ring ca mnh trn nhng quc gia khc, l gnh vc mt nhim v ch c th thc hin c bng s dng v lc. Trong thc t chng khc g l cc quyt nh v quyn lc ca cc quc gia ln hn s phi gii quyt liu mc sng ca nng dn Macedonia hay Bulgaria phi c nng ln nhanh hn, liu th m Czech hoc Hungary phi tin nhanh hn n chun mc Ty u. Chng cn my kin thc v bn tnh con ngi, v chc chn ch vi t kin thc v ngi dn Trung u, thy rng, bt k quyt nh no c p t, s c nhiu, c l a s, m i vi h th t c bit c la chn s t ra l bt cng ln nht v rng s cm ght chung s nhanh chng quay sang chng li quyn lc m, du cho v t n u, thc ra quyt nh s phn ca h. Mc d khng nghi ng nhiu ngi tin mt cch thnh tht rng nu gi nh h c php gii quyt cng vic h s c kh nng gii quyt tt c cc vn mt cch ng n v v t, v s thnh tht ngc nhin thy s nghi ng v cm ght chuyn sang chng li h, h c l s l ngi u tin s dng v lc khi nhng ngi h dnh cho li ch li t ra ngoan c, v chng t h kh tn nhn trong cng bc nhn dn trong ci c cho l li ch ring ca h (nhn dn). Ci m nhng ngi l tng ho nguy him ny khng thy l, ni s gnh vc trch nhim o c dnh n chuyn l cc quan im o c ca ngi phi c thng th bng v lc trn nhng quan im p o cc cng ng khc, th s gnh vc trch nhim nh vy c th t ngi vo mt v tr trong tr nn khng th hnh ng mt cch c o c. p t mt nhim v o c khng th lm c ln cc quc gia chin thng l mt con ng chc chn lm h hng v lm mt uy tn h v mt o c. Hin nhin l hy chng ta gip dn tc ngho hn mc nhiu nh chng ta c th trong cc n lc ring ca h xy dng cuc sng ca h v tng mc sng ca h. Mt nh chc trch quc t c th l rt cng bng v

ng gp to ln vo s thnh vng kinh t nu n ch n thun gi trt t v to ra cc iu kin trong nhn dn c th pht trin cuc sng ring ca h; nhng khng th l cng bng hoc khng th nhn dn sng cuc sng ring ca h nu nh chc trch trung tm phn pht nguyn liu v phn b th trng, nu mi n lc t pht phi c chun y v chng th lm c g m khng c s ng ca nh chc trch trung ng. Sau nhng tho lun cc chng trc hu nh khng cn nhn mnh rng nhng kh khn ny khng th c tho mn bng cch ban cho cc nh chc trch quc t khc nhau ch cc quyn lc kinh t c th. Lng tin rng iu ny l mt gii php thc tin da trn o tng, hay iu lm tng rng k hoch ho kinh t ch n thun l mt nhim v k thut, nhim v c th c gii quyt mt cch khch quan nghim ngt bi cc chuyn gia, v rng nhng th thc s quan trng vn s c trong tay ca cc nh chc trch chnh tr. Bt k nh chc trch kinh t quc t no, khng b t di mt quyn lc chnh tr cao hn, ngay c nu c hn ch nghim ngt vo mt lnh vc c bit, c th d dng hnh s quyn lc bo ngc v v trch nhim nht c th hnh dung c. S kim sot c quyn mt mt hng hay dch v thit yu (nh, th d, vn ti hng khng) thc s l mt trong nhng quyn lc c nh hng su rng nht c th c ban cho bt k nh chc trch no. V v hu nh chng c th g khng th c bin minh bng s tt yu k thut m chng ngi ngoi no c th cht vn mt cch c hiu qu- hoc thm ch bng cc l l nhn o v c l hon ton chn tht v nhu cu ca nhm xu s c bit no m khng th c gip bng cch khc- c t kh nng kim sot quyn lc . Loi t chc ngun lc ca th gii di cc thc th t nhiu t tr, loi by gi kh thng c mn m trong nhng ni ng ngc nhin nht, mt h thng ca cc c quyn ton din c tt c cc chnh

295 ph quc gia cng nhn, nhng khng di quyn ai c, s khng th trnh khi tr thnh ci ti t nht trong mi mu m c th hnh dung ra c ngay cho d nhng ngi c giao ph vic qun l chng c th chng t l nhng ngi bo v trung thnh nht ca cc li ch c bit c giao cho h trng nom. Ch cn xem xt mt cch nghim tc cc h lu y ca cc kin ngh c v v thng v pht nh vy, c coi mt cch rng ri nh c s thit yu ca trt t kinh t tng lai, nh kim sot v phn phi c ch cung ca cc nguyn liu ch yu, thy chng to ra nhng kh khn v mi nguy him o c kinh khng n th no. Ngi kim sot cung ca bt k nguyn liu no nh vy nh xng du hay g, cao su hay thic, c th l ch vn mnh ca c cc ngnh cng nghip v cc nc. Trong quyt nh liu c cho php cung tng ln v lm cho gi hoc thu nhp ca cc nh sn xut gim st hay khng, ng ta c th quyt nh liu mt nc no c php khi ng ngnh cng nghip mi no hay khng hoc liu n phi b loi tr khi vic lm nh vy hay khng. Trong khi ng ta bo v mc sng ca nhng ngi ng ta coi nh c c bit giao cho ng ta trng nom, ng ta s tc ot nhiu ngi, nhng ngi trong mt tnh th may nht l rt ti v c l l c hi duy nht ci thin n. Nu tt c nguyn liu thit yu gi nh c kim sot nh vy, thc s s chng c ngnh cng nghip mi no, chng c d n kinh doanh mi no m nhn dn ca mt nc c th bt tay vo m khng c s cho php ca nhng ngi kim sot, khng k hoch no cho pht trin hoc ci thin m khng th b lm nn lng bi s ph quyt ca h. Cng ng nh th vi dn xp quc t v chia s th trng v thm ch cn hn th v kim sot u t v pht trin cc ngun lc t nhin. Tht l k quan st nhng ngi lm ra v l nhng ngi thc t st nht, v nhng ngi khng l c hi tun ra nhng li nho bng v ch ngha khng

tng ca nhng ngi tin vo kh nng ca mt trt t chnh tr quc t, nhng li coi s can thip rt su v v trch nhim vo i sng ca cc dn tc khc nhau m k hoch ho kinh t ko theo l kh thi hn; v tin rng, mt khi quyn lc cho n nay khng th m c ti c trao cho mt chnh ph quc t, t chc nh c trnh by l thm ch khng c kh nng thi hnh Php Tr n gin, quyn lc ln hn ny s c dng mt cch rt khng ch k v cng bng rt hin nhin ng c s ng thun chung. Nu c bt k g l hin nhin, th n phi l, rng trong khi cc quc gia c th tun th cc qui tc hnh thc m h tn thnh, h s chng bao gi phc tng s ch huy m k hoch ho kinh t quc t ko theo - rng trong khi h c th thng nht v qui tc chi, h chng bao gi thng nht v th t u tin trong th hng ca cc nhu cu ring ca h v tc m h c php tin ti b n nh bi ngh quyt a s. Ngay c nu, ban u, di o tng no v ngha ca cc kin ngh nh vy, cc dn tc c ng giao quyn lc nh vy cho mt nh chc trch quc t, h s mau chng nhn thy rng ci m h u thc khng n thun l mt nhim v k thut m l quyn lc ton din nht trn chnh cuc sng ca h. Ci hin nhin ng sau u c ca nhng ngi thc tin khng hon ton bt kh thi, nhng ngi ch trng cc s ny, l trong khi cc cng quc ln s khng sn lng phc tng bt k nh chc trch cp cao no, h s c kh nng s dng cc nh chc trch quc t p t ch ca h ln cc quc gia nh hn trong vng trong h hnh s b quyn. C nhiu ch ngha hin thc trong iu ny n ni bng cch ngu trang cc nh chc trch k hoch ho di dng quc t nh vy c th t d dng hn iu kin m ch di k hoch ho quc t mi kh thi, c th l, thc t c thc hin bi mt cng quc p o duy nht. S che y ny, tuy vy, khng lm thay i s thc rng i vi tt c cc quc gia nh hn n c ngha l mt s l thuc hon ton vo mt cng quc

