60giao Trinh Nhan Quyen 2011

Giotrnhllunvphplutvquynconngi
Gio trnh
L LUN V PHP LUT
V QUYN CON NGI
Gio trnh ny c Hi ng nghim thu ca Khoa Lut i hc Quc

gia
H Ni chp thun v thng qua ngy 03 thng 9 nm 2009 l ti liu s
dng chnh thc trong chng trnh ging dy ca Khoa.
KHOA LUT - I HC QUC GIA H NI

NGUYN NG DUNG V CNG GIAO - L KHNH TNG
NG CH BIN
(ng ch bin)
NGUYN NG DUNG V CNG GIAO - L KHNH TNG
Tp th tc gi
Chng I, II, IV, V, VII:
GS.TS. Nguyn ng Dung, TS. V Cng Giao,
ThS.L Khnh Tng;
Chng III:
TS. V Cng Giao, PGS.TS. Tng Duy Kin,
ThS. L Khnh Tng;
Chng VI:
PGS.TS. Chu Hng Thanh, TS. V Cng Giao
ThS. L Khnh Tng;
Chng VIII:
GS.TS. Nguyn ng Dung,
GS.TS. Phm Hng Thi, TS. V Cng Giao,
PGS.TS. Tng Duy Kin;
Chng IX:
GS.TS.Phm Hng Thi,
PGS.TS. Chu Hng Thanh, TS. V Cng Giao.
Gio trnh
L LUN V PHP LUT

V QUYN CON NGI
(Dng cho h c nhn)
(Ti bn ln th nht c sa i, b sung)
Sa i, b sung cho ln xut bn th hai

GS.TS Nguyn ng Dung - TS. V Cng Giao
- ThS. L Khnh Tng
NH XUT BN I HC QUC GIA H NI

3
Mclc
KHI QUT V QUYN CON NGI
2.1. Khi nim quyn con ngi
37
2.2. Ngun gc ca quyn con ngi
38
2.3. Tnh cht ca quyn con ngi..
41
MC LC
Trang
Cc ch vit tt
15
Li ni u
19
41
2. Tnh khng th chuyn nhng ...
42
3. Tnh khng th phn chia .........
42
4. Tnh lin h v ph thuc ln nhau..

2.4. c im ca quyn con ngi..
Chng I
NHP MN L LUN V PHP LUT

V QUYN CON NGI
1. Tnh ph bin
23
43
43
1. Quyn con ngi t gc o c-tn gio.
44
2. Quyn con ngi t gc lch s-x hi
44
3. Quyn con ngi t gc trit hc.
45
4. Quyn con ngi t gc chnh tr
45
5. Quyn con ngi t gc php l.........
46
1.1. Bi cnh, ngha v tm quan trng ca gio dc v nghin

cu quyn con ngi......................
23
1.2. Mc tiu ca mn hc
25
1.3. i tng v ni dung ca mn hc ...
26
2.5.1. Nhng du mc trong lch s pht trin ca t tng

nhn loi v quyn con ngi..... 48
1.4. Phng php lun........................................................................
27
2.5.2. Cc th h quyn con ngi ..
1.5. Ngun t liu................................................................................ 28
2.5. Lch s pht trin ca t tng v quyn con ngi..
2.6. Phn loi quyn con ngi..
48
58
61
2.6.1. Phn loi theo lnh vc..
62
28
2.6.2.
Phn loi theo ch th ca quyn.
65
1.6.1. Lut hc.............................................................................. 29
2.6.3.
Phn loi theo mt s tiu ch khc
67
1.6. Tnh cht a ngnh, lin ngnh trong nghin cu v ging dy

v quyn con ngi
1.6.2. Chnh tr hc.
29
2.7. Vn ngha v quc gia trong vic bo m quyn con ngi .......... 69
1.6.3. Trit hc 30
2.7.1. Ni hm ca ngha v quc gia v quyn con

ngi.........
69
1.6.4. Vn ha hc................... 31
1.6.5.X hi hc.
2.7.2. Hn ch thc hin quyn trong hon cnh khn cp ca quc

gia
71
32
1.6.6. Kinh t hc.......................................................................... 32
2.7.3. Gii hn p dng ca mt s quyn con ngi....... 73
1.6.7. S hc................................................................................. 33
2.8. Ch th v mi quan h gia quyn v ngha v..
75
Ch tho lun Chng I..
34
Ti liu tham kho Chng I...
35
2.8.1. Ch th ca quyn v ch th ca trch nhim....
Chng II
37
2.8.2. S cn bng gia quyn v trch nhim/ngha v ca c

nhn.
77
75
Mclc
2.9. Quyn con ngi v mt s phm tr c lin quan
79
3.1.2
V tr ca lut quc t v quyn con ngi.
113
2.9.1. Quyn con ngi v phm gi con ngi. 79
3.1.3
i tng v phng php iu chnh ca lut quc t v

quyn con ngi....................
115
2.9.2.
Quyn con ngi v nhu cu, kh nng ca con ngi.
80
3.1.4
2.9.3. Quyn con ngi v quyn cng dn . 81

2.9.4. Quyn con ngi v pht trin con ngi..... 83
2.9.5. Quyn con ngi v an ninh con ngi. 85
2.9.6. Quyn con ngi v t do ca con ngi.
86
2.9.7. Quyn con ngi v dn ch.........
87
2.9.8. Quyn con ngi v qun tr tt ...
89
3.2. Mi quan h gia lut quc t v quyn con ngi v php lut
quc gia...
3.3.1. Khi qut v lut nhn o quc t. 119

3.3.2. Nhng im ging nhau c bn gia lut nhn o
quc t v lut nhn quyn quc t.........................
91
2.9.13. Quyn con ngi v c th vn ha. 94

2.10. Mt s kha cnh mi ca quyn con ngi...
3.4. Khi qut lch s hnh thnh v pht trin ca lut quc t v
quyn con ngi
124
3.4.1. Nhng yu t tin ..
96
3.4.3. Hin chng Lin hp quc - vn kin nn tng ca lut

quc t v quyn con ngi 128
97
2.10.3. Quyn ca nhng ngi ng tnh, lng tnh, chuyn

gii...
99
2.10.4. Quyn v mi trng .
100
2.10.5. Quyn ca loi vt .
101
2.11. Thc t v trin vng ca quyn con ngi ..
103
Ch tho lun Chng II...
107
Ti liu tham kho Chng II....
109
Chng III
KHI QUT LUT QUC T V QUYN CON NGI
Khi
nim
lut
ngi
quc
quyn
3.4.4. B lut quc t v quyn con ngi - xng sng ca lut

quc t v quyn con ngi 131
3.4.5. H thng cc vn kin ca lut quc t v quyn con ngi 136
Ch tho lun Chng III...
148
Ti liu tham kho Chng III
149
Chng IV
CC QUYN DN S V CHNH TR
TRONG LUT QUC T
151
113
3.1. Khi nim, v tr, i tng, phng php iu chnh v ngun ca

lut quc t v quyn con ngi.
113
3.1.1
124
3.4.2. Chin tranh th gii th hai - c hch quyt nh vi s

ra i ca lut quc t v quyn con ngi 126
2.10.1. Quyn ti phn chung vi nhng vi phm v quyn con

ngi.
96
2.10.2. Quyn pht trin
122
3.3.3. Nhng im khc nhau c bn gia lut nhn o quc

112
t v lut nhn quyn quc t......................................
2.9.11. Quyn con ngi v ch quyn quc gia 92

2.9.12. Quyn con ngi v an ninh quc gia 93
117
3.3. Mi quan h gia lut quc t v quyn con ngi v lut nhn
o quc t .
119
2.9.9. Quyn con ngi v tng trng kinh t.. 90

2.9.10. Quyn con ngi v vic xa b i ngho
Ngun ca lut quc t v quyn con ngi 116
4.1. Khi qut ...
151
4.2. Ni dung cc quyn dn s v chnh tr ch yu
154
4.2.1. Quyn khng b phn bit i x, c tha nhn v

bnh ng trc php lut.. 154
con
113
4.2.2. Quyn sng.
158
Mclc
hng cc thnh tu ca khoa hc.
4.2.3. Quyn c bo v khng b tra tn, i x hoc trng

pht tn bo, v nhn o hoc h nhc......................... 160
Ch tho lun Chng V..
227
4.2.4. Quyn c bo v khi b bt lm n l hay n dch 163
Ti liu tham kho Chng V ...
228
4.2.5. Quyn c bo v khi b bt, giam gi ty tin 165

4.2.6. Quyn c i x nhn o v tn trng nhn phm
ca nhng ngi b tc t do.... 166
Chng VI
LUT QUC T V QUYN CA MT S NHM
NGI D B TN THNG
229
4.2.7. Quyn v xt x cng bng
168
6.1. Khi qut....
229
4.2.8. Quyn t do i li, c tr .
173
6.2. Quyn ca ph n theo lut quc t..
232
4.2.9. Quyn c bo v i t..
180
6.2.1. Khi qut lch s pht trin ca vn quyn ca ph n .
4.2.10. Quyn t do chnh kin, nim tin, tn ngng, tn gio 182

4.2.11. Quyn t do kin v biu t .
186
234
6.2.2. Nhng quy nh quan trng trong CEDAW .. 236

6.3. Quyn ca tr em theo lut quc t
253
4.2.12. Quyn kt hn, lp gia nh v bnh ng trong hn

nhn
187
6.3.1. CRC - vn kin quc t c bn v ton din nht v quyn tr

em
255
4.2.13. Quyn t do lp hi
189
6.3.2. Nhng ni dung ch yu ca CRC.
4.2.14. Quyn t do hi hp mt cch ha bnh.........
190
4.2.15. Quyn c tham gia vo i sng chnh tr
191
6.4. Quyn ca nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS theo lut

quc t.................
279
6.4.1. Cc hng dn quc t v HIV/AIDS v quyn con ngi 281
Ch tho lun Chng IV.............................................................. 195
6.4.2. Nhng ni dung ch yu trong Cc hng dn quc t v

HIV/AIDS v quyn con ngi.
Ti liu tham kho Chng IV............................................................ 196

Chng V
CC QUYN KINH T, X HI V VN HA
TRONG LUT QUC T
257
6.5. Quyn ca ngi khuyt tt theo lut quc t.........
282
288
197
6.5.1. Khi qut v cuc u tranh cho quyn ca ngi khuyt tt

trn th gii
288
5.1. Khi qut ...
197
6.5.2. Nhng ni dung ch yu ca Cng c quc t v quyn ca

ngi khuyt tt .. 291
5.2. Ni dung cc quyn kinh t, x hi v vn ha ..
199
6.6. Quyn ca ngi lao ng di tr theo lut quc t.
6.6.1.
Khi qut lch s pht trin ca vn quyn ca
ngi lao ng di tr.
301
5.2.1. Quyn c hng v duy tr tiu chun sng thch ng.199

5.2.2. Quyn lm vic v hng th lao cng bng, hp l 209
5.2.3. Quyn c hng an sinh x hi
211
5.2.4. Quyn c h tr v gia nh..
211
5.2.5. Quyn v sc khe.........
212
5.2.6. Quyn c gio dc........
216
5.2.7. Quyn c tham gia vo i sng vn ha v c
226
301
6.6.2. Cng c ca Lin hp quc v quyn ca ngi lao ng di

tr v gia nh h 305
6.7. Quyn ca ngi thiu s theo lut quc t.........
6.7.1. Nhn thc v ngi thiu s v s pht trin ca vn
quyn ca ngi thiu s trong php lut quc t
316
316
6.7.2. Phm vi cc quyn ca ngi thiu s trong lut quc t 320
10
Mclc
Ch tho lun Chng VI.
324
Ti liu tham kho Chng VI..
325
Chng VII
C CH BO V V THC Y QUYN CON NGI
327
7.1. Khi qut ...
327
8.1.2. T tng v s pht trin v quyn con ngi Vit Nam

trong thi k Php thuc ............... 398
t sau Cch mng thng Tm nm 1945 n nay 402
8.2. Quan im ca ng v Nh nc Vit Nam v quyn con ngi..
8.3. Chnh sch c bn ca ng v Nh nc Vit Nam v quyn

con ngi
424
8.3.1. Chnh sch i ni...................................................................
7.2. C ch bo v v thc y quyn con ngi ca Lin hp quc. 328

7.2.1. C ch da trn Hin chng ..
329
7.2.2. C ch da trn cng c .
359
7.3. Cc c ch khu vc v bo v v thc y quyn con ngi
367
7.3.1. C ch thc y v bo v quyn con ngi chu u. 367

7.3.2. C ch thc y v bo v quyn con ngi chu M
369
7.3.3. C ch thc y v bo v quyn con ngi chu Phi. 372

7.3.4. Thc trng v trin vng ca c ch thc y v bo v
quyn con ngi chu .
7.4. C ch quc gia v bo v v thc y quyn con ngi..
Ch tho lun Chng VIII..
434
Ti liu tham kho Chng VIII....
435
Chng IX
PHP LUT V C CH THC HIN, THC Y
QUYN CON NGI VIT NAM
9.1. Quyn dn s v chnh tr trong php lut Vit Nam
380
7.4.2. Lin hp quc v cc c quan nhn quyn quc gia. 382
388
Chng VIII
LCH S PHT TRIN V QUAN IM, CHNH SCH
C BN CA NG, NH NC VIT NAM V
QUYN CON NGI
438
9.1.1. Quyn sng............................................................................
438
9.1.2. Quyn t do v an ninh c nhn.........................................
440
9.1.4. Quyn khng b bt lm n l, n dch hay b cng bc lao

ng.........
448
7.4.3. Cc nguyn tc Pari.....................................................................383
Ti liu tham kho Chng VII.....
437
9.1.3. Quyn bnh ng trc php lut v c php lut bo v

mt cch bnh ng...............................................................
447
7.4.1. Cc c quan quc gia v bo v v thc y quyn con ngi 380
386
424
8.3.2.Chnh sch i ngoi................................................................ 430
374
Ch tho lun Chng VII
413
9.1.5. Quyn t do i li v la chn ni ....................................
449
9.1.6. Quyn t do t tng, tn ngng v tn gio...................... 450

9.1.7. Quyn t do ngn lun, bo ch v thng tin........................
451
9.1.8. Quyn t do lp hi, hi hp ha bnh.................................
452
9.1.9. Quyn c bu c, ng c v tham gia qun l nh nc.. 453

9.2. Quyn kinh t, x hi v vn ha trong php lut Vit Nam ................. 457
391
9.2.1. Quyn lm vic v c hng nhng iu kin lm vic

thch ng ................................................................................ 457
8.1. Khi lc s pht trin t tng v quyn con ngi trong lch
s Vit Nam
391
9.2.2. Quyn hc tp............................................................................ 459

9.2.3. Quyn c chm sc sc khe............................................... 460

trong thi k phong kin. 392
11
9.2.4. Quyn c bo tr x hi.
12
461
Mclc
9.3. Quyn ca mt s nhm d b tn thng trong php lut

Vit Nam...................................................................................... 463
9.3.1. Quyn ca ph n trong php lut Vit Nam.......................... 463
9.3.2. Quyn tr em trong php lut Vit Nam .. 474
9.3.3. Quyn ca ngi sng chung vi HIV/AIDS trong php
lut Vit Nam...
487
9.3.4. Quyn ca ngi khuyt tt trong php lut Vit Nam
493
9.3.5. Quyn ca ngi lao ng di tr trong php lut Vit Nam 500
9.3.6. Quyn ca ngi thiu s trong php lut Vit Nam
9.4. Khi qut v c ch thc hin v thc y quyn con ngi
Vit Nam
511
515
9.4.1. C ch bo m thc hin quyn con ngi.. 515

9.4.2. Mt s kh khn v thch thc trong vic thc hin c ch
bo m v pht trin quyn con ngi Vit Nam
521
9.4.3. Cc u tin pht trin trong c ch thc hin v thc y
quyn con ngi Vit Nam
525
Ch tho lun Chng IX.
530
Ti liu tham kho Chng IX..
531
Ph lc...........................................................................................
533
13
14
Ccchvittttrongsch
CC CH VIT TT TRONG SCH
Ch vit tt
Ngha y
i hi ng (Lin hp quc)
HBA
Hi ng Bo an (Lin hp quc)
LHQ
Lin hp quc
Lut BV,CS&GD
tr em
Lut bo v, chm sc v gio dc tr em
Lut HN & G
Lut hn nhn v gia nh
HND
Hi ng nhn dn
UBND
y ban nhn dn
TAND
Ta n nhn dn
TANDTC
Ta n nhn dn ti cao
VKSND
Vin kim st nhn dn
VKSNDTC
Vin kim st nhn dn ti cao
BLDS
B lut Dn s
BLHS
B lut Hnh s
BLL
B lut Lao ng
BLTTHS
B lut T tng Hnh s
BLTTDS
B lut T tng Dn s
Lut BCBQH
Lut bu c i biu Quc hi
Lut BCBHND
Lut bu c i biu Hi ng nhn dn
XHCN
X hi ch ngha
TBCN
T bn ch ngha
MTTQ
Mt trn T quc
B L, TB&XH
B Lao ng, Thng binh & X hi
15
B GD&T
B Gio dc v o to
Hi LHPNVN
Hi Lin hip Ph n Vit Nam
UDHR
Tuyn ngn th gii v quyn con ngi, 1948

(Universal Declaration of Human Rights)
CAT
Cng c chng tra tn v cc hnh thc trng

pht v i x tn bo, v nhn o hay h nhc
khc (Convention against Torture and Other
Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or
Punishment)
CEDAW
Cng c v xa b tt c cc hnh thc phn

bit i x vi ph n (Convention on the
Elimination of All Forms of Discrimination
against Women)
CRC
Cng c v quyn tr em (Convention on the

Rights of the Child, CRC)
ICCPR
Cng c quc t v cc quyn dn s, chnh

tr (International Covenant on Civil and
Political Rights - ICCPR)
ICESCR
Cng c quc t v cc quyn kinh t, x hi v

vn ha(International Covenant on Economic,
Social and Cultural Rights - ICESCR)
ICERD
Cng c quc t v xa b tt c cc hnh thc

phn bit i x v chng tc (International
Convention on the Elimination of All Forms of
Racial Discrimination, ICERD)
ICSPCA
Cng c quc t v ngn nga v trng tr ti

c a-pc-thai (the International Convention
on the Suppression and Punishment of the
Crime of Apartheid ICSPCA)
ICRMW
Cng c quc t v bo v cc quyn ca tt c

ngi lao ng di tr v cc thnh vin trong gia
nh h (International Convention on the
Protection of the Rights of All Migrant Workers
and Members of Their Families, ICRMW)
16
Ccchvittttrongsch
ICRPD
CPPCG
ICPPED
Cng c v quyn ca nhng ngi khuyt tt

(Convention on the Rights of Persons with
Disabilities, ICRPD)
Cng c ca Lin hp quc v ngn chn v
trng tr ti dit chng (United Nations
Convention on the Prevention and Punishment of
the Crime of Genocide CPPCG)
Cng c quc t v bo v tt c mi ngi
khi b a i mt tch, 2006 (International
Convention for the Protection of All Persons
from Enforced Disappearance)
United Nations Environment Programme)

UNHCR
Vn phng Cao u Lin hp quc v ngi t

nn (the United Nations Refugee Agency)
ECOSOC
Hi ng Kinh t-X hi ca Lin hp quc (The

United Nations Economic and Social Council)
UNICEF
Qu Nhi ng Lin hp quc (the United

Nations Children's Fund)
FAO
T chc Nng nghip v Lng thc Lin hp

quc (the United Nations Food and
Agriculture Organization)
WHO
T chc Y t
Organization)
th
gii
(World
Health
UNHRC
Hi ng quyn con ngi Lin hp quc (The

United Nations Human Rights Council)
ICJ
UNCHR
U ban quyn con ngi Lin hp quc (The

United Nations Commission on Human Rights)
To n Cng l Quc t (International Court

of Justice)
UPR
C ch nh gi nh k ton th (Universal
Periodic Review)
HRC
y ban quyn con ngi (Human Rights

Committee)
OAS
Hip hi cc quc gia chu

Organization of American States)
ICRC
T chc Ch thp quc t) (International

Committee of the Red Cross
OAU
T chc thng nht chu Phi (Organization of

African Union )
RBA
Cch tip cn da trn quyn (right-based

approach)
AU
Lin minh chu Phi (African Union)
SAARC
Hip hi Hp tc khu vc Nam (the South

Asian Association for Regional Cooperation)
ASEAN
Vn phng Cao y Lin hp quc v quyn con

ngi (Office of High Commissioner for
Human Rights)
Hip hi cc quc gia ng Nam (the

Association of Southeast Asian Nations)
AICHR
ILO
T chc Lao ng quc t (International

Labour Organization)
y ban lin chnh ph ASEAN v nhn quyn

(ASEAN Inter-governmental Commission on
Human Rights)
NHRIs
UNESCO
T chc Gio dc, khoa hc v Vn ha Lin

hp quc (United Nations Educational,
Scientific and Cultural Organization)
Cc c quan quc gia v bo v v thc y

nhn quyn (National Institution on the
Protection and Promotion of Human Rights)
UNDP
Chng trnh pht trin Lin hp quc

(United Nations Development Programme)
UNEP
Chng trnh Mi trng Lin hp quc (the
UPR
OHCHR
C ch nh gi nh k chung (Universal
Periodic Review)
17
18
(the
Liniu
LI NI U
uyn con ngi l nhng gi tr cao qu, kt tinh t nn vn
Qha
ca tt c cc dn tc trn th gii. y l ting ni chung,
mc tiu chung v phng tin chung ca ton nhn loi bo v v
thc y nhn phm v hnh phc ca mi con ngi.
c chnh thc php in ha trong lut quc t k t sau Chin
tranh th gii th hai, quyn con ngi hin tr thnh mt h thng
cc tiu chun php lut quc t c tnh cht bt buc vi mi quc gia,
v vic tn trng, bo v cc quyn con ngi hin tr thnh thc
o cn bn v trnh vn minh ca cc nc v cc dn tc trn th
gii. Thc y, bo v quyn con ngi, c trong php lut v thc tin,
l ngha v v cn s ng gp ca tt c cc quc gia, dn tc, giai cp,
tng lp v c nhn, ch khng phi ch ring ca mt quc gia, dn
tc, giai cp hay nhm ngi no. t c nhng mc tiu trong
lnh vc ny, nhn loi ang hng ti xy dng mt nn vn ha
nhn quyn mi cp , trong kt hp hi ha nhng c th v
gi tr truyn thng tt p ca cc dn tc vi cc tiu chun php l
quc t c tha nhn chung v nhn phm v gi tr ca con ngi.
Nhiu cng trnh nghin cu khng nh rng, quyn con ngi
v vic bo v, thc y quyn con ngi khng h xa l hay mu thun
vi l tng cng sn, m ngc li, l ct li ca ch ngha Mc-L
nin. Vit Nam, cuc cch mng do ng Cng sn m ngi ng
u l H Ch Minh lnh o t u th k XX n nay khng c mc
ch g khc hn l ginh v gi cc quyn con ngi cho ton th dn
tc v cho mi ngi dn Vit Nam. Trong thc t, quan tm v thc
y cc quyn con ngi lun l u tin ca ng v Nh nc Vit
Nam, c phn nh nht qun v xuyn sut trong mi chnh sch,
lut php ca Nh nc Vit Nam t trc n nay.
19
Do quyn con ngi c ng dng v nh hng ngy cng mnh

m n mi lnh vc ca i sng chnh tr, x hi nn nhu cu kin
thc v vn ny ngy cao Vit Nam. Mc d vy, do mt s
nguyn nhn, hot ng gio dc, o to v quyn con ngi nc
ta cn nhiu hn ch. iu ny dn ti mt s hu qu tiu cc l:
Do thiu kin thc v quyn, trong nhiu trng hp ngi dn khng
bit cch t bo v cc quyn hp php ca mnh. Thiu kin thc v
quyn cng dn n thiu thc trch nhim trong vic thc hin cc
ngha v cng dn (c trong php lut quc gia v quc t, quyn lun
i km vi ngha v), dn n trong nhiu trng hp dn n s vi
phm cc quyn hp php ca ngi khc hoc ca cng ng. i vi
cc c quan, cng chc, vin chc nh nc, thiu kin thc v quyn
dn n nhng hn ch, sai st trong xy dng v thc thi php lut,
t to ra khong cch, mu thun, gy mt lng tin ca ngi dn
vi chnh quyn.
Trc thc t , c s chp thun ca i hc Quc gia H Ni,
Khoa Lut a mn hc L lun v Php lut v quyn con ngi vo
chng trnh o to t nm 2007. Gio trnh ny c bin son
trc ht phc v nhu cu ging dy v hc tp mn hc ca ging
vin v sinh vin ca Khoa Lut, ng thi c th lm ti liu tham
kho cho cc c s o to, nghin cu khc nc ta trong nghin
cu, ging dy v quyn con ngi.
Quyn con ngi l mt phm tr a din, i hi cch tip cn v
nghin cu a ngnh, lin ngnh, song tip cn v nghin cu lut hc
l mt hng chnh. Bi vy, Gio trnh ny c tn gi l Gio trnh L
lun v Php lut v quyn con ngi. Ph hp vi tn gi , bn
cnh khi lng kin thc trng tm v php lut quc t v php lut
Vit Nam v quyn con ngi, Gio trnh cn bao gm mt lng kin
thc nht nh v l lun (trit hc, x hi hc, chnh tr hc..) v quyn
con ngi nhm cung cp cho ngi hc s hiu bit ton din v vn
rt rng ln v phc tp ny.
Gio trnh ny c xut bn ln u vo nm 2009. Trong hai
nm va qua, php lut v thc tin quc gia, khu vc v th gii v
quyn con ngi c mt s thay i quan trng, v vy Khoa Lut t
20
Liniu
chc ti bn c sa i v cp nht nhng kin thc, thng tin mi

nhm lm cho Gio trnh tr nn hon thin hn. Chng ti hy vng
cun Gio trnh ny tip tc p ng c nhu cu ging dy, hc tp
v nghin cu v quyn con ngi ca ging vin, sinh vin Khoa Lut
i hc Quc gia H Ni, cng nh lm ti liu tham kho cho cc c s
o to, nghin cu khc.
Do nhng gii hn v ngun lc v thi gian, chc chn cun Gio
trnh ny vn cn nhng hn ch, khim khuyt nht nh. Chng ti
mong nhn c nhng kin ng gp chn tnh ca bn c tip
tc chnh l, b sung lm cho n phm hon thin hn trong nhng ln
ti bn sau.
Thng 10 nm 2011
KHOA LUT - I HC QUC GIA H NI
21
22
ChngI:Nhpmnllunvphplutvquynconngi
ChngI
NHPMNLLUNVPHPLUT
VQUYNCONNGI
1.1. BI CNH, NGHA V TM QUAN TRNG CA GIO DC V
NGHIN CU QUYN CON NGI
Hiu bit v quyn l iu kin u tin, khng th thiu c th bo
v v thc y cc quyn con ngi trong thc tin mt cch hiu qu. Mi
tri thc v cc phng din php l, trit hc, vn ha, x hi.. ca cc quyn
v t do c bn u rt cn thit cho vic hin thc ha cc quyn.
Tuy nhin, c mt thc trng ph bin ng bun l c hng
triu ngi sinh ra ri cht i m khng h bit rng h l ch th ca
1
cc quyn con ngi . Thc trng ch c th khc phc c thng
2
qua gio dc nng cao nhn thc ca mi ngi v quyn con ngi .
Cng nh bt k dng kin thc no khc ca loi ngi, tri thc v
quyn con ngi ch c th c ph bin v tip nhn thng qua cc
hnh thc gio dc. Chnh bi tm quan trng v vai tr ca gio dc
trong vic ph bin tri thc v quyn con ngi, trong Tuyn ngn ton
th gii v quyn con ngi nm 1948, Lin hp quc khng nh
rng, mt trong cc mc tiu ca gio dc l phi nhm: thc y s
tn trng cc quyn v t do c bn ca con ngi (iu 26(2)). Bn
cnh , gio dc quyn con ngi cn c cao trong nhiu vn kin
quc t khc ca Lin hp quc nh Cng c quc t v cc quyn kinh
t, x hi, vn ha nm 1966 (iu 13(1)), Cng c v quyn tr em nm
1989 (iu 29(1,b)) v c bit l trong Tuyn b Vin v Chng trnh
hnh ng c thng qua ti Hi ngh th gii v quyn con ngi ln
th hai t chc ti Vin (o) nm 1993 (cc on 78-82).
Wolfgang Benedek (Ch bin), Tm hiu v quyn con ngi, NXB T php, 2008, tr.29.
Xem thm V Th Minh Chi, thc v quyn con ngi trong vic xy dng mt x hi
lnh mnh, Tp ch Nghin cu con ngi, s 5(26), 2006, tr.27-36; V Minh Chi, Nguyn
Anh o, Gio dc quyn con ngi l gio dc tnh ch th i vi quyn. Tp ch Nghin
cu con ngi, s 5(38), 2008, tr.20-25.
23
thc y gio dc nhn quyn trn th gii, Lin hp quc

ly giai on 1995-2004 lm Thp k Gio dc Nhn quyn (United
Nations Decade for Human Rights Education).1 Thm vo , nm
1978, T chc Vn ha Khoa hc Gio dc Lin hp quc (UNESCO)
thit lp Gii thng Gio dc Quyn con ngi (Prize for Human
Rights Education) trao cho cc c nhn, t chc c ng gp ln trong
vic truyn b kin thc, thc y gio dc v nghin cu v quyn con
ngi (gn y, gii thng ny c i tn thnh Gii thng cho
vic Thc y mt Nn vn ha Quyn con ngi (Prize for the
Promotion of a Culture of Human Rights)).2
Mc d khng c nh ngha chung, song qua cc vn kin quc t
k trn, c th hiu gio dc quyn con ngi (human rights education)
theo ngha rng, l nhng hot ng ging dy, tp hun v ph
bin thng tin v quyn con ngi.3
Cng nh tt c cc quc gia khc trn th gii, vic tr thnh
thnh vin ca Lin hp quc v ca cc cng c quc t v quyn con
ngi t ra ngha v cho Vit Nam trong vic thc hin cc cam kt
quc t trn lnh vc ny, trong c ngha v v gio dc, ph bin
quyn con ngi. thc hin cam kt ny, trn thc t, cc quyn con
ngi c ging dy thng qua nhiu mn hc, nhiu cp hc ti
Vit Nam, c bit k t i mi (1986) n nay. C th, cc cp ph
thng, mt s nguyn tc v tiu chun v quyn con ngi trong lut
quc t c lng ghp vo cc mn hc o c (cp tiu hc) v
Gio dc cng dn (cc cp trung hc c s v trung hc ph thng).
Trong gio dc bc cao, vn quyn con ngi hin c nghin
cu, ging dy mt s trng i hc chuyn ngnh lut, khoa hc
chnh tr, quan h quc t...4
Ngun: http://www2.ohchr.org/english/issues/education/training/decade.htm
Ngun: http://www.unesco.org.
Ngh quyt A/52/469 ngy 20-10-1997 ca i hi ng Lin hp quc, on 11, ti

http://www.unhchr.ch/huridocda.
3
4 Xem V Cng Giao, L Khnh Tng, Khi qut v gio dc quyn con ngi Vit Nam
hin nay (K yu Hi tho Kt ni nghin cu v quyn con ngi do B Ngoi giao t chc
ngy 4-8-2008).
24
Trong nhng nm gn y, cc hot ng nghin cu, ging dy v

quyn con ngi Vit Nam ang pht trin nhanh chng c v chiu
rng v b su. Hin ti, B Gio dc-o to ang nghin cu xy
dng chng trnh gio dc v quyn con ngi trong h thng gio dc
quc dn; cn gio dc bc cao, ngy cng c thm nhiu trng i
hc, vin nghin cu a vo trin khai cc chng trnh, hot ng
nghin cu v ging dy v quyn con ngi di nhiu hnh thc t
chc v nhiu gc tip cn khc nhau. S pht trin nhm p
ng nhu cu ngy cng cao ca x hi trong vic tm hiu v quyn con
ngi, xut pht t thc t l vn quyn con ngi ang c ng
dng v c nh hng ngy cng ln n nhiu lnh vc ca i sng
chnh tr, x hi ca Vit Nam.
1.2. MC TIU CA MN HC
V c bn, mc tiu ca mn hc ny trng hp vi mc tiu v
gio dc quyn con ngi do Lin hp quc xc nh, trong mc
ch cui cng ca gio dc v quyn con ngi, d c tin hnh
bt c u, do bt c ch th no, cng nhm xy dng mt nn vn
ha nhn quyn (human rights culture)1 m nn tng ca n chnh l
nhng nguyn tc c ghi nhn trong Tuyn ngn ton th gii v
quyn con ngi nm 1948. Theo Jos Ayala Lasso, Cao y u tin v
quyn con ngi ca Lin hp quc: Vic xy dng mt nn vn ha
nhn quyn trn th gii l mt trong nhng ng gp quan trng nht
cho cc th h tng lai...Mt nn vn ha nh vy s khin quyn con
ngi tr nn quan trng trong i sng ca cc c nhn ging nh l
ngn ng, tp qun, ngh thut, tn ngng. Trong nn vn ha ny,
cc quyn con ngi khng ch c nhn nh l cng vic ca ngi
no khc, m chnh l ngha v v trch nhim ca tt c mi ngi.
(iii) Thc y s hiu bit, khoan dung, bnh ng gii v tnh hu ngh gia
cc quc gia, cc nhm dn tc, chng tc, tn gio v ngn ng;
(iv) To iu kin cho tt c mi ngi tham gia mt cch hiu qu
vo cc hot ng ca x hi, v
(v) H tr cc hot ng ca Lin hp quc v duy tr ha bnh v
an ninh quc t.
Nh vy, thng qua vic cung cp cc kin thc l lun v php l
v quyn con ngi, mn hc ny gp phn thay i nhn thc, hnh vi
ca cc ch th trong vic bo v v thc y cc quyn con ngi ca
bn thn v ca ngi khc. Thm vo , mn hc ny cng gp phn
hnh thnh thc trch nhim ca ngi hc vi s s tn ti v pht
trin ha bnh ca cng ng, dn tc mnh v ton nhn loi, thng
qua vic ph bin nhng gi tr bnh ng, khoan dung, nhn o, tn
trng, hiu bit ln nhau v tnh hu ngh gia cc quc gia, dn tc,
chng tc v cc nhm x hi.
1.3. I TNG V NI DUNG CA MN HC
V i tng, mn hc ny tp trung nghin cu nhng vn l
lun, php l v thc tin v cc quyn v vic bo v, thc y cc
quyn con ngi, c phm vi quc gia, khu vc v quc t.
V ni dung, ging nh nhiu chng trnh ging dy v quyn con
ngi ang c thc hin trn th gii, mn hc ny cp n nhng
vn c bn nh sau:
- Khi nim, c im, tnh cht ca quyn con ngi;
- Lch s pht trin ca t tng v quyn con ngi;
- Cc tiu chun php lut quc t (ton cu v khu vc) v quyn
con ngi;
V nhng mc tiu c th, theo Lin hp quc, gio dc quyn con

ngi cn hng vo vic:
- Cc c ch bo v v thc y bo v quyn con ngi ( cp

ton cu v khu vc);
(i) Tng cng s tn trng cc quyn v t do c bn ca con ngi;
- Bn cnh , mn hc cn bao gm mt s chuyn cp n:
(ii) Pht trin y nhn phm v thc v nhn phm ca con ngi;
- Nhn thc v lch s pht trin v quyn con ngi Vit Nam;
- Php lut v thc tin bo m quyn con ngi Vit Nam;
Ngh quyt A/52/469, on 11.
25
26
1.4. PHNG PHP LUN
1.5. NGUN T LIU
L mt mn khoa hc x hi, vic nghin cu, ging dy v quyn

con ngi cng vn dng phng php lun chung ca cc chuyn
ngnh khoa hc x hi nhng c nhng c th nht nh khi p dng.
Do c tnh cht a ngnh, lin ngnh nn ngun t liu nghin

cu v gio dc v quyn con ngi rt phong ph. Tuy nhin, tng
ng vi cc mng ni dung ln l l lun, php lut v thc tin v
quyn con ngi, c ba loi ngun c bn c s dng khi nghin cu
v ging dy mn hc ny:
C th, mn hc ny p dng cc phng php lun ca trit hc

bin chng duy vt (phng php lun nn tng ca cc b mn khoa
hc x hi Vit Nam). Theo trit hc bin chng duy vt, cng nh cc
s vt, hin tng khc, nhn thc, l lun v php lut v quyn con
ngi c hnh thnh v pht trin theo mt qu trnh t thp n
cao, gn lin v tng ng vi qu trnh pht trin lch s v chnh tr,
kinh t, x hi ca loi ngi. Vn dng phng php lun trit hc
bin chng duy vt i hi xem xt v nh gi cc vn l lun, php
l v thc tin v quyn con ngi mt cch khch quan, ton din, gn
vi nhng bi cnh lch s c th. Lin quan n vn ny, mt s
cng trnh ca cc nh kinh in ca ch ngha Mc-Lnin nh Bn v
vn Do Thi (1843) ca Cc Mc, Tnh cnh giai cp lao ng Anh
vo nm 1844 (1844) ca ngghen c th coi l nhng hnh mu
trong vic vn dng phng php lun trit hc bin chng duy vt khi
cp n vn quyn con ngi.1
Th nht, cc hc thuyt, l thuyt trit hc, lut hc, x hi hc,

o c hccha ng nhng t tng, quan im v quyn con
ngi. Nhng hc thuyt, l thuyt ny c th hin trong tc phm
ca cc nh t tng ni ting ca nhn loi, ngoi ra cng c th
hin trong kinh sch, gio l ca cc tn gio ln hoc trong cc th tch
c. y l nhng ngun chnh nghin cu v ging dy v nhng
vn l lun v quyn con ngi.
Th hai, nhng vn kin php lut do cc t chc quc t ton cu
v khu vc (c bit l Lin hp quc) v cc quc gia ban hnh trong
cha ng nhng quy phm php lut v quyn con ngi. y l
nhng ngun chnh nghin cu v ging dy v nhng vn php
l v quyn con ngi cc cp khc nhau.
Bn cnh phng php lun trit hc bin chng duy vt ang p

dng Vit Nam, mt s hc thuyt, l thuyt x hi (social theories) khc
cng c cp khi nghin cu v ging dy v quyn con ngi, trong
tiu biu nh thuyt duy l (rationalism), thuyt cu trc
(structuralism), thuyt vn ha (culturalism), thuyt t do (liberalism)2
V vn ny, quan im chung cho rng, quyn con ngi l mt phm
tr a din, do , vic nghin cu, ging dy v quyn con ngi i hi
cch tip cn a ngnh, lin ngnh, tuy tip cn lut hc l hng chnh.
Tip cn lin ngnh, a ngnh i hi nghin cu, ging dy v quyn con
ngi phi s dng khng ch cc kin thc m cn phng php lun ca
mt s chuyn ngnh khoa hc x hi khc c lin quan nh trit hc, x
hi hc, lch s, o c hc... Cch tip cn a ngnh, lin ngnh nh vy
cho php bo m tnh lgic, khoa hc, ton din v thc tin ca hot
ng nghin cu, ging dy v quyn con ngi.
Th ba, nhng bo co, thng k, nghin cuv tnh hnh bo v v

thc y quyn con ngi trn th gii do cc t chc quc t, t chc khu
vc, cc chnh ph, t chc phi chnh ph, cc nhm cng ng, cc ta n
v cc chuyn gia bin son v cng b. y l nhng ngun chnh
nghin cu v ging dy v nhng vn thc tin v quyn con ngi.
C.Mc Ph.ngghen, V quyn con ngi, Nxb Chnh tr Quc gia, H Ni,1998.
Todd Landman, Studying Human Rights, Routledge, London & New York, 2006, tr.36-55.
27
1.6. TNH CHT A NGNH, LIN NGNH TRONG NGHIN CU

V GING DY V QUYN CON NGI
Nh cp, quyn con ngi l mt phm tr a din, do , vic
nghin cu, ging dy v quyn con ngi i hi cch tip cn a ngnh, lin
ngnh. Hin ti khng ch c cc ngnh khoa hc x hi m c cc ngnh khoa
hc t nhin cng bt u tip cn quyn con ngi di cc gc , mc
khc nhau.1 Mc d vy, cc ngnh khoa hc x hi di y c lin quan cht
ch hn c n nghin cu, ging dy v quyn con ngi.
5
1 Xem nghin cu gn y ca Edwin S. Fruehwald v Nn tng sinh hc ca cc quyn

(A Biological Basis of Rights) (July 28, 2009), Hofstra University Legal Studies Research
Paper No. 09-17, ti SSRN: http://ssrn.com/abstract=1440247
28
1.6.1. Lut hc
Cho n gn y, vic nghin cu, ging dy v quyn con ngi
trn th gii cng nh Vit Nam phn ln t gc lut hc. Cc cuc
tranh lun v quyn con ngi cng ch yu lin quan n php lut.
iu cng c nhn nh v tnh cht chi phi ca tip cn lut hc
trong khoa hc v quyn con ngi.
Lut hc nghin cu v ngun gc, lch s ca php lut, ni dung
ca cc h thng php lut hin hnh, cc hnh thc php l ca vic t
chc, hot ng ca cc nh nc; cc bin php php l trong vic
qun l v iu hnh cc hot ng ca x hi Lut hc ni chung, cc
khoa hc php l chuyn ngnh ni ring xc lp cc quy tc c x
chung m bo nhn phm v cc quyn t nhin, chnh ng ca
mi c nhn u c tn trng v bo v; cng nh cc c ch, bin
php, ch ti bo m cc quy tc c x chung c thc hin.
cp ton cu, hin ti php lut quc t xc lp mt h
thng cc chun mc quc t v quyn con ngi (international human
rights standards) v cc c ch quc t bo m cc tiu chun
c thc hin trn thc t. Lut nhn quyn quc t (international
human rights law) hin c cng nhn l mt ngnh lut c lp
trong h thng php lut quc t ni chung.16 cp quc gia, ty
hon cnh, iu kin ca mi nc, vn quyn con ngi c th c
cp bi nhiu ngnh lut, k t hin php cho n lut hnh s, dn
s, lao ng, hn nhn gia nh...
1.6.2. Chnh tr hc
Chnh tr hc l chuyn ngnh khoa hc x hi nghin cu v c
im, tnh cht ca quyn lc chnh tr v nhng cch thc, bin php
ginh v gi quyn lc chnh tr. Vi ngha l im xut pht avf nhn
t trung tm ca chnh tr hc quyn lc chnh tr c quan h mt
thit vi vic bo v v thc y quyn con ngi, xt c trn phng
din l lun v thc tin. V mt l lun, mi quan h gia quyn v t
1 Xem Antonio Cassese, International Law (Chapter 19) (second edition), Oxford University
Press, 2005, tr.375-398; Ian Brownlie, Principles of Public International Law (Chapter
XXV) (fifth edition), Oxford University Press, 1998, tr.557-606; G.I.Tukin (ch bin),
International Law (Chapter 13), Moscow Progress Publishers, 1986, tr.335-356.
29
do ca c nhn vi quyn lc ca Nh nc l mt trong nhng ni

dung quan trng trong nghin cu chnh tr hc. V mt thc t, mc
tiu chnh tr v tng quan quyn lc chnh tr l nhng yu t cn bn
chi phi v quyt nh phm vi, mc bo m cc quyn con ngi
trong thc t c cp quc t, khu vc v tng quc gia. Vic xy
dng, thc thi php lut v quyn con ngi, k c quc gia v quc t,
u ph thuc vo tng quan lc lng chnh tr trong tng thi k.
cp quc t, cuc tranh ci gia hai khi nc XHCN v TBCN v hai
nhm quyn dn s, chnh tr v kinh t, x hi, vn ha trong thi k
Chin tranh Lnh chng minh r rng iu . cp quc gia, bt
k s thay i no trong chnh sch, php lut v quyn con ngi mt
quc gia u phn nh mc nhng nhu cu v dn ch, nhn quyn
ca qun chng v cp p lc chnh tr m qun chng p t ln gii
cm quyn i hi p ng nhng nhu cu . Tt c nhng yu t
ny u thuc vo i tng nghin cu ca khoa hc chnh tr. Qua ,
c th thy, chnh tr hc cung cp mt khi lng ln tri thc cng nh
cch tip cn cho vic nghin cu quyn con ngi.
1.6.3. Trit hc
Trit hc l h thng cc quan im chung nht ca con ngi v
th gii v s nhn thc th gii. Trit hc nghin cu v cc s vt,
hin tng ca t nhin v x hi, nhm tm ra cc quy lut ca cc i
tng nghin cu. Cc vn c th v c bn thuc vo phm vi
nghin cu ca trit hc bao gm: bn th (vt cht, thc, mi quan
h gia chng), chn l, nhn thc (qu trnh nhn thc, mi quan h
nhn thc v thc tin), quan h nhn qu
Cc khuynh hng, trng phi, tro lu trit hc phng ng,
phng Ty t trc ti nay u dnh s quan tm c bit n cc vn
lin quan n con ngi, trong bao gm bn cht con ngi, quan
h con ngi vi th gii chung quanh (v tr, nhn loi, cng ng,
nh nc)1 v c quyn con ngi. Trit hc l ngnh khoa hc x hi
chnh gip chng ta tm hiu v ngun gc, bn cht ca quyn con
7
1 S.E.Frost, Nhng vn c bn ca trit hc, Nxb T in Bch khoa, H., 2008; L Trn
Anh, Nghin cu trit hc c bn, Nxb Tr thc, 2007.
30
ngi, cng nh v s pht trin ca cc khuynh hng t tng v

quyn con ngi trong lch s.
tnh ph qut ca quyn con ngi cn l ch ca cc cuc tranh
Mt ng gp quan trng na ca trit hc vi khoa hc v quyn
lun trn th gii, chng nhng tri thc v vn ha vn cn cn thit
con ngi th hin ch, trit hc cung cp nhng phng php lun
c bn cho nghin cu v ging dy v quyn con ngi. Nh trn
cp trn, Vit Nam, trit hc Mc-Lnin, m c th l ch ngha duy
y l, chng no m mi quan h gia s khc bit v vn ha v
trong nghin cu v ging dy v quyn con ngi.

1.6.5. X hi hc
vt bin chng v ch ngha duy vt lch s ng vai tr l phng php
X hi hc nghin cu v cc mi quan h x hi, cc hin tng,
lun nn tng cho cc ngnh khoa hc x hi v nhn vn, trong bao
qu trnh din ra trong i sng x hi, s bin i, vn ng ca cc
gm khoa hc v quyn con ngi
quy lut x hi. Tt c nhng yu t ny, nhng mc khc nhau,

u c nh hng, tc ng n vic xc lp v thc thi cc tiu chun
1.6.4. Vn ha hc
php l v p c v quyn con ngi, quyn cng dn. C th, kin
Vn ha hc nghin cu v vn ho nh mt chnh th, mt chc

nng c bit tn ti di cc hnh thc vt th v phi vt th. Khc vi
nh nc v php lut l nhng yu t gn vi chnh th nn c xu
hng thay i, vn ha l yu t gn lin vi i sng tinh thn, tm l
ca x hi nn thng tn ti lu di, t v chm bin chuyn.
thc v cc phng php nghin cu c trng ca x hi hc l khng
mi x hi, vn ha bao trm v chi phi tt c cc kha cnh ca

i sng ca c dn, trong c php lut, th ch v c nhn thc,
hnh ng v quyn con ngi. y chnh l nguyn nhn dn ti mt
s bt ng, thm ch xung t trong nhn thc v thc hin cc quyn
con ngi mt vi ni trn th gii. Nhng bt ng v xung t
xut pht t thc t l tuy cc quyn con ngi c tnh t nhin v ph
qut vi tt c cc thnh vin ca cng ng nhn loi, nhng mi c
nhn con ngi li sng trong nhng nn vn ha khc nhau (c khu
vc chu nh hng ca Khng gio, Kit gio, Pht gio, Hi gio)
m i khi c mt s ni dung rt khc nhau. S khc bit v vn ha,
th hin s khc bit v truyn thng, phong tc, tp qun, nhn thc
v li sng... dn ti nhng cch hiu v p dng khc nhau vi cc
quyn con ngi c tha nhn chung. Lm th no dung ha v
nh hng nhng gi tr ca tt c mi nn vn ha trn th gii vo
mt mc tiu chung l bo v v thc y cc quyn con ngi, hoc ni
nh Lin hp quc, xy dng mt nn vn ha nhn quyn chung
ca ton nhn loi, v ang l mt ch th v nhng y thch
th thiu c th tm hiu tc ng ca cc quy phm v quyn con

ngi trong thc tin, thy c nhng thiu ht ca cc nh ch php
l v quyn, mc cc quyn php l c p dng hay b vi phm.
c bit, cc chuyn ngnh hp ca x hi hc nh x hi hc th, x
hi hc nng thn, x hi hc v gii, v.v.. gip chng ta hiu su sc
hn v nhng yu cu v mc bo m cc quyn ca nhng nhm
i tng c th trong nhng bi cnh v phm vi c th.
1.6.6. Kinh t hc
Kinh t hc nghin cu s vn ng ca cc quan h kinh t, ch
yu l cc quan h sn xut, phn phi, tiu dng hng ho v dch v.
S ng gp ca kinh t hc vi khoa hc v quyn con ngi trc ht
th hin ch, cc iu kin, mc pht trin kinh t c lin quan
trc tip n vic ghi nhn v bo m thc hin khng ch cc quyn
con ngi v kinh t, x hi, vn ha, m c cc quyn chnh tr, dn s.
Ngc li, quyn con ngi l iu kin tin , khng th thiu c
s pht trin n nh v kinh t. Minh chng cho mi quan h gia kinh
t hc v khoa hc v quyn con ngi l cch tip cn quyn con ngi
(rights-based approach) m ang c p dng mt cch ph bin
trong cc chng trnh pht trin kinh t, x hi tt c cc cp
quc gia, khu vc v quc t.
thc vi cc nh nghin cu. Tuy nhin, c mt iu c th khng nh
31
32
1.6.7. S hc
CH THO LUN CHNG I
ly lut hc lm hng tip cn v ni dung chnh, vn cn p

dng nhng t S hc nghin cu nhng tri thc v qu kh ca loi
ngi v ca t nhin. Bi nhng l lun v tiu chun php l v quyn
1. V sao cn nghin cu v ging dy v quyn con ngi? Hai
con ngi hin nay l s kt tinh ca s vn ng t tng v x hi ca
lnh vc ny c quan h vi nhau nh th no?
loi ngi trong sut chiu di lch s hng vn nm, nn kin thc v
2. V sao nghin cu, ging dy v quyn con ngi cn tip cn
nhng phng php nghin cu c th ca s hc l rt cn thit
a ngnh, lin ngnh? Biu hin ca vic ny nh th no?
tm hiu v tin trnh pht trin ca cc t tng, quan im v quyn
3. V sao lut hc l hng tip cn chnh trong nghin cu v
con ngi, s hnh thnh v pht trin ca cc quy phm, cc c ch
ging dy v quyn con ngi?
bo v quynCh khi tin trnh pht trin ny c soi sng thng qua
s hc, nhn loi mi c th tip tc cng c v bi p cc gi tr
4. Bnh lun v quy nh nh nc c ngha v bo m nn
chung v cc quyn v nhn phm ca con ngi mt cch hiu qu.
gio dc phi hng n thc y s tn trng cc quyn v

t do cn bn ca con ngi (Tuyn ngn ton th gii v
Tm li, quyn con ngi l i tng ca nhiu ngnh khoa hc

x hi. Do , khi nghin cu, ging dy v quyn con ngi, mc d ri
quyn con ngi nm 1948 v Tuyn b Vin v Chng trnh
thc v phng php lun ca nhiu ngnh khoa hc khc b tr,
hnh ng nm 1993).
lm cho kt qu nghin cu, ging dy tr ln ton din v thuyt phc.
5. Bnh lun v quan im: Trong khi kht vng t do l iu t

nhin bm sinh ca con ngi, vic thc hin quyn con ngi v
dn ch trong thc tin li i hi phi c gio dc.
33
34
http://www.unhUNCHR.ch/
huridocda.
TI LIU THAM KHO CA CHNG I

(1).
(2).
(14). Adam Gearey, International Protection of Human Rights,

University of London, 2006.
Tuyn ngn ton th gii v nhn quyn nm 1948 (trong

Gii thiu cc vn kin php l quc t v quyn con ngi,
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, 2011).
(15). HURIGHTS OSAKA, Human Rights education in the School

Systems in Southeast Asia - Cambodia, Indonesia, Lao PDR
and Thailand, 2009.
Tuyn b Vin v Chng trnh hnh ng nm 1993

(trong Gii thiu cc vn kin php l quc t v quyn con
ngi, Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, 2011).
(16). Todd Landman, Studying Human Rights, Routledge,

London & New York, 2006.
(3).
C.Mc Ph.ngghen, V quyn con ngi, Nxb Chnh tr Quc

gia, 1998.
(17). Todd Landman, Protecting Human Rights: A Comparative

Study, Georgetown University Press, Washington, D.C, 2005.
(4).
Wolfgang Benedek (Ch bin), Tm hiu v quyn con

ngi, Nxb T php, 2008.
(18). United Nations, The UN Decade for Human Rights Education,

1995-2004: Lessons for Life, Geneva, OHUNCHR, 1998.
(5).
Hc vin CT-HCQG H Ch Minh, Trung tm nghin cu

quyn con ngi, Gio trnh L lun v quyn con ngi
(dng cho h c nhn), H Ni, 2002.
(19). Nancy Flowers, What is Human Rights Education? trong A

Survey of Human Rights Education, Bertelsmann Verlag, 2003.
(6).
Phm Minh Hc v H S Qu (Ch bin), Nghin cu con

ngi: i tng v nhng hng ch yu, Nxb Khoa hc
X hi, 2001.
(7).
(20). Wolfgang Benedek, Human Sercurity and Human Rights

Education, ETC, 2002.
(21). Edwin S. Fruehwald, A Biological Basis of Rights (July 28, 2009),
Hofstra University Legal Studies Research Paper No. 09-17.
V Cng Giao, L Khnh Tng, Khi qut v gio dc quyn

con ngi Vit Nam hin nay (trong K yu Hi tho Kt
ni nghin cu v quyn con ngi do B Ngoi giao t chc
ngy 4-8-2008).
(8).
V Khnh Vinh (Ch bin), Gio dc quyn con ngi

Nhng vn l lun v thc tin, Nxb Khoa hc x hi,
2010.
(9).
V Th Minh Chi, thc v quyn con ngi trong vic xy

dng mt x hi lnh mnh, Tp ch Nghin cu con ngi,
s 5(26), 2006.
(22). Antonio Cassese, International Law (Chapter 19) (second

edition), Oxford University Press, 2005.
(23). Ian Brownlie, Principles of Public International Law
(Chapter XXV) (fifth edition), Oxford University Press, 1998
(24). G.I.Tukin (ch bin), International Law (Chapter 13),
Moscow Progress Publishers, 1986.
(10). V Minh Chi, Nguyn Anh o, Gio dc quyn con ngi

l gio dc tnh ch th i vi quyn. Tp ch Nghin cu
con ngi, s 5(38), 2008.
(11). S.E.Frost, Nhng vn c bn ca trit hc, Nxb T in
Bch khoa, H., 2008;
(12). L Trn Anh, Nghin cu trit hc c bn, NXB Tr thc,
2007.
(13). Ngh quyt A/52/469 ngy 20/10/1997 ca i hi ng Lin
hp
quc,
on
11
(ting
Anh),
ti
35
36
ChngII:Khaiqutvquynconngi
khi sinh ra, n gin ch v h l con ngi. nh ngha ny mang du
n ca hc thuyt v cc quyn t nhin.
Vit Nam, c nhng nh ngha v quyn con ngi do mt s

c quan nghin cu v chuyn gia tng nu ra. Nhng nh ngha ny
cng khng hon ton ging nhau, nhng xt chung, quyn con ngi
thng c hiu l nhng nhu cu, li ch t nhin, vn c ca con
ngi c ghi nhn v bo v trong php lut quc gia v cc tha
thun php l quc t.
ChngII
KHIQUTVQUYNCONNGI
2.1. KHI NIM QUYN CON NGI

Quyn con ngi (human rights) l mt phm tr a din, do
c nhiu nh ngha khc nhau. Theo mt ti liu ca Lin hp quc, t
trc n nay c n gn 50 nh ngha v quyn con ngi c
cng b,1 mi nh ngha tip cn vn t mt gc nht nh, ch ra
nhng thuc tnh nht nh, nhng khng nh ngha no bao hm
c tt c cc thuc tnh ca quyn con ngi.
8
Tnh ph hp ca cc nh ngha hin c v quyn con ngi ph

thuc vo s nhn nhn ch quan ca mi c nhn, tuy nhin, cp
quc t, c mt nh ngha ca Vn phng Cao y Lin hp quc v quyn
con ngi (Office of High Commissioner for Human Rights OHCHR)
thng c trch dn bi cc nh nghin cu. Theo nh ngha ny,
quyn con ngi l nhng bo m php l ton cu (universal legal
guarantees) c tc dng bo v cc c nhn v cc nhm chng li
nhng hnh ng (actions) hoc s b mc (omissions) m lm tn hi
n nhn phm, nhng s c php (entitlements) v t do c bn
9
(fundamental freedoms) ca con ngi.2
Bn cnh nh ngha k trn, mt nh ngha khc cng thng
c trch dn, theo , quyn con ngi l nhng s c php
(entitlements) m tt c thnh vin ca cng ng nhn loi, khng
phn bit gii tnh, chng tc, tn gio, a v x hi...; u c ngay t
Nh vy, nhn gc no v cp no th quyn con ngi

cng c xc nh nh l nhng chun mc c cng ng quc t
tha nhn v tun th. Nhng chun mc ny kt tinh nhng gi tr
nhn vn ca ton nhn loi, ch p dng vi con ngi, cho tt c mi
ngi. Nh c nhng chun mc ny, mi thnh vin trong gia nh
nhn loi mi c bo v nhn phm v mi c iu kin pht trin
y cc nng lc ca c nhn vi t cch l mt con ngi. Cho d
cch nhn nhn c nhng khc bit nht nh, mt iu r rng l
quyn con ngi l nhng gi tr cao c cn c tn trng v bo v
trong mi x hi v trong mi giai on lch s. Trong mt cuc kho
st gn y do CNN - mt trong cc c quan truyn thng ni ting
nht th gii - tin hnh, quyn con ngi c xem l mt trong mi
pht minh lm thay i th gii (cng vi nng nghip, phn tm hc,
thuyt tng i, vc xin, thuyt tin ha, mng thng tin ton cu
(world wide web), x phng, s khng, v lc hp dn).1
10
Lin quan n khi nim trn, cng cn lu rng thut ng

human rights trong ting Anh c th c dch l quyn con ngi
(theo ting thun Vit) hoc nhn quyn (theo Hn Vit). Theo i t
in Ting Vit, nhn quyn chnh l quyn con ngi.2 Nh vy,
xt v mt ngn ng hc, y l hai t ng ngha, do , hon ton c
th s dng c hai t ny trong nghin cu, ging dy v hot ng thc
tin v quyn con ngi.
11
2.2. NGUN GC CA QUYN CON NGI

1
United Nations, Human Rights: Question and Answers, Geneva, 1994, tr.4.
OHCHR, Freequently Asked Questions on a Human Rights-based Approach to Development

Cooperation, New York and Geneva, 2006, tr.1.
37
CNN: Ten ideas that changed the world, 2005.
Vin Ngn ng hc: "i T in Ting Vit", Nxb Vn ho - Thng tin, H.1999, tr.1239.
38
V ngun gc ca quyn con ngi, c hai trng phi c bn a ra

hai quan im tri ngc nhau. Nhng ngi theo hc thuyt v quyn t
nhin (natural rights112) cho rng quyn con ngi l nhng g bm sinh,
vn c m mi c nhn sinh ra u c hng ch n gin bi h l
thnh vin ca gia nh nhn loi. Cc quyn con ngi, do , khng ph
thuc vo phong tc, tp qun, truyn thng vn ha hay ch ca bt c
c nhn, giai cp, tng lp, t chc, cng ng hay nh nc no. V vy,
khng mt ch th no, k c cc nh nc, c th ban pht hay tc b
cc quyn con ngi bm sinh, vn c ca cc c nhn.
Ngc li, hc thuyt v cc quyn php l (legal rights2 ) cho rng,
cc quyn con ngi khng phi l nhng g bm sinh, vn c mt cch
t nhin m phi do cc nh nc xc nh v php in ha thnh cc
quy phm php lut hoc xut pht t truyn thng vn ha. Nh vy,
theo hc thuyt v quyn php l, phm vi, gii hn v gc nht
nh, c thi hn hiu lc ca cc quyn con ngi ph thuc vo ch
ca tng lp thng tr v cc yu t nh phong tc, tp qun, truyn
thng vn ha... ca cc x hi. y, trong khi cc quyn t nhin c
tnh ng nht trong mi hon cnh (universal), mi thi im, th cc
quyn php l mang tnh cht khc bit tng i v mt vn ha v
chnh tr (culturally and politically relative).
13
Hai hc gi tiu biu cho hc thuyt v quyn php l c th k l

Edmund Burke (1729-1797) v Jeremy Bentham (1748-1832). Edmund
Burke, trong tc phm Suy ngh v Cch mng Php (Reflections on the
Revolution in France, 1770) v Jeremy Bentham, trong tc phm Ph
phn hc thuyt v cc quyn t nhin, khng th tc b (Critique of
the Doctrine of Inalienable, Natural Rights, 1843) cng cho rng
tng v cc quyn t nhin l v ngha (nonsense upon stilts) v chng
c quyn no li khng th tc b (inalienable).3
Trong khi , hc thuyt v quyn t nhin c v c cp sm

hn v bi nhiu hc gi hn. C th, t thi Hy Lp c i, nh trit hc
Zeno (333-264 TCN) pht biu rng, khng mt ai sinh ra phi lm
n l. a v n l l do h b tc ot t do vn c ca con ngi. R
rng y theo Zeno, quyn l mt ngi t do l mt quyn bm sinh
ca con ngi. T tng ny sau c nhiu trit gia ti khng nh
v pht trin, trong tiu biu nh Thomas Hobbes (15881679), John
Locke (1632-1704) v Thomas Paine (17311809). Thomas Hobbes cho
rng quyn t nhin ct yu ca con ngi l c s dng quyn lc
ca chnh mnh bo m cuc sng ca bn thn mnh, v do , c
lm bt c iu g m mnh cho l ng n v hp l1. Trong cc tc
phm ca mnh2 , John Locke cho rng cc chnh ph chng qua ch l mt
dng kh c x hi gia nhng k cai tr v nhng ngi b tr, trong
nhng ngi b tr (a s cng dn) t nguyn k vo bn kh c ny
vi k vng v mong mun s dng chnh ph nh l mt phng tin
bo v cc quyn t nhin ca h ch khng phi ban pht v quy
nh cc quyn cho h. T cch tip cn , John Locke cho rng cc
chnh ph ch c th chnh danh hay hp php khi tha nhn, tn
trng, bo v v thc y cc quyn bm sinh, vn c ca cng dn3 .
Cn Thomas Paine, trong tc phm ni ting Cc quyn ca con ngi
(Rights of Man, 1791) th nhn mnh rng cc quyn khng th c ban
pht bi bt k chnh ph no, bi l iu ng thi cho php cc
chnh ph c rt li cc quyn y theo ch ca h Nh th, Thomas
Paine gin tip khng nh rng cc quyn ca con ngi l nhng gi
tr t nhin.
14
15
16
Cho n nay, cuc tranh lun v ngun gc ca quyn con ngi vn

cn tip tc. Nhn loi vn ang b chia r bi vn ny, tuy nhin, vic
Xem Thomas Hobbes, Leviathan (1,XIV), 1658.
Xem John Locke: An Essay Concerning Human Understanding, 1690; Second Tract of
Government, 1662; Questions Concerning the Law of Nature, 1664.
2
1 Trong
mt s ti liu, cc quyn t nhin cn c gi l cc quyn c tnh o c/lun l

(moral rights) hoc cc quyn khng th chuyn nhng (inalienable rights).
Trong mt s ti liu, cc quyn php l cn c gi l cc quyn dn s (civil rights),

hoc cc quyn lut nh (statutory rights).
Hay i khi cn c gi l khng th chuyn nhng.
39
3 tng ny sau c Thomas Jefferson ti khng nh v pht trin trong Tuyn ngn c
lp ca Hp chng quc Hoa K (1776). Bn Tuyn ngn ny a ra mt nguyn tc c bn
lm c s cho s thnh lp cc chnh ph dn ch, theo , cc chnh ph trong th ch dn ch
khng phi c lp ra ban pht cc quyn v t do cho ngi dn, m bo v cc quyn t
do m mi ngi dn vn c v hin nhin phi c do t cch con ngi ca h.
40
phn nh tnh cht ng, sai, hp l v khng hp l ca hai hc thuyt k

trn l khng n gin do chng lin quan n mt phm vi rng ln cc
vn trit hc, chnh tr, x hi, o c, php l Mc d vy, dng
nh quan im cc oan ph nhn hon ton bt c hc thuyt no trong
hai hc thuyt k trn u khng ph hp, bi l trong khi v hnh thc,
hu ht cc vn kin php lut ca cc quc gia u th hin cc quyn con
ngi l cc quyn php l, th trong Tuyn ngn ton th gii v quyn
con ngi nm 1948 v mt s vn kin php lut mt s quc gia,
quyn con ngi c khng nh mt cch r rng l cc quyn t nhin,
bit i x v bt c l do g, chng hn nh v chng tc, dn tc, gii

tnh, tn gio, tui, thnh phn xut thn...
Lin quan n tnh cht ny, cn lu l bn cht ca s bnh ng
v quyn con ngi khng c ngha l co bng mc hng th cc
quyn, m l bnh ng v t cch ch th ca quyn con ngi. y,
mi thnh vin ca nhn loi u c c cng nhn c cc quyn con
ngi, song mc hng th cc quyn ph thuc vo nng lc ca c
nhn tng ngi, cng nh vo hon cnh chnh tr, kinh t, x hi,
vn ho m ngi ang sng.
vn c v khng th tc b c ca mi c nhn. C th, gc quc
(2) Tnh khng th tc b (inalienable)
t, Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi (on 1, Li ni u) nu

rng: tha nhn phm gi vn c v cc quyn bnh ng v khng th
tch ri ca mi thnh vin trong gia nh nhn loi. gc quc gia,
Tuyn ngn c lp ca Hp chng quc Hoa K (1776) nu rng: mi
ngi sinh ra u c quyn bnh ng. To ha ban cho h nhng quyn
khng ai c th xm phm c, trong c quyn sng, quyn t do v
quyn mu cu hnh phc Nhng tuyn b ny v sau c ti khng
nh trong bn Tuyn ngn Dn quyn v Quyn con ngi 1789 ca nc
Tnh khng th tc b ca nhn quyn th hin ch cc quyn

con ngi khng th b tc ot hay hn ch mt cch ty tin bi bt
c ch th no, k c cc c quan v quan chc nh nc. y, kha
cnh tu tin ni n gii hn ca vn . N cho thy khng phi lc
no nhn quyn cng khng th b tc b. Trong mt s trng hp
c bit, chng hn nh khi mt ngi phm mt ti c th c th b
tc t do theo php lut, thm ch b tc quyn sng1.
Php v bn Tuyn ngn c lp 1945 ca Vit Nam.

17
(3) Tnh khng th phn chia (indivisible)
2.3. TNH CHT CA QUYN CON NGI
Theo nhn thc chung ca cng ng quc t, quyn con ngi c cc

tnh cht c bn1 l: tnh ph bin, tnh khng th tc b, tnh khng th
phn chia, tnh lin h v ph thuc ln nhau2, c th nh sau:
(1) Tnh ph bin (universal)
Tnh ph bin ca nhn quyn th hin ch quyn con ngi l
nhng g bm sinh, vn c ca con ngi v c p dng bnh ng
cho tt c mi thnh vin trong gia nh nhn loi, khng c s phn
i khi, mt s tnh cht ny cn c gi l cc nguyn tc ca quyn con ngi (human
rights principles). Xem United Nations, UN common understanding on human rightsbased approaches to development, 2003.
Xem thm UN, Human Rights Training: A Manual on Human Rights Traning Methodology, New
York v Geneva, 2000.
41
Tnh khng th phn chia ca nhn quyn bt ngun t nhn thc

rng cc quyn con ngi u c tm quan trng nh nhau, nn v
nguyn tc khng c quyn no c coi l c gi tr cao hn quyn
no. Vic tc b hay hn ch bt k quyn con ngi no u tc ng
tiu cc n nhn phm, gi tr v s pht trin ca con ngi.
Tuy nhin, tnh cht khng th phn chia khng hm rng mi
quyn con ngi u cn phi c ch quan tm vi mc ging ht
nhau trong mi hon cnh. Trong tng bi cnh c th, cn v c th u
tin thc hin mt s quyn nht nh, min l phi da trn nhng yu
cu thc t ca vic bo m cc quyn ch khng phi da trn s
nh gi v gi tr ca cc quyn . V d, trong bi cnh dch bnh e
da hoc vi nhng ngi b bnh tt, quyn c u tin thc hin l
1 United Nations, Human Rights, A Basic Handbook for UN Staff, tr.3, v Freequently asked
questions on a human rights-based approach to development cooperation, sd, tr.8.
42
quyn c chm sc y t; cn trong bi cnh nn i, quyn c u

tin phi l quyn v lng thc, thc phm. gc rng hn, trong
mt s hon cnh, cn u tin thc hin quyn ca mt s nhm x hi
d b tn thng trong khi vn tn trng quyn ca tt c cc nhm khc.
iu ny khng c ngha l bi cc quyn c u tin thc hin c gi
tr cao hn cc quyn khc, m l bi cc quyn trong thc t ang b
e do hoc b vi phm nhiu hn so vi cc quyn khc.
(4) Tnh lin h v ph thuc ln nhau (interrelated,
interdependent)1
Tnh lin h v ph thuc ln nhau ca nhn quyn th hin
ch vic bo m cc quyn con ngi, ton b hoc mt phn, nm
trong mi lin h ph thuc v tc ng ln nhau. S vi phm mt
quyn s trc tip hoc gin tip gy nh hng tiu cc n vic bo
m cc quyn khc. Ngc li, tin b trong vic bo m mt
quyn s trc tip hoc gin tip tc ng tch cc n vic bo m
cc quyn khc.
Thc t cho thy, bo m cc quyn bu c, ng c (cc quyn
chnh tr c bn), cn ng thi bo m mt lot quyn kinh t, x hi,
vn ha khc c lin quan nh quyn c gio dc, quyn c chm sc
y t, quyn c mc sng thch ng... v nu khng, cc quyn bu c, ng
c rt t c ngha vi nhng ngi i kh, bnh tt hay m ch. Tng
t, vic bo m cc quyn kinh t, x hi, vn ho u gn lin vi s pht
trin ca cc quyn dn s, chnh tr, bi kt qu ca vic bo m cc
quyn dn s, chnh tr chnh l s n nh, lnh mnh v hiu qu trong
qun l nh nc, qun l x hi yu t nn tng thc y cc iu
kin sng v kinh t, x hi, vn ho ca mi ngi dn.
Nhn thc chung cho rng, quyn con ngi l mt phm tr a

din, c th nhn nhn t nhiu gc khc nhau nh o c, tn
gio, chnh tr, x hi, php lut... c th nh sau:
(1) Quyn con ngi t gc o c - tn gio
Nhng nim u tin v quyn con ngi c l c ny sinh t
quan nim v cc chun mc o c - cch thc i x gia ngi vi
ngi trong x hi - m vn c v hin cn trong vn ha truyn thng
ca hu ht dn tc trn tri t. C th, khp ni trn th gii, ngi
ta u lu truyn nhng quy tc ng x, coi l nhng quy lut vng,
kiu nh: nu mun ngi khc i x vi mnh nh th no th hy
i x vi ngi khc nh th; c gi, c bo hoc gieo g gt
ny...R rng, n cha trong ni hm ca cc quy lut vng ny l yu
cu tn trng cc quyn, t do chnh ng v t nhin ca ngi khc.
Nhng quy tc o c hm cha nhng tng v quyn con
ngi nh vy sau c c kt, khi qut, b sung v pht trin
trong gio l ca cc tn gio. Sc mnh c tin ca cc tn gio bin
cc tng v quyn con ngi tr thnh nhng quy phm o c tn gio c tun th rng ri nhiu x hi, trong cao v c v
tnh yu thng ng loi, s cng bng, bnh ng, t do v nhn
phm - nhng yu t nn tng ca quyn con ngi.
Nhn tng th, trong sut qu trnh pht trin ca quyn con ngi, k
c khi cc quyn con ngi c php in ha trong php lut quc gia
v quc t, n vn b cc phm tr o c v tn gio chi phi. S chi phi
khng bc l m lng l, n tng nhng rt su sc. Ni cch khc, trong
sut tin trnh pht trin ca n, quyn con ngi lun phn nh v mang
nng du n ca cc gi tr v quy tc o c, tn gio.
(2) Quyn con ngi t gc lch s - x hi
2.4. C IM CA QUYN CON NGI
Human Rights, A Basic Handbook for UN Staff, sd, tr.3. Trong ti liu ny, ba c im
tnh khng th chia ct, tnh lin h v ph thuc c kho st chung, tuy nhin cch gii
thch cng tng t nh trn. Cng xem Freequently asked questions on a human rightsbased approach to development cooperation, sd, tr.8.
43
Nhn t gc lch s v x hi, quyn con ngi bt ngun t cc

quan h x hi, l kt qu v ph thuc vo s vn ng ca cc quan h
x hi trong lch s. Thc t cho thy, trong mi giai on lch s, x hi
loi ngi tn ti nhng quan nim khc nhau v cc quyn, t do v
ngha v, cng nh nhng quy phm v c ch khc nhau thc hin,
gim st v bo v cc quyn, t do v ngha v .
44
Xt tng th, lch s loi ngi thc cht l mt qu trnh phn u

khng ngng tn ti v nng cao cc tiu chun sng, trong bao
gm vic phn u xc lp v bo v nhng gi tr t do, bnh ng,
cng bng v nhn phm cho tt c cc c nhn thnh vin ca cng
ng nhn loi. Theo dng lch s, nh hng v tc ng ca quyn
con ngi ngy cng m rng, t nim, t tng n cc quy tc, quy
phm v c ch; t cp cng ng n cp quc gia, khu vc v
quc t. Trong sut qu trnh pht trin ny, quyn con ngi lun
mang nhng du n v chnh tr, kinh t, vn ho ca tng thi k, tng
giai on lch s ca x hi loi ngi.
(3) Quyn con ngi t gc trit hc
Trn phng din trit hc, s hnh thnh, pht trin ca quyn
con ngi phn nh quy lut pht trin ca x hi loi ngi t thp
n cao. C th, n phn nh qu trnh pht trin mang tnh quy lut
trong nhn thc ca loi ngi t nhng khi nim s khai nht v cng
bng, bnh ng, t do v nhn phm cho n nhng t tng, hc
thuyt v nhng quy phm php l v quyn con ngi.
Trong trit hc, quyn con ngi t lu tr thnh mt i tng
nghin cu vi nhng t tng, hc thuyt c pht trin bi nhiu
nh trit hc ni ting. Nhng t tng trit hc v quyn con ngi,
c bit l v cc quyn t nhin v cc quyn php l l nn tng l
lun cho vic php in ha cc quyn con ngi vo php lut quc gia
v quc t, cng nh trong vic bo m thc hin cc quyn ny trn
thc t.
gp phn quyt nh gip giai cp t sn lt s thng tr ca giai cp

phong kin.
Sau , quyn con ngi tr thnh mt trong nhng vn
trung tm ca cuc u tranh chnh tr, t tng gia hai phe t bn
ch ngha v x hi ch ngha trong sut thi k Chin tranh Lnh.
Ngay t khi quyn con ngi bt u c php in ha trong lut
quc t (k t sau Chin tranh th gii ln th hai), vn quyn con
ngi b "chnh tr ho" mt cch su sc v c h thng.1 T khi
cuc Chin tranh Lnh kt thc cho n thi im hin nay, mc d
mc "chnh tr ho" quyn con ngi t nhiu gim i, tuy nhin,
y vn l hin thc khng th trnh khi v s cng tn ti lu di
trong cc hot ng quc t v quyn con ngi.
Xt phm vi quc t, quyn con ngi hin tr thnh mt trong
nhng vn chnh chi phi (trc tip hoc gin tip) mnh m v ton
din cc quan h chnh tr quc t mi cp , t ton cu, khu vc n
song phng. Xt phm vi quc gia, t lu, cc ng phi chnh tr trn
th gii nhanh chng nhn thy v nm ly quyn con ngi nh mt
th v kh sc bn trong cuc u tranh ginh v gi quyn lc nh nc.
Quyn con ngi tr thnh cc tiu ch c dng nh gi tnh tin
b, ph hp trong cng lnh tranh c; tr thnh c s cc ng phi
ph phn, ch trch ln nhau; thm ch tr thnh mt yu t quyt nh
s tn vong ca mt chnh th, mt ngi ng u nh nc hoc mt
ch x hi. Ti nhiu nc trn th gii hin nay, quyn con ngi
tr thnh mt trong cc ch trung tm khng ch trong cuc u tranh
quyn lc gia cc chnh ng, m cn trong cc chnh sch i ni, i
ngoi ca quc gia.
(4) Quyn con ngi t gc chnh tr
(5) Quyn con ngi t gc php l
Ngay t khi cn di dng quan im, t tng, quyn con ngi

l mt vn nh hng, chi phi quan h chnh tr, c phm vi
quc gia v quc t. Cuc u tranh quyt lit gia giai cp t sn v
giai cp phong kin t th k XVI n cui th k XVIII chng minh
s gn b cht ch gia quyn con ngi v chnh tr. Mc d thi
im bt u ca cuc u tranh ny, quyn con ngi ch yu mi th
hin di dng nhng i hi v quyn cng dn; tuy nhin, ngay t
thi im , quyn con ngi l mt th v kh t tng rt li hi,
45
L mt phm tr a din, song quyn con ngi c mi lin h gn

gi hn c vi php lut.
Xem chi tit v tc ng ca vn thc h trong qu trnh xy dng Tuyn ngn ton th
gii v nhn quyn trong: Tuyn ngn quc t nhn quyn 1948 Mc tiu chung ca nhn
loi, Gudmundur Afredsson & Asbjorn Eide (ch bin), bn dch ting Vit ca Khoa Lut
i hc Quc gia H Ni, NXB Lao ng X hi, 2011.
46
iu ny trc ht l bi cho d quyn con ngi c l bm sinh,

vn c (ngun gc t nhin) hay phi do cc nh nc quy nh (ngun
gc php l), th vic thc hin cc quyn vn cn c php lut. Hu ht
nhng nhu cu vn c, t nhin ca con ngi (cc quyn t nhin)
khng th c bo m y nu khng c ghi nhn bng php
lut, m thng qua , ngha v tn trng v thc thi cc quyn khng
phi ch tn ti di dng nhng quy tc o c m tr thnh nhng
quy tc c x chung, c hiu lc bt buc v thng nht vi cho tt c
mi ch th trong x hi. Chnh v vy, quyn con ngi gn lin vi cc
quan h php lut v l mt phm tr php l.
Nh nc bo m s tun th, thc thi cc quyn con ngi ca cc ch

th khc nhau trong x hi, ng thi cng l cng c ca cc c nhn
trong vic bo v cc quyn con ngi ca chnh h thng qua vic vn
dng cc quy phm v c ch php l quc gia v quc t c lin quan.
Thc t cho thy, t tng cao php lut, coi php lut l phng
tin hu hiu bo m cc quyn con ngi c khng nh t rt
sm. T nhiu th k trc Cng nguyn, mt v vua v i ca ca x
Babylon l Hammurabi (1810 - 1750 TCN) tuyn b rng, mc ch
ca ng trong vic ban hnh o lut c ni ting (mang tn ng) l
...ngn nga nhng k mnh p bc ngi yu1 . Vo th k th VI
trc Cng nguyn, mt nhip chnh quan La M l Arokhont Salon
tuyn b nh gii phng cho tt c mi ngi bng quyn lc ca
php lut, bng s kt hp sc mnh vi php lut. Trong nhng giai
on sau ny, t tng cao php lut vi vic bo m quyn con
ngi cng c pht trin bi nhiu nh t tng ni ting ca nhn
loi, v c minh chng bng s ra i ca ngy cng nhiu cc vn bn
php lut quc gia v quc t v cc quyn v t do ca con ngi, t i
Hin chng Magna Carta (the Magna Carta, 1251), B lut v cc
quyn (the Bill of Rights, 1689) ca nc Anh; Tuyn ngn v cc quyn
ca con ngi v ca cng dn (the Declaration of the Rights of Man
and of the Citizen, 1789) ca nc Php; Tuyn ngn c lp (the
Declaration of Independence, 1776) v B lut v cc quyn (the Bill of
Rights, 1789/1791) ca nc M cho n Tuyn ngn ton th gii v
quyn con ngi nm 1948 v h thng s hng trm vn kin quc t
v quyn con ngi do Lin hp quc v cc t chc quc t khc thng
qua t u th k XX n nay. Tt c cho thy vai tr khng th thay
th ca php lut trong vic bo m cc quyn con ngi.
18
Thc t cho thy, vi t cch l ch th ca php lut, con ngi cng vi quyn, t do v ngha v, nhng thuc tnh x hi gn lin vi n
- lun l i tng phn nh ca cc h thng php lut. Php lut xc lp
v bo v s bnh ng gia cc c nhn con ngi trong x hi v s c
lp tng i ca cc c nhn vi tp th, cng ng, nh nc, thng qua
vic php in ha cc quyn v t do t nhin, vn c ca c nhn. Theo
ngha ny, php lut c vai tr c bit, khng th thay th trong vic ghi
nhn, bo v v thc y cc quyn con ngi. Vai tr ca php lut vi
quyn con ngi th hin nhng kha cnh c th nh sau:
- Php lut l phng tin chnh thc ho, php l ho gi tr x
hi ca cc quyn t nhin: Mc d c tha nhn song thng thng
cc quyn t nhin khng mc nh c p dng trc tip trong x hi.
V nguyn tc, cc nh nc trn th gii ch bo m thc hin nhng
quyn php l - tc nhng nhu cu, li ch t nhin, vn c ca con ngi
c php lut tha nhn v bo v. Nh vy, ch khi mang tnh php
l, cc quyn t nhin mi chuyn thnh nhng quyn con ngi c y
gi tr hin thc. Php lut chnh l phng tin thc hin qu
trnh chuyn ho . N c s mnh cao c l bin nhng ngha v o
c v tn trng v thc hin cc quyn t nhin thnh cc ngha v php
l (hay cc quy tc c x chung do Nh nc cng ch thc hin), t
x hi ho gi tr ca cc quyn t nhin ca con ngi.
- Php lut l phng tin bo m gi tr thc t ca cc quyn
con ngi: Nh cp, ch khi c quy nh trong php lut, vic
tun th v thc hin cc quyn con ngi mi mang tnh bt buc vi
mi ch th trong x hi. y, php lut ng vai tr l cng c gip
47
2.5. LCH S PHT TRIN CA T TNG V QUYN CON NGI
1 B lut Hammurabi, on 226. Nguyn Gia Phu dch theo bn Trung vn ca Nht Tr in
trong Th gii s t liu tng san s tp; Xem thm phn tch v bnh lun v tng iu
khon ca B lut trong Nguyn Anh Tun, Kho lc B lut Hammurabi ca nh nc
Lng H c i, Nxb Chnh tr Quc gia, H., 2008.
48
2.5.1. Nhng du mc trong lch s pht trin ca t

tng nhn loi v quyn con ngi
C nhng kin tri ngc v lch s pht trin ca quyn con
ngi. Mt hc gi cho rng:" cc quyn con ngi khng c lch
sv lch s, nu c, th hnh nh rt hn n. N pha ln nhng lp
li, nhng xen k, nhng tng phn v nhng t on gia nhng
bc tin trin v nhng bc tht li"1. Nhng trn quan im duy vt
lch s, c th khng nh rng, cng nh bt k s vt, hin tng no,
quyn con ngi cng l sn phm pht trin vn ho x hi ca mt
kt cu kinh t x hi nht nh v chu s quy nh ca c s kinh t,
x hi hin thc"2.
C quan im cho rng, nhng t tng u tin v quyn con
ngi th hin trong cc lut l ca chin tranh, m: "Lut l ca chin
tranh th lu i nh bn thn chin tranh v chin tranh th lu i
nh cuc sng trn tri t"3. Nh vy, t tng v quyn con ngi
xut hin t thi tin s. Tuy nhin, trnh pht trin ca thi tin
s, c l con ngi mi ch c nhng nim, ch cha th c nhng t
tng (vi ngha l nhng quan im hoc h thng quan im r
rng v mt s vt, hin tng nht nh), v quyn con ngi. Bi vy,
quan im ph hp hn l, t tng quyn con ngi c khi
thu t khi trn tri t xut hin nhng nn vn minh c i, m mt
trong l nn vn minh rc r Trung ng (khong nm 3.0001.500 trc CN). Chnh trong nn vn minh ny, nh vua Hammurabi
x Babylon ban hnh mt o lut c tn l B lut Hammurabi
(khong nm 1780 TCN) vi cu tuyn b ni ting ( cp trn),
theo , mc ch ca c vua khi thit lp ra o lut ny l : "...
ngn nga nhng k mnh p bc k yu", ... lm cho ngi c qu c
ni nng ta thnh Babilon, ... em li hnh phc chn chnh v t
nn thng tr nhn t4 cho mi thn dn trn vng quc.
1 Jacques Mourgon, Quyn con ngi, Trung tm Nghin cu quyn con ngi, H,.1995, tr.11.
2
Chu Hng Thanh: Quyn con ngi v lut quc t v quyn con ngi. Nxb CTQG, H.,1997, tr.6.
United Nations: Human Rights, Questions and Answers, 1994, tr. 15.
B lut Hammurabi, iu 226, Sd.
49
Cho n thi im hin nay, xt t nhng gc tnh ton vn,

nguyn bn, ni dung v nin i, B lut Hammurabi c th coi l vn
bn php lut thnh vn u tin ca nhn loi ni n quyn con ngi
(mc d quan im ny khng phi c tt c cc hc gi ng h)5. Ngoi
B lut Hammurabi, vn quyn con ngi cn sm c cp trong
nhiu vn bn php lut c khc ca th gii, trong tiu biu nh B
lut ca vua Cyrus i ban hnh vo khong cc nm 576 - 529 TCN1 ;
B lut do nh vua Ashoka (Ashoka's Edicts) ban hnh vo khong cc
nm 272 2312 ; Hin php Medina (the Constitution of Medina) do nh
tin tri Muhammad sng lp vo nm 622; i Hin chng Magna Carta
(1215) v B lut v quyn (1689) ca nc Anh; Tuyn ngn v cc quyn
ca con ngi v ca cng dn (1789) ca nc Php; Tuyn ngn c lp
(1776) v B lut v cc quyn (1789) ca nc M. Trong vn ny, mc
d t c nhc ti trong cc cng trnh nghin cu tm quc t, song xt
v mt ni dung, B lut Hng c (Quc Triu Hnh Lut (1470-1497))
thi Hu L ca Vit Nam cng xng ng c xp vo danh sch nhng
b lut c tiu biu ca th gii v quyn con ngi, bi l, n cha
ng nhiu quy nh c tnh nhn vn su sc, trong bao gm c cc
quy nh c th v quyn ca mt s nhm d b tn thng nh ph n,
19
20
C tc gi cho rng, hai o lut c u tin (cng c ban hnh vng Lng H) cp
n vn quyn con ngi l B lut Urukagina (Code of Urukagina) do vua Urukagina
(23802360 TCN) ban hnh vo khong nm 2350 TCN, trong cp n nhng khi
nim v quyn mc nht nh (tic l bn gc ca b lut ny tht truyn) v B lut
Ur-Nammu (Code of Ur-Nammu) do vua Ur-Nammu (2112-2095 BC) ban hnh vo khong
2050 TCN. Ngoi ra, cng c kin khc cho rng o lut u tin v nhn quyn phi l
Lut ca Cyrus i (khong 576 529 TCN), i Hin chng Magna Carta (1215) hay B
lut v cc quyn (1689) ca nc Anh. Cn Nalin Swaris, trong cun Buddhism, Human
Rights and Social Renewal (o Pht, Quyn con ngi v s ti sinh x hi - xut bn bi
Asian Human Rights Commission, 2000) th cho rng B lut Ashoka (Ashoka's Edicts) l
B lut u tin v quyn con ngi v quyn ca cc loi vt (the First Bill of Human and
Animal Rights).
5
1 B lut ny c khc trn mt ct tr trn (gi l Tr Cyrus, hay Cyrus Cylinder, hin cn
c lu gi mt bo tng lch s nc Anh) t thi hong Cyrus i (559-530
TCN), ngi sng lp ra nc Iran. C tc gi cho rng y mi l hin chng u tin v
quyn con ngi trn th gii. Mt bn mu ca tr c Iran tng cho Lin hp quc vo
nm 1971.
y l mt o lut c khc trn cc ct , gm 33 iu, do nh vua Ashoka ca quc