297 bn ngoi, m khng c s phn khng thc t no cn l c th na, so vi b dnh lu vo s t b mt phn xc nh ca quyn t ch chnh tr. Tht y ngha l nhng ngi ch trng say sa nht vi mt Trt t kinh t Mi c ch huy tp trung cho Chu u li biu l, gng nh cc hnh mu Fabian v c ca h, s coi thng hon ton nht i vi quyn li ring v quyn ca cc quc gia nh. Nhng quan im ca Gio s Carr, ngi trong lnh vc ny thm ch cn hn trong lnh vc chnh sch i ni l i din cho xu hng tin ti ch ngha chuyn ch Anh, khin mt trong nhng ng nhip ca mnh hi mt cu hi rt trng: Nu phng cch Nazi vi cc quc gia nh c ch quyn thc s tr thnh hnh thc ph bin, th chin tranh lm g?109 Nhng ngi quan st thy mt s pht biu mi y v cc vn ny trn cc bo khc nhau nh t London Times v t New Statesman110 gy ra bn khon lo lng v hong s n th no i vi cc ng minh nh hn ca chng ta, s c t nghi ng rng thi ny ngay c hin nay gy ra phn n n th no gia cc bn thn thit nht ca chng ta, v danh ting v thin ch c vun p trong chin tranh s d dng tan bin n th no nu lm theo cc nh c vn ny. Nhng ngi sn sng ch p ln quyn ca cc quc gia nh, tt nhin, ng trong mt th: chng ta khng th hi vng v trt t hoc ho bnh di lu sau cuc chin
Gio s C. A. W. Manning, trong mt im sch Conditions of Pearce ca Gio s Carr trong International Affairs Review Supplement, June, 1942. Tht ng k trong nhiu hn mt kha cnh rng, nh mt ln c thy trong mt trong nhng tun bo, ngi ta bt u ch i mt phong cch mang sc thi Carr trong cc trang ca New Statesman cng nh trong The Times (Four Winds trong Time and Tide, February 20, 1943).
110 109

tranh ny nu cc quc gia, ln hay b, ly li ch quyn khng b tri buc trong lnh vc kinh t. Nhng iu ny khng c ngha l mt siu quc gia phi c trao nhng quyn lc m chng ta vn cha bit dng mt cch thng minh ngay c trn qui m quc gia, rng mt nh chc trch quc t phi c trao quyn ch huy cc quc gia ring r s dng ngun lc ca mnh ra sao. N c ngha n thun l phi c mt quyn lc c th kim ch cc quc gia khc nhau khi hnh ng lm hi ti cc nc lng ging, mt tp cc qui tc xc nh r mt quc gia c th lm g, v mt nh chc trch c nng lc thc thi cc qui tc ny. Quyn lc m mt nh chc trch nh vy cn n ch yu thuc loi ph nhn; n phi, trc ht, c kh nng ni Khng i vi mi loi bin php hn ch. Cn xa mi ng, nh by gi c tin mt cch rng ri, rng chng ta cn mt nh chc trch kinh t quc t trong khi cc quc gia ng thi vn gi ch quyn chnh tr khng hn ch, hu nh chnh xc iu ngc li l ng. Ci chng ta cn v c th hi vng t c khng phi l nhiu quyn lc hn trong tay ca cc nh chc trch kinh t quc t v trch nhim m, ngc li, mt quyn lc chnh tr cao hn ci c th gi cc quyn li kinh t trong kim sot, v c th thc s cm cn ny mc trong xung t gia chng, bi v bn thn n khng b ln ln bi ri trong tr chi kinh t. C nhu cu v mt nh chc trch chnh tr quc t ci, khng c quyn ch huy nhng ngi khc nhau phi lm g, phi c kh nng kim ch h khi hnh ng gy hi cho nhng ngi khc. Quyn lc phi c trao cho mt nh chc trch quc t khng phi l cc quyn lc mi do cc quc gia nm gi trong thi gian gn y m l mc ti thiu quyn lc m thiu n th khng th duy tr c quan h ho bnh, tc l, v c bn l quyn lc ca quc gia siu t do laissez faire. V, thm ch hn trong lnh vc quc gia, ct yu l cc quyn lc ny ca nh chc trch quc t phi b hn ch nghim ngt bi Php Tr. Nhu cu v mt nh chc

299 trch siu quc gia nh vy tr nn cng ln v cc quc gia ring bit cng tr thnh cc n v ca s cai tr kinh t, l cc din vin thay cho n thun l ngi gim st sn khu kinh t, v v th bt c va chm no chc ny sinh khng phi gia cc c nhn m gia cc quc gia nh vy. Hnh thc chnh ph quc t di cc quyn lc c nh r nghim ngt c chuyn cho mt nh chc trch quc t, cn v tt c cc kha cnh khc cc nc ring vn chu trch nhim cng vic ni b ca mnh, tt nhin, l hnh thc lin bang. Chng ta phi khng cho php rt nhiu i hi thiu cn nhc v thng cc k ng ngn c a ra nhn danh mt t chc lin bang ca c th gii trong cao tro tuyn truyn cho Hp nht Lin bang: Federal Union lm lu m s thc rng nguyn l lin bang l hnh thc duy nht ca hip hi cc dn tc khc nhau hnh thc s to ra mt trt t quc t m khng t mt s cng thng qu mc ln kht vng c lp chnh ng ca h.111 Ch lin bang, tt nhin, chng l g ngoi s p dng dn ch vo cc vn quc t, phng php duy nht ca s thay i ho bnh m con ngi tng pht minh ra. Nhng l mt nn dn ch vi nhng quyn lc hn ch dt khot. Ngoi tr l tng khng kh thi v hp nht cc nc khc nhau vo mt quc gia tp trung duy nht (tnh ng ao c ca n chng hin nhin t no), l cch duy nht m l tng v lut quc t c th bin thnh hin thc. Chng ta khng c t la di mnh rng, trong qu kh, bng cch gi cc qui tc ng x quc t l lut quc t, chng ta lm nhiu hn s by t mt mong mun sng o. Khi chng ta mun ngn chn cc dn tc
Rt ng tic l dng thc ca cc xut bn phm ng h ch lin bang xung chng ta trong my nm gn y tc mt s ch n vi cng trnh quan trng v ng suy ngm m chng xng ng c ch . Mt trong s c bit nn c tham kho cn thn khi n thi k nh khung cho c cu chnh tr mi ca Chu u l cun sch nh ca Dr. W. Ivor Jennings, A Federation for Western Europe (1940).
111

chm git ln nhau, chng ta khng tho mn vi vic a ra mt tuyn b rng git nhau l khng tt, m chng ta trao quyn cho mt nh chc trch ngn chn n. Theo cng cch khng th c lut quc t m khng c nng lc thc thi n. Tr ngi cho to ra quyn lc quc t ch yu do tng rng n cn c v thc tin mi quyn v gii hn m quc gia hin i c. Song vi phn chia quyn lc di h thng lin bang iu ny khng h cn thit. S phn chia quyn lc s khng trnh khi ng thi cng hot ng nh mt s hn ch quyn lc ca ton th cng nh ca quc gia ring l. Thc vy, nhiu loi k hoch ho ng mt hin nay s c l tr nn hon ton khng th lm c.112 Nhng n khng h to ra mt tr ngi cho mi k hoch. Thc ra, mt trong nhng li th chnh ca lin bang l n c th c ngh ra nhm lm cho hu ht k hoch ho c hi l kh khn trong khi rng ng cho tt c k hoch ho ng mong mi. N ngn chn, hoc c th khin ngn chn, hu ht cc hnh thc chnh sch hn ch. V n gii hn k hoch ho quc t cc lnh vc ni tho thun thc s c th t c khng ch gia cc nhm quyn li lin quan trc tip m gia tt c nhng ngi b nh hng. Cc hnh thc ng mong mun ca k hoch ho c th thc hin mt cch cc b v khng cn cc bin php hn ch, c t do v cho nhng ngi t cch nht m nhim. Thm ch cn hi vng rng trong khun kh lin bang, ni s khng cn tn ti cc l do lm cho cc quc gia ring cng mnh cng tt, qu trnh tp trung ho ca qu kh chng mc no c th c o ngc v s trao quyn no t quc gia cho cc nh chc trch a phng tr thnh c th. ng nh li rng t tng l th gii rt cuc tm thy ho bnh thng qua s thu np cc quc gia tch bit vo cc nhm lin bang ln v cui cng c l vo mt lin
112

Xem bi ca ti Economic Conditions of Interstate Federation, New Commonwealth Quarterly, Vol. V (September, 1939).

301 bang duy nht, hon ton khng mi, thc ra l l tng ca hu ht mi nh t tng t do ca th k th mi chn. T Tennyson, m tm nhn c trch dn nhiu ca ng v cuc chin khng kh c tip theo bi mt tm nhn v lin bang ca nhng ngi s theo ui cuc chin u ln cui cng ca h, cho n cui th k vic t c mt t chc lin bang vn cn l hi vng tng tr li v mt bc tin ln trong s thng tin ca nn vn minh. Nhng ngi t do ch ngha th k mi chn c th khng thc y mt b sung cho cc nguyn l ca h thit yu th no mt t chc lin bang ca cc quc gia khc nhau c hnh thnh;113 nhng c t ngi trong s h khng by t lng tin ca mnh vo n nh mt mc tiu cui cng.114 ch vi cch tip cn th k hai mi ca chng ta m trc s ni ln c thng ca Realpolitik, chnh sch thc dng, th nhng hi vng ny mi c coi nh bt kh thi v khng tng. Chng ta s khng xy dng li nn vn minh qui m ln. Khng ngu nhin rng nhn tng th p hn v t t hn c thy trong cuc sng ca cc dn tc nh, v rng gia cc dn tc ln c hnh phc v tho mn hn mt cch cn xng khi h trnh c nh hng tai ho ca tp trung ho. Chng ta chng duy tr dn ch hoc nui dng s pht trin ca n cht no nu tt c quyn lc v hu ht cc quyt nh quan trng nm trong tay mt
Xem v vn ny cun sch trch dn ca Gio s Robbins, op cit. pp. 240-57 Nm cui ca th k th mi chn Henry Sidgwick ngh khng vt qu cc gii hn ca mt tin on tnh to phng on rng s hi nhp tng lai no c th xy ra trong cc quc gia Ty u: v nu n xy ra, th dng nh c th l tm gng M s c noi theo, v rng s tp hp li mi v chnh tr s c hnh thnh trn c s ca mt chnh th lin bang (The Development of European Polity [c cng b nm 1903 sau khi tc gi cht], p. 439).
114 113

t chc qu ln i vi ngi bnh thng theo di v lnh hi. Chng u nn dn ch tng hot ng tt m khng c mt mc ln ca ch t tr a phng, to ra mt trng o to chnh tr cho nhn dn ni chung cng nh cho cc nh lnh o tng lai ca h. Ch ni trch nhim c th c hc v c thc hnh trong nhng cng vic m hu ht ngi dn quen thuc, ni s nhn thc v ngi lng ging hn l s hiu bit l thuyt no v nhu cu ca nhng ngi khc l ci hng dn hnh ng, m ngi dn bnh thng c th tham gia tht s vo nhng cng vic chung bi v chng lin quan n th gii m anh ta hiu bit. ni phm vi ca cc bin php chnh tr tr nn ln n ni kin thc cn thit hu nh ch ring b my quan liu mi nm c, th cc xung lc sng to ca ngi t nhn phi ho tn. Ti tin rng y kinh nghim ca cc nc nh nh H Lan v Thu S cha ng nhiu th m t ngay c cc nc ln hn may mn nht nh Vng Quc Anh c th hc hi c. Tt c chng ta s u l ngi chin thng nu chng ta c th to ra mt th gii ph hp cho cc quc gia nh sng cng. Nhng quc gia nh c th duy tr tnh c lp ca mnh trong lnh vc quc t nh trong lnh vc i ni ch trong phm vi mt h thng lut m bo c hai th rng cc qui tc no c thc thi mt cch bt di bt dch v rng nh chc trch c quyn lc thc thi nhng iu ny khng th dng n vo bt k mc ch khc no. Trong khi i vi nhim v thc thi lut chung nh chc trch siu quc gia phi l rt hng mnh, vic thnh lp n ng thi phi c thit k sao cho n ngn chn cc nh chc trch quc t cng nh quc gia khi tr thnh chuyn ch. Chng ta s chng bao gi ngn chn c s lm dng quyn lc nu chng ta khng sn sng hn ch quyn lc theo cch m i khi cng c th ngn cn vic s dng n cho cc mc ch ng mong mun. C hi to ln m chng ta s c cui cuc chin tranh ny l cc cng quc chin

303 thng, bng cch bn thn h u tin phc tng mt h thng qui tc m h c nng lc thc thi, c th ng thi kim c quyn o c p t chnh cc qui tc y ln ngi khc. Mt nh chc trch quc t thc s hn ch quyn lc ca nh nc i vi c nhn s l mt trong nhng ci tt nht bo v ho bnh. Php Tr quc t phi tr thnh ci bo v chng li s chuyn ch ca nh nc i vi c nhn cng nh chng li s chuyn ch ca siu quc gia mi i vi cc cng ng dn tc. Chng phi mt siu nh nc c quyn tuyt i cng khng phi mt hip hi lng lo ca cc quc gia t do m l mt cng ng ca cc quc gia ca nhng con ngi t do phi l mc tiu ca chng ta. Chng ta t lu bin h rng tr nn khng th c x trong cc quan h quc t nh chng ta ngh n l ng mong mun bi v nhng ngi khc s khng chi cuc chi ny. S dn xp sp ti s l c hi chng t rng chng ta l chn tht v rng chng ta sn sng chp nhn cng nhng hn ch v quyn t do hnh ng ca chng ta m v li ch chung chng ta ngh n l cn thit p t ln nhng ngi khc. S dng mt cch khn kho, nguyn l lin bang v t chc c th thc ra chng t l gii php tt nht cho mt s trong nhng vn kh khn nht ca th gii. Nhng vic p dng n l mt nhim v cc k kh khn, v chng ta chc s khng thnh cng nu trong mt n lc qu nhiu tham vng chng ta bt n rng sc vt qu nng lc ca n. C l s tn ti mt xu hng mnh lm cho bt k t chc quc t no thnh bao trm ton b v ton cu; v, tt nhin, s c mt nhu cu cp bch i vi t chc ton din no nh vy, mt Hi Quc Lin mi no . Mi nguy him to ln l, nu trong n lc da ring vo t chc th gii ny, n c giao tt c cc nhim v dng nh ng mong mun vo tay mt t chc quc t, chng s thc ra khng c thc hin mt cch tho ng. lun l nim tin chc chn ca ti rng nhng tham vng