Maurya, sng th k th II, ngi tr v c khu vc rng ln gm n , Pakixtan, Npan,
Bnglat v pganixtan ngy nay ban hnh vo khong nm 272 231 TCN.
50
tr em, ngi gi c khng ni nng ta... m c nhiu nh nghin cu

trong v ngoi nc nh gi rt cao.
Tuy nhin, trong lch s pht trin ca nhn loi, cc t tng v
quyn con ngi khng ch c th hin trong cc o lut, m cn
c phn nh (mt cch su sc v c th hn) trong cc t tng, hc
thuyt tn gio, chnh tr v php l.
Xt v cc hc thuyt tn gio, t tng v quyn con ngi t lu
c thm nhun trong gio l ca hu ht cc tn gio trn th gii.
Trn thc t, trong s nhng ti liu c cho l c xa v ton din
nht xt v t tng quyn con ngi m nhn loi cn gi li c cho
n ngy nay; ngoi o lut Hammurabi v b Vn tuyn Nho gio
(Lun ng), cc ti liu cn li u l nhng kinh in ca tn gio, bao
gm: Kinh V ca o Hinu n , Kinh Pht ca o Pht;
Kinh Thnh ca o Thin cha v Kinh Kran ca o Hi.
Xt v cc hc thuyt chnh tr, php l, vo th k th XXIV trc
Cng nguyn, vua Symer s dng khi nim "t do" bo v nhng
b go, tr m ci trc nhng hnh vi bo ngc ca nhng k c giu
c v th lc trong x hi; cn nhip chnh quan ngi Hy Lp La M
l Arokhont Salon, ngay t th k XI trc Cng nguyn ban b mt
o lut trong xc nh mt s kha cnh ca dn ch v quy nh
mt s quyn ca cc cng dn t do trong mi quan h vi cc quan li
nh nc. Cng trong thi k La M c i, khi m ng thi vi nhng
yu t dn ch din ra s tn bo khng khip ca ch n l: "Trc
Crng, Antigone ni n quyn khng khut phc v trc nhng
ngi n l, Spartacuse ni v quyn chng li p bc"1. Nhng t
tng v s bnh ng v t do gia cc c nhn trong x hi sau
c khi qut bi Protagoras (490 420 TCN) v cc nh trit hc
thuc trng phi ngu bin Sophism trong mt nhn nh ni ting:
"Thng to ra mi ngi u l ngi t do, khng ai t nhin bin
thnh n l c"2.
Jacques Mourgon, Quyn con ngi, sd,.tr.37.
Dn theo Quyn con ngi v lut quc t v quyn con ngi, sd, tr.9.
51
Trong thi k Trung c chu u, t do ca con ngi b hn ch

mt cch khc nghit do c s cu kt gia vng quyn ca ch
phong kin v thn quyn ca nh th Thin cha gio. Tuy nhin,
chnh s khc nghit dn n s xut hin cc vn kin php l
ni ting v nhn quyn ca nhn loi vo cui thi k ny, m in
hnh trong s l Hin chng Magna Carta do vua John ca nc
Anh ban hnh nm 1215. Hin chng khng nh mt s quyn con
ngi, c th nh: quyn s hu, tha k ti sn; quyn t do bun bn
v khng b nh thu qu mc; quyn ca cc ph n go chng c
quyt nh ti hn hay khng; quyn c xt x ng n v c
bnh ng trc php lut...Quan trng hn, bn Hin chng ny
(c coi l mt trong nhng vn bn php lut u tin ca nhn loi)
cp c th n vic tit ch, kim sot quyn lc ca nh nc
bo v cc quyn ca cng dn, m biu hin c th hai quy phm m
hin vn l nn tng trong cc c ch bo v nhn quyn trong thi i
ngy nay, l: lut bo v ngi dn trc nhng hnh ng bt gi,
giam cm hay kt n tri php lut ca cc c quan cng quyn (hay
cn gi l lut bo thn - habeas corpus), v hnh x ng php lut,
tn trng tt c cc quyn hp php ca cng dn (due process of law).
Thi k Phc hng chu u l giai on pht trin rc r ca cc
t tng, hc thuyt v quyn con ngi. Ti y, trong cc th k
XVII-XVIII, nhiu nh trit hc m tiu biu nh Thomas Hobbes
(15881679), John Locke (1632-1704), Thomas Paine (17311809),
Georg Wilhelm Friedrich Hegel (1770-1831), John Stuart Mill (18061873), Henry David Thoreau (1817-1862)... a ra nhng lun gii v
rt nhiu vn l lun c bn ca quyn con ngi, c bit l v cc
quyn t nhin v quyn php l.
Nhng t tng trit hc v quyn con ngi chu u thi k Phc
hng c nh hng quan trng n s ra i ca nhng vn bn php
lut v quyn con ngi nhiu quc gia ca chu lc ny, c bit l hai
cuc cch mng ni ting th gii n ra vo cui nhng nm 1700 M v
Php. Hai cuc cch mng ny c nhng tc ng rt to ln vo s pht
trin ca t tng v qu trnh lp php v quyn con ngi khng ch
hai nc M v Php m cn trn ton th gii.
52
Trong cuc cch mng th nht, mi ba thuc a Bc M

tuyn b c lp vi ch Anh vo nm 1776, thng qua mt vn bn c
tn l Tuyn ngn c lp, trong khng nh rng: "Mi ngi sinh ra
u bnh ng. To ho cho h nhng quyn khng ai c th xm phm
c, trong nhng quyn c quyn c sng, quyn t do v quyn
mu cu hnh phc"1. Tuyn ngn c lp 1776 ca nc M c th coi l
s xc nhn chnh thc u tin trn phng din nh nc v quyn con
ngi. nh gi v vn kin ny, Cc Mc cho rng, nc M l ni
ln u tin xut hin tng v nn cng ho dn ch v i, ni
tuyn b bn tuyn ngn u tin v quyn con ngi.
Trong cuc cch mng th hai, nhn dn Php, m ch yu l th
thuyn, tr thc v mt s th dn, ng ln lt ch phong kin,
thnh lp nn cng ho u tin vo nm 1789, ng thi cng b bn
Tuyn ngn v nhn quyn v dn quyn ni ting ca nc Php. iu
1 bn Tuyn ngn ny khng nh: Ngi ta sinh ra v sng t do v
bnh ng v cc quyn1 ... Khng dng li nhng nguyn tc nh
Tuyn ngn c lp 1776 ca nc M, Tuyn ngn v nhn quyn v
dn quyn 1789 xc nh mt lot quyn c bn ca con ngi nh
quyn t do v bnh ng, quyn s hu, quyn c bo m an ninh
v chng p bc, quyn bnh ng trc php lut, quyn khng b bt
gi tri php, quyn c coi l v ti cho n khi b chng minh l
phm ti, quyn t do t tng, t do tn ngng, quyn t do ngn
lun, quyn tham gia kin vo cng vic nh nc.., ng thi cp
n nhng bin php c th nhm bo m thc hin cc quyn ny2 .
21
22
Ch trong vng 35 nm (t 1795 n 1830), hn 70 bn Hin php

mang du n ca nhng lun im trong bn Tuyn ngn v nhn
quyn v dn quyn 1789 c thng qua chu u. iu cho
thy nhng t tng v quyn con ngi thm thu mt cch nhanh
chng v gy ra nhng bin ng x hi rt to ln chu lc ny. N
cng chng t rng, giai cp t sn nhn thy, nm ly v tn dng
trit quyn con ngi nh mt v kh hu hiu trong cuc u tranh

ginh quyn lc vi giai cp phong kin.
Tuy nhin, quyn con ngi ch thc s ni ln nh mt vn tm
quc t t nhng nm u ca th k XIX, cng vi cuc u tranh nhm
xo b ch n l v bun bn n l din ra rt mnh m v lin tc ti tn
cui th k v phong tro u tranh i ci thin iu kin sng cho
ngi lao ng v bo v nn nhn trong cc cuc xung t v trang trn th
gii. Vo nm 1864, Hi ngh ngoi giao quc t u tin hp Ginev
(Thy s) thng qua Cng c v ci thin iu kin ca ngi b thng
trong cc cuc chin tranh trn b (Cng c Ginev th I). Nm 1899,
Hi ngh ho bnh quc t hp La Hay (H Lan) thng qua Cng c v
cc lut l v tp qun trong chin tranh. y l nhng vn kin u tin ca
lut nhn o quc t ngnh lut m tuy ch gii hn trong vic bo v
nhng nn nhn chin tranh trong hon cnh xung t v trang, nhng
cha ng nhng gi tr v quy phm c quan h cht ch vi lut nhn
quyn quc t giai on sau ny.
Vo nhng nm u ca th k XIX, Hi quc lin v T chc Lao
ng quc t c thnh lp1 nng nhn thc v cc hot ng v quyn
con ngi ln mt mc mi. Trong iu l ca mnh, T chc Lao ng
quc t khng nh, ho bnh trn th gii ch c th thnh hin thc nu
bo m c cng bng x hi cho tt c mi ngi. Trong Tho c ca
Hi quc lin, cc nc thnh vin tuyn b chp nhn ngha v bo
m, duy tr s cng bng v cc iu kin nhn o v lao ng cho
n ng, ph n v tr em cng nh bo m s i x xng ng vi
nhng ngi bn x ti cc thuc a ca h. Cng trong thi k ny,
mt lot vn kin khc ca lut nhn o quc t c thng qua
trong Hi ngh La Hay1 , ti cc Hi ngh ca Hi Ch Thp quc t
(ICRC)2 v ca Hi Quc lin3 , b sung nhng bo m rng ri hn
vi cc quyn con ngi trong hon cnh chin tranh v xung t v
trang.
23
24
1 Xem Tuyn ngn c lp ca Hp chng quc Hoa K, Li ni u, trong T tng v quyn

con ngi Tuyn tp t liu th gii v Vit Nam, Nxb Lao ng X hi, 2011, tr.114.
1 Xem Tuyn ngn nhn quyn v dn quyn Php, trong T tng v quyn con ngi
Tuyn tp t liu th gii v Vit Nam, Nxb Lao ng X hi, 2011, tr.118.
Ti liu trn, cc iu t 6 n 17.
Ti Hi ngh ny, nm 1906 thng qua Cng c Ginev th I sa i, m rng phm

vi bo h cc nn nhn trong cc nn nhn trong cc cuc chin trn t lin v trn bin.
Nm 1929, Hi ngh ca t chc ny hp ti Ginev thng qua Cng c Ginev th

II v i x vi t binh.
53
25
Nm 1933, t chc ny thng qua Ngh nh th v cm s dng hi cay ngt v hi c.
54
Cuc Cch mng v sn u tin trn th gii n ra nc Nga vo

thng 10 nm 1917 m ra mt chng mi trong lch s chnh tr
quc t, ng thi to ra nhng bin chuyn quan trng trong t tng
v thc tin v quyn con ngi. Cng vi s pht trin mnh m ca
h thng cc nc x hi ch ngha trong nhng thp k 1940 n 1980
ca th k trc, cc quyn kinh t, x hi, vn ha c cao, v c
bit, cc quyn c lp v t quyt ca cc dn tc c c v. y l
nhng quyn con ngi m trc khng hoc t c cp trn
cc din n quc t.
Sau Chin tranh Th gii th II, vic Lin hp quc ra i, thng
qua Hin chng (24/10/1945), Tuyn ngn ton th gii v quyn con
ngi (10/12/1948) v hai cng c quc t v cc quyn dn s, chnh
tr v kinh t, x hi, vn ha (nm 1966) chnh thc khai sinh ra
ngnh lut quc t v quyn con ngui, t nn mng cho vic to dng
mt nn vn ho quyn con ngi - nn vn ho mi v chung ca mi
dn tc - trn tri t. Mc d ngay sau khi Lin hp quc c thnh
lp cho n cui thp k 1970, cuc Chin tranh Lnh trn th gii
phn no nh hng n nhng n lc quc t trn lnh vc ny, song
cho n ngy nay, mt h thng hng trm vn kin quc t v quyn
con ngi c thng qua, mt c ch quc t v bo v v thc y
quyn con ngi c hnh thnh bin quyn con ngi thnh
mt trong cc yu t chnh chi phi cc quan h quc t.
Hi ngh th gii v quyn con ngi nm 1993 nh du mt
bc ngot trong nhng n lc thc y cc quyn con ngi trn th
gii sau nhng tr tr thi k Chin tranh Lnh1 . Hi ngh khng
nh mi lin h khng th tch ri gia dn ch, pht trin v quyn
con ngi, cng nh gia cc quyn con ngi v dn s, chnh tr v
kinh t, x hi, vn ha. Hi ngh thit lp mt khun kh mi cho
vic i thoi, hp tc v phi hp ca cng ng quc t trong lnh vc
quyn con ngi2 m cho php thc y mt cch thc s hiu qu cc
quyn con ngi tt c cc cp a phng, quc gia, khu vc v
quc t. Ti hi ngh ny, cc i biu nht tr thng qua Tuyn b

Vin km theo Chng trnh hnh ng chung v quyn con ngi vi
nhng mc tiu c th v nhng bin php mi thc y v bo v
cc quyn ca ph n, tr em, ngi bn a, cng nh tng cng
nng lc ca h thng Lin hp quc trong vic gim st s tun th cc
chun mc quc t v quyn con ngi trn th gii
Sau Hi ngh Vin, nhng pht trin ln trn lnh vc quyn con
ngi phm vi quc t bao gm vic thnh lp cc ta n hnh s quc
t lm thi v thng trc xt x cc ti c chin tranh, ti c chng
nhn loi, ti dit chng v ti xm lc,1 v c bit l vic thnh lp
Hi ng Lin hp quc v quyn con ngi (nm 2006, thay th cho
y ban ca Lin hp quc v quyn con ngi trc ). Nhng pht
trin mi ny lm cho cuc u tranh v quyn con ngi thc s
pht trin trn phm vi ton cu vi c s php l vng chc, c m
rng khng ngng c v ni dung v mc bo m. Song song v lm
nn tng cho tin trnh pht trin , dng t tng, l thuyt v quyn
con ngi cng ngy cng c cng c v pht trin, i su lm r
nhng kha cnh thc tin ca quyn con ngi, bin quyn con ngi
tr thnh mt trong nhng khi nim c cp, chp nhn v c v
mt cch rng khp, thng xuyn v nng nhit nht trong i sng
hin nay ca nhn loi.
27
Di y l mt s s kin, vn kin nh du s pht trin ca t

tng v quyn con ngi ca nhn loi t trc n nay.
26
Thi gian
1789 TCN
1200 TCN
570 TCN
586-456 TCN
479-421 TCN
Bao gm To n xt x cc c nhn b truy t v nhng hnh vi vi phm nghim trng lut nhn
o quc t xy ra lnh th Nam T c thnh lp nm 1993; To n xt x cc c nhn b truy t
v ti dit chng v nhng hnh vi vi phm nghim trng lut nhn o quc t xy ra trn lnh
th Ruana v lnh th ca mt s nc lng ging thnh lp nm 1994; Ta n c bit v Xira
Ln thnh lp nm 2002; To n Hnh s quc t (thng trc) thnh lp nm 2002 v Ta n
xt x nhng k phm ti c dit chng Campuchia thnh lp nm 2008.
1
Hi ngh ny ghi du mt k lc v s quan tm ca cng ng quc t, vi khong 7.000

i biu i din cho cc quc gia, cc t chc quc t, t chc phi chnh ph, cc nh nghin
cu v nh hot ng quyn con ngi t khp ni trn th gii, trong c 800 i biu
ca cc t chc phi chnh ph. Ngun: OHCHR (http://www.unhchr).
2
Din vn b mc ca Tng th k Lin hp quc, ngun OHCHR (http://www.unhchr).
1
55
S kin, vn kin
B lut Hammurabi
Kinh V
Lut ca Cyrus i
Kinh Pht
Lun ng ca Khng t
56
7-1 TCN
610-612
1215
1689
1776
1789
Kinh Thnh
Kinh Kran
i hin chng Magna Carta (Anh)
Lut v Quyn (Anh); Hai kho lun v
chnh quyn ca John Locke;
2006
Ci t b my quyn con ngi ca Lin

hp quc, thay th y ban quyn con
ngi bng Hi ng quyn con ngi
2.5.2. Cc th h quyn con ngi
Tuyn ngn c lp (M);
Lin quan n lch s pht trin ca quyn con ngi, c th chia
Tuyn ngn quyn con ngi v quyn

cng dn (Php)
cc quyn thnh ba th h (generations of human rights). Ngi a
B lut v cc quyn (10 tu chnh n u

tin ca hin php) (M)
Karel Vasak. Mc d l lun ca Vasak bt ngun v phn nh lch s
ra tng ny (vo nm 1977) l mt nh lut hc ngi Czech tn l

pht trin ca t tng v php lut v quyn con ngi chu u,
1791
Cc quyn ca con ngi ca Thomas Pain
1859
Bn v t do ca John Stuart Mill
c th khi qut nh sau:
1863-1864
y ban Ch Thp quc t c thnh

lp, Cng c Ginev ln th I c
thng qua, m u cho ngnh lut nhn
o quc t
1917
Cch mng thng mi Nga
quyn sng, quyn t do t tng, t do tn gio tn ngng, t do biu
1919
Hi quc lin v T chc Lao ng th gii

(ILO) c thnh lp
chng vn c nhng ngha trong vic nghin cu v lch s pht trin

ca quyn con ngi ni chung trn th gii. L lun ca Karel Vasak
Th h th nht: Cc quyn dn s, chnh tr
Th h ny bao gm cc quyn v t do c nhn, tiu biu nh
t, quyn c bu c, ng c, quyn c xt x cng bng. Cc
quyn ny gn lin vi t do c nhn mt phm tr m gc nht
nh, mang tnh i trng vi phm tr quyn lc ca Nh nc. Mc
1945
Lin hp quc ra i, thng qua Hin

chng Lin hp quc
ch ca th h quyn ny v c bn l hn ch, ngn chn s lm
1948
Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi
t pha cc quan chc v c quan nh nc.
1966
Cng c quc t v cc quyn chnh tr,

dn s v Cng c v cc quyn kinh t,
x hi v vn ha
1968
Hi ngh th gii v quyn con ngi ln

th nht ti Thran (Iran)
1993
Hi ngh th gii v quyn con ngi ln

th hai ti Vin (o), thng qua Tuyn b
Vin v Chng trnh hnh ng
2002
Quy ch Rma c hiu lc, Ta n hnh s

quc t (thng trc) c thnh lp
57
quyn v s ty tin xm hi n cuc sng t do ca c nhn con ngi

Xt trn cc phng din chnh tr v lch s, s pht trin ca th
h quyn con ngi th nht gn lin vi cuc u tranh ca giai cp t
sn lt ch phong kin. Cc quyn thuc th h ny v bn cht
chnh l nhng t tng v cc quyn t nhin c hnh thnh v c
c v trc v trong cc cuc cch mng t sn chu u, sau c
ghi nhn trong cc vn bn php lut v quyn cng dn ca cc nh
nc t sn. Cng vi h thng quyn con ngi ni chung, cc quyn
dn s, chnh tr c chnh thc php in ha trong lut quc t k t
sau Chin tranh th gii ln th hai, c bit vi vic Lin hp quc
thng qua Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi v Cng c
quc t v cc quyn dn s, chnh tr nm 1966.
58
Trong thi k Chin tranh Lnh, cc quyn dn s, chnh tr l

trng tm trong cuc vn ng v quyn con ngi ca phe cc nc
TBCN (tuy nhin, iu ny khng c ngha l cc nc XHCN lun phi
i v ph nhn cc quyn dn s, chnh tr).1 iu ny bt ngun t
thc t l mt s quyn dn s, chnh tr, c th nh quyn s hu t
nhn v ti sn, quyn t do ngn lun, bo ch, t do tn ngng, tn
gio...t lu c coi l nhng gi tr nn tng, bt kh xm phm
trong i sng v nn vn ha nhiu nc t bn.
Th h th hai: Cc quyn kinh t, x hi, vn ha
Th h quyn con ngi th hai hng vo vic to lp cc iu
kin v s i x bnh ng, cng bng cho mi cng dn trong x hi.
Chng c xng v vn ng mnh m t cui th k XIX, v bt
u c quan tm bi mt s chnh ph k t sau Chin tranh th gii
ln th nht. Cc quyn tiu biu thuc v th h quyn ny bao gm:
quyn c vic lm, quyn c bo tr x hi, quyn c chm sc y
t, quyn c nh ...
ng lc chnh thc y s hnh thnh ca th h quyn con ngi
th hai c cho l t cuc khng hong ca x hi t bn vo cui th
k XIX u th k XX, dn ti tnh cnh khn kh ca giai cp cng
nhn v cc tng lp nhn dn lao ng. Trong bi cnh , nhng
ngi theo ch ngha t do mi a ra tng ci t cc x hi t
sn nhm gim bt nhng bt cng x hi v khong cch gia ngi
giu v ngi ngho. Do tc ng ca cuc u tranh ny, mt s nh
nc t sn ban hnh nhng chnh sch v phc li x hi ci
thin i sng ca ngi dn. Mt v d in hnh trong s l chnh
sch x hi ca th tng c Bismarck. Trn c s Tuyn ngn Keider
(1881), nc c di s lnh o ca Bismarck thit lp mt h
thng bo tr x hi thng nht trn ton quc m trng tm l bo
him x hi. T nm 1919, Hin php ca nc ny quy nh quyn
c bo him x hi trong cc trng hp gi yu, bnh tt...
C hai s kin tc ng ht sc quan trng n s pht trin ca
th h quyn con ngi th hai. S kin th nht l s ra i ca Nh
1
Xem Tuyn ngn quc t nhn quyn 1948 Sd.
nc x hi ch ngha u tin trn th gii nc Nga X vit - vo

nm 1917. Ngay t Hin php 1918, nc Nga X vit ghi nhn cc
quyn kinh t, vn ha, x hi c bn ca con ngi nh quyn c vic
lm, quyn hc tp, quyn c chm sc y tCc quyn ny tip tc
c khng nh, m rng v b sung, tr thnh mt trong nhng ni
dung chnh ca cc Hin php nm 1924, 1936, 1977 ca Lin X
(tng t l trong hin php ca cc nc XHCN ny). S kin th hai
l vic thnh lp hai t chc lin chnh ph quc t ln l Hi Quc lin
v T chc Lao ng quc t. Nh nu phn trn, hai t chc ny,
c bit l T chc Lao ng quc t, gp phn quan trng trong vic
thc y cc quyn v lao ng, vic lm ca ngi lao ng.
Cng vi h thng quyn con ngi ni chung, cc quyn kinh t,
x hi v vn ho c chnh thc php in ha trong lut quc t k
t sau Chin tranh th gii ln th hai, vi vic Lin hp quc thng
qua Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi nm 1948 v c bit
l Cng c quc t v cc quyn kinh t, vn ho, x hi nm 1966.
Trong vn ny, s ng gp ca h thng cc nc x hi ch ngha
l ht sc to ln. Chnh do s u tranh kin quyt v kin tr ca phe
cc nc x hi ch ngha m ng u l Lin X trn din n Lin
hp quc trong thi k Chin tranh Lnh buc khi cc nc t bn
ch ngha phi nhng b, dn n vic i hi ng Lin hp quc
thng qua c hai cng c v cc quyn dn s, chnh tr v cc quyn
kinh t, x hi, vn ha cng vo nm 1966 m hin ng vai tr l
hai iu c nn tng ca lut nhn quyn quc t1.
Th h quyn con ngi th ba
Th h ny bao gm cc quyn tiu biu nh quyn t quyt dn
tc (right to self-determination); quyn pht trin (right to
evelopment); quyn vi cc ngun ti nguyn thin nhin (right to
natural resources); quyn c sng trong ho bnh (right to peace);
quyn c sng trong mi trng trong lnh (right to a healthy
environment)Danh mc cc quyn thuc th h quyn ny vn ang
c b sung, trong nhng quyn c cp gn y bao gm:
59
Xem Tuyn ngn quc t nhn quyn 1948 Sd.
60
quyn c thng tin v cc quyn v thng tin (right to communicate;

communication rights); quyn c hng th cc gi tr vn ha
(right to participation in cultural heritage)Nhng vn kin c bn
phn nh th h quyn ny bao gm: Tuyn ngn v bo m c lp
cho cc quc gia v dn tc thuc a, 1960; hai Cng c quc t v cc
quyn dn s, chnh tr v v cc quyn kinh t, x hi, vn ho, 1966
(iu 1); Tuyn b v quyn ca cc dn tc c sng trong ho bnh,
1984; Tuyn b v quyn pht trin, 1986
Xt v tnh cht, th h quyn con ngi th ba l s trung ha ni
dung ca c hai nhm quyn dn s, chnh tr v quyn kinh t, x hi, vn
ha, song t chng trong nhng bi cnh mi v trong khun kh cc
quyn ca nhm. V tnh php l, ngoi tr mt s quyn nh quyn t
quyt dn tc, hu ht cc quyn trong th h th ba cha c php in
ha bng cc iu c quc t, m mi ch c cp trong cc tuyn b,
tuyn ngn (cc vn kin lut mm (soft law) khng c hiu lc rng
buc v php l). Tnh php l v tnh hin thc ca hu ht cc quyn
trong th h ny hin vn ang l ch gy tranh ci.
2.6. PHN LOI QUYN CON NGI

Do quyn con ngi c phm vi v ni dung rt rng nn thng
c chia ra thnh cc nhm theo nhng tiu ch khc nhau. Vic phn
loi nh vy cho php nhn nhn r hn c im, tnh cht, v nhng yu
cu c th trong vic bo m mi loi quyn con ngi. Tuy nhin phn
loi ch nhm mc ch nghin cu v thc thi, ch khng nhm xp loi
theo th t u tin hay tm quan trng ca cc quyn con ngi, bi nh
cp phn trn, vic bo m tt c cc quyn con ngi u nm
trong mi lin h mt thit, tc ng ln nhau v u phi coi trng nh
nhau. Thc t cho thy, mi s hn ch v t do c nhn (cc quyn dn s,
chnh tr) u s lm suy yu s pht trin mi mt ca quc gia v do
lm gim mc hng th cc quyn v kinh t, vn ho, x hi ca
ngi dn. Trong khi , s ngho nn v cc iu kin kinh t, vn ho, x
hi chc chn lm tn hi n kh nng v mc tham gia ca ngi dn
vo i sng chnh tr ca t nc. Ni cch khc, vic bo m tt cc
quyn dn s, chnh tr s thc y s hng th cc quyn kinh t, x hi,
vn ho v ngc li.
61
V vn trn, Philip Aston - mt nh nghin cu ni ting v lnh

vc ny - pht biu rng: Do tt c cc quyn con ngi u l cn
thit v ct yu nn khng c coi quyn no quan trng hn quyn
no1 . Theo mt nh nghin cu khc th nhng u tin (trong vic thc
hin quyn con ngi) nu nh l cn thit, th cn phi c xc nh
ph hp vi nhng khi nim v nguyn tc ct li trn lnh vc ny
(chng hn nh nguyn tc khng phn bit i x, nguyn tc bnh
ng v tham gia)2 .
28
29
2.6.1. Phn loi theo lnh vc

Theo cc lnh vc ca i sng nhn loi, quyn con ngi c
phn thnh hai nhm chnh: cc quyn dn s, chnh tr v cc quyn
kinh t, x hi, vn ha. y cng l cch phn chia c s dng khi
son tho hai cng c quc t c bn v quyn con ngi ca Lin hp
quc nm 1966 (Cng c v cc quyn chnh tr, dn s v Cng c v
cc quyn kinh t, x hi v vn ho).
Ty theo nhu cu nghin cu, cng c th chia ra thnh nm nhm
nh hn (gm cc quyn dn s, chnh tr, kinh t, x hi v vn ha),
trong cc quyn dn s thng thng bao gm quyn sng; quyn bt
kh xm phm v thn th, danh d, nhn phm; quyn t do i li; cc
quyn v ti sn...); cc quyn chnh tr bao gm quyn bu c, quyn ng
c, quyn tham gia qun l x hi...; cc quyn kinh t bao gm quyn
c hng mc sng thch ng; quyn t do kinh doanh; quyn lao
ng...; cc quyn x hi bao gm quyn c hng an sinh x hi...; v
cc quyn vn ho bao gm quyn c gio dc, quyn c tham gia v
hng th i sng vn ho...). Tuy nhin, cn lu l s phn chia cc
quyn con ngi thnh cc nhm ch mang tnh cht tng i, bi l mt
s quyn c th c xp vo nhiu hn mt nhm.
mc nht nh, cch phn loi cc quyn con ngi thnh hai
nhm quyn dn s, chnh tr v kinh t, x hi, vn ha xut pht t
nhn thc cho rng c s khc nhau v c im v nhng yu cu
1 Alston, Philip (2005), "Ships Passing in the Night: The Current State of the Human Rights
and Development Debate seen through the Lens of the Millennium Development Goals",
Human Rights Quarterly. Vol. 27 (No. 3), tr.807.
2 Ball, Olivia; Gready, Paul (2007), The No-Nonsense Guide to Human Rights, New
Internationalist. ISBN 1-904456-45-6, tr.42.
62
trong bo m hai nhm quyn ny. C th, nhn thc chung cho rng
vic hin thc ha cc quyn dn s, chnh tr l mang tnh tc thi
(immediate). Bi v trn thc t vic bo m cc quyn ny khng i
hi phi tiu tn nhiu ngun lc vt cht, do bt c quc gia no,
giu hay ngho, u c th tin hnh c ngay. Trong khi , vic hin
thc ha cc quyn kinh t, x hi, vn ha c th dn dn, tng bc
(progressive realization) tng ng vi ngun lc sn c ca quc gia.
iu ny l bi trn thc t vic thc thi cc quyn trong nhm ny i
hi phi tiu tn rt nhiu nhn lc, vt lc vt qu kh nng hin ti
ca nhng quc gia ngho.
thc thi ngha v ca cc quc gia thnh vin Cng c1. Khi nim cc
ngha v c bn ti thiu sau c c th ha trong vn kin c tn
gi l Cc nguyn tc Limburg (the Limburg Principles)1 - c thng
qua ti mt hi ngh gm cc chuyn gia v quyn con ngi t chc
i hc tng hp Limburg (Maastricht, H Lan) v cc thnh vin ca y
ban v cc quyn kinh t, x hi, vn ha. Theo vn kin ny, cc quc gia
s b coi l vi phm ngha v theo ICESCR trong cc trng hp:
- Khng thc hin cc bin php c quy nh bo m thc
hin cc quyn trong cng c.
- Khng nhanh chng xa b cc tr ngi vi vic bo m cc
quyn m theo cng c cn phi xa b ngay.
Tuy nhin, trn thc t, vic bo m c hai nhm quyn dn s,

chnh tr v kinh t, x hi, vn ha u c tnh cht ch ng v th
ng. V vy, vic xc nh mt nhm quyn no hon ton l th ng
v nhm kia hon ton ch ng c th nh hng n vic hin thc
ha cc quyn trn thc t. V d, chm dt vic tra tn, i x tn
bo, v nhn o vi nhng ngi b giam gi (mt quyn con ngi v
dn s), mt quc gia khng th ch th ng trong hnh ng, m phi
ch ng ra cc k hoch v thc thi cc bin php nh sa i cc
quy nh php lut c lin quan, tuyn truyn, gio dc, tp hun cho
quan chc thc thi php lut
Ngoi ra, lin quan n s khc bit gia hai nhm quyn, c quan
im cho rng, ch cc quyn dn s chnh tr mi l cc quyn thc
cht, v ni hm ca cc quyn ny r rng nn c th phn nh ng
sai (justiciable), hay ni cch khc l c th mang ra phn x cc ta
n. Trong khi , cc quyn kinh t, x hi, vn ha khng phi l
nhng quyn thc cht v chng c ni hm khng r rng nn khng
th phn nh ng sai (non-justiciable), hay ni cch khc, cc ta n
khng th phn x nhng co buc vi phm quyn ny.
Tuy nhin, nhn nh k trn v cc quyn kinh t, x hi, vn ha
cng khng cn ph hp. C th, lin quan n tnh m h v khng
th phn nh ng sai ca cc quyn ny, y ban v cc quyn kinh t,
x hi, vn ha (c quan gim st Cng c quc t v cc quyn kinh
t, x hi, vn ha - ICESCR) a ra khi nim v nhng ngha v
c bn ti thiu minimum core obligations lm tiu ch nh gi vic
- Khng t chc thc hin ngay cc quyn m cng c yu cu

phi thc hin ngay.
- Ch khng bo m cc tiu chun ti thiu c cng ng
quc t chp thun trong iu kin c th bo m c.
- a ra hn ch vi mt quyn c ghi nhn trong cng c
m khng ph hp vi quy nh ca cng c.
- Tr hon hoc nh ch vic bo m mt quyn, tr khi vic
ph hp vi nhng gii hn cho php trong cng c hoc do
thiu ngun lc.
- Khng np bo co quc gia v vic thc hin cng c ln y
ban gim st.
Ngoi ra, cn thy rng cc quyn kinh t, x hi, vn ha c gi tr
thc cht v c nhng tiu ch cc c quan ti phn c th xem xt x l
nhng vi phm cc quyn ny. y ban v cc quyn kinh t, x hi, vn ha
xc nh nhng vi phm sau y hon ton c th c em ra xem xt
ti cc c quan ti phn2:
- S phn bit i x trong vic hng th cc quyn
(iu 3 ca ICESCR).
1 Xem Bnh lut chung s 3 (General Comment No.3) ca y ban v cc quyn kinh t, x
hi, vn ha, thng qua ti phin hp ln th 5 nm 1990 ca y ban, bn ting Anh ti:
http://www2.ohchr.org/english/bodies/cescr/comments.htm.
Xem bn ting Anh ca vn kin ny ti http://www.escr-net.org/resources
Bnh lut chung s 3 (General Comment No.3) ca y ban v cc quyn kinh t, x hi, vn
ha, Sd.
63
64
- Vi phm cc nguyn tc v tr cng thch ng v bnh ng,

c bit l nguyn tc tr cng nh nhau cho cc cng vic nh
nhau m c th do nam gii v ph n thc hin (iu 7).
- Quyn c thnh lp cc nghip on v quyn c nh
cng (iu 8).
- Vic bo v tr em khi b bc lt v kinh t v x hi (iu 10).
- Vic thc hin gio dc tiu hc ph cp min ph v bt buc
(iu 13 Khon 2).
- Quyn ca cc bc cha m c chn trng cho con ci h v
c gio dc o c v tn gio cho con ci ty theo c tin
ca h (iu 13 Khon 3).
- Quyn c thnh lp v qun l cc c s gio dc (iu 13
Khon 4).
-
T do nghin cu khoa hc v hot ng sng to (iu 15).
2.6.2. Phn loi theo ch th ca quyn

Do ch th chnh ca quyn con ngi l cc c nhn nn khi ni
n quyn con ngi v c bn l ni n cc quyn c nhn
(individual rights). D vy, bn cnh cc c nhn, ch th ca quyn
con ngi cng bao gm cc nhm x hi nht nh, v bi vy, bn
cnh cc quyn c nhn, ngi ta cn cp cc quyn ca nhm
(group rights).
Nu nh quyn c nhn c hiu l cc quyn thuc v mi c
nhn, bt k h c hay khng l thnh vin ca bt k mt nhm x hi
no, v vic hng th cc quyn ny l ty thuc ch ca mi c nhn
th ngc li, quyn ca nhm c hiu l nhng quyn c th,
chung ca mt tp th hay mt nhm x hi nht nh, m c
hng th cc quyn ny cn phi l thnh vin ca nhm, v i khi
cn phi thc hin cng vi cc thnh vin khc ca nhm (v d nh:
quyn c bo tn t ai truyn thng ca cc dn tc bn a, hay
nh quyn t quyt ca cc dn tc...)1 .
30
Tuy nhin, cn hiu l khng phi tt c cc quyn ca nhm u

i hi phi thc hin bng cch thc tp th, m c th c thc hin
V cc quyn ny, xem iu 27 ICCPR v Tuyn b ca Lin hp quc v quyn ca nhng
ngi thuc cc nhm thiu s v dn tc, chng tc, tn gio v ngn ng nm 1992.
65
c vi t cch tp th hoc c nhn. n c, mt thnh vin ca mt

dn tc thiu s c th cng vi cng ng mnh yu cu c bo m
cc quyn v s dng ting ni, ch vit ca dn tc mnh trn cc
phng tin truyn thng, nhng ng thi c th mt mnh thc hin
quyn chung ca dn tc thiu s l c ni ting ni hay mc trang
phc ca dn tc .
Khi nim quyn ca nhm cn c m rng ch cc quyn
ca mt dn tc (peoples rights) c th nh quyn t quyt dn tc,
quyn c bo tn ti nguyn v t ai truyn thng ca cc dn tc
bn a1.
C quan im cho rng, quyn ca nhm khng thc s l cc quyn
con ngi, theo h bi l: Th nht, cc quyn ca nhm khng phi l
nhng quyn p dng cho mi thnh vin ca nhn loi, do khng ph
hp vi tnh cht ph qut ca quyn con ngi. Th hai, vic quy nh
cc quyn c th cho mt nhm nht nh l i ngc vi nguyn tc c
bn ca lut nhn quyn quc t, l tt c cc quyn con ngi c p
dng mt cch bnh ng vi tt c mi ngi, khng phn bit dn tc,
chng tc, sc tc, mu da, gii tnh, tn gio, tui, ngn ng, xut
thn, quan im chnh trv bt k yu t no khc. Tuy nhin, y s
bnh ng v quyn khng ng ngha vi vic co bng cc quyn cho mi
ch th (bnh ng hnh thc) - iu m trn thc t chnh l bt bnh
ng. Bnh ng v quyn c ngha l mi thnh vin trong cng ng
nhn loi u c c hi c hng cc quyn nh nhau trong nhng iu
kin, hon cnh, nng lc sn c nh nhau. Nh vy, cc nhm x hi phi
chu nhng thit thi v c xut pht im thp hn xng ng v cn
thit c hng cc quyn c th (cc quyn ca nhm) c th t
c s bnh ng thc cht vi cc nhm khc trong vic hng th cc
quyn con ngi. Lin quan n vn ny, trong Tuyn b Vin v
Chng trnh hnh ng thng qua ti Hi ngh th gii v quyn con
ngi ln th hai, quyn ca cc nhm nh ph n, tr em, ngi thiu s,
ngi bn a,v.v.. c cao v c xc nh l cc quyn con
ngi. Xt phm vi rng hn, quyn ca hu ht cc nhm x hi, bao
1 V cc quyn ny, xem iu 1 ca c ICCPR v ICESCR; Cng c s 189 ca ILO v cc
dn tc bn a v Tuyn b ca Lin hp quc v trao tr c lp cho cc nc v dn tc
thuc a nm 1960
66
gm ph n, tr em, ngi thiu s, ngi bn a, ngi khng quc tch,

ngi lao ng di tr, ngi sng chung vi HIV/AIDS, ngi b tc t
do, ngi cao tui,v.v.. u c ghi nhn trong cc vn kin quc t v
quyn con ngi, di cc hnh thc iu c hoc tuyn b, khuyn
ngh...Bi vy, c th khng nh rng, cc quyn ca nhm cng chnh l
quyn con ngi.
Mc d nhn chung cc quyn c nhn v quyn ca nhm h tr, b
sung cho nhau, song cng c trng hp mu thun nhau. n c, mt c
nhn l thnh vin ca mt cng on c th mong mun k kt hp ng
lao ng di danh ngha c nhn thay cho vic cng vi cc thnh vin
khc ca cng on tin hnh m phn vi ngi s dng lao ng k
kt mt tha c tp thTrong nhng trng hp nh vy, vic theo ui
cc quyn c nhn c th lm tn hi n quyn ca nhm v ngc li.
iu ny cho thy s cn thit v tm quan trng ca vic nghin cu tm
ra cc bin php gii quyt cc xung t c th xy ra, lm hi ho cc
quyn ca nhm v quyn c nhn.
2.6.3. Phn loi theo mt s tiu ch khc
Ngoi hai tiu ch k trn, i khi cc quyn con ngi cn c
phn loi theo mt s tiu ch khc, c th nh sau:
- Quyn t nhin (natural rights) v quyn php l (legal rights).
S phn bit gia hai loi quyn ny c cp cc phn trn.
- Quyn c th (explicit rights) v quyn hm cha
(unenumerated rights): S phn bit gia hai loi quyn ny ch yu
da vo kha cnh php in ha. Quyn c th ch nhng quyn c
quy nh r bi Lin hp quc, cc t chc quc t khc hay cc nh
nc (v d, cc quyn sng; quyn bt kh xm phm v tnh mng,
thn th, danh d, nhn phm; quyn bu c, ng c), trong khi
quyn hm cha ch nhng quyn tuy cha c nu r, nhng c th
suy ra t ni hm ca cc quy nh php l c hoc t l lun v thc
tin v quyn (v d, quyn ca nhng ngi b bnh him ngho c
gip cht nhm gii thot khi s b tc v au n; quyn kt
hn v lp gia nh ca nhng ngi ng tnh) Trong khi cc quyn
67
c th c chp nhn mt cch ph bin th nhiu quyn hm cha

vn cn l ch gy tranh ci, c v tn gi v ni hm ca chng.
- Quyn th ng (negative rights) v quyn ch ng (positive
rights): S phn bit gia hai loi quyn ny ch yu da vo cch thc
thc thi/bo m. Quyn th ng i hi cc ch th khc phi kim
ch khng can thip vo vic thc thi/hng th quyn ca ch th
quyn (v d, bo m quyn c biu t ca mt c nhn, ch
yu i hi nh nc v cc ch th khc khng ngn cm hoc can
thip v l vo vic trao i kin, quan im ca ch th quyn...)
Trong khi , quyn ch ng i hi cc ch th khc phi c ngha v
tng ng phi hnh ng bo m quyn ca ch th quyn (v d,
bo m quyn c mc sng thch ng ca cng dn, cc nh nc
c ngha v thc thi cc bin php c th h tr ngi dn c thu
nhp v bo m cc iu kin sng) Nh vy y quyn th ng
ch yu ni n cc quyn dn s, chnh tr; trong khi quyn ch ng
ch yu cp n cc quyn kinh t, x hi, vn ha.
- Quyn tuyt i (absolute rights) v quyn c iu kin
(conditional rights): S phn bit gia hai loi quyn ny ch yu da
vo iu kin hng th quyn. Quyn tuyt i l nhng quyn phi
c tn trng v p dng trong mi hon cnh v khng cn iu kin
g km theo (v d, quyn sng; quyn khng b tra tn, nhc hnh, i
x tn bo, v nhn o) trong khi quyn c iu kin l nhng quyn
ch c p dng nu tha mn nhng yu cu nht nh (v d, quyn
c kt hn; quyn bu c, ng ci hi ch th quyn phi p
ng cc yu cu v tui v v nng lc hnh vi).
- Quyn t do hnh ng (liberty rights) v quyn i hi/thnh
cu (claim rights): Ranh gii gia hai loi quyn ny kh tru tng,
lin quan n hai kha cnh chnh l s tha nhn v cch thc bo m
quyn. Loi quyn t do hnh ng (trong lut nhn quyn quc t
thng c gi l nhng t do c bn fundamental freedoms; v d,
t do biu t; t do i li; t do t tng, tn ngng, tn gio; t do
ngn lun v bo ch) hm cha s t ch (nhng khng phi hon
ton) ca ch th quyn trong vic thc hin hnh ng; trong khi loi
quyn i hi/thnh cu (v d, quyn c xt x cng bng; quyn
68
c bu c, ng c) hm cha s ph thuc ( mc nht nh)

ca ch th quyn vo nhng ch th khc khi thc hin hnh ng.
Hai loi quyn ny c mi quan h tng tc (hn ch) ln nhau. V d:
quyn c xt x cng bng ca b can, b co gip hn ch kh nng
cc ta n ty tin a ra nhng quyt nh c on v v vic; trong
khi t do ngn lun v bo ch c th lm nh hng n quyn c
bo v i t ca ngi khc.
- Quyn c th b hn ch (derogatable rights) v quyn khng
th b hn ch (non-derogatable rights): Vn ny ch yu ni n
cc quyn dn s, chnh tr. Ranh gii gia hai loi quyn ny lin quan
n vic p dng chng trong nhng bi cnh khn cp ca quc gia
(xem mc 2.7 di y).
Bng di y khi qut v cc cch phn loi quyn con ngi
c cp trn:
Tiu ch phn loi
Cc loi quyn
Lnh vc
Quyn chnh tr,

quyn dn s
Quyn kinh t,
quyn x hi, quyn
vn ha
Ch th
Quyn c nhn
Quyn ca nhm
Quan im v
ngun gc
Quyn t nhin
Quyn lut nh
Quyn c th
Quyn hm cha
Mc php
in ha
2.7.1. Ni hm ca ngha v quc gia v quyn con ngi

Theo nhn thc chung, ngha v ca cc quc gia trong vic bo
m quyn con ngi th hin ba hnh thc c th di y1:
Th nht, ngha v tn trng (obligation to respect): Ngha v
ny i hi cc nh nc phi kim ch khng can thip, k c trc tip
hoc gin tip, vo vic hng th cc quyn con ngi ca cc ch th
quyn. y c coi l mt ngha v th ng (negative obligation) bi
l n khng i hi cc nh nc phi ch ng a ra nhng sng
kin, bin php hay chng trnh nhm h tr cc cng dn trong vic
hng th cc quyn. Ngha v ny c bit lin quan n cc quyn
dn s v chnh tr (cc quyn th ng).
Th hai, ngha v bo v (obligation to protect): Ngha v ny i
hi cc nh nc phi ngn chn s vi phm quyn con ngi ca cc
bn th ba. y c coi l mt ngha v ch ng (positive obligation)
bi ngn chn s vi phm quyn con ngi ca cc bn th ba, nh
nc phi ch ng a ra nhng bin php v xy dng nhng c ch
phng nga, x l nhng hnh vi vi phm. Ngha v ny lin quan n
tt c cc quyn dn s, chnh tr, kinh t, x hi, vn ha, tuy nhin
gn hn vi cc quyn dn s v chnh tr.
Th ba, ngha v thc hin (obligation to fulfil1): Ngha v ny i
hi cc nh nc phi c nhng bin php nhm h tr cng dn hng
th y cc quyn con ngi. y cng c coi l ngha v ch
ng, bi n yu cu cc nh nc phi c nhng k hoch, chng
trnh c th bo m cho mi cng dn c th hng th n mc
cao nht c th cc quyn con ngi. Ngha v ny lin quan mt thit
n cc quyn kinh t, x hi, vn ha (cc quyn th ng).
Phng thc
bo m
Quyn ch ng
Quyn th ng
iu kin hng th
Quyn tuyt i
Quyn c iu kin
S tha nhn
Quyn t do
Quyn i hi
Gii hn p dng
Quyn c th b
hn ch
Quyn khng th b
hn ch
2.7. VN NGHA V QUC GIA TRONG VIC BO M

QUYN CON NGI
69
Cng lin quan n ngha v quc gia v quyn con ngi, nh

cp cc phn trn, nhn thc chung cho rng vic bo m cc quyn
dn s, chnh tr l mang tnh tc thi (immediate), do khng ph thuc
1 ESCR Committee, General Recommendation No.14 (2000), trong Compilation of General

Comments and Recommendations adopted by human rights treaty bodies (HRI/GEN/1/Rev.7, 12
May 2004).
Cn gi l ngha v h tr (obligation to facilitate).
70
nhiu vo cc ngun lc vt cht bo m. Trong khi , vic bo m

cc quyn kinh t, x hi, vn ha th c th dn dn, tng bc
(progressive realization) tng ng vi ngun lc hin c ca quc gia.
ng ngi; cm hoc hn ch hot ng ca mt s c quan thng tin i

chng nh truyn hnh, pht thanh, bo..; cm i li ra, vo mt khu vc
hoc xut, nhp cnh (vi mt s c nhn hay nhm)2.
Ngoi ra, khi ni n ngha v quc gia v bo m cc quyn con

ngi v kinh t, x hi, vn ha v quyn ca mt s nhm ngi d b
tn thng, ngi ta cn cp cc khi nim ngha v t chc
(obligation of conduct) v ngha v t c kt qu (obligation of
result)1 . Ngha v t chc c hiu l vic cc quc gia phi thc hin
trn thc t cc bin php c th thc thi cc quy nh ca ICESCR,
v d nh cm lao ng cng bc, a ra cc chng trnh chm sc
sc khe cho nhn dn hay bo m gio dc tiu hc min ph cho mi
tr em... Ngha v t c kt qu cp yu cu vi cc quc gia phi
bo m rng nhng bin php v hot ng ra phi mang tnh kh
thi v hiu qu, ch khng phi chng c xy dng mt cch hnh
thc. Ngha v t chc v ngha v t c kt qu hm rng,
thc hin dn dn, tng bc cc quyn kinh t, x hi, vn ha cng
i hi cc quc gia thnh vin ICESCR phi ch ng, tch cc v n
lc ht mc trong phm vi cc ngun lc ca nc mnh.
Tuy nhin, p dng cc bin php tm nh ch thc hin quyn,

iu 4 ICCPR ng thi i hi:
31
2.7.2. Hn ch thc hin quyn trong hon cnh khn cp

ca quc gia
V nguyn tc, cc ngha v quc gia trong vic thc hin quyn
con ngi mang tnh lin tc; tuy nhin, lut nhn quyn quc t (iu
4 ICCPR) quy nh rng, trong nhng bi cnh khn cp e da s sng
cn ca t nc (state of emergency), cc quc gia c th p dng
nhng bin php hn ch vic thc hin cc quyn nu trong Cng c
ny (derogation of rights).
V bn cht, quy nh k trn l s tm nh ch thc hin mt s
quyn dn s, chnh tr trong mt thi gian nht nh do bi cnh khn
cp ca quc gia, thng qua mt s bin php c th nh: thit qun lut
(trn c nc, mt khu vc hay mt a phng); cm biu tnh, hi hp
1 Hai khi nim ny ln u tin c nu ra bi y ban v cc quyn kinh t, x hi, vn
ha, sau c c th ha bi y ban php lut quc t (International Law Commission)
ca Lin hp quc.
71
Th nht, cc bin php p dng phi thc s xut pht t tnh

hung khn cp, do tnh hnh bt buc phi lm cu vn s sng cn
ca quc gia. Lin quan n vn ny, y ban quyn con ngi ca
Lin hp quc a ra cc nguyn tc hng dn dng xc nh
tnh hp l ca tuyn b v tnh trng khn cp ca cc quc gia (c
nu di y).
Th hai, cc bin php p dng khng c tri vi nhng ngha
v khc xut pht t lut php quc t, v c bit l khng c mang
tnh cht phn bit i x v chng tc, mu da, tn gio, gii tnh,
ngn ng hoc ngun gc x hi.
Th ba, cc bin php ny khng c tri vi quy nh trong cc
iu 6, 7, 8, 11, 15, 16 v 18 ca ICCPR. Ni cch khc, k c trong tnh
hung khn cp, cc quc gia cng khng c nh ch vic thc hin
cc quyn ghi nhn cc iu nu, bao gm: quyn sng (iu 6),
quyn khng b tra tn, i x tn bo, v nhn o hay h nhc (iu
7), quyn khng b bt gi lm n l hay n dch (iu 8), quyn khng
b b t ch v l do khng hon thnh ngha v theo hp ng (iu
11), quyn khng b p dng hi t trong t tng hnh s (iu 15),
quyn c cng nhn l th nhn trc php lut (iu 16), quyn t
do t tng, tn ngng v tn gio (iu 18). Nhng quyn ny c
gi l nhng quyn khng th b hn ch (non-derogatable rights).
Th t, khi p dng cc bin php ny, phi thng bo ngay cho
cc quc gia thnh vin khc ca ICCPR thng qua Tng Th k Lin
2
Tnh trng khn cp thng c tuyn b khi xy ra thm ha thin tai, bo ng hoc
tuyn b chin tranh. Nhiu quc gia quy nh r v tnh trng khn cp trong hin php
hoc lut nhm trnh s lm dng. Mt s quc gia tuyn tuyn b tnh trng khn cp gn
y l: Philppin (thng 2-2006) sau khi c cuc o chnh chng li chnh quyn, Hy Lp
(thng 8-2007) khi b chy rng, Pakixtan (thng 11-2007), Thi Lan (thng 9-2008) i ph
vi bt n do biu tnh
72
hp quc, trong nu r nhng bin php c th p dng v thi

gian d nh s chm dt p dng cc bin php ny.
ngi u c th b gii hn. Nhng quyn khng b gii hn c gi l

cc quyn tuyt i (absolute rights xem mc 2.6.3 trn).
Lin quan n tnh hp l ca cc bin php p dng trong bi cnh

khn cp ca cc quc gia, y ban Quyn con ngi Lin hp quc xc
nh nhng nguyn tc nh hng cho cc quc gia1 m sau cng c
nu trong vn kin c tn l Cc nguyn tc Siracusa v cc iu khon
gii hn v hn ch quyn trong ICCPR,1 c th tm tt nh sau:
Quy nh v gii hn ca quyn trong cc iu c quc t v

quyn con ngi l khc nhau. Mt s iu c, v d nh ICESCR
dnh hn mt iu ring (iu 4) cp n vn ny, gi l iu
khon gii hn chung (general limitation clause) p dng cho tt c cc
quyn trong Cng c; trong khi mt s iu c khc, vic gii hn
c cp trong mt s iu quy nh v cc quyn c th.
32
Th nht, cc bin php p dng phi mang tnh cht bt buc
- Theo iu 4 ICESCR, cc quc gia thnh vin c th t ra

nhng gii hn vi cc quyn ghi nhn trong Cng c, vi cc
iu kin sau:
nh l phng thc cui cng, v vic p dng ch mang tnh tm thi,

ch trong thi gian quc gia b e da.
Th hai, vic p dng cc bin php khng lm nh hng n
- Th nht, nhng gii hn phi c quy nh trong php

lut quc gia. Yu cu ny nhm trnh s ty tin trong vic
p t cc gii hn v quyn. y cng cn hiu rng, k c
khi nhng iu kin hn ch c quy nh trong php lut
quc gia th chng cng khng c tri vi ni dung ca
ICESCR.
vic thc hin cc quyn con ngi khc, c bit l cc quyn khng
th b hn ch p dng. Thm ch trong khi p dng cc bin php ,
cn phi tng cng bo v cc quyn khng th b hn ch p dng.
Th ba, ch p dng cc bin php khi c mi e da thc s v
cp thit vi quc gia. Mi e da phi tc ng n ton b quc gia v
thc s nh hng n i sng bnh thng ca dn chng m vic p
- Th hai, nhng gii hn t ra phi khng tri vi bn cht

ca cc quyn c lin quan. Yu cu ny nhm bo m nhng
gii hn t ra khng lm tn hi n kh nng ca cc c nhn
c lin quan trong vic hng th cc quyn . Do bn cht ca
mt s quyn con ngi, c bit l cc quyn kinh t, x hi,
vn ha l kh tru tng nn vic nh gi l mt gii hn t
ra c tri hay khng vi bn cht ca mt quyn thng phi
da vo vic xem xt vn trong bi cnh c th.
dng cc bin php khc phc bnh thng s khng mang li kt qu.
2.7.3. Gii hn p dng ca mt s quyn con ngi
Gii hn p dng ca mt s quyn (limitation of rights) l quy nh
c ghi nhn trong mt s iu c quc t v quyn con ngi m cho
php cc quc gia thnh vin p t mt s iu kin vi vic thc
hin/hng th mt s quyn con ngi nht nh. Tng t nh vn
hn ch p dng quyn nu trn, khng phi tt c mi quyn con
Xem Bnh lut chung s 5 (General Comment No.5) ca y ban quyn con ngi thng qua
ti phin hp ln th 13 nm 1981 ca y ban, bn ting Anh ti: http://www2.ohchr.org
/english/bodies/hrc/comments.htm
1
Cc nguyn tc Siracusa v cc iu khon gii hn v lm tri ngha v ca ICCPR (The Siracusa
Principles on the Limitation and Derogation Provisions in the International Covenant on Civil and
Political Rights) c thng qua ti mt hi ngh t vn thnh ph Siracusa (Italia) nm 1984, vi
s bo tr ca nhiu t chc hot ng v quyn con ngi. Vn kin ny sau c s dng
nh vn kin chnh thc ca y ban quyn con ngi Lin hp quc (Commission on Human
Rights). Xem bn ting Anh ti http://www.unhcr.org
1
73
Th ba, nu vic t ra cc hn ch v quyn l cn thit trong

mt x hi dn ch v nhm mc ch duy nht l thc y phc li
chung ca cng ng. Lin quan n iu kin ny, trong mt s iu
c khc, danh mc cc mc ch c b sung thm mt s yu t nh
bo v an ninh quc gia (national security), bo m an ton cho
cng ng (public safety), bo v sc khe hay o c ca cng
ng (public health or moral), v bo v cc quyn, t do hp php
ca ngi khc (rights and freedoms of others).
74
Mt s quyn trong ICCPR v ICESCR m cho php cc quc gia thnh

vin hai cng c ny c th t ra nhng gii hn p dng, bao gm:
- Quyn thnh lp, gia nhp cng on v quyn nh cng (iu
8 ICESCR)
- Quyn t do i li, c tr, xut nhp cnh (iu 12 ICCPR)
- Quyn c xt x cng khai (iu 14 ICCPR)
- Quyn t do t tng, tn ngng v tn gio (iu 18 ICCPR)
- Quyn t do ngn lun (iu 19 ICCPR)
- Quyn hi hp ha bnh (iu 21 ICCPR)
- Quyn t do lp hi (iu 22 ICCPR)
2.8. CH TH V MI QUAN H GIA QUYN V NGHA V

2.8.1. Ch th ca quyn v ch th ca ngha v
Nhn thc chung cho rng, ch th c bn ca quyn con ngi
(right-bearers) l cc c nhn (individuals). Ngoi ra, trong mt s
trng hp, ch th ca quyn con ngi cn l cc nhm ngi
(groups), v d nh cc nhm thiu s v chng tc, dn tc, tn gio,
v.v.. v c cc dn tc (peoples).
Nhn thc chung cng cho rng, ch th c bn c ngha v bo v
v thc y cc quyn con ngi (duty-bearers) l cc nh nc
(states) m c th l cc chnh ph, cc c quan nh nc khc cng cc
vin chc hay nhng ngi lm vic cho cc c quan nh nc. Nhm
ny c gi chung l cc ch th nh nc (state actors) 1 . Nhn thc
chung cho rng, cc ch th nh nc l th phm chnh ca nhng vi
phm v quyn con ngi, song ng thi cng c vai tr ct yu trong
vic bo v v thc y cc quyn con ngi.
33
Ngoi cc ch th nh nc, tt c cc ch th khc, bao gm cc t

chc, th ch quc t (international bodies), cc ng phi chnh tr
(political parties), cc doanh nghip (companies), cc t chc phi chnh
ph quc gia v quc t (international, national non-governmental

organizations), cc nhm chnh thc hoc khng chnh thc (formal,
informal groups), cc cng ng (communities), cc gia nh
(families), cc bc cha m (parents) v cc c nhn (individuals), ty
theo v th ca mnh, cng c trch nhim tn trng, bo v v gp
phn thc y cc quyn con ngi2. Nhng ch th ny c gi chung
l cc ch th phi nh nc (non-state actors). Tng t nh cc ch
th nh nc, cc ch th phi nh nc ng thi cng l th phm ca
nhng vi phm v quyn con ngi (tuy khng b coi l th phm
chnh). Mt s ch th phi nh nc cng tng b ph phn gay gt v
nhng vi phm nhn quyn, v d nh cc cng ty/tp on a quc gia
(multinational companies/corperations) bc lt sc lao ng (k c lao
ng tr em) v tn ph mi trng nhng nc ngho1.
ng tic l nhng vi phm nhn quyn ca cc ch th phi nh
nc hin cha c iu chnh ng mc bi lut nhn quyn quc t.
Mc d vy, cng ng quc t ang dn tin ti s ng thun v hnh
ng chung trong vic buc cc th phm phi nh nc, m trc ht l
nhng cng ty/tp on a quc gia, phi chu trch nhim v nhng vi
phm quyn con ngi ca h2.
Trn thc t, ng vai tr quan trng nht trong vic bo v v thc
y nhn quyn cc nc trn th gii l cc t chc, nhm, c nhn
ang lm vic trn lnh vc ny di cc hnh thc nh ging dy, nghin
cu, vn ng chnh schy l nhng ch th ang a kin thc v
thng tin nhn quyn n cc chnh ph v mi ngi dn trong x hi, h
tr cc chnh ph v ngi dn trong vic hon thin v thc thi khun
kh php lut quc gia v nhn quyn ph hp vi cc tiu chun php l
quc t v lnh vc ny. V nhng n lc , h c gi chung l nhng
ngi bo v nhn quyn (human rights defenders).
Sd, tr.8.
Xem: Corporations and Human Rights (http://www.hrw.org/worldreport).
Freequently asked questions on a human rights-based approach to development cooperation,

sd, tr.8.
1
75
Xem bo co ca Tiu ban bo v v thc y quyn con ngi nm 2003: Norms on the
responsibilities of transnational corporations and other business enterprises with regard to
human rights, ti http://www.un.org/apps/news/story.
76
Ngoi tr mt s c nhn c ng c khng trong sng, mc tiu

thng thng ca nhng ngi nghin cu, ging dy v vn ng cho vic
thc y, bo v nhn quyn l xy dng mt x hi tt p trong cc
nh nc thc s l ca dn, do dn v v dn, tn trng v bo v cc
quyn con ngi ca ton th nhn dn, cn cc cng dn u c thc
tn trng khng ch cc quyn, li ch ca c nhn mnh m cn cc quyn,
li ch chung ca cng ng, quc gia, dn tc v nhn loi. Hot ng ca
h, v vy, khng h tri v chnh l gp phn thc hin mc tiu ca hu
ht cc nh nc thuc cc th ch chnh tr khc nhau.
Tuy nhin, nhng ngi nghin cu, ging dy v vn ng cho
vic thc y, bo v nhn quyn khp ni trn th gii thng phi
i mt vi rt nhiu kh khn, nguy him. H thng b quy kt v phi
i mt vi rt nhiu tr ngi trong cng vic mt s nc, thm ch h
cn b bt gi, nh p, vu khng, h nhc, b kt n t, git hi hoc th
tiu..
Trc thc trng , ngy 9 thng 12 nm 1998, i hi ng Lin
hp quc thng qua Tuyn ngn v quyn v ngha v ca cc c nhn,
nhm v t chc x hi trong vic thc y v bo v cc quyn con ngi
v t do c bn c tha nhn rng ri (c gi tt l Tuyn ngn v
nhng ngi bo v nhn quyn). Vn kin ny nhn mnh vai tr quan
trng, tnh chnh ng v s cn thit bo v tt hn nhng ngi nghin
cu, ging dy v vn ng cho vic thc y, bo v nhn quyn. Tuyn
ngn khng nh, cc quc gia c trch nhim v ngha v hng u,
nhng mi c nhn, nhm v t chc x hi u c quyn v c ngha v
bo v cc quyn v t do c bn ca con ngi (iu 1 v 2). Tuyn ngn
nu r, cc quc gia cn tn trng cc quyn con ngi c bn v t do hi
hp, lp hi, ngn lun, quyn khiu ni v c ngha v thc y s hiu
bit ca ngi dn v cc quyn con ngi, to iu kin cho vic gio dc
v quyn qua to iu kin cho hot ng ca nhng ngi nghin
cu, ging dy v vn ng cho vic thc y, bo v nhn quyn (iu 5,
6, 7, 8, 14 v 15). Cng theo Tuyn ngn, mi ngi u c quyn, mt
mnh hoc cng vi ngi khc, tham gia vo cc hot ng n ha chng
li cc vi phm nhn quyn (iu 12); cc c nhn, nhm v t chc x hi
u c vai tr quan trng trong vic nghin cu, gio dc, nng cao nhn
thc ca cng chng v quyn (iu 16)
77
thc thi Tuyn ngn k trn, nm 2000, Lin hp quc thit

lp chc danh Bo co vin c bit v nhng ngi bo v nhn quyn
(UN Special Raporteur on human rights defenders) c thm quyn thu
thp, xem xt nhng thng tin lin quan n tnh hnh ca nhng ngi
nghin cu, ging dy v vn ng cho vic thc y, bo v nhn quyn
trn th gii, ng thi thit lp s hp tc, i thoi vi cc chnh ph
trong vic thc thi bn Tuyn ngn v a ra cc khuyn ngh bo v
hu hiu hn nhm ngi c bit d b tn thng ny.
2.8.2 S cn bng gia quyn v trch nhim/ngha v
ca c nhn
Trong lnh vc quyn con ngi, mi quan h gia quyn v trch
nhim/ngha v ca c nhn cng l mt ch gy nhiu tranh ci.
Xt v mt hnh thc, hu ht quy nh trong cc vn kin quc t
v quyn con ngi cp quyn, ch c rt t iu khon cp trch
nhim (duty) hoc ngha v (responsibility) ca c nhn. Chnh v vy,
c kin cho rng, lut nhn quyn quc t ch c v cc quyn m coi
nh vn trch nhim, ngha v ca c nhn.
Tuy nhin, nhn nh trn l khng chnh xc. hiu r mi
quan h gia quyn v trch nhim/ngha v ca c nhn trong vn
quyn con ngi ni chung, trong lut nhn quyn quc t ni ring,
trc ht cn r sot cc quy nh v trch nhim/ngha v ca c nhn
trong cc vn kin ch cht ca lut nhn quyn quc t. Lin quan n
vn ny, u tin phi k n iu 29 Tuyn ngn ton th gii v
quyn con ngi nm 1948. Khon 1 iu ny quy nh: Tt c mi
ngi u c nhng ngha v vi cng ng m nhn cch ca
bn thn h c th pht trin mt cch t do v y . Theo Khon 2
iu ny th mi ngi, trong khi hng th cc quyn v t do c nhn
u phi chu nhng hn ch do lut nh nhm bo m s tha nhn
v tn trng cc quyn v t do ca ngi khc...
Ngoi quy nh v trch nhim ca c nhn cng c nu trong
Li ni u ca c hai cng c ICCPR v ICESCR, theo , trong
vic thc hin, hng th cc quyn con ngi, cc c nhn c nhng
trch nhim vi cng ng ca h v vi cc c nhn khc. Thm vo
, trch nhim v ngha v ca c nhn trong vic tn trng v bo
78
v cc quyn ca c nhn khc v ca cng ng cng bao hm trong

nhng quy nh v gii hn ca mt s quyn c th ca hai cng
c ny ( cp phn trn).
Nh vy, xt v mt hnh thc, mc d cc vn kin quc t v
quyn con ngi ch yu cp cc quyn, song cn hiu rng lut
nhn quyn quc t khng tuyt i ha cc quyn m lng qun vn
trch nhim, ngha v ca c nhn. Vi nhng quy nh trch
dn trn, r rng lut nhn quyn quc t hm rng trong lnh
vc ny, quyn v trch nhim/ngha v ca c nhn lun i i vi
nhau, khng c yu t no quan trng hn yu t no.
Nhn thc ng n v r rng v s cn bng gia cc quyn v
trch nhim/ngha v ca c nhn, v rng ra l cc quyn v trch
nhim/ngha v ca cc ch th quyn khc, c tm quan trng c bit
c v l lun v thc tin. N gip cc c quan, t chc v c nhn hot
ng trn lnh vc quyn con ngi (nhng ngi bo v nhn quyn)
c cch tip cn ph hp, trnh xu hng tuyt i ha cc quyn m
coi nh vn trch nhim/ngha v ca cc ch th quyn - iu m
trn thc t c th thc y tm l v nhng hnh ng phin din,
thm ch cc oan trong cc vn lin quan n quyn con ngi.
2.9. QUYN CON NGI V MT S PHM TR C LIN QUAN

2.9.1. Quyn con ngi v phm gi con ngi
Nhn phm (hay phm gi con ngi - human dignity) l nhng
gi tr ch con ngi mi c, to nn v th, s khc bit ca loi
ngi vi nhng loi khc trong th gii ng vt. Phm gi l nh
nhau v tn ti bn trong i sng ca mi con ngi. Trong bn
thn khi nim phm gi c cha ng t tng v gi tr ca mi
con ngi, v tnh c nht v nh v bn sc ca mi c nhn m
c mi ngi, mi thit ch v ton x hi tn trng1 .
Quyn con ngi bt ngun t nhn phm v l phm tr c bit
do nhn loi sng to ra bo v nhn phm. Thng qua vic php
in ha cc quyn con ngi vo php lut quc gia v quc t, nhn

phm ca mi con ngi c lut php bo v. Hin php ca a s
cc quc gia trn th gii u c nhng quy nh trc tip hoc gin
tip khng nh nhn phm ca cc c nhn l bt kh xm phm v
mi ch th u c ngha v tn trng, bo v nhn phm ca ngi
khc. Hin chng Lin hp quc nm 1945, ngay trong Li ni u
khng nh nim tin vo quyn con ngi, vo nhn phm v gi
tr ca con ngi, vo cc quyn bnh ng. Tuyn ngn ton th
gii v quyn con ngi nm 1948 cng cp phm gi vn c ca
con ngi ngay trong Li ni u v khng nh mi ngi u t do v
bnh ng v phm gi v cc quyn (iu 1). Hai cng c quc t c
bn v quyn con ngi (ICCPR v ICESCR) u khng nh quyn con
ngi ...bt ngun t phm gi vn c ca con ngi (Li ni
u).
gc khc, nhng tn gio ln trn th gii u ku gi tn
trng phm gi ca con ngi v ch trng bnh ng v nhn phm.1
Vic ghi nhn v bo v cc quyn con ngi l nhm p ng nhng
i hi tt yu v bo v nhn phm2, ngn chn nhng hnh vi xm
phm, ch p ln phm gi con ngi.
2.9.2. Quyn con ngi v nhu cu, kh nng ca con ngi
Nhu cu ca con ngi (human need) c th hiu mt cch chung
nht l nhng iu cn thit cho con ngi c cuc sng tha mi,
mnh khe. Nhu cu c th l vt cht, mang tnh khch quan (nh nhu
cu v lng thc, nc ung, ni ) hoc tinh thn, mang tnh ch
quan (nh nhu cu c tn trng, c qu mn).
Xt tng th, vic p ng cc nhu cu c bn ca con ngi trong
thc tin cng chnh l bo m quyn con ngi. Vic xc nh cc
nhu cu ca con ngi, phn nh nhng nhu cu bng ngn ng
quyn con ngi, t chc thc hin cc nhu cu bng vic vn dng
cc l thuyt v quy phm ca quyn con ngi chnh l cch tip cn
da trn quyn con ngi (human rights-based approach).
1
Thch Tm Minh, c Pht v s gi Ha bnh, Nxb Tn gio, H., 2005, tr.229
Hi ng Gim mc Vit Nam, Tm tt Hc thuyt X hi ca Gio hi Cng gio, Nxb

Tn gio, H., 2007 ,tr.124 - tr.125.
V.E.Davidovich, Di lng knh trit hc, Nxb Chnh tr quc gia, 2002, tr.591. Xem thm:
Murata Yasuo, V phm gi con ngi, Tp ch Nghin cu con ngi s 4 (31) 2007, tr.7 - 15.
79
80
Trong vic p ng cc nhu cu ca con ngi, trc y v mt

s ni trn th gii hin nay vn cn s dng cch tip cn da trn
nhu cu con ngi (human needs-based approach). Tuy nhin, thc t
cho thy cch tip cn da trn nhu cu khng th em li nhng kt
qu ton din, n nh lu di nh cch tip cn da trn quyn con
ngi bi nhng khc bit quan trng nh sau:
Tip cn da trn
nhu cu con ngi
Tip cn da trn
quyn con ngi
Ch nhu cu ca con ngi l

c s cho nhng i hi/yu
cu ci t
Khng ch nhu cu m c quyn

con ngi v ngha v ca cc
quc gia trong vic thc hin
quyn con ngi l c s cho
nhng i hi/yu cu ci t
nhn thc ca ch th quyn; iu kin vt cht, ti chnh, mi trng

chnh tr, x hi, vn ha m cho php ch th quyn c th hng th
cc quyn trn thc t. y, kh nng thc hin quyn ca con
ngi gn vi khi nim t do ch ng, v th hin r nt hn trong
mt s lnh vc, chng hn nh trong vic tham gia qun l x hiy
l mt vn mi trong l lun v quyn con ngi nn cn nhiu kha
cnh cn c tip tc nghin cu.
2.9.3. Quyn con ngi v quyn cng dn
Lp lun da trn cc nhu cu

ca con ngi v hng vo vic
tha mn cc nhu cu ca con
ngi
Lp lun da trn cc quyn t

nhin v cc chun mc quc t v
quyn con ngi, hng vo vic
thc y v bo v phm gi v
cc quyn con ngi
Cc yu t nh trao quyn
(empowerment), s tham gia
(participation) khng c coi l
cn thit tha mn tt c cc
nhu cu.
Cc yu t nh
trao quyn
(empowerment), s tham gia
(participation) c coi l cn thit
tha mn tt c cc nhu cu
C bn ch cn lng t thin Ch lng t thin (charity) thi th

(charity) l
cha m phi bao gm trch
nhim php l.
B sung cho nhng cch tip cn k trn l tip cn da trn nng
lc (capacity-based approach). Cch tip cn ny gip lm r nhng
kh nng ca con ngi (cc c nhn, nhm, cng ng) trong vic
nhn bit v thc hin cc quyn con ngi ca mnh.
S cn thit ca cch tip cn da trn nng lc xut pht t thc
t l con ngi c cc quyn php l, nhng nhiu trng hp li khng
c kh nng nhn bit, hiu ng v bin cc quyn thnh hin thc.
Kh nng thc hin quyn ph thuc vo nhiu yu t nh nng lc
81
Quyn con ngi v quyn cng dn l hai phm tr rt gn gi

nhng khng hon ton ng nht.
Quyn cng dn (citizens rights) l mt khi nim xut hin cng
cch mng t sn. Cch mng t sn a con ngi t a v nhng
thn dn tr thnh nhng cng dn (vi t cch l nhng thnh vin
bnh ng trong mt Nh nc) v php in ha cc quyn t nhin ca
con ngi di hnh thc cc quyn cng dn trong php lut. Nh vy,
v bn cht, cc quyn cng dn chnh l nhng quyn con ngi c
cc nh nc tha nhn v p dng cho cng dn ca mnh.
Tuy nhin, quyn cng dn khng phi l hnh thc cui cng v
ton din ca quyn con ngi. Vi ngha l mt khi nim gn lin
vi Nh nc, th hin mi quan h gia cng dn vi Nh nc, c
xc nh thng qua mt ch nh php lut c bit l ch nh quc
tch, quyn cng dn l tp hp nhng quyn t nhin c php lut
ca mt nc ghi nhn v bo m, nhng ch cho nhng ngi c quc
tch ca nc . Khng phi ai cng c hng cc quyn cng dn
ca mt quc gia nht nh, v khng phi h thng quyn cng dn
ca mi quc gia u ging ht nhau, cng nh u hon ton tng
thch vi h thng cc tiu chun quc t v quyn con ngi.
Trong khi , quyn con ngi l khi nim rng hn. V tnh cht,
quyn con ngi khng b b hp trong mi quan h gia c nhn vi
Nh nc m th hin mi quan h gia c nhn vi ton th cng ng
nhn loi. V phm vi p dng, do khng b gii hn bi ch nh quc
tch, ch th ca quyn con ngi l tt c cc thnh vin ca loi ngi,
bt k v th, hon cnh, quc tch...Ni cch khc, quyn con ngi c
p dng mt cch bnh ng vi tt c mi ngi thuc mi dn tc ang
82
sinh sng trn phm vi ton cu, khng ph thuc vo bin gii quc gia,
t cch c nhn hay mi trng sng ca ch th quyn.
Mt c nhn con ngi, ngoi tr nhng ngi khng quc tch, v
hnh thc ng thi l ch th ca c hai loi quyn con ngi v quyn
cng dn, tuy nhin, s phn bit trong th hng hai loi quyn ny
ch c th hin trong mt s hon cnh c bit. V d, mt ngi
nc ngoi hay ngi khng quc tch s khng c hng mt s
quyn cng dn (v cng l nhng quyn con ngi c th, chng hn
nh quyn bu c, ng c...) nh cng dn ca nc m ngi ang
sinh sng hay lm vic; tuy nhin, ngi vn c hng cc quyn
con ngi ph bin (m ng thi cng l cc quyn cng dn) p dng
cho mi thnh vin ca nhn loi trong mi hon cnh, c th nh
quyn sng, quyn t do v an ninh c nhn...
2.9.4. Quyn con ngi v pht trin con ngi
Khi nim pht trin con ngi (human development), theo
UNDP, l mt tin trnh m rng cc quyn la chn cho mi ngi,
trao cho h nhng c hi tt hn trong cc vn gio dc, chm sc y
t, thu nhp, vic lm...1 Khi nim ny gn lin vi khi nim Ch s
pht trin con ngi (Human Development Index HDI) m ln u
tin c a ra vo nm 1990 bi nh kinh t hc ngi Pakixtan
Mahbub Ul Haq v mt s ng s ca ng v sau c UNDP s
dng nh l cng c nh gi v xp loi mc pht trin con
ngi cc quc gia trn th gii trong Bo co thng nin v pht
trin con ngi (Human Development Report) ca t chc ny. Bo co
nhm vo cc kha cnh nh tui th trung bnh, t l bit c bit vit,
trnh hc vn v thu nhp quc dn (GDP) ca cc quc gia.
34
V quan h gia hai phm tr quyn con ngi v pht trin con
ngi, Bo co Pht trin con ngi nm 2000 ca UNDP khng nh2,
pht trin con ngi v quyn con ngi c mi lin h cht ch c v
ng c v mc ch, c tc ng b tr ln nhau, tuy c nhng khc bit
nht nh v chin lc hnh ng. C th, v nhng im tng ng,

pht trin con ngi v quyn con ngi u nhm thc y cuc sng v
hnh phc ca con ngi trn c s khuyn khch s tn trng nhn
phm vn c ca cc c nhn v s bnh ng gia cc dn tc. Pht trin
con ngi v quyn con ngi u nhm hin thc ha s t do ca con
ngi thng qua tng cng cc c hi v nng lc cho mi ngi. C
pht trin con ngi v quyn con ngi u ly con ngi lm trung
tm, u nhm tng cng cc tiu chun sng ca con ngi khng ch
qua vic nng cao thu nhp, m cn qua vic ci thin cc thit ch x hi
theo hng dn ch ha v tn trng cc quyn con ngi.
im khc bit c bn gia pht trin con ngi v quyn con
ngi, nh nu trn, l chin lc hnh ng. Trong khi cc hot
ng v pht trin con ngi, c th nh Cc mc tiu pht trin thin
nin k ca Lin hp quc (the United Nations Millennium
Declaration) c t chc thc hin theo cch tip cn t trn xung
di (top-down approach), tc ch yu tc ng n n cc nh nc,
th cc chng trnh v quyn con ngi c cch tip cn cn bng hn,
theo khng ch cc nh nc m c cc cng ng, cc t chc x hi
cng c huy ng tham gia. Ngoi ra, trong khi cc chng trnh v
pht trin con ngi c xy dng ch yu da trn cc nhu cu ca
con ngi v nhm p ng cc nhu cu (tip cn da trn nhu
cu), th cc hot ng v quyn con ngi c xy dng da trn cc
tiu chun quc t v nhn quyn v nhm hin thc ha cc tiu
chun (tip cn da trn quyn con ngi).
Cho d c nhng im khc bit, song cc chng trnh v hot
ng v pht trin con ngi v quyn con ngi c mi lin h cht
ch, tc ng v h tr ln nhau. n c, cc hot ng bo v v thc
y cc quyn con ngi v kinh t, x hi, vn ha b tr v gp phn
thc y vic trin khai v t c 8 mc tiu pht trin thin nin k1
(m 6 trong s gn lin vi cc quyn kinh t, x hi, vn ha).
Ngc li, nhng hot ng nhm thc hin 8 mc tiu pht trin thin
35
1 UNHCHR, Frequently Asked Questions on a Human Rights-Based Approach to

Development Cooperation, New York and Geneva, 2006, p.8.
UNDP, Human Development Report 2000: Human Rights and Human Development
(New York, 2000), p. 19, http://hdr.undp.org/reports/view_reports.cfm?year=2000&country.
83
1 Xem cc mc tiu pht trin thin nhin k ca lin hp quc, bn ting Anh, ti
http://www.un.org/millennium/declaration/ares552e.pdf.
84
k cng gp phn quan trng vo vic bo v v thc y cc quyn

kinh t, x hi v vn ha ch yu.
Lin quan n mi quan h gia pht trin con ngi v quyn con
ngi, c mt thut ng c s dng ph bin bi cc c quan Lin
hp quc, l tip cn da trn quyn (right-based approach RBA,
hoc human rights-based approach). Mc d khng c nh ngha v
cng thc chung cho RBA, tuy nhin, v c bn khi nim ny c
hiu l s kt hp gia cc mc tiu v phng php hot ng v
quyn con ngi v pht trin con ngi trong cc chnh sch, chng
trnh pht trin. Cc c trng ct li ca RBA l: (i) Coi vic h tr
thc hin, th hng cc quyn con ngi l mc tiu chnh trong cc
chnh sch v chng trnh pht trin; (ii) Ly cc nguyn tc v tiu
chun quc t v quyn con ngi lm nh hng trong vic thit lp
v thc hin cc chng trnh pht trin, v (iii) Lm r nhng ch th
ca quyn, ch th c trch nhim v cc quyn, trch nhim, ngha v
ca h, t h tr h tng cng nng lc trong vic thc hin cc
quyn, ngha v v trch nhim.
2.9.5. Quyn con ngi v an ninh con ngi
An ninh con ngi (human security) l thut ng mi c cp
k t sau khi kt thc Chin tranh Lnh v hin ang c tho lun si
ni trn th gii.
Bo co thng nin v pht trin con ngi ca UNDP nm 1994
nh ngha an ninh con ngi l s cu thnh ca hai iu kin: (i) An
ton khng b e da bi i ngho, bnh tt v s n p, v (ii)
c bo v khi gp nhng ri ro bt thng trong cuc sng, k c
trong gia nh, trong cng vic hay ngoi x hi. Bo co ny cng xc
nh by lnh vc chnh ca an ninh con ngi, bao gm: (i) An ninh
kinh t (economic security) hm s bo m v vic lm v thu
nhp c bn; (ii) An ninh lng thc (food security) th hin vic
c bo m nhu cu ti thiu v lng thc, thc phm; (iii) An
ninh sc khe (health security) th hin vic c bo m mc
ti thiu trong phng chng dch bnh v chm sc y t; (iv) An ninh
mi trng (environmental security) th hin vic c bo v
trc thin tai, tai ha do con ngi gy ra v s nhim mi trng

sng; (v) An ninh c nhn (personal security) th hin vic c
bo v trc nhng hnh vi ti phm, bo lc hoc lm dng th cht
do bt k ch th no gy ra; (vi) An ninh cng ng (community
security) th hin vic c duy tr cc mi quan h v gi tr
truyn thng ca cng ng; (vii) An ninh chnh tr (political security)
th hin vic c tn trng cc quyn con ngi c bn, c bit
l cc quyn dn s, chnh tr1 .
36
T nh ngha k trn ca UNDP, c th thy an ninh con ngi v

quyn con ngi c mi quan h mt thit, tc ng v h tr ln nhau.
V bn cht, vic bo m by dng an ninh con ngi cng chnh l
bo m cc quyn con ngi tng ng. Ngc li, bo v v thc y
cc quyn con ngi tng ng cng chnh l nhm thc hin, bo m
by dng an ninh con ngi. Thm vo , c an ninh con ngi v
quyn con ngi u hng vo vic thc y cc nguyn tc dn ch
v s pht trin v th ch trong cc x hi nh l nhng iu kin
bo m an ninh v cc quyn ca con ngi mt cch bn vng.
Tng t nh vi vn pht trin con ngi, s khc bit gia cc
chng trnh, hot ng v an ninh con ngi v v quyn con ngi ch
yu th hin cch tip cn. Trong khi v c bn, cc chng trnh an
ninh con ngi s dng cch tip cn ging nh pht trin con ngi (tuy
c a dng v mm do hn) l tip cn theo chiu dc, t trn xung,
ch yu thng qua cc nh nc, th quyn con ngi tip cn theo chiu
ngang, thng qua c Nh nc v x hi. Thm vo , nu nh cc hot
ng an ninh con ngi hng vo vic gip con ngi t c s t do
v nhiu mt (t do thot khi i ngho (freedom from want); t do
khng b n p (freedom from fear), v t do quyt nh cc hnh ng
ca bn thn mnh (freedom to take action on ones own behalf) th hot
ng v quyn con ngi ch yu hng vo vic gip con ngi t
c t do khng b n p. Chnh v vy, trong khi cc hot ng an
ninh con ngi ch trng c hai bin php bo v v trao quyn (hay
nng cao nng lc - empowerment) th cc hot ng v quyn con ngi
thng ly vic bo v lm trng tm.
1
85
UNDP, Human Development Report, 1994, New York, Oxford University Press, 1994, p.22
86
2.9.7. Quyn con ngi v dn ch
2.9.6. Quyn con ngi v t do ca con ngi

T do (freedom) c nghin cu v lun gii t nhiu gc trit
hc, chnh tr, php l, x hi hc...Hiu mt cch khi qut, t do l
tnh trng mt c nhn c th v c kh nng hnh ng theo ng vi
ch, nguyn vng ca mnh. T do thng c phn thnh t do ch
ng (positive freedom) v t do th ng (negative freedom). T do
ch ng l t do ca c nhn nhm t c mc tiu c th no
(v d nh t do ngn lun, t do bo ch, hi hp). T do th ng l
t do ca c nhn khi b cc ch th khc xm phm n (nh t do
thn th..)1.
T do l mt yu t nn tng ca nhn phm. Vic tc ot t do
trong mi trng hp u lm tn hi n nhn phm. Chnh bi vy,
trong tc phm Bn v Kh c X hi (1762), J.J.Rousseau ch
trch nhng ngi khng dm ng ln bo v t do: T b t do ca
mnh l t b phm cht con ngi, t b quyn lm ngi v c ngha
v lm ngi.
T do mang tnh cht ca mt s la chn hay mt quyn c nhn.
V kha cnh ny, trong tc phm Bn v t do (1859), J.S.Mill cho
rng cn bo v t do ca cc c nhn h c sng hnh phc theo
ca h, hn l bt h sng hnh phc theo nhng ngi xung
quanh. Cng v kha cnh ny, trong Tuyn ngn ca ng cng sn
(1848), K.Marx v F.Engels khng nh, cn hng n mt x hi l
tng trong tng lai m s pht trin t do ca mi ngi l iu
kin cho s pht trin t do ca mi ngi.
Lut nhn quyn quc t cp c cc quyn (human rights) v t
do c bn (fundamental freedoms) ca con ngi. Mc d vy, trn
thc t hu nh khng c s phn bit trong khi vn dng cc tiu
chun quc t v cc quyn v t do ca con ngi, bi l cc t do c
bn thng c din t nh l cc quyn (v d, t do ngn lun
cng thng c gi l quyn t do ngn lun).
Tng t nh quyn con ngi, c rt nhiu nh ngha khc nhau

v dn ch (democracy). Tuy nhin, t gc khi qut nht c th
hiu dn ch l mt phng thc cm quyn m cho php cc c nhn,
cc nhm v tt c cc ch th khc nhau trong x hi c nhng c hi
bnh ng tham gia cc tin trnh v hot ng chnh tr mt cch
y v thc s. Trong khi , v c bn, quyn mi ch l kh nng
hnh ng theo cc tiu chun hay quy nh ca php lut.
Dn ch v quyn con ngi c mi quan h mt thit, tuy khng
phi l hai phm tr ng nht. Mt trong nhng tiu ch u tin v c
bn ca mt x hi c dn ch l mi c nhn, nhm v ch th khc
nhau u c cc quyn v c hi bnh ng nu ln kin, quan
im ca mnh v tham gia vo mi tin trnh chnh tr. S tn trng
cc quyn v t do c nhn, c bit l cc quyn dn s, chnh tr, cng
vi cc nguyn tc php quyn, bnh ng, khng phn bit i x,
cng tn ti trong a dng, l nhng yu cu khng th thiu v c
tun th nghim ngt trong mt nh nc dn ch.
Tt c nhng c trng v yu cu k trn ca mt x hi dn ch
chnh l nhng u mi kt ni dn ch v quyn con ngi. Khng th
xy dng mt x hi dn ch nu khng tn trng v bo v cc quyn
con ngi; v ngc li, cc quyn con ngi cng khng th c bo
m mt cch y v thc s nu x hi khng c dn ch.
Trn thc t, mt trong hai iu c quc t c bn nht v quyn
con ngi l ICCPR hm cha nhng chun mc ca mt x hi dn
ch. Trong khi , cc quyn c ghi nhn trong iu c c bn th
hai (ICESCR) ch c th c thc hin mt cch hiu qu trong bi
cnh mt nh nc dn ch v php quyn.
Quan h gia quyn con ngi v dn ch:

Tuyn ngn ton th gii v nhn quyn 1948 (iu 21)
1. Mi ngi u c quyn tham gia qun l t nc mnh, mt
Trong ting Anh, c hai khi nim ch t do l liberty v freedom. Liberty thng c dng nh
mt khi nim ca trit hc chnh tr, freedom thng c s dng trong nhiu lnh vc chnh
tr, trit hc, kinh tXem thm Bn v t do ca John Stuart Mill, Nxb Tr thc, H., 2006.
1
87
cch trc tip hoc thng qua cc i din m h t do la chn.
88
2. Mi ngi u c quyn c tip cn cc c quan cng quyn

nc mnh mt cch bnh ng.
Tha nhn rng cc quyn con ngi, php quyn v dn ch lin h

cht ch v cng c ln nhau, chng u thuc v cc gi tr ct li ph
3. ch ca nhn dn phi l c s to nn quyn lc ca chnh
qut v khng th tch ri, thuc v cc nguyn tc ca Lin hp quc.
quyn; ch phi c th hin qua cc cuc bu c nh k v chn
..
thc, c t chc theo nguyn tc ph thng u phiu, bnh ng v

2.9.8. Quyn con ngi v qun tr tt
b phiu kn, hoc bng nhng th tc bu c t do tng t.
Chng trnh Ngh s dn ch ha ca Lin hp

quc, 1995
1. Dn ch ha l mt tin trnh i n mt x hi ci m hn, c
nhiu s tham gia hn v t c on hn. Dn ch l mt h thng
chnh quyn bao hm, trong nhiu th ch v c ch, t tng quyn lc
chnh tr da trn nguyn ca nhn dn.
..
Vn kin cui cng Hi ngh Thng nh th gii, 2005
135. Chng ti ti khng nh rng dn ch l mt gi tr ph qut
da trn ch ca nhn dn c t do by t quyt nh h thng
chnh tr, kinh t, x hi v vn ha ca ring h v tham gia y ca
h vo mi kha cnh i sng. Chng ti cng ti khng nh rng
trong khi dn ch c nhng c im chung, khng c mt khun mu
dn ch no, rng dn ch khng thuc v bt k quc gia hoc khu vc
no, v ti khng nh s cn thit ca s quan tm y n ch
quyn v quyn t quyt. Chng ti nhn mnh rng dn ch, pht
trin v tn trng mi quyn con ngi, t do c bn l ph thuc v
cng c nhau ln nhau.
.
gc khi qut, khi nim qun tr tt (good governance)

cp nhng c ch, th ch v tin trnh m thng qua cc nh chc
trch c th gii quyt hi ha v tha ng cc vn cng cng.
Quyn con ngi v qun tr tt c tc ng h tr ln nhau, bi c
hai u da trn v c v cho nhng nguyn tc ct li trong qun l
nh nc, qun l x hi, nh s tham gia (participation), trch nhim
gii trnh (accountability), s minh bch (transparency), v trch
nhim ca nh nc (state responsibility).
Qun tr tt h tr quyn con ngi thng qua vic tng cng tnh
hiu qu, trch nhim gii trnh, s minh bch v trch nhim ca h
thng c quan nh nc, t to ra mi trng thun li cho vic
thc y v bo v cc quyn con ngi. Thc t cho thy, mc d
nhng n lc v quyn con ngi c th gip trao quyn v thc y s
tham gia ca ngi dn vo cc tin trnh chnh tr cc quc gia, tuy
nhin, thnh tu khng th gi c n nh nu thiu nhng kt
qu t cc chng trnh qun tr tt.
i li, quyn con ngi cng gip tng cng v duy tr n nh
nhng thnh tu thu c t nhng chng trnh qun tr tt thng qua
vic thc y qu trnh m rng v pht huy dn ch v ci t cc nh
nc theo hng nh nc php quyn, cng nh trong vic cng c
nhng c ch kim tra, gim st, s tham gia ca cng chng, u tranh
chng tham nhng v gii quyt nhng xung t trong cc x hi.
2.9.9. Quyn con ngi v tng trng kinh t
Ngh quyt ca Lin hp quc v h tr cc chnh ph thc

y v cng c cc nn dn ch mi hoc c khi phc, 2006
Lu tm n mi lin h khng th tch ri gia cc nguyn tc
c ghi trong Tuyn ngn ton th gii v nhn quyn v cc nn tng
ca bt k x hi dn ch no.
89
Tng t nh vi qun tr tt, quyn con ngi v s tng trng kinh

t (economic growth) c mi quan h mt thit, tc ng h tr ln nhau.
Trc ht, hin thc ha cc quyn con ngi, c bit l cc
quyn kinh t, x hi, vn ha, cc nh nc v cng ng quc t cn
90
c nhng ngun lc vt cht m ch c th c c nh s tng trng

kinh t. Theo ngha ny, tng trng kinh t c th coi l mt phng
tin quan trng hin thc ha cc quyn con ngi.
i li, quyn con ngi cng gp phn thc y v duy tr s tng
trng kinh t bn vng, bi l, quyn con ngi gip kin to v duy
tr s qun l tt yu t nn tng cho s pht trin kinh t. Quan
trng hn, ch khi cc quyn con ngi c bo m mi gii phng
nng lc ca mi c nhn con ngi, to ra sc sng, s nng ng ca
cc x hi trn mi lnh vc trong c lnh vc kinh t.
Tuy nhin, trong khi xt bnh din chung, mi quan h tng tc
gia bo v v thc y quyn con ngi v s tng trng kinh t l
khng th ph nhn, cng cn lu l nhng x hi nht nh, trong
nhng giai on nht nh, s tng trng kinh t khng hon ton
ng hnh vi vic thc y cc quyn con ngi. V d, mc d hin
ti l mt nc pht trin c v kinh t v bo v quyn con ngi
nhng trong sut nhng thp k ct cnh ca nn kinh t (19701990), Hn Quc tng tn ti mt ch c ti qun s. Hoc mc d
Singapo t c nhng k tch v tng trng kinh t trong na th
k va qua, nhng cha bao gi c cng ng quc t nh gi l c
thnh tu cao v thc y, bo v cc quyn chnh tr v dn s.
Trong khi nghch l k trn hin vn ang l ti c cc nh
nghin cu m x, cng ng quc t t c s thng nht trong
nhn thc v nhng kha cnh l: Th nht, tng trng kinh t phi
phc v cho vic thc y quyn con ngi ca tt c mi ngi (ch
khng ch nhm mang li li ch cho mt nhm x hi nht nh no).
Th hai, khng th thc y tng trng kinh t bng mi gi, m vic
ny phi c thc hin trn c s ph hp, khng c lm tn hi
n cc quyn con ngi (v d, khng c dn ti thm ha v mi
trng hay y nhng nhm ngi yu th ra ngoi l s pht trin ca
x hi)
2.9.10. Quyn con ngi v vic xa b i ngho
i vi i a s ngi ang phi sng trong tnh trng i ngho
(poverty), tnh trng khn kh ca h l kt qu ca nhiu nguyn
nhn ch quan v khch quan, trong c vic h b loi tr (exclusion)
91
khi tin trnh pht trin ca x hi, b tc b nhng c hi duy tr

v ci thin iu kin sng.
n lt n, i ngho ngn cn kh nng nhn bit v hng th
cc quyn con ngi. n c, nhng ngi m ch hoc ngho kh,
phi vt ln hng ngy vi ming cm manh o th khng th c iu
kin thc hin mt cch y v hiu qu cc quyn c gio dc,
quyn c tham gia qun l nh nc, qun l x hi,v.v.. m h c
ghi nhn.
T nhng phn tch trn, c th khng nh rng, nhng vi phm
quyn con ngi u trc tip hay gin tip lin quan n tnh trng i
ngho, v nhng thnh tu v quyn con ngi u trc tip hay gin
tip gp phn vo xa b tnh trng i ngho. Bo v v thc y
quyn con ngi gip cc c nhn pht trin nng lc ca bn thn,
trao cho h c hi c tham gia vo cc tin trnh pht trin ca x hi
t m bo v ci thin iu kin sng ca mnh v gia nh.
Hiu r v mi quan h gia bo v v thc y quyn con ngi
vi vic xa b i ngho s gip cng c v y mnh nhng n lc kt
hp hai phm tr ny vo cc chin lc v k hoch pht trin ca cc
quc gia.
2.9.11. Quyn con ngi v ch quyn quc gia
Vi cc quc gia, ch quyn (sovereignty) thng c hiu theo
hai ngha tng i khc nhau. Th nht, ch quyn ch a v c lp
ca mt quc gia vi cc quc gia khc, mi quc gia c quyn ti phn
c lp trong phm vi a l ca mnh. Th hai, ch quyn hm trong
mi quc gia c mt ch th (thng l nhn dn hay ngh vin) c
quyn chnh tr v php l ti cao.
Tn trng ch quyn, khng can thip vo cng vic ni b ca
quc gia khc l mt nguyn tc c bn ca lut quc t hin i m
c trang trng ghi nhn trong Hin chng Lin hp quc
(1945). Trc y, ch quyn quc gia thng c hiu theo ngha
hp (ch quyn tuyt i), trong cc quc gia khng c can thip
vo cng vic c coi l vn ni b ca nc khc. Tuy nhin, xu
hng chung ca lut php quc t hin nay l thay th khi nim ch
92
quyn quc gia tuyt i bng khi nim ch quyn quc gia hn ch,
trong m rng s chi phi ca cng ng quc t i vi mt s
vn trc y c coi l ni b ca quc gia, c bit l vn
nhn quyn.
S thay i k trn l kt qu t s pht trin ca lut nhn quyn
quc t v phong tro nhn quyn ton cu. Nhng pht trin a
n mt nhn thc mi ca nhn loi v cch thc m cc nh nc c
th i x vi cng dn ca mnh, khng nh vic ny khng cn thuc
v vn ni b ca cc quc gia m tr thnh vn chung ca
cng ng quc t (international public domain). iu ny cng c
ngha l vic ph phn cc chnh ph trong nhng vn nhn quyn,
d xut pht t bt k ch th no nh quc gia khc, cc t chc quc
t, t chc phi chnh ph hay c nhn, u khng cu thnh hnh ng
can thip vo cng vic ni b ca cc nc lin quan. Nhn loi vn
minh ngy cng tr nn mt cng ng gn kt, s lin h gia cc
chnh ph v cc c nhn ngy cng cht ch. Chnh quyn ca cc quc
gia ngy cng chp nhn i thoi cng nh chp nhn s ph bnh v
vic bo v v thc y nhn quyn (i khi c gi l h s nhn
quyn) ca mnh t ngi dn trong nc cng nh t cng ng quc
t1.
Tuy nhin, s ph bnh, ch trch h s nhn quyn ca mt quc
gia bi bt k ch th no cn mang tnh xy dng, cng bng, cn
bng, khch quan v khng mang ng c chnh tr. iu ny khng
phi lc no cng c bo m trn thc t. V d, trong thc t c
nhng quc gia ln n vi phm nhn quyn nc khc nhng li b
qua nhng vi phm nhn quyn ca nc mnh hay nc ng minh
ca mnh. phm vi quc gia, c nhng t chc v c nhn s dng vn
nhn quyn vo cc mc tiu ginh quyn lc. y l nhng biu
hin ca vic chnh tr ho nhn quyn, lm mo m mc ch cao
p ca cng vic ny v gy ra xung t gia cc chnh ph v nhng
ngi hot ng nhn quyn chn chnh.
hng n vic thc y nhn quyn v dn ch trn phm vi
ton cu, cc ch th tham gia vo tin trnh ny, bt k l cc chnh
ph, cc t chc hay c nhn, u cn c ng c ng n, thi

nghim tc v c tinh thn xy dng thc s. Thm vo , cn thit lp
cc trt t quc t v quc gia trong cc hot ng bo v v thc y
nhn quyn c th c thc hin da trn mt h thng tiu chun
chung bao gm cc quy nh v trch nhim v trch nhim gii trnh
ca mi ch th c lin quan.
2.9.12. Quyn con ngi v an ninh quc gia
khp ni trn th gii, bo v an ninh quc gia (national security)
l mt l do thng c cc nh nc vin dn hn ch p dng, thm
ch tc b mt s quyn con ngi. Hai v d hay c cc nh nghin
cu trn th gii s dng v vn ny u lin quan n nc M, l
vic Hoa K dn nhng kiu dn Nht vo cc tri tp trung trong thi
gian Chin tranh th gii th hai v vic nc ny khng chu ng ca
nh t Guantanamo m ang c s dng giam gi hng trm chin
binh Hi gio (l t binh trong cuc chin chng khng b pganixtan)
t nm 2001 n nay m khng a h ra xt x.
Hin ti, mi quan h gia quyn con ngi v an ninh quc gia
vn l mt trong nhng ch c tho lun si ni bi cc nh
nghin cu v quyn con ngi trn th gii, trong tp trung vo cc
kha cnh nh: khi nim v phm vi ca an ninh quc gia, c bit
trong mi lin quan n s n nh chnh tr ca mt ch ; vic bo
v quyn con ngi trong bi cnh quc gia b e da bi nn khng
b... Tuy nhin, c mt im t lu cng ng quc t t c s
ng thun l, trong khi lut nhn quyn quc t tha nhn nhu cu
chnh ng v tnh cht hp php ca vic vin dn l do bo v an ninh
quc gia hn ch v gii hn p dng mt s quyn con ngi, lut
cng xc nh nhng iu kin cht ch cho vic hn ch v gii hn
nh vy v i hi cc quc gia phi tun th nghim tc.
2.9.13. Quyn con ngi v c th vn ha
Mt trong nhng ch tn nhiu giy mc trong cc cuc tranh
lun v quyn con ngi trong mt vi thp k gn y l tnh hp l
ca thuyt ph bin (universalism) v thuyt tng i v vn ha
(cultural relativism) v quyn con ngi.
David Betham v Kenvin Boyle, Introducing Democracy 80 Questions and Answers,