nh vy l cn nguyn ca s yu km ca Hi Quc Lin: rng trong n lc (khng thnh cng) bin n thnh ton cu n phi b lm yu i v rng mt Lin minh nh hn v ng thi hng mnh hn c th l mt cng c tt hn duy tr ho bnh. Ti tin rng nhng cn nhc ny vn cn ng v rng mt mc hp tc c th t c gia, th d, ch Anh v cc quc gia Ty u v c l Hoa K iu c th cha c kh nng trn qui m ton cu. S lin hip tng i cht ch m mt lin hip lin bang i din lc u s khng kh thi ra ngoi c l ngay c mt vng hp nh mt phn ca Ty u, mc d c th c kh nng m rng n dn dn. ng l vi s hnh thnh ca cc lin minh khu vc nh vy kh nng chin tranh gia cc khi khc nhau vn cn v rng, gim ri ro ny cng nhiu cng tt, chng ta phi da vo mt hip hi ln hn v lng lo hn. im chnh ca ti l nhu cu v t chc khc nh vy khng c to ra mt tr ngi cho s lin hip gn b hn ca cc nc ging nhau hn v nn vn minh, cch nhn, v cc tiu chun ca h. Trong khi chng ta phi hng ti ngn chn cc cuc chin tranh trong tng lai cng nhiu cng tt, chng ta khng c tin rng chng ta c th bng mt c to ra mt t chc vnh cu t chc s lm cho mi cuc chin tranh trong bt k phn no ca th gii l hon ton khng th xy ra. Khng ch chng ta c th khng thnh cng trong mt n lc nh vy m chng ta c th v vy c l lm hng cc c hi ca chng ta t c thnh cng trong mt lnh vc hn ch hn. Nh ng i vi cc iu c khc, cc bin php theo c th lm cho chin tranh l hon ton khng th, li rt c th l ti t hn ngay c bn thn chin tranh. Nu chng ta c th lm gim ri ro v xung t c kh nng dn n chin tranh, y c l l tt c ci chng ta c th hi vng mt cch phi chng t c.

305

16
Kt lun

c ch ca cun sch ny khng phi l vch ra mt chng trnh chi tit ca mt trt t x hi tng lai ng mong mun. Nu lin quan n quan h quc t chng ta i qu mt cht nhim v ph phn c bn ca n, l v trong lnh vc ny chng ta c th mau chng c ku gi to ra mt khung kh trong s pht trin tng lai c th phi tip din mt thi gian di. Rt nhiu s ph thuc vo vic chng ta s tn dng thi c m chng ta s c khi ra sao. Nhng, bt k chng ta lm g, n c th ch l khi u ca mt qu trnh mi, lu di, v gian kh trong tt c chng ta u hi vng s dn dn to ra mt th gii rt khc th gii m chng ta bit trong mt phn t th k qua. t nht ng ng liu giai on ny mt k hoch chi tit v mt trt t ni b ng mong mun ca x hi s c nhiu ch li hay khng- hoc liu c ai trnh cung cp n hay khng. Vic quan trng hin nay l chng ta s i n thng nht v nhng nguyn tc nht nh v gii thot mnh khi mt s sai lm cai tr chng ta trong qu kh va qua. Mt s tha nhn nh vy du c th kh chu n u, chng ta phi nhn ra rng trc cuc chin tranh ny chng ta li mt ln na t n giai on khi quan trng hn l i dn sch nhng chng ngi m con ngi in r ngn cn con ng ca chng ta v i gii phng nng lc sng to ca cc c nhn hn l i ch ra mt b my na hng dn v ch huy h - to ra cc iu kin thun li cho s tin b hn l i lp k hoch s tin b. Vic cn u tin l gii thot chng ta khi hnh thc ti t nht ca ch ngha ngu dn (obscurantism) ng thi c thuyt phc chng ta rng ci chng ta lm trong qu kh va qua u hoc l khn

ngoan hoc l khng th trnh khi. Chng ta s chng khn ln hn trc khi chng ta nhn ra rng phn ln vic chng ta lm l rt ngu n. Nu chng ta xy dng mt th gii mi, chng ta phi can m tin hnh mt khi u mi- ngay c nu iu c ngha l mt reculer pour mieux sauter* no . Khng phi nhng ngi tin vo cc xu th khng th trnh khi l nhng ngi c can m ny, khng phi nhng ngi thuyt ging mt Trt t Mi ci khng hn mt phng chiu cc xu hng ca bn mi nm qua, v nhng ngi chng c th ngh ra ci g hay hn l i bt chc Hitler. Chnh, thc vy, nhng ngi to mm nht cho Trt t Mi l nhng ngi hu nh hon ton chu nh hng ca cc t tng gy ra cuc chin tranh ny v hu ht nhng iu tai hi m chng ta chu ng. Thanh nin l ng nu h c t nim tin vo cc t tng thng tr hu ht cc bc ln tui hn ca h. Nhng h sai lm hoc b lm lm ln khi h tin rng y vn l nhng t tng t do ca th k th mi chn, ci m, thc ra, th h tr hn hu nh khng bit. Mc d chng ta chng c th mun cng khng c kh nng quay li thc ti ca th k th mi chn, chng ta c c hi thc hin cc l tng ca n- v chng khng phi l thp km. Chng ta c t quyn cm thy hn ng cha mnh kha cnh ny; v chng ta khng bao gi c qun rng chnh chng ta, th k th hai mi, ch khng phi h, l nhng ngi gy ra mi th ln xn. Nu h cha hc c y ci g l cn thit to ra th gii m h mun, kinh nghim m chng ta thu c t phi trang b chng ta tt hn cho nhim v y. Nu trong n lc u tin to ra mt th gi ca con ngi t do chng ta tht bi, chng ta phi th li. Nguyn tc ch o, rng mt chnh sch v quyn t do cho c nhn l chnh sch tin b ng duy nht, vn cn ng hin nay nh ng trong th k th mi chn.
*

Li nhy tt hn

307

CH GII SCH THAM KHO

Bnh lun mt quan im m nhiu nm r rt khng c a thch mc kh khn l, trong phm vi ca mt vi chng, khng th tho lun nhiu hn mt vi kha cnh ca n. i vi cc c gi m cch nhn c to thnh hon ton bi cc quan im chim u th trong hai mi nm va qua th iu ny s hu nh l khng to c s cho tho lun hu ch. Nhng d cho khng hp mt, cc quan im ca tc gi cun sch ny khng n ni n c nh chng c th t ra vi mt s c gi. Ci nhn c bn ca ng ging nh ci nhn ca s tc gi ngy cng tng nhiu nc m nhng nghin cu ca h dn h n nhng kt lun tng t mt cch c lp. c gi mun lm quen thm vi ci c th coi l mt bu khng kh d lun l nhng khng phi khng thch hp c th thy hu ch danh sch di y ca mt s cng trnh quan trng hn thuc loi ny bao gm vi cng trnh trong c trng ph phn ca tiu lun ny c b sung bi tho lun y hn v c cu ca mt x hi ng mong mi. Cng trnh sm nht v vn quan trng nht trong s ny l cng trnh ca von Mises, xut bn u tin nm 1922. CASSEL, G. From Protectionism through Planned Economy. Cobden Memorial Lecture, London, 1934. CHAMBERLAIN, W. H. A False Utopia: Collectivism in Theory and Practice. London: Duckworth, 1937. GRAHAM, F. D. Social Goals and Economic Institutions. Princeton: Princeton University Presss, 1942. GREGORY, T. E. Gold, Unemployment, and Capitalism. London: King, 1933.