UNESCO Publishing, 2009, tr. 57.
93
94
Nhng ngi theo thuyt ph bin v quyn con ngi ng h v

c v cho tnh ph bin (universality) ca quyn con ngi ( cp
cc mc trn), theo , quyn con ngi l nhng g bm sinh, vn c
ca con ngi v c p dng bnh ng cho tt c mi thnh vin
trong gia nh nhn loi, khng c s phn bit i x v bt c l do g,
chng hn nh v chng tc, dn tc, gii tnh, tn gio, tui, thnh
phn xut thn...Trong khi , nhng ngi theo thuyt tng i v
vn ha (cultural relativism) ng h quan im cho rng, do nhng
khc bit v vn ha gia cc dn tc, quc gia, cc tiu chun v vic
thc thi cc quyn con ngi cc quc gia, dn tc khc nhau cn c
s khc nhau.
Mt v d tiu biu cho thy s khc bit v quan im gia hai
thuyt k trn l vn ct m vt ca ph n (female genital
mutilation) m tn ti mt s nc chu Phi, chu v Nam M.
Tp tc ny trn thc t khng lin quan g n tn gio, m n thun
ch l mt tp qun vn ha. Trong khi tp tc ny b nhng ngi theo
thuyt ph bin ln n gay gt nh l mt vi phm nghim trng quyn
nhn thn ca ph n v tr em gi th nhng ngi theo thuyt tng
i v vn ha coi l mt c trng vn ha cn phi c tn trng.
Mt s v d khc na c th k lin quan n nhng hn ch v quyn
vi ph n mt s nc Hi gio, t nhng cm k vi ph n trong
vic tip xc, giao tip vi n ng, nhng hn ch vi h trong vic
tham chnh, cho n quyn c a th ca nam gii,v.v..
Mc d vy, cn thy rng, hai l thuyt k trn tuy khng thng
nht, nhng cng khng ph nh hon ton ln nhau. C th, theo
quan im ca nhng ngi theo thuyt tng i v vn ha, khng
phi tt c, m ch mt s quyn con ngi cn ph hp vi truyn
thng vn ha ca mi quc gia, dn tc; cn nhng ngi theo thuyt
ph bin, trong khi khng nh cc quyn con ngi l bm sinh, vn c
v cn p dng mt cch bnh ng cho mi thnh vin ca gia nh
nhn loi th vn tha nhn rng, vic thc thi cc quyn con ngi cn
tnh n s nhy cm v vn ha (cultural sensitivity), v cn tng
thch vi ngun lc ca cc quc gia (vi cc quyn kinh t, x hi, vn
ha). Nh vy, r rng c nhng im tng ng nht nh v quan
im gia nhng ngi theo thuyt ph bin v nhng ngi theo
thuyt tng i v vn ha.
95
Bng di y m t khi qut mi quan h gia quyn con ngi

v mt s phm tr c lin quan c cp trong Chng ny.
NHN PHM
NHU CU
QUN TR
TT
AN NINH
CON NGI
PHT TRIN
CON NGI
NNG LC
TNG
TRNG
KINH T
NGHO I
QUYN
CON NGI
DN CH
T DO
AN NINH
QUC GIA
QUYN
CNG DN
2.10. MT S KHA CNH MI CA QUYN CON NGI

2.10.1. Quyn ti phn chung v trch nhim bo v
trc nhng vi phm v quyn con ngi
Quyn ti phn chung (hay cn gi l ti phn ton cu universal jurisdiction) l mt vn gy tranh ci gia cc chnh ph
v cc nh lut hc trn th gii. Quyn ti phn ton cu c th hiu l
vic cho php cc quc gia iu tra, truy t v xt x nhng nghi can
phm ti k c khi h thc hin hnh vi ti phm ngoi lnh th nc
mnh, bt k nghi can mang quc tch g, ang c tr u, c quan
h nh th no vi quc gia ang thc thi quyn t tng.
Nhng chnh ph v hc gi ng h quyn ti phn ton cu lp
lun rng hnh vi phm ti, c bit l nhng ti phm quc t v
quyn con ngi nh ti dit chng, ti c chin tranh, ti phm chng
nhn loi l nguy c e do tt c mi ngi trn th gii, do bt
k quc gia no cng c th v phi ngn chn, trng tr1. Trong khi ,
V vn ny, xem Henry Kissinger, "The Pitfall of Universal Jurisdiction", trong Foreign
Affairs (July/August 2001), http://www.foreignaffairs.org
96
cc chnh ph v hc gi phn i quyn ti phn ton cu th lp lun

rng, ch quyn quc gia l bt kh xm phm v c ghi nhn bi
lut quc t. Ch quyn quc gia bao gm quyn ti phn ca quc gia
vi nhng k phm ti trn lnh th nc mnh, v vi nhng cng
dn nc mnh phm ti nc khc.
Quyn ti phn ton cu, nh cp trn, lin quan n mi ti
phm, tuy nhin, n c bit c ch p dng vi nhng ti phm
nghim trng v quyn con ngi. V d tiu biu nht gn y l vic
mt thm phn Ty Ban Nha yu cu nh chc trch Anh bt v dn
cu tng thng Chi l, ng Pinochet, t Anh v Ty Ban Nha xt x
ng ny v ti phm dit chng (ng Pinochet sang Anh cha bnh,
ng b co buc phm ti Chi l nhng b yu cu dn sang Ty
Ban Nha xt x, v trong s nhng nn nhn b th tiu trong thi k
ng cm quyn c nhiu cng dn Ty Ban Nha).
Trong khi lut quc t trn thc t khng c nhng quy nh r
rng v vn ny, th mt din bin gn y ca lut nhn quyn quc
t cung cp mt c hi p dng mt cch ph bin hn quyn ti phn
ton cu vi cc ti phm v quyn con ngi, l vic Quy ch Rome
v Ta n Hnh s Quc t, 1998 quy nh vic chuyn giao quyn ti
phn v dn mt c nhn phm cc ti c dit chng, ti c chin
tranh, ti c chng nhn loi v ti xm lc t cc nc thnh vin
Quy ch n Hague (La-hay, H Lan) xt x ti Ta n (vi mt s
iu kin nht nh, xem cc iu 12, 13 Quy ch Rome).
Cng lin quan n vn quyn ti phn ton cu, gn y c
mt hc thuyt mi c nu ra trong lut quc t, c gi l hc
thuyt v trch nhim bo v (responsibility to protect) ca cc quc
gia. Hc thuyt ny c xy dng da trn nguyn tc mi quc gia
thnh vin Lin hp quc c ngha v tn trng v bo v cc quyn v
t do cn bn ca mi ngi m c nu trong Hin chng. Theo
hc thuyt ny, cc quc gia thnh vin Lin hp quc c trch nhim
tp th trong vic bo v thng dn ca bt k quc gia no trc cc
ti phm quc t nh ti dit chng, ti phm chin tranh, hnh ng
thanh lc sc tc v ti c chng nhn loi. Xut pht t trch nhim
tp th , khi mt quc gia khng th hoc khng ch ng bo v
97
ngi dn ca mnh, Hi ng Bo an Lin hp quc c quyn quyt

nh v phng thc hnh ng can thip nhm bo v thng dn
.1 Hnh ng can thip ny c th dn ti vic mt s k gy ra nhng
ti c quc t nu trn, bao gm quan chc chnh quyn dn s hay
qun s ca mt quc gia nht nh, c th b a ra truy t v xt x
Ta n Hnh s Quc t.
2.10.2. Quyn pht trin

Quyn pht trin (right to development) l mt trong cc quyn
thuc th h th ba, v thng c coi l mt quyn ca nhm (group
rights) tuy ng thi cng c coi l mt quyn c nhn.
Mc d nhng tng v quyn pht trin c th hin mt
cch gin tip trong nhiu vn kin quc t, trong bao gm Hin
chng Lin hp quc nm 1945 (iu 55); Tuyn ngn ton th gii v
quyn con ngi nm 1948 (iu 28); hai Cng c v quyn kinh t, x
hi v vn ho v Cng c v Quyn dn s, chnh tr nm 1966 nhng
phi n nm 1986 mi c mt vn kin quc t ring v quyn ny
(Tuyn b v quyn pht trin). iu 1 Tuyn b ny nu rng, quyn
pht trin l mt quyn con ngi khng th chia ct hay chuyn nhng
m mi ngi, mi dn tc u c quyn c tham gia, ng gp v
hng th. Tuyn b Vin v Chng trnh hnh ng thng qua ti Hi
ngh th gii v quyn con ngi ln th hai nm 1993 ti khng nh
quyn pht trin l mt quyn ph bin, bt di bt dch v l b phn hp
thnh ca cc quyn con ngi c bn. Ngoi ra, quyn pht trin cn
c cp trong mt s vn kin php l quc t v khu vc khc nh
Cng c s 169 ca ILO nm 1989 v quyn ca cc dn tc bn a
(iu 7); Hin chng chu Phi v quyn ca con ngi v quyn ca cc
dn tc (Li ni u v iu 22); Tuyn b Rio v Mi trng v Pht
trin, 1992 (Nguyn tc th 3)
Gn y, ngy 17/3/2011, Hi ng Bo an Lin hp quc thng qua Ngh quyt 1973 khng
nh rng tnh hnh ti Libya tr thnh mt mi e da n ha bnh v an ninh quc t
nn thit lp khu vc cm bay v cho php cc quc gia thnh vin, sau khi thng bo cho
Tng Th k, t mnh hoc cng nhau s dng mi bin php cn thit bo v thng
dn ti Libya khi s tn cng ca cc lc lng thn M.Gaddafi.
98
Mc d vy, cho n thi im hin nay, quyn pht trin mi ch

c ghi nhn trong cc vn kin lut mm (khng phi l cc iu
c quc t), do khng c hiu lc rng buc vi cc quc gia. V
trong vn ny, hin vn cn kh nhiu tranh ci gia cc quc gia v
cc hc gi xoay quanh cc kha cnh nh: Liu quyn pht trin c th
coi l mt quyn php l? Quyn pht trin c thc s l mt quyn con
ngi? Nu ng l mt quyn con ngi th n nn l quyn c nhn
hay l quyn ca nhm?
Nhn chung, cc quc gia ang pht trin ng h v c v cho quyn
pht trin, trong khi nhiu quc gia pht trin phn i quyn ny. Tnh
trng c cho l xut pht t mong mun c c c hi bnh ng
khi tham gia vo qu trnh pht trin ca cc quc gia thuc th gii th
ba v s n trnh rng buc v ti chnh cng nh cc trch nhim khc
ca cc quc gia pht trin. Trong khi nhng ngi ng h quyn pht
trin coi y l mt tin thc hin tt c cc quyn con ngi khc
v dn s, chnh tr, kinh t, x hi, vn ho th nhng ngi phn i
quyn ny cho rng quyn pht trin khng c c s php l m c bn
ch l mt cam kt chnh tr; v nu nh c c s cho quyn pht trin th
n nm trong ni hm ca quyn t quyt dn tc.
2.10.3. Quyn ca nhng ngi ng tnh, lng tnh,
chuyn gii
Ngi ng tnh c hai dng: ng tnh nam (gay) v ng
tnh n (lesbian). Nhng ngi ny, cng vi ngi lng tnh
(bisexual) v ngi chuyn gii (transgender) thng c gi chung
l LGBT. Quyn ca nhm ny (LGBT rights) cng l mt vn hin
gy nhiu tranh ci trn lnh vc quyn con ngi trong nhng thp k
gn y.
Nhng ngi ng h quyn ca LGBT lp nn hn nhng t chc
v pht ng nhng phong tro mang tnh cht ton cu vn ng cho
vic tha nhn v php in ha cc quyn c kt hn gia nhng
ngi ng gii; quyn ca cc cp ng gii c nhn nui con nui;
v trn ht l quyn ca tt c nhng ngi LGBT khng b phn bit i
x do xu hng tnh dc v gii tnh ca h. Mc d trong v Toonen
kin Australia (1994), y ban quyn con ngi c quan gim st thc
hin ICCPR phn quyt rng vic ti phm ho hnh vi tnh dc
99
ng gii cu thnh s vi phm lut nhn quyn quc t, song tnh n

nay, vn cn 76 quc gia coi tnh dc ng gii l ti phm, trong c 5
nc cn quy nh hnh pht t hnh vi hnh vi ny1.
Khng ch gii hn trong phm vi php lut quc gia, phong tro vn
ng cho cc quyn ca LGBT cn m cuc vn ng cc t chc quc t
v t chc khu vc. H thnh cng trong vic nhn c s ng h ca
Lin minh chu u v T chc cc nc chu M. H cng va trnh ln
Lin hp quc mt d tho Tuyn b ca Lin hp quc v nh hng
tnh dc v s ng gii (the United Nations Declaration on Sexual
Orientation and Gender Identity) vo ngy 18/12/2008. Ni dung ca d
tho Tuyn b ln n nhng hnh vi bo lc, quy ri, phn bit i x,
loi tr, k th, nh kin, s git hi, hnh quyt, tra tn, bt gi ty tin
v tc b cc quyn kinh t, x hi, vn ha da trn nh hng tnh dc
v s ng gii. D tho Tuyn b ny nhn c s ng h ca Lin minh
chu u v c coi l mt bc t ph mi trn lnh vc quyn con
ngi trn din n Lin hp quc, tuy nhin, n b phn i bi mt s
quc gia, trong c bit l cc nc thuc khi -rp v Va-ti-cng.
Nhng quc gia phn i cho rng, vic php in ha hn nhn v cc
quan h dn s ng gii khc c th lm tn hi n c tin ca cc tn
gio cng nh n cc gi tr o c v quan h x hi.
N lc quc t mi nht v quyn ca LGBT l vic ngy 17/6/2011,
ti Hi ng Nhn quyn Lin hp quc (United Nations Human Rights
Council - UNHRC ), Nam Phi a ra mt ngh quyt ngh Hi ng yu
cu Cao u Nhn quyn Lin hp quc (High Commissioner for Human
Rights) son tho mt bo co v thc trng ca nhng LGBT trn ton
cu v a ra khuyn ngh v vic thc hin cc quyn ca h theo tinh
thn ca Tuyn b Vin v K hoch hnh ng nm 1993. Ngh quyt ny
c 23/47 thnh vin UNUNHRC b phiu tn thnh, 19/47 thnh vin
b phiu chng, 3/47 thnh vin (Burkina Faso, Trung Quc v Zambia) b
phiu trng1. iu ny cho thy vn quyn ca LGBT vn tip tc gy
chia r su sc trn din n Lin hp quc.
Ngun: A world survey of laws criminalising same-sex sexual acts between consenting
adults, Eddie Bruce-Jones, Lucas Paoli Itaborahy, bo co ca the International Lesbian,
Gay, Bisexual, Trans and Intersex Association ( ILGA), 2011, ti www.ilga.org
Ngun: www.ilga.org
100
2.10.4. Quyn v mi trng

Cng vi tnh trng nng ln ca tri t, quyn v mi trng
(environmental human rights) l mt ch ngy cng thu ht s
quan tm ca cc hc gi v nh nghin cu v quyn con ngi.
V c s php l, quyn ny hin cha c nu c th trong cc
vn kin quc t v quyn con ngi ca Lin hp quc, tuy nhin
c khng nh trong mt s vn kin khu vc, trong tiu biu l
Hin chng chu Phi v quyn ca con ngi v ca cc dn tc (iu
21); Ngh nh th San Salvador b sung Hin chng chu M v
quyn con ngi (iu 11).
V ni hm, nhn thc chung cho rng quyn v mi trng cp n
quyn ca mi ngi trong th h hin ti v tng lai c sng trong
mi trng trong lnh, c li cho sc khe. V tnh php l ca quyn v
mi trng, hin c hai lung quan im. Quan im th nht coi quyn v
mi trng l mt quyn con ngi c th (explicit rights), trong khi quan
im th hai coi l mt quyn hm cha (unenumerated rights) nm
trong ni hm ca mt s quyn khc nh quyn sng, quyn v sc khe
V l thuyt, quyn v mi trng c th xung t vi mt s
quyn con ngi khc (v d, vic thc hin cc quyn t do kinh doanh
c th dn n pht trin cc hot ng sn xut mt cch trn lan,
khng c kim sot v gy ra nhng thm ha mi trng). V thc
t, quyn v mi trng gn b cht ch vi vn trch nhim x hi
ca cc doanh nghip, c bit l ca cc cng ty/tp on a quc gia
trong vic bo v mi trng.
Trong khong ba thp k va qua, cc t chc phi chnh ph trn th
gii lin tc vn ng php lut v cng ng quc t tha nhn
quyn v mi trng cng l quyn con ngi. Mc d cha t c kt
qu cui cng, song cuc vn ng ca h v ang to ra hiu qu
ngy cng rng ri. Gn y nht, vo thng 9/2003, mt cuc Hi ngh
quc t v quyn mi trng v nhn quyn c t chc Cartagena,
Colombia, vi s tham gia ca i din 250 t chc phi chnh ph v
phong tro x hi hot ng v mi trng trn th gii. Hi ngh thng

qua Tuyn b Cartagena v v quyn mi trng v nhn quyn.1
2.10.5. Quyn ca loi vt
Cng lin quan n nhng tranh lun v ch th ca quyn nu
trn, ngy cng c nhiu kin cho rng khng ch con ngi, m c
loi vt (animals) cng c quyn. Quyn ca ng vt (animal rights)
ngy cng c nhiu c nhn, t chc trn th gii ng h v vn ng
php in ha. Ngay t th k XVIII, cc tc gi nh Humphrey
Primatt (nm 1776), John Lawrence (nm 1796) ... vit cc tc phm
v s cn thit phi tn trng cc quyn ca ng vt. Nhng ngi
tham gia phong tro bo v quyn ng vt tin tng rng li ch cn
bn ca cc con vt cng cn c quan tm nh li ch ca loi ngi.
Cc loi vt, c bit l cc loi linh trng, cc loi vt nui trong
nhkhng nn ch b coi l ti sn, dng lm thc n, trang phc, lm
i tng nghin cu hoc gii tr cho con ngi, m chng cng cn
c coi l mt dng ch th php l, cn c i x nhn o ph
hp vi hon cnh v bi cnh sng ca chng.
Hin ti, c kh nhiu nghin cu v ch quyn ca loi vt,
trong mt s cng trnh tiu biu c cng b gn y nh
Introduction to Animal Rights: Your Child or the Dog? ca Gary
Francione (Philadelphia, Temple University Press, 2000); Animal
Rights, Human Rights: Entanglements of Oppression and Liberation
ca David Nibert (New York, Rowman and Litterfield, 2002); Thanking
the Monkey: Rethinking the Way We Treat Animals ca Karen Dawn
(Harper Collins, 2008); For the Love of Animals: The Rise of the
Animal Protection Movement ca Kathryn Shevelow (Henry Holt and
Company, 2008)1 Trn lnh vc ny, nhiu nc trn th gii c
nhng quy nh cm hnh h, ngc i v git hi ng vt mt cch
1 Xem ton vn Tuyn b ny ti http://www.foei.org/en/get-involved/take-action/
solidarity-work/The%20Cartagena%20Declaration
ng vt c thuc cng ng o c hay khng l vn tip tc gy tranh ci trong gii

hc gi. V vn ny, xem thm: Gan Shaoping (Cao Thiu Bnh), Bin gii quyn con
ngi trong cc tm kim mi nhn ca o c hc ng i trong Nhng vn mi
nhn trong nghin cu trit hc ng i, Nxb Khoa hc x hi, 2008, tr.95-100.
101
102
v c, c bit l nhng con vt nui trong nh (ch, mo). Ngy

25/6/2008, Ty Ban Nha tr thnh quc gia u tin cng nhn quyn
ca loi linh trng ging ngi (ape) bng vic xc lp mt khun kh
php lut ton din bo v loi vt ny, trong quy nh mi hnh
ng git hi (tr trng hp t v), tra tn, giam gi loi linh
trng ny u l b coi bt hp php2.
Trn phm vi quc t, h thng cc iu c quc t bo v ng
vt, a dng sinh hc ngy cng phong ph. Nm 2003, ti Hi ngh
Manila v An sinh ng vt (animal welfare), cc i biu i n
thng nht rng cn m bo nm loi t do cho ng vt (t do khi
i, kht; t do khi s s hi, cng thng; t do khi au n, bnh
tt; t do biu t bng cch hnh vi thng thng)3.
Cho d vn quyn ca ng vt hin vn ang gy tranh ci,
song vic bo v v i x nhn o vi ng vt ngy cng c xem l
mt tiu ch nh gi mc vn minh ca cc x hi.
X v hu ht cc nc chu u (c x hi ch ngha v t bn ch
ngha) th quyn con ngi c chnh thc tha nhn nh l nhng
tiu chun chung ca nhn loi. Tha c ny nu ra 10 nguyn tc c
th, trong c tn trng quyn con ngi v cc t do c bn, iu ny
th hin quyn con ngi l gi tr chung c th vt trn nhng khc
bit v chnh tr, x hi. Cng t thi k ny, cc quyn tp th c
tho lun mt cch ph bin trn cc din n quc t.1 T thp nin
1990, ti Lin hp quc, quyn con ngi tr thnh ch chnh
trong cc hot ng ca t chc quc t ln nht th gii ny. Cc c
quan chuyn trch v quyn con ngi ca Lin hp quc v ang
c ci t ng k v t chc, phng thc hot ng nhm thc thi
tt hn mc tiu c nu ra trong Hin chng l khuyn khch,
thc y s tn trng cc quyn con ngi v t do c bn ca tt c
mi ngi. Nhng thay i ny mang li nhiu hy vng cho mi ngi
khp ni trn th gii. Ti nhiu khu vc, quyn con ngi thnh
mt ni dung trong chnh sch v hot ng chung ca cc nc trong
khu vc1. Trong mi quc gia, quyn con ngi ngy cng c a
2.11. THC T V TRIN VNG CA QUYN CON NGI

Nm 2008, Lin hp quc v cc quc gia trn th gii k nim 60
nm Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi (1948) vi nhiu
hnh thc phong ph. Tuy nhin, con ng ca nhn loi trong vic
t c cc mc tiu v quyn con ngi vn cn rt nhiu thch thc.
Nhn t gc quyn con ngi, c th nhn thy trong th gii ngy
nay ang tn ti mt s xu hng tri ngc nhau nh sau:
quan tm v lng ghp vo cc chnh sch, php lut ca Nh nc. Mi

quan h nh nc vi cng dn ti nhiu quc gia thay i ng k
theo hng hi ha v tt p hn k khi c cc tiu chun quc t v
quyn con ngi c truyn b.
Tuy vy, nhng nguy c vi quyn con ngi nh chin tranh,
ngho i, bnh dch, HIV/AIDSvn cn tn ti dai dng nhiu
Th nht, trong khi quyn con ngi hin tr thnh ngn ng

v nhng tiu chun chung ca nhn loi th ti nhiu ni trn th gii,
cc quyn c bn ca con ngi vn tip tc b vi phm.
Trn phm vi quc t, k t khi Tha c Henxinki c k kt
vo nm 1975 ti Phn Lan gia 35 quc gia bao gm M, Canaa, Lin
Cc vn kin c bn l nn tng ca cc quyn ny: quyn hng ha bnh: Tuyn ngn v

quyn ca cc dn tc i vi ha bnh (1984); quyn pht trin: Tuyn ngn v quyn pht
trin (1986); quyn v mi trng: nm 1972, ti Xtckhm (Thy in), ln u tin Lin
hp quc t chc Hi ngh v mi trng con ngi (human environment) trong thng
qua Tuyn b v mi trng con ngi. Nm 1992, Hi ngh Lin hp quc v mi trng
v pht trin ra Tuyn b Ri v mi trng v pht trin bao gm 27 nguyn tc v pht
trin bn vng c ra cho th gii.
1
1
2
Xem Donald G. McNeil, When Human Rights Extend to Nonhumans, The New York
Times, July 13, 2008.
V quyn ng vt, cc l thuyt v iu c quc t v quyn ng vt, xem thm ti:

Michael Hass, International Human Rights: A Comprehensive Introduction, 2008: Chng
14: New Dimensions and Challenges, tr. 328 338.
103
Xem thm: Hip c Lin minh chu u (thng 11-1993) khng nh mt trong cc mc
tiu ca Chnh sch an ninh v i ngoi chung (CFSP) ca khi l thc y v cng c dn
ch, php tr, tn trng quyn con ngi v t do c bn. Trong Hin chng ASEAN,
iu 1/7 khng nh mt trong cc mc ch ca ASEAN l cng c dn ch, thc y qun
tr tt v php quyn, thc y v bo v quyn con ngi v t do cn bn, iu 14
khng nh s thnh lp mt c quan quyn con ngi chung cho khu vc.
104
quc gia v khu vc trn th gii. Trong hai thp nin va qua, nhn
loi tip tc chng kin nhiu cuc chin tranh, xung t v trang trong
c nhng cuc thm st m mu nh Bxnia (1992-1995),
Ruana (1994), Cxv (1998-1999), Cngg (Zaire) (1996- 2003). Mt
s cuc xung t v trang hin vn ang din ra ti Dafur (Xung),
fganixtan, Irc, Trung ng, Xomali Trong nhng cuc chin ,
mt s quyn c bn nht nh quyn sng, quyn an ton v thn
th,v.v.. b tc b mt cch ph bin; nhn phm ca ph n, tr em,
ngi gi,v.v.. v nhiu nhm d b tn thng khc b ch p mt
cch th bo. Trn phm vi ton cu, nn bun bn ph n, tr em vn
cha c xu hng gim, trong khi t phn bit i x vi ph n vn
cn ph bin nhiu ncTrong bi cnh , phn ng quc t nhn
chung l cn rt xa vi s mong i; vic x l nhng k c hnh vi vi
phm nghim trng cc quyn con ngi cn qu chm chp2
Th hai, trong khi quyn con ngi hin tr thnh ngn ng
chung ca nhn loi v l ch chnh trong cc chng trnh ngh s
quc t th vn cn nhng khc bit nht nh trong quan im v
quyn con ngi gia cc quc gia, khu vc v cng ng.
S khc bit trong nhn thc v quyn con ngi gia cc chnh
ph v trong gii hc thut l mt iu tt yu, tuy nhin hin nay,
trng tm cc cuc tranh lun v vn ny c nhng thay i v ni
dung v hnh thc. Nu nh trong thi k Chin tranh Lnh, cuc tranh
lun v quyn con ngi ch yu din ra gia hai h thng x hi ch
ngha v t bn ch ngha v mang mu sc thc h, xoay quanh mi
quan h gia hai nhm quyn (nhm quyn chnh tr - dn s vi nhm
quyn kinh t - x hi vn ho), th ngy nay, cuc tranh lun ch yu
din ra gia cc quc gia phng Bc (hay phng Ty) vi cc quc gia
phng Nam (cc nc ang pht trin), v ch yu xoay quanh mi
quan h gia tnh ph bin ca quyn con ngi vi cc c th v kinh
t, chnh tr, x hi v vn ha (thuyt tng i v vn ha). Sau s
kin khng b 11-9-2001 ti New York, cuc chin chng khng b do
Hoa K pht ng ti nhiu quc gia tip tc khot su thm mu thun
2
Ti Ta n hnh s quc t Ruana, Ta n hnh s quc t Nam T c xt x cc ti

phm chin tranh. Tuy nhin, nhiu trng hp truy t chm tr in hnh nh vi Pinoche
v cc quan chc Khme .
105
vn trm trng gia phng Ty vi th gii Hi gio. Nhng mu

thun ny l tr ngi ln cho vic tm ra s ng thun ca cng ng
quc t trong mt lot vn l lun v thc tin quan trng ca quyn
con ngi nh mi quan h gia bo m an ninh quc gia vi vic bo
v quyn con ngi, quyn ti phn ton cu v can thip nhn o
Trong bi cnh k trn, vn quyn con ngi tr thnh ch
ngy cng quan trng trong cc mi quan h song phng v a
phng. Quyn con ngi c coi l mt trong nhng ni dung ct
yu trong chnh sch ngoi giao ca nhiu quc gia, c bit l cc nc
phng Ty. n nay, khng ch M m c Lin minh chu u (EU)
a quyn con ngi vo chnh sch i ngoi. Cng vi qu trnh ,
nhng n lc i thoi nhm tng cng s hiu bit v lm gim thiu
nhng khc bit v quan im gia cc nc trong vn quyn con
ngi ngy cng c quan tm. Cc cuc i thoi song phng v
quyn con ngi gia cc quc gia ngy cng c t chc nhiu hn.
n c, Lin minh chu u (EU) hin tin hnh i thoi hng nm v
quyn con ngi vi hn hai mi quc gia (trong c Trung Quc,
Nht Bn, M, Nga, n , Vit Nam)1.
Th ba, trong khi ting ni ca cc t chc phi chnh ph ngy
cng c trng lng trn cc din n v quyn con ngi th vn cha
c s gim st thch ng vic tun th cc trch nhim x hi ca cc
doanh nghip, c bit l cc cng ty/tp on a quc gia.
Cc t chc phi chnh ph (NGOs) v cc doanh nghip, bao gm
cc cng ty a quc gia (MNCs), xuyn quc gia (TNCs) ang tc ng
n quyn con ngi theo nhng chiu hng khc nhau. Trong khi
cc NGOs (c quc gia v quc t) ni ln nh l mt lc lng c
ting ni thuyt phc vi cc t chc lin chnh ph quc t v cc
chnh ph trong cc vn v quyn con ngi th vn trch nhim
x hi ca doanh nghip (corporate social responsibility) ni chung
v ca cc cng ty a quc gia ni ring ang c quan tm nhiu
nc trn th gii, c bit l cc nc ang pht trin1. Bn cnh
1 Council of the European Union, EU Annual Report on Human Rights 2008, Brussels, 27
November 2008; n ht nm 2008, EU v Trung Quc tri qua 25 lt i thoi.
1
Khi nim trch nhim x hi ca doanh nghip, c s dng cc nc pht trin t
thp k 1970 ang dn tr nn ph bin Vit Nam, Phng thng mi v cng nghip
106
nhng ng gp tch cc, v chy theo li nhun nn cc doanh nghip

gy ra nhiu vn nh bc lt sc lao ng, s dng lao ng tr
em, lao ng cng bc, iu kin lao ng ti t, gy tn hi cho sc
khe ngi tiu dng, gy nhim mi trng nhiu quc gia, xu
hng t nhn ha khin nhiu loi dch v cng c chuyn sang
thc hin bi cc doanh nghip t nhn cng t ra nhiu thch thc
hn vi vic kim sot s tun th trch nhim x hi ca cc doanh
nghip.
(33). Phn tch mi quan h gia quyn v ngha v/trch nhim

ca con ngi theo lut nhn quyn quc t.
Trn y l mt vi xu hng mu thun trong s pht trin ca

quyn con ngi trong th gii ngy nay. Cu hi tng lai ca quyn
con ngi s ra sao? c th c nhiu cu tr li khc nhau2; tuy nhin,
c mt iu chc chn l n ph thuc vo n lc chung ca nhiu ch
th, trong bao gm cc t chc quc t, cc chnh ph v tng c
nhn trong cng ng nhn loi trong vic bo v v thc y cc tiu
chun quc t v quyn con ngi cho tt c mi ngi.
(38). Phn tch mi quan h gia quyn con ngi v dn ch.
(34). So snh gia quyn con ngi v quyn cng dn

(35). Phn tch mi quan h gia quyn con ngi v pht trin
con ngi.
(36). Phn tch mi quan h gia quyn con ngi v an ninh con
ngi.
(37). Phn tch mi quan h gia quyn con ngi v t do
(39). Phn tch mi quan h gia quyn con ngi v qun tr tt.
(40). Phn tch mi quan h gia quyn con ngi v tng trng
kinh t.
(41). Phn tch mi quan h gia quyn con ngi v vic xa b i
ngho.
(42). Phn tch mi quan h gia quyn con ngi v an ninh quc gia.
(43). Phn tch mi quan h gia vic bo m quyn con ngi
v nhng c th v vn ha.
Ch tho lun Chng II
(44). Phn tch nhng ngha v ca cc nh nc trong vic bo

m nhn quyn.
(25). Phn tch khi nim quyn con ngi.
(45). Phn tch s khc bit trong vic bo m cc quyn dn s,

chnh tr vi vic bo m cc quyn kinh t, x hi, vn ha.
(26). Phn tch cc quan im v ngun gc ca quyn con ngi.
(46). Chng minh rng cc quyn kinh t, x hi, vn ha cng l

cc quyn thc cht.
(27). Phn tch nhng c trng ca quyn con ngi.
(47). Nu nhng bi cnh v phn tch nhng iu kin vi cc

quc gia trong vic tm nh ch thc hin mt s quyn con
ngi.
(28). Phn tch nhng mc chnh trong s pht trin ca t tng

nhn loi v quyn con ngi.
(29). Phn tch cc th h nhn quyn.
(48). Nu nhng quyn con ngi c th b gii hn v nhng

iu kin vi cc quc gia trong vic gii hn quyn con
ngi.
(30). Phn tch cc cch phn loi quyn con ngi.

(31). So snh gia quyn c nhn v quyn tp th.
(32). Phn tch cc dng ch th ca quyn v ch th ca ngha v.
(49). Chng minh v tr, vai tr ngy cng quan trng ca quyn
con ngi trong quan h quc t.
(VCCI) gn y c trao gii thng trch nhim x hi ca doanh nghip hng nm cho
doanh nghip mt s ngnh hng thc hin tt. Xem thm Trch nhim x hi gc nhn t
doanh nghip ca Lng Phan trong Lun bn kinh t (nhiu tc gi), Nxb Tr, 2008.
2 Xem thm: Upendra Baxi, The Future of Human Rights, Second Edition, OUP; Costas
Douzinas , The End of Human Rights, Hart Publishing, 2000.
107
108
(7).
United Nations, Compilation of General Comments and

Recommendations adopted by human rights treaty bodies
(HRI/GEN/1/Rev.7, 12 May 2004).
(8).
United Nations, Human Rights, A Basic Handbook for UN

Staff, 2004.
(9).
United Nations: UN common understanding on human

rights-based approaches to development, 2003.
(10). OHUNCHR, Freequently Asked Questions on a Human

Rights-based Approach to Development Cooperation, New
York and Geneva, 2006.
(11).
UNDP, Human Development Report 2000: Human Rights and

Human
Development
(New
York,
2000),
ti
http://hdr.undp.org/reports/
view_reports.cfm?year=2000&country
(12). UNDP, Human Development Report, 1994, New York,

Oxford University Press, 1994.
(13). ESCR Committee, General Comment No.3, http://www2.
ohUNCHR.org/english/bodies/cescr/comments.htm
(14). UNHRC, General Comment No.5, ti: http://www2.
ohUNCHR.org/english/bodies/UNHRC /comments.htm
Ti liu tham kho ca Chng II
(15). CNN: Ten ideas that changed the world, 2005.
(1).
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Hi p v quyn

con ngi, Nxb Cng an Nhn dn, 2010.
(2).
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Lut nhn quyn quc

t - Nhng vn c bn, Nxb Lao ng-X hi, 2011.
(3).
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Lut quc t v quyn ca

nhng ngi d b tn thng, Nxb Lao ng-X hi, 2011.
(4).
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Tuyn ngn quc t

nhn quyn 1948- Mc tiu chung ca nhn loi, Nxb Lao
ng-X hi, 2011.
(5).
United Nations, Human Rights: Question and Answers,

Geneva, 1994.
(6).
United Nations, Human Rights Training: A manual on

Human Rights Traning Methodology, New York v Geneva,
2000.
109
(16). Vin Ngn ng hc: "i T in Ting Vit", Nxb Vn ho,

Thng tin, H.1999.
(17). Thomas Hobbes, Leviathan (1,XIV), 1658.
(18). John Locke: An Essay Concerning Human Understanding,
1690; Second Tract of Government, 1662; Questions
Concerning the Law of Nature, 1664.
(19). Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Tuyn ngn quc t
nhn quyn 1948 Mc tiu chung ca nhn loi ( bn dch
ting Vit) Gudmundur Afredsson & Asbjorn Eide (ch
bin), Nxb Lao ng X hi, 2011.
(20). Nguyn Anh Tun, Kho lc B lut Hammurabi ca nh
nc Lng H c i, Nxb Chnh tr quc gia, H., 2008.
(21). Jacques Mourgon, Quyn con ngi, Trung tm Nghin cu
quyn con ngi, H,.1995, tr.11.
110
(36). Gan Shaoping, Bin gii quyn con ngi trong cc tm
kim mi nhn ca o c hc ng i trong Nhng
vn mi nhn trong nghin cu trit hc ng i,
Nxb Khoa hc x hi, 2008.
(22). Chu Hng Thanh: Quyn con ngi v lut nhn quyn
quc t. Nxb Chnh tr quc gia, H.,1997.
(23).
Alston, Philip, "Ships Passing in the Night: The Current

State of the Human Rights and Development Debate seen
through the Lens of the Millennium Development Goals",
Human Rights Quarterly. Vol. 27 (No. 3), 2005.
(37). Donald G. McNeil, When Human Rights Extend to

Nonhumans, The New York Times, July 13, 2008.
(38).
(24). Ball, Olivia; Gready, The No-Nonsense Guide to Human

Rights. New Internationalist. ISBN 1-904456-45-6., 2007.
(25).
(26).
(39). Council of the European Union, EU Annual Report on

Human Rights 2008, Brussels, 27 November 2008.
The Siracusa Principles on the Limitation and Derogation

Provisions in the International Covenant on Civil and
Political Rights ,ti http://www.unhcr.org
(40).
(42). Trung tm Nghin cu quyn con ngi thuc Hc vin

CTQGHChMinh,Ccvnkinquctvquynconngi.
NxbChnhtrqucgia,H,.1998.
V.E.Davidovich, Di lng knh trit hc, Nxb Chnh tr quc

gia, 2002.
(29). Murata Yasuo, V phm gi con ngi, Tp ch Nghin cu

con ngi s 4 (31) 2007.
(30). Hi ng Gim mc Vit Nam, Tm tt Hc thuyt X hi
ca Gio hi Cng gio, Nxb Tn gio, H., 2007.
(31). Cc mc tiu pht trin thin nhin k ca Lin Hp Quc,
bn
ting
Anh,
ti
http://www.un.org/millennium/declaration/
ares552e.pdf.
(32). John Stuart Mill, Bn v t do, Nxb Tr thc, H., 2006.
(33). David Betham v Kenvin Boyle, Introducing Democracy 80
Questions and Answers, UNESCO Publishing, 2009
(34).
Henry Kissinger, "The Pitfall of Universal Jurisdiction",

trong Foreign Affairs (July/August 2001), http://www.
foreignaffairs.org
(35).
Eddie Bruce-Jones, Lucas Paoli Itaborahy, A world survey of

laws criminalising same-sex sexual acts between consenting
adults, bo co ca the International Lesbian, Gay, Bisexual,
Trans and Intersex Association (ILGA), 2011, ti www.ilga.org
111
Lng Phan, Trch nhim x hi gc nhn t doanh nghip,

trong Lun bn kinh t (nhiu tc gi), Nxb Tr, 2008.
(41). Upendra Baxi, The Future of Human Rights, Second

Edition, OUP; Costas Douzinas , The End of Human Rights,
Hart Publishing, 2000.
Corporations and Human Rights (http://www.hrw.org/

worldreport).
(27). Norms on the responsibilities of transnational corporations

and other business enterprises with regard to human
rights, ti http://www.un.org/apps/news/story
(28).
Michael Hass, International Human Rights: A Comprehensive

Introduction, 2008: Chng 14: New Dimensions and Challenges.
112
113
ChngIII:KhiqutlutQuctvquynconngi
o quc t, lut hnh s quc t, lut bin quc t, lut hng khng
quc t, lut ngoi giao v lnh s, lut t chc quc t
S d lut nhn quyn quc t c v tr nh trn l bi hai kha cnh

c bn sau y:
ChngIII
KHIQUTLUTQUCTVQUYNCONNGI
Th nht, lut nhn quyn quc t m rng phm vi ch th tham

gia cc quan h php lut quc t. Trc y, lut quc t ch iu chnh
quan h gia cc quc gia v t chc quc t, tuy nhin, hin nay, cng
vi s ra i ca lut nhn quyn quc t, mc d ch th chnh ca lut
quc t vn l cc quc gia v t chc quc t nhng trong mt s bi
cnh, lut quc t cn iu chnh c mi quan h gia cc c nhn v cc
nh nc lin quan n cc quyn v t do c nhn m c lut quc
t ghi nhn v bo m. Khc vi lut quc t truyn thng, trong th
gii ngy nay, cc c nhn c cc quyn v ngha v ch th khi tham gia
vo cc quan h php l quc t trong mt s bi cnh v nhng mc
khc nhau. Mc d y l mt vn vn cn ang gy nhng tranh
ci nht nh, song thc t cho thy c nhn ngy cng c tha nhn
37
rng ri l mt ch th ca lut quc t hin i.1
3.1. KHI NIM, V TR, I TNG, PHNG PHP IU CHNH

V NGUN CA LUT NHN QUYN QUC T
3.1.1. Khi nim lut nhn quyn quc t
C nhiu quan im v cch hiu khc nhau v lut nhn quyn
quc t (international human rights law), tuy nhin, t gc php l,
c th hiu y l mt h thng cc quy tc, tiu chun v tp qun
php l quc t xc lp, bo v v thc y cc quyn v t do c bn
cho mi thnh vin ca cng ng nhn loi.
V mt hnh thc, lut nhn quyn quc t ch yu c th hin
trong hng trm vn kin php l quc t v vn ny, k c nhng
vn kin mang tnh rng buc (cc cng c, ngh nh th) v cc vn
kin khng mang tnh rng buc (cc tuyn b, tuyn ngn, khuyn
ngh, hng dn...), trong bao gm c cc vn kin c hiu lc ton
cu v khu vc.
Cn lu l, khi nim lut nhn quyn quc t hp hn khi
nim lut v quyn con ngi (human rights law). C th, trong khi
lut nhn quyn quc t ch bao hm cc vn kin php l quc t (ton
cu v khu vc) th lut v quyn con ngi bao hm c cc vn kin
php l quc t v quc gia (national hoc domestic law) v quyn con
ngi.
3.1.2. V tr ca lut nhn quyn quc t
Lut nhn quyn quc t l mt ngnh lut nm trong h thng
lut quc t chung (hay cn gi l cng php quc t - public
international law) cng vi cc ngnh lut quc t khc nh lut nhn
113
Th hai, lut nhn quyn quc t ang lm thay i quan nim

truyn thng v tnh bt kh xm phm v phng din i ni ca ch
quyn quc gia trong lut quc t. Trong lut quc t trc y, v
phng din i ni, ch quyn quc gia c hiu l quyn ton vn v
bt kh xm phm ca cc nh nc c t do hnh ng trong i x
vi cng dn v x l cc cng vic ni b ca nc mnh. Tuy nhin, vi
s ra i ca lut nhn quyn quc t, quan nim ny v ang thay
i. Hin nay, mc d cc nh nc vn c vai tr u tin v quan trng
1 y cng l quan im ca mt s lut gia c uy tn hng u trn th gii nh Malcolm N. Shaw
trong International Law (Cambridge University Press, Fifth Edition, 2003, tr. 232), Antonio
Cassese trong International Law, (Oxford University Press, 2004, tr. 77 - 78) Tuy nhin, vn c
cc lut gia, c bit l ti cc nc x hi ch ngha trc kia v hin nay, khng ng vi quan
im ny v cho rng cc c nhn hon ton thuc i tng iu chnh ca nh nc v lut
quc gia, c nhn khng th l ch th ca lut quc t. Chng hn, ti Vit Nam, c tc gi cho
rng nhng quyn, ngha v c nhn tn ti trong iu c quc t vi ngha l khch th
ca cc quan h php lut iu c quc t v quyn con ngi, hnh thnh t s hp tc gia cc
quc gia vi nhau hay vi t chc quc t. C nhn trong cc mi quan h nh vy ch c th l i
tng ca nhng tha thun hay cam kt quc t. (Gio trnh Lut quc t, TS.L Mai Anh (ch
bin), Nxb Cng an nhn dn, 2006, tr. 59).
114
hng u trong vic x l cc vn ni b ca nc mnh, song trong

nhiu bi cnh, quyn hnh ng ca cc nh nc vi cng dn ca
nc mnh khng cn c coi l quyn tuyt i na. Ni cch khc, vi
s ra i ca lut nhn quyn quc t, cc nh nc v ang phi chu
nhng rng buc v gii hn nht nh trong vic i x vi cng dn ca
nc mnh, m th hin vic phi tn trng nhng tiu chun php l
quc t v quyn con ngi m mnh t nguyn tun th (qua vic
tham gia cc iu c quc t v vn ny) v buc phi tun th (cc
38
tp qun quc t v quyn con ngi).1
Thc t cho thy, khng phi chnh ph no trn th gii cng d
dng chp nhn vic b hn ch ch quyn i ni vi cng dn ca h.
iu ny gii thch ti sao quyn con ngi , ang v s cn l mt
ch nhy cm nhiu quc gia. Tuy nhin, lut nhn quyn quc t
l mt thc t khch quan v l mt s pht trin trong lch s pht
trin ca loi ngi. N phn nh v thc y tnh nhn vn, tnh dn
ch ca cc th ch x hi. V vy, cho d ngnh lut ny c th b phn
i, n , ang v s tip tc pht trin.
3.1.3. i tng v phng php iu chnh ca lut
nhn quyn quc t
rng h l nn nhn ca nhng hnh ng vi phm quyn con ngi do

cc chnh ph ca h gy ra.
V phng php iu chnh, v c bn, lut nhn quyn quc t
hin vn p dng nhng phng php iu chnh chung ca lut quc
t, trong t trng tm vo cc bin php vn ng, gy sc p quc
t. Cc bin php cng ch (trng pht v qun s, ngoi giao, kinh t)
mc d v nguyn tc c th s dng nhng rt t khi c p dng do
nhng phc tp chung trong quan h quc t.
3.1.4. Ngun ca lut nhn quyn quc t
Mc d vn cn nhng tranh ci nht nh, song quan nim chung
cho rng, ngun ca lut quc t ni chung, trong bao gm lut nhn
quyn quc t, bao gm: (i) Cc iu c quc t (chung hoc ring);
(ii) Cc tp qun quc t; (iii) Cc nguyn tc php lut chung c
cc dn tc vn minh tha nhn (iv) Cc phn quyt ca Ta n Cng
l Quc t v quan im ca cc chuyn gia php lut c uy tn cao.1
Xt ring v lut nhn quyn quc t, nhng ngun c th sau y
thng c s dng:
- Cc iu c quc t (cng c, ngh nh th, c hiu lc ton
cu hay khu vc) v quyn con ngi do cc quc gia thnh vin
Lin hp quc v thnh vin ca cc t chc lin chnh ph khc
thng qua. y l nhng vn kin c hiu lc rng buc vi cc
quc gia tham gia.
L mt ngnh lut quc t c lp, lut nhn quyn quc t c i

tng v phng php iu chnh ring.
V i tng iu chnh, lut nhn quyn quc t iu chnh mi
quan h gia cc ch th truyn thng ca lut quc t chung (cc nh
nc v t chc quc t) trong vic ghi nhn, bo v v thc y cc
quyn con ngi mi cp quc gia, khu vc v quc t. Bn cnh
, trong mt s bi cnh, lut nhn quyn quc t cn iu chnh c
mi quan h gia cc nh nc v c nhn cng dn lin quan n vic
bo m thc thi cc tiu chun quc t v quyn con ngi. Mt v d
v iu ny l vic cc y ban gim st cc cng c quc t v nhn
quyn hoc cc ta n nhn quyn khu vc ( chu u, chu M, chu
Phi) tip nhn, xem xt v gii quyt n t co ca cc c nhn cho
- Cc ngh quyt c lin quan n vn quyn con ngi do cc

c quan chnh v c quan gip vic ca Lin hp quc thng
qua. Trong s ny, ch c cc ngh quyt ca Hi ng Bo an l
c hiu lc php l bt buc.2
- Cc vn kin quc t khc v quyn con ngi (cc tuyn b,
tuyn ngn, khuyn ngh, nguyn tc, hng dn) do Lin hp
Xem iu 38(1) Quy ch ca Ta n Cng l Quc t (ICJ).
Tuy nhin, mt s Ngh quyt ca i hi ng cc vn ni b ca Lin hp quc c hiu

lc bt buc. V Ngh quyt ca Hi ng Bo an, c thm iu 25 v Chng VII ca Hin
chng Lin hp quc.
V vn ny, xem Sieghart Paul, The International Law of Human Rights, OUP, Oxford,
1992, tr.11-12.
115
116
quc v cc t chc lin chnh ph khc thng qua. Hu ht cc

vn kin dng ny khng c hiu lc rng buc php l vi cc
quc gia, tuy nhin, c mt s vn kin, c th nh UDHR, c
xem l lut tp qun quc t, v do , c hiu lc nh cc iu
c quc t.
- Nhng bnh lun, khuyn ngh chung (vi mi quc gia) v
nhng kt lun khuyn ngh (vi nhng quc gia c th) do y
ban gim st cc cng c quc t v quyn con ngi a ra
trong qu trnh xem xt bo co ca cc quc gia v vic thc
hin nhng cng c ny, cng nh trong vic xem xt cc n
khiu ni v vic vi phm quyn con ngi ca cc c nhn,
nhm c nhn. Mc d v mt php l, nhng ti liu dng ny
ch c tnh cht khuyn ngh vi cc quc gia, song trn thc t,
chng c xem l nhng kin chnh thc gii thch ni dung
ca cc iu c quc t v quyn con ngi v thng c cc
quc gia tn trng, tun th.
- Phn quyt ca Ta n Cng l Quc t v mt s ta n khu
vc v quyn con ngi.
- Quan im ca cc chuyn gia c uy tn cao v quyn con ngi
m c th hin trong cc sch v ti liu chuyn kho c
cc c nhn v c quan nghin cu nhn quyn thng xuyn
trch dn.
3.2. MI QUAN H GIA LUT NHN QUYN QUC T V PHP

LUT QUC GIA
V c bn, mi quan h gia lut nhn quyn quc t v php lut
quc gia cng l mi quan h gia php lut quc t ni chung vi php
lut quc gia. Lin quan n vn ny, quan im ph bin cho rng,
php lut quc t v php lut quc gia l hai h thng khc nhau
nhng khng i lp m c mi quan h, tc ng qua li, thc y ln
nhau cng pht trin. Php lut quc t c th tc ng, thc y s
pht trin tin b ca php lut quc gia trong khi php lut quc gia
ng vai tr l phng tin truyn ti v iu kin bo m cho php
lut quc t c thc hin trn thc t.
117
Xt mi quan h c th gia lut nhn quyn quc tv php lut

quc gia, s tng tc th hin nhng im sau:
Th nht, trong thi k u, php lut quc gia, c bit trong
nhng th k XVIII, XIX, l nn tng thc y qu trnh hnh thnh v
pht trin ca php lut nhn quyn quc t. Thc t cho thy, cc vn
kin quc t c bn v quyn con ngi chu nh hng rt nhiu t
nhng vn bn php lut quc gia ni ting th gii nh Hin chng
Magna Carta ca nc Anh, Tuyn ngn c lp ca nc M, Tuyn
ngn v quyn con ngi v dn quyn ca nc Phpm trong
cha ng nhng quy phm nhn quyn rt tin b, c cng ng
quc t tha nhn nh l nhng gi tr ph bin, chung cho ton nhn
loi, vt ra khi phm vi mi bin gii quc gia. C th, nhiu nguyn
tc c bn ca lut nhn quyn quc t nh nguyn tc v bnh ng,
t do, suy on v ti, xt x cng bng; quyn dn tc t quytu
xut pht t php lut quc gia.
Th hai, lut nhn quyn quc t tc ng, thc y s pht trin
tin b ca php lut quc gia v quyn con ngi. S hnh thnh v
pht trin ca h thng vn kin lut nhn quyn quc t k khi Lin
hp quc c thnh lp ng thi thc y qu trnh php in
ha cc quyn con ngi vo h thng php lut quc gia. Trong hn
mt na th k qua, h thng php lut ca hu ht cc quc gia trn
th gii u c sa i, b sung mt cch ng k theo hng lm
hi ha vi cc chun mc quc t v quyn con ngi.
Th ba, php lut quc gia l phng tin truyn ti lut nhn
quyn quc t, l iu kin m bo cho lut nhn quyn quc t c
thc hin. Thng thng, php lut quc t khng c p dng trc
tip bi ta n ca cc quc gia. php lut quc t c thc thi
trong phm vi lnh th quc gia, cc nh nc phi ni lut ho cc
quy phm php lut quc t vo h thng php lut nc mnh, tc l
sa i hoc b sung h thng php lut nc mnh lm hi ha vi
php lut quc t. Trong trng hp php lut quc gia cha hi ha
vi mt iu c quc t v quyn con ngi m nc mnh l thnh
vin th hu ht cc quc gia t s u tin p dng vi iu c quc
t. y cng chnh l mt nguyn tc c bn (nguyn tc tn tm, thin
118
ch thc hin cc cam kt quc t - pacta sunt servanda) c nu

trong Cng c Vin v Lut iu c nm 1969.1
3.3. MI QUAN H GIA LUT NHN QUYN QUC T V LUT

NHN O QUC T
Lut nhn o quc t (cn c gi l lut v xung t v trang,
hay lut v chin tranh) v lut nhn quyn quc t l hai ngnh lut c
mi quan h cht ch, b sung cho nhau, mc d gia chng c mt s
im khc nhau quan trng.
3.3.1. Khi qut v lut nhn o quc t
C nhiu nh ngha v lut nhn o quc t, tuy nhin, mt cch
chung nht c th hiu y l h thng cc quy tc, chun mc c
thit lp bi cc iu c v tp qun quc t nhm iu chnh cc mi
quan h gia cc bn tham chin trong cc cuc xung t v trang
(mang tnh cht quc t v khng mang tnh cht quc t)1 bo v
nhng nn nhn chin tranh (bao gm dn thng v nhng chin binh
b thng, b m, b m tu, b bt lm t binh).
Khi ngun cho s hnh thnh lut nhn o quc t l cuc chin
khc lit gia qun i hai nc o v Php din ra ti Solferio (min
Bc nc Italia) vo thng 6 nm 1859. Nhng ngi ng vai tr quan
trng trong vic hnh thnh ngnh lut ny l hai ng Henry Dunant v
Guillaume-Henri Dufour.
Sau khi chng kin cnh hng vn ngi lnh ca hai bn tham
chin b cht v b thng nm la lit trn chin trng m khng c
ai chm sc trong trn chin Solferio, Henry Dunant khi xng
1 V vn ny, Lut k kt, gia nhp v thc hin iu c quc t nm 2005 ca Vit Nam
cng xc nh, trong trng hp vn bn quy phm php lut v iu c quc t m nc
CHXHCN Vit Nam l thnh vin c quy nh khc nhau v cng mt vn th p dng quy
nh ca iu c quc t (iu 6, Khon 1).
Xung t v trang mang tnh cht quc t l xung t gia lc lng qun i ca t nht l
hai quc gia, bao gm cc cuc chin tranh gii phng dn tc. Xung t v trang khng
mang tnh cht quc t l xung t xy ra trong phm vi mt quc gia, gia mt bn l qun
i chnh quy vi bn kia l nhng phe nhm xc nh v c trang b v trang, hoc xung t
gia cc phe nhm c trang b v trang vi nhau.
119
tng thnh lp mt U ban quc t gip thng binh trong cun

sch K nim v trn Solferino xut bn vo nm 1862. Nm 1864,
Chnh ph Thy S, b thuyt phc bi nm thnh vin sng lp y ban
Ch Thp quc t, triu tp Hi ngh Ngoi giao quc t vi s
tham d ca i din 12 nc ti Ginev. Hi ngh ny thng qua
Cng c Ginev (I) v ci thin tnh trng ca thng binh trn chin
trng. Cng c ny khai sinh ra mt ngnh lut mi - lut nhn
o quc t, nh du mt bc ngot trong qu trnh php in ho
nhng tp qun nhn o trong chin tranh vo php lut quc t.
Cng c quy nh ngha v ca cc bn tham chin trong vic chm
sc mi thng, bnh binh m khng phn bit i x, cng nh trong
vic tn trng cc nhn vin, phng tin vn chuyn v thit b y t c
mang biu tng Ch thp trn nn trng.
K t Cng c Ginev (I) nm 1864, Lut nhn o quc t
pht trin thnh mt h thng hng trm vn kin iu chnh ngy cng
nhiu vn c th trong hot ng cu tr nhn o cho nhng nn
nhn chin tranh v hn ch vic pht trin v s dng cc loi v kh,
phng tin v bin php tin hnh chin tranh. Tr ct ca lut nhn
o quc t hin nay l bn Cng c Ginev nm 1949 v lut nhn
o quc t (Cng c Ginev (I) v ci thin tnh trng ca thng
binh v bnh binh thuc lc lng v trang chin u trn b; Cng c
Ginev (II) v ci thin tnh trng ca thng binh, bnh binh v
nhng ngi m tu thuc lc lng v trang trn bin; Cng c
Ginev (III) v i x vi t binh chin tranh; Cng c Ginev (IV)
v bo v thng dn trong thi gian chin tranh) v hai Ngh nh th
nm 1977 b sung cc cng c ny.
Cng ging nh lut nhn quyn quc t, bn cnh cc iu c
m ch c hiu lc rng buc cc quc gia thnh vin, tt c cc bn
tham chin trong mt cc cuc xung t v trang trn th gii cn chu
s rng buc bi lut tp qun quc t (international customary law)
v chin tranh. Theo Cng c Vin v Lut iu c, lut tp qun
quc t l nhng nguyn tc c x chung c cc quc gia tha nhn
v tun th nh l cc quy phm php l quc t, cho d cc nguyn tc
ny khng c th hin trong cc iu c c th. V vn ny, vo
nm 2005, y ban Ch Thp quc t n hnh mt nghin cu
120
ton din c tn gi l Nghin cu v Lut tp qun nhn o quc t

(Customary International Humanitarian Law Study), trong xc
nh nhng nguyn tc v quy tc c th c xem l lut tp qun
quc t c hiu lc rng buc vi tt c cc bn tham chin trong mi
cuc xung t v trang, bt k cc bn c l thnh vin ca cc Cng
c Ginev nm 1949 v hai ngh nh th nm 1977 hay khng. Cc
nguyn tc ny bao gm:
Th by: Cc bn tham chin phi lun lun phn bit gia dn

thng v cc cng trnh dn s vi cc mc tiu qun s. Khng c
coi dn thng v cc cng trnh dn s l mc tiu tn cng. Ch c
tn cng vo cc mc tiu qun s.
Th nht: Nhng ngi khng tham chin hoc b loi khi

vng chin u phi c tn trng v sinh mng, c bo m ton
vn v thn th v nhn phm. Trong mi trng hp, cc i tng
phi c bo h v i x nhn o m khng c bt k s phn bit
i x no.
Mc d l hai ngnh lut quc t c lp, lut nhn quyn v lut

nhn o quc t c kh nhiu im chung:
Th hai: Nghim cm git hoc gy thng tch cho i phng

khi h quy hng hoc b loi khi vng chin u.
Th ba: Ngi b thng hoc b m ca bn i phng cng phi
c thu gom v chm sc. Cc nhn vin y t, cc trm y t, phng tin
vn chuyn v trang thit b y t phi c tn trng v bo v. Biu
tng Ch Thp v trng li lim trn nn trng l du hiu bo
h nhng ngi v phng tin y t v phi c tn trng.
Th t: T binh v dn thng b pha i phng bt gi phi
c tn trng v sinh mng, phm gi, cc quyn v t do, k c nim
tin v chnh tr, tn ngng v tn gio. Cm cc hnh ng bo lc
hoc tr th i vi h v phi bo m quyn ca h c lin lc vi
gia nh v c tip nhn s cu tr.
Th nm: Mi ngi u c quyn c hng cc bo m php
l c bn. Khng ai phi chu trch nhim v nhng vic m h khng
thc hin. Khng c tra tn v th cht v tinh thn, dng nhc hnh,
i x tn bo hoc lm mt nhn phm i vi h.
Th su: Cc bn tham chin v thnh vin cc lc lng v trang
phi hn ch s dng cc bin php v phng tin chin tranh m gy
ra nhng tn hi khng cn thit hoc s au n qu mc vi i
phng.
121
3.3.2. Nhng im ging nhau c bn gia lut nhn o

quc t v lut nhn quyn quc t
Th nht, c hai ngnh lut ny u nhn mnh vic bo v tnh

mng, sc khe, danh d, nhn phm ca con ngi. C th, c hai
ngnh lut u c nhng quy nh v cm tra tn, i x v nhn o
hoc nhc hnh, v cc quyn c bn ca con ngi trong t tng hnh
s, v vic bo v ph n, tr em
Th hai, c hai ngnh lut ny c chung mt s nguyn tc c bn,
c th nh nguyn tc khng phn bit i x, nguyn tc tn trng
tnh mng, phm gi con ngi
Th ba, c hai ngnh lut ny c mt s iu c v vn kin quc
t p dng chung (c vn kin hoc mt s iu khon trong cc vn
kin), v d nh Cng c v quyn tr em, Ngh nh th ty chn b
sung cng c ny v s tham gia ca tr em trong xung t v trang
hay Quy ch Rm v Ta n hnh s quc t
Th t, c hai ngy lut ny u xc nh ch th c ngha v u tin
v quan trng nht trong vic thc thi lut l cc quc gia thnh vin.
3.3.3. Nhng im khc nhau c bn gia lut nhn o
quc t v lut nhn quyn quc t
Mc d c nhiu im chung, song lut nhn quyn v lut nhn
o quc t cng c nhng im khc bit nh sau:
Th nht, mi ngnh lut c hnh thnh v pht trin trong
nhng hon cnh khc nhau, theo nhng cch thc khc nhau. C th,
lut nhn o quc t c hnh thnh v pht trin t gia thp k 60
ca th k XIX bi nhng n lc ca Hip hi Ch Thp - Trng li
lim quc t - mt t chc c t cch phi chnh ph. Cc vn kin ca
122
ngnh lut ny ch yu c thng qua ti cc Hi ngh ngoi giao quc

t. Trong khi , lut nhn quyn quc t mi c hnh thnh v pht
trin sau khi Lin hp quc ra i (1945), ch yu do nhng n lc ca
cc quc gia thnh vin Lin hp quc mt t chc c t cch lin
chnh ph.
Th hai, lut nhn o quc t ch p dng trong bi cnh cc cuc
xung t v ttrang (c hoc khng c tnh cht quc t), trong khi lut
nhn quyn quc t c p dng trong mi hon cnh, k c trong bi
cnh ha bnh hoc chin tranh.
Th ba, mt s nguyn tc ca lut nhn o quc t lin quan n
nhng vn nm ngoi phm vi iu chnh ca lut nhn quyn quc
t. V d, nhng kha cnh v hnh vi th ch, hnh ng tham chin,
a v ca t binh chin tranh v ca thng dn, quy ch bo v ca
biu tng ch thp v trng li lim Tng t, mt s ni
dung ca lut nhn quyn quc t khng thuc v phm vi iu chnh
ca lut nhn o quc t. V d, cc quyn t do bo ch, quyn lp hi,
quyn bu c hay quyn nh cng...
Th t, lut nhn o quc t bo v cc nn nhn chin tranh
bng cch c gng gim thiu nhng tn hi v au n do chin tranh
gy ra vi con ngi; trong khi , lut nhn quyn quc t bo v mi
con ngi bng cch thc y s pht trin v s tham gia ca h vo
mi mt ca i sng x hi.
Th nm, lut nhn o quc t quan tm trc ht ti vic i x
vi nhng ngi nm trong vng kim sot ca i phng v vic gii
hn nhng phng php, phng tin tin hnh chin tranh ca cc
bn tham chin. Trong khi , lut nhn quyn quc t quan tm trc
ht n vic hn ch quyn t do hnh ng v nguyn tc ca cc nh
nc i vi cc cng dn ca h v nhng ngi khc ang sinh sng
trn lnh th hay thuc quyn ti phn ca nc h.
Th su, lut nhn o quc t bo v nhng thng dn b kt
trong hon cnh xung t v trang, thng qua cc nguyn tc v tin
hnh chin tranh (nguyn tc phn bit gia chin binh v dn thng,
gia cc mc tiu qun s v mc tiu dn s; nguyn tc cm tn cng
dn thng v cc mc tiu dn s, cm tn cng cc mc tiu qun s
123
nu c th gy ra nhng tn hi khng cn xng i vi dn thng hay

cc mc tiu dn s..). Trong khi , lut nhn quyn quc t bo v tt
c mi c nhn trong mi hon cnh thng qua nhng tiu chun quc
t v cc quyn v t do ca con ngi.
3.4. KHI QUT LCH S HNH THNH V PHT TRIN CA

LUT NHN QUYN QUC T
Lut nhn quyn quc t l mt trong nhng ngnh lut mi trong
h thng cng php quc t. Mc d mt s du hiu ca ngnh lut
ny xut hin t th k XIX, nhng xt v mi mt, lut nhn quyn
quc t ch chnh thc hnh thnh v pht trin cng vi vic thnh lp
Lin hp quc (1945).
3.4.1. Nhng yu t tin
Nh cp trn, vic thay i nhn thc v ch quyn i ni
tuyt i ca cc nh nc l cnh ca m ra vi vic hnh thnh v
pht trin ca lut nhn quyn quc t.
Mt s nghin cu cho thy rng, s thay i bt ngun t vic
cc quc gia bo v cc quyn v li ch ca cng dn mnh nc
ngoi. y l hin tng din ra t lu trong lch s loi ngi nhng
ch c nhng chuyn bin bc ngot vo th k XVIII chu u thi
k m chu lc ny b phn chia rt mnh m thnh cc quc gia phong
kin tp quyn. S phn chia cc ng bin gii cng vi hot ng
giao thng nhn nhp khu vc ny tt yu dn n nhng tranh chp
php l lin quan n cng dn ca mt nc ny v cng dn hay
chnh quyn ca mt nc khc. Trong bi cnh , h thng php lut
ca cc quc gia c lin quan chu sc p phi ra cc bin php nhm
bo v cc quyn v li ch ca cng dn nc mnh nc ngoi. Ngay
trong thi k , qu trnh u tranh, m phn, tha hip v nhng
b dn ti s ra i ca nhng quy nh v quyn ca ngi nc
ngoi trong php lut ca mt s quc gia phong kin chu u. Mc d
nhng quy nh v vn ny cn mang tnh s khai, nhng mc
124
nht nh, chng m u cho vic xc nh nhng gii hn thc

t v mt php l ca ch quyn quc gia trong cc vn ni b.1
thnh mt phn ca lut tp qun quc t v c ti khng nh trong

cc vn kin quc t v quyn con ngi ca Lin hp quc.
Cng do vn ngi nc ngoi, chu u vo th k XIX

din ra nhiu cuc can thip v trang ca mt hoc mt nhm quc gia
ny vo quc gia khc vi l do bo v cc nhm thiu s v dn tc,
chng tc hay tn gio ca nc mnh m c cho l ang b p bc
nc khc. Mt s v d nh hai cuc chin tranh nhm bo v cng
ng ngi Hy lp v ngi Thin cha gio ang sng trong lnh th
ch t-t-man vo cc nm 1827 v 1876; hay cuc chin tranh vi l
do tng t chng Sy-ri din ra nm 18601...Kt qu ca nhng cuc
can thip v trang ny l mt lot hip nh v ngi thiu s c
k kt chu u sau khi kt thc cuc Chin tranh th gii ln th
nht, trong tha nhn cc quyn sng; quyn t do tn gio v tn
ngng; quyn bnh ng trc php lut; quyn khng b phn bit
i x; quyn c s dng ngn ng ca dn tc mnh..,.ca cc nhm
thiu s. gc v phm vi nht nh, nhng hip nh ny vt
ra khi ngha ban u ca chng l bo v cc nhm thiu s nc
ngoi v t tin cho nhng nguyn tc v tiu chun c bn ca lut
nhn quyn quc t sau ny, l s bnh ng, t do v khng b p
bc ca tt c mi ngi.2
Nhng nm u th k XX, vi vic thnh lp hai t chc quc t

ln l Hi quc lin v T chc Lao ng quc t (cng c thnh lp
vo nm 1919), quyn con ngi tr thnh mt vn c tm quc t
ngy cng rng ln. Hai t chc ny nng nhn thc v nhng bo
m v quyn con ngi ln mt mc mi. T chc Lao ng quc t,
trong iu l ca mnh a ra mt cch nhn nhn l, ho bnh
trn th gii ch c th c thc hin nu c da trn c s bo m
cng bng x hi cho tt c mi ngi. Trong Tho c ca Hi quc lin,
cc nc thnh vin ca t chc ny chp nhn ngha v bo m, duy tr
s cng bng v cc iu kin nhn o v lao ng cho n ng, ph n
v tr em, cng nh bo m s i x xng ng vi nhng ngi bn
x ti cc thuc a ca h. Cng trong thi k ny, mt lot vn kin ca
lut nhn o quc t c thng qua trong Hi ngh La Hay1 , cc hi
ngh ca Hi Ch Thp quc t (ICRC)2 v ca Hi Quc lin3 , b
sung nhng bo m ngy cng rng ri hn vi tnh mng, i sng v
nhn phm con ngi c trong thi bnh v trong hon cnh xung t v
trang. y, mc d cha hoc t cp n cc quyn con ngi c th,
song nhng t tng v nguyn tc v quyn con ngi c php
in ha nhng mc nht nh trong cc iu c ny. Trong mt s
vn kin, v d nh Cng c v N l ca Hi Quc Lin (nm 1926) v
cc iu c do ILO ban hnh trong nhng thp k u ca th k ny
nhm ci thin cc iu kin lm vic v i sng ca ngi lao ng
cp mt cch kh c th n cc quyn con ngi. ng tic l xt v
cc phng din khc, nhng vn kin ny cha vt qua c nguyn
tc truyn thng trong lut quc t ch iu chnh quan h gia cc
nh nc, ch khng iu chnh quan h gia cc cng dn vi cc nh
nc, bi vy, chng cha chnh thc tr thnh mt vn kin quc t v
quyn con ngi.4
Cng trong khong thi gian t th k XVII n ht th k XIX,

phong tro chng mua bn n l v xo b ch chim hu n l din
ra ngy cng mnh m chu u, chu M v chu Phi. Mt trong
nhng thnh cng c tnh bc ngot ca phong tro ny l vic k kt
hip c xa b vic bun bn n l gia cc nc Anh, Php, B o
Nha, Ty Ban Nha v H Lan Vin vo nm 1815. Hip c ny t
nn mng cho mt nguyn tc quan trng nht ca lut nhn quyn
quc t, l nguyn tc v tn trng nhn phm. Nguyn tc ny, cng
vi nhng tiu chun ti thiu v i x vi ngi thiu s t c
trong cc hip nh k kt chu u trong th k XIX sau tr
39
40
41
Ti Hi ngh ny, nm 1906 thng qua Cng c Ginev th I sa i, m rng phm

vi bo h cc nn nhn trong cc cuc chin trn t lin v c trn bin.
2 Nm 1929, Hi ngh ca t chc ny hp Ginev thng qua Cng c Ginev th II

v i x vi t binh.
V vn ny, xem thm Sieghart Paul, sch dn, tr.13.

Ti liu trn, tr.14.
V vn ny, xem thm Lauterpacht, H,.: International Law and Human Rights, London,
1950, reprinted in 1968, tr.77
125
Nm 1933, t chc ny thng qua Ngh nh th v cm s dng hi cay ngt v hi c.
V vn ny, xem thm Tolley Howard, Jr.,: The U.N. Commission on Human Rights,
Westview Press, Colorado, 1987, tr.3.
126
3.4.2. Chin tranh th gii th hai - c hch quyt nh

vi s ra i ca lut nhn quyn quc t
Nu nh nhng tin lch s l c s su xa th nhng k c
khng khip v s tn bo ca ch ngha pht xt trong Chin tranh th
gii th hai ng vai tr l cht xc tc c bn dn n vic hnh thnh
ngnh lut nhn quyn quc t.
Ngay t khi cuc chin tranh th gii ny cn ang din bin c
lit, cc nc ng minh nhn thc c s cn thit phi thnh lp
mt t chc quc t vi nhng c ch php l mnh m nhm bo m
cho nhn dn th gii khng bao gi phi chu nhng hon cnh bi
thm v quyn con ngi nh ch ngha pht xt v ang gy ra.
Nhng lun thuyt phn ng v dn tc thng ng, tip ni sau
l cc cuc thm st, dit chng vi ngi Do Thi v nhn dn cc dn
tc khc ca ch ngha pht xt trong cuc Chin tranh th gii ln th
hai chng minh r rng mi quan h gia s tn trng quyn con
ngi v vic duy tr ho bnh. Ni cch khc, kinh nghim ca cuc
chin tranh th gii ny cho php nhn nh rng, s bo v quc t
mt cch thc s v c hiu qu vi cc quyn con ngi l iu kin
ct yu ca ha bnh v tin b quc t. Nhn nh ny c nu
trong nhiu vn kin do phe ng minh a ra trc nm 1945. V d,
Hin chng Atlantic nm 19411 cp vic ...thit lp mt nn ho
bnh m c th gip tt c cc dn tc c kh nng c sng an ton
trong lnh th ca h cng nh bo m cho tt c mi ngi mi
khu vc trn tri t c th sng mt cuc sng t do, khng b s hi
v thiu thn. Tuyn ngn ca cc nc ng minh nm 19422 by
t s tin tng rng thng li hon ton ca cuc chin chng k th
(ch ngha pht xt) l iu ct yu bo v cuc sng t do, c lp,
cc quyn con ngi v cng l trn tri t"
Cc cuc hi m Dumbarton Oaks (Hoa K) gia bn cng quc
ca phe ng minh l Hoa K, Anh, Trung Quc (Trung hoa Dn quc) v
Hin chng ny c k kt ngy 14-8-1941 bi 47 quc gia ng minh
Vn kin ny c k ngy 01-01-1942 bi i din ca 26 quc gia ang chin u chng

cc nc pht xt v sau c 21 quc gia khc chp nhn.
127
Lin X vo nm 19443 dn n s ra i ca bn K hoch Dumbarton

Oaks. Bn k hoch ny d kin thit lp mt t chc quc t c tn l
Lin hp quc m trong cc mc tiu ca t chc ny, c vic: ... thc
y s tn trng cc quyn v t do c bn ca con ngi.1
K hoch Dumbarton Oaks l c s cho chng trnh lm vic ca
Hi ngh cc nc ng minh v vic thnh lp mt t chc quc t mi
c tn l Lin hp quc, c khai mc ti Xan Phranxixc (Hoa K)
ngy 25-4-1945 vi i din ca 50 quc gia trn th gii. Hi ngh b
sung thm mt s iu khon trong bn K hoch chun b cho vn
bn cui cng ca Hin chng Lin hp quc. Bn Hin chng ny sau
c k kt vo ngy 26-6-1945 v bt u c hiu lc t ngy 2410-1945, nh du ct mc quan trng trong s pht trin ca lut quc
t ni chung v ca lut nhn quyn quc t ni ring.
3.4.3. Hin chng Lin hp quc vn kin nn tng
ca lut nhn quyn quc t
Mc d quyn con ngi khng phi l ch duy nht cng nh
l ch chnh ca Hin chng Lin hp quc, tuy nhin, c th coi
y l vn kin xc lp nn tng ca lut nhn quyn quc t. iu
ny trc ht l bi Hin chng khng nh vic thc y v bo v
quyn con ngi l mt trong nhng mc tiu hot ng ca Lin hp
quc t chc lin chnh ph ln v c quyn lc nht trn th gii.
Thm vo , trong Hin chng, vn quyn con ngi c cp
kh c th ti Li ni u v nhiu iu khon.
Li ni u ca Hin chng khng nh ch ca cc dn tc
trong Lin hp quc: ...phng nga cho nhng th h tng lai khi
thm ho chin tranh .. gy cho nhn loi nhng au thng khng
k xit, ... tin tng vo nhng quyn con ngi c bn, vo nhn
3
Cc cuc m lun ny l bc i c th u tin nhm tin ti vic thit lp mt t chc

quc t m nng ct l cc nc ng minh. Giai on th nht ca cuc m lun c tin
hnh gia i din ca Lin bang X vit, Lin hip Vng quc Anh v Hp chng quc
Hoa K, trong thi gian t 21/8 n 28-9-1944. Giai on th hai c tin hnh gia i
din ca Trung Quc, Lin hip Vng quc Anh v Hp chng quc Hoa k t 29/9 n 710-1944. Trong cc cuc tho lun, 5 cng quc trn t c nhng tho thun, c
ghi nhn trong K hoch Dumbarton Oaks.
1
Xem: United Nations Action in the Field of Human Rights, Sd, tr.1.
128
phm v gi tr ca con ngi, vo cc quyn bnh ng gia nam v n

v gia cc quc gia ln v nh.. v by t quyt tm ca cc dn tc
nhm: ...thc y s tin b x hi v nng cao iu kin sng trong
mt nn t do rng ri hn2.
thc hin cc quyn v t do c bn ca con ngi. Cc khon 2,3,4 iu

62, iu 64, iu 68 cp trch nhim v quyn hn c th ca Hi
ng Kinh t v X hi trong vic t chc v phi hp cc hot ng,
nhm thc hin mc tiu ca Lin hp quc v quyn con ngi...
iu 1 ca Hin chng quy nh cc mc tiu hot ng ca t

chc ny, theo , Lin hp quc theo ui cc mc ch: (1) Duy tr
ho bnh v an ninh quc t..; (2) Xy dng mi quan h thn thin gia
cc quc gia trn c s tn trng cc nguyn tc v quyn bnh ng v
t quyt ca cc dn tc; (3) Tng cng s hp tc quc t trong gii
quyt cc vn quc t v kinh t x hi, vn ho hoc cc vn
nhn o, thc y v khuyn khch s tn trng cc quyn con ngi
v t do c bn cho tt c mi ngi m khng c s phn bit i x
no v chng tc, gii tnh, ngn ng hoc tn gio. Nh vy, mt
trong ba mc tiu c bn ca Lin hp quc hng trc tip vo vn
quyn con ngi. Ngoi ra, vic thc hin hai mc tiu khc cng lin
quan cht ch ti vn ny.
Nhng quy nh k trn l c s php l cho vic xy dng h

thng cc vn kin quc t v mt c ch hnh ng ca Lin hp quc
trn lnh vc quyn con ngi trong nhng nm tip theo. Mc d vy,
c th thy rng, Hin chng Lin hp quc vn cha hon ton thot
khi quan im v tnh vt tri ca ch quyn quc gia trong mi
quan h vi quyn con ngi. iu ny trc ht th hin vic mc d
tha nhn cc quyn con ngi ca c nhn, song Hin chng
khng c quy nh v vic thnh lp mt y ban quc t c lp vi cc
chnh ph bo v v thc y cc quyn ny1 .Thay vo , iu 68
Hin chng a ra mt gii php tha hip l Hi ng Kinh t - X
hi (ECOSOC) s thnh lp cc y ban trn cc lnh vc kinh t v x
hi v thc y cc quyn con ngi, cng nh cc y ban khc nu
trong qu trnh hot ng c quan ny xt thy cn thit (thnh phn
ca cc y ban do ECOSOC thnh lp u bao gm i din ca cc
quc gia thnh vin). c bit, Khon 7 iu 2 Hin chng nu rng:
Khng mt quy nh no trong Hin chng cho php Lin hp quc
can thip vo cc vn m v bn cht thuc thm quyn i ni ca
cc nh nc, hoc bt buc cc quc gia thnh vin trnh cc vn
ln gii quyt bi Lin hp quc, ngoi tr cc vn quy nh
chng VII.
Mt lot iu khon khc trong Hin chng ti khng nh v c

th ho mc tiu ca Lin hp quc trn lnh vc quyn con ngi. C th,
iu 55 quy nh: Vi mc ch nhm to nhng iu kin n nh v
hnh phc cn thit duy tr quan h ho bnh v hu ngh gia cc dn
tc, da trn c s tn trng cc nguyn tc v quyn bnh ng v t
quyt ca cc dn tc, Lin hp quc s thc y:... (c) s tn trng v
tun th ton cu cc quyn v t do c bn ca con ngi cho tt c mi
ngi m khng c s phn bit i x no v chng tc, gii tnh, ngn
ng hoc tn gio. iu 56 nu r: Tt c cc quc gia thnh vin cam
kt tin hnh cc hnh ng chung hoc ring trong s hp tc vi Lin
hp quc t c nhng mc tiu quy nh ti iu 55.
Khng ch quy nh v mc tiu, nhiu iu khon trong Hin
chng cn thit lp nhng nguyn tc c bn v c cu t chc, cch
thc thc hin mc tiu ca Lin hp quc v quyn con ngi. V d,
Khon 1 (b) iu 13 cp trch nhim ca i hi ng Lin hp quc
trong vic nghin cu v thng qua cc khuyn ngh nhm thc y s
hp tc quc t trn cc lnh vc kinh t, x hi, vn ho, gio dc, y t v
42
Lin quan n mi quan h gia quy nh Khon 7 iu 2 ca

Hin chng v vn quyn con ngi, cu Tng th k Lin hp
quc B.Buotros Ghali cho rng: Mc d quy nh ny khng cp
c th n vn quyn con ngi, song ni dung ca n r rng cho
thy quyn lc rt hn ch ca Lin hp quc trong lnh vc ny. y,
Mc d trong qa trnh son tho Hin chng, vic thnh lp mt y ban quc t nh vy
c xut v vn ng bi mt s quc gia M La tinh v t chc phi chnh ph. V vn
ny, xem thm: Tolley Howard, Jr.,: sd, tr.4.
Ti liu trn, tr.14.
129
130
quan nim truyn thng v ch quyn quc gia cn th hin rt nng

n2.
Mt trong nhng gii hn na ca Hin chng Lin hp quc trn
lnh vc ny l, vn kin ny mi ch yu nhn mnh s thc y
(promotion), ch cha cp ng mc n vic bo v (protection)
quyn con ngi. D dng thy iu ny trong ni dung ca hai iu ch
cht v quyn con ngi trong Hin chng (cc iu 55 v 56). cc
iu khon khc c lin quan, cc ng t chnh c s dng thng l
nghin cu (study), xem xt (examination) v khuyn ngh
(recommendation), r rng hm cc bin php thc y, ch khng
phi bo v quyn con ngi, do cc khuyn ngh ca i hi ng Lin
hp quc khng c hiu lc rng buc v mt php l vi cc quc gia
thnh vin. Duy nht din t trong iu 56 hm rng cc quc gia
thnh vin c ngha v xem xt cc khuyn ngh do Lin hp quc a ra
trn lnh vc quyn con ngi mt cch nghim tc, v vic bc b hon
ton cc khuyn ngh c coi l tri vi quy nh ca iu ny.
Tm li, c th thy Hin chng Lin hp quc khng xc nh nhng
ngha v c th v quyn con ngi cho cc quc gia. Tuy nhin, Hin
chng vn c coi l vn kin xc lp mt nn tng cho vic thit lp cc
tiu chun v c ch quc t v quyn con ngi, bi thng qua Hin
chng, ln u tin quyn con ngi c tha nhn nh mt gi tr ph
bin, v vic thc y s tn trng cc quyn v t do c bn ca con ngi
c xc nh l mt trong cc mc tiu hot ng ca Lin hp quc.
3.4.4. B lut nhn quyn quc t - xng sng ca lut
nhn quyn quc t
B lut nhn quyn quc t (the International Bill of Human
Rights) l thut ng ch tp hp ba vn kin quc t c bn trn lnh
vc ny, l Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi nm 1948
(UDHR) v hai Cng c quc t v cc quyn dn s, chnh tr
(ICCPR) v Cng c quc t v cc quyn kinh t, x hi, vn ha
(ICESCR) (hai cng c ny cng c i hi ng Lin hp quc
2 UN Department of Public Information: The United Nations and Human Rights 1945-1995,
New York, 1995, tr. 27.
131
thng qua nm 1966). Ngoi ra, theo mt s ti liu, cc ngh nh th

b sung ca hai cng c c bn v quyn con ngi nm 1966 cng l
nhng b phn cu thnh ca B lut ny.1
tng v vic xy dng B lut nhn quyn quc t ny sinh v c
trin khai ngay sau khi thng qua Hin chng Lin hp quc nm 1945.
Mt y ban tr b (Preparatory Commission) ca Lin hp quc c
triu tp ngay sau khi kt thc Hi ngh Xan Phranxixc, v khuyn
ngh ECOSOC nhanh chng thnh lp mt y ban v thc y quyn con
ngi da trn ni dung ca iu 68 Hin chng. Trn c s khuyn
ngh ny, ECOSOC thnh lp y ban quyn con ngi Lin hp quc
(the United Nations Commission on Human Rights UN CHR) vo u
nm 1946 (nay c thay th bi Hi ng Quyn con ngi ca Lin
hp quc - the United Nations Human Rights Council UN HRC1). Ngay
trong phin hp u tin ca i hi ng Lin hp quc c tin hnh
vo nm 1946, i hi ng xem xt bn d tho Tuyn ngn v cc
quyn v t do c bn (Declaration on Fundamental Human Rights and
Freedoms) v chuyn d tho ny cho ECOSOC UNCHR xem xt
chun b cho vic xy dng mt b lut nhn quyn quc t2. Trong
phin hp u tin vo u nm 1947, UNCHR ch nh mt s chuyn
gia chu trch nhim xy dng d tho u tin ca B lut nhn quyn
quc t. Sau , nhm chuyn gia ny c thay th bi mt y ban son
tho chnh thc3, bao gm i din ca tm quc gia thnh vin ca
UNCHR c bu ra da trn s cn bng v khu vc a l.
Thi k u, tng ca cc quc gia v B lut nhn quyn quc t
l rt khc nhau, bi vy, y ban son tho quyt nh xy dng hai d
tho. D tho mt di dng mt tuyn b trong xc lp nhng
Xem Fact Sheet No.2 (Rev.1), The International Bill of Human Rights, OHCHR, Geneva, 1996.
Hi ng Quyn con ngi thay th y ban Quyn con ngi theo Ngh quyt s 60/251
ngy 15/3/2006 ca i hi ng Lin hp quc
Ngh quyt s 43(I) nm 1946 ca i hi ng Lin hp quc.
Thnh vin ca y ban gm c mt s nhn vt ni ting nh Eleanor Roosevelt ca M