HALVY, LIE. LEre des tyrannies. Paris: Gallimard, 1938. (Phin bn ting Anh ca hai tiu lun quan trng nht ca tp ny c th thy trong Economica, February, 1941, v trong International Affairs, 1934.) HALM, G.; MISES, L. VON; el al. Collectivist Economic Planning, ed. F. A. HAYEK. London: Routledge, 1937. HUTT, W. H. Economists and the Public. Cape, 1935. LIPPMANN, WALTER. An Inquiry into the Principles of the Good Society. London: Allen & Unwin, 1937. MISES, L. VON. Socialism, trans. J. KAHANE. London: Cape, 1936. MISES, L. VON. Omipotent Government. New haven: Yele University Press, 1944 MUIR, RAMSAY. Library and Civiliazation. London: Cape, 1940 POLANYI, M. The Contempt of Freedom. London: Watts, 1940 QUEENY, EDGARD M. The Spirit of Enterprise. New York: Scribners, 1943 RAPPARD, WILLIAM. The Crisis of Democracy. Chicago: University of Chicago Press, 1938. ROBBINS, L. C. Economic Planning and International Order. London: Macmillan & Co., 1937. ROBBINS, L. C. The Economic Basis of Class Conflict and Other Essays in Political Economy. London: Macmillan & Co., 1939. ROBBINS, L. C. The Economic Cause of War. London: Cape, 1939. ROEPKE, W. Die Gesellschaftskrisis der Gegenwart. Zrich: Eugen Rentsch, 1942 ROEPKE, W. Civitas Humans. Zrich: Eugen Rentsch, 1944. ROUGIER, L. Les Mystiques conomiques. Paris: Librairie Medicis, 1938. VOIGT, F. A. Unto Caesar. London: Constable, 1938.

309 Nhng cun sch mng v Chnh sch Cng cng: Public Policy Pamphlets sau y c nh xut bn University of Chicago Press xut bn: SIMONS, HENRY. A Positive Program for Lassez Faire: Some Proposals for a Liberal Economic Policy. 1934. GIDEONSE, H. D. Organized Scarcity and Public Policy. 1939. HERMENS, F. A. Democracy and Proportional Representation. 1940 SULZBACH, WALTER. Capitalist Warmongers: A Modern Superstition. 1942 HEILPERIN, M. A. Economic Policy and Democracy. 1943. Cng c cc cng trnh c v quan trng c c trng tng t m, xt n [s an ton ca] cc tc gi ca chng, s l khng khn ngoan nhc n tn h lc ny. Ti a vo danh mc ny thm ba cun sch theo ti c bit n nhiu hn bt k cng trnh khc no gip hiu h thng cc l tng thng tr nhng k th ca chng ta v nhng khc bit tch bit tm tr h vi chng ta: ASHTON, E. B. The Fascist: His Staate and Mind. London: Putnam, 1937. FOERSTER, F. W. Europe and the German Question. London: Sheed, 1940. KANTOROWICZ, H. The Spirit of English Policy and the Myth of the Encirclement of Germany. London: Allen & Unwin, 1931 v rng mt cng trnh ng ch mi y v lch s hin i c khng c bit n nhiu ngoi quc nh n ng c:

SCHNABEL, F. Deutsche Geschichte im 19. Jahrhundert. 4 vols. Freiburg i. B., 1929-37. C l nhng ch dn tt nht cho mt s vn ng i ca chng ta s vn thy cc cng trnh ca vi ba trit gia chnh tr v i ca thi i t do, De Tocqueville hoc Lord Acton, v thm ch cn quay li na n, Benjamin Constant, Edmund Burke, v cc bi bo The Federalist ca Madison, Hamilton, v Jay cc th h m t do vn cn l mt vn v mt gi tr cn bo v, cn th h chng ta th coi n l d nhin v khng nhn ra mi nguy him e do t u cng chng c lng dng cm gii thot mnh khi cc hc thuyt gy nguy him cho n.

311 Ch mc

A
Acland, Sir Richard, Unser Kampf, 213, 232n Acton, Lord, xxx, 16, 78, 159, 201 an ninh v t do; security and freedom, 132-47 o, Austria, xxiii, 5, 125-26, 154 ch ngha x hi ; socialism in, 26 Ashton, E. B., 93n

Burckhardt, Jacob, 159 Burnham, James, 114n, 242n Bush, George, xvi Butler, R. D., The Roots of National Socialism, 183, 191n

C
c nhn, cc quyn ca; individual rights, 93-96 ccten, cartels, 52 can thip nh nc; state interference, 89 cnh tranh; compatition, 41-48, 54, 102, 105, 108-11 s m qung ca; blindness of, 112 Carlyle, Thomas, 9, 183, 236 Carr, E. H., 253 Carr, E. H., 253: Conditions of Peace, 204, 206-8, 253n Carr, E. H., 253: Twenty Years Crisis, 157n, 204-6 cu lc b sch nc Anh; book clubs in England, 126n Cecil, Lord, 205 Chamberlain, Houston Stewart, 9, 183 Chamberlain, William Henry, 32 Chase, Stuart, 97 ch i ngh; parliamentarianism, 195-96 ch c ti; dictatorship, 75-79, 93, 97, 148-49, 152-53 chin tranh; war, 5, 95, 186-89, 192, 196, 197, 202, 205, 208 Chnh quyn Thung lng Tennessee; Tennessee Valley Authority, 247 chnh sch hn ch; restrictionism, 141-42, 144, 240-41

B
Ba Lan, nhng ngi; Poles, 159 Balilla, 126 Bo co Macmillan; Macmillan Report, 15n bo him x hi; social insurance, 134 bo h, nh hng ca; protection, effects of Anh; in Great Britain, 53 c; in Germany, 52, 191 Hoa K; in United State, 52 bo th, nhng ngi; conservatives, 200 Beamtenstaat, 145, 196 Bebel, Ausgust, 185n Becker, Carl L., 173n Belloc, Hilaire, 16n bin ng; fluctuations, 134 bnh ng; equality, 117-24 hnh thc v tht; formal and substantive, 87-89 v c hi; of opportunity, 113 Bismarck, Otto von, 185n, 191, 195, 201 Blut und Boden, 172 Borkenau, Franz, 156n Brandy, R. A., 209n Bright, John, 17 Brning, Heinrich, 75

Chnh sch Kinh t X hi mi; New Deal, xxxi chng ch ngha t bn; anticapitalism, 144, 153, 184, 185 ch ngha bi Do thi c; antiSemitism in Germany, 153-54, 202. Xem c Do thi, nhng ngi ch ngha c bit; particularism, 151-55 ch ngha c nhn; individualism, 17-21, 66-68, 95-96, 159, 192, 201 o l ca; ethics of, 135-38 v ch ngha tp th; and collectivism, 37-48 ch ngha chuyn ch; totalitarianism, 63, 148-50 cc tiu chun o c ca; moral standards of, 165-67 tuyn truyn ca; propanda of, 168-70, 180 v kim sot kinh t; and economic control, 97-111 ch ngha chuyn ch gia chng ta; totalitarianism in our midst, 199-220 ch ngha cng sn; communism, 31 v ch ngha pht xt; and fascism, 33-35 ch ngha c th; particularism, 151-55 ch ngha dn tc; nationalism, 154-55, 157, 184 ch ngha quc; imperialism, 157, 158 ch ngha hin thc lch s; realism, historical, 204 ch ngha Hitler; Hitlerism, 34, 185, 190