(Ch tch y ban), Jacques Maritain v Rene Cassin ca Php, Charles Malik ca Li bng v
P. C. Chang ca Trung Quc...Nhng ngi c cng son cc bn tho u tin ca bn
Tuyn ngn l lut gia ngi Canaa John Peters Humphrey (Gim c b phn quyn con
ngi ca Ban th k Lin hp quc) v sau l lut gia ngi Php Rene Cassin.
132
nguyn tc v tiu chun chung v quyn con ngi. D tho hai di

dng mt cng c trong ghi nhn nhng quyn c th v nhng gii
hn ca cc quyn . C hai d tho ny c trnh ln UNCHR. Trong
phin hp ln th hai ca UNCHR vo thng 12-1947, y ban quyt nh
rng B lut nhn quyn quc t s bao gm ba vn kin: mt tuyn b,
mt cng c (c i tn t convention sang covenant) m y ban
son tho trnh ln, cng vi mt vn kin khc v vic thc hin cc
tuyn b v cng c ny. ng thi, UNCHR tin hnh chnh sa ni
dung ca bn tuyn b trong phin hp ln th ba vo thng 5-6 nm
1948 da trn kin ng gp ca cc quc gia thnh vin. Tuy nhin,
UNCHR khng thi gian chnh sa ni dung ca hai vn kin
cn li, v vy, ch c bn tuyn b c trnh ln ECOSOC trong phin
hp ca c quan ny t chc ti Pa-ri cng trong nm 1948.1
Ngy 10-12-1948, i hi ng Lin hp quc thng qua bn
Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi (UDHR), ch ba nm sau
khi Lin hp quc c thnh lp. y l vn kin php l quc t u
tin tp trung cp vn quyn con ngi. Bn Tuyn ngn gm 30
iu, ln u tin xc nh mt tp hp nhng quyn v t do c th, c
bn ca con ngi trn tt c cc phng din chnh tr, dn s, kinh t,
x hi, vn ha. Theo Tuyn ngn, vic tha nhn nhn phm vn c,
s bnh ng v cc quyn khng th tc b ca mi thnh vin
trong gia nh nhn loi l nn tng cho t do, cng l v ha bnh
trn th gii. Tp hp cc quyn v t do trong UDHR c coi l
khun mu chung m mi dn tc, quc gia, t chc, c nhn cn t
ti, cng nh s dng trong vic nh gi s tn trng v thc hin
cc quyn con ngi (Li ni u).
V tnh cht, mc d khng phi l mt iu c quc t, song
UDHR c sc nng lun l to ln. Mt s nh nghin cu coi UDHR l
mt iu c m khng phi l iu c. Hin ti, UDHR c xem l
cu thnh trung tm ca lut tp qun quc t (international
customary law) v quyn con ngi, tc l c hiu lc bt buc vi mi
quc gia trn th gii.
1
V tin trnh xy dng v thng qua UDHR, xem thm, Tuyn ngn quc t nhn quyn
1948sd.
133
Nhn t gc khc, UDHR l n lc php l u tin ca cng

ng quc t trong vic gii hn s t do hnh ng c tnh cht truyn
thng ca cc nh nc trong quan h vi cc cng dn ca mnh. Nh
cp cc phn trn, nhng n lc ny nhm p t ngha v vi
cc nh nc trong vic tn trng v bo m cc quyn v t do chnh
ng ca cc c nhn cng dn theo m hnh i xng v quyn v
ngha v (the rights-duty duality).
Ngay trong ngy thng qua UDHR, i hi ng Lin hp quc
yu cu UNCHR tp trung d tho mt cng c v quyn con ngi v
a ra nhng bin php thc hin cng c. UNCHR sa cha bn
d tho c sn trc trong cc nm 1949-1950, da trn kin
gp ca cc quc gia. D tho ny bao gm 18 iu, ch tp trung vo
cc quyn dn s, chnh tr. Chnh v vy, n khng nhn c s
ng h ca nhiu nc thnh vin Lin hp quc, c bit l cc nc
trong phe XHCN, do qu thin lch cc quyn dn s, chnh tr m
khng ch ng mc n cc quyn kinh t, x hi, vn ho.
Vo nm 1950, i hi ng Lin hp quc tuyn b rng: vic
hng th cc t do dn s v chnh tr v cc quyn kinh t, x hi, vn
ha l khng tch ri v ph thuc ln nhau1 , ng thi, quyt nh rng,
d tho cng c u tin trn lnh vc ny, ngoi cc quyn dn s, chnh
tr phi bao gm cc quyn kinh t, x hi, vn ha, cng nh phi tha
nhn mt cch r rng s bnh ng gia nam v n trong cc quyn c
lin quan nh nguyn tc c nu trong Hin chng. Bi vy, vo
nm 1951, UNCHR b sung vo d tho cng c trc 14 iu
khon mi v cc quyn kinh t, x hi, vn ha, da trn xut ca cc
quc gia cng nh ca cc c quan chuyn mn ca Lin hp quc. Thm
vo , y ban cn b sung thm 10 iu khon quy nh v cc bin php
thc hin cc quyn c ghi nhn trong cng c.
43
Tuy nhin, sau nhng cuc tranh lun ko di mang m tnh cht
thc h chnh tr gia cc nc thnh vin trong cc nm 1951-1952,
i hi ng Lin hp quc yu cu UNCHR son tho hai cng
c v quyn con ngi... mt cp n cc quyn dn s, chnh tr,
cn mt cp n cc quyn kinh t, x hi, vn ha2. i hi ng
1
Ngh quyt s 421 (V) nm 1950 ca i hi ng Lin hp quc.
Ngh quyt s 543 (VI) ca i hi ng Lin hp quc.
134
cng a ra yu cu l hai cng c cn phi cha ng cng nhiu iu

khon tng t cng tt, v c bit, u phi c quy nh quyn t
quyt ca tt c cc dn tc.3
UNCHR hon thnh d tho ca hai cng c trong cc phin hp ln
th 9 v 10 nm 1953 v 1954 v trnh ln i hi ng Lin hp quc. Sau
khi xem xt cc d tho ny trong phin hp ln th 9 (nm 1954), i hi
ng quyt nh ph bin cng rng cng tt cc d tho ny tt c cc
quc gia u c th nghin cu k lng v cho kin. Thm vo , i
hi ng cng khuyn ngh y ban Php lut ca Lin hp quc t chc
tho lun v tng iu khon ca hai cng c ny trong phin hp th 10
(nm 1955). Cuc tho lun din ra ng k hoch, tuy nhin, phi n
nm 1966 mi kt thc v hai cng c mi c thng qua.
Cng c quc t v cc quyn dn s, chnh tr (the International
Covenant on Civil and Political Rights - ICCPR) v Cng c quc t v
cc quyn kinh t, x hi, vn ha (the International Covenant on
Economic, Social and Cultural Rights - ICESCR) cng c thng qua
bng Ngh quyt 2200 A (XXI) ngy 16-12-1966 ca i hi ng Lin
hp quc. Ngoi ra, Ngh nh th ty chn th nht b sung ICCPR
cng c thng qua trong Ngh quyt ny, trong quy nh cc th tc
gii quyt nhng khiu ni, t co m cc c nhn gi n cho rng h b
cc chnh ph vi phm cc quyn dn s, chnh tr. Ngh nh th th hai
ty chn th hai b sung ICCPR c thng qua theo Ngh quyt s
44/128 ngy 15-12-1989 ca i hi ng Lin hp quc, cp vic xa
b hnh pht t hnh. Gn y, ngy 10-12-2008, i hi ng Lin hp
quc thng qua Ngh nh th ty chn b sung ICESCR b sung
thm mt vn kin na vo B lut nhn quyn quc t.
B lut nhn quyn quc t c v tr c bit trong lut nhn quyn
quc t, bi y l nhng vn kin quc t u tin c ni dung hon ton
cp n quyn con ngi. Thm vo , nhng vn kin trong B lut
nhn quyn quc t cung cp khun kh cc nguyn tc v tiu chun c
bn m da vo cc vn kin khc ca lut nhn quyn quc t c
xy dng. Do v tr v tnh cht quan trng ca n, B lut ny thm ch
Ngh quyt s 545 (VI) ca i hi ng Lin hp quc.
135
c nh gi nh l mt Hin chng Magna Carta1 ca nhn loi,

nh du bc tin ca loi ngi sang mt giai on ht sc quan trng:
giai on ginh c mt cch c thc nhn phm v gi tr ca con
ngi.1
Sau B lut nhn quyn quc t, nhiu iu c v vn kin quc t
khc v vn ny c thng qua bi Lin hp quc. H thng cc
vn kin ny cp n cc quyn v t do c bn (ICCPR v ICESCR)
ca mi c nhn, cc quyn c th ca mt s nhm x hi d b tn
thng (ph n, tr em, ngi khuyt tt, ngi t nn, ngi khng
quc tch, ngi lao ng di tr, ngi thiu s...) v mt lot vn
khc c lin quan nh xo b s phn bit i x v chng tc, xo b ch
n l v cc thc trng nh n l, xa b hnh pht t hnh, xo b tra
tn, xo b lao ng cng bc, ngn chn vic a i mt tch...
3.4.5. H thng cc vn kin ca lut nhn quyn quc t
Lin hp quc l din n chnh, tuy khng phi l din n duy
nht m cc vn kin ca lut nhn quyn quc t c thng
qua. Nu xt khi nim Lin hp quc ni chung (l mt h thng bao
gm cc t chc chuyn mn ca n nh ILO, UNESCO...) th hu nh
tt c cc vn kin ca lut nhn quyn quc t l do cc quc gia
thnh vin ca t chc ny ban hnh. Tuy nhin, nu xt tch ring
cc t chc chuyn mn, th mt s vn kin v quyn con ngi
khng phi do i hi ng Lin hp quc thng qua. Ngoi ra, mt
s t cc vn kin php l c thng qua cc hi ngh do Lin hp
quc bo tr, hoc cc hi ngh ha bnh quc t (m cng c xp
vo lut nhn o quc t) cng c coi l cc vn kin ca lut nhn
quyn quc t.
1
Hin chng Magna Carta (hay i Hin chng Magna Carta) c ban hnh bi vua
John vo nm 1215. y l mt trong nhng ti liu php l u tin ca nhn loi cp
n vic tit ch quyn lc ca nh nc bo v cc quyn ca cng dn. N l ngun cm
hng cho vic xy dng o lut Nhn quyn (Bill of Rights) ca vng quc Anh (1689),
cng nh s ra i ca hin php cc nc chu u v Bc M, trong bao gm Hin
php Hoa K. V vy, Hin chng c xem l mt trong nhng ti liu php l quan trng
nht trong lch s nhn loi, gp phn to ln vo s pht trin ca ch ngha t do v nn
dn ch khng ch nc Anh m cn trn th gii.
1
Xem Fact Sheet No.2 (Rev.1), The International Bill of Human Rights, OHCHR, Gionev, 1996.
136
(11). Cng c chng tra tn v cc hnh thc trng pht v i x
tn bo, v nhn o hay h nhc khc, 1984 (Convention
against Torture and Other Cruel, Inhuman or Degrading
Treatment or Punishment, CAT).
Bng di y lit k cc vn kin quc t v quyn con ngi c

i hi ng Lin hp quc v mt s ch th khc thng qua t nm
1945 n nay.2 Danh sch ny c kt hp sp xp theo tnh cht ca
cc vn kin v trnh t thi gian c thng qua.
(12). Cng c v quyn tr em, 1989 (Convention on the Rights

of the Child, CRC).
(1). Hin chng Lin hp quc (the UN Charter).
(13). Cng c quc t v bo v cc quyn ca tt c ngi lao ng

di tr v cc thnh vin trong gia nh h, 1990 (International
Convention on the Protection of the Rights of All Migrant
Workers and Members of Their Families, ICRMW).
B lut nhn quyn quc t

(2). Tuyn ngn th gii v quyn con ngi, 1948 (the Universal
Declaration of Human Rights).
(14). Cng c quc t v bo v tt c mi ngi khi b a i

mt tch, 2006 (International Convention for the Protection
of All Persons from Enforced Disappearance, ICPPED).
(3). Cng c quc t v cc quyn dn s, chnh tr, 1966 (the

International Covenant on Civil and Political Rights - ICCPR).
(4). Cng c quc t v cc quyn kinh t, x hi, vn ha, 1966
(the International Covenant on Economic, Social and
Cultural Rights - ICESCR).
(15). Cng c v quyn ca nhng ngi khuyt tt, 2006

(Convention on the Rights of Persons with Disabilities, ICRPD).
(16). Ngh nh th ty chn (th nht) ca ICCPR, 1966.
(5). Ngh nh th ty chn (th nht) ca ICCPR (Optional Protocol

to the International Covenant on Civil and Political Rights).
(17). Ngh nh th ty chn (th hai) ca ICCPR v vic xa b

hnh pht t hnh, 1989.
(6). Ngh nh th ty chn (th hai) ca ICCPR v vic xa b

hnh pht t hnh (Second Optional Protocol to the
International Covenant on Civil and Political Rights, aiming
at the abolition of the death penalty).
(18). Ngh nh th ty chn ca CEDAW, 1999 (Optional Protocol to

the Convention on the Elimination of Discrimination against
Women).
(19). Ngh nh th ty chn (th nht) ca CRC, 2000 v s
tham gia ca tr em trong xung t v trang (Optional
protocol to the Convention on the Rights of the Child on the
involvement of children in armed conflict).
Cc iu c ct li v quyn con ngi1

(7).
Cng c quc t v xa b tt c cc hnh thc phn bit i

x v chng tc, 1965 (International Convention on the
Elimination of All Forms of Racial Discrimination, ICERD).
(8).
Cng c quc t v cc quyn kinh t, x hi, vn ha

(ICESCR), 1966.
(9).
Cng c quc t v cc quyn dn s, chnh tr (ICCPR), 1966.
(20). Ngh nh th ty chn (th hai) ca CRC, 2000 v bun

bn tr em, mi dm v khiu dm tr em (Optional
protocol to the Convention on the Rights of the Child on the
sale of children, child prostitution and child pornography)
(10). Cng c v xa b tt c cc hnh thc phn bit i x vi

ph n, 1979 (Convention on the Elimination of All Forms
of Discrimination against Women, CEDAW).
(21). Ngh nh th ty chn ca CAT, 2002 (Optional Protocol to

the Convention against Torture and Other Cruel, Inhuman
or Degrading Treatment or Punishment).
(22). Ngh nh th ty chn ca ICRPD, 2006 (Optional Protocol
to the Convention on the Rights of Persons with Disabilities).
2
Ngun: http://www2.ohchr.org/english/law/. Lu l danh mc trn cha bao gm cc vn kin
do cc t chc khu vc thng qua.
Cc vn kin thng qua ti Hi ngh th gii v quyn con

ngi v Hi ngh thin nin k
Theo cch chia ca Vn phng Cao y Lin hp quc v quyn con ngi, nhm ny gm 9 cng
c ch yu v cc ngh nh th b sung cho nhng cng c ny (bao gm c ICCPR v
ICESCR). Cc cng c ny u quy nh thnh lp cc y ban gim st thc hin (treaty bodies).
137
138
(23). Tuyn b Vin v Chng trnh hnh ng, 1993 (Vienna

Declaration and Programme of Action)
(31). Cng c v chng phn bit i x trong vic lm v ngh

nghip ca ILO (Cng c s 111, 1958) (Discrimination
(Employment and Occupation) Convention, 1958, No. 111).
(24). Tuyn b Thin nin k ca Lin hp quc, 2000 (United

Nations Millennium Declaration).
(32). Cng c v xa b tt c cc hnh thc phn bit i x v

chng tc, 1965.
Cc vn kin cp n quyn t quyt dn tc
(33). Tuyn b v chng tc v nhng nh kin v chng tc,

1978 (Declaration on Race and Racial Prejudice).
(25). Tuyn b ca Lin hp quc v trao tr c lp cho cc quc

gia v dn tc thuc a, 1960 (United Nations Declaration on
the Granting of Independence to Colonial Countries and
Peoples).
(34). Cng c v chng phn bit i x trong gio dc ca UNESCO,

1960 (Convention against Discrimination in Education).
(26). Ngh quyt s 1803 (XVII) ngy 14-12-1962 ca i hi ng

Lin hp quc v ch quyn vnh vin vi cc ngun ti nguyn
thin nhin (General Assembly resolution 1803 (XVII) of 14
December 1962, "Permanent sovereignty over natural
resources").
(35). Ngh nh th b sung Cng c v chng phn bit i x

trong gio dc ca UNESCO, 1962 (Protocol Instituting a
Conciliation and Good Offices Commission to be
responsible for seeking a settlement of any disputes which
may arise between States Parties to the Convention against
Discrimination in Education).
(27). Cng c quc t v chng tuyn m, s dng, ti tr v

hun luyn lnh nh thu, 1989 (International Convention
against the Recruitment, Use, Financing and Training of
Mercenaries).
(36). Tuyn b v xa b tt c mi hnh thc phn bit i x v

k th da trn tn gio hoc tn ngng, 1981 (Declaration
on the Elimination of All Forms of Intolerance and of
Discrimination Based on Religion or Belief).
Cc vn kin cp n quyn ca ngi thiu s v ca

cc dn tc bn a
(37). Tuyn b ti Hi ngh th gii v chng ch ngha phn bit

chng tc, 2001 (World Conference against Racism, 2001 Durban Declaration and Programme of Action).
(28). Tuyn b v cc quyn ca cc dn tc bn a (Declaration

on the Rights of Indigenous Peoples).
Cc vn kin cp n quyn ca ph n
(38). Cng c v xa b tt c cc hnh thc phn bit i x
chng li ph n, 1979 (CEDAW).
(29). Cng c v cc dn tc bn a v b lc ca ILO (Cng c s

169) (Indigenous and Tribal Peoples Convention, 1989, No. 169).
(39). Ngh nh th ty chn b sung Cng c v xa b tt c

cc hnh thc phn bit i x chng li ph n, 1979
(CEDAW).
(30). Tuyn b v quyn ca nhng ngi thuc cc nhm thiu

s v dn tc, chng tc, tn gio v ngn ng, 1992
(Declaration on the Rights of Persons Belonging to
National or Ethnic, Religious and Linguistic Minorities).
(40). Tuyn b v bo v ph n v tr em trong cc tnh hung khn

cp v xung t v trang, 1974 (Declaration on the Protection of
Women and Children in Emergency and Armed Conflict).
Cc vn kin cp n vn ngn chn s phn bit i x
(41). Tuyn b v xa b bo lc chng li ph n, 1993

(Declaration on the Elimination of Violence against Women)
139
140
(53). Tp hp cc nguyn tc v bo v tt c nhng ngi ang b
giam gi hay t giam di bt k hnh thc no, 1988 (Body
of Principles for the Protection of All Persons under Any
Form of Detention or Imprisonment).
Cc vn kin cp n quyn ca tr em
(42). Cng c v quyn tr em, 1989 (CRC).
(43). Ngh nh th ty chn (th nht) ca CRC, 2000 v s
tham gia ca tr em trong xung t v trang.
(54). Cc quy tc ca Lin hp quc v bo v ngi cha thnh

nin b tc t do, 1990 (United Nations Rules for the
Protection of Juveniles Deprived of their Liberty)
(44). Ngh nh th ty chn (th hai) ca CRC, 2000 v bun

bn tr em, mi dm v khiu dm tr em.
(55). Tuyn b v bo v tt c mi ngi khi b tra tn, trng

pht hay i x tn bo, v nhn o hay h nhc, 1975
(Declaration on the Protection of All Persons from Being
Subjected to Torture and Other Cruel, Inhuman or
Degrading Treatment or Punishment)
(45). Cng c v tui lao ng ti thiu ca ILO, 1973 (Cng c

s 138 (Minimum Age Convention, 1973, No. 138).
(46). Cng c v xa b tt c cc hnh thc lao ng tr em ti
t nht ca ILO, 1999 (Cng c s 182) (Worst Forms of
Child Labour Convention, 1999, No. 182).
(56). Cng c chng tra tn, trng pht hay i x tn bo, v

nhn o hay h nhc (CAT)
Cc vn kin cp n quyn ca ngi cao tui
(57). Ngh nh th ty chn b sung Cng c chng tra tn, trng

pht hay i x tn bo, v nhn o hay h nhc (CAT)
(47). Ngh quyt 46/91 nm 1991 ca i hi ng Lin hp quc

v cc nguyn tc ca Lin hp quc v ngi cao tui
(United Nations Principles for Older Persons).
(58). Cc nguyn tc o c y t lin quan n vai tr ca cc nhn

vin y t, c bit l cc bc s, trong vic bo v t nhn v nhng
ngi b giam gi khi b tra tn, trng pht hay i x tn bo, v
nhn o hay h nhc, 1982 (Principles of Medical Ethics
relevant to the Role of Health Personnel, particularly Physicians,
in the Protection of Prisoners and Detainees against Torture and
Other Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment)
Cc vn kin cp n quyn ca ngi khuyt tt

(48). Tuyn b v quyn ca nhng ngi thiu nng tm thn, 1971
(Declaration on the Rights of Mentally Retarded Persons).
(49). Tuyn b v quyn ca nhng ngi tn tt, 1975
(Declaration on the Rights of Disabled Persons).
(50). Cc nguyn tc v bo v nhng ngi b thiu nng tm
thn v tng cng chm sc sc khe tm thn, 1991
(Principles for the protection of persons with mental illness
and the improvement of mental health care).
(59). Cc nguyn tc v iu tra v thu thp chng c c hiu qu

v nhng hnh vi tra tn, trng pht hay i x tn bo, v
nhn o hay h nhc, 2000 (Principles on the Effective
Investigation and Documentation of Torture and Other
Cruel, Inhuman or Degrading Treatment or Punishment).
Cc quy tc tiu chun v bnh ng ha cc c hi cho ngi

khuyt tt, 1993 (Standard Rules on the Equalization of
(60). Nhng bo m bo v quyn ca nhng ngi i mt vi

n t hnh, 1984 (Safeguards guaranteeing protection of
the rights of those facing the death penalty).
Opportunities for Persons with Disabilities).
(61). B quy tc o c ca cc quan chc thc thi php lut,

1979 (Code of Conduct for Law Enforcement Officials).
Cc vn kin cp n quyn con ngi trong hot ng t php
(62). Nhng nguyn tc c bn v s dng v lc v v kh p dng

vi cc quan chc thc thi php lut, 1990 (Basic Principles on
the Use of Force and Firearms by Law Enforcement Officials).
(51). Nhng quy tc chun ti thiu v i x vi t nhn, 1955

(Standard Minimum Rules for the Treatment of Prisoners)
(52). Nhng nguyn tc c bn v i x vi t nhn, 1990 (Basic
Principles for the Treatment of Prisoners)
141
(63). Nhng quy tc chun ti thiu ca Lin hp quc v cc bin

php khng giam gi (Cc quy tc Tki, 1990) (United
142
Nations Standard Minimum Rules for Non-custodial

Measures - The Tokyo Rules).
(75). Tuyn b v Tin b v pht trin x hi, 1969 (Declaration

on Social Progress and Development).
(64). Cc quy tc chun ti thiu ca Lin hp quc v t php vi

ngi cha thnh nin, 1985 (United Nations Standard
Minimum Rules for the Administration of Juvenile Justice - The
Beijing Rules).
(76). Tuyn b ton cu v xa b nn i v suy dinh dng,

1973 (Universal Declaration on the Eradication of Hunger
and Malnutrition).
(65). Cc hng dn v lm vic vi tr em trong h thng t tng

hnh s, 1997 (Guidelines for Action on Children in the
Criminal Justice System).
(77). Tuyn b v vic s dng tin b khoa hc v k thut phc

v ha bnh v cho li ch ca nhn loi, 1976 (Declaration
on the Use of Scientific and Technological Progress in the
Interests of Peace and for the Benefit of Mankind).
(66). Cc hng dn ca Lin hp quc v ngn nga ngi cha

thnh nin phm ti, 1990 (United Nations Guidelines for
the Prevention of Juvenile Delinquency - The Riyadh
Guidelines).
(78). Tuyn b v quyn ca cc dn tc c sng trong ha

bnh, 1984 (Declaration on the Right of Peoples to Peace).
(79). Tuyn b v quyn pht trin, 1986 (Declaration on the
Right to Development).
(67). Tuyn b v nhng nguyn tc c bn ca cng l cho nn nhn

ca ti phm v lm dng quyn lc, 1985 (Declaration of Basic
Principles of Justice for Victims of Crime and Abuse of Power).
(80). Tuyn b ton cu v gen ngi v quyn con ngi, 1997

(Universal Declaration on the Human Genome and
(68). Nhng nguyn tc c bn v c lp t php, 1985 (Basic

Principles on the Independence of the Judiciary).
Human Rights).
(69). Nhng nguyn tc c bn v vai tr ca lut s, 1990 (Basic

Principles on the Role of Lawyers).
(81). Tuyn b ton cu v a dng vn ha, 2001 (Universal

Declaration on Cultural Diversity).
(70). Nhng hng dn v vai tr ca cng t vin, 1990

(Guidelines on the Role of Prosecutors).
Cc vn kin cp n vic thc y v bo v quyn con ngi
(71). Cc nguyn tc v ngn nga v iu tra c hiu qu nhng

v hnh quyt ln lt, ty tin v tri php lut, 1989
(Principles on the Effective Prevention and Investigation of
Extra-legal, Arbitrary and Summary Executions).
(82). Cc nguyn tc lin quan n v th ca cc c quan

quc gia (Cc nguyn tc Pari, 1971) (Principles
relating to the status of national institutions - The Paris
Principles) .
(72). Tuyn b v bo v tt c mi ngi khi b a i mt tch,

1992 (Declaration on the Protection of All Persons from
Enforced Disappearance).
(83). Tuyn b v quyn v trch nhim ca cc c nhn, nhm v t chc

trong x hi trong vic thc y v bo v cc quyn v t do c bn
ca con ngi c tha nhn trn ton cu, 1998 (Declaration
(73). Nhng nguyn tc v hng dn c bn v quyn c phc

hi v bi thng, 2005 (Basic Principles and Guidelines on
the Right to a Remedy and Reparation).
on the Right and Responsibility of Individuals, Groups and

Organs of Society to Promote and Protect Universally
Recognized Human Rights and Fundamental Freedoms).
(74). Cng c quc t v bo v tt c mi ngi khi b a i

mt tch, 2006.
Cc vn kin cp n quyn v hn nhn
Cc vn kin cp n quyn v an sinh x hi, tin b v

pht trin
143
144
(84). Cng c v t nguyn kt hn, tui kt hn ti thiu v vic

ng k kt hn, 1962 (Convention on Consent to Marriage,
Minimum Age for Marriage and Registration of Marriages).
(94). Cng c v xa b lao ng cng bc (Cng c s 105

nm 1957 ca ILO) (Abolition of Forced Labour Convention,
1957 - No. 105)
(85). Khuyn ngh v t nguyn kt hn, tui kt hn ti thiu v vic

ng k kt hn, 1965 (Recommendation on Consent to Marriage,
Minimum Age for Marriage and Registration of Marriages).
(95). Cng c v trn p nn bun ngi v bc lt tnh dc

ngi khc, 1949 (Convention for the Suppression of the
Traffic in Persons and of the Exploitation of the
Prostitution of Others).
Cc vn kin cp n quyn v sc khe
(96). Ngh nh th v ngn chn, trn p v trng pht nn bun

ngi, c bit l bun bn ph n v tr em, b sung Cng
c ca Lin hp quc v chng ti phm xuyn quc gia,
2000 (Protocol to Prevent, Suppress and Punish Trafficking
in Persons, Especially Women and Children, supplementing
the United Nations Convention against Transnational
Organized Crime).
(86). Tuyn b cam kt v HIV/AIDS, 2001 (Declaration of

Commitment on HIV/AIDS).
(87). Cng c v chnh sch tuyn dng ca ILO (Cng c s
122, 1964 (Employment Policy Convention, 1964 - No. 122).
Cc vn kin cp n t do lp hi
(88). Cng c v t do lp hi v bo v quyn c t
chc (Cng c s ILO 87 nm 1948 ca ILO) (Freedon of
Association and Protection of the Right to Organise
Convention, 1948 - No. 87).
(97). Cng c quc t v bo v quyn ca tt c ngi lao ng

di tr v cc thnh vin trong gia nh h (ICPMW).
(98). Ngh nh th v chng bun bn ngi di c bng ng
b, ng bin v ng khng, b sung Cng c ca Lin
hp quc v chng ti phm xuyn quc gia, 2000 (Protocol
against the Smuggling of Migrants by Land, Sea and Air,
supplementing the United Nations Convention against
Transnational Organized Crime).
(89). Cng c v quyn c t chc v tha c tp th (Cng

c s 98 nm 1949 ca ILO) (Right to Organise and
Collective Bargaining Convention, 1949 - No. 98).
Cc vn kin cp n vic xa b ch n l, cc thc

tin tng t nh n l v lao ng cng bc
Cc vn kin cp n vn quc tch, ngi khng

quc tch, ngi tm kim quy ch t nn v ngi t nn
(90). Cng c v n l ca Hi quc lin, 1926 (Slavery Convention).

(91). Ngh nh th nm 1953 sa i Cng c v n l k ti
Ginev ngy 25-9-1926 (Protocol amending the Slavery
Convention signed at Geneva on 25 September 1926).
(92).
(99). Cng c v lm gim s ngi khng quc tch, 1954

(Convention on the Reduction of Statelessness).
Ngh nh th b sung v vic xa b ch n l, vic bun bn

n l, cc th ch v tp tc tng t n l, 1956 (Supplementary
Convention on the Abolition of Slavery, the Slave Trade, and
Institutions and Practices Similar to Slavery).
(100). Cng c v v th ca ngi t nn, 1954 (Convention

relating to the Status of Stateless Persons).
(101). Cng c v v th ca ngi t nn, 1951 (Convention
relating to the Status of Refugees).
(93). Cng c v lao ng cng bc (Cng c s 29 nm 1930

ca ILO) (Forced Labour Convention, 1930 - No. 29).
145
(102). Ngh nh th b sung Cng c v v th ca ngi t nn,

1967 (Protocol relating to the Status of Refugees).
146
(111). Cng c Ginev v bo v thng dn trong thi gian
chin tranh, 1949 (Geneva Convention relative to the
(103). Tuyn b v quyn ca nhng ngi khng phi l cng dn

ca quc gia ni h ang sinh sng, 1985 (Declaration on
Protection of Civilian Persons in Time of War).
the Human Rights of Individuals Who are not

Nationals of the Country in which They Live).
(112). Ngh nh th b sung cc Cng c Ginev ngy 12/8/1949

v bo v nn nhn ca cc cuc xung t v trang quc t
(Ngh nh th I, 1977) (Protocol Additional to the Geneva
Conventions of 12 August 1949, and relating to the Protection
of Victims of International Armed Conflicts (Protocol I).
Cc vn kin cp n vn ti phm chin tranh,

ti phm chng nhn loi, ti dit chng
(104). Cng c v ngn nga v trng tr ti dit chng, 1948 (Convention
on the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide).
(113). Ngh nh th b sung cc Cng c Ginev ngy 12-81949 v bo v nn nhn ca cc cuc xung t v trang
khng mang tnh quc t (Ngh nh th II, 1977) (Protocol
Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949,
and relating to the Protection of Victims of NonInternational Armed Conflicts (Protocol II))
(105). Cng c v khng p dng nhng hn ch v thi hiu t tng

vi nhng ti phm chin tranh v ti phm chng nhn loi,
1968 (Convention on the Non-Applicability of Statutory
Limitations to War Crimes and Crimes against Humanity).
(106). Nhng nguyn tc v hp tc quc t trong vic iu tra, bt
gi, trc xut v trng tr nhng k phm ti c chin tranh
v ti c chng nhn loi, 1973 (Principles of international
co-operation in the detection, arrest, extradition and
punishment of persons guilty of war crimes and crimes
against humanity).
Ch tho lun Chng III

(114). Phn tch khi nim v v tr ca lut nhn quyn quc t
trong h thng cng php quc t.
(115). Phn tch i tng iu chnh ca lut nhn quyn quc t.
(107). Quy ch ca Ta n hnh s quc t v Nam T c, 1993

(Statute of the International Tribunal for the Former
Yugoslavia).
(116). Phn tch phng php iu chnh ca lut nhn quyn

quc t.
(117). Phn tch cc ngun ca lut nhn quyn quc t.
(108). Quy ch ca Ta n hnh s quc t v Ruana, 1994 (Statute

of the International Tribunal for Rwanda).
(118). Phn tch mi quan h gia lut nhn quyn quc t v php
lut quc gia.
(119). So snh lut nhn quyn quc t v lut nhn o quc t.
(109). Quy ch Rma v Ta n hnh s quc t, 1998 (Rome

Statute of the International Criminal Court)
(120). Phn tch qu trnh hnh thnh v pht trin ca lut nhn
quyn quc t.
Cc vn kin ca lut nhn o quc t lin quan mt thit

n nhn quyn
(121). Phn tch vai tr ca Lin hp quc vi s hnh thnh v

pht trin ca lut nhn quyn quc t.
(122). Phn tch cu trc ca h thng vn kin lut nhn quyn
quc t.
(110). Cng c Ginev v vic i x vi t binh, 1949 (Geneva

Convention relative to the Treatment of Prisoners of War).
147
(123). Phn tch l do Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi
nm 1948 c coi l lut tp qun quc t v ngha ca
vic ny.
148
(11). Malcolm N.Shaw, International
Cambridge University Press, 2003.
Law,
Fifth
Edition,
(12). Antonio Casessese, International Law, Second Edition,

(13). Javaid Rehman, International Human Rights Law: A
Practical Approach, University of Leeds, Longman, Pearson
Education Limited, 2003.
(14). Rhona K.M Smith, International Human Rights Law,
(15). Paul Sieghart, The International Law of Human Rights,
Ti liu tham kho ca Chng III
(1).
Trung tm Nghin cu quyn con ngi (Hc vin Chnh tr

Quc gia HCM), Cc vn kin quc t v quyn con ngi,
Nxb Chnh tr quc gia, 1998.
(2).
Hi Lut gia Vit Nam, Tp hp cc vn kin php l quc

t c bn v quyn con ngi, Nxb T php, 2007.
(3).

Quc gia HCM), Cc vn kin c bn v Lut nhn o quc
t, Nxb L lun chnh tr, 2005.
(4).
(16). Johannes Morsink, The Universal Declaration of Human

Rights: Origins, Drafting, and Intent, Philadelphia:
University of Pennsylvania Press, 1999.
(17). Mary Ann Glendon, A World Made New: Eleanor Roosevelt
and the Universal Declaration of Human Rights, Random
House New York, 2001.
(18). Michelin Ishay, The History of Human Rights: From
Ancient Times to the Globalization Era, Berkeley:
University of California Press, 2004.
(19). ICJ, Advisory Opinion on Legal Consequences on the
Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory,
2004.

Quc gia HCM), Lut nhn o quc t - nhng ni dung c
bn, Nxb L lun chnh tr, 2005.
(5).

con ngi, NXB Cng an Nhn dn, 2010.
(6).

t - Nhng vn c bn, NXB Lao ng-X hi, 2011.
(7).

nhng ngi d b tn thng, NXB Lao ng-X hi, 2011.
(8).
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Tuyn ngn quc t

nhn quyn 1948- Mc tiu chung ca nhn loi, NXB Lao
ng-X hi, 2011.
(9).
L Mai Anh (Ch bin), Gio trnh Lut quc t, Trng H

Lut H Ni, Nxb Cng an nhn dn, 2006.
(20). Lauterpacht, H,.: International Law and Human Rights,

London, 1950, reprinted in 1968.
(21). Tolley Howard, Jr.,: The U.N. Commission on Human
Rights, Westview Press, Colorado, 1987.
(22). UN Department of Public Information: The United Nations
and Human Rights 1945-1995, New York, 1995.
(23). OHUNCHR, Fact Sheet No.2 (Rev.1), The International Bill
of Human Rights, , Geneva, 1996.
(24). Cc Ngh quyt s 421 (V) nm 1950, s 543 (VI), s 545
(VI) ca i hi ng Lin hp quc, ti
http://www.un.org/
documents/resga.htm
(10). G.I.Tukin (Ch bin), International Law, Moscow Progress

Publisher, 1982.
149
150
ChngIV:CcquyndnsvchnhtrtronglutQuct
(concluding observations) m y ban gim st cng c a ra v cng
b sau khi kt thc vic xem xt bo co ca mi quc gia trong vic thc
hin cng c1 cng l mt ngun tham chiu khi gii thch mt s
quyn. Ngoi ra, mt s ngun khc i khi cng c s dng cho mc
ch ny, trong bao gm nhng vn kin v ti liu c lin quan do
Lin hp quc thng qua, n hnh2 v mt s sch chuyn kho ca cc
chuyn gia ni ting trn th gii v lnh vc quyn con ngi.3
ChngIV
CCQUYNDNSVCHNHTRTRONG
LUTQUCT
4.1. KHI QUT

Cng vi c ch quc t bo v v thc y quyn con ngi,
nhng chun mc quc t v quyn con ngi (international human
rights standards) hay cn gi l cc quy phm quc t v cc quyn v
t do ca con ngi l mt trong hai b phn quan trng nht cu
thnh lut nhn quyn quc t. Nh cp cc Chng trc ,
v c bn, h thng cc chun mc quc t v quyn con ngi c
chia thnh cc quyn ca c nhn (individual rights) v cc quyn c
th p dng cho mt s nhm ngi c th quyn ca nhm (group
rights).
Chng ny trnh by v phn tch khi qut ni dung ca cc
chun mc quc t v cc quyn dn s, chnh tr - mt trong hai nhm
quyn chnh cu thnh cc quyn v t do c nhn c bn. Xt gc
php in ha, cc quyn v t do ny u tin c ghi nhn trong
Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi nm 1948 (UDHR), sau
, c ti khng nh v c th ha trong nhiu vn kin quc t khc
m c bit l Cng c quc t v cc quyn dn s, chnh tr (ICCPR)
(c i hi ng Lin hp quc thng qua vo nm 1966) v trong
mt s vn kin quc t khc trn lnh vc ny.
Trong khi danh mc cc quyn v t do nu Chng ny c xc
nh da trn ICCPR, vic phn tch ni dung chi tit ca cc quyn v c
bn c da trn cc bnh lun/khuyn ngh chung (general
comments) ca y ban gim st ICCPR (y ban quyn con ngi
Human Rights Committee). Bn cnh , mt s nhn xt kt lun
151
Xt v danh mc, c nhiu cch phn chia khc nhau vi cc

quyn v t do c nhn da trn nhng cch tip cn khc nhau vi ni
dung ca UDHR, ICCPR v ICESCR, tuy nhin, trong Chng ny (v
c Chng sau) s dng cch tip cn lin kt (a coherent approach to
human rights4), bi n cho php nghin cu cc quyn v t do
trong mi lin h tc ng ln nhau. Theo cch tip cn ny, c th chia
cc quyn v t do c nhn thnh 5 nhm, bao gm nhm quyn dn
s, nhm quyn chnh tr, nhm quyn kinh t, nhm quyn x hi v
nhm quyn vn ha. C th, hai nhm quyn dn s v quyn chnh tr
bao gm cc quyn v t do nh sau:
Nhm quyn dn s (civil rights), bao gm:
a) Quyn khng b phn bit i x, c tha nhn v bnh ng

trc php lut.
b) Quyn sng, t do v an ninh c nhn.
c) Quyn v xt x cng bng.
d) Quyn v t do i li, c tr.
e) Quyn c bo v i t.
f) Quyn t do t tng, tn ngng, tn gio.
g) Quyn kt hn, lp gia nh v bnh ng trong hn nhn.
1
Xem cc nhn xt kt lun ca cc y ban cng c ti: http://www2.ohchr.org/english/bodies.
Xem cc ti liu phc v gio dc v o to v quyn con ngi do Lin hp quc n hnh
ti: http://www2.ohchr.org/english/issues/education/training/index.htm.
2
3 Mt s sch chuyn kho ng tin cy: V cc quyn dn s, chnh tr, xem Manfred
Nowak, U.N Convenant on Civil and Political Rights ICCPR Commentary, N.P. Engel
Publisher (ti bn ln th hai, c sa cha, b sung vo nm 2005).
V vn ny, xem thm Rolf Knnemann, A Coherent Approach to Human Rights,

Human Rights Quarterly 17.2 (1995) tr. 323-342.
152
Nhm quyn chnh tr (political rights), bao gm:
bt, giam gi ty tin.
a) Quyn t do biu t.
Quyn c i x nhn o
v tn trng nhn phm ca
nhng ngi b tc t do.
b) Quyn t do lp hi.
c) Quyn t do hi hp mt cch ha bnh.
d) Quyn tham gia vo i sng chnh tr.
Cn lu l vic phn chia cc quyn thnh cc nhm k trn ch
mang tnh c nh v tng i. Thc t cho thy, c mt s quyn c
th xp vo nhiu hn mt nhm (v d, quyn t do lp hi i khi
cng c xp vo nhm quyn x hi, trong khi quyn v vic lm c
th xp vo nhm quyn dn s...). Thm vo , cng cn lu rng,
phc v mc ch nghin cu v trong qu trnh p dng, mt s
quyn thuc cc nhm trn i khi cn c chia tch thnh nhng
quyn khc c th hn (m s c cp cc phn tip theo). Di
y l bn tng hp (mt cch khi qut nht) cc quyn v t do v
dn s, chnh tr c ghi nhn trong UDHR, ICCPR mt s cng c
quc t v quyn con ngi.
Quyn, t do
Quyn khng b phn bit
i x, c tha nhn v
bnh ng trc php lut.
Quyn sng.
Quyn c bo v khng b
tra tn, i x hoc trng
pht tn bo, v nhn o
hoc h nhc.
UDHR
ICCPR v mt s
cng c khc
Cc iu 1, 2, Cc iu 2, 3, 16 v
6, 7, 8
26 ICCPR.
iu 3
iu 5
iu 6 ICCPR
CRC, CPPCG, ICSPCA.
iu 7 ICCPR
CAT
Quyn c bo v khng b
bt lm n l hay n dch.
iu 4
iu 8 ICCPR Cc
iu c v xo b ch
n l (1926, 1953,
1956) v trn p bun
ngi, mi dm ngi
khc (1949, 2000)
Quyn c bo v khi b
iu 9
iu 9 ICCPR
153
iu 5
iu 10 ICCPR
Quyn v xt x cng bng.
iu 10
v 11
Cc iu 11, 14 v 15
ICCPR
Quyn v t do i li, c tr.
iu 13
Cc iu 12 v 13
ICCPR
Quyn c bo v i t.
iu 12
iu 17 ICCPR.
Quyn t do t tng, tn
ngng, tn gio.
iu 18
iu 18 ICCPR
Quyn t do ngn lun v

biu t.
iu 19
Cc iu 19 v 20
ICCPR
Quyn kt hn, lp gia nh v

bnh ng trong hn nhn.
iu 16
iu 23 ICCPR v
iu 10 ICESCR
Quyn t do lp hi.
iu 20
iu 22 ICCPR
Quyn t do hi hp.
iu 20
iu 21 ICCPR
Quyn tham gia vo i sng

chnh tr.
iu 21
iu 25 ICCPR
4.2. NI DUNG CA CC QUYN DN S V CHNH TR CH YU

4.2.1. Quyn khng b phn bit i x, c tha nhn
v bnh ng trc php lut
Quyn ny ng thi c coi nh mt trong cc nguyn tc c bn
ca lut nhn quyn quc t, do , c cp trc tip hoc gin tip
trong tt c cc vn kin quc t v quyn con ngi. N bao gm ba kha
cnh lin kt vi nhau (m i khi c cp nh cc quyn hm cha
(unenumerated rights), l: (i) khng b phn bit i x, (ii) c tha
nhn t cch con ngi trc php lut, v (iii) c v th bnh ng trc
php lut v c php lut bo v mt cch bnh ng.
154
Quy nh v quyn ny u tin c cp trong cc iu 1, 2, 6,

7, 8 UDHR, sau , c ti khng nh trong cc iu 2, 3, 16 v 26
ICCPR, c th nh sau:
V kha cnh th nht, iu 1 UDHR nu r, mi ngi sinh ra u
c t do v bnh ng v nhn phm v cc quyn... iu 2 UDHR
quy nh, mi ngi u c hng tt c cc quyn v t do... m
khng c bt k s phn bit i x no v chng tc, mu da, gii
tnh, ngn ng, tn gio, quan im chnh tr hoc quan im khc,
ngun gc dn tc hoc x hi, ti sn, thnh phn xut thn hay cc
a v khc. Ngoi ra, iu ny cm phn bit i x da trn a v
chnh tr, php l ca quc gia hoc lnh th, bt k l lnh th c lp,
u tr, qun thc, cha c t qun hay ang phi chu bt k hn ch
no khc v ch quyn.
Hai iu k trn ca UDHR c nhc li v c th ha trong cc
iu 2 v 3 ICCPR. Theo iu 2 ICCPR, cc quc gia thnh vin Cng
c cam kt tn trng v bo m cho mi ngi trong phm vi lnh
th v thm quyn ti phn ca mnh cc quyn c cng nhn
trong Cng c m khng c bt k s phn bit no v chng tc,
mu da, gii tnh, ngn ng, tn gio, quan im chnh tr hoc quan
im khc, ngun gc dn tc hoc x hi, ti sn, thnh phn xut
thn hoc a v khc (Khon 1). Cc Khon 2 v 3 iu ny cp
ngha v ca cc quc gia thnh vin phi tin hnh cc bin php cn
thit... nhm thc hin cc quyn c cng nhn trong Cng c, v
bo m rng bt c ngi no b xm phm cc quyn v t do nh
c cng nhn trong Cng c u nhn c cc bin php khc
phc hiu qu, cho d s xm phm ny l do hnh vi ca nhng
ngi tha hnh cng v gy ra... iu 3 ICCPR tp trung vo kha
cnh bnh ng gia nam v n, theo , cc quc gia thnh vin Cng
c cam kt bo m quyn bnh ng gia nam v n trong vic
thc hin tt c cc quyn dn s v chnh tr m Cng c quy
nh.
ni. Quy nh ny c ti khng nh nguyn vn trong iu 16

ICCPR.
V kha cnh th ba, iu 7 UDHR quy nh, mi ngi u bnh
ng trc php lut v c php lut bo v mt cch bnh ng m
khng c bt k s phn bit no... iu 8 UDHR c th ha quy nh
iu 7 khi nu rng, mi ngi u c quyn c cc to n quc gia c
thm quyn bo v bng cc bin php hu hiu chng li nhng hnh vi
vi phm cc quyn c bn ca h m c hin php hay lut php quy
nh.
iu 26 ICCPR ti khng nh hai quy nh k trn ca UDHR, ng
thi nu r, v mt ny, php lut phi nghim cm mi s phn bit i
x v bo m cho mi ngi s bo h bnh ng v c hiu qu chng
li nhng phn bit i x v chng tc, mu da, gii tnh, ngn ng, tn
gio, quan im chnh tr hoc quan im khc, ngun gc dn tc hoc
x hi, ti sn, thnh phn xut thn hoc cc a v khc.
Bn cnh nhng kha cnh nu c th trong cc quy nh trn
ca UDHR v ICCPR, y ban Quyn con ngi (Human Rights
Committee c quan gim st thc hin ICCPR ca Lin hp quc, sau
y vit tt l UNHRC ), trong Bnh lun chung s 18 thng qua ti
phin hp ln th 37 nm 1989 ca y ban phn tch v ngha v
ni hm ca quyn ny mt cch kh chi tit, m c th tm tt nhng
im quan trng nh sau1 :
44
Th nht, khng phn bit i x, bnh ng trc php lut

v c php lut bo v mt cch bnh ng ng vai tr l c s v
nguyn tc chung trong vic bo v tt c cc quyn con ngi. Cc
quc gia thnh vin c trch nhim bo m quyn ny cho mi
ngi c mt trn lnh th nc mnh, bt k ngi l cng dn
nc mnh, ngi khng quc tch hay ngi nc ngoi, bt k cc
yu t dn tc, chng tc, quc tch, gii tnh, ngn ng, tn gio,
quan im chnh tr, thnh phn x hi, ti sn hay bt k yu t no
khc (on 1).
V kha cnh th hai, iu 6 UDHR quy nh, mi ngi u c

quyn c cng nhn t cch l con ngi trc php lut mi
1 Xem cc bnh lun chung ca HRC c trch dn trong Chng ny trong: http://www2.
ohchr.org/english/bodies/hrc/comments.htm
155
156
Th hai, iu 26 ICCPR khng ch cho php tt c mi ngi c

v th bnh ng trc php lut v c php lut bo v mt cch
bnh ng, m cn nghim cm cc quc gia thnh vin ban hnh bt k
quy nh php lut no c tnh cht phn bit i x (on 1).
Th ba, quyn khng b phn bit i x, bnh ng trc php
lut v c php lut bo v mt cch bnh ng phi c p dng
trong mi tnh hung, k c trong tnh trng khn cp ca quc gia
c quy nh iu 4 ICCPR1 (on 2).
Th t, quyn khng b phn bit i x, bnh ng trc php
lut v c php lut bo v mt cch bnh ng mang tnh cht khi
qut, th hin trong nhiu bi cnh, c mi lin h vi vic thc hin
cc quyn con ngi khc, c th nh vi quyn c bnh ng trc
ta n (cc Khon 1 v 3 iu 14 ICCPR), quyn c tham gia vo i
sng ca cng ng (iu 25 ICCPR)...(on 2).
Th nm, cc quc gia thnh vin c quyn t quyt nh cc
bin php thch hp thc hin quyn ny, tuy nhin, trong nhiu
trng hp, cn phi c nhng hnh ng ch ng (v d nh: bo
m s bnh ng v quyn v trch nhim ca v v chng nu trong
Khon 4 iu 24 ICCPR...) (on 5).
Th su, trn thc t ICCPR khng a ra nh ngha v s phn
bit i x, tuy nhin, theo UNHRC, thut ng ny c hiu l bt k s
phn bit, loi b, hn ch hay thin v no thc hin da trn bt k yu
t no nh chng tc, mu da, gii tnh, ngn ng, tn gio, quan im
chnh tr hay quan im khc, quc tch hay thnh phn x hi, ti sn,
ngun gc hay cc v th khc, m c mc ch hoc c tc ng lm v
hiu ha hay lm suy gim s tha nhn, th hng hay thc hin cc
quyn v t do ca tt c mi ngi trn c s bnh ng (on 7). Cng
theo y ban, trong cc bi cnh c lin quan, cc nh ngha v s phn
bit i x v chng tc nu iu 1 Cng c quc t v xa b mi hnh
thc phn bit i x v chng tc, v v phn bit i x chng li ph n
Theo iu 4 ICCPR, trong nhng hon cnh khn cp, cc quc gia c th hn ch hoc tm
nh ch vic p dng mt s quyn con ngi, tuy nhin, vic hn ch hay nh ch phi
c thc hin trn c s khng phn bit i x v bt c yu t no. Chi tit v vn ny
xem Bnh lun chung s 26 ca HRC.
157
nu iu 1 Cng c v xa b tt c cc hnh thc phn bit i x

chng li ph n s c p dng (on 6).
Th by, quyn bnh ng khng c ngha l p dng mt kiu
i x cho mi i tng trong cng mt tnh hung (tc co bng), v
khng phi mi s khc bit v i x u to nn s phn bit i x.
Nu s i x khc bit c xc nh da trn cc iu kin hp l,
khch quan v nhm mc ch t c s bnh ng th khng b
coi l tri vi ICCPR (cc on 10 v 13).1
4.2.2. Quyn sng (the right to life)
Quyn sng u tin c cp trong iu 3 UDHR. iu ny
gn kt quyn sng vi cc kha cnh c lin quan khc thnh mt
quyn gi l quyn sng, t do v an ninh c nhn.
iu 6 ICCPR c th ha quy nh v quyn sng trong iu 3
UDHR, theo : Mi ngi u c quyn c hu l c sng. Quyn
ny phi c php lut bo v. Khng ai c th b tc mng sng mt
cch tu tin (Khon 1). Cc Khon 2,3,4,5,6 iu ny quy nh cc
nguyn tc c bn trong vic p dng hnh pht t hnh nhng nc
cn duy tr hnh pht ny m c th tm tt nh sau:
Ch c php p dng hnh pht t hnh i vi nhng ti c
nghim trng nht, cn c vo lut php hin hnh ti thi im ti
phm c thc hin;
Vic p dng hnh pht t hnh khng c tri vi nhng quy nh ca
ICCPR v ca Cng c v ngn nga v trng tr ti dit chng (CPPCG);
Hnh pht t hnh ch c thi hnh trn c s bn n c hiu
lc php lut, do mt to n c thm quyn phn quyt;
1 Quan im ny tng thch vi quy nh v cc bin php c bit tm thi p dng bo

m bnh ng gia nam gii v ph n trn thc t m c nu iu 4 CEDAW. Thm
vo , ngay trong ICCPR cng c mt s quy nh phn nh nguyn tc ny, c th nh quy
nh trong Khon 5 iu 6 ICCPR nghim cm p dng hnh pht t hnh vi nhng ngi
di 18 tui v ph n c thai; quy nh trong Khon 3 iu 10 Cng c yu cu phi giam
gi ngi cha thnh nin lm tri php lut tch ring khi nhng ti phm trng
thnh. Hoc nh quy nh iu 25 cho php phn tch i tng c hng cc quyn
chnh tr (bu c, ng c..) trn c s v th cng dn.
158
Bt k ngi no b kt n t hnh u c quyn xin v quyn c

xt n gim hoc thay i mc hnh pht;
Khng p dng hnh pht t hnh vi ngi di 18 tui v khng
c thi hnh n t hnh i vi ph n ang mang thai;
Khng c vin dn iu 6 tr hon hoc ngn cn vic xo b
hnh pht t hnh.
Bn cnh ICCPR, mt s cng c quc t khc v quyn con ngi
cng cp quyn sng, trong bao gm CRC1, CPPCG2, Cng c v
trn p v trng tr ti c Apcthai (ICSPCA)3
Ngoi nhng kha cnh nu c th iu 6 ICCPR, trong Bnh
lun chung s 6 thng qua ti phin hp ln th 16 nm 1982, UNHRC
gii thch thm mt s kha cnh lin quan n ngha v ni dung
ca quyn sng, c th tm tt nhng im quan trng nh sau:
Th nht, quyn sng l mt quyn c bn ca con ngi m
trong bt c hon cnh no, k c trong tnh trng khn cp ca quc
gia, cng khng th b vi phm... (on 1).
Th hai, quyn sng khng nn hiu theo ngha hp ch l s ton
vn v tnh mng m phi hiu quyn ny bao gm c nhng kha cnh
nhm bo m s tn ti ca con ngi. Theo cch tip cn , vic bo
m quyn sng cn i hi cc quc gia phi thc thi nhng bin php
lm gim t l t vong tr em v tng tui th bnh qun ca ngi
dn, c th nh cc bin php nhm xa b tnh trng suy dinh dng
v cc dch bnh... tc l bao gm c cc bin php th ng v ch
ng (on 2).
Th ba, mt trong cc nguy c ph bin e da quyn sng l
chin tranh v cc ti phm nghim trng nh dit chng hay ti phm
chng nhn loi. V vy, vic chng chin tranh v cc ti phm ny
cng l s bo m quyn sng. Theo cch tip cn , vic bo m
iu 6 Cng c ny quy nh, cc quc gia thnh vin tha nhn rng tt c tr em u c
quyn c hu l quyn sng.
iu 2 Cng c ny a ra nh ngha v ti dit chng, trong bao gm hnh ng git

cc thnh vin ca mt nhm dn tc, chng tc, sc tc hoc tn gio nht nh.
3
iu 2 Cng c ny a ra nh ngha v ti c Apcthai, trong bao gm hnh ng git
cc thnh vin ca mt nhm chng tc hoc git c nhm chng tc .
2
159
quyn sng trong iu 6 c mi lin h vi ngha v cm cc hot ng

tuyn truyn chin tranh v kch ng hn th, bo lc nu iu 20
ICCPR (on 3).
Th t, phng chng nhng hnh ng ti phm gy nguy hi
hoc tc ot tnh mng con ngi cng l bin php ht sc quan
trng bo m quyn sng. Cc quc gia thnh vin cn tin hnh
cc bin php phng, chng v trng tr vic tu tin tc ot tnh
mng con ngi do bt k ch th no gy ra, k c do cc lc lng an
ninh ca Nh nc (on 5). Lin quan n vn ny, vic bt cc
ngi v a i mt tch cng b coi l mt trong nhng hnh thc tc
ot quyn sng, do , cc quc gia thnh vin c ngha v a ra
nhng bin php v k hoch hiu qu phng chng v iu tra cc
v vic dng ny (on 4).
Th nm, v mi quan h gia hnh pht t hnh v quyn sng,
mc d ICCPR khng bt buc cc quc gia thnh vin phi xa b hnh
pht ny, tuy nhin, cc quc gia c ngha v phi hn ch s dng n, c
th l ch c p dng hnh pht ny vi nhng ti c nghim trng
nht, v vic gii hn p dng hnh pht ny cng c coi l mt hnh
thc bo m quyn sng. Ngoi ra, cc quc gia thnh vin m hin cn
p dng hnh pht t hnh c ngha v bo m nhng th tc t tng
trong nhng v vic b can, b co b xt x vi mc n t hnh phi c
thc hin mt cch cng bng nht, trong bao gm nhng kha cnh
nh: khng p dng hi t, xt x cng khai, c gi nh v ti, bo
m cc quyn bo cha, khng co v xin n gim... (on 6).
Cng lin quan n quyn sng, ngoi Bnh lun chung s 6,
UNHRC cn thng qua Bnh lun chung s 14 (phin hp ln th 23
nm 1984) trong , ti khng nh tm quan trng ca quyn sng,
coi l c s cho tt c cc quyn con ngi, ng thi, nhc li yu
cu phi thc hin iu 6 ca ICCPR trong mi hon cnh. Bn
Khuyn ngh nhn mnh rng chin tranh, c bit l chin tranh ht
nhn, l nguy c ln nht e da quyn sng v yu cu cc quc gia
hn ch v chm dt cc cuc chy ua v trang, c bit l khng
thit k, th nghim, ch to, tng tr, trin khai v s dng cc loi
v kh ht nhn. Theo UNHRC, vic thit k, th nghim, ch to, tng
160
tr, trin khai v s dng cc loi v kh ht nhn cn phi coi l

phm ti c chng nhn loi.
4.2.3. Quyn c bo v khng b tra tn, i x hoc
trng pht tn bo, v nhn o hoc h nhc
Quyn ny u tin c cp trong iu 5 UDHR, trong nu
rng, khng ai b tra tn hay b i x, trng pht tn bo, v nhn
o hoc h thp nhn phm.
iu 7 ICCPR c th ha ni dung iu 5 UDHR, trong nu r,
khng ai c th b tra tn, i x hoc trng pht tn c, v nhn o
hoc h thp nhn phm; khng ai c th b s dng lm th
nghim y hc hoc khoa hc m khng c s ng t nguyn ca
ngi .
Bn cnh cc quy nh trn ca UDHR v ICCPR, vn chng tra
tn cn c cp trong mt s iu c quc t khc v quyn con
ngi, c bit l Cng c v chng tra tn v cc hnh thc i x,
trng pht tn bo, v nhn o hoc h thp nhn phm (CAT, 1984).
Tuy nhin, mt iu cn lu l, chng tra tn, i x hay trng pht
tn bo, v nhn o hoc h nhc c coi l mt quy phm tp qun
quc t (international custom law) v quyn con ngi, bi vy, tt c
cc quc gia trn th gii u c ngha v phi tun th, bt k quc gia
c l thnh vin ca ICCPR, CAT hay bt c iu c quc t no
khc c lin quan hay khng.
Xt v ni dung, mc d UDHR v ICCPR u khng a ra nh
ngha v hnh ng tra tn, song nh ngha ny c nu iu 1 ca
CAT, theo , tra tn c hiu l: bt k hnh vi no c gy au n
hoc au kh nghim trng v th xc hay tinh thn cho mt ngi, v
nhng mc ch nh ly thng tin hoc li th ti t ngi hay mt
ngi th ba, hoc trng pht ngi v mt hnh vi m ngi
hay ngi th ba thc hin hay b nghi ng thc hin, hoc e do
hay p buc ngi hay ngi th ba, hoc v bt k mt l do no
khc da trn s phn bit i x di mi hnh thc, khi ni au n
v au kh do mt cng chc hay ngi no khc hnh ng vi t
cch chnh thc gy ra, hay vi s xi gic, ng tnh hay ng thun ca
161
mt cng chc. Tuy nhin, iu ny cng nu r, khi nim tra tn khng

bao gm nhng au n hoc au kh xut pht t, gn lin vi hoc c
lin quan n cc bin php trng pht hp php.
nh ngha v tra tn trong iu 1 CAT hin c s dng nh mt
quy nh tham chiu chung trong lut nhn quyn quc t v lut hnh s
quc t1 khi cp vn tra tn, tuy n b ph phn l loi tr nhng
i tng v hon cnh m hnh ng tra tn c thc hin bi nhng
th phm phi cng chc (v d, vic mt nhm phin qun bt cc con
tin v tra tn h hay vic mt ngi chng nh p v mnh s khng
thuc ni hm ca hnh ng tra tn theo nh ngha ny).
Bn cnh nhng kha cnh c nu c th, mt s kha cnh khc
lin quan n ni dung iu 7 ICCPR c UNHRC phn tch, u tin
l trong Bnh lun chung s 7 (thng qua ti phin hp ln th 16 nm
1982 ca y ban), v sau , c sa i v b sung trong Bnh lut
chung s 20 (thng qua ti phin hp ln th 44 nm 1992 ca y ban).
Sau y l nhng ni dung tm tt ca Bnh lun chung s 20:
Th nht, mc ch ca iu 7 ICCPR l bo v c phm gi v
s bt kh xm phm v th cht v tinh thn ca cc c nhn (on 1).
Th hai, vic cm tra tn v cm p dng cc hnh thc i x,
trng pht tn bo, v nhn o v h nhc phi c duy tr trong mi
tnh hung, k c trong hon cnh khn cp ca quc gia nh quy nh
iu 4 ICCPR. Khng chp nhn bt c l do no, k c v tnh trng
khn cp ca quc gia v mnh lnh cp trn a ra bin minh cho
cc hnh ng tra tn, i x, trng pht tn bo, v nhn o v h
nhc (on 3).
Th ba, s phn bit gia cc hnh ng tra tn v hnh ng i
x, trng pht tn bo, v nhn o hay h nhc ph thuc vo bn
cht, mc ch v tnh cht nghim trng ca hnh vi. y ban khng
1 Xem Quy ch Rma v Ta n Hnh s quc t (1998) v quy ch ca cc ta n hnh s

quc t lm thi v Nam T c v Ruana.
162
thy cn thit phi a ra cc v d hay tiu ch c th phn bit gia

cc hnh ng (on 4).1
Th t, v du hiu khch quan, hnh vi tra tn, i x hay trng
pht tn bo, v nhn o hoc h nhc nu trong iu 7 khng ch l
nhng hnh ng gy ra nhng au n v th xc, m cn bao gm
nhng hnh ng gy au kh v tinh thn vi nn nhn. Nhng hnh
ng khng ch nhm mc ch trng pht, m cn nhm mc
ch gio dc, rn luyn mt i tng no . Nh vy, iu 7 cn
c tc dng bo v tr em, hc sinh v cc bnh nhn trong mi trng
gio dc v y t (on 5).
Th nm, vic ko di thi gian bit giam hoc t giam mt
ngi, k c nhng ngi b kt n t hnh, m khng c l do chnh
ng cng b coi l hnh ng tra tn, i x hay trng pht tn bo, v
nhn o (on 6).
Th su, cc quc gia khng c trc xut hay dn mt ngi
sang nc khc trong trng hp ngi c kh nng b tra tn, i
x hay trng pht tn bo, v nhn o sau khi b trc xut hay dn
(on 9), ng thi, phi thc hin cc bin php ngn chn v x l
cc hnh ng b nghim cm trong iu 7, bt k do ch th no gy
ra, k c l cc vin chc nh nc hay dn thng, thc hin khi thi
hnh cng v hay trong nhng hon cnh khc (on 2)...
Tng t nhng chi tit hn so vi Bnh lun chung s 20, CAT
cng bao gm nhng quy nh v cc bin php cc quc gia thnh vin
cn p dng ngn chn v trng tr cc hnh ng tra tn, i x hay
trng pht tn bo, v nhn o, ng thi cp mt s kha cnh
mi nh yu cu v bo v nhn chng (iu 13), yu cu bi thng
cho nn nhn (iu 14), cm s dng thng tin thu c do tra tn lm
chng c trong t tng (iu 15)...
4.2.4. Quyn c bo v khi b bt lm n l hay n dch

rng: Khng ai b bt lm n l hoc b cng bc lm vic nh n l;
mi hnh thc n l v bun bn n l u b cm.
iu 8 ICCPR c th ha quy nh trong iu 4 UDHR, trong
nu r: Khng ai b bt lm n l; mi hnh thc n l v bun bn n l
u b cm. Khng ai b bt lm n dch. Khng ai b yu cu phi lao
ng bt buc hoc cng bc.
Xt ni dung, iu 8 ICCPR bao trm tt c cc tnh hung m
mt ngi c th b buc phi ph thuc vo ngi khc, k c trong
nhng bi cnh nh mi dm, bun bn ma ty hoc trong mt s dng
lm dng tm l1. Tuy nhin, lin quan n vn lao ng cng bc,
Khon 3 iu 8 lit k nhng trng hp loi tr, bao gm:
o Lao ng cng bc theo bn n ca mt ta n c thm quyn
nhng nc cn p dng hnh pht t km lao ng cng bc
nh mt hnh pht i vi ti phm;
o Nhng cng vic hoc s phc v m thng thng i hi mt
ngi ang b giam gi theo quyt nh hp php ca to n hoc
mt ngi khi c tr t do c iu kin phi lm;
o Nhng s phc v mang tnh cht qun s v bt k s phc v
quc gia no do lut php ca mt nc quy nh i vi nhng
ngi t chi lm ngha v qun s v l do lng tm, trong
trng hp quc gia cho php t chi thc hin ngha v qun
s v l do lng tm;
o Nhng s phc v c yu cu trong trng hp khn cp hoc
thin tai e do n tnh mng hoc i sng ca c cng ng;
Nhng cng vic hoc s phc v l mt phn ca cc ngha v dn
s thng thng.
Cng cn lu l nhng quy nh v loi tr phi c p dng
mt cch bnh ng, khng phn bit i x vi bt k ch th no, v
phi ph hp vi cc quy nh khc c lin quan ca ICCPR2 .
45
Mc d vy, trong mt s nghin cu, v c trong mt s kt lun a ra bi Ta n chu

u v quyn con ngi, ngi ta c gng phn bit gia hnh ng tra tn v cc hnh
ng i x, trng pht tn bo, v nhn o hay h nhc.
163
1 Xem United Nations, Manual on Human Rights Reporting (the International Covenant on
Civil and Political Rights), New York, 1991.
2 Manual on Human Rights Reporting, Sd.
164
Ngoi ICCPR, trc v sau cng c ny cn c nhiu iu c quc

t do Hi quc lin, Lin hp quc v ILO thng qua c lin quan n
quyn c bo v khng b bt lm n l hay n dch. Nhng iu c
ny cp nhng bin php ton din m cc quc gia thnh vin
phi tin hnh nhm ngn chn v xa b ch n l, nhng th thc
tng t nh ch n l v vic cng bc lao ng. Mt s iu c
tiu biu c lin quan l: Cng c v n l, 1926 (Hi quc lin); Ngh
nh th nm 1953 sa i Cng c v N l 1926 (Lin hp quc);
Cng c b sung v xa b ch n l, vic bun bn n l v cc th
ch, tp tc khc tng t ch n l, 1956 (Lin hp quc); Cng c
v lao ng cng bc (Cng c s 29 ca ILO), 1930; Cng c v xa
b lao ng cng bc (Cng c s 105 ca ILO), 1957; Cng c v
trn p vic bun bn ngi v bc lt mi dm ngi khc, 1949 (Cng
c s 29 ca ILO); Cng c v trn p vic bun bn ngi v bc lt
mi dm ngi khc, 1949 (Lin hp quc); Ngh nh th v vic ngn
nga, phng chng v trng tr vic bun bn ngi, c bit l bun bn
ph n v tr em, b sung Cng c ca Lin hp quc v chng ti
phm c t chc xuyn quc gia, 2000...
Tng t nh vn chng tra tn, vic chng n l v cc hnh
thc n l, n dch c coi l mt quy phm tp qun quc t v quyn
con ngi, do , nhng tiu chun quc t v vn ny c hiu lc
rng buc vi mi quc gia trn th gii, bt k vic quc gia c l
thnh vin ca cc iu c quc t k trn hay khng.
4.2.5. Quyn c bo v khi b bt, giam gi ty
tin
Quyn ny l ct li ca t do v an ton c nhn. u tin n c
quy nh trong iu 9 UDHR, trong nu rng, khng ai b bt, giam
gi hay lu y mt cch tu tin.
iu 9 ICCPR c th ha iu 9 UDHR bng nhng quy nh kh
chi tit, trong nu r: (1) Mi ngi u c quyn hng t do v
an ton c nhn. Khng ai b bt hoc b giam gi v c. Khng ai b
tc quyn t do tr trng hp vic tc quyn l c l do v
theo ng nhng th tc m lut php quy nh; (2). Bt c ngi
no b bt gi u phi c thng bo vo lc b bt v nhng l do
h b bt v phi c thng bo khng chm tr v s buc ti i
165
vi h; (3). Bt c ngi no b bt hoc b giam gi v mt ti hnh

s phi c sm a ra to n hoc mt c quan ti phn c thm
quyn thc hin chc nng t php v phi c xt x trong thi
hn hp l hoc c tr t do. Vic tm giam mt ngi trong thi
gian ch xt x khng c a thnh nguyn tc chung, nhng vic
tr t do cho h c th km theo nhng iu kin bo m h s c
mt ti to n xt x vo bt c khi no v thi hnh n nu b
kt ti; (4) Bt c ngi no do b bt hoc giam gi m b tc t do
u c quyn yu cu c xt x trc to n, nhm mc ch to
n c th quyt nh khng chm tr v tnh hp php ca vic
giam gi v ra lnh tr li t do cho h, nu vic giam gi l bt hp
php;(5). Bt c ngi no tr thnh nn nhn ca vic b bt hoc b
giam gi bt hp php u c quyn c yu cu bi thng.
Ngoi nhng ni dung c nu c th nh trn, trong Bnh
lun chung s 8 thng qua ti phin hp ln th 16 nm 1982, UNHRC
gii thch thm mt s kha cnh c lin quan n iu 9 ICCPR, c
th tm tt nhng im quan trng nh sau:
Th nht, v phm vi p dng, quyn ny c p dng cho tt c
nhng ngi b tc t do, k c cc trng hp do phm ti hay do b
tm thn, lang thang, nghin ma tu, hay nhm cc mc ch gio
dc, kim sot nhp c... (on 1).
Th hai, thi hn tm gi, tm giam ph thuc vo php lut ca cc quc
gia thnh vin, tuy nhin, theo y ban, thi hn tm gi khng nn vt qu vi
ngy, cn thi hn tm giam cn ph hp vi hai quy tc: (i) b can, b co phi
c xt x trong thi gian hp l hoc c tr t do, v (ii) vic tm giam ch
c coi l ngoi l v vi thi gian cng ngn cng tt (on 2).
Th ba, trong trng hp s dng tm gi, tm giam nh l mt
bin php ngn chn, vic ny khng c tin hnh mt cch ty tin
m phi da trn cc trnh t, th tc c lut php quy nh, ng
thi, phi bo m quyn c thng tin ca b can, quyn c to n
quyt nh tnh hp php ca vic giam gi, quyn c yu cu bi
thng ca b can, b co trong trng hp oan sai. Ngoi ra, trong
trng hp sau c li buc ti c a ra, cn phi tun th nhng
bo m t tng nu trong iu 14 ICCPR (on 3).
166
4.2.6. Quyn c i x nhn o v tn trng nhn

phm ca nhng ngi b tc t do
hoc s dng h vo cc th nghim y t hay khoa hc m tri vi mun

ca h, theo nh quy nh iu 7 ICCPR (on 3).
Quyn ny c quy nh trong iu 10 ICCPR. Theo iu ny,

nhng ngi b tc t do phi c i x nhn o vi s tn trng
nhn phm vn c ca con ngi. Khon 2 iu ny quy nh, tr
nhng hon cnh c bit, b can, b co phi c giam gi tch bit
vi nhng ngi b kt n v phi c i x theo ch ring, ph
hp vi quy ch dnh cho nhng ngi b tm giam. Nhng b can cha
thnh nin phi c giam gi tch ring khi ngi ln v phi c
a ra xt x cng sm cng tt. c bit, Khon 3 iu ny cp mt
nguyn tc nh hng vic i x vi nhng ngi b tc t do, theo
, vic i x vi t nhn trong h thng tri giam nhm mc ch
chnh yu l ci to v a h tr li x hi, ch khng phi nhm mc
ch chnh l trng pht hay hnh h h.
Th ba, i x nhn o v vi s tn trng nhn phm ca

nhng ngi b tc t do l mt nguyn tc c bn v quyn con ngi
trong t tng hnh s m c p dng rng ri trn th gii. Cc
quc gia thnh vin phi p dng nguyn tc ny nh mt yu cu ti
thiu, khng ph thuc vo ngun lc sn c ca quc gia v khng
mang tnh phn bit i x di bt k hnh thc no (on 4).
Th t, nhng vn kin ca Lin hp quc c s dng lm
tiu chun nh gi vic thc hin quyn c i x nhn o khi b
tc t do v lp bo co quc gia v vic thc hin quyn ny bao
gm: Cc tiu chun ti thiu ca Lin hp quc v vic i x vi t
nhn (1955)1 ; Tp hp cc nguyn tc bo v tt c nhng ngi b
46
Ngoi nhng kha cnh c nu r, trong Bnh lun chung s 9

thng qua ti phin hp ln th 16 nm 1982, UNHRC gii thch
thm mt s kha cnh c lin quan n ni dung ca iu 10 ICCPR.
Nhng kin bnh lun ny sau c thay th, b sung bng Bnh
lun chung s 21 thng qua ti phin hp ln th 44 nm 1992 m c
th tm tt nhng im quan trng nh sau:
giam hay b cm t di bt k hnh thc no (1988); Cc quy tc o
Th nht, khi nim nhng ngi b tc t do nu Khon 1

iu 10 khng ch gii hn nhng t nhn hoc ngi b tm giam,
tm gi, m cn m rng n tt c nhng i tng khc b hn ch t
do theo quy nh php lut ca cc nc thnh vin, chng hn nh
nhng ngi b qun ch hc tp, lao ng, rn luyn cc tri ci
to, trng gio dng, bnh vin tm thn, c s cai nghin...(on 2).
v thnh nin trong t tng hnh s. Vic i x ph hp vi la tui v
Th hai, vic i x nhn o vi nhng ngi b tc t do nh quy

nh trong Khon 1 iu 10 l mt ngha v ca cc quc gia thnh vin.
Bn cht ca ngha v ny l phi tn trng nhn phm ca nhng ngi b
tc t do tng t nh nhn phm ca nhng ngi t do. Nhng ngi b
tc t do vn c nhng quyn dn s, chnh tr c quy nh trong
ICCPR, ch b hn ch mt s quyn bt ngun t mi trng b qun ch.
Ngha v i x nhn o vi nhng ngi b tc t do bao gm vic tun
th cc quy nh v cm tra tn, i x hay trng pht tn bo, v nhn o
167
c trong ng x ca quan chc thc thi php lut (1979) v Cc quy tc

o c trong ng x ca nhn vin y t trong vic bo v t nhn v
nhng ngi b giam gi khi s tra tn, i x hoc trng pht tn c,
v nhn o hay h thp nhn phm (1982) (on 5).
Th nm, cc quc gia nn xc nh di 18 l tui c coi l
t cch php l ca ngi cha thnh nin nu Khon 3 iu 10 phi
th hin nhng yu t nh: iu kin giam gi tt hn phm nhn
thnh nin; gi lao ng ngn hn; c lin lc vi ngi thn... Vn
kin ca Lin hp quc c s dng lm tiu chun nh gi vic
thc hin v lp bo co quc gia trong vn ny l Cc quy tc tiu
chun ti thiu ca Lin hp quc v hot ng t php vi ngi cha
thnh nin (Cc quy tc Bc Kinh, 1985) (on 5).
Th su, iu 10 xc nh cc nguyn tc v quy nh c bn
lm c s cho vic xc nh r rng hn ngha v ca cc quc gia thnh
vin trong vic bo v quyn con ngi trong t tng hnh s (on 8).
1.
Sau ny, vo nm 1990, Lin hp quc thng qua mt vn kin mi c tn l Cc nguyn

tc c bn v i x vi t nhn.
168
Theo cc nguyn tc ny, khng nn coi cc tri giam l ni tr th

phm nhn m cn coi l ni gip h hon lng (on 10).
4.2.7. Quyn v xt x cng bng (the right to a fair
trial)
y thc cht l mt tp hp cc bo m t tng nhm bo m
qu trnh xt x c cng bng, trong bao gm cc kha cnh nh
c bnh ng trc ta n (equality before a court), c suy on
v ti (assumption of innocence); khng b p dng hi t (prohibition
of ex post facto laws); v khng b b t ch v khng hon thnh ngha
v theo hp ng (prohibition of imprisonment for debt). Trong mt s
ti liu, mi bo m ny c coi nh l mt quyn con ngi c th.
Quyn c xt x cng bng u tin c cp trong cc iu 10
v 11 UDHR. Theo iu 10, mi ngi u bnh ng v quyn c xt x
cng bng v cng khai bi mt to n c lp v khch quan xc nh
cc quyn v ngha v ca h, cng nh v bt c s buc ti no i vi
h. iu 11 b sung thm mt s kha cnh c th, theo , mi ngi b
co buc v hnh s u c quyn c coi l v ti cho n khi c
chng minh l phm ti theo php lut ti mt phin to xt x cng khai
ni ngi c bo m nhng iu kin cn thit bo cha cho
mnh. Khng ai b co buc l phm ti v bt c hnh vi hoc s tc trch
no m khng cu thnh mt ti phm hnh s theo php lut quc gia hay
php lut quc t vo thi im thc hin hnh vi hay c s tc trch .
Cng khng ai b tuyn pht nng hn mc hnh pht c quy nh vo
thi im hnh vi phm ti c thc hin.
Cc quy nh k trn sau c ti khng nh v c th ha
trong cc iu 14, 15 v 11 ICCPR.
iu 14 ICCPR c th ha cc quyn bnh ng trc ta
n, quyn c suy on v ti v mt lot bo m t tng
ti thiu khc dnh cho b can, b co trong t tng hnh s,
theo : (1). Mi ngi u bnh ng trc cc to n v c quan
ti phn. Mi ngi u c quyn c xt x cng bng v cng khai
bi mt to n c thm quyn, c lp, khng thin v v c lp ra
trn c s php lut quyt nh v li buc ti ngi trong cc
169
v n hnh s, hoc xc nh quyn v ngha v ca ngi trong

cc v kin dn s. Bo ch v cng chng c th khng c php
tham d ton b hoc mt phn ca phin to v l do o c, trt t
cng cng hoc an ninh quc gia trong mt x hi dn ch, hoc v li
ch cuc sng ring t ca cc bn tham gia t tng, hoc trong chng
mc cn thit, theo kin ca to n, trong nhng hon cnh c bit
m vic xt x cng khai c th lm phng hi n li ch ca cng
l. Tuy nhin, mi phn quyt trong v n hnh s hoc v kin dn
s phi c tuyn cng khai, tr trng hp v li ch ca ngi
cha thnh nin hay v vic lin quan n nhng tranh chp hn
nhn hoc quyn gim h tr em; (2). Ngi b co buc l phm ti
hnh s c quyn c coi l v ti cho ti khi hnh vi phm ti ca
ngi c chng minh theo php lut; (3). Trong qu trnh xt
x v mt ti hnh s, mi ngi u c quyn c hng mt cch
y v hon ton bnh ng nhng bo m ti thiu nh: a)
c thng bo khng chm tr v chi tit bng mt ngn ng m
ngi hiu v bn cht v l do buc ti mnh; b) C thi gian
v iu kin thun li chun b bo cha v lin h vi ngi bo
cha do chnh mnh la chn;c) c xt x m khng b tr hon
mt cch v l; d) c c mt trong khi xt x v c t bo cha
hoc thng qua s tr gip php l theo s la chn ca mnh; c
thng bo v quyn ny nu cha c s tr gip php l; v c
nhn s tr gip php l theo ch nh trong trng hp li ch ca
cng l i hi v khng phi tr tin cho s tr gip nu khng c
iu kin tr; e) c thm vn hoc yu cu thm vn nhng
nhn chng buc ti mnh, v c mi ngi lm chng g ti cho
mnh ti phin to v thm vn h ti to vi nhng iu kin tng
t nh i vi nhng ngi lm chng buc ti mnh;f) c c
phin dch min ph nu khng hiu hoc khng ni c ngn ng s
dng trong phin to; g) Khng b buc phi a ra li khai chng li
chnh mnh hoc buc phi nhn l mnh c ti; (4) T tng p dng
i vi nhng ngi cha thnh nin phi xem xt ti tui ca h
v mc ch thc y s phc hi nhn cch ca h; (5). Bt c ngi
no b kt n l phm ti u c quyn yu cu to n cp cao hn
xem xt li bn n v hnh pht i vi mnh theo quy nh php lut;
170
(6). Khi mt ngi b kt n v mt ti hnh s bi mt quyt nh

chung thm v sau bn n b hu b, hoc ngi c tha trn
c s tnh tit mi hoc pht hin mi cho thy r rng c s xt x
oan, th ngi phi chu hnh pht theo bn n trn, theo lut, c
quyn yu cu c bi thng, tr trng hp c quan t tng
chng minh rng vic s tht khng c lm sng t ti thi im
hon ton hoc mt phn l do li ca ngi b kt n gy ra; (7).
Khng ai b a ra xt x hoc b trng pht ln th hai v cng mt
ti phm m ngi b kt n hoc c tuyn trng n ph
hp vi php lut v th tc t tng hnh s ca mi nc.
Lin quan n iu 14, bn cnh nhng kha cnh c nu c
th nh trn, trong Bnh lun chung s 13 thng qua ti Phin hp ln
th 21 nm 1984, UNHRC lm r thm mt s kha cnh khc m c
th tm tt nh sau:
Th nht, iu 14 c ni dung a dng nhng tt c u hng
vo mc ch nhm bo m s chnh xc v cng bng trong hot ng
t php. Ni dung ca iu ny cn c s dng nh l c s khng
ch trong hot ng truy t v xt x ti phm, m cn trong vic xc
nh cc quyn v ngha v ca b can, b co, c th nh cc quyn
bnh ng trc ta n v trc thm phn, quyn c bo cha, c
xt x cng khai bi mt ta n c thm quyn, c lp v v t,
c thnh lp theo php lut (cc on 1 v 2).
Th hai, iu 14 p dng cho tt c cc dng ta n v thm
phn, bt k ta n thng thng, ta n qun s hay ta n c bit.
V mc d ICCPR khng cm vic thnh lp cc ta n qun s hay ta
n c bit nhng vic s dng cc ta n xt x cc v vic dn
s l s e da nghim trng n tnh cng bng, c lp v v t ca
cc ta n v thm phn (on 4).
Th ba, nhng quy nh trong Khon 3 iu 14 ch l nhng bo
m ti thiu thc hin yu cu v xt x cng bng (on 5).
Th t, yu cu v vic c thng bo khng chm tr v chi tit
bng mt ngn ng m ngi hiu v bn cht v l do buc ti
mnh l bo m ti thiu u tin m b can, b co c hng trong
tin trnh t tng. Quy nh ny p dng cho tt c mi trng hp b
171
co buc phm ti, k c nhng ngi khng b tm gi, tm giam. Yu

cu v vic thng bo khng chm tr i hi vic ny phi c thc
hin ngay sau khi c s buc ti bi c quan nh nc c thm quyn
di dng thng bo ni hay vn bn, nhng phi ch ra nhng chng
c v quy nh php lut c vin dn buc ti (on 8).
Th nm, vic xc nh thi gian thch hp ngi b buc ti c
th chun b bo cha v lin h vi lut s ph thuc vo hon cnh ca
mi v n, cn vic dnh cho h iu kin thun li trong vn ny th
lin quan n cc yu t nh: hot ng thu thp ti liu v bng chng
cn cho vic bo cha, c hi thu v tip xc vi lut s... (on 9).
Th su, yu cu c xt x m khng b tr hon mt cch v
l khng ch lin quan n khong thi gian t khi ngi phm ti b
co buc n khi m phin ta, m cn n thi gian xt x ti ta v
thi gian gia hai phin xt x s thm v phc thm, tt c u khng
c tr hon qu lu (on 10).
Th by, yu cu c c phin dch min ph nu khng hiu
hoc khng ni c ngn ng s dng trong phin to phi c
p ng m khng ph thuc vo kt qu ca hot ng t tng, v phi
c p dng c vi ngi nc ngoi cng nh vi cng dn ca nc
mnh nu cn thit (on 13).
Th tm, thc hin c bo m khng b buc phi a ra
li khai chng li chnh mnh hoc buc phi nhn l mnh c ti cn
phi thc hin cc quyn quy nh trong cc iu 7 v Khon 1 iu 10
ICCPR. Thm vo , lut php quc gia cn c quy nh chng c thu
c t vic s dng cc bin php tra tn, i x tn bo, v nhn o
hay t bt c hnh thc p buc no khc trong hot ng t tng l v
gi tr (on 14).
Th chn, thc hin cc bo m nu cc Khon 1 v 3 iu
14 ICCPR, cc thm phn cn c trao quyn gii quyt nhng khiu
ni, t co v vic vi phm cc quyn ca b can, b co trong bt k giai
on t tng no (on 15).
Th mi, ngi cha thnh nin lm tri php lut phi c
hng nhng bo m t tng t nht cng ngang bng vi nhng bo
m p dng vi nhng ngi thnh nin. Vic thi hnh t tng vi
172
nhng ngi cha thnh nin lm tri php lut cn tnh n tui
ca cc em v mc ch khuyn khch cc em hon lng, m th hin
qua cc kha cnh nh: xc nh tui ti thiu phi chu trch nhim
hnh s v tui ti a mt ngi c th c coi l cha thnh nin;
xy dng cc ta n, lut v th tc t tng c bit p dng vi ngi
cha thnh nin v bo m rng nhng lut v th tc c bit
tnh n mc ch khuyn khch cc em hon lng (on 16).
Th mi mt, quy nh bt k ngi no b kt n u c
quyn yu cu to n cp cao hn xem xt li bn n v hnh pht i
vi mnh theo quy nh ca php lut cn c p dng vi mi trng
hp phm ti ch khng ch vi nhng trng hp phm ti nghim
trng (on 17).
iu 15 ICCPR chi tit ha bo m v quyn khng b xt x hi
t, trong nu r: Khng ai b coi l phm ti v mt hnh ng hoc
khng hnh ng m khng cu thnh ti phm theo php lut quc
gia hoc php lut quc t ti thi im thc hin hnh vi . Cng
khng c p dng hnh pht nng hn hnh pht n nh ti thi
im hnh vi phm ti c thc hin. Nu sau khi xy ra hnh vi
phm ti m lut php quy nh hnh pht nh hn vi hnh vi , th
ngi phm ti c hng mc hnh pht nh hn.
UNHRC hin cha a ra bnh lun chung no v ni dung ca
iu 15, tuy nhin, c mt kha cnh m cc chuyn gia lut nhn quyn
quc t u thng nht, l quy nh iu 15 c p dng c
trong bi cnh khn cp ca quc gia. Hay ni cch khc, trong mi
tnh hung, nguyn tc khng c ti khi lut cha quy nh thi im
thc hin hnh vi u phi c p dng.
iu 11 ICCPR ti khng nh bo m v quyn khng b b t ch
v khng hon thnh ngha v theo hp ng, trong nu r: Khng
ai b b t ch v l do khng c kh nng hon thnh ngha v theo
hp ng. Tng t nh iu 15, UNHRC hin cha c bnh lun
chung no v ni dung ca iu 11. Tuy nhin, theo kin cc chuyn
gia, cm t kh nng hon thnh ngha v theo hp ng cp
nhng ngha v pht sinh t cc giao dch dn s v thng mi, m
thng thng khng b coi l ti phm nu nh khng c yu t la o.
173
4.2.8. Quyn t do i li, c tr

Quyn ny u tin c cp trong iu 13 UDHR, trong
nu rng: Mi ngi u c quyn t do i li v t do c tr trong
phm vi lnh th ca quc gia. Mi ngi u c quyn ri khi bt k
nc no, k c nc mnh, cng nh c quyn tr v nc mnh. Quy
nh ny sau c ti khng nh v c th ha trong cc iu 12 v
13 ICCPR.
Theo iu 12 ICCPR th bt c ai c tr hp php trn lnh th ca
mt quc gia u c quyn t do i li v t do la chn ni c tr trong
phm vi lnh th quc gia ; mi ngi u c quyn t do ri khi
bt k nc no, k c nc mnh; khng ai b tc ot mt cch tu
tin quyn c tr v nc mnh (cc Khon 1,2,4).
Nhn tng qut, c th thy rng, iu 12 cp bn dng t
do c th c mi lin h gn kt vi nhau, bao gm: T do la chn
ni sinh sng trn lnh th quc gia; T do i li trong phm vi lnh
th quc gia; T do i khi bt k nc no, k c nc mnh; T do
tr v nc mnh. Tuy nhin, theo Khon 3 iu 12, quyn t do i li
v c tr khng phi l mt quyn tuyt i (absolute right), m c
th b hn ch nu... do lut nh v l cn thit bo v an ninh
quc gia, trt t cng cng, sc kho hoc o c x hi hoc cc
quyn t do ca ngi khc, v phi ph hp vi nhng quyn khc
c ICCPR cng nhn.
V iu 12 ICCPR, bn cnh nhng kha cnh c nu c th
trn, trong Bnh lun chung s 27 thng qua ti phin hp ln th 67
(1999), UNHRC phn tch thm mt s ni dung ca quyn ny m
c th tm tt nhng im quan trng nh sau:
Th nht, t do i li l iu kin khng th thiu i vi s pht
trin t do ca c nhn. Quyn ny c nh hng n mt s quyn
khc c ghi nhn trong ICCPR v c mi lin h cht ch vi iu 13
(on 1).
Th hai, cc quc gia c th t ra nhng gii hn nht nh v
quyn t do i li, tuy nhin, nhng gii hn t ra khng c lm v
hiu nguyn tc t do i li, v phi da trn nhng cn c quy nh
174
trong Khon 3 iu 12 v phi ph hp vi cc quyn khc c ICCPR

cng nhn (on 2).
nht nh trn lnh th quc gia, ngoi tr nhng trng hp nu

Khon 3 iu 12 (on 7).
Th ba, quyn ny khng ch c p dng vi cc cng dn m

cn vi ngi nc ngoi ang c tr hoc hin din hp php trn
lnh th nc khc. Vic cho php nhp cnh v t cch "hp php" ca
mt ngi nc ngoi trn lnh th ca mt nc ph thuc vo quy
nh php lut quc gia v ph hp vi nhng ngha v quc t ca
nc . Tuy nhin, khi mt ngi nc ngoi c php nhp cnh
vo lnh th mt nc thnh vin th ngi phi c coi l hp
php trong phm vi lnh th ca nc ny147. V khi mt ngi nc
ngoi c t cch hp php trong lnh th mt nc, th ngi ny c
cc quyn theo quy nh iu 12; mi s i x vi ngi ny khc vi
s i x dnh cho cng dn nc s phi cn c theo cc nguyn tc
c quy nh Khon 3 iu 12248 (on 4).
Th tm, quyn t do i khi bt c nc no, k c nc mnh

c p dng khng ph thuc vo nc n v mc ch, thi gian m
c nhn d nh li bn ngoi nc mnh. Bi vy, quyn ny bao
hm c quyn i ra nc ngoi lm vic, tham quan cng nh c
tr lu di. Quyn ny p dng c cho nhng ngi nc ngoi sng
hp php trn lnh th ca mt nc khc, v vy, mt ngi nc
ngoi b trc xut hp php c quyn c la chn nc n nu c s
ng ca nc 1 (on 8).
Th t, quyn t do i li c p dng trn ton b lnh th ca

mt nc, k c nhng phn hp thnh trong trng hp mt quc gia
theo th ch lin bang (on 5).
Th nm, vic bo m quyn i li v t do la chn ni sinh
sng trong phm vi lnh th ca quc gia khng ph thuc vo mc
ch hay l do ca vic i li hay ca vic la chn ni c tr. Bt c s
hn ch no vi quyn ny phi cn c vo quy nh trong Khon 3
iu 12 (on 5).
Th su, cn bo v cc quyn quy nh trong iu 12 khi s vi
phm khng ch t pha cc c quan, vin chc nh nc, m cn t cc
ch th khc (v d, ph n c th b cn tr vic hng th quyn ny
t chng hoc nhng ngi thn trong gia nh) (on 6).
Th by, quyn t do c tr cn bao hm s bo v khi tnh
trng b bt buc di di ch trong phm vi lnh th quc gia, cng
nh khi b ngn cm khng c n hoc sinh sng mt khu vc
Th chn, c nc m mt ngi s n c tr v nc ngi c

quc tch u c trch nhim bo m quyn t do ri khi bt k nc
no nu Khon 2 iu 122. Do vic i li gia cc nc thng i hi
nhng giy t thng hnh nh h chiu,v.v.., nn quyn c i khi mt
nc phi bao hm c quyn c c nhng giy t thng hnh cn thit.
Vic t chi cp hoc gia hn h chiu cho mt ngi c th tc ot
ca ngi quyn c ri khi nc m h ang sinh sng i ni
khc, bao gm quyn c tr v nc mnh3 (on 9).
Th mi, nhng hn ch quy nh trong Khon 3 iu 12 ch
c thc hin nhm cc mc ch bo v an ninh quc gia, trt t cng
cng hay o c x hi v cc quyn v t do ca ngi khc v phi
ph hp vi cc quyn khc c ghi nhn trong Cng c, cng nh
phi c quy nh trong php lut. Khi t ra nhng hn ch v quyn
ny trong php lut, cc quc gia thnh vin phi tun th nguyn tc
nu iu 5 ICCPR, theo , cc hn ch a ra phi khng lm tn
hi n bn cht ca cc quyn; phi c s tng thch gia s hn ch
v quyn c lin quan, gia quy phm v loi tr; nhng hn ch phi
tng xng vi li ch c bo v v nguyn tc tng xng ny cn
V vn ny, xem thm Bnh lun chung s 15 ca y ban, on 9, tr. 21.
2.
V vn ny, xem thm Kt lun khuyn ngh s 456/1991 ca y ban, v Celepli kin
Thu in, on 9.2.
1.
2.
V vn ny, xem cc Kt lun khuyn ngh s 106/1981 ca y ban, v v Montero kin

Urugoay, on 9.4; s 57/1979, v v Vidal Martin kin Urugoay, on 7; s 77/1980 v v
Lichtensztejn kin Urugoay, on 6.1.
3
V vn ny, xem thm Bnh lun chung s 15 ca y ban, on 8, tr. 20.
175
V vn ny, xem Bnh lun s 57/1979, v v Vidal Martin kin Urugoay, on 9.
176
c tun th bi c cc c quan lp php ln cc c quan t php v

hnh chnh (cc on t 11-15).
Nhng hn ch c coi l khng thch ng vi quy nh iu
12 ICCPR bao gm: (i) Khng cho php mt ngi ra nc ngoi v cho
rng ngi ny nm gi "cc b mt ca nh nc"; (ii) Ngn cn mt c
nhn i li trong nc vi l do khng c giy php c th; (iii) i hi
mt c nhn phi xin php v c s chp nhn ca c quan c thm
quyn mi c thay i ni c tr; (iv) Nhng i hi c bit vi mt
c nhn c th c cp h chiu; (v) i hi phi c bo lnh t
nhng thnh vin khc trong gia nh mi c xut cnh; (vi) i hi
phi m t chnh xc v l trnh i li; (vii) Tr hon trong vic cp cc
giy t i li; (viii) p t nhng hn ch i vi cc thnh vin gia
nh trong vic i li vi nhau; (ix) i hi phi cam kt tr li hoc
phi mua v kh hi, v vic phi c giy mi t nc n hoc t ngi
thn ang sng ; (x) Gy ra nhng phin nhiu vi ngi np n
xin xut cnh, v d nh s e do xm hi thn th, bt gi, khin h
mt vic lm hay khng cho con ci h i hc; (xi) T chi cp h chiu
v cho rng ngi np n gy hi cho thanh danh ca t nc... (cc
on 16-17).
Nhng hn ch c coi l thch ng c th bao gm: (i) Gii hn
vic i vo nhng khu vc qun s hay i ra nc ngoi v l do an ninh
quc gia; (ii) Nhng gii hn v quyn t do c tr nhng ni c cng
ng thiu s hoc bn x sinh sng1 ...(on 16). Tuy nhin, cn lu
l, k c khi nhng hn ch a ra c coi l thch ng th vn cn
mt kha cnh na phi tun th, l vic p dng nhng hn ch
phi ph hp vi nhng quyn khc c ghi nhn trong ICCPR v vi
nhng nguyn tc c bn v bnh ng v khng phn bit i x. Bi
vy, s b coi l vi phm Cng c nu vic hn ch xut pht t s phn
bit i x v chng tc, gii tnh, sc tc, ngn ng, tn gio, chnh
kin hay quan im khc, ngun gc dn tc hay x hi, s hu, ngun
gc xut thn hay a v khc (v d, vic p dng cc bin php ngn
cn ph n c t do i li hay ri khi t nc bng cch i hi h
phi c s ng hoc c chng i cng l vi phm iu 12) (on 18).
49
1.
V vn ny, xem thm Bnh lun chung 23 ca y ban, on 7, tr. 41.
Th mi mt, quyn tr li t nc mnh khng ch l quyn

ca mt ngi c tr li sau khi ri t nc m cn l quyn ca
mt ngi c quc tch nc nhng sinh ra nc ngoi v ln u
tin tr v nc m mnh mang quc tch (on 19). N cng hm v
quyn ca mt ngi c li nc mnh v cm vic di dn bt buc
hoc cng ch ngi dn n cc nc khc (on 19). V ch th ca
quyn, do i t nhn xng dng trong Khon 4 iu 12 l khng ai (no
one) v cm t nc mnh1 (his own country) s dng trong Khon 4
iu 12 (m c ni hm rng hn so vi cm t nc mnh mang quc
tch (country of his nationality) nn ch th ca quyn ny khng ch
gii hn nhng ngi c quc tch ca mt quc gia m bao gm c
nhng ngi m c mi quan h c bit vi quc gia , v d nh
nhng ngi tng l cng dn ca mt nc nhng b tc quc tch
ca nc ny theo cch thc khng ph hp vi lut quc t, hay nhng
ngi c quc tch ca mt nc nhng quc tch ca ngi b ph
nhn do nc ny sp nhp vo mt nc khc hoc thay i ch
chnh tr (on 20).
Ch c mt s t trng hp m vic t chi quyn ca c nhn
c tr v nc mnh c th coi l hp l. Trong mi trng hp,
c nhn khng th b tc ot mt cch tri php lut quyn c
tr v nc mnh, bt k s tc ot pht sinh t hot ng lp
php, hnh php hay t php; v k c khi mt nh nc ra
quyt nh tc quc tch ca mt c nhn hoc trc xut mt c
nhn n mt nc th ba th cng khng c ngn cn c nhn
ny c tr li t nc ca h nu khng c l do chnh ng v
an ninh quc gia.
iu 13 ICCPR cp c th ti quyn t do i li, c tr trong mi
quan h vi ngi nc ngoi, theo , mt ngi nc ngoi c tr hp
php trn lnh th mt quc gia thnh vin Cng c ch c th b trc
xut khi nc theo quyt nh ph hp php lut, v tr trng hp
c yu cu khc xut pht t l do chnh ng v an ninh quc gia; ngi b
trc xut c quyn phn i vic trc xut v yu cu nh chc trch c
thm quyn, hoc mt ngi hoc nhng ngi m nh chc trch c
1
177
Xem thm Bnh lun chung s 23 ca y ban, on 7, tr. 41.
178
thm quyn c bit c ra, xem xt li trng hp ca mnh, cng nh c

quyn c i din khi trng hp ca mnh c xem xt li.
V ni dung iu 13 ICCPR, trong Bnh lun chung s 15 thng
qua ti phin hp th 27 nm 1986, UNHRC lm r thm mt s
kha cnh, c th tm tt nhng im quan trng nh sau:
Th nht, cc quyn trong ICCPR c p dng cho tt c cc c
nhn ang trong lnh th v di quyn ti phn ca cc quc gia,
nh c nu r trong Khon 1 iu 2 ca Cng c. Nh vy, ch
th ca cc quyn trong ICCPR l tt c mi ngi, bt k cng dn hay
ngi nc ngoi (on 1). Quy tc chung y l cc quyn trong
ICCPR, ngoi tr mt s quyn ch c p dng cho cng dn (iu
25), hoc ch p dng cho ngi nc ngoi (iu 13), cn li u phi
c bo m cho tt c mi ngi m khng c s phn bit v v th
cng dn v ngi nc ngoi (on 2)1.
Th hai, ICCPR khng quy nh quyn nhp cnh hay c tr ca
ngi nc ngoi trn lnh th nc khc. V nguyn tc, y l vn
thuc quyn quyt nh ca cc quc gia thnh vin. Tuy nhin, trong
mt s hon cnh nht nh, mt ngi nc ngoi c th nhn c s
bo v ca ICCPR, k c lin quan n hai vn nhp cnh v c tr,
v d nu h b phn bit i x, b i x v nhn o v ha nhp
gia nh (on 5).
Th ba, cc quc gia thnh vin c th a ra nhng iu kin chung
nht nh, v d nh v i li, c tr v lm vic vi ngi nc ngoi khi
chp nhn cho h nhp cnh. Nhng iu kin chung tng t cng c th
c p t vi nhng ngi nc ngoi qu cnh. Tuy nhin, khi cho
ngi nc ngoi nhp cnh vo lnh th ca mnh, quc gia lin quan
phi bo m cc quyn ca h theo quy nh trong ICCPR (on 6). C
th, ngi nc ngoi trn lnh th nc khc c quyn c hu l c
sng; quyn c php lut bo v; quyn khng b tra tn, phn bit i
x hay trng pht tn bo, v nhn o hay h nhc; quyn khng b bt
Quy tc chung ny v c bn cng p dng i vi cc quyn kinh t, x hi, vn ha trong
ICESCR, tuy nhin khng r rng bng cc quyn dn s, chnh tr. Ni cch khc, tnh
cht (hay c quyn) cng dn trong vic hng th cc quyn kinh t, x hi, vn ha t ra
r nt hn so vi trong vic hng th cc quyn dn s, chnh tr. C th v vn ny xem
cc phn tip theo.
lm n l hay n dch; quyn khng b b t v khng hon thnh ngha v

theo hp ng; quyn t do i li, c tr, t do ri khi t nc; quyn
c cng nhn l th nhn trc php lut; quyn bnh ng trc php
lut v c php lut bo v mt cch bnh ng; quyn c xt x cng
bng, cng khai bi mt ta n c lp, v t, c thnh lp theo php
lut; quyn c i x nhn o v tn trng nhn phm khi b tc t
do; quyn c bo v khi b can thip ty tin vo i t, gia nh, con
ci, ngi thn; quyn t do chnh kin, nim tin, tn ngng, tn gio,
quyn kt hn lp gia nh; cc quyn dnh cho ngi thiu s... Cc quc
gia thnh vin khng c phn bit i x gia cng dn nc mnh v
ngi nc ngoi trong vic thc hin cc quyn nu. Nhng quyn ny
ch c th b gii hn vi ngi nc ngoi da trn nhng quy nh c lin
quan trong ICCPR (on 7).
Th t, khi mt ngi nc ngoi c cho php c tr hp php
mt quc gia th ngi c quyn t do i li v c tr trn lnh th
quc gia v nhng quyn ny ca h ch c th b hn ch theo
Khon 3 iu 12. Nhng quy nh khc bit v vic p dng quyn ny
gia cng dn v ngi nc ngoi, hoc gia nhng ngi nc ngoi
thuc cc quc tch khc nhau cn phi da trn quy nh Khon 3
iu 12. Do bt c s hn ch no vi cc quyn ny phi c xem xt
trong mi tng quan vi cc quyn khc trong ICCPR, nn mt quc
gia thnh vin khng th ty ngn cn mt ngi nc ngoi tr v
nc mnh bng cch khng cho anh ta nhp cnh hoc trc xut anh ta
ti mt nc khc (on 8).
Th nm, iu 13 ICCPR ch p dng cho nhng ngi nc
ngoi c tr hp php trn lnh th mt quc gia ch khng p dng
cho nhng ngi nc ngoi c t cch khng hp php. Nu vic trc
xut ngi nc ngoi gn vi vic bt gi th h cn phi c hng
cc bo m quy nh cc iu 9 v 10 ICCPR. Trong trng hp vic
bt gi l dn th cn phi p dng cc quy nh khc c lin quan
n vn dn trong lut php quc gia v quc t1 (on 9). Quy
nh ca iu 13 rng vic trc xut phi bng quyt nh ph hp
179
1 V d nh: cc quy nh trong CAT v Ngh nh th b sung ICCPR v xa b hnh pht t

hnh trong cm dn mt ngi sang cc quc gia m c kh nng ngi s b tra tn
hay b kt n t hnh.
180
php lut v quyn ca ngi b trc xut c trnh nhng l l

phn i.., c yu cu...xem xt li trng hp ca mnh... l nhm
ngn chn cc hnh ng trc xut ty tin, trc xut hng lot m
khng xut pht t l do chnh ng v an ninh quc gia nh nu
iu ny. Thm vo , khng c phn bit i x gia nhng ngi
nc ngoi khc nhau khi p dng iu 13 (on 9).
4.2.9. Quyn c bo v i t (right to privacy)
Quyn ny u tin c cp trong iu 12 UDHR. Theo iu
ny, khng ai phi chu s can thip mt cch tu tin vo cuc sng
ring t, gia nh, ni hoc th tn, cng nh b xc phm danh d
hoc uy tn c nhn. Mi ngi u c quyn c php lut bo v
chng li s can thip v xm phm nh vy.
Quy nh trong iu 12 UDHR sau c ti khng
nh iu 17 ICCPR, trong nu rng: Khng ai b can thip
mt cch tu tin hoc bt hp php vo i sng ring t, gia nh,
nh , th tn, hoc b xm phm bt hp php n danh d v uy tn.
Mi ngi u c quyn c php lut bo v chng li nhng can
thip hoc xm phm nh vy.
Mt s kha cnh lin quan n ni dung iu 17 ICCPR sau
c UNHRC lm r thm trong Bnh lun chung s 16 thng qua ti
phin hp ln th 31 nm 1988 ca y ban, c th tm tt nhng im
quan trng nh sau:
Th nht, iu 17 nhm ngn chn nhng hnh vi xm phm ty
tin v bt hp php vo i t, gia nh, nh , th tn, danh d, uy tn
ca mi ngi m c th do cc quan chc nh nc hay do cc th
nhn v php nhn khc gy ra (on 1). Cc quc gia thnh vin c
ngha v ngn chn c cc quan chc nh nc v cc th nhn hay
php nhn khc c nhng hnh ng xm phm ty tin v bt hp
php nh vy (on 9).
Th hai, thut ng can thip bt hp php (unlawful) dng
trong iu 17 hm ngha bt k s can thip no vo i t, gia nh,
nh , th tn, danh d, uy tn ca mi ngi m khng c quy nh
trong php lut. Nhng can thip hp php vo i t phi c quy
181
nh trong php lut, v phi ph hp vi cc quy nh khc ca ICCPR

(on 3).
Th ba, thut ng can thip ty tin (arbitrary interference)
dng trong iu 17 hm ngha c nhng can thip bt hp php v
nhng can thip c quy nh trong php lut nhng khng ph hp
vi cc quy nh khc ca ICCPR (on 4).
Th t, thut ng gia nh (family) dng trong iu 17 cn
c hiu rng theo ngha l bt c t no ch nh hay ni c tr ca
mt ngi m c s dng trong x hi ca cc quc gia thnh vin, v
d nh t home nc Anh, manzel cc nc Arp, zhzhi
Trung Quc, domicile Php, zhilische Lin bang Nga,
domicilio Ty Ban Nha...(on 5).
Th nm, v s an ton ca tt c mi ngi trong x hi, quyn v
s ring t khng phi l quyn tuyt i. Tuy nhin, cc quc gia ch nn
thu thp thng tin v i t nu nh nhng thng tin l thit yu
bo m li ch chung ca x hi nh c tha nhn trong ICCPR. Cc
quc gia cn ch ra trong bo co thc hin Cng c nhng quy nh
php lut nc mnh lin quan n nhng trng hp c v nhng
bin php can thip vo i t cng nhng hon cnh c th c p
dng (on 7). Theo quy nh iu 17, tnh ton vn v bo mt ca
th tn phi c bo m c v mt php l v thc t. Th t phi c
giao tn tay ngi nhn m khng b chn li, m ra hay ni cch khc l
xem trc. Vic theo di, bt k bng bin php in t hay cc bin
php khc, v d nh: nghe trm in thoi, in tn... u b nghim
cm. Vic lc sot nh ca phi b gii hn ch c s dng trong trng
hp tm chng c cn thit v khng c php gy phin nhiu cho
ch nh. Vic khm xt thn th phi theo cch thc ph hp bo m
nhn phm ca ngi b khm xt; ngi khm xt phi cng gii tnh
vi ngi b khm xt (on 8). Vic thu thp v lu gi cc thng tin c
nhn trong my tnh, cc ngn hng d liu v cc thit b khc, cho d l
bi cc quan chc nh nc hay cc th nhn, php nhn khc, u phi
c quy nh trong php lut. Nh nc phi c nhng bin php hiu
qu bo m rng, nhng thng tin c nhn khng ri vo tay
182
nhng ngi khng c php lut cho php v khng b s dng vo cc

mc ch tri vi Cng c. bo m bo v i t mt cch hiu qu,
mi c nhn cn c quyn c bit liu thng tin c nhn ca mnh c
th b thu thp, lu gi bi ch th no, u, nhm mc ch g? Thm
vo , mi c nhn cng cn c quyn yu cu sa cha hoc xa b
thng tin c nhn ca mnh nu thng tin ang c lu tr khng chnh
xc, hoc b thu thp hay lu tr mt cch tri php lut (on 10).
Th su, iu 17 cng t ra trch nhim vi cc quc gia thnh
vin trong vic ban hnh cc quy nh php lut cn thit bo v
danh d v uy tn ca cc c nhn, bao gm nhng quy nh cho php
mi ngi c kh nng t bo v trc nhng s can thip hoc xm hi
bt hp php hay ty tin vo danh d, uy tn ca mnh (on 11).
4.2.10. Quyn t do chnh kin, nim tin, tn ngng, tn
gio (freedom of thought, conscience, religion)
Cng vi t do biu t, nhng quyn t do ny thng c gi l
nhng t do c bn (fundamental freedoms), u tin c ghi nhn
trong iu 18 UDHR. Theo iu ny, mi ngi u c quyn t do
chnh kin, nim tin, tn ngng v tn gio, k c t do thay i tn
ngng hoc tn gio ca mnh, v t do by t tn ngng hay tn
gio ca mnh bng cc hnh thc nh truyn ging, thc hnh, th
cng v tun th cc nghi l, di hnh thc c nhn hay tp th, ti
ni cng cng hoc ni ring t.
Ni dung ca iu 18 UDHR sau c ti khng nh v c th
ha trong cc iu 18 v 20 ICCPR.
Theo iu 18 ICCPR: Mi ngi u c quyn t do chnh kin, nim
tin, t do tn ngng v tn gio. Quyn ny bao gm t do c hoc theo
mt tn gio hoc tn ngng do mnh la chn, v t do by t tn
ngng hoc tn gio mt mnh hoc trong cng ng vi nhng ngi
khc, cng khai hoc kn o, di cc hnh thc nh th cng, cu
nguyn, thc hnh v truyn ging. Khng ai b p buc lm nhng iu
tn hi n quyn t do la chn hoc tin theo tn gio hoc tn ngng
ca h (Khon 1 v 2). Khon 3 iu ny quy nh quyn t do tn ngng,
tn gio c th b gii hn (khng phi l quyn tuyt i) song ch c th
183
bi php lut v khi vic l cn thit bo v an ninh quc gia, trt t

cng cng, sc kho hoc o c x hi, hoc bo v cc quyn v t do
c bn ca ngi khc. Khon 4 iu ny yu cu cc quc gia thnh vin
Cng c phi tn trng quyn t do ca cc bc cha m hoc nhng ngi
gim h hp php trong vic gio dc v tn gio v o c cho con ci h
theo nguyn ca ring h.
phin hp ln th 48 nm 1993 ca y ban, m c th tm tt nhng
im quan trng nh sau:
Th nht, quyn t do chnh kin, nim tin, lng tm v tn
gio c tnh bao qut v su sc. N bao gm quyn t do suy ngh v
tt c cc vn , t do tin tng v gi nim tin vo cc tn gio hay tn
ngng, c trn phng din c nhn hay tp th. Cc quyn t do ny
phi c tn trng v khng th b hn ch hay tc b trong mi
hon cnh, k c trong tnh trng khn cp ca quc gia nh nu iu
4 ca ICCPR (on 1).
Th hai, cc khi nim tn ngng (belief) v tn gio
(religion) trong iu 18 ICCPR cn c hiu theo ngha rng, bao gm
c nhng lng tin hu thn v v thn. iu ny khng ch c p
dng vi cc tn gio, tn ngng c tnh th ch m cn vi nhng tp
tc truyn thng mang tnh tn gio (on 2).
Th ba, iu 18 phn bit gia quyn t do chnh kin, nim tin,
lng tm, tn gio hoc tn ngng vi t do thc hnh tn gio hay
tn ngng. iu ny khng cho php c bt k s gii hn no vi
quyn t do chnh kin, nim tin, lng tm, v quyn t do tin hoc
theo mt tn gio hoc tn ngng. Nhng t do ny phi c bo v
khng iu kin (on 3).
Quyn t do thc hnh tn gio hay tn ngng c th c thc
thi vi t cch c nhn hay cng vi cng ng, ni cng cng hay ch
ring t; th hin cc hnh ng nh th cng, tham gia nhng l hi
tn gio, quan st, thc hnh v ging dy v tn gio. Khi nim th
cng bao gm nhng hot ng l nghi, k nim, xy dng nhng ni
th t, s dng hay trng by cc vt dng v biu tng nghi l, tham
gia cc l hi v cc ngy ngh l tn gio. Vic quan st v thc hnh
184
tn gio khng ch bao gm cc hot ng nghi l, m cn bao gm vic

tun th cc nguyn tc v n king, trang phc, s dng ngn ng c
bit, la chn lnh o tn gio, tng l, ngi thy tm linh, thnh lp
cc trng tn gio, bin son v phn pht cc ti liu tn gio (on
4).
Th t, quyn tin hoc theo mt tn gio hay tn ngng bao gm
quyn t do la chn mt tn gio hay tn ngng tin hoc theo, k
c vic thay i nim tin t tn gio, tn ngng ny sang tn gio, tn
ngng khc, hay thay i nim tin t v thn sang hu thn v t hu
thn sang v thn. Khon 2 iu 18 cm cng p tin, theo, b hay thay
i tn gio, tn ngng, k c bng nhng chnh sch hay tp qun
nhm gy sc p t mc ch nh hn ch s tip cn vi cc
dch v gio dc, y t, vic lm hoc hn ch cc quyn quy nh trong
iu 25 v cc iu khc ca ICCPR (on 5).
Th nm, cc trng cng lp c th ging dy nhng mn hc nh
lch s i cng ca cc tn gio v tn ngng, min l ni dung cn
trung lp v khch quan. Vic cc trng cng lp ging dy gio l ca
mt tn gio hay ni dung mt tn ngng nht nh l tri vi quy
nh trong Khon 4 iu 18, tr phi vic ging dy nh vy l do
nguyn v thuc vo quyn quyt nh ca cc bc cha m (on 6).
Th su, nghim cm cc hot ng tn gio, tn ngng c mc
ch hoc tnh cht tuyn truyn cho chin tranh hoc hn th, chia r dn
tc, tn gio hay kch ng s phn bit i x v chng tc, s th ch
hoc bo lc nh nu iu 20 ICCPR. Cc quc gia thnh vin c
ngha v s dng php lut ngn chn nhng hnh ng (on 7).
Th by, Khon 3 iu 18 cho php hn ch quyn t do tn gio,
tn ngng trong trng hp cn thit bo v an ninh, trt t cng cng,
s bnh yn hoc o c x hi, hoc bo v cc quyn v t do c bn
ca ngi khc. Tuy nhin, quyn khng b p buc lm nhng iu tn
hi n quyn t do la chn hoc tin theo tn gio hoc tn ngng v
quyn ca cc bc cha m hay ngi gim h hp php c gio dc v
tn gio v o c cho con ci h theo nguyn ca ring h th khng
c hn ch trong mi trng hp. Cc hn ch trong Khon 3 iu 18
cn phi c quy nh trong php lut v ph hp vi cc quy nh khc
185
ca ICCPR, c bit l vi cc quy nh v quyn bnh ng, khng phn

bit i x trong cc iu 2, 3 v 26 ca Cng c. Nhng hn ch khng
c da trn l do no khc ngoi cc l do quy nh Khon 3 iu 18,
k c nhng yu t c th c s dng hn ch cc quyn khc c
ghi nhn trong ICCPR, v d nh l do v an ninh quc gia. Nhng hn ch
ch c p dng ph hp v tng ng vi mc tiu ra. Khng c
t ra cc hn ch nhm mc ch phn bit i x, hoc p dng cc hn
ch theo cch thc phn bit i x. Lin quan n kha cnh ny, cn lu
l cc quan nim v o c c th xut pht t nhiu truyn thng x
hi, trit hc v tn gio khc nhau, do , nhng gii hn v quyn t do
tn gio, tn ngng vi mc ch nhm bo v cc gi tr o c phi
khng c da hon ton vo mt truyn thng ring bit no. Nhng
ngi b qun ch v mt php l, chng hn nh t nhn, vn c quyn
hng t do tn gio, tn ngng mc cao nht ph hp vi iu kin
qun ch (on 8).
Th tm, vic mt tn gio c xc nh l quc gio, l tn gio
chnh thc hay truyn thng, hoc c s lng tn chim a s trong
x hi khng c s dng lm nh hng n vic thc hin cc
quyn t do quy nh cc iu 18 v 27 ICCPR, cng nh khng c
to ra s phn bit i x vi tn ca cc tn gio khc, hoc vi
nhng ngi khng theo tn gio no. Nhng hnh thc phn bit i
x vi tn ca cc tn gio khc, hay vi nhng ngi khng theo tn
gio trong bi cnh ny, v d, vic quy nh ch nhng tn thuc tn
gio chim u th mi c tham gia chnh quyn hay dnh nhng u
i v kinh t cho h, u tri vi cc quy nh v quyn bnh ng nu
iu 26 ICCPR (on 9).
Th chn, vic mt hc thuyt chnh tr c coi l nn tng
chnh thc cho th ch chnh tr mt quc gia thnh vin cng khng
c s dng lm nh hng n cc quyn t do nu iu 18 v
cc quyn khc trong ICCPR, cng nh khng c to ra s phn bit
i x vi nhng ngi khng theo hay khng tn thnh hc thuyt
chnh tr (on 10).
Th mi, ICCPR khng quy nh quyn c t chi thc hin
ngha v qun s v l do lng tm, tuy mt s quc gia ghi nhn
186
quyn ny bng cch cho php thc hin ngha v khc thay th. Mc
d vy, nu quyn ny c ghi nhn trong php lut hay trong thc t
th khng c p dng theo cch thc phn bit i x gia cc nhm
tn gio, tn ngng khc nhau (on 11).
4.2.11. Quyn t do kin v biu t (freedom of
opinion and expression)
Quyn t do biu t u tin c ghi nhn trong iu 19 UDHR.
Theo iu ny, mi ngi u c quyn t do ngn lun v by t
kin; k c t do bo lu quan im m khng b can thip; cng nh
t do tm kim, tip nhn v truyn b cc tng v thng tin bng
bt k phng tin truyn thng no v khng c gii hn v bin
gii. iu ny cng lu l cc quan im, t tng phi m bo
ng nguyn tc, ng php lut, khng c i ngc li li ch v
o c x hi.
Ni dung ca iu 19 UDHR sau c ti khng nh v c th
ha trong cc iu 19 v 20 ICCPR. Theo iu 19 ICCPR, mi ngi c
quyn gi quan im ca mnh m khng b ai can thip. Mi ngi
c quyn t do ngn lun. Quyn ny bao gm t do tm kim, tip
nhn v truyn t mi thng tin, kin, khng phn bit lnh vc,
hnh thc tuyn truyn bng ming, bng bn vit, in, hoc di hnh
thc ngh thut, thng qua bt k phng tin thng tin i chng
no tu theo s la chn ca h (Khon 1 v 2). Khon 3 iu ny xc
nh quyn t do biu t phi c thc hin km theo nhng ngha
v v trch nhim c bit. V vy, quyn ny c th phi chu mt s
hn ch nht nh c quy nh trong php lut v l cn thit : (a)
tn trng cc quyn hoc uy tn ca ngi khc v; (b) bo v an
ninh quc gia, trt t cng cng, s bnh yn hoc o c x hi.
Ni dung iu 19 ICCPR sau cn c UNHRC lm r thm
trong Bnh lun chung s 10 thng qua ti phin hp ln th 19 nm
1983 ca y ban. Theo vn kin ny, quyn c gi quan im
ca mnh m khng b ai can thip nu Khon 1 iu 19 l quyn
tuyt i, khng c hn ch hay tc b trong bt c hon cnh no,
k c trong tnh hung khn cp ca quc gia (on 1).
187
B sung cho quy nh trong iu 19, iu 20 ICCPR cp mt

hn ch cn thit ca quyn t do biu t, theo , mi hnh thc
tuyn truyn cho chin tranh, mi ch trng gy hn th dn tc,
chng tc hoc tn gio kch ng s phn bit i x v chng tc,
s th ch, hoc bo lc u phi b php lut nghim cm.
phin hp ln th 19 nm 1983 ca y ban, c th tm tt nhng im
quan trng nh sau:
Th nht, vic cm cc hnh thc tuyn truyn cho chin tranh,
gy hn th, chia r dn tc, chng tc, tn gio hay kch ng s phn
bit i x v chng tc, s th ch, hoc bo lc l cn thit v khng
mu thun vi quyn t do biu t quy nh iu 19 ICCPR, bi
iu ny nu r vic thc hin quyn t do biu t phi km theo
nhng ngha v v trch nhim c bit (on 2).
Th hai, quy nh cm trong Khon 1 iu 20 cng p dng cho
tt c nhng hnh thc tuyn truyn e da thc hin hnh ng xm
lc hay ph hoi ha bnh tri vi Hin chng Lin hp quc. Tuy
nhin, Khon 1 iu 20 khng ngn cm vic c v cc quyn t quyt,
quyn c lp hay quyn t v ca cc dn tc m ph hp vi Hin
chng Lin hp quc. Trong khi , quy nh cm trong Khon 2 iu
20 c p dng vi nhng hnh ng khi gi lng hn th dn tc,
chng tc, tn gio, t kch ng s phn bit i x, s th ch hay
bo lc, bt k s tuyn truyn din ra bn trong hay bn ngoi cc
quc gia c lin quan (on 2).
4.2.12. Quyn kt hn, lp gia nh v bnh ng trong
hn nhn
y thc cht l mt tp hp quyn c mi lin h cht ch vi nhau.
Nhng quyn ny c quan h mt thit vi quyn c h tr bo v gia
nh, quyn ca cc b m v tr em c bo v v chm sc c bit
(c ghi nhn trong iu 10 ICESCR), cng nh vi quyn bnh ng ca
ph n v quyn tr em c nu mt s iu khc ca ICCPR.
Quyn kt hn, lp gia nh v bnh ng trong hn nhn u tin
c cp trong cc iu 16 UDHR. Theo iu ny th nam v n khi
188
tui u c quyn kt hn v xy dng gia nh m khng c bt k

s hn ch no v chng tc, quc tch hay tn gio. Nam v n c
quyn bnh ng trong vic kt hn, trong thi gian chung sng v khi
ly hn. Vic kt hn ch c tin hnh vi s ng hon ton v t
nguyn ca cp v chng tng lai (Khon 1 v 2). Khon 3 iu ny
khng nh, gia nh l t bo t nhin v c bn ca x hi, c nh
nc v x hi bo v.
Cc quy nh k trn ca UDHR sau c ti khng nh v c
th ha trong iu 23 ICCPR v iu 10 ICESCR. Chnh v vy, khi xp
cc quyn c lin quan vo mt nhm chung l quyn v gia nh,
nhm chung ny s mang c trng v i khi c xp vo c hai
nhm quyn dn s v quyn x hi. C th, v kha cnh quan h thn
nhn v ti sn, quyn v gia nh thuc nhm quyn dn s, tuy nhin,
kha cnh an sinh x hi, quyn ny thuc nhm quyn x hi.
iu 23 ICCPR quy nh: Gia nh l mt t bo c bn v t nhin
ca x hi, c nh nc v x hi bo h. Quyn kt hn v lp gia
nh ca nam v n n tui kt hn phi c tha nhn. Khng c
t chc vic kt hn nu khng c s ng hon ton v t nguyn ca
cp v chng tng lai. Cc quc gia thnh vin Cng c phi tin
hnh cc bin php thch hp bo m s bnh ng v quyn v
trch nhim ca v v chng trong sut thi gian chung sng v khi ly
hn. Trong trng hp ly hn, phi c quy nh bo m s bo h cn
thit vi con ci.
Lin quan n iu 23 ICCPR, UNHRC gii thch thm v
ngha v ni dung ca cc quyn ghi nhn trong iu ny trong Bnh
lun chung s 19 thng qua ti phin hp th 39 nm 1990 ca y ban,
Th nht, Khon 2 iu 23 ICCPR khng nh quyn ca nam v
n n tui kt hn th c kt hn v lp gia nh mt cch t do, t
nguyn. Cng c khng quy nh tui kt hn c th cho c nam v
n - vic ny ty thuc php lut ca cc quc gia thnh vin; tuy
nhin, tui kt hn cn mc ph hp ngi kt hn c th th
hin c s t nguyn hon ton ch ca mnh trong khun kh v
iu kin lut php cho php. Thm vo , cc quy nh php lut
quc gia v vn ny phi ph hp vi cc quyn khc c Cng c
189
bo m, v d nh quyn t do c nim tin, chnh kin, t do tn gio,

tn ngng (hm rng lut php ca mi quc gia phi to iu kin
cho kh nng kt hn gia nhng ngi theo cc tn gio khc nhau v
c quc tch khc nhau). Vic php lut quc gia quy nh l ci phi
ng thi c t chc theo nghi thc tn gio v ng k kt hn theo
php lut cng khng tri vi Cng c (on 4).
Th hai, v nguyn tc, quyn xy dng gia nh hm l nam n
c th sinh v sng cng nhau mt cch t nguyn. V vy, chnh
sch k hoch ha gia nh ca cc quc gia thnh vin phi ph hp
cc iu khon c lin quan ca Cng c v c bit khng c mang
tnh cht phn bit i x hay cng bc. Thm vo , quyn ny cng
i hi cc quc gia thnh vin phi thc thi cc bin php ph hp, c
cp quc gia v hp tc quc t, bo m s thng nht hay ti
thng nht cc gia nh b chia tch do cc nguyn nhn chnh tr, kinh
t hay cc nguyn nhn khc (on 5).
Th ba, v quyn bnh ng khi kt hn, cn c bit lu vic
bo m khng c s phn bit i x v gii tnh lin quan n vic
nhp hay t b quc tch do kt hn, cng nh bo m quyn ca
c v v chng c bnh ng trong vic gi nguyn hay la chn
h mi cho mnh sau khi kt hn (on 7).
Th t, v chng c quyn bnh ng lin quan n tt c cc vn
ny sinh trong i sng gia nh, v d nh vic la chn ni c tr,
t chc cuc sng, gio dc con ci, qun l ti sn, k c trong vic ly
hn v trng nom, chu cp, nui dng, thm nom con ci sau khi ly
hn...(cc on 8-9).
4.2.13. Quyn t do lp hi (freedom of association)
Quyn ny (cng vi quyn t do hi hp mt cch ha bnh) u
tin c ghi nhn trong iu 20 UDHR. Ngoi vic quy nh mi ngi
u c quyn t do hi hp v lp hi mt cch ho bnh, iu ny cn
nu r (trong Khon 2), khng ai b p buc phi tham gia vo bt c
hip hi no.
iu 22 ICCPR ti khng nh v c th ha quy nh v quyn t
do hi hp trong iu 20 UDHR, trong nu r: Mi ngi c quyn t
190
do lp hi vi nhng ngi khc, k c quyn lp v gia nhp cc cng

on bo v li ch ca mnh. Vic thc hin quyn ny khng b hn
ch, tr nhng hn ch do php lut quy nh v l cn thit trong mt
x hi dn ch, v li ch an ninh quc gia, an ton v trt t cng cng,
v bo v sc kho hoc o c ca cng chng hay cc quyn v t
do ca ngi khc. iu ny khng ngn cn vic t ra nhng hn ch
hp php trong vic thc hin quyn ny i vi nhng ngi lm vic
trong cc lc lng v trang v cnh st.
UNHRC hin cha c bnh lun chung no v ni dung iu 22,
tuy nhin, t ni dung ca n, c th thy quyn ny bao gm c ba kha
cnh: (i) lp ra cc hi mi, (ii) gia nhp cc hi c sn, v (iii) iu
hnh cc hi, bao gm c vic tm kim, huy ng cc ngun kinh ph
cho hot ng.
Theo cc chuyn gia, quyn t do lp hi b sung cho quyn t do
hi hp ha bnh quy nh iu 21 ICCPR. Cn lu rng, tng t
nh quyn t do hi hp ha bnh, quyn t do lp hi khng phi l
quyn tuyt i, bi n cho php cc quc gia c th a ra nhng hn
ch trong vic thc hin quyn ny, min l phi da trn nhng quy
nh ca Cng c.
4.2.14. Quyn t do hi hp mt cch ha bnh (freedom
of peaceful assembly)
Nh cp trn, quyn ny u tin c ghi nhn trong
iu 20 UDHR (cng vi quyn t do lp hi).
iu 21 ICCPR ti khng nh v c th ha ni dung iu
20 UDHR, trong nu r: Quyn hi hp ho bnh phi c cng
nhn. Vic thc hin quyn ny ch b nhng hn ch do php lut quy
nh v l cn thit trong mt x hi dn ch, v li ch an ninh quc
gia, an ton v trt t cng cng, v bo v s bnh yn v o c
x hi hoc cc quyn v t do ca ngi khc.
Lin quan n iu 21, UNHRC hin cng cha c bnh lun
chung no, tuy nhin, cng t ni dung ca n, c th thy y khng
phi l mt quyn tuyt i.
191
Theo cc chuyn gia, vic bo m quyn hi hp ha bnh i hi

cc quc gia c c ngha v ch ng (positive obligation) v ngha v
th ng (negative obligation). Do quyn ny l tin rt quan trng
thc hin quyn t do biu t quy nh trong iu 19 nn vic thc
hin iu 19 cn gn vi vic thc hin iu 21.
4.2.15. Quyn c tham gia vo i sng chnh tr (the
right to participation in political life)
Quyn ny u tin c ghi nhn trong iu 21 UDHR.
Theo iu ny, mi ngi u c quyn tham gia qun l t nc
mnh, mt cch trc tip hoc thng qua cc i din m h c t do
la chn. Mi ngi u c quyn c tip cn cc dch v cng cng
nc mnh mt cch bnh ng (Khon 1 v 2). Khon 3 iu ny
cp mt quy nh mang tnh nguyn tc b sung cho ni dung cc Khon
1 v 2, trong nu rng, ch ca nhn dn phi l c s to nn quyn
lc ca chnh quyn; ch phi c th hin qua cc cuc bu c
nh k v chn thc, c t chc theo nguyn tc ph thng u phiu,
bnh ng v b phiu kn, hoc bng nhng th tc bu c t do tng
t.
iu 25 ICCPR ti khng nh v c th ha quy nh trong iu 21
UDHR, trong nu r: Mi cng dn, khng c bt k s phn bit
no... v khng c bt k s hn ch bt hp l no, u c quyn v
c hi : a) Tham gia iu hnh cc cng vic x hi mt cch trc
tip hoc thng qua nhng i din do h t do la chn; b) Bu c
v ng c trong cc cuc bu c nh k chn thc, bng ph thng
u phiu, bnh ng v b phiu kn, nhm m bo cho c tri c
t do by t nguyn ca mnh; c) c tip cn vi cc chc v
cng t nc mnh trn c s bnh ng.
Lin quan n iu 25, UNHRC gii thch thm mt s kha cnh
ca iu ny trong Bnh lun chung s 25 thng qua ti phin hp th 57
nm 1996 ca y ban, c th tm tt nhng im quan trng nh sau:
Th nht, iu 25 ICCPR ghi nhn v bo v quyn ca mi cng
dn c tham gia vo hot ng qun l nh nc, quyn bu c, ng
c v quyn c tham gia cc c quan cng quyn. N khng nh nn
192
tng ca vic qun l nh nc l phi trn c s ng thun ca nhn

dn. Cho d theo th ch chnh tr no th cc quc gia thnh vin cng
phi thng qua nhng bin php php l v cc bin php cn thit
khc m bo cho mi cng dn u c c hi c hng cc quyn
ny (on 1).
Th hai, cc quyn nu trong iu 25 c lin quan nhng khng
ng nht vi quyn t quyt dn tc. Quyn t quyt dn tc quy nh
trong Khon 1 iu 1 ICCPR l quyn ca c mt dn tc c t do
quyt nh th ch chnh tr ca nc mnh, trong khi , iu 25
cp quyn ca cc c nhn c tham gia vo qu trnh qun l cc lnh
vc cng (on 2).
Th ba, khng ging nh cc quyn v t do khc c ghi nhn
trong ICCPR m c ch th ca quyn l mi c nhn trong phm vi
lnh th v thuc quyn ti phn ca mt quc gia, cc quyn nu
iu 25 ch dnh ring cho nhng ngi c v th "cng dn" ca quc
gia. Tuy nhin, khng c c bt k s phn bit i x no v bt k l
do g gia cc cng dn trong vic thc hin nhng quyn ny. K c s
phn bit gia nhng ngi c hng t cch cng dn mt cch
ng nhin ngay khi sinh ra v nhng ngi c c t cch cng dn
bng vic nhp quc tch cng l tri vi iu 25 (on 3).
Th t, cc quyn nu iu 25 c th b hn ch nhng mi hn
ch phi hp l v khch quan. V d, mt trong nhng hn ch c
cho l hp l l quy nh cn phi t n mt tui nht nh mi
c quyn bu c, ng c hay c b nhim vo nhng chc v c
th trong h thng chnh quyn; hoc quy nh nhng ngi b hn ch
nng lc hnh vi c th khng c quyn bu c hay ng c (on 4).
Th nm, quyn tham gia iu hnh cc cng vic x hi l mt khi
nim rng lin quan n vic thc hin quyn lc chnh tr, c th l thc
hin cc quyn lp php, hnh php v t php. N bao gm tt c cc kha
cnh ca qun l hnh chnh v vic xy dng, thc hin chnh sch cp
quc t, quc gia, khu vc v a phng (on 5). Cng dn c th trc
tip tham gia iu hnh cc cng vic x hi khi thc hin quyn lc vi t
cch l thnh vin ca cc c quan lp php hay nm gi cc chc v hnh
php; thng qua vic trng cu dn hay qu trnh bu c khc; thng qua
193
vic tham gia vo cc hi ng dn c c thm quyn quyt nh cc vn

ca a phng hoc cc vn ca mt cng ng c th; hoc tham
gia vo cc c quan c thnh lp i din cho cng dn trong vic
tham vn vi chnh ph (on 6). Cng dn cng c th tham gia gin tip
vo hot ng qun l nh nc thng qua vic t do la chn cc i din
ca mnh trong cc c quan dn c (on 7), v tranh lun, i thoi cng
khai vi cc i din do mnh bu ra hoc thng qua cc c ch khc do
cng dn t t chc (on 8).
Th su, quyn b phiu ti cc cuc bu c v trng cu dn
phi c quy nh bi php lut v ch phi chu nhng hn ch hp l,
v d nh: quy nh v tui ti thiu c quyn bu c. Nhng hn
ch v quyn bu c c coi l khng hp l nu nh chng c t ra
da trn tnh trng khuyt tt v th cht hay nhng i hi v ti sn,
gio dc, kh nng bit c, bit vit, v th thnh vin ca cc ng
phi...(on 10). Nu c nhng i hi v c tr t ra trong vic ng k
c tri khi bu c th nhng i hi phi hp l v khng c nhm
loi tr quyn bu c ca nhng ngi khng c ch . Php lut cn
cm mi s can thip c tnh lm dng vo vic ng k hay vo qu
trnh bu c cng nh mi s e do hay p buc cc c tri, v cc quy
nh cm cn phi c thc thi nghim chnh (on 11).
Th by, quyn t do biu t, hi hp v lp hi l nhng iu
kin quan trng cho vic thc hin c hiu qu quyn bu c, do , cn
c cc quc gia thnh vin bo m y . Cc quc gia thnh vin
cn thc thi cc bin php tch cc khc phc nhng tr ngi trong
vic bo m quyn ny, c th nh tnh trng tht hc, i ngho,
nhng ro cn ngn ng, nhng kh khn trong vic i li m cn tr
nhng ngi c quyn bu c thc hin c hiu qu cc quyn ca mnh.
Thng tin v cc ti liu v vic bu c phi c chun b c bng nhng
ngn ng thiu s. Cc cng c c th nh tranh nh hay biu tng cn
c p ng bo m rng, cc c tri m ch u c c thng tin
y lm c s cho s la chn ca mnh (on 12).
Th tm, cc iu kin lin quan n vic b nhim, l ph hay
t cc trong ng c cn phi hp l v khng c tnh phn bit. Nhng
cn c thay i nhng ngi nm gi chc v bu c cn c quy nh
bi php lut da trn nhng tiu ch khch quan v hp l v theo
194
nhng trnh t, th tc cng bng (on 16). Khng c hn ch

quyn ng c mt cch v l bng cch i hi cc ng c vin phi l
thnh vin ca mt ng phi c th no. Nu i hi mt ng c vin
phi c mt s ngi ng h ti thiu c ch nh th mc i hi
ny cn hp l v khng c t ra lm ro cn i vi vic ng c.
Khng c coi quan im chnh tr l cn c tc b quyn tham
gia ng c ca c nhn (on 18). Cn xc nh nhng gii hn hp l
v chi ph tranh c bo m rng, khng cn tr s la chn t do
ca c tri, hoc qu trnh dn ch khng b bp mo bi chi ph khng
tng xng gia cc ng c vin hay cc ng phi (on 19).
Ch tho lun Chng IV
Th chn, cn thnh lp mt c quan c lp gim st qu trnh

bu c v bo m rng, vic bu c c tin hnh mt cch bnh ng,
khng thin v, ph hp vi php lut quc gia v vi Cng c. Cn c
nhng bin php bo m yu cu b mt ca vic b phiu, bo v cc c
tri trc mi s p buc hay cng bc khi b phiu. An ninh cho cc hm
phiu cng phi c bo m v vic kim phiu phi c s chng kin
ca cc ng c vin hay cc i din ca h. Cn m bo s b mt c qu
trnh kim phiu v vic xem xt li v mt t php hoc bng cc th tc
lin quan khc cc ng c vin tin tng vo s an ton ca cc hm
phiu v vic kim phiu. S tr gip cho nhng ngi tn tt, ngi m,
hay m ch cng phi mang tnh c lp. Cc ng c vin cn c thng
tin y v nhng m bo ny (on 20).
Phn tch ni dung quyn khng b phn bit i x, c

tha nhn v bnh ng trc php lut.
(2).
Phn tch ni dung quyn sng.
(3).
Phn tch ni dung quyn c bo v khng b tra tn, i

x hoc trng pht tn bo, v nhn o hoc h nhc.
(4).
Phn tch ni dung quyn c bo v khi b bt lm n

l hay n dch.
(5).
Phn tch ni dung quyn c bo v khi b bt, giam

gi ty tin.
(6).
Phn tch ni dung quyn c i x nhn o v tn trng

nhn phm ca nhng ngi b tc t do.
(7).
Phn tch ni dung quyn v xt x cng bng.
(8).
Phn tch ni dung quyn t do i li, c tr.
(9).
Phn tch ni dung quyn c bo v i t.
(10). Phn tch ni dung quyn t do chnh kin, nim tin, tn

ngng, tn gio.
(11). Phn tch ni dung quyn t do kin v biu t.
(12). Phn tch ni dung quyn kt hn, lp gia nh v bnh ng
trong hn nhn.
Th mi, mc d Cng c khng quy nh v mt c ch bu

c c th no nhng mi c ch bu c cc quc gia thnh vin phi
ph hp vi cc quyn c ghi nhn ti iu 25 v phi bo m cho
c tri c t do th hin ch (on 21).
(13). Phn tch ni dung quyn t do lp hi.

(14). Phn tch ni dung quyn t do hi hp mt cch ha bnh.
Th mi mt, tiu mc (c) iu 25 lin quan n quyn v c

hi ca cng dn c tip cn mt cch bnh ng vi cc chc v
qun l nh nc. bo m quyn ny th tiu ch v qu trnh b
nhim, thng tin, nh ch v sa thi cng chc nh nc phi khch
quan v hp l v vic tham gia cc chc v trong cc c quan nh nc
phi da trn s bnh ng v c hi, nhng nguyn tc chung v cng
trng v quy nh nhim k c bo m, bo m rng nhng c
nhn nm gi chc v cng khng phi chu nhng sc p hay s can
thip v nguyn tc v chnh tr (on 23).
195
(1).
Ti liu tham kho ca Chng IV
196
e)

con ngi, Nxb Cng an Nhn dn, 2010.
(15). Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Lut nhn quyn quc
(16). Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Lut quc t v quyn
ca nhng ngi d b tn thng, Nxb Lao ng-X hi,
2011.
nhn quyn 1948 - Mc tiu chung ca nhn loi, Nxb Lao
ng-X hi, 2011.
(18). Rolf Knnemann, A Coherent Approach to Human
Rights, Human Rights Quarterly 17.2 (1995).
(19). United Nations: Human Rights: Question and Answers,
Ginev, 1994.
(20). United Nations: The Compilation of International Human
Rights Instruments New York and Ginev, 1994 .
(21). United Nations: Manual on Human Rights Reporting,
Geneva, 1997.
(22). Raoul Wallenberg Institute of Human Rights and
Humanitarian Law: General Comments or Recommendations
adopted by United Nations Human Rights Treaty Bodies,
Volume 1)
(23).
Manfred Nowak, U.N Convenant on Civil and Political Rights

ICCPR Commentary, N.P. Engel Publisher.
197
ChngV:Ccquynkinht,xhivvnha
ti liu c lin quan do Lin hp quc thng qua, n hnh1 v mt s
sch chuyn kho ca cc chuyn gia ni ting trn th gii trn lnh
vc quyn con ngi2.

Nh cp chng IV, trong chng ny s dng cch tip
cn lin kt m theo cc quyn kinh t, x hi v vn ha c chia
thnh ba nhm, c th nh sau:
ChngV
Nhm quyn kinh t (economic rights), bao gm:
CCQUYNKINHT,XHIVVNHA
TRONGLUTQUCT
f) Quyn c hng v duy tr tiu chun sng thch ng.

g) Quyn lao ng.
Nhm quyn x hi (social rights), bao gm:
5.1. KHI QUT
h) Quyn c hng an sinh x hi.
Chng ny trnh by v phn tch khi qut ni dung ca cc

chun mc quc t v cc quyn kinh t, x hi, vn ha - mt trong
hai nhm quyn chnh cu thnh cc quyn v t do c nhn c bn.
Xt gc php in ha, cc quyn v t do ny u tin c ghi
nhn trong Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi nm 1948
(UDHR), sau , c ti khng nh v c th ha trong nhiu vn
kin quc t khc m c bit l Cng c quc t v cc quyn kinh
t, x hi, vn ha (ICESCR) (c i hi ng Lin hp quc thng
qua vo nm 1966).
Trong khi danh mc cc quyn v t do nu chng ny c xc
nh da trn ICESCR, vic phn tch ni dung chi tit ca cc quyn v
c bn c da trn cc bnh lun chung (general comments) ca y
ban gim st ICESCR (y ban v cc quyn kinh t, x hi, vn ha).
i) Quyn c h tr v gia nh.

j) Quyn c hng sc khe v th cht v tinh thn.
Nhm quyn vn ha (cultural rights), bao gm:
k) Quyn gio dc.

l) Quyn c tham gia vo i sng vn ha v c hng cc
thnh tu ca khoa hc.
Cng cn lu rng, phc v mc ch nghin cu v trong qu
trnh p dng, mt s quyn thuc cc nhm trn i khi cn c
chia tch thnh nhng quyn khc c th hn. Di y l bn tng
hp (mt cch khi qut nht) cc quyn kinh t, x hi v vn ha
c ghi nhn trong UDHR v ICESCR.
Bn cnh , cc nhn xt kt lun (concluding observations) m y

ban ny a ra v cng b sau khi kt thc vic xem xt bo co ca mi
quc gia trong vic thc hin cng c1 cng l mt ngun tham chiu
khi gii thch mt s quyn. Ngoi ra, mt s ngun khc i khi cng
c s dng cho mc ch ny, trong bao gm nhng vn kin v
Xem cc nhn xt kt lun ca cc y ban cng c ti: http://www2.ohchr.org/

english/bodies
197
Xem cc ti liu phc v gio dc v o to v quyn con ngi do Lin hp quc n hnh
ti: http://www2.ohchr.org/english/issues/education/training/index.htm
Mt s sch chuyn kho ng tin cy: V cc quyn dn s, chnh tr, xem Manfred Nowak,
U.N Convenant on Civil and Political Rights ICCPR Commentary, N.P. Engel Publisher
(ti bn ln th hai, c sa cha, b sung vo nm 2005). V cc quyn kinh t, x hi, vn
ha, xem Mashood A.Baderin & Robert McCorquodale, Economic, Social and Cultural
Rights in Action, Oxford University Press, 2007... V tt c cc quyn v t do nu trong
UDHR (c dn s, chnh tr, kinh t, x hi, vn ha), xem Tuyn ngn Quc t Nhn quyn
1948 Mc tiu chung ca nhn loi, Gudmundur Alfredsson v Asbjorn Eide (Ch bin),
NXB Lao ng X hi, 2010
198
Quyn
UDHR
Quyn c hng an sinh iu 22

x hi.
Quyn lao ng
iu 23
iu 9 ICESCR
Cc iu 6, 7 v 8
ICESCR
iu 11 ICESCR
Quyn c h tr v gia iu 16 v 25
nh.
iu 10 ICESCR
iu 26
Quyn c tham gia vo iu 27

i sng vn ha v c
hng cc thnh tu ca
khoa hc.
thiu phng tin sinh sng do nhng hon cnh khch quan vt
qu kh nng i ph ca h.
Cc cng c
Quyn c hng v duy iu 25

tr tiu chun sng thch
ng.
Quyn gio dc.
iu 23 ICCPR
Cc iu 13 v 14
ICESCR
iu 15 ICESCR
5.2. NI DUNG CC QUYN KINH T, X HI V VN HA

5.2.1. Quyn c hng v duy tr tiu chun sng thch
ng (the right to gain and sustain an adequate standard of
living)
Trong mt s ti liu, quyn ny c xem nh l mt tp hp cc
quyn lin quan n vic bo m nhng iu kin c bn ca cuc
sng nh n, mc, , chm sc y t,v.v.. trong quan trng nht l
quyn c lng thc, thc phm v quyn c nh thch ng.
Quyn ny ln u tin c cp trong Khon 1 iu 25
UDHR, trong nu rng, mi ngi u c quyn c hng mt
mc sng thch ng, bo m sc kho v phc li ca bn
thn v gia nh, v cc kha cnh n, mc, , chm sc y t v cc
dch v x hi cn thit, cng nh c quyn c bo him trong
trng hp tht nghip, au m, tn ph, ga ba, gi nua hoc
Quy nh k trn sau c ti khng nh v c th ha trong

iu 11 ICESCR. Khon 1 iu ny nu rng: Cc quc gia thnh vin
Cng c tha nhn quyn ca mi ngi c c mt mc sng thch
ng cho bn thn v gia nh mnh, bao gm cc kha cnh v n, mc,
nh , v c khng ngng ci thin iu kin sng. Cc quc gia
thnh vin phi thi hnh nhng bin php thch hp bo m vic
thc hin quyn ny, v v mc ch , tha nhn tm quan trng thit
yu ca hp tc quc t da trn s t do chp thun. Khon 2 iu ny
cp c th trch nhim ca cc quc gia trong vic bo m quyn c
lng thc, thc phm, theo , trn c s tha nhn quyn c bn ca
mi ngi l khng b i, cc quc gia thnh vin Cng c s thc
hin, t mnh v thng qua hp tc quc t, cc bin php, k c cc
chng trnh c th cn thit, nhm:
a) Ci thin cc phng php sn xut, bo qun v phn phi
lng thc, thc phm bng cch vn dng cc kin thc khoa hc - k
thut; bng cch ph bin kin thc v cc nguyn tc dinh dng,
bng cch pht trin v ci t li h thng t trng trt sao cho c th
pht trin v s dng cc ti nguyn thin nhin ny mt cch hiu
qu nht;
b) Bo m phn phi cng bng cc ngun lng thc, thc phm
ca th gii da theo nhu cu, c tnh n cc vn ca nhng nc
xut khu v nhng nc nhp khu lng thc, thc phm.
Lin quan n iu 11 ICESCR, y ban v quyn kinh t, x hi,
vn ha gii thch rt c th v ngha v ni hm ca cc quyn ghi
nhn trong iu ny trong cc Bnh lun chung s 4 (thng qua ti
phin hp th 6 nm 1991), s 7 (thng qua ti phin hp th 16 nm
1997), s 12 (thng qua ti phin hp th 21 nm 1999), s 14 (thng
qua ti phin hp th 22 nm 2000), s 15 (thng qua ti phin hp th
29 nm 2002)1.
Bnh lun chung s 4 cp quyn c nh thch ng, trong
1 Xem cc bnh lun chung ca y ban v cc quyn kinh t, x hi, vn ha c trch dn
trong Chng ny trong: http://www2.ohchr.org/english/bodiesIIICESCR /comments.htm.
199
200
Th nht, quyn c nh thch ng xut pht t quyn c mc

sng thch ng v c tm quan trng c bit vi vic hng th tt c
cc quyn kinh t, x hi, vn ha (on 1). Mc d c nhiu vn kin
quc t khc nhau cp nhng kha cnh khc nhau ca quyn c nh
thch ng1, nhng Khon 1 iu 11 ICESCR l quy nh ton din v
quan trng nht v quyn ny (on 3).
Th hai, quyn c nh thch ng p dng cho tt c mi ngi
m khng c s phn bit v bt c yu t no, k c v gii tnh, cho d
iu 11 ICESCR s dng cm t bn thn v gia nh anh ta (himself
and his family). Vic s dng cm t ny ch phn nh quan nim v
vai tr gii v khun mu v hot ng kinh t theo nhn thc chung
thi im ICESCR c thng qua vo nm 1966, ngy nay, cm t
khng c hiu l s hn ch p dng quyn ny vi ph n cng nh
vi nhng gia nh c ph n l ch h.
Th ba, quyn c nh khng c hiu theo ngha hp l
quyn c mt ni tr ng vi mt mi che trn u. Thay vo , cn
hiu l quyn c sng mt ni an ton, bnh yn v thch ng
vi phm gi con ngi. iu ny xut pht bi hai l do: Mt l,
quyn c nh c quan h mt thit vi cc quyn con ngi khc v
vi nhng nguyn tc c bn ca ICESCR, l nhm bo m phm
gi vn c ca con ngi. Nguyn tc ny chi phi cch hiu v thut
ng nh , trong , mt yu cu quan trng nht l vic c nh
l quyn ca tt c mi ngi, khng phn bit v mc thu nhp v
kh nng tip cn vi cc ngun lc kinh t. Hai l, quy nh trong
Khon 1 iu 11 khng ch ni n nh , m cn ni n nh thch
ng. Lin quan n kha cnh ny, c y ban v nh c con ngi v
trong Chin lc ton cu v nh n nm 2000 ca Lin hp quc
u gii thch rng nh thch ng l: ...ni vi s bo m thch
ng v tnh ring t, khong khng gian, an ninh, nh sng, s
Chng hn iu 25(1) Tuyn ngn th gii v quyn con ngi, iu 5(e) (iii) Cng c quc
t v xo b mi hnh thc phn bit chng tc, iu 14(2) Cng c v xa b mi hnh thc
phn bit i x vi ph n; iu 27(3) Cng c v quyn tr em, iu 10 Tuyn ngn v
pht trin v tin b x hi, phn III (8) Tuyn ngn Vancuv v nh c cho con ngi, iu
8 (1) Tuyn b v quyn pht trin v Khuyn ngh ca ILO v nh cho ngi lao ng (s
115, 1966)...
1
201
thng thong, kt cu h tng, a im ph hp vi cng vic v vi

cc c s dch v c bn tt c vi chi ph hp l (on 7).
Th t, khi nim thch ng c ngha c bit quan trng vi
quyn v nh , bi n chi phi mt lot cc yu t cn phi tnh n
khi nh gi mt ni c phi l thch ng theo nh quy nh ca
ICESCR khng. Mc d cc kha cnh v kinh t, x hi, vn ha, kh
hu, sinh thi v cc yu t khc quyt nh mt phn tnh thch ng,
tuy nhin, c mt s kha cnh cn phi bo m trong bt c bi cnh
no, bao gm:
- Bo m php l: Quyn vi nh c th di nhiu hnh thc
khc nhau nh nh thu (ca cc ch th cng cng hay t nhn), nh
hp tc, nh thuc s hu ca mnh, nh tm trong trng hp khn
cp, nh nh c khng chnh thc... Trong mi hnh thc s hu, ngi
u c quyn c bo m php l v ni v ti sn mc nht
nh trnh khi b quy ri, tc ot hay cc nguy c khc.
- Tnh sn c ca dch v, vt cht, tin nghi v c s h tng: Mt
ni thch ng cn c nhng bo m c bn v y t, an ninh, tin nghi
v s nui dng, m t , c th tip cn mt cch bn vng vi cc
ngun lc t nhin v chung, vi cc iu kin v nc sch, cht t, nh
sng, h thng si m, v sinh, git gi, phng tin bo qun thc phm,
x l rc thi, thot nc v cc dch v trong trng hp khn cp.
- Tnh chp nhn c: Mt ni thch ng ch phi tr chi
ph mc hp l m c nhn hay h gia nh chp nhn c, v
vic chi tr cho ni khng nh hng n vic chi tr cho cc nhu
cu thit yu khc.
- C th sinh sng c: Mt ni thch ng cn bo m c
th sinh sng c, th hin cc kha cnh nh c khng gian
ring t thch ng v c th trnh c nng, lnh, m t, ma, nng,
gi v cc yu t khc c th nh hng n sc khe hay lm ly nhim
bnh tt. Vic ny cn tham chiu vi Cc nguyn tc y t v nh do
T chc Y t th gii a ra nm 1990.
- C th s dng c: Nh thch ng cn bo m cho ngi
, c bit l cc nhm d b tn thng nh ngi cao tui, tr em,
202
ngi khuyt tt, ngi b bnh him ngho, ngi sng chung vi HIV,
ngi cn s h tr y t thng xuyn, ngi b bnh tm thn, nn
nhn ca cc thm ha thin tai, ngi phi sng cc khu vc thng
c thm ha v cc nhm cn c u tin khc c th s dng mt
cch thun li.
- a im: Nh thch ng cn c xy dng nhng ni
cho php ngi d dng tip cn vi ni lm vic, c s y t, trng
hc, nh tr v cc dch v x hi khc. iu ny cn p dng vi c khu
vc thnh th v nng thn. Khng c xy nh ti cc khu vc
nhim hay gn cc ngun nhim e da sc khe ca con ngi.
- Thch ng v phng din vn ha: Nh thch ng phi
ph hp vi bn sc vn ha ca ngi , xt v kin trc, vt liu s
dng v chnh sch h tr.
Th nm, khng c nhn nhn quyn c nh thch ng mt
cch tch bit vi cc quyn con ngi khc m c quy nh c trong
ICCPR v ICESCR. C th thy r s gn kt ca quyn ny vi cc
quyn khc thng qua cc nguyn tc v khng phn bit i x v
nhn phm. Khng th bo m s hng th y cc quyn khc, v
d nh: quyn t do biu t, t do hi hp, t do c tr, quyn c
tham gia cc hot ng ca x hi, quyn c bo v i t nu khng
bo m quyn c nh thch ng.
Th su, bt k trnh pht trin nh th no, cc quc gia thnh
vin cng phi thc hin ngay nhng bin php nht nh thc hin
quyn c nh thch ng. Nh c cp trong Chin lc ton cu
v nh v nhiu phn tch quc t khc, nhiu bin php thc y quyn
c nh thch ng ch c th thc hin c thng qua cam kt v s iu
hnh ca cc chnh ph vi vic tr gip cc nhm x hi gp kh khn.
Trong trng hp quc gia gp kh khn trong vic thc hin cc chnh
sch v quyn c nh thch ng th cn ngh c s h tr quc t cng
sm cng tt (on 10). Cc bin php hin thc ha quyn c nh thch
ng l khc nhau gia cc quc gia, tuy nhin, tt c cc quc gia cn
thng qua chin lc quc gia v nh v tham chiu vi quy nh on
32 ca Chin lc ton cu v nh , trong quy nh cn: xc nh mc
tiu v pht trin nh , cc ngun lc ph hp, cc cch thc hiu qu
203
nht v mt chi ph, quy nh cc bin php, trch nhim v khung thi
gian t c nhng mc tiu (on 12).
Bnh lun chung s 7 cng cp quyn c nh thch ng, tuy
nhin tp trung vo kha cnh cng ch di di ni . C th tm tt
nhng im quan trng nh sau:
Th nht, thut ng cng ch di di (forced eviction) s dng
trong Bnh lun chung ny c hiu l vic di di mt cch vnh vin
hoc tm thi mt c nhn, gia nh v/hoc cng ng ra khi ni
ca h tri vi nguyn vng ca h v khng h c cc hnh thc bo v
php l hay bo v thch hp no khc. Tuy nhin, thut ng ny khng
p dng vi nhng hnh ng cng ch di di theo php lut v ph
hp vi cc iu khon ca ICCPR v ICESCR (on 3).
Th hai, vic cng ch di di ni l tri vi quy nh ca
ICESCR, v bo v mi ngi khi tnh trng ny cng nh khi
nhng s quy ri v nguy c khc v ni , cc quc gia thnh vin cn
bo m mi ngi u c chng nhn v quyn s hu t hay nh
(on 1).
Th ba, nu xt thy vic di di ni l chnh ng, v d trong
trng hp ngi thng xuyn khng thanh ton tin thu nh hay
lm h hi ti sn trong nh thu m khng c l do xc ng th c quan
nh nc c thm quyn c th tin hnh vic ny, nhng phi tun th
cc quy nh php lut c lin quan v ph hp vi ICCPR v ICESCR
(on 11). Trc khi tin hnh bt k vic di di no, c bit l di di
mt nhm ng dn c, cc quc gia thnh vin phi bo m c
nhng phng n nh thay th v phi tip thu kin ca ngi b di
di nhm trnh hoc gim thiu ti a vic cng ch. Nhng ngi b di
di cn c n b thch ng theo ng thc t b nh hng (on
13). Vic di di cn theo cc trnh t v lu n nhng vn nh: (a)
to c hi cho nhng ngi b di di c by t kin; (b) thng bo
y , hp l cho nhng ngi b di di; (c) thng tin trong thi gian
hp l cho ngi b di di v k hoch di di, bao gm c mc ch s
dng t sau khi di di; (d) tuyn chn k lng nhng ngi thc hin
cng tc di di; (e) khng thc hin di di trong iu kin thi tit xu
hay vo ban m tr khi c s chp thun ca ngi b di di; (f) n b
204
cho ngi b di di; (g) h tr php l cho ngi b di di nu cn thit,

k c trong vic khiu ni (on 15).
Th t, vic di di khng c lm nh hng n nhng c nhn
ang ri vo tnh trng v gia c hoc b tn thng do nhng vi phm
quyn con ngi. Khi nhng ngi b di di khng th t gip c bn
thn mnh th cc quc gia thnh vin phi c cc bin php thch hp,
tn dng ti a cc ngun lc sn c, bo m nh, ni nh c hoc
t sn xut cho h (on 16).
Bnh lun chung s 12 cp quyn c lng thc, thc phm
thch ng, c th tm tt nhng im quan trng nh sau:
Th nht, quyn c c lng thc, thc phm thch ng c
ghi nhn trong mt vi vn kin ca lut quc t, tuy nhin, ICESCR
cp v quyn ny ton din hn c. Quyn ny c tm quan trng ct
yu cho vic hng th tt c cc quyn con ngi khc. N p dng
cho tt c mi ngi, mc d tng t nh quyn c ni thch ng,
ICESCR s dng cm t "bn thn v gia nh anh ta" nhng khng c
bt k mt ngha hn ch no trong vic hng quyn ny i vi
ngi ch gia nh l ph n (on 1). Quyn ny gn lin vi vic bo
m nhn phm vn c ca con ngi; vic thc hin quyn ny khng
tch ri khi vic thc hin cng bng x hi v i hi phi thng qua
cc chnh sch kinh t, mi trng v x hi ph hp c hai cp
quc gia v quc t nhm xo b i ngho v thc hin quyn con
ngi cho tt c mi ngi (on 4).
Th hai, quyn ny c bo m khi mi ngi, bt k nam hay
n, ngi ln hay tr em, mt mnh hay cng vi cng ng, trong
bt k lc no cng c tip cn vi lng thc, thc phm hoc vi
cc ngun lc mua c lng thc, thc phm mt cch thch ng.
Nh vy, quyn ny khng ch c din gii theo mt cch hiu hn
hp l quyn c mt lng ti thiu v nng lng, cht m v cc cht
dinh dng c th khc. Vic bo m quyn ny cn c tin trnh, tuy
nhin, cc quc gia thnh vin c ngha v thc hin nhng hnh ng
cn thit gim bt v hn ch nn i k c khi xy ra thm ho t
nhin hoc do nhng nguyn nhn khc (on 6).
205
Th ba, ni dung c bn ca quyn c lng thc, thc phm

thch ng hm : (i) S sn c ca lng thc, thc phm (xt c v s
lng v cht lng) khng c cht c c hi v ph hp v phng
din vn ho, tho mn nhu cu n ca cc c nhn; (ii) Vic tip
cn lng thc bng cc bin php bn vng v khng nh hng n
vic th hng cc quyn con ngi khc (on 8). y, khi nim
nhu cu n hm mt ch dinh dng gip con ngi duy tr,
pht trin v c th cht, tinh thn v bo m cc hot ng th cht
ph hp vi nhu cu sinh l, gii tnh v ngh nghip ca con ngi
trong mi giai on ca cuc i (on 9).
Th t, vn phng trnh lng thc, thc phm c hi t
ra yu cu v an ton thc phm v hng lot bin php phng nga t
c pha Nh nc v t nhn nhm ngn chn kh nng gy bnh t
lng thc, thc phm do nn lm gi, v sinh mi trng km, thc
hin khng ng quy trnh sn xut...Ngoi ra, vic ny cn bao gm
cc bin php pht hin, phng nga hoc loi b cc c t pht sinh
mt cch t nhin trong lng thc, thc phm (on 10). Khi nim
chp nhn c v vn ho hoc ca ngi tiu dng cp n cc
gi tr phi dinh dng ca lng thc, thc phm v vic tiu dng
lng thc, thc phm, trong yu cu cung cp thng tin lin quan
n tnh cht ca cc loi lng thc, thc phm c phn phi cho
ngi tiu dng(on 11). Khi nim sn c cp kh nng sn xut,
phn phi v tip th m c th chuyn lng thc, thc phm t ni
sn xut n ni tiu dng theo yu cu (on 12). Khi nim tip cn
cp n kh nng c c lng thc, thc phm c trn phng
din lng v cht. C th, phng din v lng hm n mc ti
chnh ca mt c nhn hay gia nh c c lng lng thc, thc
phm ng vi mt ch n ung thch ng m khng lm nh hng
n vic tho mn cc nhu cu c bn khc. Phng din v cht hm
mi ngi phi c n, k c nhng ngi d b tn thng v th
cht nh tr s sinh, tr nh, ngi gi, ngi tn tt, ngi m nng,
ngi mc cc chng bnh kinh nin, ngi mc cc bnh thn kinh.
Vn ny cng hm nn nhn ca cc thm ho t nhin, nhng
ngi sng trong cc vng c nguy c b thin tai, nhng ngi khuyt
tt, nhng nhm dn tc bn a cn nhn c s quan tm c bit
v c u tin cung cp lng thc, thc phm (on 13).
206
Th nm, cc quc gia thnh vin c ngha v thc hin cc bin

php nhm tng bc thc hin y quyn c c lng thc, thc
phm thch ng, nhng phi t c mc ch ny mt cch nhanh
nht c th. Mi quc gia thnh vin c ngha v bo m cho mi
ngi nm trong quyn ti phn ca nc mnh c c lng lng
thc, thc phm c bn ti thiu v s lng, thch ng v an ton
v dinh dng bo m h khng b i (on 16). S l vi phm
Cng c nu quc gia thnh vin khng bo m cho ngi dn c
c lng thc, thc phm mt mc c bn ti thiu khin h b
i (on 17). Ngoi ra, bt k mt s phn bit i x no trong vic
hng th lng thc, thc phm, cng nh lin quan n cc cch
thc v iu kin c c lng thc, thc phm cng b coi l vi
phm Cng c (on 18).
Nhng vi phm v quyn c lng thc, thc phm thch ng c
th do hnh ng trc tip ca Nh nc hoc hnh ng ca cc ch
th khc m xut pht t s qun l km hiu qu ca Nh nc.
Nhng vi phm c th bao gm: chnh thc xo b hoc nh ch
thc hin nhng quy nh php lut cn thit bo m quyn c
lng thc, thc phm ca ngi dn; khng cho php mt c nhn
hoc nhm nht nh tip cn vi lng thc, thc phm; ngn cn
nhng c nhn hoc nhm nht nh tip cn vi lng thc vin tr
nhn o c cung cp trong bi cnh xung t v trang hoc trong
cc trng hp khn cp khc; ban hnh cc quy nh php lut hoc
chnh sch r rng tri vi nhng ngha v php l hin hnh lin quan
n quyn c lng thc, thc phm thch ng; khng chn chnh hot
ng ca cc c nhn hoc nhm vi phm quyn c lng thc, thc
phm thch ng ca ngi khc... (on 19).
Th su, mc d cc nh nc c trch nhim c bn trong vic
thc hin quyn c lng thc, thc phm thch ng, nhng tt c cc
ch th khc trong x hi nh c nhn, gia nh, cng ng a phng,
cc t chc phi chnh ph, cc t chc x hi, cng nh khu vc doanh
nghip t nhn cng c trch nhim bo m quyn ny (on 20).
Th by, mi quc gia c nhng cch thc ring ph hp bo
m quyn c lng thc, thc phm thch ng, tuy nhin Cng c yu
cu mi quc gia thnh vin phi thc hin tt c cc bin php cn thit
207
bo m rng mi ngi nm trong quyn ti phn ca mnh khng b

i v trong mi trng hp u c th hng lng thc, thc phm
thch ng. thc hin c iu ny, cn thit phi thng qua mt
chin lc quc gia nhm bo m an ninh lng thc v dinh dng cho
tt c mi ngi da trn cc nguyn tc v quyn con ngi, ngoi ra, cn
cn xc nh cc ngun lc sn c p ng cc mc tiu ra (on 21).
Chin lc quc gia v an ninh lng thc cn gii quyt cc vn v bin
php quan trng lin quan n tt c nhng kha cnh ca ch lng
thc, k c vic sn xut, ch bin, phn phi, tip th v tiu th lng
thc an ton, cng nh cc bin php song hnh trn cc lnh vc y t, gio
dc, vic lm v an sinh x hi (on 25). Chin lc ny cn c bit quan
tm ti vic ngn chn phn bit i x trong tip cn vi cc ngun lng
thc, thc phm cng nh cc ngun lc kinh t khc, c bit i vi ph
n... (on 26).
Bnh lun chung s 15 cp quyn v nc, c th tm tt nhng
Th nht, quyn v nc l mt quyn con ngi v n l iu
kin tin quyt t c quyn con ngi v sc khe, quyn c mc
sng thch ng, quyn c nh v lng thc thch ng (cc on 1
v 3). Quyn ny hm mi ngi c quyn tip cn vi ngun nc
mt cch thch ng, an ton, c th chp nhn c, c th tip cn v
chi tr c vi c nhn mnh v gia nh (on 2).
Th hai, ngha v quc gia trong vic bo m quyn v nc bao
gm vic bo m cho mi ngi kh nng tip cn cc ngun nc
thch ng cho nng nghip (on 7) v cc ngun nc sinh hot
khng b nhim c (on 8). Quyn v nc cn bao gm vic t do
tip cn vi cc ngun cung cp nc sn c, quyn c bo v khng
b ty tin ct hoc lm nhim ngun nc, quyn bnh ng trong
vic tip cn vi cc h thng cung cp nc (on 10). Quyn v nc
phi thch ng vi nhn phm, cuc sng v sc khe con ngi v
ph hp vi cc quyn nu cc iu 11, 12(1) ICESCR. S thch ng
cn c hiu theo ngha nc l mt loi vt phm x hi v vn ha
ch khng n thun l mt loi hng ha.Cch thc bo m quyn v
nc phi c tnh bn vng, khng ch cho th h hin ti m cn cho
cc th h tng lai (on 11).
208
Th ba, nhng yu t c bn ca quyn v nc c p dng

trong mi trng hp l:
Tnh sn c, th hin vic cung cp nc phi lin tc v
cho nhng nhu cu s dng ca cc c nhn v gia nh m trc ht l
nc ung, nc dng v sinh c nhn, git qun o, nu n v lau
dn nh ca. Lng nc cho mi ngi phi ph hp vi hng dn
ca T chc Y t th gii (WHO).
Cht lng, th hin vic nc phi an ton, khng cha cc vi
cht, hp cht ha hc nguy him cho sc kho con ngi, chp nhn
c v mt mu sc, mi, v.
C th tip cn, th hin vic tt c mi ngi, khng phn
bit v bt c yu t no u c quyn tip cn vi nc v vi cc tin
ch, dch v v nc.
Th t, ngha v c bn ca cc quc gia thnh vin trong vic bo
m quyn v nc bao gm: (i) bo m mi c nhn v gia nh c
tip cn vi lng nc ti thiu thit yu, v an ton cho mc ch s
dng v phng bnh; (ii) bo m quyn bnh ng ca mi ngi
trong vic tip cn vi nc, cc tin ch v dch v v nc, nht l vi
cc nhm x hi b thit thi; (iii) bo m mi ngi c th tip cn c
hc vi cc phng tin v dch v v nc, c cung cp nc y ,
an ton v u n, vi khong cch hp l; (iv) bo m an ninh c
nhn khng b e do khi phi tip cn trc tip vi nc; (v) bo m
phn phi bnh ng tt c cc phng tin v dch v hin c v nc;
(vi) p dng v b sung cc chin lc v k hoch hnh ng v nc
cho ton dn; (vii) iu chnh phm vi thc hin hay khng thc hin
quyn s dng nc; (viii) p dng cc chng trnh nc gi r tng
i bo v cc nhm d b tn thng; (ix) thc hin cc bin php
ngn chn, iu tr v khng ch cc bnh lin quan n nc, c th l
bo m tip cn vi h thng v sinh thch ng (on 22).
5.2.2. Quyn lm vic v hng th lao cng bng, hp
l (right to work, right to just and favourable
remuneration)
Trong lut nhn quyn quc t, quyn v lao ng bao gm nhiu
kha cnh khc nhau nh: quyn t do la chn ngh nghip, quyn
209
c bo m iu kin lao ng hp l, quyn c tr th lao hp

l, quyn c thnh lp cng on, c nh cng, quyn c ngh
ngi
Nhng quyn ny u tin c ghi nhn mt cch c th trong
iu 23 UDHR, theo : (1). Mi ngi u c quyn lm vic, quyn
t do la chn ngh nghip, c hng nhng iu kin lm vic
cng bng, thun li v c bo v chng li nn tht nghip; (2).
Mi ngi u c quyn c tr cng ngang nhau cho nhng cng
vic nh nhau m khng c bt k s phn bit i x no; (3). Mi
ngi lao ng u c quyn c hng ch th lao cng bng v
hp l nhm bo m s tn ti ca bn thn v gia nh xng ng
vi nhn phm, v c tr cp khi cn thit bng cc bin php bo
tr x hi; (4). Mi ngi u c quyn thnh lp hoc gia nhp cng
on bo v cc quyn li ca mnh.
B sung cho quy nh ti iu 23, iu 24 UDHR quy nh v
quyn ngh ngi v th gin, k c quyn c gii hn hp l s gi
lm vic v c hng nhng ngy ngh nh k c hng lng.
ICESCR c th ha cc quyn v lao ng nu UDHR ti cc iu
6, 7 v 8. Theo Khon 1 iu 6, cc quc gia thnh vin Cng c ny
tha nhn quyn lm vic, trong bao gm quyn ca tt c mi
ngi c c hi kim sng bng cng vic do h t do la chn hoc
chp nhn, v cc quc gia phi thi hnh cc bin php thch hp
bo m quyn ny. Khon 2 iu 6 quy nh, cc quc gia thnh vin
Cng c phi tin hnh cc bin php thc hin y quyn
ny, bao gm trin khai cc chng trnh o to k thut v hng
nghip, cc chnh sch v bin php k thut nhm t ti s pht
trin vng chc v kinh t, x hi v vn ho, to cng n vic lm
y v hu ch vi iu kin bo m cc quyn t do c bn v
chnh tr v kinh t ca tng c nhn.
iu 7 ICESCR khng nh quyn ca mi ngi c
hng nhng iu kin lm vic cng bng v thun li, c
bit l c bo m: a, Th lao tho ng v cng bng cho tt c
mi ngi lm cng ti thiu bo m cuc sng tng i y
cho h v gia nh h; b) Nhng iu kin lm vic an ton v lnh
mnh; c) C hi ngang nhau cho mi ngi trong vic c bt ln
210
chc v thch hp cao hn, ch cn xt ti thm nin v nng lc lm

vic; d) S ngh ngi, thi gian rnh ri, gii hn hp l s gi lm
vic, nhng ngy ngh thng k c hng lng cng nh th
lao cho nhng ngy ngh l.
sinh x hi c th cng nh vic dnh mt t l thch ng ngn sch

quc gia cho vic bo m quyn an sinh x hi.
iu 8 ICESCR khng nh quyn ca mi ngi c thnh lp

v gia nhp cng on do mnh la chn, theo quy ch ca t chc ,
thc y v bo v cc li ch kinh t v x hi ca mnh. Cng vi
quyn ny l quyn nh cng vi iu kin l phi c thc hin ph
hp vi php lut ca mi nc.
Quyn ny c mi lin h cht ch vi quyn c kt hn, lp gia

nh v bnh ng trong hn nhn (ghi nhn iu 23 ICCPR), cng
nh cc quyn khc trong ICCPR v ph n v tr em.
Cc quyn trong lnh vc lao ng cn c ghi nhn v bo v bi

nhiu vn kin php lut do T chc Lao ng quc t (ILO) thng qua.
ILO thng qua nhiu cng c v khuyn ngh nhm thit lp cc
tiu chun bao trm cc lnh vc lin quan n lao ng (cn c gi
l B lut lao ng quc t - international labour code). Cc ch
c cp trong cc cng c c lin quan ca ILO c phm vi rt
rng, bao gm t do lp hi, sc khe ngi lao ng, cc iu kin lao
ng trong lnh vc hng hi, lao ng ban m, phn bit i x, lao
ng cng bc, lao ng tr em
5.2.3. Quyn c hng an sinh x hi (the right to social
security)
Quyn ny u tin c cp trong iu 22 UDHR, trong
nu rng: ...mi ngi u c quyn c hng an sinh x hi...
Quy nh trong iu 22 UDHR sau c ti khng nh trong
iu 9 ICESCR, trong nu mt cch ngn gn rng, cc quc gia
thnh vin Cng c ny tha nhn quyn ca mi ngi c
hng an sinh x hi, k c bo him x hi.
Lin quan n iu 9 ICESCR, y ban v cc quyn kinh t, x hi,
vn ha cha c bnh lun chung no c th v iu ny, tuy nhin,
trong hng dn thit lp bo co quc gia v vic thc hin Cng c,
y ban xc nh khi nim an sinh x hi bao gm cc chng trnh c
th v: (i) chm sc y t; (ii) tr cp tn tt; (iii) tr cp tui gi; (iv) tr
cp tai nn lao ng; (v) tr cp au m bng tin; (vi) tr cp tht
nghip; (vii) tr cp gia nh; (viii) tr cp lm m; (ix) tr cp cho
ngi cn sng (survivors benefits). Cng trong hng dn ny, y
ban nhn mnh tm quan trng ca vic thit lp cc chng trnh an
211
5.2.4. Quyn c h tr v gia nh
Quyn c h tr v gia nh u tin c cp trong Khon 3

iu 16 v Khon 2 iu 25 UDHR. Theo Khon 3 iu 16, gia nh l
t bo t nhin v c bn ca x hi, c Nh nc v x hi bo v.
Khon 2 iu 25 quy nh: cc b m v tr em c quyn c hng
s chm sc v gip c bit. Mi tr em, d sinh ra trong hay
ngoi gi th, u phi c hng s bo tr x hi nh nhau.
Cc quy nh k trn ca UDHR sau c c th ha c trong
ICCPR (iu 23, phn tch trn) v iu 10 ICESCR, mc d quy
nh ca hai cng c t nhiu khc nhau.
iu 10 ICESCR yu cu cc quc gia thnh vin: (1) Dnh s
gip v bo h ti mc ti a c th c cho gia nh - t bo c
bn v t nhin ca x hi - nht l i vi vic to lp gia nh v
trong khi gia nh chu trch nhim chm sc v gio dc tr em ang
sng l thuc; (2) Dnh s bo h c bit cho cc b m trong mt
khong thi gian thch ng trc v sau khi sinh con..;(3) p dng
nhng bin php bo v v tr gip c bit i vi mi tr em v
thanh thiu nin m khng c bt k s phn bit i x no v cc l
do xut thn hoc cc iu kin khc...
Lin quan n iu 10 ICESCR, y ban v quyn kinh t, x hi, vn
ha cha c Bnh lun chung no v iu ny, tuy nhin, mt s on
trong Bnh lun chung s 19 ca y ban quyn con ngi c th coi l
nhng gii thch b sung cho quyn c h tr v gia nh, c th l:
Th nht, iu 23 ICCPR ghi nhn gia nh l t bo c bn v
t nhin ca x hi, c x hi v Nh nc bo v. Nghim cm s
can thip tu tin v bt hp php vo gia nh (on 1).
Th hai, khi nim gia nh c th khc nhau gia cc quc gia,
thm ch gia cc tn gio trong mt quc gia, do ICCPR khng a
ra mt nh ngha chung v gia nh. Tuy nhin, khi mt n v ngi
212
c coi l gia nh cn c theo phong tc hay php lut ca mt nc,

th n v ngi s c bo v bi iu 23 ICCPR.
5.2.5. Quyn v sc khe
Quyn ny nm trong ni hm ca quyn c c mc sng thch
ng nu iu 25 UDHR, theo , mi ngi c quyn c hng
mt mc sng thch ng, bo m sc khe v phc li ca bn
thn v gia nh, v cc kha cnh n, mc, , chm sc y t v cc dch
v x hi cn thit... Cc b m v tr em c quyn c hng s
chm sc v gip c bit.
Quy nh ca iu 25 UDHR sau c c th ha trong cc iu
7, 11, 12 ICESCR; iu 10, 12, 14 CEDAW, iu 24 CRC, iu 5 Cng c
quc t v xo b mi hnh thc phn bit chng tc nm 1965, Tuyn b
Vin v Chng trnh Hnh ng thng qua ti Hi ngh th gii v
quyn con ngi ln th hai nm 1993. Ngoi ra, quyn v sc khe cn
c ghi nhn trong mt s vn kin khu vc v quyn con ngi, chng
hn nh Hin chng x hi chu u nm 1961 sa i (iu 11), Hin
chng chu Phi v quyn con ngi v quyn ca cc dn tc nm 1981
(iu 16), Ngh nh th b sung Cng c chu M v cc quyn kinh
t, x hi v vn ho nm 1988 (iu 10)
Tuy nhin, iu 12 ICESCR c coi l quy nh php lut quc t
ton din nht v quyn v sc khe. Theo iu ny, mi ngi u c
quyn c hng mt tiu chun sc kho v th cht v tinh thn
mc cao nht c th c. Cc quc gia thnh vin Cng c cn thi
hnh cc bin php thc hin y quyn ny, trong bao gm
nhng bin php cn thit nhm gim bt t l t vong ca tr s sinh
v tr em; ci thin mi mt v v sinh mi trng v v sinh cng
nghip; ngn nga, x l v hn ch cc dch bnh, bnh ngoi da, bnh
ngh nghip v cc loi bnh khc; v to cc iu kin bo m mi
dch v v s chm sc y t khi au yu.
vn ha gii thch mt cch kh ton din v chi tit v quyn ny
trong Bnh lun chung s 14 thng qua ti phin hp ln th 22 nm
2002 ca y ban, c th tm tt nhng im quan trng nh sau:
213
Th nht, quyn v sc kho l mt quyn con ngi c bn,

khng th thiu thc hin cc quyn khc. Mi ngi c quyn c
hng tiu chun sc kho cao nht c th t c sng mt cuc
sng c nhn phm. Hin thc ho quyn v sc kho c th c thc
hin thng qua nhiu cch tip cn b tr nhau, chng hn xy dng
chnh sch y t, hoc thc hin cc chng trnh y t do T chc Y t Th
gii (WHO) trin khai, hoc ban hnh nhng vn bn php lut c th.
Th hai, quyn v sc kho lin quan mt thit vi v ph thuc
vo vic hin thc ho cc quyn con ngi khc, bao gm cc quyn
sng, quyn v lng thc, nh , vic lm, gio dc, nhn phm, bnh
ng, khng phn bit i x, cm tra tn, bo v i t, tip cn thng
tin, v cc quyn t do lp hi, hi hp, i li. Nhng quyn v t do
ny l nhng yu t hp thnh ca quyn c chm sc sc kho.
Th ba, iu 12 ICESCR khng bao gm nh ngha v sc kho,
tuy nhin c th lin h n nh ngha c nu trong li ni u ca
iu l WHO, theo sc kho c xc nh l trng thi tha mi
v iu kin th cht, tinh thn v x hi, khng ch thun tu l khng
c bnh tt hay khng n nh.
Th t, quyn v sc kho khng ch c hiu nh l mt quyn
c kho mnh m bao gm cc t do v quyn khc, v d nh: t do
trong vic lm ch v sc kho v thn th, k c v tnh dc v sinh
sn, t do khng b can thip, chng hn, khng b tra tn, iu tr v
th nghim y t m khng c s ng ; quyn bnh ng v c hi
trong vic chm sc sc khe...
Th nm, thut ng tiu chun sc kho cao nht c th t
c trong iu 12 (1) cp n nhng tin sinh hc v kinh t-x
hi ca tng c nhn v ngun lc sn c ca mt quc gia thnh vin.
C rt nhiu kha cnh khng th c gii quyt ch trong phm vi mi
quan h gia Nh nc vi c nhn. Ch ring cc nh nc khng th
bo m sc kho tt cho mi cng dn, cng nh khng th loi tr
mi nguy c vi sc kho ca mi cng dn. Nhng yu t nh gien di
truyn, tnh nhy cm ca c nhn vi tnh hnh sc kho ca bn thn,
li sng v iu kin sng ng vai tr quan trng i vi sc kho ca
mi c nhn. V vy, quyn v sc kho c hiu l quyn c th
214
hng nhng c s vt cht, hng ho, dch v v iu kin cn thit

t c tiu chun sc kho cao nht c th.
Th su, quyn v sc kho ph thuc vo nhng yu t c bn
l: (a) Kh nng sn c v c s chm sc sc kho v y t cng, cc loi
hng ho v dch v, cng nh cc chng trnh chm sc sc khe ca
quc gia thnh vin, (b) Kh nng c th tip cn ca mi ngi vi cc
c s chm sc sc khe, hng ho v dch v y t .
Th by, quyn v sc kho, ging nh tt c cc quyn con
ngi khc, t ra ba cp ngha v i vi cc quc gia thnh vin:
cc ngha v tn trng, bo v v thc hin.
Ngha v tn trng i hi cc quc gia khng c t chi hay hn
ch tt c mi ngi, k c cc t nhn hoc ngi b giam gi, ngi
thiu s, ngi xin t nn v ngi nhp c bt hp php, vic tip cn
bnh ng cc dch v y t d phng, cha tr v gim au; khng thc
hin nhng quy nh mang tnh phn bit i x trong chnh sch ca
quc gia v khng p t nhng quy nh mang tnh phn bit i x lin
quan n chm sc sc kho ca ph n. Hn na, cc ngha v tn
trng bao gm c ngha v ca quc gia khng c cm hoc ngn chn
vic s dng nhng phng php chm sc d phng, p dng cc tp
qun v s dng cc dc liu truyn thng, ng thi phi cm bn ra
th trng nhng loi thuc khng an ton v p dng nhng bin php
iu tr y t cng bc, tr khi nhng bin php l cn thit iu tr
bnh tm thn hoc phng chng v kim sot cc loi bnh c th
truyn nhim Ngoi ra, cc quc gia khng c hn ch vic tip cn
cc bin php trnh thai v cc bin php khc gi sc kho tnh dc
v sc kho sinh sn; khng c kim duyt, km gi hoc c tnh gii
thch sai thng tin lin quan n sc kho, k c thng tin v gio dc
tnh dc, cng nh ngn cn ngi dn tham gia vo nhng hot ng
tng cng sc kho. Cc quc gia cng khng c lm nhim khng
kh, nc v t,v.v., mt cch khng hp php, v d, qua cht thi cng
nghip t cc c s quc doanh, s dng hoc th nghim cc loi v kh
ht nhn, sinh hc hoc ho hc nu vic th nghim thi ra cc cht
c hi cho sc kho con ngi, v khng c hn ch tip cn cc dch
v y t nh mt bin php trng pht trong cc cuc xung t v trang.
215
Ngha v bo v yu cu cc quc gia phi ban hnh lut hoc thc