Ch ngha Marx; Marxism, 32, 33, 49-50, 127, 177, 184-85, 18788, 210, 212 ch ngha pht xt; fascism, 149 s ln mnh ca; growth of, 3334 v Ch ngha x hi Quc gia (Quc X); and National Socialism, 31-33 v ch ngha x hi; and socialism, 34-35, 151 v ch ngha cng sn; and communism, 33-35 Ch ngha Ph; Prussianism, 1112, 163, 194-96 ch ngha quc t; internationalism, 155-57, 184 ch ngha Quc X. Xem Ch ngha x hi Quc gia Ch ngha Stalin; Stalinism, 31-32 ch ngha tp th; collectivism, 17, 24, 28, 38-41 c s o c v nh hng ca; moral basis and effects of, 149-67 nh ngha; definition of, 63-64 ch ngha t bn; capitalism, 46, 202, 205 v dn ch; and democracy, 7778 ch ngha t do; liberalism, 13, 1518, 21-23, 28, 95, 193, 196-97; thay i ngha ca t; change of meaning of term, xxxv; c trng di hn ca; long-run character of, 89-90 ch ngha v tha; altruism, 66 ch ngha x hi; socialism nh ngha ca; definition of, 2829 l tng ca; ideals of, 37 o; in Austria, 26 c; in Germany, 5-12, 25-26

269
phng php ca; methods of, 37-38 quc gia; national (xem Quc X) thay i ngha ca t; change meaning of term, xxiii v ch ngha pht xt; and fascism, 33-35, 151 v dn ch; and democracy, 29 Xa Li ti s N l; High Road to Servitude, 31 ch ngha x hi cnh tranh; competitive socialism, 46n Ch ngha x hi Quc gia; National Socialism, 7-12, 17 ngun gc x hi ch ngha ca; socialist roots of, 183-98 v ch ngha pht xt; and fascism, 31-32 ch ngha x hi trung lu; middleclass socialism, 128, 213 chng tc gia trng; white race, 245n chuyn gia k thut; technical specialist, 59-62 Cicero, 17 Clark, Collin, 108n Cobden, Richard, 17 Comte, Auguste, 20, 183 con ng trung dung; middle way, 47-48 Coyle, D. C., 139n Cng ng. Xem ng Lao ng cng on; trade unions, 226 cng ch, cc ngnh; public utilities, 54 cng l (cng bng); justice hnh thc v thc; formal and substantive, 88-89 phn phi; distributive, 87-88, 121 cng ngh, tin b ca; technology, advance of, 49-50, 54-59 cng ti, lut; corporations, law of, 43 cng trnh cng cng; public works, 134 c s o c v nh hng ca ch ngha tp th; moral basis and effects of collectivism, 14967 Cripps, Sir Stafford, 75 Crowther, J. G., 179n, 211 ca ci; wealth. Xem thu nhp Cc T vn Cng dn; Citizens Advice Bureaus, xl cui s tht; truth, end of, 168-82 Czech, nhng ngi, Czechs, 159, 249

D
Darling, Thm phn, 92 dn ch; democracy v ch ngha x hi; and socialism, 29, 184 v k hoch ho; and planning, 63-79 Dewey, John, 30n Dicey, A. V., 80n, 201 dch v x hi, cc; social services, 44-45 Disraeli, Benjamin, 119n, 236 Do thi, nhng ngi; Jews, 15354, 171, 203n, 210n Dopolavoro, 126 Drucker, Peter, 33, 173n Du Bois-Raymond, Emil, 209n

ng Bo th; Conservative Party, xvi ng Lao ng; Labour Party, xvi, xxxviii, 70-71, 158, 219 c quyn (c li); privilege, 23, 89, 132, 136, 141, 143 u tranh giai cp; class struggle rebours, 129

quc t; international, 155, 24748 u t, kim sot; investment, control of, 251 y vic lm; full employment, 226 iu khin kinh t v ch ngha chuyn ch; economic control and totalitarianism, 97-111 c quyn; monopoly, 46-47, 4952, 56-58, 102, 213-18, 220 ng c, kinh t hoc tin ti; motives, economic or pecuniary, 98-100 c hnh, c nhn ch ngha v x hi; virtues, individualist and social, 162-64 c, nc; Germany nh hng tr tu ca ~ ln Anh v Hoa K; intellectual influence of ~ on England and United State, 4-12, 25, 207-8 ch ngha bi Do thi ; antiSemitism in, 153-54, 202 ch ngha x hi ; socialism in, 5-12, 25-26, 183-98 dn ch ; democracy in, 75-76 c quyn ; monopoly in, 5254 l tng qun s ca; military ideals of, 186-87 nn kinh t k hoch ho ; planned economy in, 75-76 phn ng chng ch ngha chuyn ch; reaction against totalitarianism, xii Php Tr ; Rule of Law in, 91, 93 th lnh trong pht trin chnh tr v kinh t hin i; leader in modern economic and political development, 4-5,

52; ch ngha t do ; liberalism in, 35 tiu chun o c ; moral standards in, 164 t chc chnh tr ; political organizations in, 125-26 x hi kiu qun s ; military type of society in, 145

E
Eastman, Max, 31-32, 114n, 11516 Economic Journal, 202n Economist, 95 economophobia, 222 edelnazis, 197 Engels, Friedrich, 158, 159n Erasmus, 17

F
Fabian, nhng ngi; Fabians, 157-58, 200, 253 Feiler, Arthur, 119n Fichte, Johann Gottlieb, 184, 186 Franklin, Benjamin, 147 Freirechtsschule, 88 Freyer, Hans, 194n Fried, Ferdinand, Ende des Kapitalismus, 197

G
Gestapo, 167 gi c, xc nh, di cnh tranh; prices, determination of, under competition, 103 giai cp t sn; bourgeoisie, 18n, 193 Gladstone, William Ewart, 158, 201, 236 Gleichschaltung, 169 Glocke, Die, 189 Goethe, 9 Gring, Hermann, 191 Grossraumwirschaft, 207, 244

H
H Lan; Holland, 20, 235, 258

271
Halvy, lie, 75, 158 Hardenberg, Friedrich von, 11n Hardenberg, K. A. von, 194 h thng gi; price system, 55-56 Hegel, Georg Wilhelm Friedrich, 25, 187, 204, 206 Heimann, Eduard, 34 Heine, Heinrich, 148 Herrenvolk, 244 Hewart, Lord, 92 Heydrich, Reinhard, 148 Hilerjungend, 126 Himmler, Heinrich, 148 Hitler, Adolf, 4, 8, 35, 75-76, 87, 91, 197, 202, 208, 232n, 262 Hitler, ch ngha; Hitlerism, 34, 185, 190 Hoa K; United State, xxxi, 5, 11, 15, 52, 108n, 114n, 142, 197, 238-39, 260 Hi Quc Lin; League of Nations, 259-60 hp ng, qui tc; contract, rule of, 87 Humboldt, Wilhelm von, 9, 194 Hume, David, 17 Hutt, W. H., 136n huyn thoi v cc lnh t chuyn ch; myths of totalitarian leaders, 171-72 hc X hi ch ngha Quc gia (Quc X); 177 Jnger, Ernst, 194n