hin cc bin php khc bo m s tip cn bnh ng cc dch v
chm sc sc kho v lin quan n sc kho do bn th ba cung cp; bo
m rng vic t nhn ho ngnh y t khng to ra mi e do n kh
nng sn c, c th tip cn, c th chp nhn v cht lng ca cc c
s, hng ho v dch v y t; bo m s kim sot hot ng tip th
thit b y t v thuc ca bn th ba; v m bo rng nhng ngi hnh
ngh y cng nh cc nh chuyn mn y t khc phi p ng nhng tiu
chun ph hp v gio dc, k nng hnh ngh v o c ngh nghip.
Cc quc gia cng c ngha v bo m rng cc tp tc truyn thng
khng tc ng tiu cc n vic tip cn dch v chm sc tin v hu
sn cng nh vic k hoch ho gia nh; ngn chn bn th ba p buc
ph n phi tun theo nhng tp tc truyn thng lc hu c hi cho sc
kho, v d nh tc ct b phn sinh dc n; thc hin cc bin php
bo v cc nhm c nguy c gp ri ro hoc b gt ra ngoi l x hi, c
bit l ph n, tr em, ngi cha thnh nin v ngi cao tui, trc
nhng biu hin ca bo lc da trn c s gii. Cc quc gia cng cn
bo m rng bn th ba khng c hn ch ngi dn tip cn vi
nhng thng tin v dch v lin quan n sc kho.
Ngha v thc hin yu cu cc quc gia cng nhn y quyn
c chm sc sc kho trong h thng php lut quc gia, thch hp
nht l thng qua hnh thc lp php, c th l ban hnh mt chnh
sch y t quc gia vi k hoch chi tit thc hin quyn c chm
sc sc kho ca ngi dn. Cc quc gia phi bo m vic cung cp
dch v chm sc y t, bao gm c cc chng trnh tim chng chng
cc bnh truyn nhim c bn, v bo m s tip cn bnh ng nhng
yu t quyt nh c bn n sc kho cho tt c mi ngi chng hn
nh lng thc an ton dinh dng v nc ung sch, iu kin v
sinh c bn, iu kin sng v nh y . C s h tng y t cng cn
bo m cung cp cc dch v chm sc sc kho tnh dc v sc kho
sinh sn cho ngi dn, bao gm c k nng lm m an ton, c bit l
cc vng nng thn. Cc quc gia cng phi bo m rng i ng bc
s v cn b y t khc c o to thch hp, phi cung cp s bnh
vin, trm y t v cc c s khc lin quan n chm sc sc kho,v.v..
thc y v h tr thit lp cc vin nghin cu v dch v y t phn b
u trn ton quc. Ngoi ra, trch nhim cn bao gm vic xy dng
216
h thng bo him y t t nhn v nh nc c th p ng nhu cu

chm sc sc kho ca mi i tng, thc y hot ng nghin cu
v gio dc, tuyn truyn v sc kho, c bit l v phng chng
HIV/AIDS, bo v sc kho sinh sn, xo b nhng tp tc truyn
thng c hi, bo lc gia nh, lm dng ru v thuc l, thuc gy
nghin v cc cht c hi khc
5.2.6. Quyn c gio dc (the right to education)
r: Mi ngi u c quyn c hc tp. Gio dc phi min ph, t nht
l cc bc tiu hc v trung hc c s. Gio dc tiu hc phi l bt
buc. Gio dc k thut v dy ngh phi mang tnh ph thng v gio
dc i hc hay cao hn phi theo nguyn tc cng bng cho bt c ai c
kh nng (Khon 1). Khon 2 iu ny cp mc tiu ca gio dc,
trong nu r: Gio dc phi nhm gip con ngi pht trin y v
nhn cch v thc y s tn trng vi cc quyn v t do c bn ca
con ngi. Gio dc cng phi nhm tng cng s hiu bit, lng
khoan dung v tnh hu ngh gia tt c cc dn tc, cc nhm chng tc
hoc tn gio, cng nh phi nhm y mnh cc hot ng ca Lin
hp quc v duy tr ho bnh. Theo Khon 3 iu ny, cha m c quyn u
tin la chn cc hnh thc gio dc cho con ci h.
iu 26 UDHR c c th ha trong cc iu 13 v 14 ICESCR.
iu 13 ICESCR cp quyn c gio dc ni chung, trong nu
rng: Cc quc gia thnh vin Cng c tha nhn quyn ca mi
ngi c hc tp. Cc quc gia nht tr rng gio dc phi hng
vo vic pht trin y nhn cch v thc v nhn phm, v
phi nhm tng cng s tn trng cc quyn v t do c bn ca
con ngi. Cc quc gia cng nht tr rng gio dc cn phi gip
mi ngi tham gia hiu qu vo x hi t do, thc y s hiu bit,
khoan dung v tnh hu ngh gia cc dn tc v cc nhm v chng
tc, sc tc hoc tn gio, cng nh nhm y mnh hn na cc
hot ng duy tr ho bnh ca Lin hp quc (Khon 1). Khon 2
iu ny cp n ngha v ca cc quc gia thnh vin, trong
nu r: Nhm thc hin y quyn ny, cc quc gia thnh vin
Cng c tha nhn rng: a) Gio dc tiu hc l ph cp v min
ph vi mi ngi; b) Bng mi bin php thch hp, c th l tng
217
bc p dng gio dc min ph, phi lm cho gio dc trung hc

di nhiu hnh thc khc nhau, k c gio dc trung hc k thut
v dy ngh, tr nn sn c v n c vi mi ngi; c) Bng mi
bin php thch hp, c th l tng bc p dng gio dc min ph,
phi lm cho o to i hc tr thnh ni mi ngi c th tip cn
mt cch bnh ng trn c s nng lc ca mi ngi; d) Gio dc
c bn phi c khuyn khch hoc tng cng ti mc cao nht c
th c cho nhng ngi cha tip cn hoc cha hon thnh ton
b chng trnh gio dc tiu hc; e) Vic pht trin mt h thng
trng hc tt c cc cp phi c thc hin tch cc, mt ch
hc bng thch ng phi c thit lp v nhng iu kin vt cht
cho i ng gio vin phi c ci thin khng ngng. Khon 3
iu ny tha nhn quyn t do ca cc bc cha m v ca nhng
ngi gim h hp php trong vic la chn trng cho con ci h
cng nh trong vic bo m gio dc v tn gio v o c cho con
ci theo nguyn ring ca h. Theo Khon 4 iu ny, cc c nhn
v t chc c quyn thnh lp v iu hnh cc c s gio dc, vi
iu kin cc c s gio dc lun tun th cc nguyn tc c nu
trong khon 1 ca iu ny v p ng yu cu v tiu chun ti thiu
m Nh nc quy nh.
iu 14 c th ha vn quyn ph cp gio dc tiu hc, theo
, mi quc gia thnh vin Cng c m vo lc tr thnh thnh
vin cha th bo m thc hin c vic gio dc tiu hc ph cp
v min ph trong phm vi lnh th nc mnh hoc cc vng lnh th
khc thuc quyn ti phn ca nc mnh, cam kt, trong vng hai
nm s lp ra v thng qua mt k hoch hnh ng chi tit, nhm
thc hin tng bc nguyn tc gio dc tiu hc ph cp v min ph
cho mi ngi trong mt khong thi gian hp l c n nh
trong k hoch .
vn ha gii thch mt cch kh ton din v chi tit v quyn ny
trong Bnh lun chung s 13, c thng qua ti phin hp ln th 21
nm 1999, c th tm tt nhng im quan trng nh sau:
Th nht, v ngha ca gio dc. Gio dc va l mt quyn con
ngi va l mt phng tin khng th thiu thc hin cc quyn
218
con ngi khc. Gio dc l mt quyn nhm tng cng quyn nng
cho mi c nhn, nh , ngi ln v tr em, nhng ngi b gt ra
ngoi l x hi c th t mnh thot khi i ngho v nm bt c
nhng phng tin tham gia y vo i sng ca cng ng
mnh. Gio dc ng vai tr quan trng trong vic nng cao quyn nng
cho ph n, bo v tr em khng b bc lt lao ng, khng phi lm
vic trong mi trng c hi v khng b bc lt tnh dc, thc y
quyn con ngi v dn ch, bo v mi trng v kim sot tng
trng dn s. Gio dc l mt trong nhng khon u t ti chnh c
li nht m cc quc gia c th thc hin (on 1).
tip cn vi gio dc c trn phng din php l v thc tin m khng

c bt k s phn bit i x da trn bt k yu t no; (ii) Cc c s
gio dc o to phi t nhng a im thun li v hp l mi
ngi c th tip cn, hoc phi c t chc thng qua cng ngh hin
i (v d nh cc chng trnh o to t xa); (iii) Chi ph gio dc o
to phi chp nhn c vi tt c mi ngi. Kha cnh ny ph thuc
vo cc cp gio dc o to. C th, trong khi gio dc tiu hc l min
ph cho tt c mi ngi, cc quc gia thnh vin c ngha v phi dn
dn p dng gio dc min ph cp trung hc v bc cao;
(c) C th chp nhn c: Th hin hnh thc v ni dung gio
dc o to, bao gm gio trnh v phng php ging dy, phi c th
chp nhn c (v d, phi c tnh lin quan, ph hp v vn ho v c
cht lng tt) i vi hc sinh, sinh vin v c vi cc bc cha m
trong nhng trng hp cn thit;
Th hai, v mc tiu ca gio dc. Mi hnh thc gio dc, cho d

l cng lp hay t thc, chnh quy hay phi chnh quy, u phi hng
ti nhng mc tiu c xc nh trong iu 13(1) ICESCR. Nhng
mc tiu ny phn nh nhng mc ch v nguyn tc cn bn nu
trong cc iu 1 v 2 ca Hin chng Lin hp quc, iu 26(2)
UDHR, Tuyn b th gii v gio dc cho tt c mi ngi (1990), Cng
c v quyn tr em, Tuyn b Vin v Chng trnh hnh ng v K
hoch hnh ng trong Thp k ca Lin hp quc v gio dc quyn
con ngi.
(d) C th thch ng: Th hin vic gio dc phi linh hot c

th thch ng vi nhu cu lin tc thay i ca x hi v cng ng cng
nh p ng nhu cu ca ngi hc trong mi trng x hi v vn
ho a dng.
Th ba, v nhng yu cu ca quyn gio dc. Mc d mc v

cch thc thc hin quyn ny ph thuc vo iu kin hin ti ca mi
quc gia thnh vin song mi quc gia cn bo m gio dc di mi
hnh thc v tt c cc cp phi th hin nhng nt c trng, gn kt
di y (on 7):
Th t, thut ng gio dc tiu hc c hiu theo nh ngha nu

trong Tuyn b th gii v gio dc cho mi ngi, trong nu r: Gio
dc tiu hc l h thng chnh cung cp gio dc c bn cho tr em ngoi
gia nh. Gio dc tiu hc khng ng ngha vi gio dc c bn1 tuy n
l hp phn quan trng nht ca gio dc c bn2 (on 9).
(a) Tnh sn c: Th hin vic c v s lng cc chng trnh

v c s gio dc trong phm vi lnh th ca quc gia thnh vin.
Nhng iu kin vn hnh cc chng trnh v c s gio dc bao
gm c s vt cht, c s v sinh ring cho hc sinh nam v n, nc
sch, gio vin qua o to c nhn mc lng thch ng, ti liu
ging dy...
Th nm, mc d ni dung gio dc trung hc cc quc gia

thnh vin l khc nhau v c tnh thay i theo thi gian, nhng n
cn bao gm vic hon thnh gio dc c bn, cng c nn tng cho
vic hc tp sut i cng nh chun b cho sinh vin cc c hi gio
dc dy ngh v cc bc gio dc cao hn. iu 13(2)(b) quy nh gio
dc trung hc di nhiu hnh thc khc nhau, do , gio dc trung
(b) C th tip cn: Th hin vic cc c s v chng trnh gio

dc phi m cho s tip cn bnh ng ca tt c mi ngi, khng c
bt k s phn bit i x no. Tnh c th tip cn th hin ba cp
: (i) Tt c mi ngi, k c nhng nhm thit thi nht u c th
219
50
51
1.
Tuyn b th gii v gio dc cho mi ngi nh ngha nhu cu hc tp c bn l:

nhng cng c hc tp cn thit (nh bit ch, biu t bng li ni, bit m s, v gii
quyt vn ) v ni dung hc tp c bn (kin thc, k nng, gi tr, v thi ) cn thit ca
con ngi c th tip tc sng, pht trin y nng lc ca mnh, sng v lm vic c
nhn phm, tham gia y vo pht trin, nng cao cht lng cuc sng, a ra quyt
nh c thng tin, v tip tc hc tp (iu 1).
2. B ti liu tuyn truyn, gio dc c bn, 1999 (UNICEF), phn 1, trang 1.
220
hc i hi gio trnh ging dy linh hot v cc c ch gio dc khc

nhau p ng nhu cu ca hc sinh trong cc mi trng x hi v
vn ho khc nhau (on 10). Theo iu 13(2)(b), gio dc trung hc
phi c ph cp v to iu kin mi ngi c th tip cn bng
mi phng thc thch hp, v c bit tng bc p dng gio dc
min ph. Cm t ph cp c ngha th nht l gio dc trung hc
khng ph thuc vo nng lc hay kh nng hin ti ca sinh vin, v
th hai l gio dc trung hc i vi mi quc gia cn trin khai trn
phm vi ton quc nhm mi ngi u c th tip cn c. Cm
t mi phng thc thch hp yu cu cc quc gia thnh vin phi p
dng cc bin php khc nhau cung cp gio dc trung hc trong
mi trng x hi v vn ho khc nhau (on 13). Cm t tng bc
p dng gio dc min ph c ngha l ngoi vic u tin cung cp gio
dc tiu hc min ph, cc quc gia thnh vin cn c ngha v thc
hin nhng bin php c th hng ti vic cung cp gio dc min
ph cp hc cao hn (on 14).
Th su, gio dc k thut v hng nghip l mt phn ca quyn
c gio dc v quyn c vic lm, c vai tr gip nh nc t c s
pht trin n nh v kinh t, x hi v vn ho, v s dng trit v hiu
qu ngun lao ng ca quc gia. Tuyn ngn ton th gii v quyn con
ngi quy nh rng, gio dc k thut v dy ngh cn phi c ph
cp (iu 26(1)), do vy, cn coi hnh thc gio dc ny l mt yu t cu
thnh trong chng trnh mi cp gio dc (on 15).
Th by, mc ch ca gio dc bc cao cng nhm p ng nhu
cu ca sinh vin nhng mi trng vn ho v x hi khc nhau nn
n phi c chng trnh ging dy linh hot v nhiu h thng cung cp
khc nhau, chng hn nh hc t xa. im khc bit c ngha nht gia
gio dc trung hc v gio dc o to bc cao l trong khi gio dc trung
hc phi c ph cp v to iu kin tt c mi ngi c th tip
cn, th gio dc o to bc cao phi c to iu kin tip cn ng
u cho tt c mi ngi, trn c s nng lc (on 19).
Th tm, theo cch ni chung, gio dc cn bn (fundamental
education) tng ng vi gio dc c bn (basic education) nh
c nu trong Tuyn b th gii v gio dc cho tt c mi ngi.
221
Theo ni dung iu 13(2)(d), nhng c nhn m cha nhn hoc hon

thnh ton b thi gian gio dc tiu hc c quyn c gio dc cn
bn, hay gio dc c bn nh c nh ngha trong Tuyn b ny
(on 22). V mi ngi c quyn tho mn nhu cu hc tp c bn
ca mnh nh c hiu trong Tuyn b, quyn gio dc cn bn khng
ch gii hn vi nhng ai cha tham gia hoc hon thnh ton b
chng trnh gio dc tiu hc m c m rng sang c nhng i
tng cha tho mn nhu cu hc tp c bn ca h (on 23).
Quyn c gio dc cn bn khng b gii hn bi tui hay gii
tnh; n m rng sang c tr em, thanh thiu nin v ngi ln, k c
ngi cao tui. Chnh v vy, gio dc cn bn l mt hp phn thng
nht trong gio dc dnh cho ngi ln v hc tp sut i. V gio dc
cn bn l mt quyn ca mi nhm tui, nn gio trnh v h thng
cung cp gio dc phi c xy dng sao cho ph hp vi ngi hc
mi tui (on 25).
Th chn, ngha v tch cc xy dng mt h thng cc trng
hc tt c cc cp c ngha l cc quc gia thnh vin phi u tin v
quyt tm xy dng mt chin lc pht trin tng th h thng trng
hc nc mnh. Chin lc phi bao gm h thng trng hc
tt c cc cp, nhng ICESCR yu cu cc quc gia thnh vin phi u
tin cho gio dc tiu hc (on 26).
Th mi, yu cu xy dng mt ch hc bng thch ng
cn c hiu ph hp vi nhng quy nh v khng phn bit i x
v bnh ng trong ICESCR, nhm bo m ch hc bng s tng
cng s bnh ng v tip cn gio dc cho nhng c nhn thuc cc
nhm b thit thi (on 26).
Th mi mt, ICESCR yu cu cc quc gia thnh vin lin tc
ci thin iu kin vt cht ca i ng cn b ging dy. Vic khng
p ng yu cu ny l tri vi quy nh trong iu 13(2)(e) ca Cng
c v l mt tr ngi ln cho vic hin thc ho trit quyn c
gio dc (on 27).
Th mi hai, v quyn t do trong gio dc. Cho php ging
dy trong trng hc cng nhng ch nh lch s i cng v tn
gio v o c nu n c thc hin theo mt cch thc khng thin
222
lch v khch quan, tn trng t do chnh kin, lng tm v ngn lun.

Tuy nhin, nu gio dc cng bao gm vic ging dy mt tn gio hay
tn ngng c th l khng ph hp vi quy nh iu 13(3), tr khi
vic c thc hin da trn mong mun v nguyn vng ca cc
bc cha m v ngi gim h (on 28). Cha m v ngi gim h c
la chn cc trng hc cho con em h, bt k trng cng hay t, min
l cc trng hc ph hp vi nhng chun mc gio dc ti thiu
nh c quy nh hoc c quc gia thnh vin ph chun. Quy
nh ny phi c hiu nh l quy nh b tr cho ni dung iu
13(4), trong khng nh quyn t do ca cc c nhn v c quan
c thnh lp v iu hnh cc c s gio dc, min l cc c s ny
hot ng ph hp vi cc mc tiu gio dc nu iu 13(1). Theo
iu 13(4), mi ngi, k c ngi nc ngoi, c quyn t do thnh
lp v iu hnh cc c s gio dc. Quyn t do ny cng m rng
sang cc c quan, ngha l nhng php nhn. N bao gm quyn c
thnh lp v iu hnh tt c cc loi hnh c s gio dc o to, k c
nh tr, trng i hc v cc c s gio dc o to ngi ln. Chiu
theo cc nguyn tc khng phn bit i x, c hi bnh ng v tham
gia c hiu qu vo x hi cho tt c mi ngi, cc quc thnh vin c
ngha v bo m rng quyn t do c quy nh trong iu 13(4)
khng dn n nhng cch bit ln v c hi gio dc i vi mt vi
nhm trong x hi (on 30).
Th mi ba, v vn khng phn bit i x v i x bnh
ng trong gio dc. Quy nh cm phn bit i x ti iu 2(2) ca
ICESCR khng ph thuc vo vic tng bc hin thc ho hay bo
m tnh sn c ca cc ngun lc. N phi c p dng ton din v
ngay lp tc vi tt c cc kha cnh ca gio dc v bao hm tt c
nhng yu t phn bit i x b cm trong lut quc t (on 31).
Vic p dng nhng bin php c bit tm thi nhm em li s bnh
ng v gio dc o to trn thc t cho nam v n v nhng nhm
thit thi khng phi l mt s vi phm quyn khng b phn bit i
x trong gio dc o to, min l nhng bin php khng dn n
vic duy tr nhng chun mc khng bnh ng hoc ring bit cho cc
nhm khc nhau, v min l nhng bin php c xa b sau khi
t c cc mc tiu ra (on 32). Nguyn tc khng phn bit
223
i x trong gio dc o to m rng sang tt c cc i tng

tui i hc ang sng trong lnh th ca mt quc gia thnh vin, k c
ngi nc ngoi, v khng phn bit a v php l ca h (on 34).
Nhng khc bit r rng trong phn b ngn sch gio dc o to
dn n cht lng gio dc - o to khc nhau i vi nhng ngi
sng nhng khu vc a l khc nhau c th cu thnh s phn bit
i x theo quy nh ca Cng c (on 35).
Th mi bn, v vn t do hc thut v t ch v c ch.
Quyn c gio dc ch c th c th hng nu i km theo n l t
do hc thut ca ging vin v sinh vin. Cc thnh vin trong cng ng
hc thut, c nhn hay tp th, cn c t do theo ui, pht trin v
truyn b kin thc v t tng thng qua nghin cu, ging dy, hc
tp, tho lun, thu thp t liu, xut bn, sng to hay xy dng ti liu.
T do hc thut bao gm t do ca c nhn c by t kin mt cch
t do v cc vn hc thut m khng c s phn bit i x hoc lo s
b n p bi bt k ch th no. Tuy nhin, t do hc thut phi i lin
vi ngha v, bao gm ngha v tn trng t do hc thut ca ngi khc,
bo m s tho lun cng bng v nhng kin tri ngc, v khng
phn bit i x da trn bt k c s no b cm (on 39).
Th mi lm, v k lut trong trng hc. Hnh pht th cht l
khng ph hp vi nguyn tc cn bn ca lut nhn quyn quc t l
tn trng nhn phm. Mt s kha cnh khc ca k lut nh trng
cng khng ph hp vi nguyn tc ny, chng hn nh vic h nhc
hc sinh trc c lp. Khng hnh thc k lut nh trng no c vi
phm cc quyn khc trong ICESCR, chng hn nh quyn c lng
thc, thc phm. Cc quc gia thnh vin phi thc thi cc bin php
nhm bo m rng nhng hnh thc k lut nh trng khng ph
hp vi Cng c phi b cm s dng trong tt c cc c s gio dc
cng lp hoc t nhn nm trong phm vi quyn ti phn ca mnh.
Cn khuyn khch cc trng hc p dng cch tip cn tch cc,
khng bo lc trong k lut nh trng (on 41).
Th mi su, trong khi ICESCR quy nh vic tng bc hin
thc ho cc quyn kinh t, x hi, vn ha, Cng c cng t ra cho
cc quc gia thnh vin nhiu ngha v phi lm ngay thc hin cc
quyn ny, m c th nh: (i) phi bo m rng quyn ny s c
224
thc hin m khng c s phn bit di bt k hnh thc no; (ii)

phi thc hin cc bin php hng ti vic hin thc ho trit
quyn c gio dc (on 43). Quy nh v vic hin thc ho tng
bc quyn c gio dc khng c ngha l loi b hon ton ngha v
ca cc quc gia thnh vin, m c ngha l cc quc gia thnh vin c
ngha v c th v lin tc phi xc tin cng nhanh v cng hiu qu
cng tt cc bin php hin thc ho trit quyn ny.
Th mi by, v cc ngha v php l c th ca quc gia thnh
vin: (i) Bo m rng gio trnh ging dy cho tt c cc cp ca h
thng gio dc o to u hng ti nhng mc tiu c xc nh
iu 13(1); (ii) Thnh lp v duy tr mt h thng minh bch v hiu
qu gim st vic thc hin trn thc t nhng mc tiu gio dc
o to c quy nh ti iu 13(1); (iii) Tn trng, bo v v thc
hin y tng c trng c bn (kh nng sn c, c th tip cn,
c th chp nhn v c th thch ng) ca quyn c gio dc (c th
nh khng c cm cc trng t thc; bo m rng cc bn th ba,
bao gm c cc bc cha m khng c ngn cn tr em gi n trng
i hc; thc hin nhng bin php tch cc bo m cht lng gio
dc v gio dc c s ph hp v mt vn ho i vi cc nhm thiu s
v bn a; xy dng v cung cp cc gio trnh phn nh nhu cu hin
ti ca ngi hc trong mt th gii ang chuyn i; tch cc pht
trin h thng gio dc, bao gm vic xy dng cc trng hc, t chc
cc chng trnh, cung cp ti liu ging dy, o to v tr lng cho
gio vin mc cnh tranh so vi cc ngnh, ngh khc (on 5).
Th mi tm, nhng vi phm quyn c gio dc m cc quc
gia thnh vin c th mc bao gm: (i) ban hnh hoc khng loi b
nhng quy nh php lut v gio dc - o to c tnh cht phn bit
i x i vi cc c nhn hay nhm x hi nht nh; (ii) khng x l
nhng hnh vi phn bit i x trong gio dc; (iii) s dng gio trnh
ging dy khng ph hp vi nhng mc tiu gio dc o to c
nu iu 13(1); (iv) khng duy tr mt c ch minh bch v hiu qu
gim st vic chp hnh iu 13(1); (v) khng p dng gio dc tiu
hc bt buc v min ph nh mt vn u tin cho tt c mi ngi;
(vi) khng thc hin cc bin php c th tng bc hin thc ho
gio dc trung hc, o to bc cao theo quy nh iu 13(2)(b)-(d);
225
(vii) cm cc c s gio dc o to t thc hot ng hoc cho php

cc c s gio dc t thc hot ng m khng chp hnh nhng tiu
chun gio dc ti thiu theo quy nh iu 13(3) v (4); (viii) khc
t quyn t do hc thut ca ngi dy v ngi hc; (ix) ng ca cc
c s gio dc trong nhng thi im cng thng chnh tr m khng
ph hp vi quy nh iu 4 (on 59).
vn ha c nhng gii thch thm trong Bnh lun chung s 11, c
thng qua ti phin hp ln th 20 nm 1999, c th tm tt nhng
Th nht, yu cu bt buc nu trong ni dung ca quyn ny hm
khng mt bc ph huynh, ngi gim h php l hoc quc gia no
c th chi b trch nhim bo m cho tr em c th tip cn gio dc
bc c s. Yu cu ny lin quan n vic cm phn bit i x v gii
tnh trong hc tp m c quy nh trong cc iu 2 v 3 ICESCR
(on 6). Tuy nhin, yu cu ny khng nh hng n quyn ca cc
bc cha m v ngi gim h php l c la chn trng hc cho
con em h.. nu iu 13 (on 7).
Th hai, yu cu min ph hm gio dc c s phi lun rng
m cho mi tr em v khng c yu cu tr em hay cc bc cha m,
ngi gim h php l phi ng bt k mt khon hc ph no. Vic
quy nh mt s khon ph gin tip (v d nh thu l ph xy dng m
c ngy trang di hnh thc tnh nguyn ng gp, hoc quy nh
mua v mc ng phc c gi t ca trng...) l vi phm yu cu ny.
Ch c mt s khon ph gin tip c th c chp nhn ty theo tng
trng hp c th (on 7).
Th ba, ngha v thng qua k hoch chi tit i hi cc quc gia
thnh vin c trch nhim xy dng k hoch hnh ng thc hin gio
dc tiu hc min ph v bt buc trong vng hai nm k t khi Cng c
chnh thc c hiu lc nc mnh. K hoch phi cp v m t chi tit
cc hnh ng cn thit bo m thc hin c hiu qu quyn ny
(on 8). Cc quc gia thnh vin khng th t chi ngha v trin khai k
hoch hnh ng ny vi l do l khng c cc ngun lc cn thit. Nu
mt quc gia thnh vin thiu ngun ti chnh v/hoc cn tham kho
226
kin chuyn gia xy dng v thng qua k hoch chi tit nh vy th

cng ng quc t c trch nhim phi gip (on 9).
(1).
5.2.7. Quyn c tham gia vo i sng vn ha v

c hng cc thnh tu ca khoa hc (the right to take
part in cultural life and the right to free scientific progress)
Quyn ny u tin c cp trong iu 27 UDHR. Theo iu
ny, mi ngi c quyn t do tham gia vo i sng vn ho ca
cng ng, c thng thc ngh thut v chia s nhng tin b
khoa hc cng nh nhng li ch xut pht t nhng tin b khoa hc.
Mi ngi u c quyn c bo v cc quyn li vt cht v tinh
thn pht sinh t bt k sng to khoa hc, vn hc hay ngh thut
no m ngi l tc gi.
iu 15 ICESCR c th ha ni dung iu 27 UDHR, theo , cc
quc gia thnh vin Cng c tha nhn mi ngi u c quyn: a)
c tham gia vo i sng vn ho; b) c hng cc li ch ca
tin b khoa hc v cc ng dng ca n; c) c bo h cc quyn
li tinh thn v vt cht pht sinh t bt k sng to khoa hc, vn
hc ngh thut no ca mnh (Khon 1). Theo Khon 3 iu 15
ICESCR, cc thnh vin Cng c cam kt tn trng quyn t do khng
th thiu c i vi nghin cu khoa hc v cc hot ng sng to.
Cc Khon 2 v 4 iu ny nu r, thc hin y quyn ny cc
quc gia thnh vin Cng c phi thc thi nhiu bin php, trong
c cc bin php cn thit bo tn, pht trin v ph bin khoa hc
v vn ho, v khuyn khch, pht trin cc mi quan h v hp tc
quc t trong cc lnh vc khoa hc v vn ho.
Phn tch ni dung quyn lm vic v hng th lao cng

bng, hp l.
(2).
Phn tch ni dung quyn c hng v duy tr tiu chun

sng thch ng.
(3).
Phn tch ni dung quyn c hng an sinh x hi.
(4).
Phn tch ni dung quyn c h tr v gia nh.
(5).
Phn tch ni dung quyn v sc khe.
(6).
Phn tch ni dung quyn c gio dc.
(7).
Phn tch ni dung quyn c tham gia vo i sng vn

ha v c hng cc thnh tu ca khoa hc.
Ti liu tham kho ca Chng V
m) Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Hi p v quyn con

ngi, NXB Cng an Nhn dn, 2010.
(8).

(9).


nhn quyn 1948- Mc tiu chung ca nhn loi, Nxb Lao
ng-X hi, 2011.
(11). United Nations: Human Rights: Question and Answers,
Ginev, 1994.
(12). United Nations: The Compilation of International Human
Rights Instruments, New York and Ginev, 1994 .
Lin quan n iu 15 ICESCR, y ban quyn kinh t, x hi, vn

ha cha c Bnh lun chung no cp iu ny. Bi vy, nhn thc
v ni dung ca quyn c tham gia vo i sng vn ha v c
hng cc thnh tu ca khoa hc hin vn gii hn cc quy nh
trong cc iu 15 ICESCR v iu 27 UDHR.
(13). United Nations: Manual on Human Rights Reporting,

Ginev, 1997.
(14). Raoul Wallenberg Institute of Human Rights and
Humanitarian Law: General Comments or Recommendations
adopted by United Nations Human Rights Treaty Bodies,
Volume 1)
(15). United Nations: The International Bill of Rights, Fact Sheet
No.2/Rev.1, Ginev, 1996.
Ch tho lun ca Chng V

227
228
(16). Basic Documents on Human Rights, Clarendon PressOxford, 1994.

(17). Appraising the United Nations Human Rights Regime,
229
ChngVI:Lutquctvquyncamts
c quc t) c Lin hp quc thng qua sau hai cng c c bn v
cc quyn dn s, chnh tr v kinh t, x hi, vn ha nm 1966 l
php in ha cc quyn c th ca cc nhm ngi d b tn thng.
ChngVI
LUTQUCTVQUYNCAMTS
NHMNGIDBTNTHNG
6.1. KHI QUT

Khi nim cc nhm ngi d b tn thng (vulnerable groups)
c s dng rt ph bin trong cc vn kin php l quc t v trong
cc hot ng nghin cu, thc tin v quyn con ngi trn th gii.
Mc d khng c nh ngha chnh thc chung no c a ra v cc
nhm ngi d b tn thng, tuy nhin, t cc ngun ti liu v thc
tin v quyn con ngi, c th xc nh khi nim ny ch nhng
nhm, cng ng ngi c v th v chnh tr, x hi hoc kinh t thp
hn, t khin h c nguy c cao hn b tn thng v quyn con
ngi, v bi vy, cn c ch bo v c bit so vi nhng nhm,
cng ng ngi khc.
Mt s nhm ngi c coi l d b tn thng trong lut nhn
quyn quc t bao gm: ph n, tr em, ngi khuyt tt, ngi sng
chung vi HIV, ngi di tn hoc tm kim ni lnh nn, ngi khng
quc tch, ngi lao ng di tr, ngi thiu s (v dn tc, chng tc,
tn gio...), ngi bn a, nn nhn chin tranh, nhng ngi b tc t
do, ngi cao tui... Theo dng thi gian, danh sch ny c th cn c
b sung, bao gm nhng nhm ngi gp nhng nguy c cao v quyn
con ngi trong nhiu hon cnh, bi cnh (xt c trn phm vi quc
t, khu vc, quc gia, trong gia nh, ni lm vic hoc ngoi x hi).
Quyn ca cc nhm ngi d b tn thng cu thnh mt b
phn quan trng ca lut nhn quyn quc t. Phn nhiu trong s
hng trm vn kin quc t v quyn con ngi (bao gm c cc iu
229
Tuy nhin, v mt lch s, vn quyn ca mt s nhm ngi d

b tn thng c cp trong lut quc t t lu, thm ch trc
khi cc quyn con ngi mang tnh ph bin chung c php in ha
trong hai cng c nm 1966. C th, lut nhn o quc t - c
nh du bng s ra i ca Cng c Ginev v ci thin tnh trng
ca nhng binh s b m, b thng trn chin trng nm 1864 (Cng
c Ginev I) v pht trin cho n ngy nay c th coi l xc lp
v bo v nhng quyn c bn ca nhng binh s b thng, b m, b
m tu, b bt (t binh), thng dn... v nhng i tng nn nhn
chin tranh khc trong thi gian din ra cc cuc xung t v trang. C
hai t chc quc t cng c thnh lp vo nm 1919 l T chc Lao
ng quc t (ILO) v Hi quc lin u thng qua nhiu vn kin,
bao gm cc iu c quc t, c ngha xc lp v bo v cc quyn
ca mt s nhm nh ngi thiu s, ngi bn a, ngi lao ng...
Xt trong phm vi Lin hp quc, mc d nhng vn kin c th
v quyn ca mt s nhm ngi ln d b tn thng nh ph n,
tr em, ngi lao ng di tr, ngi khuyt tt, ngi sng chung vi
HIV/AIDS... c xy dng v thng qua sau thp k 1960, nhng
trc , vn quyn ca mt s nhm, trong bao gm ph n,
tr em, c ghi nhn trong nhng vn kin quan trng nht ca
Lin hp quc v quyn con ngi. C th, Li ni u ca Hin
chng Lin hp quc, bn cnh vic khng nh s bnh ng gia
cc nc ln v nh, cn nhc n s bnh ng gia nam v n.
Tuyn ngn th gii v quyn con ngi mc d xc nh mt h
thng cc quyn v t do chung cho tt c mi ngi nhng cng
khng qun cp n quyn bnh ng gia nam v n (Li ni
u, iu 16), quyn c bo v ca b m v tr em (iu 25(2)).
c bit, trc khi hai cng c c bn v quyn con ngi c
thng qua nm 1966, mt vi vn kin (bao gm c cc cng c) c
lin quan n quyn ca mt s nhm ngi d b tn thng
c Lin hp quc thng qua, chng hn nh: Ngh nh th nm
1953 sa i Cng c v n l nm 1926, Cng c b sung v xa
230
b ch n l, vic bun bn n l v cc th ch, thc t khc

tng t nh ch n l nm 1956, Cng c v trn p vic bun
bn ngi v bc lt mi dm ngi khc nm 1949, Cng c v v
th ca ngi t nn nm 1951, Cng c v v th ca ngi khng
quc tch nm 1954, Cng c v xa b lao ng cng bc nm
1957, Cng c v cc quyn chnh tr ca ph n nm 1952, Cng
c v quc tch ca ph n khi kt hn nm 1957, Cng c v kt
hn t nguyn, tui kt hn ti thiu v vic ng k kt hn nm
1962, Tuyn b v quyn tr em nm 1959, Tuyn b v xa b cc
hnh thc phn bit i x v chng tc nm 1963...
dng, c hc tiu hc min ph...), cho ph n (v d nh cc quyn

v sc khe sinh sn...), cho ngi khuyt tt (v d nh quyn c h
tr v vic i li...), ngi sng chung vi HIV (v d nh quyn khng
b cng bc xt nghim v c gi b mt v kt qu xt nghim
HIV...), ngi t nn, ngi tm kim ni lnh nn (v d nh quyn
khng b y tr li nc gc nu vic khin h c th b tn st,
ngc i...), ngi thiu s (v d nh quyn c gi gn bn sc vn
ha ca cng ng h...), ngi bn a (v d nh quyn c bo tn
v hng li trn t ai ca t tin h...)...
Nh vy, gc nht nh, c th ni rng lut nhn quyn quc

t bt u t nhng quy phm v quyn ca cc nhm ngi d b tn
thng, mc d trc nm 1945, nhng quy nh v vn ny mi ch
mc khi qut.
thng cu thnh mt b phn quan trng trong lut nhn quyn quc
L do chnh dn n vic xy dng thm nhng vn kin v c ch

quc t bo v v thc y quyn ca cc nhm ngi d b tn
thng b sung cho hai cng c nm 1966 l:
Th nht, ging nh tt c cc mi ngi, thnh vin ca cc
nhm d b tn thng trong x hi cng c hng cc quyn p
dng chung cho ton nhn loi m c ghi nhn trong UHDR, ICCPR
v ICESCR, tuy nhin, do v th yu hn ca h, cc nhm ny rt d b
vi phm cc quyn hoc gp kh khn trong vic hng th cc quyn.
Thc t lm ny sinh nhu cu xy dng nhng vn kin php l quc
t vi nhng quy nh c th v chi tit hn bo v v thc y
quyn ca cc nhm ny.
Th hai, h thng cc quy phm v c ch quc t v quyn con
ngi ni chung v c bn l khng , thm ch, i khi khng ph
hp nu p dng mt cch my mc vi cc nhm ngi d b tn
thng. n c, quyn v vic lm l mt trong cc quyn c bn ca
tt c mi ngi, tuy nhin, nu khng c nhng quy nh c th v vic
p dng quyn ny vi nhng ngi cha thnh nin th c th s dn
n bo tr cho vic lm dng, bc lt sc lao ng ca tr em. Hoc
trong h thng cc quyn v t do c bn ca con ngi khng c nhiu
quyn rt cn thit cho tr em (v d nh quyn c chm sc, gio
231
Nh cp trn, vn quyn ca cc nhm ngi d b tn

t. H thng vn bn quc t v vn ny hin c hng trm vn kin
khng ch do Lin hp quc m cn do nhiu t chc lin chnh ph
quc t thnh vin ca Lin hp quc, c bit l UNESCO, ILO...
thng qua. Mc d vy, chng ny ch gii thiu v phn tch khi qut
nhng quy phm quc t ch yu v quyn ca mt s nhm ngi d
b tn thng nht, bao gm ph n, tr em, ngi khuyt tt, ngi
sng chung vi HIV/AIDS v ngi thiu s.
6.2. QUYN CA PH N THEO LUT QUC T

Ph n l nhm ng nht trong cc nhm x hi d b tn thng
(do hn mt na nhn loi l ph n) nn vn quyn ca ph n thu
ht s quan tm rt ln ca cng ng quc t. Trn thc t, cuc u
tranh cho cc quyn ca ph n din ra trn th gii t rt sm. Nhiu ti
liu cho thy, ngay t thi k cch mng t sn Php (th k XVIII), chu
u xut hin cc phong tro u tranh ca ph n chng li s bc lt
kinh t v s phn bit i x vi h trn phng din chnh tr, x hi. V
sau, cc phong tro c gi chung l phong tro i bnh quyn cho
ph n (feminism). Xt chung, phong tro i bnh quyn cho ph n v
cc phong tro u tranh giai cp v gii phng dn tc l nhng cuc vn
ng mang tnh ton cu nhm xo b ba hnh thc bt bnh ng ch yu
trong x hi loi ngi m cc nh kinh in ca ch ngha Mc xc
nh, l bt bnh ng v chng tc, giai cp v gii.
232
Cng nh vn quyn con ngi ni chung, cc cuc u tranh v

quyn ca ph n cng c bt u t cp quc gia ri dn pht
trin tr thnh nhng phong tro quc t, c nh hng v tc ng n
php lut quc t. Trn phng din php l quc t, vn bo v ph
n tr thnh ni dung ca nhiu cng c do ILO ban hnh t u th
k XX. Mc d vy, quyn bnh ng ca ph n mi ch c chnh thc
cp trong lut quc t k t khi Lin hp quc ra i.
Hin chng Lin hp quc nm 1945 ln u tin khng nh s
bnh ng v cc quyn gia ph n v n ng... (Li ni u). Ba
nm sau (1948), UDHR xc lp nguyn tc nn tng l tt c mi
ngi u c hng cc quyn v t do mt cch bnh ng, khng
c bt c s phn bit no v chng tc, dn tc, gii tnh, tn gio,
ngn ng, quan im chnh tr v cc yu t khc (cc iu 1 v 2). Tip
theo UDHR, mt lot iu c quc t c Lin hp quc thng
qua nhm bo v ph n v tr em gi, bao gm Cng c v trn p
vic bun ngi v bc lt mi dm ngi khc nm 1949; Cng c v
cc quyn chnh tr ca ph n nm 1952; Cng c v quc tch ca
ph n khi kt hn nm 1957; Cng c v ng k kt hn, tui ti
thiu khi kt hn v vic kt hn t nguyn nm 1962... Nguyn tc
bnh ng nam n cng c khng nh trong c hai iu c quc t
quan trng nht v quyn con ngi nm 1966 l ICCPR v ICESCR
(Li ni u v cc iu 2(2), iu 3 ca hai cng c ny)...
Cc vn kin k trn bc u xc lp mt khun kh php l quc
t nhm bo m v th bnh ng ca ph n vi n ng trong cng v
ch th ca cc quyn con ngi, nhng cha a ra c nhng gii php
bo m cho h hng th y cc quyn trn thc t. V vy,
nm 1967, Lin hp quc thng qua Tuyn b v xo b mi hnh thc
phn bit i x chng li ph n. Vn kin ny l tin cho s ra i ca
Cng c v xo b mi hnh thc phn bit i x chng li ph n
(CEDAW) vo ngy 18-12-1979. Cng c ny c hiu lc t ngy 3-9-1981,
tnh n thng 8-2011, c 187 quc gia thnh vin1 , l mt trong hai
52
1
Ngun
8&chapter=4&lang=en
iu c quc t v quyn con ngi c s lng quc gia thnh vin cao
nht (ch ng sau Cng c v quyn tr em).
Tuy nhin, CEDAW cng l mt trong s cc iu c quc t v
quyn con ngi c s lng quc gia bo lu (mt s iu khon) cao
nht.1 y chnh l mt trong nhng tr ngi chnh trong vic hin thc
ha cc quyn bnh ng ca ph n trn thc t, cho d CEDAW hin
c hu ht quc gia trn th gii ph chun hoc gia nhp.
Hi ngh th gii v quyn con ngi ln th II t chc Vin (o)
nm 1993 ti khng nh trong vn kin chnh thc cui cng (Tuyn
b Vin v Chng trnh hnh ng) rng: Quyn con ngi ca ph
n v tr em gi l mt b phn cu thnh, gn lin v khng th tch
ri ca cc quyn con ngi ph bin (on 18 phn I). Vi s khng
nh ny, cuc u tranh v cc quyn bnh ng ca ph n c lt
sang mt trang mi, theo , tt c nhng mi quan tm ca ph n s
c lng ghp vo cc chng trnh, hot ng v quyn con ngi.
Ngoi cc hi ngh quc t chung v quyn con ngi, t 1975 n
1999, bn Hi ngh th gii v ph n c t chc ( Mhic nm
1975, Cpenhagen (an Mch) nm 1980, Nairbi (Knia) nm
1985, v Bc Kinh (Trung Quc) nm 1995) tho lun v a ra
nhiu gii php thc y v bo v c hiu qu cc quyn, c hi v v
th bnh ng ca ph n. thu ht s quan tm ca cng ng quc
t vi vn quyn ca ph n, Lin hp quc ly giai on 19751985 l Thp k ca Lin hp quc v Ph n.
6.2.1. CEDAW vn kin quc t quan trng nht v
quyn con ngi ca ph n
CEDAW l mt trong 9 cng c quc t quan trng nht hin nay
v quyn con ngi ca Lin hp quc (core international human
rights instruments). Mc d vy, CEDAW khng xc lp cc quyn con
ngi mi cho ph n, m thay vo , Cng c ny ra nhng
cch thc, bin php nhm loi tr s phn bit i x chng li ph
n trong vic hng th cc quyn con ngi m h c tha nhn
http://treaties.un.org/Pages/ViewDetails.aspx?src=TREATY&mtdsg_no=IV1
233
Xem chi tit ti http://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/reservations-country.ht
234
trong nhng iu c quc t trc . C th, Cng c ch ra nhng

lnh vc m c s phn bit i x nng n vi ph n nh hn nhn
gia nh, quan h dn s, lao ng vic lm, i sng chnh tr, gio dc
o to.., ng thi, xc nh nhng cch thc, bin php xa b
nhng s phn bit i x .
Theo cch tip cn ca CEDAW, bnh ng gii (hay bnh ng nam
n) khng c ngha l i x vi ph n ging nh i x vi nam gii
trong mi trng hp (m hnh bnh ng hnh thc), bi iu ny trn
thc t ch lm tng thm s ph thuc ca ph n vi nam gii, do ph
n l nhm yu th hn nam gii. CEDAW cng khng p dng m hnh
bnh ng gii mang tnh cht bo h ph n, m theo , s bo v ph
n c da trn s chp nhn a v ph thuc ca ph n vi n ng.
Thay vo , CEDAW s dng m hnh bnh ng thc cht (hay cn gi l
cch tip cn mang tnh iu chnh). Theo m hnh ny, bnh ng gii
khng mang ngha n gin l co bng s tham gia, ng gp ca nam
gii v ph n trong mi hot ng, m c ngha l ph n v nam gii
c cng nhn v th nh nhau trong x hi v cng c cc iu kin v
c hi nh nhau pht huy kh nng, tham gia ng gp v hng th
thnh qu pht trin ca quc gia trn mi lnh vc1.
Lin quan n khi nim bnh ng nam n, y ban v cc quyn
kinh t, x hi, vn ha (c quan gim st thc hin ICESCR), trong Bnh
lun chung s 16 thng qua ti phin hp ln th 30 nm 2005 ca y ban
(v quyn bnh ng ca nam v n trong vic hng th tt c cc quyn
kinh t, x hi, vn ha nu iu 3 ICESCR)2 nhn mnh rng, bnh
ng nam n trong vic hng th tt c cc quyn con ngi l mt
nguyn tc c bn c ghi nhn trong tt c cc vn kin quc t v lnh
vc ny. Bn cht ca quy nh v quyn bnh ng ca ph n trong lut
nhn quyn quc t l nhm bo m khng c s phn bit i x v l
do gii tnh trong vic hng th tt c cc quyn con ngi (cc on 1 v
3). Cng theo y ban, khi nim bnh ng nam n cn c hiu l bnh
ng thc cht. N i hi s bnh ng ca ph n c thc hin khng
ch trong php lut (bnh ng hnh thc) v c trn thc t, tc l cc

chnh sch, php lut phi c tc dng lm gim thiu nhng thit thi ca
ph n trn thc t (cc on 6 v 7).
6.2.2. Nhng quy nh quan trng trong CEDAW
6.2.2.1. nh ngha s phn bit i x chng li ph n
Theo iu 1 ca CEDAW, phn bit i x chng li ph n
c hiu l: ...bt k s phn bit, loi tr hay hn ch no c
ra da trn c s gii tnh, m c tc dng hoc nhm mc ch lm
tn hi hoc v hiu ha vic ph n, bt k tnh trng hn nhn ca
h nh th no, c cng nhn, th hng hay thc hin cc quyn
con ngi v t do c bn trn cc lnh vc chnh tr, kinh t, x hi,
vn ha, dn s hay bt k lnh vc no khc, trn c s bnh ng
gia nam gii v ph n. Nh vy, phn bit i x chng li ph n
l mt khi nim rt rng. Xt v ng c, n bao gm tt c nhng
hnh ng c v khng c ch ch. Xt v biu hin ca hnh vi, n
bao gm khng ch s phn bit m cn s loi tr hay hn ch ph n.
Xt v hu qu, n lm tn hi hoc v hiu ho khng ch s thc hin
m cn c s cng nhn v s th hng cc quyn v t do ca ph n.
Xt v phm vi tc ng, n c th din ra trn mi lnh vc, c trong
i sng gia nh v ngoi x hi, trong khu vc cng cng hoc t
nhn. Xt v ch th ca hnh vi, n c th do mi i tng gy ra, k
c bi bn thn ph n.
53
Lin quan n khi nim k trn, cn ch cc kha cnh sau:

Th nht, t thn s i x khc nhau khng phi l s phn bit
i x theo ngha tiu cc, m ch khi s i x khc bit gy tn hi
hay v hiu ho cc quyn con ngi ca ph n th mi mang ngha
tiu cc (kha cnh ny c cp thm phn lin quan n iu 4
di y).
Th hai, kha cnh hn ch nu trong nh ngha c ngha l s
gii hn hoc gim bt mt cch tu tin, bng php lut hoc trn thc
Xem Gender Briefing Kit, UNDP Vietnam, 2004, tr.11.
Ngun ca cc khuyn ngh chung ca y ban v quyn kinh t, x hi, vn ha c trch

dn trong chng ny: http://www2.ohchr.org/english/bodies/cescr/ comments.htm.
2
235
t, cc quyn v t do ca ph n m c lut php quc t tha
236
nhn (v d, ph n mt s nc Hi gio ch c i ra ngoi ph khi

c cha, chng, hoc con trai i cng, trong khi nam gii th khng cn
c ai i km); trong khi , kha cnh loi tr c ngha l s ph nhn
hon ton cc quyn v t do ca ph n (v d, php lut mt s nc
khng cho php ph n c quyn bu c v ng c).
Th ba, kha cnh tn hi hm nhng hu qu dn n s hn
ch trong vic thc hin, cng nhn v th hng cc quyn; trong khi
s v hiu ho c ngha l loi b hon ton cc quyn v t do ca
ph n.
i x vi ph n xy ra trong qu trnh thc thi php lut, chnh sch,

mc d v mt hnh thc cc quy nh php lut, chnh sch khng
th hin s phn bit i x, v d nh vic ph n ri vo hon cnh
bt li v c hi so vi n ng khi thc hin mt quy nh php lut
hoc chnh sch nht nh (on 13).
6.2.2.2. Ngha v quc gia
Theo iu 2 v 3 CEDAW, loi tr mi s phn bit i x
chng li ph n, cc quc gia c nhng ngha v c bn sau:
- Quy nh nguyn tc bnh ng nam n trong Hin php, php lut
quc gia v bo m thc hin cc nguyn tc ny trn thc t;
Th t, kha cnh thc hin hm nng lc la chn v hnh

ng ca bn thn ph n, cng nh s vn hnh v tnh hiu qu ca
cc c ch bo v cc quyn ca ph n; trong khi , kha cnh cng
nhn ni n mc nhn thc v tn trng cc quyn ca ph n
trong x hi, cn kha cnh th hng cp mc bo m cc
quyn v t do c bn ca ph n trn thc t1.
Th nm, tnh ch ch ca hnh vi dn ti s phn bit i x vi
ph n mt cch trc tip, th hin nhng hnh ng c d liu vi
nhng mc tiu hng ti r rng (v d, lut php mt s nc ch tha
nhn quyn tha k ti sn ca cha m ca con trai). Trong khi tnh
khng ch ch ca hnh vi dn ti s phn bit i x vi ph n mt
cch gin tip, th hin nhng hnh ng xut pht t nhn thc sai
lm v bnh ng gii, khin ph n khng th tip cn vi c hi mt
cch bnh ng vi n ng (v d, quy nh iu kin mt ngi c
vay vn ngn hng l phi ng tn ch gia nh, trong khi trn thc t
nhiu x hi, ch c ngi chng mi c gi v tr ny).
Cng lin quan n khi nim phn bit i x vi ph n, trong
Bnh lun chung s 16 ( nu trn) ca y ban v cc quyn kinh t, x
hi, vn ha phn bit gia s phn bit i x trc tip v s phn bit
i x gin tip vi ph n, theo , s phn bit i x trc tip th
hin s i x khc bit trc tip v cng khai vi ph n v l do
gii tnh m khng da trn nhng c s hp l khch quan (on 12),
cn s phn bit i x gin tip th hin h qu mang tnh phn bit
- Ngn chn cc hnh thc phn bit i x chng li ph n

bng mi bin php, k c bng ch ti hnh s;
- Thit lp cc c ch php l gip ph n bo v cc quyn
bnh ng ca h;
- Bo m rng hot ng ca cc c quan nh nc cc cp
khng c tnh cht phn bit i x chng li ph n;
- Thc thi tt c cc bin php thch hp xa b nhng hnh
ng phn bit i x vi ph n ca bt k ch th phi nh
nc no, bt k l c nhn, t chc hay doanh nghip.
- iu chnh, xo b nhng quy nh php lut, cc phong tc,
tp qun c tnh cht phn bit i x chng li ph n.
Nh vy, ngha v quc gia trong vic loi tr mi s phn bit i
x chng li ph n bao gm nhng bin php ton din, c v php l,
chnh tr, kinh t, vn ho v x hi, tc ng n c i sng cng cng
ln gia nh. Nh nc c ngha v xa b nhng hnh ng phn bit
i x vi ph n do bt k ch th nh nc hay phi nh nc no
thc hin, chng hn nh cc c quan nh nc, nhng ngi s dng
lao ng hay cc thnh vin trong gia nh. Nhng bin php ny khng
ch nhm mc ch ngn cm, trng pht cc hnh vi phn bit i x
vi ph n, m cn nhm to iu kin cho ph n c th tham gia
chng li cc hnh thc phn bit i x vi h.
Xem CEDAW - Thit lp li quyn cho ph n, sd, tr.31.
237
238
Lin quan n ngha v quc gia trong vic xa b s phn bit i

x vi ph n trong vic hng th cc quyn con ngi, y ban quyn
con ngi (UNHRC - c quan gim st thc hin ICCPR), trong Bnh
lun chung s 4 thng qua ti phin hp ln th 13 nm 1981 ca y
ban (v quyn bnh ng ca nam v n trong vic hng th tt c cc
quyn dn s, chnh tr nu iu 3 ICPCR)1 nu r, trong vn
54
ny, ngha v ca cc quc gia thnh vin cng bao gm ba kha cnh:
Ngha v tn trng, ngha v bo v v ngha v thc hin cc quyn
con ngi ca ph n. Trong Bnh lun chung s 16 ( nu trn) y
ban v cc quyn kinh t, x hi, vn ha cng khng nh tng t
(on 17), ng thi, nu ra nhng hng dn chi tit vi cc quc gia
thnh vin trong vic thc hin cc ngha v .
6.2.2.3. Cc bin php c bit tm thi
iu 4 CEDAW cho php cc quc gia thnh vin c th p dng
nhng u i vi ph n (hay cn c gi l cc bin php c bit
tm thi (temporary special measures) thc y nhanh s bnh ng
trn thc t gia nam v n m khng b coi l phn bit i x vi nam
gii. Nhng bin php c bit tm thi c th bao gm vic dnh mt
s lng gh hay v tr nht nh cho ph n trong nhng c quan, t
chc hot ng trong nhng lnh vc m thng do nam gii m
nhim, hay dnh u tin cho ph n khi tuyn dng trong nhng
trng hp c hai ng c vin nam v n vi trnh chuyn mn
ngang nhau. V vn ny, trong Khuyn ngh chung s 52 thng qua
ti k hp ln th 7 nm 1988 v Khuyn ngh chung s 25 thng qua
ti k hp ln th 13 nm 2004, U ban gim st thc hin CEDAW (y
ban CEDAW) khuyn ngh cc quc gia thnh vin cn tng cng
p dng cc bin php c bit tm thi thc y s bnh ng ca
ph n trong cc lnh vc chnh tr, kinh t, gio dc v vic lm. Theo
y ban, nhng bin php c bit tm thi cn c p dng k c khi
1 Ngun ca cc khuyn ngh chung ca HRC c trch dn trong chng ny:

http://www2.ohchr.org/english/bodies/hrc/comments.htm.
Ngun ca cc khuyn ngh chung ca y ban CEDAW c trch dn trong chng ny:
http://www2.ohchr.org/english/bodies/cedaw/comments.htm.
239
quc gia thnh vin t c nhng thnh tu trong vic hon thin
h thng php lut v bnh ng nam n.
Tuy nhin, theo quy nh ti Khon 1 iu 4 CEDAW, c mt iu
kin vi vic p dng cc bin php c bit tm thi, l nhng
bin php phi c chm dt ngay khi mc tiu bnh ng nam
n t c. iu ny n gin l trnh s phn bit i x
ngc li vi nam gii. Ph hp vi quy nh ny, y ban CEDAW,
trong Khuyn ngh chung s 25 nu r rng, vic p dng cc bin
php c bit tm thi khng b coi l phn bit i x nh quy nh
trong Cng c, tuy nhin, cng khng c dn n vic duy tr
nhng tiu chun hay i x khc nhau mt cch bt hp l gia ph
n v nam gii (on 14).
Mc d theo Khon 1 iu 4, cc bin php c bit tm thi phi
chm dt ngay khi mc tiu bnh ng nam n t c, nhng c
mt ngoi l l theo Khon 2 iu 4, cc bin php u tin nhm bo
v thin chc lm m ca ph n th c th p dng lin tc m khng
b coi l phn bit i x vi nam gii. Trong Khuyn ngh chung s 25,
y ban CEDAW gii thch s khc nhau gia quy nh ca Khon 1
v Khon 2 iu 4, theo , quy nh Khon 1 xut pht t thc t bt
bnh ng vi ph n trong x hi v nhm mc ch thc y vic xa
b thc t x hi , v vy, nn cc bin php p dng c tnh cht tm
thi. Trong khi quy nh ti Khon 2 xut pht t s khc bit mang
tnh c trng, c nh v sinh hc gia hai gii, do , vic p dng cc
bin php u tin vi ph n lin quan n chc nng lm m cn
mang tnh cht lu di (cc on 15 v 16).
Xt chung, c s l lun ca iu 4, nh phn no cp
phn trn, l bnh ng v khng phn bit i x khng c ngha l
phi i x nh nhau vi mi ngi trong mi trng hp. Ni cch
khc, s i x phn bit khng phi lc no cng mang tnh tiu cc
v cn phi loi b, m trong mt s hon cnh, n mang tnh tch cc
(positive discrimination) v cn phi vn dng, bo m s bnh
ng thc cht, ch khng phi bnh ng mt cch hnh thc. Thng
thng, s phn bit i x tch cc (c th nh cc bin php c
bit tm thi), c p dng khi cc i tng tc ng khc nhau v
240
mc nng lc hnh vi v quyn con ngi, nhm mc ch t cc

i tng tc ng vo mt im xut pht ngang bng, bi l, trong
trng hp c s khc nhau v nng lc hnh vi, vic i x nh nhau
vi tt c mi ngi trn thc t l s phn bit i x vi nhng i
tng yu th hn.
6.2.2.4. Sa i nhng tp tc v khun mu gii c tc ng
tiu cc n ph n
iu 5 CEDAW yu cu cc quc gia thnh vin tin hnh cc bin
php sa i cc tp tc, khun mu v vn ho, x hi c tnh cht
hoc c th lm trm trng thm s phn bit i x vi ph n, chng
hn nh, cc phong tc, tp qun mang tnh nh kin, dp khun v v
th thp km ca ph n trong gia nh hoc ngoi x hi, chng hn
nh cho rng ph n cn phi phc v hay tun phc n ng, ph n
cn phi c chng gio dc, ph n ch thch hp vi cc cng vic
ni tr v chm sc con ci... iu ny cng cp s cn thit phi c
hot ng gio dc v gia nh vi ni dung tha nhn v tr, vai tr ca
chc nng lm m ca ph n v trch nhim chung ca v v chng
trong vic nui dy con ci v m nhim cc cng vic ni tr. y l
mt yu cu rt quan trng, bi l n cho php gii phng ph n khi
vai tr ti sn xut (ni tr, nui dy con) c tnh truyn thng, t
gip h c c hi tham gia vo cc hot ng x hi, cng nh to tin
cho vic sa i phng thc phn cng lao ng c tnh phn bit
i x vi ph n.
iu 5 c xy dng xut pht t thc t l s phn bit i x
vi ph n khng ch bt ngun t nhng chnh sch, php lut phn
bit i x v gii tnh m cn t nhng nh kin vn ho c tnh cht
tiu cc v ph n (nhng nh kin gii). Thc t cho thy vic
tha nhn v mt php l quyn bnh ng nam n v k c tin hnh
cc bin php c bit tm thi vn cha loi tr s phn bit i
x chng li ph n m cn phi xo b cc khun mu x hi mang
tnh cht bt bnh ng v gii. Lin quan n vn ny, trong
Khuyn ngh chung s 3 thng qua ti k hp th 6 nm 1987, U ban
CEDAW thc gic cc quc gia thnh vin thc thi cc chng trnh
gio dc v thng tin i chng gip xa b nhng thnh kin v
phong tc, tp qun cn tr vic thc hin bnh ng nam n.
241
6.2.2.5. Ngn chn mi hnh thc bun bn v bc lt tnh dc

ph n
iu 6 CEDAW yu cu cc quc gia thnh vin tin hnh cc bin
php ngn chn mi hnh thc bun bn ph n v bc lt ph n
mi dm. Khuyn ngh chung s 19 do U ban CEDAW thng qua ti k
hp ln th 11 nm 1992 nu rng, cc bin php nh vy cn bao gm
nhng hnh ng nhm loi tr nguyn nhn ca nn bun bn, bc lt
tnh dc ph n nh tnh trng km pht trin, i ngho, m ch, lm
dng ma tu, khng c vic lm, chin tranh, xung t v trang v
chim ng lnh th... (cc on 14, 15, 16). Thm vo , cn quan tm
n nhng hon cnh m ph n c bit c nguy c b bun bn v
bc lt tnh dc nh nn du lch tnh dc, lao ng di tr (trong v
ngoi nc, hn nhn vi ngi nc ngoi qua mi gii (on 14) v
cn c cc bin php c th bo v ph n trong nhng hon cnh
ny, trong bao gm vic to c hi phc hi, ti ho nhp, o to
ngh nghip, gii thiu vic lm... cho nhng ph n l nn nhn ca
nn bun bn, bc lt tnh dc.
Cn lu l, vic cp vic ngn chn tnh trng bc lt ph n
mi dm v bo v ph n mi dm khng c ngha CEDAW tha nhn
hay khuyn khch hot ng mi dm.
6.2.2.6.Quyn tham chnh ca ph n
iu 7 CEDAW yu cu cc quc gia thnh vin phi tin hnh cc
bin php thch hp xo b s phn bit i x chng li ph n
trong vic tham gia vo cc hot ng chnh tr v x hi (cn gi l
quyn tham chnh), theo , cc quc gia thnh vin phi bo m cho
ph n cc quyn: (i) Bu c, ng c vo cc c quan dn c v gi chc
v cc c quan cng quyn; (ii) Tham gia xy dng, thc hin chnh
sch, php lut v gi chc v trong cc c quan nh nc mi cp;
(iii) Tham gia cc t chc x hi.
Khuyn ngh chung s 23 c U ban CEDAW thng qua ti
phin hp ln th 16 nm 1997 nu ra nhng bin php m cc quc gia
thnh vin cn thc hin h tr v khuyn khch ph n thc hin
quyn tham chnh, theo :
242
Nhng bin php bo m quyn bu c, ng c ca ph n cn

nhm: (a) Bo m t l cn bng gia ph n v nam gii trong vic nm
gi cc v tr c bu c cng khai; (b) Lm cho ph n hiu tm quan
trng v cch thc thc hin quyn b phiu ca h; (c) Khc phc nhng
ro cn nh tht hc, ngn ng, ngho nn v nhng tr ngi cho vic thc
hin quyn tham chnh ca ph n; (d) Gip ph n vt qua nhng ro
cn thc hin quyn bu c v c c ca h (on 45).
Nhng bin php bo m quyn tham gia xy dng chnh sch,
php lut v gi cc chc v trong chnh quyn ca ph n cn nhm
bo m: (a) Quyn bnh ng i din ca ph n trong qu trnh xy
dng chnh sch ca Chnh ph; (b) Ph n c quyn bnh ng trn
thc t trong vic nm gi chc v; (c) Cc qu trnh tuyn dng nhm
vo ph n phi cng khai v c tnh hp dn (on 46).
Nhng bin php bo m quyn tham gia cc t chc x hi ca
ph n cn nhm: (a) Bo m ban hnh php ch c hiu qu ngn cm
phn bit i x vi ph n; (b) Khuyn khch cc t chc phi chnh ph,
cc hi lin hip chnh tr v cng ng chp thun cc chin lc, khuyn
khch ph n i din v tham gia vo cng vic ca h (on 47).
Ngoi ra, trong Khuyn ngh chung k trn, y ban CEDAW cng
khuyn ngh cc quc gia thnh vin thc thi cc gii php c bit tm
thi nng t l ph n tham gia vo hot ng chnh tr, x hi, c
th nh o to, vn ng v tr gip ti chnh cho cc ng c vin n,
ra cc ch tiu v t l ph n trong cc cp chnh quyn... (on 15).
y ban cng gii thch rng khi nim i sng chnh tr, x hi nu
iu 7 CEDAW c ni dung rt rng, bao gm tt c cc bnh din ca
nn hnh chnh cng (cc lnh vc lp php, hnh php, t php), tt
c cc cp quc t, khu vc, quc gia v a phng. Thm vo ,
khi nim ny cn bao gm vic tham gia cc hot ng ca x hi dn
s nh cc ng phi chnh tr, cc hip hi chuyn mn, cng on, cc
t chc, nhm da trn cng ng...(on 5).
6.2.2.7. Quyn bnh ng ca ph n trong vic tham gia cc
quan h quc t
iu 8 yu cu cc quc gia thnh vin bo m cho ph n c c
hi bnh ng vi n ng trong vic tham gia cc c quan i din
ngoi giao ca t nc v cc t chc, hi ngh quc t. Qua iu ny,
243
quyn tham chnh ca ph n c m rng ti c ba cp : a

phng, quc gia v quc t.
Trong cc Khuyn ngh chung s 8 (thng qua ti phin hp ln
th 7 nm 1988) v s 23 (thng qua ti phin hp ln th 16 nm
1997), U ban CEDAW yu cu cc quc gia thnh vin s dng cc bin
php c bit tm thi tng cng s tham gia ca ph n vo cc
quan h quc t.
6.2.2.8.Quyn bnh ng v quc tch ca ph n
Quc tch c ngha rt quan trng v l c s mt c nhn
c hng quyn cng dn ca mt quc gia. Tuy nhin, tnh trng
bt bnh ng v quc tch vi ph n vn cn din ra nhiu ni trn
th gii, di cc hnh thc nh ph n ly chng ngi nc ngoi
phi thay i quc tch theo chng, hoc trong trng hp v chng c
hai quc tch, con sinh ra phi ly quc tch theo cha... Do vy, iu 9
CEDAW yu cu cc quc gia thnh vin phi bo m cho ph n c
bnh ng vi nam gii trong vic nhp, thay i, gi nguyn quc
tch, m khng ph thuc vo quc tch chng hoc ca cha, c bit
trong trng hp ph n kt hn vi ngi nc ngoi. Thm vo ,
iu ny cng yu cu bo m cho ph n quyn bnh ng vi chng
trong vic xc nh quc tch cho con.
6.2.2.9.Quyn bnh ng ca ph n trong gio dc
Ph n thng l nn nhn ca tnh trng phn bit i x trong
gio dc, th hin vic nhiu ph n v tr em gi khng c hc tp
hoc khng c theo hc nhng ngnh, ngh nht nh hay khng
c to c hi hc cao ln... Ti nhiu x hi, cc bc cha m thng
cho rng con gi khng cn c hc vn cao v thng u tin cc c hi
hc tp cho con trai. Trong khi , thc t khp ni trn th gii cho
thy, gio dc l tin bo m s bnh ng vi ph n trn cc
lnh vc khc nh lao ng, vic lm, hot ng chnh tr v v th trong
gia nh; ng thi, to c s xo b nhng tp tc truyn thng lc
hu, c tnh cht phn bit i x chng li ph n.
Chnh v vy, iu 10 yu cu cc quc gia thnh vin phi p dng
tt c cc bin php thch hp xa b s phn bit i x chng li
244
ph n trong lnh vc gio dc, c th l trong nhng kha cnh nh:

gio dc, hng nghip, hc ngh, tip cn vi cc hot ng nghin
cu v t c bng cp cc c s gio dc thuc nhng tt c cc
loi hnh v cp gio dc; chng trnh ging dy v thi c, gio vin,
c s vt cht v trang b ca trng hc; hc bng v tr cp hc tp;
c hi tham gia cc hot ng gio dc th cht v cc hot ng th
thao; tip cn vi nhng thng tin gio dc ring bit v bo m sc
khe v hnh phc gia nh, k c nhng thng tin v t vn v k
hoch ha gia nh.
Ngoi ra, iu 10 cng yu cu cc quc gia thnh vin n lc hnh
ng xa b nhng quan nim rp khun cn tr thc hin quyn
gio dc ca ph n (trong c vic khuyn khch hnh thc gio dc
chung cho c hc sinh nam n, sa li cc sch gio khoa, chng trnh
hc tp, v iu chnh cc phng php ging dy); to c hi cho ph
n tham gia cc chng trnh gio dc thng xuyn; gim t l n sinh
b hc v t chc cc chng trnh dnh cho nhng ph n v tr em
gi phi b hc.
Khon 2 iu 11 nu nhng bin php c th m cc quc gia

thnh vin phi thc hin ngn chn s phn bit i x chng li
ph n trong quan h vic lm v l do hn nhn hay sinh , trong
bao gm: a) Cm k lut, sa thi ph n vi l do c thai, ngh hay
kt hn; b) p dng ch ngh vn hng lng, thm nin v cc
phc li x hi nh khi ang lm vic; c) Khuyn khch cung cp nhng
dch v x hi cn thit h tr cho cc bc cha m h c th chm sc
con ci; d) Bo v c bit i vi ph n trong thi k mang thai trc
nhng cng vic c hi; e) nh k xem xt li, sa i, b sung cc
quy nh php lut v bo v ph n.
Lin quan n iu 11 CEDAW, U ban CEDAW, trong Khuyn ngh
chung s 12 thng qua ti phin hp ln th 8 nm 1989 cp vic bo
v ph n khng b xm hi, quy ri tnh dc ni lm vic, coi l mt
kha cnh v bnh ng ca ph n v vic lm. Sau , trong Khuyn ngh
chung s 13 cng c thng qua ti phin hp ln th 8, y ban c bit
lu cc quc gia thnh vin v vic bo m quyn c tr cng bnh
ng ca ph n thng qua cc bin php nh: ph chun hoc gia nhp
ngay Cng c s 100 v tr cng bnh ng ca ILO (on 1); nghin cu,
6.2.2.10. Quyn bnh ng ca ph n v vic lm
xy dng, xem xt v thng qua nhng c ch nh gi ngh nghip da
Bnh ng v vic lm l mt trong nhng vn c ngha quan

trng nht vi cuc sng v v th ca ph n, bi l n l tin
gip ph n t ch v phng din kinh t, qua thot khi a v ph
thuc vo n ng.
iu 11 CEDAW yu cu cc quc gia thnh vin phi p dng cc
bin php thch hp xa b s phn bit i x chng li ph n
trong tt c cc kha cnh ca lnh vc vic lm, c th l trong cc vn
nh quyn c lm vic; quyn c cc c hi vic lm (bao gm vic
p dng nhng tiu chun nh nhau khi tuyn dng); quyn t do la
chn ngnh, ngh v vic lm; cc quyn lin quan n vic thng tin,
an ninh vic lm, phc li, o to ngh, o to, hun luyn nng cao;
quyn bnh ng trong tr th lao v trong i x, nh gi trong cng
vic; quyn c hng an sinh x hi; quyn c bo v sc khe v
an ton lao ng, k c bo v chc nng sinh (Khon 1).
trn cc tiu ch phi gii tnh (on 2); h tr n mc cao nht c th vic
thnh lp mt c ch nhm bo m tr cng bnh ng cho nam v n
trong nhng cng vic nh nhau (on 3).
Tuy nhin, iu 11 CEDAW c mt im hn ch l ch p dng
cho ph n trong cc cng vic chnh thc, khng p dng cho cc cng
vic trn lnh vc nng nghip, lm vic ti gia... Nh vy, vn cn mt
s ln ph n lao ng khng c bo v bi quy nh ny. Tuy nhin,
hn ch phn no c khc phc thng qua mt s Khuyn ngh
chung ca y ban cng c. C th, trong Khuyn ngh chung s 17
c thng qua ti phin hp ln th 10 nm 1991, y ban CEDAW
khng nh s ng gp ca ph n vi nn kinh t ca cc quc gia v
cc gia nh khi lm nhng cng vic khng tnh thnh tin cng, ng
thi, khuyn ngh cc quc gia thnh vin nghin cu, iu tra nh
gi gi tr ca nhng cng vic khng tnh thnh tin cng m ph n
ang thc hin v cng gi tr nhng cng vic vo tng thu nhp
245
246
quc dn, cng nh, lm c s xy dng cc chnh sch quc gia v

thc y s tin b ca ph n. Trong Khuyn ngh chung s 16 cng
c thng qua ti phin hp ln th 10 nm 1991, U ban cho rng,
cc nh nc c ngha v bo m an sinh v phc li x hi cho ph
n lm vic cc doanh nghip t nhn do thnh vin gia nh lm ch.
Ngoi ra, trong Khuyn ngh chung s 19 c thng qua ti phin hp
ln th 11 nm 1992, U ban yu cu cc quc gia thnh vin gim st
iu kin lm vic ca nhng ph n lm ngh gip vic gia nh nhm
bo v h khi mi s ngc i.
Nh cp trn, bn cnh iu 11 CEDAW, bo m
quyn bnh ng ca ph n v vic lm, rt cn thit tham chiu vi
cc cng c c lin quan ca T chc Lao ng Quc t (ILO), trong
tiu biu l Cng c s 100 v tr cng bnh ng gia lao ng nam
v lao ng n cho cc cng vic c gi tr nh nhau.
6.2.2.11. Quyn bnh ng ca ph n trong vn chm sc sc kho
Chm sc sc khe l mt nhu cu thit yu ca con ngi nhng c
ngha c bit vi ph n. iu ny l bi khc vi n ng, ph n
phi gnh vc chc nng sinh n v nui con chc nng m hm cha
rt nhiu ri ro v sc khe. Tuy nhin, iu bt hp l l trn thc t,
ph n thng phi chu thit thi trong vic hng th quyn ny do
dch v chm sc sc kho cc quc gia thng l dch v tr tin, trong
khi xt chung, ph n c thu nhp thp hn nhiu so vi nam gii.
iu 12 CEDAW yu cu cc quc gia thnh vin phi p dng tt
c cc bin php thch hp xa b s phn bit i x chng li ph
n trong lnh vc chm sc sc khe, nhm bo m ph n c bnh
ng vi nam gii trong vic tip cn vi cc dch v chm sc sc khe,
k c dch v k hoch ha gia nh. iu ny cng yu cu cc quc gia
thnh vin Cng c phi bo m cho ph n cc dch v chm sc sc
khe c bit c lin quan n chc nng lm m, c th l nhng dch
v v thai nghn, sinh v nui con, v phi bo m l nhng dch v
ny c cung cp cho ph n mt cch min ph nu cn thit.
Lin quan n iu 12, U ban CEDAW thng qua Khuyn ngh
chung s 24 ti phin hp ln th 20 nm 1999, trong nhn mnh
247
tm quan trng ca quyn c chm sc sc khe vi ph n, ng

thi, khuyn ngh cc quc gia thnh vin thc thi mt chin lc ton
din cp quc gia chm sc sc khe cho ph n sut i, trong
bao gm cc bin php nhm phng, chng v iu tr nhng loi bnh
tt v iu kin tc ng n sc khe ca ph n, bo m cho mi
ph n c hng cc dch v chm sc sc khe, k c dch v sc
khe sinh sn, vi chi ph va phi, ng thi, phn b ngn sch, nhn
lc thch ng cho hot ng chm sc sc khe cho ph n v qun l
bo m cc ngun lc c s dng c hiu qu (cc on
29,30). Ngoi Khuyn ngh chung s 24, mt s Khuyn ngh chung
khc ca y ban CEDAW cng cp nhiu kha cnh c th v quyn
c chm sc sc khe ca ph n. C th, cc Khuyn ngh chung s
14 (thng qua ti phin hp ln th 9 nm 1990) v 19 (thng qua ti
phin hp ln th 11 nm 1992) yu cu cc quc gia thnh vin thc thi
nhng bin php thch hp xo b nhng tp tc nguy hi cho sc
kho ph n nh tc ct b m vt n, tc bt ph n c thai v nui
con phi n king, tc a th, tc trng nam khinh n dn ti s la
chn gii tnh cho thai nhi hoc p buc ph n phi mang thai c
con trai. Khuyn ngh chung s 15 c y ban thng qua ti phin hp
ln th 9 nm 1990 khuyn ngh cc quc gia tng cng nhng bin
php bo v ph n trc i dch HIV v chng phn bit i x vi
ph n trong cc hot ng phng chng HIV/AIDS. Khuyn ngh
chung s 24 c y ban thng qua ti phin hp ln th 20 nm 1999
yu cu cc quc gia thnh vin bo m quyn ca ph n c thng
tin, gio dc v nhng dch v sc kho tnh dc v ch trng n nhu
cu c bit v sc kho ca cc ph n trong nhng hon cnh kh
khn nh trong xung t v trang, b bun bn, bc lt tnh dc, cng
nh nhu cu chm sc sc khe ca ph n cao tui v ph n khuyt
tt.
6.2.2.12. Quyn bnh ng ca ph n trong i sng kinh t, x hi
Thc t khp ni trn th gii cho thy, trn lnh vc kinh t, ph
n thng b phn bit i x trong vic hng tr cp gia nh, qun
l, s dng ti sn, th chp v vay vn ngn hng... Cng vi vic lm,
y l nhng tin quyt nh kh nng v ti chnh ca ph n - mt
trong nhng yu t thit yu to nn v th bnh ng nam n. V
248
phng din x hi, do gnh nng a vai tr v gii, ph n thng c

rt t thi gian vui chi, gii tr v hng th i sng vn ho, trong
khi iu ny c xem l mt trong nhng biu hin thc cht ca s
bnh ng nam n.
Chnh v vy, iu 13 CEDAW yu cu cc quc gia bo m cho
ph n c bnh ng vi nam gii trong ba kha cnh: (i) Hng cc
phc li gia nh; (ii) Tn dng, ngn hng (v d nh: vay tin ca ngn
hng, th chp ti sn v tham gia cc loi hnh tn dng..) v (iii) Tham
gia cc hot ng gii tr v vn ho.
6.2.2.13. Bnh ng trong cc quan h dn s
iu 15 CEDAW khng ch khng nh v th bnh ng ca ph n
vi nam gii trc php lut m c trong nhng quan h dn s c th lnh vc m theo truyn thng vn ho ca nhiu x hi, ph n thng
phi chu s phn bit i x nng n so vi n ng. Theo iu ny, cc
quc gia thnh vin phi bo m cho ph n c v th bnh ng vi nam
gii trong mi quan h dn s, c th l trong cc vn nh giao kt cc
hp ng, qun l ti sn, t do i li, la chn ni c tr v trong cc hot
ng t tng... iu ny cng quy nh tt c cc hp ng v giy t dn
s m c ni dung hn ch t cch php l ca ph n phi b coi l v gi
tr v khng c hiu lc thi hnh.
Trong Khuyn ngh chung s 21 thng qua ti phin hp ln th 11
nm 1992, U ban CEDAW nu rng, vic gii hn cc quyn ca ph
n trong vic k kt hp ng, t do la chn ch hay tip cn vi ta
n v dch v php lut,v.v. u lm hn ch nghim trng kh nng t
ch trong cuc sng ca ph n v u b coi l phn bit i x chng
li ph n (cc on 7,8,9). y ban cng cho rng, nhng ph n nhp
c sng v lm vic tm thi nc ngoi vi chng hay bn tnh cng
phi c bnh ng v t cch php l vi ngi chng hay bn tnh
(on 10).
6.2.2.14. Quyn bnh ng trong quan h hn nhn, gia nh
iu 16 CEDAW cp vic xo b s phn bit i x chng li
ph n trn lnh vc ring t m c ngha rt quan trng n cuc
249
sng ca con ngi ni chung v ca ph n ni ring, l hn nhn,

gia nh. iu ny xut pht t thc t l trong hu ht cc x hi, ph
n thng phi chu ng s i x bt bnh ng ngay trong gia nh,
th hin cc hnh thc nh hn nhn cng bc (hay sp t), quyn
quyt nh v con ci, qun l ti sn, quyn c ngh ngi... S phn
bit i x chng li ph n trn lnh vc ny thng bt ngun t cc
tp tc truyn thng - kha cnh c sc ln nht. B li, s thay i
trn lnh vc ny c coi l mt trong nhng yu t c ngha quyt
nh ph n t c s bnh ng mt cch y vi n ng.
Cc kha cnh ch yu c cp trong iu 16 bao gm: (i) Bnh
ng v kt hn, th hin vic ph n c t do quyt nh vic kt
hn v la chn ngi phi ngu. Vn ny lin quan n trch nhim
ca cc nh nc trong vic quy nh tui kt hn ti thiu, vic
ng k kt hn, ch hn nhn t nguyn, cm ch a th cng
nh vic to hn cho tr em; (ii) Bnh ng trong hn nhn v khi hn
nhn kt thc, th hin vic ph n c bnh ng vi chng c
trong thi gian hn nhn v khi ly hn. iu ny lin quan n mt
lot vn t qun l ti sn chung trong gia nh; quyn v trch
nhim vi con ci; vic xc nh s con, khong cch gia cc ln sinh;
vic cho, nhn con nui; nhng t do c nhn nh vic la chn h tn,
quyt nh la chn ngh nghip, vic lm ca bn thn m khng b
ph thuc bi ngi chng.
Lin quan n iu 16, trong Khuyn ngh chung s 21, U ban
CEDAW nu rng, khi nim gia nh c th hiu khc nhau gia cc
quc gia, tuy nhin, d c hiu nh th no th trong m hnh gia
nh , vic i x vi ph n cng phi tun th cc quy nh ca
iu 16 (on 13). y ban cng cho rng, ch hn nhn a th l tri
vi quyn bnh ng nam n v c th gy ra nhng nguy c nghim
trng cho ph n v con ci h, v vy, y ban khuyn ngh cc quc gia
thnh vin cm ch a th (on 14). y ban cng khuyn ngh cc
quc gia cm cc hnh ng cng p hoc sp t hn nhn bo
m quyn c la chn ngi phi ngu (on 15). Thm vo , U
ban cho rng cc quy nh php lut v tp tc u i cho nam gii
trong vic hng tha k ti sn l s phn bit i x chng li ph
250
n; ng thi, yu cu cc quc gia thnh vin phi tha nhn v bo

m quyn bnh ng ca ph n trong vn ny.
Lin quan n iu 16, trong Khuyn ngh chung s 19, U ban
CEDAW nu rng, hnh ng trit sn n v bt buc ph thai cu
thnh s vi phm quyn ca ph n trong vic quyt nh s con v
khong cch gia cc ln sinh. U ban cng yu cu cc quc gia thnh
vin tng cng cc bin php, k c dn s v hnh s, chng li
nn bo hnh ph n trong gia nh, bao gm vic thit lp cc trung
tm phc hi v cc nh tm lnh cho nhng ph n l nn nhn ca t
nn ny.
im hn ch ca iu 16 (v ca ton b Cng c) l khng
cp mt cch ng mc ti vn bo lc trn c s gii tnh, mt trong
bn hnh thc c bn v bt bnh ng gii. Tuy nhin, hn ch ny
phn no c khc phc vi vic i hi ng Lin hp quc thng qua
Tuyn ngn v xo b mi hnh thc bo lc chng li ph n vo nm
1993. Thm vo , trong Khuyn ngh chung s 12 c thng qua ti
phin hp ln th 8 nm 1989, khuyn ngh cc quc gia thnh vin thc
thi v bo co v cc bin php m quc gia tin hnh bo v ph n
khi nhng hnh thc bo lc trong gia nh, ngoi x hi v ni lm
vic. Cn trong Khuyn ngh chung s 19, y ban xc nh bo lc trn c
s gii tnh cu thnh mt trong cc hnh thc phn bit i x chng li
ph n, v khi nim bo lc trn c s gii tnh c hiu l nhng
hnh vi ..nhm gy p lc hoc iu khin mt ngi ph n mt cch
khng chnh ng, bao gm nhng hnh ng hnh h v th cht, tinh
thn, gy tn thng hay au n v tnh dc, e do gy ra nhng hnh
ng nh vy hay s cng ch v tc ot nhng quyn t do khc ca
ph n... (on 6). y ban cng cho rng, bo lc trn c s gii tnh xm
phm hoc tc ot ca ph n rt nhiu quyn v t do c bn ca con
ngi, trong c quyn sng; quyn khng b tra tn, i x hay trng
pht tn bo, v nhn o; quyn t do v an ninh c nhn; quyn bnh
ng trc php lut; quyn bnh ng trong gia nh; quyn c hng
tnh trng tt nht v sc khe...(on 7).
hu ht quc gia trn th gii, vic thc hin php lut v phng,
chng bo lc trn c s gii gp nhiu tr ngi xut pht t tnh cht
251
phc tp ca vn cng nh t quan nim trong vn ha truyn thng

coi l nhng vn ni b ca cc gia nh. Tuy nhin, cn thy rng
bo lc trn c s gii khng ch l vn ring ca cc gia nh, m cn
l vn chung ca ton x hi, bi l nh y ban CEDAW nu trong
Khuyn ngh chung s 19, bo lc trn c s gii cn tr s hng th
mt s quyn con ngi ca nn nhn.
6.2.2.15. Quyn bnh ng ca ph n nng thn
Ph n nng thn l mt trong nhng b phn d b tn thng
nht trong tng th nhm ngi d b tn thng l ph n. B phn
ph n ny c nhng nhu cu c bit cn c p ng, xut pht t
nhng yu t: Th nht, h khng phi l nhng lao ng lm cng n
lng nn ngun sng khng c bo m n nh v c lp nh cc
nhm ph n khc; Th hai, do tnh cht cng vic v mi trng sng
nng thn, h thng chu gnh nng a vai tr v gii v phi chu
ng nhiu tp tc truyn thng mang tnh phn bit i x v gii hn
so vi ph n thnh th; Th ba, phn ln cng vic ph n nng
thn thng lm l nhng cng vic v hnh, khng tnh thnh tin
nn s ng gp ca h t c ghi nhn.
Xut pht t thc t k trn, iu 14 CEDAW xc nhn tm quan
trng v nhng ng gp ca ph n nng thn vi kinh t ca quc gia
v s phn vinh ca gia nh; ng thi yu cu cc quc gia thnh vin
phi quan tm c bit n vic bo m cho ph n nng thn cc
quyn bnh ng trong cc vn : (i) Tham gia xy dng v thc hin
cc k hoch pht trin kinh t, x hi cc cp; (ii) Chm sc sc kho,
k c thng tin, t vn, dch v k hoch ho gia nh; (iii) Hng li
trc tip t cc chng trnh bo him x hi; (iv) Tham gia cc loi
hnh o to chnh quy v khng chnh quy, k c o to k thut,
nghip v; (v) Tham gia cc hot ng ca cng ng; (vi) Tip cn cc
hnh thc tn dng v nng nghip, cc iu kin thun li v th
trng, k thut; (vii) c i x bnh ng trong qu trnh phn chia
rung t hoc khi quy hoch nng thn; (viii) c hng cc iu
kin sng ph hp, c bit v nh , iu kin v sinh, in, nc, giao
thng, thng tin.
252
Lin quan n iu 14, trong Khuyn ngh chung s 16 thng qua

ti phin hp ln th 10 nm 1990, y ban CEDAW c bit khuyn
ngh cc quc gia thnh vin thu thp s liu thng k v bo co vi y
ban v thc trng php l v x hi ca nhng ph n lm vic trong
cc doanh nghip gia nh (phn ln vng nng thn) m thng
khng c tr cng, c hng bo him hoc phc li x hi cng
nh thc hin cc bin php ci thin tnh hnh . Trong Khuyn
ngh chung s 17, y ban cng yu cu cc quc gia thnh vin iu tra
v bo co v nhng cng vic gia nh khng tnh thnh tin cng m
ph n, c bit l ph n vng nng thn, ang phi lm. Trong
Khuyn ngh s 11, y ban c bit lu cc quc gia thnh vin v tnh
trng bo lc gia nh i vi ph n nng thn, xut pht t thc t l
nhng phong tc tp qun lc hu thng tn ti ph bin v c nh
hng nng n hn vng nng thn...
Phi n u th k th XX, thut ng php l quyn tr em mi

c cp sau mt lot bin c quc t ln m c bit l cuc Chin
tranh th gii ln th nht (1914-1918). Cuc chin tranh ny khin
rt nhiu tr em chu u b ri vo hon cnh c bit kh khn nh
m ci khng ni nng ta, i kht, bnh tt v thng tch... Tnh
cnh thc y vic thnh lp hai t chc cu tr tr em u tin
trn th gii Anh v Thu in vo nm 1919. Vo nm 1923, b
Eglantyne Jebb - ngi sng lp Qu cu tr tr em ca nc Anh nm
1919 - son tho mt bn Tuyn b gm 7 im, trong ku gi
tha nhn v bo v cc quyn ca tr em. Vo nm sau (1924), bn
Tuyn ngn ny c Hi quc lin thng qua (gi l Tuyn ngn
Ginev v quyn tr em). S kin ny c th coi l mc nh du thi
im thut ng quyn tr em ln u tin c nu chnh thc trong
php lut quc t, ng thi, cng l mc nh du mt bc ngot
trong nhn thc v hnh ng bo v tr em trn th gii.
6.3. QUYN CA TR EM THEO LUT QUC T
S ra i ca khi nim quyn tr em m rng c s ca cc hot
T lu tr em c coi l mt trong cc nhm x hi d b tn

thng nht v c cc nh nc, cc cng ng quan tm bo v.
n c, t th k XIV, chu u xut hin nhng d n cng cng
dnh cho tr em (bnh vin Spedale Degli Innocenti Florent, Italia).
Hoc cng trong thi k ny chu , B lut Hng c ca Vit Nam
quy nh trch nhim ca dn chng v cc quan li a phng phi
gip tr em tn tt, tr m ci khng ni nng ta; bo v, chm
sc tr lc, ng thi, quy nh v trng tr ti gian dm vi tr em gi;
ti bun bn ph n, tr em; gim n v hon thi hnh n vi ph n c
thai, ang nui con nh...1
55
Mc d vy, trong thi k trc y, tt c cc x hi, vic bo v

tr em v c bn xut pht t cc gc tnh thng, lng nhn o
hoc/v s che ch ch khng phi di gc ngha v bo v quyn.
Do vy, vic bo v tr em thi k trc v c bn cha mang tnh ph
bin, thng nht, quy chun v rng buc v ngha v vi mi i tng
trong x hi.
ng bo v tr em t cc kha cnh o c, x hi sang kha cnh php

l, bc b hon ton quan nim trc y coi tr em nh l nhng i
tng hon ton ph thuc, thm ch, l mt dng ti sn ca cc bc
cha m. iu ny l bi mt khi tr em c coi l mt ch th ca
quyn, cc hnh ng lin quan n tr em s khng cn n thun t
trn nn tng ca tnh thng, lng nhn o hay s che ch na, m cn
l ngha v ca cc ch th c lin quan, k c cc bc cha m.
Sau khi c thnh lp, Lin hp quc a vn quyn tr em
pht trin ln mt bc ngot mi. Vi mnh m u ph bin trong
Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi nm 1948 v hai cng c v
cc quyn dn s, chnh tr v cc quyn kinh t, x hi, vn ho nm 1966
l mi ngi c quyn hoc bt c ngi no u c quyn... tr em c
tha nhn l ch th bnh ng vi ngi ln trong vic hng tt c cc
quyn v t do c bn c ghi nhn trong lut nhn quyn quc t.
Tuy nhin, nh cp trn, cch tip cn co bng v th
ch th ca quyn gia ngi ln v tr em cng khng hon ton ph
hp, do c trng ca tr em l cn non nt c v th cht ln tinh thn.
Bi vy, ngay trong UDHR, ICCPR v ICESCR, tr em c ghi nhn
Xem Quc Triu Hnh Lut, cc iu 295, 313,404, 453, 604, 605, 680.
253
254
nhng quyn c th, c bit l quyn c chm sc, gio dng v

c bo v c bit. Da trn cch tip cn , nm 1959, i hi ng
Lin hp quc thng qua mt vn kin ring v quyn tr em (Tuyn
b ca Lin hp quc v quyn tr em). Tuyn b ny l tin Lin
hp quc xy dng v thng qua Cng c v quyn tr em (CRC) vo
ngy 20-11-1989.
Tnh n thi im hin nay, CRC vn l vn kin quc t c bn
v ton din nht v quyn tr em. Mc d vy, y khng phi l vn
kin quc t duy nht v vn ny. thy c ton b khun kh
php l quc t v quyn v bo v quyn tr em, cn nghin cu nhiu
vn kin khc, trong tiu biu l hai Ngh nh th khng bt buc
b sung Cng c v s dng tr em trong cc cuc xung t v trang
v v bun bn tr em, bc lt v vn ho phm khiu dm tr em (cng
c i hi ng Lin hp quc thng qua nm 2000), cc cng c
v khuyn ngh c lin quan ca ILO (m tiu biu l Cng c s 138
v tui lao ng ti thiu v Cng c s 182 v xa b nhng hnh thc
lao ng tr em ti t nht), cc tuyn b, hng dn, quy tc chun ti
thiu ca Lin hp quc v t php ngi cha thnh nin v mt s
vn kin khc...
Cch tip cn k trn ca CRC bo m thi v hnh ng c

trch nhim ca mi ch th trong cc vn c lin quan n tr em.
N khc vi nhng cch tip cn da trn tnh thng, lng nhn o,
s che ch hay co bng v th ca tr em v ngi ln m ph bin
trong cc x hi trc .
V ni dung, so vi cc vn kin trc v quyn tr em, CRC c
nhng im ni bt l:
- Cng c a ra mt nh ngha chung v tr em m c th p
dng cho mi x hi trn th gii m khng c s phn bit v
bt c yu t no v chnh tr, kinh t, truyn thng vn ho,
phong tc tp qun...
- Cng c xc lp mt tp hp cc quyn tr em m c nhiu
quyn trc cha tng c php in ho trong lut quc
t, nhm bo m cho tr em c bo v, chm sc mt cch
c hiu qu v c pht trin ton din c v th cht, tr tu,
tnh cm, o c v x hi;
- Cng c cp vic bo v nhng nhm tr em c hon cnh
c bit kh khn (ch khng ch n tr em ni chung) nh tr
em tn tt, tr em b mt mi trng gia nh, tr em mi dm,
tr em lm tri php lut, tr em trong xung t v trang...
6.3.1. CRC - vn kin quc t c bn v ton din nht v

quyn tr em
- Cng c cp vic gii quyt nhng thch thc cp bch m

tr em ang gp phi nh lm dng tnh dc tr em, bc lt lao
ng, bun bn tr em, tr em b buc cm sng, tc ng ca
ma tu vi tr em...;
CRC l iu c quc t v quyn con ngi ca Lin hp quc c

s lng quc gia thnh vin cao nht t trc n nay. Hin ti, gn
nh tt c cc quc gia thnh vin ca Lin hp quc ph chun
hoc gia nhp cng c ny, ch cn Hoa K v Xmali. T tng xuyn
sut v cng l th hin cch tip cn ca Cng c l:
- Tr em l nhng ch th ca cc quyn v ca qu trnh pht
trin ch khng phi l i tng c hng s quan tm,
thng hi hay lng t thin thun tu.
- Cng c xc lp mt c ch php l theo di, gim st s

tin b ca cc quc gia trong vic bo m cc quyn tr em.
Theo cc chuyn gia v quyn tr em, c bn nguyn tc c bn
lm nn tng cho CRC, l:
-
- Tr em l nhng con ngi nhng l mt nhm x hi d b tn

thng, c nhng nhu cu c bit, v c quyn c hng s
chm sc, bo v mt cch c bit.
255
256
Tr em cng l nhng con ngi: Nguyn tc ny xc nh v

th bnh ng ca tr em vi ngi ln v phng din ch th
ca quyn. N khng nh tr em cng c nhng gi tr nh
ngi ln v do , phi c cng nhn v bo v cc quyn
ngay t giai on th u;
Khng phn bit i x: Nguyn tc ny hm rng tt c tr

em trn th gii u c hng cc quyn quy nh trong CRC,
bt k dn tc, chng tc, gii tnh, tn gio, dng di gia nh,
ti sn...
Li ch tt nht dnh cho tr em: Nguyn tc ny i hi trong

mi hot ng c lin quan n tr em, Nh nc, cc bc cha m
v cc ch th khc phi ly li ch ca tr em l mc tiu hng
u;
Tn trng kin, quan im ca tr em: Nguyn tc ny nhm

bo m rng tr em thc s l ch th ca quyn. N i hi
cc ch th khc phi tn trng cc quyn t do kin, t do
din t, t do tn gio, tn ngng v t do lp hi ca tr em.
6.3.2. Nhng ni dung ch yu ca CRC

6.3.2.1. nh ngha tr em
Theo iu 1, tr em l nhng ngi di 18 tui, tr khi php
lut quc gia quy nh khc. Nh vy, y l mt quy nh m, trong
mc trn tui 18 c coi l mc tiu chun nhng khng phi c
nh, bt buc vi mi quc gia. Ni cch khc, iu ny cho php cc
quc gia c th quy nh tui c coi l tr em thp hn 18 tui, v
v vy, tui c coi l tr em c th khc nhau gia cc nc thnh
vin.
V nguyn tc, nu mc trn tui c coi l tr em cng cao v
mang tnh c nh, th s lng tr em c bo v bi CRC s cng ln.
Hay ni cch khc, cch quy nh mang tnh mm do nh iu 1 CRC
c th lm s lng tr em c bo v theo cng c b gim i mt s
quc gia. Tuy nhin, chnh cch quy nh mm do nh vy li c tc dng
tch cc l ti a ha s lng quc gia chp nhn cng c. T thc t ,
tnh n s khc nhau v nhn thc cc quc gia v tui c coi l
tr em v t mc tiu s lng thnh vin CRC ln hng u nn Lin
hp quc a ra quy nh v tui tr em nh iu 1 ca CRC.
Cng theo nh ngha k trn, CRC khng quy nh t khi no
c coi l tr em, nhng theo Li ni u th: ...tr em cn phi c
257
bo v v chm sc c bit, k c s bo v thch hp v mt php l

t trc cng nh sau khi ra i. Quy nh ny hm ngha rng, vic
bo v, chm sc tr em cn phi c thc hin ngay t nhng giai
on trng nc ch khng i n lc tr cho i.
6.3.2.2. Khng phn bit i x
Vn ny c nu iu 2 v l mt trong bn nguyn tc ca
Cng c ( cp trn). im c bit so vi quy nh v vn
ny trong cc iu c quc t khc l y, s phn bit i x tr em
c gn vi s phn bit i x vi cha m, ngi gim h hay cc
thnh vin trong gia nh ca tr. C th, iu 2 yu cu cc quc gia
xo b mi s phn bit i x v chng tc, mu da, gii tnh, ngn
ng, tn gio, quan im chnh tr hoc quan im khc, ngun gc dn
tc, sc tc hay x hi, ti sn, khuyt tt, thnh phn xut thn hay a
v khc ca tr em, cha m, ngi gim h hp php, hoc nhng
thnh vin khc trong gia nh ca tr em.
Lin quan n quy nh trong iu 2, y ban v quyn tr em c
quan gim st vic thc hin CRC trong Bnh lun chung s 4 thng
qua ti phin hp ln th 33 nm 20031 cho rng, ngoi nhng yu t
nh chng tc, mu da, gii tnh, ngn ng, tn gio, dn tc, quc tch,
chnh kin v quan im khc, ngun gc x hi, ti sn, tnh trng
khuyt tt v dng di th xu hng gii tnh (sexual orientation) v
tnh trng sc khe (health status) (bao gm vic b nhim HIV v b
thiu nng tm thn) cng c th l nn tng ca s phn bit i x
vi tr em. Theo Bnh lun chung s 6 thng qua nm 2005, nhng yu
t khc c th to ra s phn bit i x vi tr em bao gm tnh trng
v tha nhn, m ci cha m, v th l ngi nhp c, t nn hay tm
kim quy ch t nn ca tr (on 18).
Bnh lun chung s 5 thng qua ti phin hp ln th 34 nm
2003 xc nh rng, ngha v nu trong iu ny i hi cc quc gia
thnh vin phi ch ng nghin cu v thc hin cc bin php
gim thiu hoc xa b nhng bi cnh to ra s phn bit i x vi
Ngun ca cc Bnh lun chung ca y ban quyn tr em c trch dn trong chng ny:
http://www2.ohchr.org/english/bodies/crc/comments.htm
258
cc nhm tr em, bao gm vic thc thi cc bin php lp php, hnh
php, gio dc v phn b cc ngun lc. Mc d vy, y ban cng lu
rng, vic p dng nguyn tc khng phn bit i x khng c ngha
l thc hin vic i x ging nhau vi mi tr em.
6.3.2.3. Li ch tt nht dnh cho tr em
y l mt trong bn nguyn tc ca Cng c ( cp trn),
c nu iu 3 v c nhc li trong nhiu iu khon khc ca
CRC, bao gm cc iu 9, 18, 20 v 21. Theo nguyn tc ny, li ch ca
tr em phi c u tin xem xt trong mi hot ng c lin quan n
tr em ca mi ch th, ch khng ch gii hn trong cc tin trnh lp
php, hnh php hay t php ca cc c quan Nh nc. V kha cnh
ny, iu 3 xc nh trch nhim ca nh nc trong vic nui dng,
chm sc tr em trong trng hp cha m hoc nhng ch th c lin
quan khc khng th thc hin hoc hon thnh trch nhim y.
Lin quan n quy nh trong iu 3, trong Bnh lun chung s 5 y
ban v quyn tr em cho rng, thc hin iu ny i hi cc c quan
lp php, hnh php v t php ca cc quc gia thnh vin u phi c
nhng bin php ch ng bo m trong mi hot ng ca c quan
mnh li ch ca tr em u c t ln hng u. Thm vo , y ban
cng khuyn ngh cc quc gia thnh vin nh gi mt cch c h thng
nh hng ca cc quyt nh v hot ng ca cc c quan ny i vi cc
quyn v li ch ca tr em, k c nhng quyt nh v hot ng c lin
quan trc tip hoc gin tip n tr em. Trong Bnh lun chung s 7, y
ban nu rng, nguyn tc ny i hi trong mi quyt nh lin quan n
tr em cn cn phi tnh n quan im ca cc bc cha m, thy c gio
v nhng ngi khc c trch nhim vi tr em (on 13).
6.3.2.4. S sng cn v pht trin ca tr em
iu 6 tha nhn quyn sng nh l mt quyn c hu ca tr em
v quy nh trch nhim ca cc quc gia trong vic bo m s sng
cn v pht trin ca tr mc cao nht.
Lin quan n quy nh trong iu 6, c hai kha cnh cn ch l:
Th nht, sng cn (survival) l mt trong nhng thut ng c
th c s dng trong Cng c v quyn tr em. Do tr em l nhng
259
ch th cn non nt c v th cht v tinh thn nn khc vi ngi ln,

vic bo v s sng cn ca tr khng ch i hi cc bin php thng
thng cn thit bo v tnh mng, m cn bao gm cc bin php
phng nga v sc khe nh tim chng, dinh dng, chm sc...
Th hai, s pht trin ca tr em cn c hiu mt cch ton
din, theo khng ch bao gm phng din th cht, m cn v cc
phng din tr tu, tnh cm, o c, x hi.
V vn trn, trong cc Bnh lun chung s 4 v s 7, y ban
quyn tr em nu rng s sng cn v pht trin ca tr em lin quan n
mt lot cc quyn khc nh quyn c c lng thc, thc phm thch
ng; quyn t c sc khe mc cao nht c th; quyn c bo v
trc nhng s xm hi v tnh mng, thn th, danh d, nhn phm...
m c nu khng ch trong CRC m cn trong hai ngh nh th ty
chn b sung cng c m cp cc vn v bun bn tr em, mi
dm tr em, s dng tr em sn xut vn ha phm khiu dm v bo
v tr em trong cc cuc xung t v trang.
6.3.2.5. Tn trng kin, quan im ca tr em
Ni dung ca iu 12 ng thi cng l mt trong bn nguyn tc
c bn ca CRC. iu ny tha nhn tr em c quyn by t kin,
quan im ring ca mnh v cc vn lin quan n tr, trong mi
hon cnh, k c trong hot ng t tng, ng thi yu cu cc quc
gia thnh vin phi bo m cho tr em c kh nng v c hi hnh
thnh v ni ln nhng kin, quan im ca mnh cng nh phi tn
trng nhng quan im, kin ca tr mt cch thch ng vi tui
v mc trng thnh ca tr.
Cn hiu rng, vic by t kin, quan im ca tr c th c
thc hin mi mi trng (trong gia nh, cng ng v ngoi x
hi...) mt cch trc tip hoc gin tip thng qua ngi i din, di
nhiu hnh thc thch hp, chng hn nh: pht biu ti cc cuc hp,
vit th, thng qua cc phng tin thng tin i chng... Cng cn
hiu rng, quy nh k trn khng c ngha l cha m, Nh nc v cc
ch th khc phi nghe theo cc kin, quan im ca tr trong mi
trng hp, m ch t ra ngha v cho cc ch th phi lng nghe, tn
260
trng, nghim tc xem xt v thc hin cc kin, quan im nu

thy chng hp l v c th p dng.
Lin quan n ni dung iu 12, y ban Quyn tr em, trong Bnh
lun chung s 7 thng qua ti phin hp ln th 34 nm 2005 nhn mnh
rng, k c nhng tr tui cn nh cng c quyn c by t v tn
trng kin, quan im mt cch thch ng. y ban lu v nhng mi
trng m trong quyn ny ca tr cn c ch trng bo m, bao
gm gia nh, cc c s gio dc, chm sc y t dnh cho tr em, hot ng
t tng, hot ng xy dng chnh sch, php lut, nghin cu, t vn... c
lin quan n tr. y ban cng khuyn ngh cc quc gia thnh vin thc
hin cc bin php thch hp thc y cc bc cha m v nhng ch th
c trch nhim khc to c hi cho tr em c by t kin, quan im
v tn trng cc kin, quan im ca tr (on 14).
iu 4 yu cu cc quc gia thnh vin phi tng bc bo m cc
quyn ca tr em trong Cng c, trong nhn mnh rng, Nh nc
phi s dng mt cch ti a cc ngun lc sn c bo m cc
quyn kinh t, x hi, vn ho ca tr em. iu ny cng gi rng khi
cn thit, cc quc gia c th yu cu s tr gip quc t bo m cc
quyn ca tr em.
Lin quan n quy nh trong iu 4, trong Bnh lun chung s 5,
y ban v quyn tr em cho rng, iu ny i hi cc quc gia thnh
vin phi huy ng s tham gia ca tt c cc thnh phn trong x hi,
bao gm c tr em, cng nh phi xy dng nhng c ch c bit v
thnh lp cc c quan iu phi, gim st (c lp hay trc thuc chnh
ph) thu thp d liu, nng cao nhn thc ca x hi v t chc thc
hin cc chnh sch, chng trnh, dch v thch hp nhm bo m
hin thc ha cc quyn ca tr em (cc on 2 v 10). Thm vo , y
ban cng khuyn ngh cc quc gia thnh vin thnh lp nhng b phn
hoc b nhim cc c nhn chuyn trch v tr em trong Chnh ph,
Ngh vin v cc c quan nh nc khc, thc hin cc nghin cu phn
tch, bo co v tnh hnh tr em, dnh ngn sch cho bo v, chm sc
v gio dc tr em...(on 10). y ban nhn mnh rng, vic thc hin
261
cc quyn tr em khng th b coi l mt qu trnh t thin hay nhng

u i dnh cho tr em m phi coi l trch nhim ca Nh nc, x
hi v l mt cam kt chnh tr (cc on 11, 12).
6.3.2.7. Vai tr v trch nhim ca cha m
iu 18 xc nh mt nguyn tc l cha m, v trong nhng trng
hp nht nh l ngi gim h php l, c trch nhim chnh trong
vic nui dng v gio dc tr em. iu ny cng quy nh r, trong
gia nh, vic nui dng, chm sc con ci l trch nhim chung ca
cc bc cha m v trong vic ny, li ch ca tr em phi l mi quan
tm hng u ca h.
Quy nh iu 18 bt ngun t quan im nh hng c nu
Li ni u ca CRC, theo , cng c xc nh gia nh l n v
x hi c bn v mi trng t nhin cho s trng thnh v cuc sng
hnh phc ca mi thnh vin, c bit l tr em.
Nguyn tc k trn khng loi b trch nhim ca cc nh nc;
ngc li, iu 18 ng thi n nh ngha v ca cc nh nc l phi
dnh cho cc bc cha m v ngi gim h php l s gip thch
ng h c th hon thnh tt vic nui dng, chm sc tr em.
Theo tinh thn ca iu ny, vic gip cc bc cha m h c kh
nng chm sc, gio dc tr em l bin php u tin, vic giao tr em
cho cng ng hay Nh nc chm sc ch c coi l bin php cui
cng bi tr em rt nhy cm v d b tn thng khi b tch khi b
m, gia nh.
Lin quan n vn trn, trong Bnh lun chung s 7, y ban
quyn tr em xc nh, vic tn trng vai tr ca cha m bao gm ngha
v khng cch ly tr em khi cha m, tr khi vic cch ly nh th em
li li ch tt nht cho tr, bi tr em c bit d b tn thng khi b
tch ly khi cha m. y ban khuyn ngh cc quc gia thnh vin cn
phi n lc ht sc gim thiu s tr em b b ri v tr em m ci.
iu ny i hi phi c nhng hnh thc t chc chm sc thay th di
hn theo m hnh cng ng hay nh nc cho nhng tr em ri vo
nhng hon cnh c bit kh khn, v d nh tr em b cha m b mc,
ngc i hay x nhc; tr phi sng trong bi cnh cha m xung t
262
thng xuyn; cha m khng c kh nng nui con v nhng l do sc

khe hay tm thn...(on 18). y ban cng nu ra mt s gi v
nhng cch thc m cc quc gia c th h tr gia nh trong vic nui
dng, chm sc tr em, chng hn nh vic iu chnh cc chnh sch
v thu thu nhp, li tc, ni v thi gian lm vic, dch v y t, gio
dc, tr cp x hi cho cc bc cha m, cng nh vic t vn, h tr v
k nng chm sc, gio dc tr em cho h...(on 20).
Cng cp n vai tr v trch nhim ca cc bc cha m nhng
kha cnh tinh thn, iu 5 CRC yu cu cc quc gia thnh vin phi
tn trng trch nhim, quyn v ngha v cc bc cha m, hoc trong
trng hp thch hp, ca cc thnh vin khc trong gia nh hay ca
nhng ngi gim h php l trong vic ch bo v hng dn thch
hp cho tr em thc hin nhng quyn c tha nhn trong CRC, theo
cch thc ph hp vi mc pht trin v nng lc ca tr.
T ni dung iu 5 v xt trong mi quan h vi cc quyn khc
ca tr em c ghi nhn trong CRC, c th thy: Th nht, s ch bo
v hng dn ca cha m, ngi thn trong gia nh hay ngi gim h
php l khng bao gm cc bin php bo lc v th cht, tinh thn (vi
ngha l mt hnh thc k lut buc tr phi tun theo), v Th hai,
khng c p t kin ca ngi ln (di danh ngha s ch bo v
hng dn) vi tr em khi cc em mc trng thnh nht nh
v nhn thc.
Lin quan n kha cnh trn, trong Bnh lun chung s 4 thng
qua ti phin hp ln th 33 nm 2003, y ban quyn tr em nu rng,
thc hin quy nh ti iu 5, cc bc cha m v nhng ngi c
trch nhim khc c ngha v to lp mt mi trng an ton v cm
thng tr em pht trin, trong cn phi quan tm n quan im
ca tr. Tr em cn phi c cc thnh vin khc trong gia nh tha
nhn nh l cc ch th ca quyn v cn c ch bo, hng dn
tr thnh cc cng dn tt. Trong Bnh lun chung s 7, y ban cho
rng, quyn ca cha m trong vic ch bo v hng dn con ci lun
gn lin vi yu cu l h phi hnh ng v nhng li ch tt nht ca
tr (on 16). y ban cng cho rng iu 5 yu cu cc bc cha m v
nhng ngi khc c trch nhim ch bo v hng dn tr em c trch
263
nhim thng xuyn iu chnh s ch bo v hng dn ca h

ph hp vi mc trng thnh ca tr (on 17).
6.3.2.8. Cch ly vi cha m
Mc d Cng c coi vic sng vi cha m l mt quyn c bn ca
tr em nhng vn d kin kh nng cho php ch ng cch ly tr em
khi cha m trong mt s hon cnh c bit. Theo iu 9 CRC, nguyn
tc cn tun th trong vn ny l vic cch ly tr em khi cha m ch
c th thc hin nu nh iu mang li li ch tt nht cho tr. iu
ny cng nu ra mt s hon cnh trong c th cch ly tr em khi
cha m, v d nh khi tr em b cha m lm dng, sao nhng hoc khi
cha m sng cch ly nhau v cn c mt quyt nh v ni c tr ca tr
(Khon 1). S cch ly gia tr em v cha m ch c th do mt c quan
nh nc c thm quyn quyt nh vi s gim st ca ta n hoc ca
cc c quan t php khc, v trong cc trng hp nh vy, tr em c
quyn c by t quan im, c duy tr quan h v tip xc trc tip
vi cha, m thng xuyn, tr trng hp iu khng c li cho tr.
Ngoi ra, Khon 4 iu 9 CRC cn cp nhng hon cnh m tr
em b cch ly khi cha m mt cch b ng, c th l do kt qu ca
vic cha, m hoc c cha v m ca tr em, hay chnh bn thn tr em,
b giam gi, b t, trc xut, lu y i xa hay b cht. Trong nhng
hon cnh ny, CRC yu cu cc quc gia thnh vin c lin quan phi
cung cp cho cha m, cho a tr, hoc nu thch hp, cho mt thnh
vin khc ca gia nh a tr nhng thng tin thit yu v a ch ca
mt hay nhiu thnh vin vng mt ca gia nh, tr khi vic cung cp
thng tin nh th c th gy tn hi n cuc sng ca a tr. Thm
vo , cc quc gia thnh vin cn phi bo m rng, vic ra yu
cu nh vy s khng t n gy nn nhng hu qu c hi cho ngi
(hoc nhng ngi) c lin quan.
6.3.2.9. on t gia nh
Theo iu 10, tr em c cha m m mi ngi c tr cc quc
gia khc nhau phi c quyn c duy tr quan h v tip xc trc tip,
u n vi c cha v m, tr nhng hon cnh c bit khng cho
php nh vy. thc hin quyn ny, tr em v cha m ca cc em c
264
quyn ri khi bt k nc no cng nh c quyn tr v nc mnh vi

mc ch on t gia nh hoc duy tr quan h gia cha m v con
ci. Cc quc gia thnh vin phi bo m quyn ny bng cch xem xt
th tc xut, nhp cnh cho tr em v cha m mt cch tch cc, nhn
o v nhanh chng. Thm vo , cc quc gia thnh vin cng phi
bo m rng, vic a mt yu cu v on t gia nh nh th s
khng gy ra nhng hu qu c hi cho nhng ngi ng n yu cu
v cho cc thnh vin gia nh h.
Mc d vy, iu 10 cng lu rng, quyn xut, nhp cnh v
mc ch on t gia nh ca cha m v tr em c th phi chu nhng
gii hn nht nh. Nhng gii hn ny ch c hiu lc khi c php
lut quy nh v ch bo m an ninh quc gia, trt t cng cng, o
c v sc kho ca cng chng hoc cc quyn v t do ca ngi khc
ph hp vi nhng quy nh c lin quan trong CRC.
6.3.2.10. Cm a tr em ra nc ngoi mt cch bt hp php
v khng mang tr v
Theo iu 11, cc quc gia thnh vin phi tin hnh cc bin php
ngn chn vic cha, m hay mt bn th ba theo yu cu ca cha, m
mang tr em ra nc ngoi hay gi tr em nc ngoi mt cch bt
hp php.
Cn hiu rng, bi cnh ca iu ny ch yu lin quan n mi
quan h gia nh, c th l trong nhng tnh hung cc cp v chng
(mt hoc c hai ngi ang nc ngoi) ly thn, ly hn m tranh
ginh quyn nui con. N c bn khc vi vic bun bn tr em ra nc
ngoi vo mc ch bc lt tnh dc, sc lao ng, bn lm con nui
hoc khai thc cc b phn c th cy ghp.
Cng theo quy nh iu 11, bin php quan trng m cc quc
gia thnh vin cn tin hnh thc hin iu ny l k kt, tham gia
cc iu c song phng hoc a phng nhm kim sot cht ch
vic xut, nhp cnh.
6.3.2.11. H tn v quc tch
265
Quyn c h tn v quc tch c ngha rt quan trng trong vic

bo m cho tr em c hng s bo v v h tr ca Nh nc cng
nh tham gia vo i sng x hi, k c trong thi th u cng nh n
khi trng thnh. Thc t khp ni trn th gii cho thy, vic b tc
quyn c h tn v quc tch ng thi tc b ca tr em c hi hng
th nhng quyn c bn nht nh quyn c hc tp, quyn c
chm sc y t...
iu 7 CRC quy nh trch nhim ca cc quc gia thnh vin
trong vic bo m quyn c h tn v quc tch ca tr em, thng qua
nhng hnh ng c th nh ng k h tn, quc tch cho tr em ngay
sau khi sinh, bo m quyn ca tr em c bit cha m mnh l ai v
c cha m chm sc sau khi ra i. iu ny cng gi rng, bo
m quyn ny ca tr em, ngoi vic ban hnh cc quy nh php lut
quc gia, cc nc thnh vin cn thit phi k kt v tun th cc iu
c quc t khc c lin quan, c th nh: v vn hn nhn c yu t
nc ngoi, nhp c, cho nhn con nui...
Lin quan n iu 7 CRC, trong Bnh lun chung s 6 c thng
qua ti phin hp ln th 35 nm 2005, y ban quyn tr em a ra
nhng hng dn rt c th v chi tit v trch nhim ca cc quc gia
thnh vin trong vic i x vi nhng tr em v tha nhn v tr em
khng cha m hin din trn lnh th nc mnh. Theo y ban, CRC p
t ngha v vi cc quc gia thnh vin phi bo v mi tr em hin
din trn lnh th nc mnh, bt k quc tch ca cc em (on 12).
Ni cch khc, cc quc gia thnh vin khng ch gii hn s bo v vi
nhng tr em l cng dn nc mnh, m cn c trch nhim bo v
nhng tr em t nn, tr em nhp c, di c bt k nhng tr em c
quc tch nc no hay khng quc tch v bt k cc em n nc
bng cch no. y ban cng xc nh tt c cc c quan lp php, hnh
php, t php ca quc gia u c ngha v vi nhng tr em v tha
nhn v tr em khng cha m, v ngha v ca cc quc gia trong vn
ny bao gm c ba dng: tn trng, bo v v h tr. kha cnh c
th, cc quc gia c trch nhim thc thi cc bin php thch hp, thi
im sm nht c th ngay ti bin gii xc nh danh tnh v
ngun gc ca nhng tr em v tha nhn v tr em khng cha m,
cng nh bo v v gip cc em on t gia nh (on 13). y ban
266
cng khuyn ngh cc quc gia thnh vin ph chun hoc gia nhp cc
iu c quc t c lin quan, trong bao gm hai Ngh nh th ty
chn b sung CRC, to lp mt mi trng php l thun li cho vic
bo v v gip nhng tr em v tha nhn v tr em khng cha m
(on 15)...
6.3.2.12. Duy tr bn sc
iu 8 CRC khng nh quyn ca tr em c gi gn bn sc,
ng thi, quy nh trch nhim ca cc quc gia thnh vin phi bo
v v gip tr em khi phc bn sc trong trng hp bn sc ca
cc em b mt.
Cn lu l khi nim bn sc ca tr em trong iu 8 c hiu
thng qua cc kha cnh nh quc tch, h tn v quan h gia nh... tc
l rng hn nhiu so vi cch hiu thng thng l nhng g thuc v
phong tc, tp qun ca mt dn tc nht nh (bn sc dn tc).
y, bn sc ca tr em l tng hp ca nhng yu t thuc v bn sc
ca dn tc v nhng c th ca gia nh (truyn thng, v th, hon
cnh...) cng nh ca c nhn (th hnh, tnh cch, h tn, nng lc...)
ca tr em.
6.3.2.13. Cc t do c nhn
Cc iu 13, 14, 15, 17 CRC c th ho ni dung iu 11 ca cng
c khi quy nh rng tr em c cc quyn t do c nhn, bao gm t do
biu t; t do t duy, tn gio, tn ngng; kt giao, hi hp mt cch
ha bnh.
T do biu t (iu 13) th hin vic tr em c quyn by t
kin v cc vn lin quan n cc em cng nh c tm kim, tip
nhn, ph bin tt c cc loi thng tin, t tng thuc mi lnh vc,
di bt k hnh thc no, bng bt k phng tin no v khng c bt
k gii hn no v lnh th.
T do t duy, tn gio, tn ngng (iu 14) th hin vic tr em
c quyn tin vo nhng iu mnh cho l ng, theo hoc khng theo
mt tn gio, tn ngng no. Vi dng t do ny, cc quc gia thnh
vin cn c ngha v tn trng quyn, ngha v ca cc bc cha m, v
267
trong trng hp thch hp, ca nhng ngi gim h php l, trong

vic hng dn v nim tin v nhn thc ca tr em mt cch ph hp
vi mc pht trin ca cc em.
T do kt giao, hi hp mt cch ha bnh (iu 15) th hin vic
tr em c quyn c gp g vi nhng tr em khc v gia nhp, thnh
lp cc t chc ca tr em.
Tuy nhin, cn lu l cc iu 13,14,15 cng ng thi khng nh
rng nhng t do c nhn nu cc iu ny c th phi chu nhng gii
hn nht nh. Nhng gii hn ny ch c hiu lc khi c quy nh trong
php lut v ch bo m an ninh quc gia, trt t cng cng, o c v
sc kho ca cng chng hoc cc quyn v t do ca ngi khc. y
cng l nguyn tc chung ca lut nhn quyn quc t khi cp nhng t
do c nhn ny phng din p dng chung.
Vi ngha l tin thc hin nhng quyn t do nu cc
iu 13,14,15, iu 17 yu cu cc quc gia thnh vin thc hin cc
bin php bo m cho tr em c tip cn vi thng tin, sch v,
ti liu t nhiu ngun khc nhau (bo, i, v tuyn, internet..), c
phm vi quc gia v quc t. Tuy nhin, theo iu ny, nhng thng tin
v ti liu cung cp cho tr em phi c chn lc bo m chng c
li cho vic pht trin nhn cch, kh nng v th cht, tr tu ca tr
em cng nh ph hp vi cc mc ch khc trong gio dc tr em nu
iu 29 CRC. iu ny lin quan n ngha v (ng thi cng l
quyn) ca cc bc cha m, Nh nc v cc ch th khc phi tin
hnh cc bin php thch hp, k c ngn cm tr em tip xc vi mt
s loi thng tin, vn ho phm, c bit l cc loi thng tin, vn ha
phm c tnh cht bo lc, i try...
6.3.2.13. Bo v s ring t
iu 16 CRC tha nhn tr em c quyn c php lut bo v
chng li s can thip tu tin vo cuc sng ring t cng nh nhng
s cng kch bt hp php vo danh d v thanh danh.
Khi nim s ring t theo iu trn khng ch bao gm nhng yu
t v i sng c nhn, gia nh, nh ca, th t, nht k, m cn c v
quan h bn b, giao tip ca tr em... S can thip tu tin v bt hp
268
php vo i t c hiu l cc hnh ng ni xu, vu co, xuyn tc,

thm ch, loan truyn nhng thng tin v i sng ring t v danh d
ca tr em m khng c php ca tr hay ca cha m, ngi gim h
cc em.
6.3.2.14. Bo v tr em khi s lm dng, sao nhng
iu 19 xc nh trch nhim ca Nh nc trong vic bo v tr
em khi nhng hnh thc bo lc v th cht, xc phm danh d, nhn
phm, b lm dng (tnh cm, sc lao ng hay lm dng tnh dc), b
b mc hoc sao nhng s chm sc, b ngc i hoc bc lt, k c khi
tr em ang sng vi cha m, ngi gim h php l hoc vi bt k
ngi no khc c giao vic chm sc tr em (Khon 1). Khon 2
iu ny xc nh, nhng bin php bo v tr em khi s lm dng,
sao nhng, ngoi nhng th tc pht hin, iu tra, chuyn cp, x l,
k c x l v t php, trong chng mc thch hp cn bao gm nhng
bin php phng nga nh xy dng cc chng trnh x hi h tr
tr em v nhng ngi chm sc tr em nhm hn ch nguy c tr em
b lm dng, sao nhng.
Lin quan n quy nh trn, trong Bnh lun chung s 7, y ban
quyn tr em cho rng, ngoi vic phng nga, cc quc gia thnh vin
cn phi c nhng bin php tch cc h tr nhng tr em b lm
dng, sao nhng phc hi v th cht v tinh thn (on 36).
6.3.2.15. Bo v tr em b mt mi trng gia nh
Vn ny c cp trong hai iu 20, 21 v 25 ca CRC.
iu 20 yu cu cc nh nc dnh s bo v v tr gip c bit
cho nhng tr em b mt mi trng gia nh (tm thi hay vnh vin)
hoc vn cn cha m nhng cn c tch khi gia nh v li ch tt
nht ca cc em , bng cch cung cp cho tr s chm sc thay th.
Cc hnh thc chm sc thay th c th l gi nui, nhn lm con nui
(trong hoc ngoi nc), hnh thc Kafala theo lut Hi gio hoc a
tr vo cc c s chm sc tr em (do Nh nc hay cc t chc t thin
iu hnh). iu ny cng quy nh, nhng yu t cn xem xt khi cn
nhc la chn cc bin php chm sc thay th bao gm kh nng
269
nui dy tr em lu di v s ph hp v vn ho nh xut x dn tc,

tn gio, ngn ng... ca tr em.
Lin quan n quy nh trn, trong Bnh lun chung s 7, y ban
quyn tr em cho rng, bin php chm sc thay th da trn c s gia
nh (cho lm con nui) hoc c hnh thc ging nh gia nh (nhn
u...) cn c u tin v cho thy kt qu tch cc hn vi tr em
(on 36). Trn thc t cc quc gia, vic a tr em vo cc c s
chm sc thay th thng c xem xt nh l bin php cui cng.
iu 21 cp c th bin php chm sc thay th ph bin l cho
lm con nui. Mc ch ca iu ny l nhm ngn chn nhng hnh vi
trc li, thng mi ho hot ng cho nhn con nui. Theo iu ny,
vic nhn tr em lm con nui phi c tin hnh theo quy nh ca
php lut, v phi qun trit nguyn tc nhm mang li li ch tt nht
cho tr. Xut pht t nguyn tc ny, vic nhn tr em lm con nui ch
c tin hnh vi s cho php ca nhng c quan c thm quyn sau
khi hon tt cc th tc v da trn cc thng tin thch hp, ng tin
cy v hon cnh ca bn thn, cha, m, h hng, ngi gim h hp
php ca a tr, cng nh s ng mt cch c hiu bit ca nhng
i tng cho thy vic cho nhn tr em lm con nui l c th chp
nhn c. c bit, theo iu ny, vic cho tr em lm con nui ngi
nc ngoi ch c tin hnh khi khng th tm c mi trng
chm sc thay th cho tr trong nc v phi bo m tr phi c
bo v, chm sc vi nhng tiu chun tng ng vi cc tiu chun
trong nc. Vic cho tr em lm con nui ngi nc ngoi khng
c v mc ch ti chnh v nn c thc hin theo quy nh ti cc
iu c song phng hoc a phng.
B sung cho cc iu 21 v 22, iu 25 yu cu cc quc gia thnh
vin khng c lng qun, b ri nhng tr em ang c nui dng,
chm sc thay th ti cc gia nh v cc c s chm sc, nui dng tr
em. Theo quy nh ca iu ny, Nh nc phi nh k kim tra hot
ng ca cc c s chm sc thay th tr em bo m rng cc c s
tun th cc tiu chun ra trong Cng c.
6.3.2.16. Tr em t nn
270
Theo iu 22, tr em t nn hay ang xin quy ch t nn, c bit l

vi nhng em khng c ngi ln i km, phi c bo v v gip
nhn o thch ng theo ng php lut quc gia v thng l quc t
(Khon 1). Khon 2 iu ny nu r, nhm mc ch , cc quc gia
thnh vin, nu xt thy thch hp, cn hp tc trong mi c gng ca
Lin hp quc hoc cc t chc lin chnh ph hay phi chnh ph khc
bo v, gip , tm kim cha m hoc nhng thnh vin khc trong
gia nh gip nhng tr em t nn hay tm kim quy ch t nn on t
gia nh. Trong trng hp khng th tm c cha m hay cc thnh
vin khc ca gia nh em, th cn phi dnh cho a tr s bo v
ging nh bt k tr em no m vnh vin hay tm thi b mt mi
trng gia nh v bt k l do g, nh c nu trong Cng c.
Lin quan n iu 22, y ban quyn tr em thng qua Bnh
lun chung s 6 nm 2005 vi nhng ni dung chi tit v vic i x vi
tr em v tha nhn v khng cha m bn ngoi quc gia ca cc em.
Theo y ban, nhm tr em ny thng phi i mt vi nhng nguy c
rt cao b bc lt, lm dng tnh dc v sc lao ng, cng nh b t
chi hay cn tr vic tip cn vi quy ch t nn (on 3). y ban cho
rng, cc quc gia thnh vin CRC c trch nhim vi mi tr em nm
trong quyn ti phn ca mnh, bt k quc tch ca cc em. Ni cch
khc, tr em nhp c, tr em b bun bn ra nc ngoi, tr em t nn
hay xin quy ch t nn u phi c hng v bo v cc quyn theo
cng c (on 12), nghim cm s phn bit i x vi nhng tr em
ny (on 18). y ban cng cho rng, ph hp vi nhng nguyn tc
ca CRC, cc quc gia thnh vin c lin quan phi xc nh cc gii
php ngn hn v di hn vi tr em nhp c, tr em b bun bn ra
nc ngoi, tr em t nn hay xin quy ch t nn da trn c s li ch
tt nht ca cc em (cc on t 19 n 22), ng thi, phi ch n
vic bo v cc quyn sng v pht trin (cc on 23, 24) v quyn
c cung cp thng tin v t do by t kin ca tr em (on 25).
Thm vo , trong i x vi nhm tr em ny, cc quc gia thnh
vin cng phi tun th cht ch nhng nguyn tc ca lut nhn o
v lut t nn quc t, bao gm nguyn tc khng c tr v nc gc
nu vic c nguy c e da n tnh mng, danh d, nhn phm ca
ngi b tr v (cc on t 26 n 28); nguyn tc bo mt thng tin,
trong bao gm nhng thng tin v i t ca ngi t nn hay xin
271
quy ch t nn (cc on 29, 30). c bit, y ban nu nhng hng

dn c th vi cc quc gia trong vic bo v nhm tr em ny, bao gm
nhng vn v th tc nh gi ban u (cc on 31, 32); vic b
nhim ngi gim h, t vn hay i din php l cho tr (cc on t
33 n 38); vic chm sc v b tr ni (cc on 39, 40); vic bo
m cc quyn v gio dc (cc on t 41 n 43); quyn c mc sng
thch ng (cc on 41, 45); quyn c chm sc y t (cc on t 46
n 49); chng bun bn, bc lt v lm dng tnh dc (cc on t 50
n 53); khng b tuyn m v c bo v trong bi cnh xung t v
trang (cc on t 54 n 60); vic tip cn vi quy ch v cc quyn
ca ngi t nn (cc on t 64 n 78); vic on t gia nh, hi
hng v cc gii php bn vng khc (cc on t 79 n 94)...
6.3.2.17. Tr em khuyt tt
iu 23 khng nh tr em khuyt tt v th cht hoc tinh thn c
quyn c chm sc, gio dc v iu tr c bit, gip cc em c
cuc sng trn vn, y , c bo m phm gi, thc y kh nng
t lp v ho nhp vi x hi ca cc em mc cao nht c th c.
iu ny yu cu cc quc gia thnh vin phi khuyn khch v bo m
dnh cho tr em khuyt tt cng nh nhng ngi c trch nhim chm
sc cc em s gip thch hp v min ph trong cc vn gio dc,
o to, chm sc sc khe, phc hi chc nng, tm kim vic lm v
cc c hi vui chi, gii tr, ty theo cc ngun lc sn c ca quc gia.
Cng theo iu ny, trn phng din hp tc quc t, cc quc gia
thnh vin phi thc y vic trao i thng tin v h tr ln nhau
trong vic phng, cha bnh, gio dc, phc hi chc nng v o to
ngh cho tr em khuyt tt.
gc chung, vic bo v quyn ca tr em khuyt tt cn c
tham chiu vi cc vn kin quc t khc v vn ny, c bit l vi
Cng c v quyn ca ngi khuyt tt mi c i hi ng Lin
hp quc thng qua vo thng 3 nm 2007.
gc c th, lin quan n iu 23, y ban quyn tr em
thng qua Bnh lun chung s 9 nm 2006 ring v vn quyn ca
tr em khuyt tt. Theo y ban, s phn bit i x vi tr em khuyt
tt l tri vi quy nh trong iu 2 CRC (nguyn tc khng phn bit
272
i x v quyn ca tr em), v bi vy, mt trong cc bin php

thc hin iu 23 l cc quc gia thnh vin phi n lc ht sc ngn
chn v xa b s phn bit i x vi tr em khuyt tt (cc on t 8
n 10), trong c vic r sot v xa b nhng quy nh php lut
quc gia c tnh cht phn bit i x vi tr em khuyt tt (on 17).
y ban cho rng, iu 23 xc nh nhng nguyn tc c bn trong
vic thc thi quyn ca tr em khuyt tt v thng ip chnh ca n l
tr em khuyt tt phi c cc x hi m bc (on 11). y ban cng
khuyn ngh cc quc gia thnh vin cn xy dng v thc thi cc chin
lc, k hoch hnh ng quc gia trong dnh nhng ngun nhn,
vt lc cho vic hin thc ha cc quyn ca tr em khuyt tt (on
18). Ngoi ra, trong Bnh lun chung s 9, y ban a ra nhng
khuyn ngh c th v nhiu kha cnh khc v quyn ca tr em khuyt
tt, trong bao gm vn thu thp, phn tch d liu thng k (on
19); ngn sch (on 20); c ch phi hp (on 21); p dng cng
ngh v hp tc quc t (on 22); gim st (on 24); ph bin kin
thc v o to chuyn gia (on 26); nhng im ch khi thc hin
cc nguyn tc v quyn quan trng trong CRC vi tr em khuyt tt
(cc on t 28 n 80).
6.3.2.18. Chm sc y t
iu 24 xc nhn quyn ca mi tr em c chm sc y t v
c hng trng thi sc kho mc cao nht c th c. iu
ny gi rng, bo m quyn chm sc y t ca tr em, cc quc gia
phi ch trng c bit ti cc vn nh: dnh s gip y t v
chm sc sc khe cn thit cho mi tr em, trong ch trng vic
chm sc sc khe ban u; chm sc sc khe thch hp cho b m
trc v sau khi sinh; chng bnh tt v suy dinh dng; thng tin, gio
dc v chm sc sc khe v dinh dng ca tr em; gim t l t vong
tr s sinh v tr em; pht trin cng tc phng bnh, hng dn cha
m, cng nh cc hot ng gio dc v dch v k hoch ha gia nh;
xo b nhng tp tc c hi cho sc khe tr em...
Lin quan n iu 24, y ban quyn tr em c Bnh lun chung
s 4 thng qua ti phin hp ln th 33 nm 2003, trong nu ra nhiu
khuyn ngh c th v cc bin php m cc quc gia thnh vin cn tin
273
hnh bo m sc khe v s pht trin ca tr em. Theo y ban,

bo m sc khe v s pht trin ton din ca tr em, cc quc gia
thnh vin phi thc thi cc ngha v bao gm: (a) To ra mt mi trng
an ton v cm thng cho tr em k c trong gia nh, nh trng, cc c
s nui dng tr em v trong ton x hi; (b) Bo m cho tr em c
tip cn nhng thng tin cn thit cho sc khe v s pht trin ca
mnh, k nng sng v c c hi tham gia vo qu trnh ra nhng quyt
nh nh hng n sc khe ca tr em; (c) Bo m cung cp cc
phng tin, hng ha v dch v chm sc sc khe, bao gm cc dch
v hng dn v cc dch v sc khe tinh thn v sc khe sinh sn, vi
cht lng ph hp cho tr em v cc bc cha m; (d) Bo m rng, mi
tr em u c c hi tham gia tch cc vo vic lp k hoch, ln chng
trnh cho s pht trin v sc khe ca chnh cc em; (e) Bo v tr em
khi mi hnh thc lao ng nguy hi thng qua vic loi b tt c cc
hnh thc lao ng tr em v iu chnh mi trng, iu kin lm vic
theo cc tiu chun quc t; (f) Bo v tr em khi mi hnh thc tai nn,
thng tch c hoc v , k c nhng thng tch do bo lc v tai nn
giao thng; (g) Bo v cc em khi mi h tc truyn thng c hi nh
to hn, git tr em gi v danh d v ct b phn sinh dc n; (h) Bo
m mi tr em trong cc nhm c bit d b xm hi c quan tm
bo v thch ng; (i) Thc thi cc bin php phng trnh nhng bt n
v tinh thn v tng cng sc khe tinh thn cho tr em.
6.3.2.19. Mc sng thch ng v an sinh x hi
Theo iu 27, tr em c quyn c mc sng thch ng pht trin
ton din c v th cht, tr tu, tinh thn, o c v x hi. Trong vic
bo m quyn ny cho tr em, cha m hoc ngi gim h c trch
nhim u tin, tuy nhin, Nh nc phi c nhng chnh sch v bin
php thch hp gip cc bc cha m thc hin ngha v ny ca h,
v trong trng hp cn thit, Nh nc phi thc hin nhng chng
trnh h tr v gip vt cht, c bit l v dinh dng, qun o v
nh , cho cc bc cha m. Thm vo , cc quc gia thnh vin phi
tin hnh mi bin php thch hp bo m rng cc bc cha m hay
nhng ngi c trch nhim khc thc hin ngha v ca h trong vic
nui dng con ci, c khi h trong nc hay nc ngoi.
274
Gn lin vi quyn c mc sng thch ng, iu 26 CRC khng

nh tr em c quyn c hng cc li ch t an sinh x hi, k c bo
him x hi, ng thi yu cu cc quc gia thnh vin phi thi hnh
nhng bin php cn thit thc hin y quyn ny ca tr em
ph hp vi php lut v ngun lc sn c ca nc mnh.
Lin quan n cc iu 26 v 27, y ban quyn tr em, trong Bnh
lun chung s 7 nm 2005 cho rng, vic phi sng trong cnh i
ngho s hy hoi sc khe, quan h x hi, lng t trng, ng thi
nh hng tiu cc n c hi hc hnh v pht trin ca tr. Chnh v
vy, y ban khuyn ngh cc quc gia thnh vin xy dng v thc hin
cc chin lc lm gim tnh trng i ngho ngay t thi th u v
trong sut cuc sng ca tr em. Chin lc nh vy cn s dng cc
bin php khc nhau, trong bao gm c nhng chng trnh tr
gip vt cht cho tr em v gia nh ca cc em, tuy nhin, vic thc
hin quyn c an sinh, bao gm c bo him x hi ca tr em l yu
t khng th thiu (on 26).
trao quyn cho tr em thng qua vic pht trin nng lc, kin thc, nhn
phm, lng t trng v s t tin ca tr (on 2)...
6.3.2.21. Tr em thiu s v bn a
Tr em thiu s v bn a thuc vo cc nhm tr em c ch
trng c bit trong CRC. Tnh d b tn thng ca cc nhm ny ch
yu th hin nguy c cc em b mt bn sc vn ho ca cng ng
mnh. V vy, iu 30 nu rng, tr em thuc cc cng ng thiu s
hoc bn a c quyn hng nn vn ho, theo tn gio v s dng
ngn ng ring ca cng ng mnh.
bo v hiu qu cc quyn ca tr em thiu s v bn a, cn
tham chiu cc vn kin quc t khc v vn ny, trong c bit l
Cng c s 169 ca ILO v cc dn tc bn a (1989) v Tuyn b ca
Lin hp quc v quyn ca cc nhm thiu s v chng tc, dn tc,
ngn ng v tn gio nm 1992.
6.3.2.22. Ngh ngi, vui chi, gii tr v sinh hot vn ho
6.3.2.20. Gio dc
Cc iu 28, 29 CRC ghi nhn quyn c gio dc ca tr em.
Theo cc iu ny, cc quc gia thnh vin phi bo m gio dc tiu
hc l min ph, sn c v bt buc, ng thi, phi khuyn khch pht
trin nhng hnh thc gio dc bc cao hn l trung hc v i hc
lm cho nhng hnh thc gio dc ny c sn v mi tr em u c th
tip cn. Cc iu ny cng quy nh k lut nh trng phi tn trng
danh d, nhn phm ca tr em; ng thi, xc nh mc ch ca gio
dc l phi nhm gip tr em pht trin ton din c v nhn cch, ti
nng, th cht, tr tu.
Lin quan n mc ch ca gio dc vi tr em, trong Bnh lun
chung s 1 thng qua ti phin hp ln th 26 nm 2001, y ban quyn tr
em cho rng, mc ch ca gio dc ra trong CRC l nhm pht trin ti
a kh nng v mi mt ca tr em, bao gm nng lc tr tu, s tn trng
cc quyn con ngi, kh nng nhn bit v nh gi, kh nng ha nhp
x hi v duy tr quan h vi ngi khc cng nh vi mi trng t nhin
(on 1). y ban cng cho rng, do cc mc ch nh vy, gio dc vt
ra ngoi mi trng nh trng v phi ly tr em lm trung tm, nhm
275
Ngh ngi, vui chi, gii tr v sinh hot vn ho l nhng nhu cu

v hot ng khng th thiu bo m s pht trin ton din ca tr
em. iu 31 CRC tha nhn quyn ca tr em c ngh ngi, vui chi,
gii tr v c c hi tham gia vo cc hot ng vn ho, ngh thut mt
cch bnh ng. Do tnh cht a dng v rng ln ca n, vic bo m
quyn ny khng ch gn vi trch nhim ca cc bc cha m, m cn l
trch nhim ca cc nh trng, cng ng v nh nc.
6.3.2.23. Bo v tr em khi b bc lt v kinh t
iu 32 quy nh tr em c quyn c bo v khng phi lm
nhng cng vic nguy him, c hi cho sc kho, s pht trin v th
cht, tr tu, tinh thn, o c hay x hi hoc nh hng n vic hc
tp ca tr. iu ny yu cu nh nc phi p dng cc bin php
ngn chn tnh trng tr em b bc lt v mt kinh t, c bit l n
nh tui ti thiu cho vic tuyn dng lao ng, quy nh thi gian lm
vic v iu kin lao ng cng nh cc hnh thc x pht vic s dng
lao ng tr em.
276
thc hin c hiu qu iu 32, cn thit phi tham chiu v vn

dng hai cng c quan trng nht ca ILO v lnh vc ny, l Cng
c s 138 v tui lao ng ti thiu (1973) v Cng c s 182 v hnh
ng ngay lp tc xo b nhng hnh thc lao ng tr em ti t nht
(1999).
6.3.2.23. Bo v tr em khi tc ng ca ma tu
dng tr em trong hot ng mi dm, trong nhng bui trnh din

hoc trong cc vn ho phm khiu dm.
6.3.2.25. Bo v tr em khi b bt cc v bun bn
Bt cc v bun bn tr em cng l mt trong nhng hnh vi vi
phm nghim trng nht cc quyn ca con ngi ni chung v quyn
ca tr em ni ring.
Tr em rt d b li ko vo vng nh hng ca ma tu; v vy, iu

33 yu cu cc quc gia thnh vin phi tin hnh cc bin php thch hp
bo v tr em khi vic s dng bt hp php cht ma tu v b li ko
vo vic sn xut, bun bn v s dng tri php cht ma tu.
iu 35 khng nh: tr em c quyn c Nh nc bo v chng

bt cc, bun bn v bt k mc ch g, di bt k hnh thc no nh
lm con nui, khai thc tnh dc, khiu dm hay khai thc cc b
phn c th.
Cc cht ma tu y c hiu l nhng cht kch thch b cm

trong cc iu c quc t (khng bao gm ru v thuc l).
Lin quan n vn trn, cng cn tham chiu vi Ngh nh th

khng bt buc th hai ca Cng c v bun bn tr em, mi dm tr
em v vn ho phm khiu dm tr em (nm 2000). Theo Ngh nh
th ny, bun bn tr em c hiu l hnh thc mua bn c t chc m
tr em l i tng b em trao i, cn bt cc tr em c hiu l vic
bt v a tr em i mt cch bt hp php nhm cc mc ch tng
tin, lm con nui, khai thc tnh dc, khiu dm...
6.3.2.24. Bo v tr em khi b bc lt, lm dng tnh dc

Bc lt v lm dng tnh dc tr em l mt trong nhng vi phm
nghim trng nht, xt v phng din quyn con ngi ni chung v
quyn tr em ni ring. Do s pht trin nhanh chng ca du lch v
cng ngh tin hc cng nh s lan trn ca vn ho phm tnh dc, tnh
trng bc lt, lm dng tnh dc tr em trn th gii tr nn ngy cng
nghim trng, di nhiu hnh thc.
iu 34 yu cu cc quc gia thnh vin phi bo v tr em khi
mi hnh thc bc lt, lm dng tnh dc, bao gm vic li ko, p buc
tr em tham gia vo cc hot ng tnh dc, bc lt tr em lm mi
dm, s dng tr em trong biu din hay ti liu khiu dm.
Lin quan n vn trn, cn tham chiu vi Ngh nh th
khng bt buc th hai ca Cng c v bun bn tr em, mi dm tr
em v vn ho phm khiu dm tr em (nm 2000). Theo Ngh nh
th ny, bun bn tr em c ngha l bt k hnh ng hay giao dch
no do mt ngi hay mt nhm ngi thc hin nhm chuyn giao
mt tr em cho mt ngi hoc mt nhm ngi khc ly tin hoc
nhn bt k li ch no khc; mi dm tr em c ngha l vic s
dng mt a tr vo cc hot ng tnh dc ly tin hoc nhn
bt k li ch no khc; khai thc tnh dc tr em c hiu l vic s
277
6.3.2.26. Bo v tr em khi cc hnh thc bc lt khc

iu 36 quy nh Nh nc phi bo v tr em khi nhng hnh
thc bc lt khc ngoi cc hnh thc c cp trong cc iu 32,
33, 34 v 35 ca Cng c. Nhng dng thc bc lt khc c th l bt
k hnh ng no gy tn hi n cuc sng ca tr em theo bt k kha
cnh no.
6.3.2.27. i x vi tr em lm tri php lut
Cc iu 37 v 40 quy nh v nhng tiu chun c bn trong p
dng t php vi tr em lm tri php lut. Nguyn tc nn tng trong
vn ny l tr em lm tri php lut phi c i x theo cch thc
nhm nng cao thc ca cc em v nhn phm, gi tr c nhn, c xem
xt n tui v nhm mc ch hi nhp cc em vo x hi, ch
khng v mc ch trng pht.
Cng c khuyn khch cc quc gia p dng cc bin php x l
khc vi bin php hnh s v xc lp nhng th tc, c ch ring i
x vi tr em lm tri php lut, v yu cu s dng h thng to n v
278
cc thit ch h tr t php vi ngi cha thnh nin. Cng c khng

nh tr em cng phi c p dng cc tiu chun ti thiu thng
thng v xt x cng bng, th hin cc nguyn tc khng hi t,
nguyn tc suy on v ti, cc quyn v bo cha, khng co, tr gip
php l... Vic bt, giam gi, b t tr em phi c tin hnh theo
ng php lut v ch c coi l bin php cui cng, vi thi gian
thch hp ngn nht. Khng c giam gi tr em chung vi ngi ln,
tr trng hp v li ch tt nht ca tr. c bit, cc quc gia phi bo
m rng: tr em khng b tra tn, i x hoc trng pht tn bo, v
nhn o hay nhc hnh trong sut cc giai on ca t tng hnh s,
cng nh khng b x t hnh v chung thn.
6.3.2.28. Bo v tr em trong xung t v trang
iu 38 yu cu cc quc gia thnh vin phi bo m rng, tr em
di 15 tui khng phi trc tip tham gia chin s, ng thi, khi
tuyn m nhng tr em t 15 n di 18 tui vo lc lng v trang
phi thc hin theo th t u tin t cao tui xung thp. Ngoi ra,
iu ny cng tha nhn quyn ca nhng tr em b nh hng ca
xung t v trang c bo v, chm sc.
Lin quan n vn trn, cn tham chiu vi Ngh nh th
khng bt buc th hai ca Cng c v vic li cun tr em vo xung
t v trang (nm 2000).
6.3.2.29. Phc hi v ti ho nhp x hi cho nhng nn nhn tr
em
iu 39 cp quyn ca nhng tr em l nn nhn trong xung
t v trang, b bc lt, b mc, lm dng, tra tn hay bt k hnh thc
i x, x pht c c, v nhn o v nhc hnh c Nh nc bo
m s iu tr, chm sc, gip cc em phc hi gip v ti ho nhp
vo x hi.
6.4. QUYN CA NHNG NGI SNG CHUNG VI HIV/AIDS

THEO LUT QUC T
HIV/AIDS l i dch mang tnh cht ton cu, mc d n mi ch
c pht hin t u thp k 80 th k XX. Theo thng k ca
279
UNAIDS, vo nm 2010, trn th gii c 33,3 triu ngi sng chung

vi HIV, trong c 2,5 triu tr em. Ring trong nm 2009, c 2,6
triu ngi nhim HIV, 1,8 triu ngi cht bi i dch ny.1
Cho n nay, sau nhiu thp k n lc ca cc nh khoa hc, vn
cha c loi thuc no tiu dit c tn gc loi vi rt HIV c tm
ra. Bi vy, phng nga v hn ch s ly lan ca HIV hin vn l bin
php i ph c bn vi i dch.
Trong sut thp k 1980 v nhng nm u ca thp k 1990 th
k XX, s k th, phn bit i x vi nhng ngi sng chung vi
HIV/AIDS, v thm ch vi c nhng ngi thn ca h, din ra kh
ph bin trn th gii. Cch ly ngi sng chung vi HIV/AIDS ra khi
cng ng (bng cch loi tr h khi nhiu hot ng x hi v ngh
nghip) c coi l bin php chnh ngn nga s ly lan ca i
dch. mt s ni trn th gii thm ch tng din ra nhng hnh
ng cc oan nh git, t xc nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS
v ty chay nhng ngi thn ca h.
May mn l theo dng thi gian, nhn thc ca nhn loi v c ch
ly nhim HIV c nng cao. Ngi ta dn hiu rng virt HIV
khng ly truyn d dng nh nhng bnh dch khng khip tng git
hng triu ngi trn th gii trong thi gian ngn nh dch t hay dch
cm... HIV ch c th ly truyn qua ng tnh dc, truyn mu (ca
nhng ngi nhim virt) v trong mt s trng hp, t nhng b
m sng chung vi HIV sang con trong bo thai. Nhn thc r v c ch
ly truyn HIV cng vi s u tranh bn b ca cc t chc, c nhn hot
ng v quyn con ngi to ra mt s chuyn bin ln trn th gii
trong cch i x vi nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS. Cng ng
quc t ngy cng chp nhn quan im rng, vic chng k th, phn
bit i x, tha nhn v bo m cc quyn v t do c bn ca nhng
ngi sng chung vi HIV/AIDS l mt trong nhng yu t ct yu
phng nga s ly lan ca i dch. Thc t cho thy, s k th, phn bit
i x y nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS vo bng ti, t
1
Ngun, UNAIDS Report
http://www.avert.org/world
-aids-day.htm
280
on
the
Global
AIDS
Epidemic,
2010,
ti
lm tng nguy c vi cng ng do h tm mi cch che du tnh trng

ca bn thn mnh, thm ch, c ngi cn tm cch tr th cng ng.
Ch thng qua vic cm thng, gip v ngn chn, xa b s mit th,
phn bit i x i vi nhng ngi sng chung hoc b nh hng bi
HIV/AIDS mi c th lm gim nguy c ri ro trc i dch ca bn
thn h v ca cng ng. y cng l cch tip cn nhn vn ca cc x
hi vn minh trong nhng vn lin quan n con ngi.
Theo cch tip cn k trn, t thp k 1990 n nay, c nhiu
vn kin quc t c ban hnh cha ng nhng cam kt v
HIV/AIDS trong t hoc nhiu u cp vic xa b s phn bit
i x vi nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS v ngi thn ca
h. Mt s vn kin tiu biu bao gm: Cc hng dn quc t v
HIV/AIDS v quyn con ngi (1996); Tuyn b v Nhng hnh ng
then cht tip tc thc hin Chng trnh Hnh ng ca Hi ngh
quc t v Dn s v Pht trin (1999); Tuyn b chnh tr v cc sng
kin v hnh ng tip theo nhm thc hin cc cam kt c a ra ti
Hi ngh thng nh th gii v pht trin x hi (2000); Tuyn b
chnh tr v cc sng kin v hnh ng tip theo nhm thc hin Tuyn
b v Cng lnh hnh ng Bc Kinh (2000); Tuyn b Thin nin k
ca Lin hp quc (2000), Tuyn b cam kt v HIV/AIDS Khng
hong ton cu, hnh ng ton cu (2001)... Trong s nhng vn kin
, Cc hng dn quc t v HIV/AIDS v quyn con ngi l vn kin
ni bt, cha ng nhng nguyn tc, tiu chun v ra nhng mc
tiu c bn v bo v quyn con ngi ca nhng ngi sng chung vi
HIV/AIDS.
6.4.1. Cc hng dn quc t v HIV/AIDS v quyn con ngi
Nh tn gi ca n, Cc hng dn quc t v HIV/AIDS v quyn
con ngi l vn kin trc tip v c th nht v vn quyn ca
nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS. Vn kin ny c thng qua
ti Hi ngh t vn quc t ln th hai v HIV/AIDS v quyn con ngi
do Cao u Lin hp quc/Trung tm Quyn con ngi v Chng trnh
v HIV/AIDS ca Lin hp quc ng t chc Ginev trong cc ngy
t 23 n 25-9-1996. Mc ch ca vn kin ny l h tr cc quc
gia trong vic vn dng nhng quy phm quc t v quyn con ngi
vo hot ng thc tin trong bi cnh HIV/AIDS. Vn kin gm hai
281
phn: Phn th nht xc nh nhng nguyn tc c bn v quyn con

ngi lm nn tng cho cch ng x tch cc trong bi cnh HIV/AIDS;
Phn th hai a ra cc bin php mang tnh nh hng hnh ng
m cc chnh ph cn thc hin trong cc lnh vc php lut, chnh sch
v thc tin qun l hnh chnh nhm bo v cc quyn con ngi v
t c cc mc tiu v bo v y t cng lin quan ti HIV/AIDS.
Mc d khng phi l mt iu c quc t nn khng c hiu lc
rng buc v mt php l, tuy nhin, Cc hng dn quc t v
HIV/AIDS v quyn con ngi c bit hu ch cho cc t chc quc t,
cc c quan nh nc, t chc x hi v cc ch th khc c lin quan
v tham gia vo qu trnh phng chng i dch HIV, cng nh cho bn
thn nhng ngi sng chung v b nh hng bi HIV/AIDS trong
vic bo v v thc y cc quyn con ngi v t do c bn ca h.
Trn thc t, vn kin ny c coi l mt cun cm nang cho cc ch
th quc gia v quc t trong cc hot ng v HIV/AIDS ni chung, v
quyn ca nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS ni ring.
6.4.2. Nhng ni dung ch yu trong Cc hng dn
quc t v HIV/AIDS v quyn con ngi
6.4.2.1. Mi quan h gia phng, chng HIV/AIDS, quyn con
ngi v y t cng
Hng dn khng nh khng c mu thun g trong vic bo v,
thc y quyn con ngi ca nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS
vi vic t c nhng mc tiu ca y t cng v phng chng i
dch. Ngc li, bo v v thc y cc quyn con ngi ca nhng
ngi sng chung vi HIV/AIDS l mt yu t cu thnh trong vic
phng chng s ly truyn ca HIV/AIDS. Ni cch khc, vic ny
khng nhng cn thit bo v nhn phm ca nhng ngi b nh
hng bi HIV/AIDS m cn t c nhng mc tiu v y t cng,
bi l, thng qua vic lm gim nhng tc ng tiu cc ca HIV/AIDS
vi nhng ngi b nh hng v trao quyn cho cc c nhn v t chc
ang u tranh chng i dch, s lm gim kh nng ly truyn HIV
trong cng ng.
282
Nhiu cng trnh nghin cu cho thy tnh ph thuc ln nhau

ca cc quyn con ngi v y t cng khi chng minh rng, nhng
chng trnh phng chng HIV/AIDS mang tnh cng bc v trng
pht u dn ti kt qu lm gim s tham gia v lm tng s xa lnh
x hi ca nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS, v do lm tng
nguy c ly truyn HIV trong x hi. C th, nhng ngi sng chung
vi HIV/AIDS s khng tm n cc dch v t vn, xt nghim, iu tr
v h tr lin quan n HIV/AIDS nu vic khin h phi i mt
vi s phn bit i x, hay thiu s bo mt thng tin. Hu qu l cc
bin php ny tht bi trong vic t c cc mc tiu phng nga
nhm bo v sc kho cng ng thng qua thay i hnh vi, chm sc
v h tr v mt y t.
gc php l, cm phn bit i x l mt nguyn tc c bn
ca lut nhn quyn quc t, c ghi nhn trong nhng vn kin quan
trng nht ca ngnh lut ny, trong c UDHR, ICCPR v ICESCR.
Mc d quy nh v nguyn tc ny lit k nhng yu t nn tng ch
yu ca s phn bit i x, v d nh v dn tc, chng tc, gii tnh,
tn gio, tn ngng, quan im chnh tr... nhng y khng phi l
danh mc cui cng. ng thi vi vic lit k nh vy, cc quy nh v
nguyn tc ny cng nu r, s phn bit i x cn c th da trn
nhng tnh trng khc (other status). V kha cnh ny, y ban quyn
con ngi c quan gim st vic thc hin ICCPR trong Bnh lun
chung s 18 thng qua ti phin hp ln th 37 nm 1989 khng
nh, cm t nhng tnh trng khc trong cc quy nh v cm phn
bit i x ca lut nhn quyn quc t hm c tnh trng v sc khe
trong bao gm tnh trng nhim HIV.
6.4.2.2. Cc quyn con ngi c ngha quan trng vi nhng
ngi sng chung vi HIV/AIDS
Trong h thng cc quyn con ngi c ghi nhn trong php
lut quc t, c mt s quyn c ngha quan trng vi nhng ngi
sng chung vi HIV/AIDS. Hng dn lit k cc quyn , bao gm:
Quyn bnh ng trc php lut v c php lut bo v mt cch
bnh ng; Quyn sng; Quyn c hng chun mc cao nht c th
283
v sc kho th cht v tinh thn; Quyn c t do v an ton c nhn;

Quyn t do i li v c tr; Quyn c tm kim v c cho lnh
nn; Quyn c bo v s ring t; Quyn c t do by t chnh
kin, din t v t do nhn, trao i thng tin; Quyn c t do lp
hi; Quyn c lm vic; Quyn c kt hn v lp gia nh; Quyn
bnh ng trong tip cn vi gio dc; Quyn c c mc sng thch
ng; Quyn c hng an sinh, tr cp v cu tr x hi; Quyn
c tham gia vo i sng vn ho v cng cng ca cng ng;
Quyn khng b tra tn, i x hay trng pht tn c, v nhn o hoc
h thp nhn phm.
Theo lut nhn quyn quc t, cc quc gia c th quy nh trong
php lut nhng gii hn p dng vi mt s quyn trong nhng hon
cnh c th, nhm bo v li ch chung ca cng ng v cc quyn, li
ch hp php ca ngi khc. Nguyn tc ny cng c p dng i
vi cc quyn ca nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS. Trn thc t,
bo m sc khe ca cng ng l l do c cc nh nc vin dn
nhiu nht khi gii hn cc quyn ca nhng ngi sng chung vi
HIV/AIDS.
ng tic l nguyn tc k trn i khi b cc nh nc lm dng.
Nhiu quc gia a ra nhng gii hn qu mc v quyn ca nhng ngi
sng chung vi HIV/AIDS, vi phm nguyn tc v khng phn bit i x
vi nhm ngi ny, chng hn nh vic loi tr c hi v gio dc, vic
lm, chm sc sc khe, i li, an sinh x hi, nh v k c vic cho php
t nn vi nhng ngi nhim HIV; vi phm i t khi cng bc xt
nghim v cng khai tnh trng nhim HIV ca mt ngi; chia tch
nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS khi nhng ngi bnh thng...
Nhng bin php nh vy l cn thit vi nhiu bnh ly nhim nguy him
nhng c coi l qu mc, khng thch ng vi nhng ngi sng chung
vi HIV/AIDS, bi l nh cp trn, HIV khng ly nhim qua
nhng con ng tip xc thng thng.
6.4.2.3. Cc hng dn hnh ng cho quc gia
Vn kin a ra hng dn v 12 vn nhm gip cc quc gia
thc y v bo v cc quyn con ngi trong bi cnh HIV/AIDS. Cc
284
hng dn ny gn lin vi cc chun mc quc t hin hnh v quyn

con ngi v c c kt t nhng kinh nghim thc t thu thp c
trong cc hot ng trn lnh vc ny trong nhiu nm, c th nh sau:
Th nht, v c cu t chc quc gia: Cc nh nc cn thit lp
mt c cu t chc quc gia hiu qu t chc nhng hot ng i
ph vi HIV/AIDS nhm bo m mt s tip cn c tnh phi hp,
tnh cng tham gia, tnh minh bch v c trch nhim, lng ghp ngha
v v chnh sch v chng trnh lin quan n HIV/AIDS trong hot
ng ca ton b cc ban, ngnh ca chnh ph. iu ny c th bao
gm vic thnh lp mt c quan lin b qun l chung hot ng
trn lnh vc ny ca tt c cc ch th c lin quan.
Th hai, h tr cc t chc cng ng: Cc nh nc cn bo m
c s tham vn ca cng ng trong mi giai on xy dng, ln k
hoch, thc hin v nh gi cc chnh sch v HIV/AIDS, v bo m
rng cc t chc da trn cng ng c php thc hin mt cch hiu
qu cc hot ng ca h, k c trong cc lnh vc v o c, php lut
v quyn con ngi.
Th ba, r sot, sa i php lut v y t cng: Cc nh nc cn
xem xt v sa i php lut v y t cng bo m rng nhng vn
v y t cng ny sinh t kha cnh HIV/AIDS c ch trng tho ng,
rng cc quy nh php lut p dng cho cc bnh ly truyn thng
thng khng p dng cho HIV/AIDS, v rng cc quy nh php lut
l ph hp vi cc ngha v quc t v quyn con ngi.
Th t, r sot, sa i php lut hnh s v h thng hnh pht:
Cc nh nc cn r sot v sa i lut hnh s v h thng hnh pht
bo m rng chng tng thch vi cc ngha v quc t v quyn con
ngi v khng b lc hu trong bi cnh HIV/AIDS hoc khng hng
vo vic chng li nhng nhm x hi d b tn thng. C th, lut hnh
s v nhng qui nh v y t cng khng nn bao gm nhng ti phm
c bit v hnh vi c ly truyn HIV hoc nhng quy nh cm cc
hnh vi tnh dc (bao gm ngoi tnh, tnh dc ng gii nam, thng
dm v mua bn dm) gia nhng ngi thnh nin. Lut hnh s
khng c cn tr quy nh v phng chng HIV/AIDS v cc dch v
chm sc sc kho cho nhng ngi hnh ngh mi dm v khch hng
285
ca h, cng nh khng c ngn cn cc bin php nhm lm gim

nguy c ly truyn HIV trong s nhng ngi s dng ma tu v cung
cp s chm sc, cha tr lin quan n HIV/AIDS cho nhng ngi ny.
Lut cn cho php hoc hp php ho v thc y cc chng trnh trao
i bm kim tim; hu b cc quy nh hnh s ho vic tng tr, cung
cp v phn pht bm kim tim. Thm vo , lut cn to iu kin cho
t nhn (v nhn vin nh t nu cn thit) c tip cn vi cc thng
tin, gio dc v phng, chng HIV/AIDS v nhng dng c phng trnh,
ng thi cm cc hnh thc xt nghim bt buc v giam cm cch ly
nhng ngi t nhim HIV dng tnh...
Th nm, r sot, sa i php lut v chng phn bit i x v
bo v: Cc nh nc cn ban hnh hoc cng c lut v chng phn
bit i x v nhng lut khc bo v nhng ngi sng chung v d
b tn thng bi HIV/AIDS. iu ny lin quan n vic m bo tnh
ring t, bo mt v o c trong nghin cu v HIV v trong xt
nghim, iu tr nhng ngi nhim HIV. Lut v ngi khuyt tt cn
bao gm c nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS. Cn sa i nhng
tp qun v lut tc c tnh cht phn bit i x vi nhng ngi sng
chung vi HIV/AIDS. Cn ban hnh lut v bo mt v i t trong
cm vic s dng v/hoc xut bn tri php nhng thng tin c nhn
lin quan n HIV/AIDS ng thi, cho php c nhn c th bit v yu
cu sa i h s y t ca mnh bo m rng nhng thng tin c
nhn l chnh xc, ph hp, hon chnh v c cp nht. Cng cn ban
hnh hoc sa i cc lut, quy nh v tho c tp th bo m cc
quyn ti ni lm vic ph hp vi cc tiu chun quc t v quyn con
ngi ca nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS. Thm vo , cng
cn ban hnh cc quy tc o c trong vic tham gia cc nghin cu
lin quan n HIV/AIDS nhm bo v mt s nhm d b nh hng
nht trong bi cnh ngi nhim HIV l ph n, tr em, ngi c quan
h tnh dc ng gii...
Th su, tip cn dch v h tr, chm sc, iu tr v phng
chng1 : Cc nh nc cn bo m s sn c v c hi tip cn vi cc
phng tin v dch v phng chng HIV an ton, hiu qu vi chi ph
56
y l hng dn c sa i trong Hi ngh t vn quc t v HIV/AIDS v quyn con

ngi ln th ba, t chc Ginev ngy 25-6-7-2002.
286
ph hp. iu ny bao gm cc loi thuc chng ti pht bnh, cc bin

php chn on v cc cng ngh lin quan ti vic chm sc mang tnh
phng chng, cha tr v gim nguy c ly nhim HIV/AIDS.
Th by, dch v h tr php l: Cc nh nc cn cung cp
nhng dch v php l min ph nhm gip nhng ngi b nh hng
bi HIV/AIDS bit v cc quyn ca h v tng cng cc quyn ny.
Trong vn ny, cn tn dng cc c ch bo v v h thng To n,
cc c quan ca B t php, kim tra, gim st Quc Hi, cc u ban v
quyn con ngi v nhng c quan tip nhn khiu ni v y t, ng
thi, c th gn vi nhng trung tm tr gip php l cng ng
v/hoc nhng dch v php l da trn mng li cc t chc hot
ng trn cc lnh vc o c, lut, quyn con ngi v dch v
HIV/AIDS. Cng cn h tr cc chng trnh gio dc, nng cao nhn
thc v quyn v xy dng lng t trng cho nhng ngi sng chung
vi HIV/AIDS cng nh cho vic xut bn v ph bin nhng ti liu
php l gii thiu v quyn ca nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS
di dng ti liu hng dn cho cc quan chc, s tay, sch hng dn
thc hnh, sch gio khoa, gio trnh mu cho cc kho hc lut v bi
dng gio dc php lut..
Th tm, to mi trng tr gip v thun li cho ph n, tr
em v cc nhm d b tn thng khc: Cc nh nc cn thc hin
iu ny bng cch phi hp vi cng ng v thng qua i thoi vi
cng ng nhm ph phn nhng nh kin tim n v nhng hnh vi
hay nhng ng x bt bnh ng, ng thi t chc cc dch v y t x
hi c bit nhm tr gip cc nhm d b tn thng ny1 .
57
Lin quan n hai nhm ph n v tr em, cc y ban CEDAW v y ban quyn tr em

thng qua nhng khuyn ngh v bnh lun chung v vn bo v quyn ca hai nhm ny
trong bi cnh HIV/AIDS. Khuyn ngh chung s 15 do y ban CEDAW thng qua ti phin
hp ln th 9 nm 1990 cp c th n vic ngn nga s phn bit i x vi ph n
trong cc chin lc quc gia v ngn chn v kim sot hi chng suy gim min dch mc
phi ngi (AIDS). Trong Khuyn ngh ny, y ban ku gi cc quc gia thnh vin
CEDAW c bit quan tm n quyn v nguyn vng ca ph n, tr em, cng nh n
nhng nguy c ly nhim HIV vi hai nhm ny xut pht t vai tr sinh sn ca ph n,
ng thi phi bo m cho ph n c ch ng tham gia cc dch v chm sc sc khe
c bn v cc hot ng phng chng HIV/AIDS. Bnh lun chung s 3 ca y ban quyn tr
em phn tch mt cch chi tit v mi quan h gia HIV/AIDS v quyn tr em, ng thi
a ra nhng khuyn ngh c th vi cc quc gia thnh vin CRC v vic bo v cc quyn
287
Th chn, thay i thi phn bit i x thng qua gio dc, o

to v cc phng tin thng tin i chng: Cc nh nc cn y
mnh vic truyn b rng ri v lin tc cc chng trnh gio dc, o
to v cc chin dch thng tin i chng nhm thay i thi phn bit
i x v k th lin quan n HIV/AIDS. iu ny cn thc hin qua
vic h tr cc c quan thng tin i chng, cc t chc phi chnh ph,
mng li nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS s dng cc phng
tin truyn thng nhm mc ch trn cng nh thng qua vic khuyn
khch cc c s gio dc, cc t chc cng on v cc cng s, x nghip
a cc vn v quyn con ngi ca nhng ngi sng chung vi
HIV/AIDS vo nhng chng trnh ging dy c lin quan, h tr cc
hot ng tp hun, hi tho v o c/quyn ca nhng ngi c HIV
cho cc quan chc chnh ph, cnh st, qun gio, cc nh chnh tr cng
nh cc nh lnh o cng ng, tn gio v cc nh chuyn mn.
Th mi, pht trin nhng tiu chun ng x cho cc khu vc
t nhn, cng cng v nhng c ch thc hin cc tiu chun lin
quan n HIV/AIDS: Cc nh nc cn bo m rng chnh ph v khu
vc t nhn s xy dng cc b quy tc ng x lin quan n vn
HIV/AIDS trong a nhng nguyn tc v quyn con ngi vo cc
b quy tc v trch nhim v hot ng chuyn mn cng vi nhng c
ch bo m cc quy tc c thc thi.
Th mi mt, gim st v bo m vic thc thi cc quyn con
ngi ca nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS: Cc nh nc cn
thc hin cc c ch gim st v thc thi bo m thc hin cc quyn
con ngi ca nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS v ca cc thnh
vin trong gia nh h. Vic ny gn vi mt lot vn nh: (i) Thu thp
thng tin v quyn con ngi v HIV/AIDS v s dng nhng thng tin
lm c s cho vic xy dng v ci cch cc chnh sch, chng trnh c
lin quan; (ii) Thnh lp cc b phn chuyn trch v HIV/AIDS trong cc
c quan c lin quan ca chnh ph; (iii) H tr v chnh tr, vt cht v
ngun nhn lc cho mng li cc t chc hot ng trn cc lnh vc o
c, lut, quyn con ngi v dch v HIV/AIDS cng nh cc t chc da
ca tr em trong bi cnh HIV/AIDS. Theo y ban, ch c th ngn chn mt cch c hiu

qu s ly nhim HIV vi tr em bng cch tn trng v bo m cc quyn ca tr em.
288
trn cng ng gip h xy dng nng lc trong vic pht trin v gim
st cc tiu chun v quyn con ngi lin quan n HIV/AIDS; (iv) H
tr vic thnh lp cc c quan quc gia v thc y v bo v quyn con
ngi, bao gm cc c quan thc y v bo v quyn ca nhng ngi
sng chung vi HIV/AIDS; (v) Thc y cc quyn con ngi lin quan
n HIV ti cc din n quc t v h tr lng ghp vn quyn con
ngi ca nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS vo nhng chnh sch
v chng trnh ca cc t chc quc t.
Th mi hai, hp tc quc t: Cc nh nc cn hp tc thng qua
nhng chng trnh lin quan v cc c quan trong h thng Lin hp quc
nhm chia s kin thc v kinh nghim trong cc vn v quyn con ngi
lin quan n HIV/AIDS, cng nh duy tr nhng c ch hu hiu v bo
v quyn con ngi trong bi cnh HIV/AIDS trn th gii.
6.5. QUYN CA NGI KHUYT TT THEO LUT QUC T