K
Kant, Immanuel, 90 k hoch ho; planning, 7, 25, 28, 38-42, 211 kinh t; economic, 85-87, 97, 100-101 s khng trnh khi ca; inevitability of, 54-63 tc ng ca ~ ln c nhn; effects of ~ on individual, 8485 tp trung; central, 49, 54-56, 69, 93, 101, 108-11, 160 v dn ch; and democracy, 6379 v Php Tr; and Rule of Law, 80-90 Kelsen, Hans, xxiv khoa hc; science s pht trin ca; growth of, 19 trong quc gia chuyn ch; in totalitarian state, 176-80, 208-12 khoan dung, tolerance, 18 khng hong th; urban crisis, x khng hong i ngho. Xem khng hong phc li khng hong mi trng; environmental crisis, x khng hong ngi tiu dng; consumer crisis, x khng hong phc li; welfare crisis, xi khuyn khch; incentives, 98-100, 138-39 kim sot u t; control of investment, 251 kim sot ngoi hi; exchange control, 92n

I,J
Italy, 12, 14, 18, 19, 53, 93, 125 Jaff, Edgar, 201 Janet, Paul, 30n Jennings, W. Ivor, 255n Jewkes, John, xliv Johnson, Lyndon, xvi Journal for Marxist-Leninist Natural Sciences; Tp ch Khoa hc T nhin Marxist-Leninist, 177 Journal of the National-Socialist Association of Mathematicians; Tp ch ca Hi cc nh ton

kim sot tiu dng; control of consumption, 101-3 Killinger, Manfred von, 148 Knight, Frank H., 167n Kolnai, Aurel, 197n Kraft durch Freude, 126 kulak, 153-54

L
laissez-faire ( t do), 15, 21, 41, 89, 206, 207 Lange, Oscar, 160n lao ng; labor kt qu y ca; full produce of, 123 phn cng; division of, 56, 110 lp php. Xem php ch Laski, Harold J., xxiv, 70-71, 146, 219-20 Lassalle, Ferdinand, 185, 186 Laval, Pierre, 33 Leistungsfhigkeit, 201 Lenard, Philip, German Physics in Four Volumes, 177 Lenin, 31, 119 Lensch, Paul, 195; Three Years of World Revolution, 1991-94 Leviathan, 209n Lewis, W. Arthur, 215n Ley, Robert, 148 l tng Anh, cc; English ideals, 186-87 lch s, qui lut; laws of history, 3, 207 lin bang; feredation, 255-60, 259 Lippincott, B. E., 160n Lippmann, Walter, 32 List, Friedrich, 25, 207 Locke, John, 17, 91n lut cng ti; corporations, law of, 43 Lut ng b; Highway Code; 82 Lut Khng kh Trong lnh; Clean Air Act, xvi

lut nhn quyn; bill of rights, 9394 Lut Nhng ngi M Tn tt; Americans with Disabilities Act, xvi lut tc quyn cng dn v tch thu ti sn; bill of attainder, 93n lut v t do; law and freedom, 9091. Xem c Php Tr hnh thc; formal, 82-83 quc t; international, 254-56 lng thch ng; fair wages; 12223, 143 Lu vc sng Danube; Dabube Basin, 247

M
Macaulay, Thomas Babington, 236 Mackenzie, Findlay, 157n Macmillan, Bo co (Report), 15n Maine, Sir Henry, 87 Man, Hendrick de, 129n Mannheim, Karl, 25, 76, 173 Manning, C. A. W., 253n Marx, ch ngha. Xem Ch ngha Marx Marx, Karl, 25, 116, 158, 159n, 185, 187-88, 204, 206 Medicare v Medicaid, xvi Michels, Robert, 33n Mill, John Stuart, 9, 124, 236 Milton, John, 17, 231, 237 Modern Law Review, 215n Moeller van den Bruck, Athur, 194, 196 Montaigne, Michel Eyquem de, 17 Morley, Lord, 9n, 201, 236 Mosley, Sir Oswald, 75 mc ch; ends c nh v x hi; individual and social, 66-67 cc iu kin t tng v vt cht; ideal, and material conditions, 221-39

273
n l; single, 63-64, 168. Xem c phng tin v mc ch Muggeridge, M., 119n Mussolini, Benito, 33, 53, 172 php ch; legislation c u thc; delegated, 72-77, 92 gii hn ca; limits of, 93 Php Tr; Rule of Law, 80-96, 161, 252, 254, 259. Xem c lut Php; France, 95, 208 pht trin thuc a; colonial development, 245n phong tro thanh nin; youth movement, 197 phng vin nc ngoi; foreign correspondent, 10 Phc hng, Thi k; Renaissance, 17, 211 phc li chung, common welfare, 64, 67-69, 94, 122 phng php k thut p dng vo x hi; engineering technique applied to society, 138-39 phng tin v mc ich; means and ends, 37-39, 64-67, 101, 103. Xem c mc ch Plato, 172, 201 Plenge, Johann, 187-91, 194; Marx und Hegel, 187 Pound, Ezra, 237n Pribram, K., 197n Priesley, John Byntn, 213

N
Napoleon, 194 Nature, 211 Naumann, Friedrich, Mitelleuropa,191 nn kinh t c k hoch ho; planned economy, 37, 39, 108 c; in Germany, 75-76 Nn vm minh Ty Phng; Western civilization, 16, 26, 203, 211 New Statesman, 253 Nga; Russia, xxiv, 12, 14, 26, 32, 33, 93, 114n, 154, 175, 206 ngnh li ch cng cng, nhng; public utilities, 54 ngh nghip, la chn; occupation, choice of, 94, 103-6, 135-38 ngh vin th gii; world parliament, 246n ngh vin. Xem quc hi nghip on; trade unions, 226 nguyn liu; raw materials, 241, 251 Nh nc Phc li; Welfare State, xxxiv Nicolson, Harold, 200 Niebuhr, Reinhold, Moral Man and Immoral Society, 53n, 157 Nietzsche, Friedrich, 156n Novalis, 11n

Q
qun l ngoi hi; exchange control, 92n qui lut lc s; laws of history, 3, 207 qui tc o c; ethical code, moral code, 64-68, 170-71, 175 qui tc hnh thc, cc; formal rules, 80-89, 252 Quisling, Vidkun, 33 quc gia khng c, cc; have not nations, 155 quc hi th gii; world parliament, 246n

O,P
Ostwald, Wilhelm, 190 Papen, Franz von, 76 Percy, Lord Eustace, 75 Pericles, 17 ph hoi; sabotage, 175 phn bit i x; disrimination, 86, 103

quc hi, tnh phi hiu qu ca; parliament, ineffectiveness of, 69-73, 150 quc t ch ngha; internationalism, 155-57, 184 quyn c nhn; individual rights, 93-96 quyn con ngi, nhng; rights of man, 94-95 quyn lc; power, 30, 103-6, 148, 159-67, 213n

Spengler, Oswald, Prussianism and Socialism, 194-96 Stalin, ch ngha; Stalinism, 31-32 Stewart, Dugald, 39n Streicher, Julius, 148 s lnh o; leadership. Xem quyn lc s sung tc tim nng; potential plenty, 107, 207, 212

T
Tacitus, 17 ti sn t nhn; property, private, 43-44, 89, 114-16 tng lp trung lu, tc ot; middle class, dispossession of, 127-28 tp trung cng nghip, s; concentration of industry, 49-50 Tat, Die, 197 Taylor, F. M., 160n Tennyson, Alfred, 257 thng ging, cng nghip; fluctuations, industrial, 134 tht nghip; unemployment, 118, 134, 225-28 Thatcher, Margaret, xvi th trn Hanse, cc; Hanse towns, 164 Thi k Phc hng; Renaissance, 17, 211 Thomas, Ivor, xlii thu nhp; income thu nhp; income: an ton; security of, 135-38 thu nhp; income: phn phi; distribution of, 30, 38, 109, 114, 116-24, 155 Thucydides, 17 thng mi t do; free trade, 26, 207 thng mi; commerce, 18 thng trn (th trn thng mi), cc, ca c; commercial towns of Germany, 164

R
raison dtat, 162 Rathenau, Walter, 190 Reagan, Ronald, xvi Realpolitik, 238, 257 Rechtsstaat, 86, 88n rentier, 216n Robbins, Lionel C., 50n, 98n, 242n, 257n Rodbertus, Joham Karl, 185, 186 Roepke, W., 139n ri ro; risk, 110, 130, 134, 140, 144 Russell, Bertrand, 159

S
Saint-Simon, C. H. de, 28, 30n sn xut, kim sot; production, control of, 103, 115, 116 sng ch; invention, 19 Scheler, Max, 197n Schleicher, Kurt von, 76 Schmitt, Carl, 88n, 194n, 195n, 205-6 Schmoller, Gustav, 25 Schnabel, Franz, 208n Shaw, George Bernard, 158 Sidgwick, Henry, 201, 257n Smith, Adam, 17, 39, 44 Sombart, Werner, 25, 52; Hndler und Helden, 185-87 Sorel, Georges, 172, 183 Spann, Othmar, 1994n Spectator, 200n

275
Thu in; Sweden, xxiii, 5 Thu S; Switzerland, 235, 258 tin; money, 98-100 tiu chun o c, cc; moral standards, 230-37 tiu chun ho; standardization, 58, 112, 124 tiu chun sng; standard of living an ton ca; security of, 133, 143 ti thiu; minimum, 133, 230 tiu dng, kim sot; control of consumption, 101-3 Times (London), 253 Tn ngng, chung, tnh tt yu ca; creed, common, necessity of, 125, 168-70, 180 tnh c th tin liu c ca hnh ng ca nh nc; predictability of state action, 8487 tnh cng bng, thng thn; fairness, 86 tnh ch k; egotism, 66 t chc qun s ca Trung u, cc; military organizations of Central Europe, 151 To n D gio; Inquisition, 211 tc ngi thiu s, cc; minorities, 77, 95-96 Tocqueville, Clrel de, xli, 16, 29 Toynbee, Arnold Joseph, 205 tri tp trung; concentration camps, 167, 232n Trt t Mi; New Order, 190, 253, 262 trt t quc t, cc trin vng v; international order, prospects of, 240-60 Treitschke, Heinrich von, 200 Trotsky, Leon, 114n Trung u, Central Europe, 96, 151, 249 Trung ng; Middle East, xiv t do (quyn); freedom, 17 chnh tr; political, 29, 110 cng nghip; industrial, 19, 21 khi tng thiu; from want, 2930 kinh t; economic, 16, 19, 29, 1001, 110-11 thay i ngha ca t; change of meaning of term, 173 tr tu; intellectual, 179-81 v an ninh; and security, 132-47 t do ch ngha, nhng ngi; liberals, 200 t do ch ngha. Xem ch ngha t do t do kinh doanh; free enterprise, 113 t do; liberty, 17; tp th; collective, 173. Xem c t do (quyn) Tuyn ngn Nhn quyn; Declaration of Rights of Man, 94 tuyn truyn; propaganda, 8, 16870, 180, 237-38

U
U Ban Donoughmore, 70, 71n, 73n U Ban K hoch ho Quc gia; National Planning Board, xxxii U Ban Kinh t Quc gia Lm thi; Temporary National Economic Committee, Concentration of Economic Power (Tp trung Quyn lc Kinh t), 51

V
vn kinh t sau chin tranh, cc; postwar economic problems, 226-30 Vin ng; Far East, xiv Voigt, F. A., 32 Volksgemeinschaft, 186, 189

Voltaire, 90

W
Waddington, C. H., The Scientific Attitude, 211-12 Webb, Beatrice, 70, 157, 158, 175, 177, 236 Webb, Sidney, 70, 157, 158, 175, 177, 236 Wells, H. G., 94-95, 236; Future in America, 188 Weltanschauung, 125-26, 131 Wieser, G., 126n Wilcox, C., 51n Wilson, Woodrow, 205

x hi cng ti; corporative society, 214 x hi kiu qun s; military tpye of society, 140-41; c; 145 X hi V i, cc chng trnh; Great Society programs, xvi xa l ca c; motor roads of Germany, 60-61 xu hng x hi ch ngha, cc, Anh v Hoa K; socialist trends in England and United State, 4-6

Y, Z
. Xem Italy Zivilcourage, 163

277

Quyn sch ny tr thnh kinh in ch thc: sch c thit yu cho tt c mi ngi nhng ngi quan tm nghim tc n chnh tr trong ngha rng nht v t thin lch nht, mt cun sch m ch ca n mang tnh mun thu, c th p dng cho cc tnh hung c th rt a dng. chng mc no y ngy nay n thm ch cn thch ng hn khi n gy chn ng vi ln xut bn u tin nm 1944. - T Li gii thiu ca MILTON FRIEDMAN Khi ng vit The Road to Serfdom, [Hayek] ch l mt ting ni lu m. Ngy nay cuc chin u c nhn dn khp th gii, cc nh ch, cc phong tro tip tc, v nhng t tng dng nh rt xa l i vi nhiu ngi vo nm 1944 c th thy t cc tp ch nghin cu hc thut n cc chng trnh truyn hnh. - THOMAS SOWELL, Forbes, January 1994 Suy t mun tha ca F. A. Hayek v quan h gia t do c nhn v chnh quyn, The Road to Serfdom truyn cm hng v chc tc cc chnh tr gia, hc gi, v bn c ni chung hn na th k qua. Vi Hayek, t tng tp th ch ngha v trao quyn iu khin kinh t ngy cng tng cho chnh ph s khng th trnh khi dn khng ch n iu khng tng m dn n cnh khng khip ca nc c Nazi v nc Pht xt.

F. A. HAYEK (1899-1992), Gii thng Nobel Kinh t nm 1974 v cng trnh tin phong ca ng trong pht trin l thuyt tin t v bin ng kinh t v s phn tch su sc s ph thuc ln nhau gia cc hin tng kinh t v x hi. ng sinh nm 1899 ti Vien th o, nm 1931 ng sang Anh lm Gio s ti Trng Kinh t hc London cho n 1951 khi ng sang M. ng dy i hc London, i hc Chicago, v i hc Freiburg.

279 T SCH SOS2 xut bn: 1. Kornai Jnos: Con ng dn ti nn kinh t th trng Hi Tin hc Vit Nam, 2001 Nh Xut bn Vn ho Thng tin 2002 2. Kornai Jnos: H thng X hi ch ngha Nh Xut bn Vn ho Thng tin 2002 3. Kornai Jnos, Karen Eggleston: Chm sc sc kho cng ng Nh Xut bn Vn ho Thng tin 2002 Sp xut bn: 4. 5. 6. 7. Soros George: Gi kim thut ti chnh Hernando de Soto: S b n ca T bn Joseph E. Stiglitz: Ch ngha x hi i v u? Hayek F. A.: Con ng dn ti ch nng n