6.5.1. Khi qut v cuc u tranh cho quyn ca ngi
khuyt tt trn th gii
Theo thng k gn y ca T chc Y t th gii (WHO), tng s
ngi khuyt tt trn th gii vo khong 650 triu, chim 10% dn s
ca nhn loi1. Ngi khuyt tt c coi l mt trong nhng nhm
thiu s ln nht th gii v cng l mt trong nhng nhm d b tn
thng nht, v tnh trng khuyt tt khin h phi chu nhng thit
thi trn tt c phng din ca i sng x hi. C th, theo kho st
ca Ngn hng Th gii (WB) v Qu Nhi ng Lin hp quc
(UNICEF), mc d ch chim 10% tng s nhn loi song, ngi khuyt
tt chim ti 19% s ngi hc vn thp v 20% s ngi ngho trn
th gii. Theo bo co ca UNESCO v ILO, 90% s tr em khuyt tt
cc nc ang pht trin khng c n trng; ch c 1/3 trong tng
s ngi khuyt tt ang tui lao ng kim c vic lm; 30%
thanh thiu nin phi kim sng trn ng ph l do b khuyt tt...
Khng nhng vy, khuyt tt cn l nguyn nhn khin nhiu ngi
phi i mt vi nguy c b vi phm nghim trng cc quyn v nhn
phm. V d, mt cuc kho st n nm 2004 cho thy, tt c ph
1
n v tr em gi khuyt tt tng b nh p nh, 25% trong s h

tng b hm hip v 6% b cng bc trit sn2...
Tng t nh i vi tr em, trong mt thi k di, nhng ngi
khuyt tt b coi l i tng ca lng thng hi; vic bo v, h tr h
ch yu da trn cch tip cn ca tnh thng v lng nhn o, ch
khng bt ngun t nhn thc rng h cng l nhng ch th ca quyn v
cc nh nc, cng ng, t chc, c nhn khc l nhng ch th c ngha
v phi tn trng v bo m thc hin cc quyn ca ngi khuyt tt.
Thc t cho thy, cch tip cn c khng nhng khng bo m cho ngi
khuyt tt c hng y cc quyn con ngi m cn ngn cn h
tham gia, hi nhp c hiu qu vo i sng x hi.
Ch sau nhng cuc vn ng kin tr ca cc t chc, c nhn hot
ng trn lnh vc nhn quyn, nhn thc rng ngi khuyt tt cng l
ch th bnh ng ca cc quyn con ngi mi dn dn chim u th
trn th gii. S chuyn bin v nhn thc dn ti thay i c cch gi
tn ca nhm x hi ny. Thay cho vic dng t nhng ngi tn tt
(disable persons) c hm mit th v h thp, hin nay, nhm x hi
ny c gi mt cch chnh xc v trn trng l nhng ngi khuyt
tt (persons with disabilities). Tn gi mi, ngoi nhng yu t khc,
mang hm r rng rng y l nhm ngi tuy c nhng khim
khuyt v th cht hoc tinh thn, nhng h khng phi v khng
c coi h l nhng ngi v dng, ng ngoi l dng chy v l
gnh nng cho x hi.
Trn phng din php l, cho n trc nm 2007, khng c iu
c quc t no quy nh ring v vn quyn ca ngi khuyt tt,
thm ch, khng c nhng iu khon ring v quyn ca ngi khuyt
tt trong ICCPR v ICESCR (trong khi c cc iu khon v quyn ca
tr em, ph n v ngi thiu s trong hai cng c ny). Duy nht
trong s cc iu c quc t v quyn con ngi trc nm 2007 c
Cng c v quyn tr em (1989) cp vic bo v quyn ca tr em
khuyt tt (iu 23).
WHO: www.who.int/disabilities/en
289
ILO: www.ilo.org/public/english/employment/skills/disability
290
Tuy nhin, cn hiu rng Tuyn ngn ton th gii v quyn con
ngi v cc iu c quc t trn lnh vc ny khng nh nguyn
tc tt c mi ngi u c hng cc quyn con ngi mt cch
bnh ng m khng c bt k s phn bit i x no da trn cc c
s c th nh dn tc, chng tc, ngn ng, tn gio, gii
tnh,v.v.."hoc tnh trng khc", nn ngi khuyt tt r rng cng l
ch th ca cc quyn con ngi. Theo y ban v quyn kinh t, x
hi, vn ha, vic khng c mt iu c ring hay nhng iu khon
c th lin quan n vn quyn ca khuyt tt trong hai cng c
quc t c bn v quyn con ngi nm 1966 l do nhn thc khng
y v tm quan trng ca vn ny ch khng phi l s lng
qun cc quyn con ngi ca ngi khuyt tt158. Nhn nh ny
hon ton ng khi trn thc t, t u thp k 80 th k XX, Lin
hp quc thng qua kh nhiu vn kin khng rng buc php l
nhm thc y vn quyn ca nhm ny, trong cc vn kin tiu
biu bao gm: Chng trnh hnh ng th gii v ngi tn tt
(1982); Cc nguyn tc v bo v ngi b bnh tm thn v v tng
cng chm sc sc kho tm thn (1991); Cc quy tc tiu chun v
bnh ng ho c hi cho ngi khuyt tt (1993)... Ngoi ra, Lin hp
quc ly nm 1981 l Nm quc t v ngi khuyt tt v thng
qua Chng trnh Hnh ng th gii v ngi khuyt tt vo nm
1982. c bit, nm 1993, trong Tuyn b Vin v chng trnh Hnh
ng (on 13), Hi ngh th gii v quyn con ngi ln th II
nu r: Tt c cc quyn con ngi v t do c bn l mang tnh ph
bin, bi vy tt c mi ngi, k c nhng ngi khuyt tt, u l
ch th bnh ng ca cc quyn ny.
Nhng n lc quc t vn ng cho vic thc y cc quyn ca
ngi khuyt tt cng tr nn mnh m hn khi bc vo th k XXI.
Lin tip trong cc nm 2004, 2005, U ban Quyn con ngi ca Lin
hp quc thng qua hai ngh quyt v quyn con ngi ca ngi
khuyt tt, trong thc gic cc quc gia ngn nga v cm tt c cc
hnh thc phn bit i x chng li nhng ngi khuyt tt, ng thi
thnh lp mt U ban lm thi son tho mt iu c quc t v
vn ny. Cng c v quyn ca nhng ngi khuyt tt c i
Khuyn ngh chung s 5 (1994) ca U ban v cc quyn kinh t, x hi, vn ha, on 6.
291
hi ng Lin hp quc thng qua vo thng 3 nm 2007. y l iu

c quc t u tin v quyn con ngi ca Lin hp quc trong th k
XXI, nh du mt bc ngot trong cuc u tranh cho quyn ca
nhng ngi khuyt tt trn th gii.
6.5.2. Nhng ni dung ch yu ca Cng c quc t v
quyn ca ngi khuyt tt
Vn kin quan trng ny, ni theo ng Don Mackay, Ch tch U
ban lm thi son tho Cng c, : xc lp mt cch chi tit cc
quyn ca nhng ngi khuyt tt v nhng quy tc cho vic hin thc
ho cc quyn 1.
Cng c bao gm nhng ni dung ch yu nh sau:
6.5.2.1. Cc nh ngha quan trng
Cng c nu ra bn nh ngha quan trng lm c s cho vic
thng nht nhn thc v ngi khuyt tt:
- Ngi khuyt tt: Theo iu 1 Cng c, ngi khuyt tt c
hiu l nhng ngi c khim khuyt lu di v th cht, tm thn,
tr tu hoc gic quan m khi tng tc vi nhng ro cn khc nhau
c th phng hi n s tham gia hu hiu v trn vn ca h vo x
hi trn c s bnh ng vi nhng ngi khc. Mc d vn cn
nhng quan im khc nhau v nhng thuc tnh cu thnh khi nim
ngi khuyt tt, tuy nhin, y l ln u tin c mt nh ngha v
ngi khuyt tt c xc nh trong lut nhn quyn quc t. iu
ny c ngha ln trong vic thc y v bo v cc quyn ca ngi
khuyt tt.
- S phn bit i x trn c s s khuyt tt: Theo iu 2
Cng c, phn bit i x trn c s s khuyt tt c ngha l mi s
phn bit, loi tr hoc hn ch trn c s s khuyt tt c mc ch
hoc nh hng gy tn hi hoc v hiu ha s cng nhn, th hng
hoc thc hin cc quyn v t do c bn ca con ngi trong lnh vc
chnh tr, kinh t, x hi, vn ha, dn s hoc bt k lnh vc no khc.
http://www.un.org/disabilities/convention/convention.shtm (the Convention in Brief).
292
Cng theo iu 2, khi nim ny bao gm mi hnh thc phn bit i

x, trong c vic t chi thc hin nhng s iu chnh hp l khi
thc hin cc quyn ca ngi khuyt tt. C th thy cu trc ni dung
ca khi nim ny v c bn ging vi cc khi nim phn bit i x
chng li ph n trong CEDAW v phn bit i x v chng tc trong
Cng c quc t v xa b mi hnh thc phn bit i x v chng tc
ca Lin hp quc, ch khc nhau v yu t l c s ca s phn bit i
x v ch th b phn bit i x.
- S iu chnh hp l c hiu l nhng thay i hoc chnh
sa cn thit bo m cho ngi khuyt tt hng hoc thc hin cc
quyn v t do c bn ca con ngi trn c s bnh ng vi nhng
ngi khc.
- Thit k ph dng c ngha l thit k sn phm, mi trng,
chng trnh v dch v mi ngi, trong c ngi khuyt tt, u
c th s dng m khng cn ci to li hoc thit k chuyn bit.
6.5.2.2. Cc nguyn tc ca Cng c
iu 3 cp cc nguyn tc ch o ca Cng c, trong bao
gm: (i) Tn trng nhn phm, quyn t ch v s c lp ca c nhn;
(ii) Khng phn bit i x; (iii) Tham gia v ha nhp trn vn v hu
hiu vo x hi; (iv) Tn trng s khc bit v chp nhn ngi khuyt
tt l b phn ca nhn loi c tnh a dng; (v) Bnh ng v c hi;
(vi) D tip cn; (vii) Bnh ng gia nam v n; (viii) Tn trng kh
nng pht trin ca tr em khuyt tt v tn trng quyn ca tr em
khuyt tt c gi gn bn sc ca mnh.
Nguyn tc bnh ng, khng phn bit i x vi ngi khuyt tt
cn c quy nh c th trong iu 5 ca Cng c. iu ny yu cu
cc quc gia thnh vin thc thi nhng bin php thch hp ngn
cm mi s phn bit i x da trn c s khuyt tt v bo v mt
cch c hiu qu nhng ngi khuyt tt khi mi hnh thc phn bit
i x. Theo iu ny, vic thc y s bnh ng, khng phn bit i
x vi ngi khuyt tt phi c thc hin thng qua nhng s iu
chnh hp l, v cc bin php thc y s bnh ng vi ngi
khuyt tt s khng b coi l phn bit i x vi nhng ngi bnh
thng.
293
Nhng nguyn tc k trn r rng c xy dng trn c s tnh

n nhng nhu cu c th ca ngi khuyt tt. Bn cnh cc nguyn
tc c bn ph bin trong cc iu c quc t v quyn con ngi l
tn trng nhn phm, khng phn bit i x v bnh ng nam n, cc
nguyn tc cn li u xut pht nhm b p cho nhng hn ch, thit
thi ca ngi khuyt tt.
iu 4 cp ngha v ca cc quc gia thnh vin trong vic hin
thc ha cc quyn ca ngi khuyt tt. Nhn chung, ngha v quc gia
theo cng c ny cng bao gm c ba loi: ngha v tn trng, ngha
v bo v v ngha v h tr. Tuy nhin, ngoi nhng ngha v thng
thng c nu trong cc cng c quc t khc v quyn con ngi
nh sa i, b sung h thng php lut cho hi ha vi ni dung ca
Cng c; xa b nhng quy nh php lut, tp qun v thng l c
tnh cht phn bit i x; xy dng cc chnh sch v chng trnh
nhm thc y quyn... Cng c cn cp n mt s ngha v c
th bao gm:
(a) Tin hnh hoc khuyn khch nghin cu, pht trin, ph bin,
s dng cc loi hng ha, dch v, trang b v tin ch c thit k ph
dng p ng nhu cu ca ngi khuyt tt;
(b) Tin hnh hoc khuyn khch nghin cu, pht trin, ph bin
v s dng cc loi cng ngh mi, bao gm cng ngh thng tin lin
lc, phng tin v thit b h tr di chuyn v cc cng ngh tr gip
khc ph hp vi ngi khuyt tt;
(c) Gip ngi khuyt tt tip cn vi thng tin v nhng phng
tin, thit b, cng ngh v mi hnh thc dch v hoc c s vt cht tr
gip cho h;
(d) o to i ng cn b, nhn vin chuyn mn lm vic trong
lnh vc ngi khuyt tt;
(e) Tham kho kin v cho php ngi khuyt tt, k c tr em
khuyt tt, tham gia vo qu trnh xy dng v thi hnh php lut v
chnh sch c lin quan n h.
294
Bn cnh nhng ngha v k trn, iu 8 Cng c cp mt

ngha v quan trng khc v yu cu cc quc gia thnh vin phi thc
thi ngay nhng bin php hiu qu nng cao nhn thc ca x hi v
cc quyn, nng lc, s ng gp cho x hi v gia nh ca ngi
khuyt tt v u tranh xa b nhng nh kin v tp tc c hi vi
ngi khuyt tt.
6.5.2.4. Bo v cc nhm khuyt tt thit thi nht
Ph n, tr em, c bit l cc b gi khuyt tt d b phn bit i
x hn so vi nhng ngi khuyt tt khc. Xut pht t thc t ny,
Cng c dnh hai iu quy nh v vic bo v cc quyn ca ph n
v tr em khuyt tt (iu 6 v 7). C hai iu ny u yu cu cc quc
gia thnh vin quan tm n tnh cht tn thng kp ca ph n v tr
em khuyt tt, v phi tin hnh nhng bin php thch hp bo
m cho h c hng trn vn v bnh ng cc quyn v t do c
bn ca con ngi.
6.5.2.5. Cc quyn c ngha quan trng vi ngi khuyt tt
Cng c lit k nhng quyn con ngi c ngha quan trng vi
ngi khuyt tt v yu cu cc quc gia thnh vin phi tha nhn v
thc thi nhng bin php thch hp bo m thc hin cc quyn ,
bao gm: Quyn sng; Quyn bnh ng trc php lut v c php
lut bo v mt cch bnh ng; Quyn t do v an ton c nhn; Quyn
c tn trng cuc sng ring t; Quyn t do i li, t do la chn
quc tch v ni sinh sng; Quyn t do biu t, chnh kin v tip cn
thng tin; Quyn kt hn v lp gia nh; Quyn c gio dc; Quyn
c chm sc sc khe; Quyn bnh ng v lao ng, vic lm; Quyn
tham gia vo i sng chnh tr, cng cng; Quyn tham gia cc hot
ng vn ha, vui chi, gii tr, th thao; Quyn c hng mc sng
thch ng v c bo tr x hi; Quyn c h tr phc hi chc
nng; Quyn c ha nhp v h tr ha nhp vo cng ng;
Quyn c h tr trong vic i li.
Trong khi c mt s quyn c tnh cht c th, p dng ring cho
ngi khuyt tt (Quyn c ha nhp v h tr ha nhp vo cng
ng; Quyn c h tr trong vic i li; Quyn c h tr phc hi
chc nng), hu ht cc quyn nu trn p dng chung cho tt c mi
295
ngi nhng c nu trong Cng c km theo nhng im nhn v s

m rng nhm bo m chng c p dng mt cch ph hp vi c
trng d b tn thng ca ngi khuyt tt. Mt s v d nh sau:
- Quyn sng (iu 10 v 11): Ngoi nhng ni dung thng thng,
i vi ngi khuyt tt, quyn ny cn bao gm vic c bo v v h
tr trong nhng tnh hung khn cp nh xung t v trang, thm ha
thin nhin...(iu 11).
- Quyn bnh ng trc php lut v c php lut bo v
mt cch bnh ng (iu 12): Ngoi nhng ni dung thng thng,
i vi ngi khuyt tt, quyn ny cn bao gm vic c Nh nc
h tr c th thc thi nng lc php lut (Khon 3) v c Nh
nc bo v thch hp trc mi s lm dng, c bit trong cc vn
v s hu, tha k, qun l ti sn, tip cn vi cc ngun tn dng
(Khon 4 v 5). Thm vo , quyn ny cn i hi cc quc gia thnh
vin phi bo m cho ngi khuyt tt c tip cn vi lut php v
h thng t php mt cch hiu qu (iu 13).
- Quyn t do v an ton c nhn (iu 14): Cng nh mi ngi
khc, ngi khuyt tt c hng quyn t do v an ton c nhn, h
khng b tc ot t do mt cch tri php lut hoc ty tin; tuy
nhin, iu 14 cn nhn mnh khng c trng hp no b tc
quyn t do v l do khuyt tt, v nu nh mt ngi khuyt tt b
tc t do th h phi c bo v bi lut nhn quyn quc t mt
cch bnh ng nh vi ngi khc, ng thi, phi c i x ph
hp vi Cng c ny, trong bao gm nhng s iu chnh hp l.
An ton c nhn bao gm nhng kha cnh (i khi cn gi l
quyn) c th nh c tn trng, bo v s ton vn v th cht, tinh
thn, khng b tra tn, i x hoc trng pht tn c, v nhn o hoc
h thp nhn phm, khng b bc lt, lm dng v bo lc. Ngi khuyt
tt cng c nhng quyn ny nu cc iu 15, 16, 17 ca Cng c. Tuy
nhin, tinh thn chung ca cc iu ny l cc quc gia thnh vin phi
dnh cho ngi khuyt tt s bo v c bit chng li nhng hnh vi
xm hi n an ton c nhn ca h. Ngoi ra, iu 16 cn nu ra nhng
bin php c th m cc quc gia thnh vin phi thc hin ngn chn
nhng hnh ng bc lt, bo hnh v lm dng ngi khuyt tt, k c
trong mi trng gia nh v ngoi x hi, trong bao gm: t chc
296
nhng hnh thc h tr, gip thch hp cho ngi khuyt tt; tuyn
truyn, gio dc phng nga; gim st cc chng trnh phc v ngi
khuyt tt; phc hi v ti ha nhp cho nhng ngi khuyt tt l nn
nhn ca bc lt, bo hnh hay lm dng; c cc chnh sch, php lut v
c ch pht hin, iu tra, truy t v trng tr nhng k bc lt, bo
hnh hay lm dng ngi khuyt tt.
- Quyn c tn trng cuc sng ring t (iu 22): Ging nh
nhng ngi bnh thng khc, ngi khuyt tt cng c quyn c
bo v trc nhng s can thip tu tin, tri php lut vo cuc sng
ring t, gia nh, nh ring, th tn, danh d, uy tn, quan h..; tuy
nhin, ngoi nhng kha cnh , Khon 2 iu 22 cn cp n b
mt thng tin v c nhn, sc khe v vic phc hi chc nng nh l
mt trong nhng kha cnh cu thnh s ring t ca ngi khuyt tt.
Thm vo , Cng c dnh hn mt iu (iu 23) cp n
vn tn trng nh v gia nh nh l mt trong nhng kha cnh
khc trong quyn v i t ca ngi khuyt tt. Theo iu ny, cc
quc gia thnh vin c ngha v thc hin cc bin php thch hp v
hiu qu xa b s phn bit i x i vi ngi khuyt tt trong
cc vn lin quan n hn nhn, gia nh, cha m, h hng, trong
bao gm cc kha cnh c th nh: quyn c kt hn v xy dng
gia nh trn c s ng thun v t nguyn; quyn quyt nh v s
con, khong cch gia cc ln sinh, tip cn thng tin, gio dc v sinh
sn v k hoch ha gia nh; quyn duy tr chc nng sinh sn; quyn
v trch nhim vi vic bo v, gim h, y thc, nhn nui con nui;
quyn c Nh nc h tr thch hp thc hin trch nhim chm
sc tr em. Ngoi ra, iu ny cng quy nh quyn bnh ng ca tr
em khuyt tt trong gia nh; cc bin php ngn chn s giu dim,
b ri, v trch nhim, cch ly tr em khuyt tt; cm tch tr em khi
cha m trn c s s khuyt tt ca tr, ca b, m hoc ca c hai b
m...
- Quyn t do i li, t do la chn quc tch v ni sinh sng
(iu 18): y l nhng quyn dn s c bn p dng chung cho tt c
mi ngi trong c ngi khuyt tt. iu 18 nhn mnh, khng ai
c th b tc b cc quyn ny ch v l do h b khuyt tt, c th nh
297
trong cc vn nh cp, s hu, s dng cc giy t ty thn, h

chiu, xut nhp cnh hay vic ng k khai sinh...
- Quyn c mc sng thch ng v c bo tr x hi (iu
28): Theo iu ny, ngi khuyt tt cng c hng cc quyn ny
m khng b phn bit i x v l do khuyt tt. Khng nhng vy, cc
quc gia thnh vin phi thc thi nhng bin php cn thit bo m
cho ngi khuyt tt c tip cn vi cc dch v x hi h tr h, cc
chng trnh bo tr x hi v gim i ngho, cc chng trnh cng
cng v nh , hu tr, phc li x hi.
- Quyn t do biu t, chnh kin, v tip cn thng tin (iu 21):
Ging nh mi ngi bnh thng, ngi khuyt tt c quyn t do
biu t v t do chnh kin, bao gm t do tm kim, tip nhn, truyn
t thng tin v kin. Tuy nhin, xut pht t c th ca ngi
khuyt tt, iu 21 yu cu cc quc gia thnh vin phi bo m quyn
ny bng cch cung cp, khuyn khch cung cp v to iu kin thun
li cho vic s dng nhng hnh thc v cng ngh thch hp nhm
gip ngi khuyt tt tip cn thng tin, v d nh s dng ngn ng k
hiu, ch Braille, cc hnh thc giao tip tng cng hoc thay th, v
mi phng tin, cch thc giao tip d tip cn khc ty theo s la
chn ca h.
- Quyn c gio dc (iu 24): Ging nh ngi bnh thng,
ngi khuyt tt cng c quyn c hc tp. Tuy nhin, xut pht t
c th ca h, iu 24 yu cu cc quc gia phi bo m c hi hc
tp bnh ng cho ngi khuyt tt mi cp v hnh thc gio dc
cng nh phi tr gip ngi khuyt tt c nhng phng tin, c s
vt cht, cng ngh v phng php gio dc thch hp. iu ny cng
nu r, khng c tch ngi khuyt tt ra khi h thng gio dc
chung ca quc gia cng nh khng c tc b quyn c gio dc
tiu hc min ph ca tr em khuyt tt. Gio dc vi ngi khuyt tt
cn trn c s ha nhp, c nhng iu chnh hp l ph hp vi nhu
cu ca h.
- Quyn c chm sc sc khe (iu 25): Ging nh nhng
ngi bnh thng, ngi khuyt tt c quyn hng tiu chun y t
cao nht c th t c m khng c s phn bit no trn c s s
298
khuyt tt. Xut pht t c th ca ngi khuyt tt, iu 25 yu cu

cc quc gia thnh vin bo m cung cp cho ngi khuyt tt khng
ch nhng dch v chm sc y t thng thng mt cch bnh ng nh
i vi nhng ngi khc, m cn nhng dch v y t c bit cn thit
cho vic phc hi chc nng ca h. iu ny cng quy nh cm phn
bit i x vi ngi khuyt tt trong nhng vn v bo him y t,
bo him nhn th, v cn gio dc, o to nng cao nhn thc v
quyn v nhu cu ca ngi khuyt tt cho nhng nhn vin y t.
- Quyn c h tr phc hi chc nng (iu 26): y l mt
trong nhng quyn c th ca ngi khuyt tt, nhm to iu kin
cho h t c v duy tr s c lp mc ti a nng lc ngh
nghip, x hi, tinh thn, th cht v c th ha nhp trn vn, hon
ton vo mi kha cnh ca i sng x hi. Theo iu 26, t c
mc ch , cc quc gia thnh vin phi t chc, cng c v m rng
cc dch v v chng trnh h tr phc hi chc nng cho ngi
khuyt tt, c bit trn cc lnh vc y t, vic lm, gio dc v x hi,
bo m l nhng chng trnh v dch v nh vy phi sn c, tin
dng cho mi ngi khuyt tt, k c cc vng nng thn v c
cung cp cho ngi khuyt tt giai on sm nht c th da trn nhu
cu v kh nng ca tng c nhn.
- Quyn v lao ng v vic lm (iu 27): Nh mi ngi bnh
thng, ngi khuyt tt c cc quyn v lao ng, vic lm. iu 27
yu cu cc quc gia thnh vin phi cm s phn bit i x da trn
c s khuyt tt trong vic tuyn dng, thu v nhn vo lm vic, duy
tr vic lm, thng tin, o to nng cao trnh ngh nghip, iu
kin lm vic, an ton v v sinh lao ng, tham gia cng on... Thm
vo , cc quc gia cng c ngha v thc y vic tuyn dng ngi
khuyt tt trong cc khu vc cng, nhng c hi t to vic lm ca
ngi khuyt tt, h tr vic tip cn vic lm ca h khu vc t nhn,
bo m c nhng s iu chnh hp l vi ngi khuyt tt ni lm
vic, bo v ngi khuyt tt khi b lao ng cng bc, bc lt hay b
bc lt sc lao ng...
- Quyn tham gia i sng chnh tr, cng cng (iu 29): Nh
mi ngi bnh thng, ngi khuyt tt c quyn tham gia bnh ng
299
vo i sng chnh tr, cng cng, bao gm cc quyn c bu c, ng

c, quyn c gi cc chc v trong cc c quan nh nc, cng nh
quyn c tham gia v thnh lp cc t chc x hi ca ngi khuyt
tt. Xt n c th ca nhm ny, iu 29 yu cu cc quc gia thnh
vin phi bo m cho ngi khuyt tt c thc hin mt cch y
v hiu qu nhng quyn ny thng qua cc bin php nh: bo m
cc th tc, trang thit b v ti liu bu c ph hp, d tip cn, d
hiu, d s dng vi ngi khuyt tt; bo v quyn c b phiu kn
ca ngi khuyt tt; h tr ngi khuyt tt tham gia cc hot ng
chnh tr, x hi mi cp , bao gm vic tham gia cc ng phi
chnh tr.
- Quyn tham gia hot ng vn ho, vui chi, gii tr, th thao
(iu 30): Theo iu ny, cc quc gia thnh vin c ngha v thc y
quyn ca ngi khuyt tt c tham gia mt cch bnh ng vo i
sng vn ho, cc hot ng vui chi, gii tr v th thao bng cch xy
dng hoc khuyn khch xy dng nhng chng trnh truyn hnh,
in nh, sn khu v cc sn phm vn ho khc di nhng dng
thc m ngi khuyt tt c th tip cn c, cng nh sa cha cc
rp ht, rp chiu phim, bo tng, th vin cho ph hp vi ngi
khuyt tt v bo m cc c hi cho ngi khuyt tt c vn dng v
pht trin nng lc sng to ngh thut ca h.
- Quyn c h tr sng c lp v ho nhp vo cng ng
(cc iu 9, 19 v 20): y cng c th coi l mt quyn c th ca ngi
khuyt tt. Theo iu 19, ngi khuyt tt khng b bt buc phi sng
mt ni nui dng c th m c quyn sng trong cng ng, quyn chn
ni sinh sng, quyn chn ngi sng cng, quyn c tip cn vi cc
dch v h tr ti nh, ti khu vc c tr hoc cc dch v h tr cng ng
khc. Cc quc gia phi tin hnh nhng bin php thch hp bo m
cho ngi khuyt tt c th tip cn mt cch bnh ng vi nhng c s
vt cht, giao thng, thng tin lin lc, cng ngh v cc vt dng, dch v
cng cng khc c thnh th v nng thn.
Theo iu 9, mi trng vt cht, h thng giao thng, thng tin,
truyn thng trc ht bao gm: Cc ta nh, ng s, giao thng, cc
trang thit b trong nh v ngoi tri, bao gm trng hc, nh , c s
300
y t v ni lm vic; Cc dch v thng tin, lin lc v dch v khc,

trong c dch v in t v dch v cp cu. iu ny cng nu ra
nhng bin php c th m cc quc gia thnh vin phi thc hin
xa b nhng tr ngi v ro cn vi ngi khuyt tt trong vic tip
cn vi mi trng vt cht, h thng giao thng, thng tin, truyn
thng, trong bao gm vic: (i) Xy dng, ban hnh v gim st vic
thc hin nhng tiu chun v hng dn ti thiu cho vic tip cn cc
c s h tng v dch v dnh cho cng chng; (ii) Bo m rng cc c
s t nhn cung cp nhng dch v cho cng chng phi cn nhc n
kh nng tip cn ca ngi khuyt tt; (iii) Tp hun cho nhng ch
th c lin quan v nhng vn m ngi khuyt tt phi i mt
trong vic tip cn cc c s h tng v dch v cng cng; (iv) C du
hiu bng ch ni Braille v bng nhng hnh thc khc d c, d hiu
trong cc ta nh v c s h tng cng cng; (iv) Cung cp nhng hnh
thc tr gip trc tip v trung gian, bao gm nhng hng dn, ngi
c v ngi phin dch ngn ng k hiu chuyn nghip to iu
kin cho ngi khuyt tt tip cn vi cc ta nh v c s h tng cng
cng; (v) Tng cng cc hnh thc tr gip thch hp khc cho ngi
khuyt tt bo m cho h tip cn vi cc ngun thng tin, bao gm
Internet; (vi) Khuyn khch thit k, pht trin, sn xut v phn phi
nhng cng ngh v h thng thng tin, truyn thng d tip cn vi chi
ph ti thiu cho ngi khuyt tt.
- Quyn c h tr trong vic di chuyn (iu 20): Lin quan n
quy nh trong iu 19, iu 20 yu cu cc quc gia thnh vin thc hin
nhng bin php thch hp bo m cho ngi khuyt tt c th c lp
di chuyn mc ti a c th c, c th nh: to iu kin cho h di
chuyn theo cch thc v vo thi gian h chn la, cng nh c tip
cn vi nhng phng tin, thit b v cng ngh h tr di chuyn vi gi
thnh va phi; cung cp dch v o to thch hp v k nng di chuyn
c nhn cho ngi khuyt tt v i ng nhn vin chuyn mn lm vic
vi ngi khuyt tt; khuyn khch cc c s sn xut phng tin, thit b
v cng ngh h tr cho ngi khuyt tt...
6.6. QUYN CA NGI LAO NG DI TR THEO LUT QUC T
301
6.6.1. Khi qut lch s pht trin ca vn quyn ca

ngi lao ng di tr
T gia th k XX vn ngi lao ng di tr c cp trn
cc din n quc t, trong T chc Lao ng quc t (ILO) l ch th i
tin phong. iu c u tin m ILO thng qua v ngi lao ng di tr
l Cng c s 97 nm 1949 v lao ng di tr. Cng c ny yu cu cc
quc gia thnh vin phi i x vi nhng ngi lao ng di tr mt cch
bnh ng nh nhng ngi lao ng l cng dn ca nc mnh. Nm
1975, ILO thng qua Cng c s 143 v Ngi di tr trong mi trng b
lm dng v vic thc y s bnh ng v c hi v trong i x vi ngi
lao ng di tr, trong yu cu cc quc gia thnh vin phi tn trng v
bo v tt c cc quyn con ngi ca ngi lao ng di tr. Ngoi ra, ILO
cn thng qua mt s vn kin khc c lin quan n vn ny, bao gm
Khuyn ngh s 51 v ngi lao ng di tr, nm 1975; Cng c s 29 v
xa b lao ng cng bc v bt buc, nm 1930; v Cng c s 105 v
xa b lao ng cng bc, nm 1957...
Ngoi ILO, t cui thp k 70 th k XX, Lin hp quc cng bt
u quan tm n vic bo v ngi lao ng di tr. Vn kin u tin
ca Lin hp quc v vn ny l Ngh quyt s 1706 (LIII) ngy 28-71972 ca Hi ng Kinh t v X hi (ECOSOC), trong ln n vic
tuyn dng tri php lut, a lu ngi lao ng vo mt s nc chu
u v tnh trng phn bit i x vi ngi lao ng di tr, ng thi,
yu cu cc quc gia c lin quan phi thi hnh nhng bin php trng
pht nhng k vi phm v ngn chn tnh trng ny. Cng trong Ngh
quyt ny, ECOSOC ch th cho y ban Quyn con ngi Lin hp quc
nghin cu a ra nhng khuyn ngh nhm thc y cc hot ng v
bo v quyn ca ngi lao ng di tr. Cng nm 1972, i hi ng
Lin hp quc thng qua Ngh quyt s 2920 (XXVII) (ngy 15-111972) v thc trng phn bit i x vi ngi lao ng nc ngoi mt
s nc chu u v mt s ni khc, trong ku gi chnh ph nhng
nc lin quan thc thi cc bin php nhm chm dt s i x phn
bit vi ngi lao ng di tr trn lnh th nc mnh v ci thin cc
iu kin cho vic tip nhn ngi lao ng di tr.
302
Da trn hai ngh quyt ca i hi ng v Hi ng Kinh t - X

hi Lin hp quc, y ban Quyn con ngi Lin hp quc thng
qua Ngh quyt s 1789 (LIV) ngy 18-5-1973, trong hi thc cc
quc gia ph chun cc cng c c lin quan ca ILO v k kt nhng
hip c song phng v vn lao ng di tr. Ngh quyt ny cng
yu cu Tiu ban v chng phn bit i x v bo v ngi thiu s1 v
y ban v v th ca ph n nghin cu a ra nhng khuyn ngh v
cc bin php cn thc hin bo v quyn con ngi ca ngi lao
ng di tr. Ngy 16-12-1976, i hi ng Lin hp quc thng qua
Ngh quyt s 31/127 v Cc bin php ci thin tnh hnh v bo m
cc quyn con ngi cng nhn phm ca ngi lao ng di tr. Ngh
quyt ny ku gi cc quc gia thc thi nhng bin php thch hp
nhm ngn chn v chm dt mi s phn bit i x chng li ngi
lao ng di tr, cng nh bo m thc hin c hiu qu nhng bin
php ny trn thc t. Cng trong Ngh quyt ny, i hi ng Lin
hp quc yu cu cc quc gia tip nhn lao ng phi bo m thc
hin c hiu qu nhng chnh sch lin quan n o to, chm sc sc
khe, nh , gio dc v i sng vn ha cho ngi lao ng di tr
cng nhng thnh vin trong gia nh h v bo v ngi lao ng ca
nc mnh ang lm vic nc ngoi. Trong cc ngh quyt tip theo
(Ngh quyt s 32/120 ngy 16-12-1977 v Ngh quyt s 33/163 ngy
20-12-1978) i hi ng Lin hp quc yu cu ECOSOC v y ban
Quyn con ngi Lin hp quc phi hp vi ILO, UNESCO v cc c
quan c lin quan khc trong h thng Lin hp quc trong cc hot
ng v bo v quyn ca ngi lao ng di tr, ng thi ku gi tt c
cc quc gia thnh vin ph chun Cng c v ngi lao ng di tr
(cc iu khon b sung) ca ILO (Cng c s 143 nm 1975). c
bit, Ngh quyt s 33/163 cn yu cu Tng th k Lin hp quc tham
kho kin ca cc quc gia thnh vin v ca ILO v kh nng son
tho mt iu c quc t v quyn ca ngi lao ng di tr.
59
Trong Ngh quyt s 34/172 ngy 17-12-1979, i hi ng Lin

hp quc quyt nh thnh lp mt Nhm cng tc (m cho tt cc
nc thnh vin v cc t chc quc t khc c i din tham gia)
son tho Cng c quc t v quyn ca ngi lao ng di tr v cc

thnh vin trong gia nh h (ICRMW). Nhm cng tc bt u cng
vic son tho cng c t u nm 1980 v kt thc vo thng 6 nm
1990. D tho cng c c i hi ng Lin hp quc thng qua
theo Ngh quyt s 45/158 ngy 18-12-19901 . Ngy 18 thng 12 hng
nm c Lin hp quc ly l Ngy quc t v Ngi lao ng di
tr2 nhm nhc nh cng ng quc t v s cn thit v tnh cp
thit phi tn trng, thc hin v bo v cc quyn con ngi ca
nhm x hi ny.
60
61
Xt chung, trong hn na th k qua, c hng trm vn kin

quc t c thng qua trc tip hoc gin tip cp n quyn v
vic bo v quyn ca ngi lao ng di tr. Di y l bn tng hp
nhng vn kin c bn ca ILO v ca Lin hp quc lin quan n vn
ny c thng qua t trc ti nay:
Cc cng c, khuyn ngh trc tip ca ILO

(1).
Cng c s 97 v di tr tm vic lm (sa i), 1949
(2).
Khuyn ngh chung s 86 v di tr tm vic lm (sa i), 1949
(3).
Cng c s 143 v ngi lao ng di tr (cc iu khan b

sung), 1975
(4).
Khuyn ngh chung s 151 v ngi lao ng di tr, 1975
(5).
Cng c s 118 v bnh ng trong i x (an sinh x hi), 1962
(6).
Cng c s 157 v duy tr cc quyn an sinh x hi, 1982
(7).
Khuyn ngh chung s 167 v duy tr cc quyn an sinh x

hi, 1983
Cc cng c, khuyn ngh khc c lin quan ca ILO

(1).
Cng c s 29 v xa b lao ng cng bc, 1930
1 Ngun: United Nations Action in the Field of Human Rights, United Nations, New York
and Geneva, 1994.
2 Ngun: Official Records of the Economic and Social Council, 2000, Supplement No. 3
(E/2000/23), chap. II, sect. A.
C quan ny hin c i tn l Tiu ban v Thc y v Bo v Quyn con ngi.
303
304
(2).
Cng c s 87 v t do lp hi v bo v quyn c t
chc, 1948
(3).
Cng c s 98 v quyn c t chc v tha c lao ng

tp th, 1949
(4).
Cng c s 100 v tr lng bnh ng, 1951
(5).
Cng c s 105 v xa b lao ng cng bc, 1957
(6).
Cng c s 111 v chng phn bit i x (vic lm v ngh

nghip), 1958
(7).
Khuyn ngh chung s 111 v chng phn bit i x (vic

lm v ngh nghip), 1958
(8).
Cng c s 138 v tui lao ng ti thiu, 1973
(9).
Cng c s 169 v cc dn tc thiu s v b lc, 1989
(10). Cng c s 181 v cc c s lao ng t nhn, 1997

(11). Cng c s 182 v xa b nhng hnh thc lao ng tr em
ti t nht, 1999
Cc vn kin c lin quan ca Lin hp quc

(1).
Cng c quc t v bo v cc quyn ca tt c nhng ngi

lao ng di tr v thnh vin trong gia nh h, thng qua
nm ngy 18-12-1990, c hiu lc t 01-7-2003.
(2).
Cng c quc t v xa b tt c cc hnh thc phn bit chng

tc, thng qua ngy 21-12-1965, c hiu lc t 04-01-1969.
(3).
Cng c v xa b tt cc cc hnh thc phn bit i x vi ph

n, thng qua ngy 18-12-1979; c hiu lc t ngy 3-9-1981.
(4).
Cng c quc t v cc quyn kinh t, x hi, vn ha, thng

qua ngy 16-12-1966; c hiu lc t ngy 03-01-1976.
(5).
Cng c quc t v cc quyn dn s, chnh tr, thng qua

ngy 16-12-1966; c hiu lc t ngy 23-3-1976.
(6).
Cng c v quyn tr em, thng qua ngy 20-11-1989; c

hiu lc t ngy 02-9-1990.
(7).
Ngh nh th v ngn chn, trng tr vic bun bn ngi,

c bit l bun bn ph n, tr em, b sung Cng c ca
Lin hp quc v chng ti phm xuyn quc gia, thng qua
ngy 15-12-2000; cha c hiu lc.
305
(8).
Ngh nh th v chng bun lu ngi di c qua ng b,

ng bin v ng hng khng, b sung Cng c ca
Lin hp quc v chng ti phm xuyn quc gia, thng qua
ngy 15-12-2000; cha c hiu lc.
Nhn chung, cc n lc v vn kin quc t v ngi lao ng di tr t

trc ti nay tp trung vo ba kha cnh c bn, l: (i) Quy nh v bo
v cc quyn ca ngi lao ng di tr (tiu biu l Cng c ca Lin hp
quc v quyn ca ngi lao ng di tr v gia nh h); (ii) H tr vic
lm v bo v ngi lao ng di tr trong nhng hon cnh b ngc i
(tiu biu l Cng c s 97, Cng c s 143 ca ILO v bao gm mt
phn ca Cng c ca Lin hp quc v quyn ca ngi lao ng di tr
v gia nh h); (iii) Ngn chn tnh trng bun bn ngi nhp c (tiu
biu l Ngh nh th v chng bun bn ngi nhp c bng ng bin,
ng b v ng hng khng b sung Cng c ca Lin hp quc v
chng cc ti phm xuyn quc gia).
6.6.2. Cng c ca Lin hp quc v quyn ca ngi
lao ng di tr v gia nh h
Mc d h thng iu c quc t v quyn ca ngi lao ng di tr
bao gm nhiu vn kin, tuy nhin, cho n nay, Cng c quc t v
quyn ca ngi lao ng di tr v cc thnh vin trong gia nh h vn
c coi l iu c quc t trc tip v ton din nht v vn ny.
Cng c ti khng nh v c th ha nh ngha v ngi lao ng
di tr (migrant worker) c cp trong Cng c s 97 ca ILO
nm 1949, ng thi b sung nh ngha cc thnh vin trong gia nh h.
Bn cnh , Cng c quy nh mt h thng quyn con ngi ca ngi
lao ng di tr kh ton din v c th, ng vi tr l nn tng php l
cho vic bo v cc quyn v li ch ca ngi lao ng di tr trn thc t.
C th coi l ni dung c ngha ln nht ca Cng c vi vic bo v
nhm x hi ny, bi l nhiu quyn quan trng c nu trong Cng c
cha h c cc vn kin quc t trc cp, hoc mi ch c
cp trong nhng vn kin khng rng buc v mt ngha v php l ca cc
quc gia (cc vn kin mm).
Tng t nh vi nhng nhm x hi d b tn thng khc nh
ph n, tr em, ngi thiu s... cc quyn con ngi c quy nh
trong Cng c quc t v quyn ca ngi lao ng di tr v cc thnh
306
vin trong gia nh h tnh n hon cnh v nhng nhu cu c th

ca nhm. Nhng quyn c th ny ch c th p dng vi ngi lao
ng di tr m khng p dng vi bt k nhm x hi no khc. Mt s
quyn tiu biu trong c th k nh: Quyn mang theo s tin kim
c v tit kim khi hi hng (iu 26); Quyn khng b trc xut
tp th (iu 22); Quyn c nhn s h tr, bo v ca mt c quan
ngoi giao hoc lnh s ca quc gia xut x, hoc ca quc gia i din
cho li ch ca quc gia xut x khi cc quyn c tha nhn trong
Cng c ny b vi phm (iu 23)...
Nhn cng lm vic ti mt cng trnh trn bin - ch nhng

ngi lao ng di tr c tuyn dng lm vic trn mt cng
trnh trn bin thuc quyn ti phn ca mt quc gia m h
khng phi l cng dn;
Nhn cng lu ng - ch nhng ngi lao ng di tr sng

thng tr mt nc phi i n mt hoc nhiu nc khc
nhau trong nhng khong thi gian do tnh cht cng vic ca
ngi ;
Nhn cng theo d n - ch nhng ngi lao ng di tr c

nhn vo quc gia ni c vic lm trong mt thi gian nht nh
chuyn lm vic cho mt d n c th ang c ngi s
dng lao ng ca mnh thc hin ti quc gia ;
Nhn cng lao ng chuyn dng - ch nhng ngi lao ng

di tr m c ngi s dng lao ng ca mnh c n quc
gia ni c vic lm trong mt khong thi gian hn ch nht
nh m nhim mt cng vic hoc nhim v c th mang
tnh chuyn mn k thut quc gia ni c vic lm;
Nhn cng t ch - ch nhng ngi lao ng di tr tham gia

lm mt cng vic c hng lng, nhng khng phi di dng
hp ng lao ng m thng l bng cch lm vic c lp
hoc cng vi cc thnh vin gia nh ca mnh, hoc di cc
hnh thc khc m c coi l nhn cng t ch theo php lut
ca quc gia, ni c vic lm hoc theo cc hip nh song
phng v a phng.
6.6.2.1. Khi nim v phn loi ngi lao ng di tr

iu 2 ICRMW nh ngha ngi lao ng di tr l mt ngi ,
ang v s lm mt cng vic c hng lng ti mt quc gia m ngi
khng phi l cng dn.
Da vo tnh php l ca vic c tr v lao ng, iu 2 Cng c
chia ngi lao ng di tr v cc thnh vin gia nh h thnh hai loi:
c giy t hp php (documented migrant worker) v khng c giy t
hp php (undocumented migrant worker). Nhng ngi lao ng di
tr c xem l c giy t hp php khi h c php vo, li v
tham gia lm mt cng vic c tr lng ti quc gia, ni c vic lm
theo php lut quc gia v theo nhng hip nh quc t m quc gia
l thnh vin. Nhng ngi lao ng di tr c xem l khng c
giy t hp php khi h khng p ng c cc iu kin nu.
Da trn tiu ch ngh nghip, iu 2 ICRMW lit k 8 dng i
tng c coi l lao ng di tr, bao gm:
Cng da trn tiu ch ngh nghip, iu 3 ICRMW lit k nhng

i tng khng c coi l lao ng di tr, bao gm:
Nhn cng vng bin - ch nhng ngi lao ng di tr

thng tr ti mt nc lng ging ni h thng tr v hng
ngy hoc t nht mi tun mt ln;
- Nhng ngi c c hoc tuyn dng bi cc c quan v t

chc quc t, hoc bi mt nc sang mt nc khc thc
hin cc chc nng chnh thc;
Nhn cng theo ma - ch nhng ngi lao ng di tr lm

nhng cng vic c tnh cht ma v v ch lm mt thi gian
nht nh trong nm;
Nhn cng i bin - ch nhng ngi lao ng di tr c

tuyn dng lm vic trn mt chic tu ng k ti mt quc gia
m h khng phi l cng dn, bao gm c thy th;
- Nhng ngi c c hoc tuyn dng bi mt nc hoc

ngi thay mt cho nc nc ngoi tham gia cc chng
trnh pht trin v cc chng trnh hp tc khc;
- Nhng ngi sng thng tr mt nc khng phi quc gia
xut x, lm vic nh nhng nh u t;
- Nhng ngi t nn v khng c quc tch;
307
308
- Sinh vin v hc vin;

- Nhng ngi i bin hay ngi lm vic trn cc cng trnh trn
bin khng c nhn vo c tr v tham gia vo mt cng
vic c hng lng quc gia ni c vic lm.
Khi nim cc thnh vin trong gia nh ngi lao ng di tr:
iu 4 ICRMW nh ngha cc thnh vin trong gia nh ngi lao
ng di tr l ...nhng ngi kt hn hoc c quan h tng t nh
quan h hn nhn vi nhng ngi lao ng di tr hay con ci v
nhng ngi khc sng ph thuc vo h m c cng nhn l
thnh vin ca gia nh theo php lut hin hnh v theo cc hip nh
song phng v a phng gia cc quc gia lin quan.
6.6.2.3. Cc quyn p dng cho mi ngi lao ng di tr v cc

thnh vin trong gia nh h
Ph hp vi thc tin a dng v ngun gc ca ngi lao ng di
tr cng nh thng l php lut ca cc quc gia, ICRMW cp vn
quyn ca ngi lao ng di tr theo hai hnh thc: (i) cc quyn con
ngi c bn m tt c mi ngi lao ng di tr, bt k c giy t hp
php hay khng c giy t hp php1 v cc thnh vin gia nh h u
phi c bo m, v (ii) cc quyn b sung p dng vi nhng ngi
lao ng di tr hp php v cc thnh vin gia nh h.
Cc quyn con ngi p dng chung cho mi ngi lao ng di tr
c cp trong Phn III (t iu 8 n 32) ca Cng c, bao gm:
6.6.2.2. Cc nguyn tc
Quyn sng (iu 9).
ICRMW c xy dng da trn ba nguyn tc ch o, l:
Quyn c tha nhn l th nhn trc php lut(iu 24).
- Khng phn bit i x (iu 1): Nguyn tc ny c ngha

l tt c cc quyn c xc lp trong cng c phi c p dng mt
cch bnh ng cho tt c mi ngi lao ng di tr; khng c to ra
bt k s p dng hay i x khc bit no da trn bt k yu t no
nh v dn tc, chng tc, quc tch, ngn ng, tui, a v x hi,
ngh nghip, gii tnh, tn gio, tn ngng, quan im x hi....
Quyn khng b tra tn hoc i x hay trng pht tn c, v

nhn o hoc h thp nhn phm (iu 10).
Quyn khng b bt lm n l hay n dch, b lao ng cng

bc hay bt buc (iu 11).
Quyn c bo v s ring t (iu 14).
Quyn s hu ti sn (iu 15).
Quyn t do chnh kin, tn ngng, nhn thc v tn gio

(iu 12).
Quyn t do ngn lun (iu 13).
Quyn t do ri khi hoc tr v bt k quc gia no, k c nc

xut x, vo bt k thi im no (iu 8).
Quyn c nhn s chm sc y t khn cp cn thit trn c s i

x bnh ng nh cc cng dn ca quc gia lin quan (iu 28).
Quyn c h tn, c khai sinh v c quc tch ca tr em cc

gia nh lao ng di tr (iu 26).
- i x quc gia (national treatment) (iu 25): Nguyn tc

ny c ngha l cc quc gia phi bo m cho ngi lao ng di tr
ang lm vic nc mnh cc quyn nh ngi lao ng nc mnh
ang c hng. Theo quy nh iu 25, nhng ch p dng vi
ngi lao ng di tr phi khng c km thun li hn so vi
ngi lao ng l cng dn ca quc gia tip nhn lao ng, c th
trong cc vn nh th lao, iu kin lm vic, cc tiu chun tuyn
dng...
- Cc quyn c p dng trong sut qu trnh di tr lao ng
(iu 1): Nguyn tc ny c ngha l cc quc gia phi bo m quyn ca
ngi lao ng di tr trong mi giai on ca tin trnh di tr lao ng,
bao gm giai on chun b, trn ng i n, khi lm vic nc tip
nhn v khi tr v nc gc.
309
Trong cc ti liu v vn ny, ngi lao ng di tr khng c giy t hp php cn c

cp bng cc thut ng nh illegal migrant , irregular migrant , undocumented
migrant hoc clandestine migrant.
310
-
Quyn ca tr em cc gia nh lao ng di tr c tip cn gio

dc trn c s i x bnh ng nh cc cng dn ca quc gia
m cha m ang lm vic (iu 30).
Quyn c tn trng v duy tr bn sc vn ho (iu 26).
Quyn mang theo s tin kim c v tit kim khi hi hng

(iu 26).
Quyn khng b trc xut tp th (iu 22).
Quyn c nhn s h tr, bo v ca mt c quan ngoi giao

hoc lnh s ca quc gia gc, hoc ca quc gia i din cho li
ch ca quc gia gc khi cc quyn c tha nhn trong Cng
c ny b vi phm (iu 23).
6.6.2.4. Cc quyn khc p dng ring cho ngi lao ng di tr

c giy t hp php v cc thnh vin gia nh h
Ngoi nhng quyn p dng chung, nhng ngi lao ng di tr v
cc thnh vin gia nh h m c giy t hp php cn c hng cc
quyn khc ghi nhn trong Phn IV ca Cng c (t iu 36 n 56),
bao gm:
-
Quyn c thng bo y v mi iu kin lin quan n

vic c tr v cc cng vic m h s phi lm (iu 37).
Quyn c vng mt tm thi m khng nh hng n vic

c php c tr hoc lao ng (iu 38).
Quyn t do i li v t do la chn ni c tr trong lnh th

ca quc gia ni c vic lm (iu 39).
Quyn t do v an ton c nhn (iu 16, 21), bao gm s bo

v ngi lao ng c tr v cc thnh vin trong gia nh h
khi b ty tin tch thu hoc hy cc giy t ty thn, giy nhp
cnh, lu tr, c tr, hnh ngh hoc giy php lao ng.
Quyn lp hi v tham gia cc nghip on ti quc gia ni c

vic lm (iu 40).
Quyn tham gia vo cc vn cng cng, bu c v c bu

trong cc cuc bu c ti quc gia gc (iu 41).
Cc quyn trong t tng hnh s (iu 17, 18, 19), bao gm

quyn c i x nhn o, c xt x mt cch cng bng v
c p dng nhng tiu chun t php ca mt x hi vn
minh nh khng b p dng hi t, khng b b t v khng hon
thnh mt ngha v hp ng, khng b buc phi a ra li
khai chng li chnh mnh hoc nhn ti, c quyn bo cha v
c nhn cc tr gip php l cn thit...
Quyn c bo v v h tr c cuc sng gia nh hp nht

(iu 44).
Quyn c chuyn thu nhp v tit kim chu cp cho gia

nh t quc gia ni c vic lm n quc gia gc hoc n bt c
mt quc gia no khc (iu 47).
Quyn c i x bnh ng nh cng dn s ti trong cc vn

v thu (iu 48).
Quyn t do la chn cng vic c hng lng (iu 52).
Quyn c i x bnh ng nh vi cng dn ca nc s ti

trong cc vn v lao ng, vic lm (iu 54, 55).
Quyn khng b trc xut mt cch tu tin (iu 56).
Quyn c h tr tip cn vi cc th tc hay th ch nhm

thc hin nhng nhu cu, nguyn vng v cc ngha v c bit
ca ngi lao ng di tr v cc thnh vin gia nh h c quc
gia gc v quc gia ni c vic lm (iu 42).
Quyn c i x bnh ng nh cng dn ca quc gia ni c

vic lm lin quan n vic tip cn cc t chc v dch v gio
dc, cc dch v hng nghip v vic lm, cc c s v t chc
Quyn c i x bnh ng nh cc cng dn ca quc gia

tip nhn lao ng lin quan n nhng vn nh tr th lao,
iu kin lm vic, tuyn dng, thi gi lm vic, an ton v
sinh lao ng, chm dt quan h lao ng, tui lao ng ti
thiu... (iu 25).
Quyn c tham gia cng on v cc hip hi khc c
thnh lp theo php lut (iu 26).
Quyn hng an sinh x hi tng t nh mc dnh cho nhng

cng dn s ti nu p ng nhng yu cu trong php lut ca nc
nhn lao ng v trong cc iu c song phng, a phng c lin
quan (iu 27).
311
312
o to v ti o to ngh, nh , cc dch v x hi v y t, cc
hp tc x v doanh nghip t qun, i sng vn ha (iu 43).
nhin, c hai cng c quan trng nht ng vai tr nn tng, l
Quyn bnh ng ca cc thnh vin trong gia nh ca ngi lao

ng di tr vi ngi dn bn a trong cc vn : (i) Tip cn vi
cc t chc v dch v gio dc; (ii) Tip cn vi cc t chc v dch
v hng nghip v o to ngh; (iii) Tip cn vi cc dch v y t
v x hi; (iv) Tip cn v tham gia i sng vn ha (iu 45).
Cng c s 143 v ngi lao ng di tr trong hon cnh b lm
Quyn c min cc loi thu v ph xut nhp khu i vi cc

thit b, dng gia nh v c nhn, cng nh cc dng c v
thit b cn thit lm mt cng vic c hng lng trong cc
trng hp (iu 46).
Quyn c cp giy php c tr trong khong thi gian t nht

bng vi thi hn c php lm cng vic c hng lng (iu 49).
Theo nguyn tc chung ca lut nhn quyn quc t, mt s quyn

v t do k trn, v d nh: quyn t do i li, t do la chn ni c tr
trong lnh th ca quc gia ni c vic lm, quyn lp hi v cc nghip
on,v.v.. c th phi chu nhng hn ch do php lut quy nh nu
cn thit bo v an ninh quc gia, trt t cng cng, sc khe hay
o c cng ng, hay cc quyn v t do ca ngi khc.
Theo iu 33 Cng c, ty tng trng hp c th, ngi lao
ng di tr v cc thnh vin gia nh h phi c quc gia xut x,
quc gia ni c vic lm v quc gia qu cnh thng bo v: (a) Cc
quyn h c theo quy nh ca Cng c ny; (b) Cc iu kin v vic
chp nhn h, cc quyn v ngha v ca h theo php lut v thc tin
ca quc gia lin quan v nhng vn khc gip h tun th cc th
tc hnh chnh hay cc th tc khc ti quc gia . iu ny cng yu
cu cc quc gia thnh vin phi p dng cc bin php thch hp
cung cp nhng thng tin ni trn mt cch min ph cho ngi lao
ng di tr v cc thnh vin gia nh h v trong chng mc c th,
bng ngn ng m h c th hiu.
6.6.2.5. Cc tiu chun ca ILO v bo v quyn ca ngi lao ng
di tr
Trong h thng cc vn kin php l do ILO thng qua t trc n
nay c kh nhiu vn kin cp vic bo v ngi lao ng di tr, tuy
313
Cng c s 97 v lao ng di tr v vic lm (sa i nm 1949) v

dng, v v vic thc y c hi v s i x bnh ng vi ngi lao
ng di tr (cc quy nh b sung). y cng l hai trong s tm cng
c c bn ca ILO1.
S d hai cng c k trn c coi l nhng iu c nn tng ca
ILO v vn lao ng di tr bi chng cp tt c cc vn pht
sinh trong ton b qu trnh di tr lao ng, k t khi ngi lao ng
nc gc, trong qu trnh lm vic nc nhn cho n khi tr v. Tuy
nhin, tng t nh ICRMW, tm quan trng c bit ca cc cng c
ny ca ILO th hin ch: Tt c mi ngi lao ng di tr u c
bo v bi cc cng c ny m khng phn bit gia cc dng ngi
lao ng di tr cng nh khng da trn nguyn tc c i c li gia
cc quc gia. Thm vo , cc cng c vn ng cho vic xy dng
cc hp ng lao ng mu k gia ngi lao ng di tr v nhng ch
s dng lao ng nh l mt cng c php l hiu qu bo v cc
quyn ca ngi lao ng di tr.
Bn cnh hai cng c k trn, cn cn k n Khun kh a chiu
v di tr lao ng ca ILO. Mc d y l mt vn kin khng c tnh
rng buc php l nhng c ngha quan trng vi vic bo v cc
quyn ca ngi lao ng di tr, bi l, n cha ng nhng nguyn tc
hng dn hnh ng da trn quyn (right-based approach) trong i
x vi ngi lao ng di tr m c cc quc gia thnh vin ca
ILO nht tr thng qua.
a). Cng c s 97 ca ILO
Cng c ny c ILO thng qua ti k hp ton th ln th 30,
ngy 8-6-1949, c hiu lc t 22-01-1952. y khng phi l iu c quc
1 Tm cng c c bn (trn tng s khong 200 cng c do ILO thng qua t nm 1919
n nay) th hin quan im ca cc quc gia thnh vin t chc ny v nhng nguyn tc v
tiu chun c bn nht trong quan h lao ng m cc quc gia cn tun th. Cc cng c
ny bao gm: hai cng c s 97 v 143 v lao ng di tr; hai cng c s 29 v 105 v xa
b lao ng cng bc; hai cng c s 100 v 111v xa b phn bit i x trong lao ng
v vic lm v hai cng c s 138, 182 v tui lao ng ti thiu v xa b lao ng tr em.
314
t u tin ca ILO v vn ny, v n sa i Cng c v Di tr v vic

lm nm 1939 (c ILO thng qua ti k hp th 25 ngy 8-6-1939).
V mt ni dung, Cng c c chia thnh hai phn chnh. Phn
I cp vic h tr v bo v ngi lao ng di tr, Phn II cp
vic i x bnh ng vi ngi lao ng di tr.
Theo Phn I, cc quc gia thnh vin c cc ngha v:
-
Cung cp thng tin cho Vn phng Lao ng quc t, cc nc

thnh vin khc v cho ngi lao ng di tr (iu 1 v 2).
Nhng thng tin ny lin quan n: (a) Nhng chnh sch, php
lut v quy nh ca quc gia v cc vn di tr v nhp c; (b)
Cc quy nh c bit vic di tr v vic lm, cc iu kin lm
vic cng nh ngh nghip ca nhng ngi di tr v vic lm v
(c) Nhng tha thun chung v tha thun c bit v cc vn
m cc nc thnh vin thng qua.
H tr vic i li v tip nhn ngi lao ng di tr (iu 4).
Duy tr v cung cp nhng dch v thch ng v min ph h

tr nhng ngi di tr v vic lm (iu 2), trong bao gm:
dch v y t v iu kin sinh hot v sinh c khi i v khi n,
c vi ngi lao ng di tr v vi nhng thnh vin trong gia
nh h i km (iu 4), dch v vic lm (iu 7).
Hp tc vi nhau chng s tuyn truyn lch lc v cc vn

di tr v nhp c (iu 3).
Theo Phn II, cc quc gia thnh vin c nhng ngha v:
p dng ch i x quc gia vi ngi lao ng di tr (tc s

i x mc khng km hn s i x vi cng dn ca nc
mnh) trong cc vn v hnh chnh, tin cng, thi gi lm vic
v ngh ngi, tui lao ng ti thiu v v cc kha cnh khc trong
quan h lao ng, k c vic gia nhp cc cng on v tham gia
xy dng, k kt cc tha c tp th, hay trong cc vn v ni
, an sinh x hi, thu v th tc t tng... (iu 6)
Cho php nhng ngi di tr v vic lm c chuyn thu nhp

v tin tit kim ca h ra nc ngoi (iu 8).
315
Ngoi nhng ni dung trn, Cng c cn bao gm ba Ph lc

cp nhng quy nh v hng dn c th nhm bo v cc quyn ca
ngi lao ng di tr.
b). Cng c s 143 ca ILO
Cng c ny c ILO thng qua ti k hp th 60, ngy 4-61975 v c hiu lc t 09-12-1978. Mc tiu ca Cng c, nh cp
trong Li ni u, l nhm b sung cho Cng c s 97 nm 1949 v
Cng c v Phn bit i x (Vic lm v Ngh nghip) nm 1958.
Chnh v vy, bn cnh vic ti khng inh ngha v ca cc quc gia
thnh vin cn phi tn trng cc quyn con ngi c bn ca tt c
ngi lao ng di tr (iu 1), Cng c cp nhng kha cnh m hai
Cng c nu cha cp r, c th nh sau:
-
Yu cu cc quc gia thnh vin kho st tnh hnh ngi lao

ng di tr c tuyn dng tri php ang lm vic nc
mnh hoc c a qua nc mnh sang cc nc khc v
tnh trng ca nhng ngi lao ng di tr dng ny (iu 2).
p dng nhng bin php cn thit v ph hp ngn chn

dng ngi lao ng di tr bt hp php v vic tuyn dng bt
hp php ngi di tr (iu 3).
Truy cu hnh s nhng k t chc bun bn ngi lao ng di

tr (iu 5).
p dng nhng ch ti hnh chnh, dn s v hnh s i vi

nhng k tuyn dng tri php ngi lao ng di tr (iu 6).
Thng qua v thc hin chnh sch quc gia v thc y v bo

m s bnh ng v c hi v i x trong lao ng v vic lm,
an sinh x hi, cng on v quyn vn ha, t do c nhn v
tp th i vi ngi lao ng di tr v cc thnh vin trong gia
nh h sng hp php trn lnh th ca mnh (iu 7).
Thc hin nhng bin php cn thit to iu kin ti on

t gia nh ca tt c ngi lao ng di tr c tr hp php trn
lnh th ca mnh (iu 8).
6.7. QUYN CA NGI THIU S THEO LUT QUC T
316
6.7.1. Nhn thc v ngi thiu s v s pht trin ca

vn quyn ca ngi thiu s trong php lut quc t
v chng t rt r rng l c mt thc thng nht trong vic bo

tn nn vn ho, truyn thng, tn gio v ngn ng ca h1 .
Khi nim ngi thiu s (minorities) t lu tr thnh mt

ch gy tranh ci trong gii lut gia quc t. T trc n nay, nhiu
nh ngha v ngi thiu s c nu ra, tuy nhin, ba nh ngha
di y c th cho l tiu biu:
Nh vy, ging nh nh ngha ca PCIJ, nh ngha th hai c bn

da vo nhng c trng v chng tc, tn gio, truyn thng, ngn ng
v thc thng nht trong vic bo tn cc yu t truyn thng vn ho
xc nh mt nhm ngi l thiu s. Tuy nhin, so vi nh ngha
trc, nh ngha th hai b sung hai thuc tnh mi, l v mt s
lng, mt nhm c coi l thiu s phi t hn so vi phn dn c
cn li ca quc gia; v v mt vai tr, mt nhm c coi l thiu s
phi c v th yu trong x hi.
nh ngha th nht c a ra bi To n Cng l quc t thng

trc (Permanent Court of International Justice PCIJ, c quan ti phn
ca Hi quc lin), vo nm 1930, khi a ra kin t vn v tranh ci gia
hai nc Hy Lp v Bungari lin quan n v th ca cc cng ng nhp
c thiu s hai nc ny. PCIJ xc nh mt cng ng thiu s l: mt
nhm ngi sng trn mt quc gia hoc a phng nht nh, c
nhng c im ng nht v chng tc, tn ngng, ngn ng v
truyn thng, c s gip ln nhau v c quan im thng nht trong
vic bo lu nhng yu t truyn thng, duy tr tn gio, tn ngng v
hng dn, gio dc tr em trong cng ng theo tinh thn v truyn
thng ca chng tc h.
PCIJ c nhng c gng ng k nh ngha trn c s
dng nh l mt nh ngha chung, chnh thc v ngi thiu s. Tuy
nhin, nhng n lc khng t c kt qu. L do l bi nhng thuc
tnh nu ra trong nh ngha ny qu rng, chm n mi lo ngi
thng trc ca cc quc gia v nhng rc ri v an ninh, trt t x hi
c th ny sinh trong cc vn lin quan n ngi thiu s.
Hi quc lin chm dt hot ng t nm 1939, song cuc tranh lun
v khi nim ngi thiu s vn c tip tc, ch khc l din ra trn din
n ca t chc quc t mi thay th n vo nm 1945 l Lin hp quc.
nh ngha th hai v ngi thiu s sau c a ra bi
Francesco - bo co vin c bit ca Tiu ban v chng phn bit i
x v bo v ngi thiu s ca Lin hp quc. Trong bo co nghin
cu cng b vo nm 1977, chuyn gia ny nh ngha ngi thiu s
l: ...mt nhm ngi, xt v mt s lng, t hn so vi phn dn c
cn li ca quc gia, c v th yu trong x hi, nhng thnh vin ca
nhm m ang l kiu dn ca mt nc c nhng c trng v
chng tc, tn ngng hoc ngn ng khc so vi phn dn c cn li
317
62
S m rng cc thuc tnh cu thnh ni hm ca mt s vt hoc

hin tng ng ngha vi vic thu hp ngoi din ca n. mt gc
nht nh, nh ngha th hai khin cho mi lo ngi ca cc quc gia gim
i, do phm vi ch th c coi l ngi thiu s thu hp li. V vy, nh
ngha ny c cc t chc quc t vin dn trong mt s trng hp;
tuy nhin, n vn cha nhn c s chp nhn ca cc quc gia nh l
mt nh ngha chung v ngi thiu s trong lut quc t.
Trong n lc tm kim mt s ng thun v khi nim ngi thiu
s, mt chuyn gia na l Jules Deschness cng lm vic cho Tiu ban v
chng phn bit i x v bo v ngi thiu s ca Lin hp quc a
ra mt nh ngha khc, trong ngi thiu s c coi l ...mt nhm
cng dn ca mt quc gia, t v mt s lng v yu v v th trong quc
gia , mang nhng c trng v chng tc, tn gio v ngn ng m
to ra s khc bit so vi nhm dn c a s, c mt thc thng nht,
mt ng c r rt trong vic s dng ch tp th tn ti v t c
mc tiu bnh ng vi nhm dn c a s, c trn phng din php
lut v thc tin.
nh ngha ca Jules Deschness khng c s khc bit ln so vi
nh ngha ca Francesco, ngoi thuc tnh b sung l mt nhm
ngi c coi l thiu s phi c mt ng c r rt trong vic s
dng ch tp th tn ti v t c mc tiu bnh ng vi nhm
dn c a s, c trn phng din php lut v thc tin. Thuc tnh
Human Rights Study Series No.5 (United Nations Publication Sales No.E.91.XIV.2).
318
b sung ny, v mt l gc, tip tc hn ch phm vi nhng i tng

c coi l ngi thiu s v bi vy, tip tc lm gim bt lo ngi ca
cc quc gia. Tuy nhin, chnh bi thuc tnh b sung ny m nh
ngha ca Jules Deschness b U ban Quyn con ngi (nay l Hi
ng Quyn con ngi) ca Lin hp quc ch trch v bc b.
Cho n thi im hin nay, mc d quyn ca ngi thiu s
c khng nh trong ICCPR (iu 27) v Tuyn b v quyn ca
nhng ngi thuc cc nhm thiu s v dn tc, chng tc, tn gio
hoc ngn ng nm 1992, nhng vn cha c mt nh ngha no v
ngi thiu s c chnh thc xc nhn trong bt c vn kin quc t
no ca Lin hp quc1 . iu ny cho thy tnh cht phc tp ca vn
ngi thiu s trn th gii.
63
Tuy nhin, tng hp nhng thuc tnh c nu trong cc nh

ngha k trn cng nh t ni dung cc vn kin quc t c lin quan
n vn ngi thiu s, c th hiu khi nim ngi thiu s qua
nhng c im c bn sau:
Nhng c im khch quan:
V s lng: C s lng t (thiu s), nu so snh vi nhm a
s cng sinh sng trn cng lnh th.
V v th x hi: L nhm yu th trong x hi (th hin tim
lc, vai tr v nh hng ca nhm ti i sng chnh tr, kinh
t, x hi lnh th ni h sinh sng).
V bn sc: C nhng c im ring v mt chng tc, dn
tc, ngn ng, phong tc tp qun... m v th c th phn bit
h vi nhm a s.
V v th php l: C th l cng dn hoc kiu dn ca quc
gia ni h ang sinh sng.
c im ch quan: Nhm cng ng c thc bo tn truyn
thng vn ho ca mnh.
1 Trong thc t, mt s vn kin v quyn con ngi ca chu u, c th nh Cng c chu

u v bo v ngi thiu s (iu 2) hay Vn kin Cpenhagen ca T chc An ninh v Hp
tc chu u (on 32)... nu ra nh ngha chnh thc v ngi thiu s; song nhng vn
kin ny ch c hiu lc trong phm vi khu vc.
319
Trn phng din php lut quc t, vn bo v ngi thiu s

c ra t rt sm, do n lin quan n vic bo v kiu dn ca cc
cng quc nc ngoi. Ngay trong qu trnh son tho Tho c ca
Hi quc Llin (1919), c xut ban hnh mt Tho thun b sung
trong yu cu cc quc gia phi i x bnh ng v bo m an ninh
cho cc nhm thiu s v chng tc, dn tc ang sinh sng trn lnh
th nc mnh. Tuy nhin, xut ny khng c chp nhn. Thay
cho vic a vn bo v ngi thiu s vo Tho c chung, cc quc
gia thnh vin Hi quc lin nht tr quan im v mt s cch thc
gii quyt khc, c th l a vn vo cc tho c ho bnh; xy
dng v ng h cc iu c song phng c bit nhm gii quyt
nhng kha cnh c th ca vn ngi thiu s, hay b sung cc iu
khon v vn ny vo nhng iu c song phng hin c. Bng
cch , Hi quc lin to lp c mt h thng hng trm iu
c a phng v song phng c cp vn bo v ngi thiu
s164. Hiu lc ca h thng vn kin ny c bo m bi PCIJ. Tuy
nhin, khi Hi quc lin gii th, c ch ny cng khng cn hiu lc.
Thi k u mi thnh lp, Lin hp quc khng dnh s quan tm
thch ng n vn ngi thiu s. a s cc quc gia thnh vin khi
u cho rng vn quyn ca ngi thiu s bao gm trong vn
quyn con ngi ni chung, nn khng cn thit phi xy dng nhng
vn kin hay c ch ring cho ngi thiu s. Chnh v vy, nm 1946, khi
Hunggari a ra xut ban hnh mt iu c quc t v ngi thiu
s, xut ny ch nhn c rt t s ng h. Trong qu trnh son tho
Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi (1948) cng c kin nu
rng, cn a vo t nht mt iu khon cp ring quyn ca ngi
thiu s, song, xut ny cng khng nhn c s ng h rng ri, ch
yu do tnh cht phc tp ca vn .
Tuy nhin, tng t nh cc nhm x hi d b tn thng khc,
cn hiu rng, ngi thiu s cng l ch th bnh ng ca cc quyn
con ngi. Quyn ca nhm ny lin quan mt thit n mt s iu
ca Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi, trong bao gm:
iu 18 (v t do tn gio), iu 19 (v t do ngn lun v kin), iu
20 (v t do hi hp, lp hi), iu 26 (v t do la chn hnh thc gio
1 V h thng vn kin ny, xem Athanasia Spiliopoulou Akermark: Justification of Minority
Protection in International Law, Kluwer Law International, Sweden, 1997, tr. 23.
320
dc), iu 27 (v t do tham gia vo i sng vn ho ca cng ng),

v c bit l iu 2 (v nguyn tc bnh ng, khng phn bit i x
trong vic hng th cc quyn con ngi)...
Mc d gp kh khn trong vic php in ho cc quyn ca
ngi thiu s vo lut quc t, song nhng n lc quc t vn ng cho
vn ny cng dn ti mt kt qu quan trng l vic thnh lp Tiu
ban v ngn nga v bo v ngi thiu s vo nm 1947. Tuy Tiu ban
ny c nhiu nhim v khc nhau nhng chc nng ch yu ca n l
bo v v thc y cc quyn ca ngi thiu s. Trong Ngh quyt 217C
(III) ngy 10/12/1948, i hi ng Lin hp quc khuyn ngh
ECOSOC tin hnh nhng nghin cu v vn quyn ca nhm ny.
y l c s Tiu ban v ngn nga v bo v ngi thiu s tin
hnh mt lot cng trnh nghin cu v a ra nhng khuyn ngh quan
trng v quyn ca ngi thiu s, m nhng kt qu ni bt l vic a
vo ICCPR mt iu khon ring v quyn ca ngi thiu s cng nh
thng qua Tuyn b v quyn ca nhng ngi thuc cc nhm thiu s
v dn tc, chng tc, tn gio hoc ngn ng nm 1992 - nhng vn
kin m hin ang ng vai tr nn tng cho vic bo v quyn ca
ngi thiu s trn th gii.
6.7.2. Phm vi cc quyn ca ngi thiu s trong lut
quc t
Theo iu 27 ICCPR, cc quc gia c cc nhm thiu s v sc
tc, tn gio v ngn ng, nhng thnh vin ca cc nhm thiu s ,
cng vi cc thnh vin khc ca cng ng mnh, khng b khc t
quyn c i sng vn ho ring, quyn c theo v thc hnh tn
gio ring, hoc quyn c s dng ngn ng ring ca h.
Nh vy, iu 27 ICCPR n nh ngha v ca cc quc gia
thnh vin trong vic bo v cc quyn lin quan n bo tn phong tc
tp qun; bo tn ngn ng (ting ni, ch vit); bo tn tn gio, tn
ngng ca cc nhm thiu s. Tt c cc kha cnh ny, thc cht ch
nhm vo mt vn chung l bo tn bn sc theo ngha rng nhm
chng s ng ho cc nhm thiu s.
Lin quan n quy nh ca iu 27, U ban nhn quyn c
quan gim st thc hin ICCPR- trong Nhn nh chung s 23 thng
321
qua ti phin hp ln th 55 nm 1994 gii thch thm mt s kha

cnh, m c th tm tt nhng im quan trng nh sau:
Th nht: iu 27 ICCPR xc lp mt quyn ca ring cc
nhm thiu s (quyn ca nhm), m c tnh cht khc vi cc quyn c
nhn c ghi nhn trong Cng c. Tuy nhin, quyn ca ngi thiu
s khng trng lp vi quyn t quyt dn tc c nu iu 1 cng
nh vi quyn bnh ng trc php lut v c php lut bo v mt
cch bnh ng nh nu iu 26 ICCPR (cc on 1 v 2).
Th hai: S khc nhau gia quyn t quyt dn tc nu iu 1 v
cc quyn ca ngi thiu s nu iu 27 l ch, quyn t quyt dn
tc l quyn tp th ca c dn tc, c quy nh trong mt phn ring
ca ICCPR, v khng thuc phm vi iu chnh ca Ngh nh th ty
chn ca Cng c; trong khi cc quyn nu iu 27 l quyn ca cc
c nhn thnh vin ca cc nhm thiu s, c quy nh trong phn
chung v cc quyn c nhn ca ICCPR, v thuc phm vi iu chnh ca
Ngh nh th ty chn ca Cng c (on 3).
Th ba: Vic bo m cc quyn ca ngi thiu s nu iu 27
khng lm tn hi n ch quyn hay ton vn lnh th ca mt quc
gia thnh vin. Mt hoc nhiu kha cnh ca cc quyn ca c nhn
c bo v theo iu 27 c th nh quyn c hng nn vn ha
ring ca cng ng - c th bao gm c nhng kha cnh v cch sng
ca cng ng m gn lin vi mt vng lnh th v vic s dng cc
ngun ti nguyn thin nhin trn . iu ny c bit ng vi cc
thnh vin ca cc cng ng ngi bn a m ng thi l mt nhm
thiu s (on 3).
Th t: Cc quyn c bo v theo iu 27 cng khng ng
nht vi nhng quyn c bo v theo iu 2(1) v iu 26. C th,
quyn khng b phn bit i x quy nh trong iu 2(1) v quyn
bnh ng trc php lut quy nh iu 26 c p dng cho tt c
cc c nhn trong lnh th hoc nm trong phm vi ti phn ca mt
quc gia, bt k h thuc vo cng ng thiu s hay khng, trong khi
cc quyn quy nh iu 27 ch p dng vi nhng c nhn thuc cc
nhm thiu s. Lin quan n vn ny, mt s quc gia thnh vin
tuyn b rng, h khng phn bit v cc lnh vc dn tc, ngn ng
322
hay tn gio khi p dng cc iu 2(1) v iu 26 v nhm ln rng nh

vy c ngha l, h khng c vn g cn lm thm lin quan n
quyn ca cc nhm thiu s (on 4).
Th nm: Cc thut ng c s dng trong iu 27 ch r
rng, nhng ngi cn c bo v l nhng ngi thuc mt nhm
v c cng mt nn vn ha, tn ngng v cng mt ngn ng. Thm
vo , nhng thut ng ny cng ch r rng, cc c nhn cn c
bo v khng nht thit phi l cng dn ca mt quc gia thnh vin.
V mt ny, ngha v quc gia pht sinh t iu 2(1) cng l thch
hp, v mt quc gia thnh vin ICCPR c yu cu bo m cc
quyn ghi nhn trong Cng c c p dng vi tt c cc c nhn
ang trong lnh th v thm quyn ti phn ca h, ngoi tr cc
quyn ch p dng cho cc cng dn nc s ti, v d nh: cc quyn
bu c v ng c nu iu 25. V vy, mt quc gia thnh vin
khng th t gii hn vic p dng cc quyn trong iu 27 cho nhng
c nhn thuc cc nhm thiu s l cng dn ca nc mnh. Ni cch
khc, bn cnh cc nhm thiu s ng thi l cng dn, quc gia
thnh vin phi bo m cc quyn quy nh trong iu 27 c p
dng vi cc nhm thiu s khc nh ngi lao ng di tr, khch du
lch nc ngoi... (on 5).
Th su: Quyn ca cc c nhn thuc mt nhm thiu s c
s dng ngn ng ca cng ng mnh khng ng nht vi cc quyn
khc v ngn ng c ghi nhn trong ICCPR. c bit, quyn ny phi
c phn bit vi quyn t do ngn lun nu iu 19. Quyn t do
ngn lun iu 19 p dng cho tt c mi ngi, bt k h thuc v
nhm thiu s no hay khng, trong khi quyn v ngn ng trong iu
27 ch p dng vi thnh vin ca cc nhm thiu s c th. Quyn s
dng ngn ng thiu s trong iu 27 cng khng ng nht vi quyn
s dng ngn ng trc Ta n nu iu 14 (3,f). Theo iu 14 (3,f),
khng phi bt c trng hp no cng cho php ngi b buc ti c
quyn s dng ngn ng h la chn trong qu trnh xt x, trong khi
iu 27 khng gii hn vic s dng ngn ng thiu s trong bt c
mi trng no (on 5).
323
Th by: Bn cht ca cc quyn c bo v theo iu 27 l cc

quyn c nhn, v kh nng thc hin chng ph thuc vo vic cc
nhm thiu s c th gi gn c nn vn ha, ngn ng hay tn gio
ca h hay khng. Do vy, cc quc gia thnh vin cng cn c cc bin
php tch cc, ch ng bo v bn sc ca cc nhm thiu s. Khi
thc hin cc bin php tch cc nh vy, cn phi tn trng quy nh
cc iu 2(1) v iu 26 v phi bo m mi quan h bnh ng gia
cc nhm thiu s vi nhau v gia cc nhm thiu s vi b phn dn
c cn li (on 6).
Th tm: Quyn v vn ha nu iu 27 th hin di nhiu
hnh thc, bao gm c cch sng v c bit lin quan ti cch s dng
ti nguyn t, nht l trong trng hp p dng vi nhng nhm
ngi bn a. C th, quyn c th bao gm c cc hot ng truyn
thng nh nh bt c, sn bn th rng v quyn c sng trong cc
khu bo tn ring bit c php lut bo v (on 7).
Th chn: iu 27 t ra nhng trch nhim c th i vi cc
quc gia thnh vin nhm bo m s tn ti v pht trin nn vn
ha, tn gio v bn sc ca cc nhm thiu s, qua lm phong
ph b mt ca ton x hi. V vy, vic bo v cc quyn trong iu
27 khng c ng nht vi vic bo v cc quyn c nhn khc
nu trong ICCPR (on 9).
Bn cnh iu 27 ICCPR, Tuyn b v quyn ca nhng ngi
thuc cc nhm thiu s v dn tc, chng tc, tn gio v ngn ng
nm 1992 l mt vn kin quan trng v quyn ca ngi thiu s. Vn
kin ny c th ho v m rng ni dung iu 27 ca ICCPR c v
phm vi ch th v ni hm cc quyn.
V mt ch th, iu 2 (khon 1) Tuyn b k trn cp n
thnh bn dng ngi thiu s: thiu s v sc tc (ethnic), tn gio
(religious), ngn ng (linguistic) v dn tc (national) (trong khi iu
27 ICCPR ch cp ba dng u). V mt ni hm ca quyn, cc
khon 2,3,4,5 iu 2 Tuyn b b sung mt s quyn vi ngi thiu
s, bao gm: (i) Quyn c tham gia vo i sng chnh tr, vn ha,
tn gio, x hi, kinh t ca quc gia; v (ii) Quyn thit lp v duy tr
cc mi quan h gia cc thnh vin ca nhm mnh v nhm khc.
324
Ch tho lun Chng VI
(3).

(1).
Phn tch c s hp l ca vic ban hnh nhng vn bn php

lut quc t ring v quyn ca cc nhm d b tn thng.
(4).
(2).
Phn tch lch s pht trin ca php lut quc t v quyn

ca ph n.

(5).
(3).
Phn tch nhng ni dung c bn ca CEDAW.
(4).

ca tr em.
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni (dch), Tuyn ngn

quc t nhn quyn 1948 - Mc tiu chung ca nhn loi,
Nxb Lao ng-X hi, 2011.
(6).
(5).
Phn tch nhng ni dung c bn ca CRC.
Ti liu tp hun v quyn tr em, UNICEF H Ni v

Trung tm Nghin cu Quyn con ngi thuc Hc vin
Chnh tr quc gia H Ch Minh, 2002.
(6).

ca ngi khuyt tt.
(7).
(7).
Phn tch nhng ni dung c bn ca ICRPD.
CEDAW - Thit lp li quyn cho ph n, UNIFEM Vietnam,

2006.
(8).

ca ngi lao ng di tr.
(8).
Mt s vn v ngi thiu s trong lut quc t,

UNICEF v U ban Dn tc Min ni, 2001.
(9).
Phn tch nhng ni dung c bn ca ICRMW.
(9).
United Nations, Human Rights, Questions and Answers,

New York, 1994.
(10). Phn tch lch s pht trin ca php lut quc t v quyn
ca ngi thiu s.
(10). United Nations, The Manual on Human Rights Reporting,

New York, 1991.
(11). Phn tch ni dung iu 27 ca ICCPR.
(11). Gender Briefing Kit, UNDP Vietnam, 2004.
(12). Phn tch lch s pht trin ca php lut quc t v quyn
ca ngi sng chung vi HIV/AIDs.
(12). UNAIDS/WHO: AIDS Epidemic Update, December 2006.

(13). IOM, Global Statistics 2007.
(13). Phn tch ni dung c bn ca Cc hng dn quc t v

HIV/AIDS v quyn con ngi.
(14). Human Rights Study Series

Publication Sales No.E.91.XIV.2.
No.5,
United
Nations
(15). Athanasia Spiliopoulou Akermark: Justification of Minority

Protection in International Law, Kluwer Law International,
Sweden, 1997.
(16). Compilation of general comments and general
recommendations adopted by Human Rights Treaty
Bodies:
12/05/2004,
HRI/GEN/1/Rev.7.
(General
Comments).
Ti liu tham kho ca Chng VI
(1).
Hc vin Chnh tr Quc gia H Ch Minh: Cc vn kin

quc t v quyn con ngi, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni,
1996.
(2).
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Hi - p v quyn con

ngi, Nxb Cng an Nhn dn, 2010.
325
(17). Manfred Nowak, U.N Convenant on Civil and Political

Rights ICCPR Commentary, N.P. Engel Publisher, 2005.
(18). Rolf Knnemann, A Coherent Approach to Human Rights,
Human Rights Quarterly 17.2 (1995).
(19). United Nations Action in the Field of Human Rights, United
Nations, New York and Geneva, 1994.
326
(20). Official Records of the Economic and Social Council, 2000,

Supplement No. 3 (E/2000/23), chap. II, sect. A.
327
ChngVII:Cchbovvthcyquynconngi
do c ghi nhn trong Hin php u l v ngha nu ngi dn
1
khng c quyn lc thc thi chng.
Tuy nhin, ngay c khi xc nh c cc quyn, trch nhim v
ngha v ca cc ch th th vic bo v v thc y cc quyn con ngi
vn c th vn cha hiu qu nu khng thit lp c cc c ch cho
vic thc thi cc quyn, trch nhim v ngha v .
Chng VII
CCHBOVVTHCYQUYN
CONNGI
7.1. KHI QUT

K t khi Lin hp quc ra i (nm 1945) n nay, mt h thng
s cc quyn con ngi c ghi nhn bi php lut quc gia v
quc t. Tuy nhin, vic ghi nhn cc quyn con ngi trong php lut
l iu kin cn nhng cha . iu kin phi c cc bin php
bo v cc quyn khi b vi phm v thc y s tn trng v thc hin
cc quyn trn thc t.
Do cc quyn con ngi rt phong ph v nhng vi phm quyn rt
a dng, c thc hin bi nhiu i tng (c quan, cng chc nh
nc, php nhn, c nhn cng dn) nn vic bo v v thc y
quyn i hi c s tham gia ca nhiu dng ch th (nh nc, cng
ng, t chc phi chnh ph, t chc quc t, c nhn) thng qua
nhiu bin php, t ph bin, gio dc, nng cao nhn thc cho n
theo di, gim st, v x l nhng hnh vi vi phm v quyn
Bo v v thc y quyn con ngi trc ht l trch nhim, ngha
v ca cc nh nc, song cng l quyn v trch nhim ca mi t chc,
c nhn. iu ny c nu trong Tuyn b ca Lin hp quc v trch
nhim bo v quyn con ngi ca mi c nhn, t chc (1998) cng nh
nhiu vn kin php l quc t khc v quyn con ngi. y cng l
nhng vn c quy nh trong php lut ca hu ht quc gia.
Vic xc nh cc quyn, trch nhim v ngha v ca cc ch th
c lin quan l rt quan trng bo m hin thc ha cc quyn con
ngi trn thc t. V vn ny, gio s Saneh Chamarik, Ch tch y
ban quyn con ngi quc gia Thi Lan, pht biu: Mi quyn v t
327
C ch, theo cun "i t in Ting Vit", l: cch thc sp

xp t chc lm ng hng, c s theo m thc hin.2 Trn
lnh vc quyn con ngi, cm t c ch ca Lin hp quc v quyn
con ngi (the United Nations Human Rights Mechanism) hay c
s dng trong cc ti liu chuyn mn ch b my cc c quan
chuyn trch v h thng cc quy tc, th tc c lin quan do Lin hp
quc thit lp thc y v bo v cc quyn con ngi.3
Hin ti, trong vic thc y v bo v cc quyn con ngi, ngoi c
ch quc t (m nng ct l c ch ca Lin hp quc), cn c cc c ch
khu vc v quc gia. Chng ny cp v phn tch khi qut nhng
c trng c bn ca cc c ch v bo v v thc y quyn con ngi
c ba cp , trong tp trung vo c ch ca Lin hp quc.
7.2. C CH BO V V THC Y QUYN CON NGI CA

LIN HP QUC
Nh cp, v c bn, c ch quc t v bo v v thc y
quyn con ngi th hin b my cc c quan v cc quy tc, th tc
v thc y, bo v quyn con ngi trong h thng Lin hp quc. Mc
d c mc tiu chung l thc y v bo v quyn con ngi, song
da trn v th php l v chc nng, nhim v, cc c quan quyn con
ngi Lin hp quc c chia thnh hai dng: cc c quan c thnh
lp theo (hoc da trn) Hin chng (charter-based organs, hoc
charter bodies), v cc c quan c thnh lp theo (hoc da trn)
1 Report on the Performance and Establishment of National Human Rights Institutions in
Asia, ANNI, 2008, tr.187.
2
i t in Ting Vit, Nxb Vn ho - Thng tin, H Ni.,1999, tr.464.
United Nations, Human Rights A Basic Handbook for UN Staff, tr.37-52.
328
mt s iu c quan trng v quyn con ngi (treaty bodies). Mt s

ti liu gi h thng cc c quan v th tc ny l c ch da trn Hin
chng (charter-based mechanism) v c ch da trn iu c
(treaty-based mechanism).
7.2.1. C ch da trn Hin chng
Do bo v v thc y cc quyn con ngi c xc nh l mt
trong nhng mc tiu c bn ca Lin hp quc nn c 6 c quan chnh
(i hi ng - General Assembly, Hi ng Bo an - Security Council,
Hi ng Kinh t v X hi - Economic and Social Council - ECOSOC,
Hi ng Qun thc -Trusteeship Council v To n quc t International Court of Justice - ICJ)1 u c trch nhim trn lnh vc
ny. Mt s c quan chnh thit lp mt mng li cc c quan gip
vic v quyn con ngi, ng thi xy dng mt quy ch huy ng
s tham gia, h tr ca cc t chc phi chnh ph (quc t, khu vc v
quc gia) vo hot ng thc y v bo v quyn con ngi.
65
7.2.1.1. Vai tr ca cc c quan chnh ca Lin hp quc trong

vic bo v v thc y quyn con ngi
Theo Hin chng, mi c quan trong s 6 c quan chnh ca Lin
hp quc u c trch nhim nht nh trong vic bo v v thc y
cc quyn con ngi. Di y khi qut vai tr, ca cc c quan ny
trong vn quyn con ngi.
i hi ng (UN General Asembly): i hi ng (H) l c
quan i din chnh ca Lin hp quc, bao gm tt c cc quc gia
thnh vin (iu 9 Hin chng). Trch nhim ca H trong vn
quyn con ngi c cp trong iu 13 Hin chng; theo , H
c trch nhim t chc nghin cu v thng qua nhng kin ngh nhm:
..(b) thc y s hp tc quc t trn cc lnh vc kinh t, x hi, vn

ho, gio dc, y t v thc hin cc quyn v t do c bn ca con
ngi, khng phn bit chng tc, ngn ng v tn gio. Thm vo ,
iu 10 Hin chng quy nh H c quyn tho lun v tt c cc
vn hoc cc cng vic thuc phm vi Hin chng, hoc thuc
quyn hn v chc nng ca bt k c quan no c ghi trong Hin
chng, tr trng hp quy nh iu 12 (khi Hi ng Bo an thc
hin chc nng duy tr ho bnh v an ninh quc t).
Nh vy, v mt hnh thc, H l c quan c trch nhim cao
nht trn lnh vc quyn con ngi v c thm quyn vi tt c nhng
hot ng chnh nu trn. Tuy nhin, trn thc t, H ch c vai tr
quan trng trong mt s hot ng. C th nh sau:
- Trong vic thit lp cc chun mc quc t v quyn con ngi1 ,
H quyt nh khu cui cng ca qu trnh ny l thm nh v
thng qua cc d tho vn kin. y l c quan duy nht trong s 6 c
quan chnh c quyn thng qua cc iu c v tuyn b, tuyn ngn
quc t v quyn con ngi vi danh ngha Lin hp quc.
66
- Trong vic xy dng, iu hnh cc chng trnh, hot ng v

quyn con ngi, H l c quan quyt nh (trn c s ngh ca
ECOSOC) vic thc hin cc chng trnh dch v t vn v tr gip k
thut, cc qu t nguyn cng nh nhng chng trnh tuyn truyn,
gio dc v quyn con ngi.
- Trong vic xy dng b my c quan nhn quyn ca Lin hp
quc, bn cnh cc y ban chnh2, theo Quy tc 161, H c th thnh
lp thm cc c quan gip vic khc (subsidiary organs) h tr thc
hin cc chc nng ca mnh. Mt s c quan nh vy c thnh
Chun mc (hay tiu chun) v nhn quyn (human rights standards) l mt thut ng
c s dng ph bin trong cc ti liu chuyn mn ca Lin hp quc. N ch nhng quy
nh v quyn con ngi, nhng khng ch gii hn trong nhng quy nh cc iu c
quc t, m cn trong c nhng vn kin khc khng c hiu lc rng buc v mt php l
trn lnh vc ny.
1 Vic ci t b my c quan quyn con ngi ca Lin hp quc va qua nng v th ca

Hi ng Quyn con ngi ca Lin hp quc (United Nations Human Rights Council
UNHRC - c quan thay th y ban Quyn con ngi Lin hp quc - United Nations
Human Rights Commission on Human Rights UNCHR trc y) ln hng ng cc c
quan da trn Hin chng (mt Charter body). Tuy nhin, trong b my ca Lin hp quc
v quyn con ngi, UNHRC vn c xp v tr thp hn so vi 6 c quan chnh ca t
chc ny.
329
2 Di quyn ca H c 6 y ban, bao gm: y ban chnh tr v an ninh (y ban 1), y ban
chnh tr c bit, y ban kinh t v ti chnh (y ban 2), y ban vn ha, nhn o v x hi
(y ban 3), y ban qun thc (y ban 4), y ban hnh chnh v ngn sch (y ban 5), y ban
php lut (y ban 6).
330
lp thc y v bo v quyn con ngi, trong tiu biu l cc y

ban: (i) y ban c bit v phi thc dn ha; (ii) y ban c bit v
chng ti c apcthai; (iii) Hi ng Lin hp quc v Namibia; (iv) y
ban c bit v iu tra cc hnh ng ca Ixrael nh hng n quyn
con ngi ca nhn dn Palextin v cc dn tc Arp khc cc vng b
Ixrael chim ng; (v) y ban v thc hin cc quyn khng th tc b
ca nhn dn Palextin v (vi) y ban Php lut quc t Gn y nht,
nh cp trn, H l c quan ra quyt nh thnh lp Hi ng
ca Lin hp quc v quyn con ngi.
- Trong vic x l cc vi phm quyn con ngi, i hi ng l c
quan quyt nh cui cng v bin php x l, trn c s cc khuyn
ngh ca ECOSOC v mt s c quan gip vic (hin nay gm c Hi
ng ca Lin hp quc v quyn con ngi), bng vic thng qua cc
ngh quyt. Tu theo tnh cht ca cc vi phm, ni dung cc ngh quyt
ca H c th l ch trch, ln n hnh vi vi phm trc d lun quc
t, ng thi yu cu cc nc vi phm phi thay i cc chnh sch,
hnh ng c lin quan. Tuy nhin, vic p dng cc bin php cng
ch thuc v vai tr c bit ca HBA, H ch c th ra ngh quyt
ngh HBA thc hin cc bin php ny.
H hp kha thng k hng nm v hp nhng kho bt
thng nu tnh hnh i hi. Cc mc v quyn con ngi trong
chng trnh ngh s ca H c th xut pht t cc ngun sau: (a)
T nhng quyt nh ca H ti cc kha hp trc nhm xem xt
nhng vn c bit; (b) T nhng bo co ca ECOSOC; (c) T
nhng ngh ca Tng Th k; (d) T nhng ngh ca cc c quan
chnh ca Lin hp quc; (e) T nhng ngh ca cc c quan chuyn
mn ca Lin hp quc; (f) T nhng ngh ca cc quc gia thnh
vin. Tu tnh cht v ni dung, H c th trc tip xem xt hoc
chuyn cho cc u ban chnh xem xt cc mc v quyn con ngi d
kin a ra trong chng trnh ngh s.
Hi ng Bo An (Security Council): Hi ng Bo an (HBA)
bao gm 15 thnh vin, trong c 5 thnh vin thng trc (iu 23
Hin chng). Theo Hin chng, HBA c cc chc nng chnh l duy
tr ho bnh v an ninh quc t (iu 24) v xem xt, gii quyt cc
331
tranh chp hoc tnh hung c th gy tn hi ti vic duy tr ha bnh

v an ninh quc t (cc iu 34,35). Cc quyt nh ca HBA c hiu
lc bt buc vi mi quc gia thnh vin Lin hp quc.
V c bn, trn phng din quyn con ngi, HBA c cc thm
quyn sau:
- Xem xt nhng vi phm nghim trng v quyn con ngi m e
da ha bnh v an ninh quc t theo quy nh ti iu 39 Hin chng
v thng qua nhng bin php cng ch nu cn thit.
- Thnh lp cc ta n hnh s quc t lm thi xt x nhng vi
phm nghim trng lut nhn o quc t.
V nguyn tc, HBA l c quan duy nht trong cc c quan chnh
ca Lin hp quc c th p dng cc bin php cng ch khi c cc vi
phm quyn con ngi, trn c s quy nh ti Chng VII Hin chng.
Theo Hin chng, tuy cc bin php cng ch ny ch c php p
dng khi c mi nguy c chc chn e do ho bnh, ph hoi ha bnh
hoc c hnh vi xm lc (iu 39) nhng trong mt s trng hp, quy
nh ny cng c p dng khi: "s vi phm quyn con ngi dn
n tnh hung e do ho bnh v an ninh quc t hoc xm lc"1. Cc
bin php cng ch c th l ct t ton b hay tng phn quan h
kinh t, ng st, ng bin, hng khng, bu chnh, in tn, v tuyn
in v cc phng tin thng tin khc, k c vic ct t quan h ngoi
giao (iu 41), hoc can thip qun s (iu 42). Ngoi ra, gc khc,
quy nh cc iu 34 v 35 Hin chng cho php HBA ng vai tr
trng ti phn x cc tranh chp gia cc quc gia trn cc lnh vc, trong
c vn quyn con ngi.
T trc ti nay, HBA p dng cc bin php cm vn vi mt
s nc v s dng v lc vi cc nc (Irc, Xmali, Libi v Nam
T), vi l do cc nc ny vi phm cc nguyn tc c bn ca lut
nhn o quc t2 (m trong bao gm cc vi phm v quyn con
ngi). Bin php s dng v lc ca HBA lin quan n cc tnh
hung v quyn con ngi cng c ghi nhn trong qu trnh c quan
1 Xem: Sydney D.Bailey: The UN Security Council and Human Rights. St.Martin's Press,
INC, New York, 1994, tr.40.
2 The UN Security Council and Human Rights. Sd, tr.59-88.
332
ny thc hin cc chin dch gi gn ho bnh. C th, trong chin dch

gi gn ho bnh Cngg nm 1961, trc tnh hnh vi phm quyn
con ngi trn lan sau khi tng thng Patrix Lummuba b m st,
HBA cho php lc lng gi gn ho bnh ca Lin hp quc y
c php s dng v lc bo v quyn con ngi " nu l bin
php cui cng"1. Thm vo , HBA cng thng qua mt s ngh
quyt ln n v yu cu chm dt nhng vi phm quyn con ngi v
bi mt s quc gia nh Ixrael, Nam Phi, Libng, Irc...2
(ch yu v quyn t quyt v c lp dn tc) mt s vng lnh th

cha t qun (trc kia) nh Angla, Mdmbch, Ghin Btxao,
Dimbabu, Namibia... Ni dung nhng ngh quyt ca HBA lin quan
n lnh th ny cp nhiu vn nh: ln n nhng chnh sch vi
phm quyn con ngi ca cc nc qun thc; yu cu cc nc qun
thc phi thc hin ng nhng quy nh trong cc hip nh qun thc
v cc vn kin quc t v quyn con ngi, k c vic quyt nh nhng
bin php cng ch vi mt s nc1.
Ngoi bin php cng ch, HBA c th thng qua cc ngh quyt
ln n nhng vi phm quyn con ngi nghim trng trn th gii. Ch
tnh t nm 1977 n nm 1991, c quan ny ban hnh 10 ngh quyt
ch trch, ln n nhng hnh ng vi phm quyn con ngi mt s
khu vc. Thm vo , nh cp, HBA c vai tr quan trng
trong vic thnh lp cc ta n hnh s quc t lm thi xt x cc ti c
quc t nh cc ti c chin tranh, ti dit chng, ti c chng nhn loi
m gn lin vi nhng vi phm nghim trng v quyn con ngi.
Trong vn ny, mc d khng phi l c quan thnh lp Ta n Hnh
s quc t (International Criminal Court ICC), song HBA c vai tr
quan trng trong hot ng ca c quan ti phn hnh s quc t
thng trc ny v n c th chuyn giao cc v vic vi phm nghim
trng v quyn con ngi cho ICC xt x.
Ni tm li, hot ng bo v v thc y quyn con ngi tuy v

mt hnh thc khng thuc chc nng chnh ca HBA, song trn thc
t, c quan ny c mt vai tr c bit trong c ch ca Lin hp quc
v quyn con ngi, th hin trong vic x l cc vi phm quyn con
ngi. Tnh cht c bit th hin ch, khi vic x l cc vi phm
quyn con ngi c gn vi chc nng duy tr ho bnh v an ninh
quc t, chng s c hiu lc cng ch, iu m thuc v quyn lc
ring ca HBA. Chnh v vy, khi cp b my quyn con ngi Lin
hp quc, mt s ti liu thm ch, xp HBA ln trn H2.
HBA c vai tr quyt nh trong vic bo v v thc y cc

quyn con ngi mt s vng lnh th. Theo iu 83 Hin chng,
tt c cc chc nng ca Lin hp quc c quan h n cc vng chin
lc u do HBA thc hin, trong c vic thc hin nhng mc tiu
c bn ca ch qun thc, c quy nh trong iu 76 Hin
chng. im (c) iu ny quy nh, mt trong nhng nhim v ca
ch qun thc quc t l: "Khuyn khch s tn trng cc quyn v t
do c bn ca con ngi, khng phn bit chng tc, nam n, ngn ng
hay tn gio v khuyn khch s cng nhn tnh cng ph thuc ln
nhau gia cc dn tc trn th gii. Trong qu trnh thc hin chc
nng ny, HBA x l nhiu vn lin quan n quyn con ngi
1
Sd , tr.115.
Cc ngh quyt ca Hi ng Bo an s 417(1977), 471(1980), 503(1982), 525(1982),

544(1984), 556(1984), 564(1985), 579(1985), 592(1986), 683(1989), 664(1990), 668(1991)...
333
Hi ng Kinh t v X hi (ECOSOC): ECOSOC bao gm 54

nc thnh vin, do H bu ra (iu 61 Hin chng). Cc chc nng
c bn ca ECOSOC (iu 62 Hin chng) bao gm: (a)tin hnh
nhng nghin cu v bo co v nhng vn quc t trong lnh vc
kinh t, x hi, vn ho v kin ngh v cc vn ny cho H, cc
nc thnh vin Lin hp quc v cc c quan chuyn mn hu quan;
(b)a ra nhng khuyn ngh nhm thc y s tn trng cc quyn
v t do c bn ca con ngi; (c) chun b d tho cc iu c quc
t v nhng vn thuc thm quyn ca mnh trnh ln H;
(d) triu tp cc hi ngh quc t v nhng vn thuc thm quyn
ca mnh, theo cc th tc do Lin hp quc quy nh.
1 V d: nm 1970, HBA ra mt ngh quyt ln n chnh sch vi phm nhn quyn ca B

o Nha ti mt s nc thuc a c ca nc ny chu Phi nh Angla, Mdmbch,
Ghin Btxao, v p dng lnh cm vn vi cc lnh th ny. S vic tng t cng xy ra vi
Dimbabu, lc ang nm di s qun l ca Anh, trong nm . Xem: The UN Security
Council and Human Rights. Sd, tr.2-15.
2
Ti liu tp hun ca Minnesota Advocates for Human Rights, tr.993.
334
ECOSOC c vai tr quan trng bc nht trong c ch ca Lin hp

quc v quyn con ngi. Trong vic xy dng b my, c quan ny
thit lp ra U ban quyn con ngi (UNCHR), U ban v v th ca
ph n v U ban ngn nga ti c v t php hnh s. y l nhng c
quan chuyn mn c vai tr nh nhng "ng c" trong b my quyn
con ngi Lin hp quc. Nhng c quan ny c chc nng rt rng, t
vic nghin cu cc vn ; xut xy dng b my, cc chng trnh,
hot ng; son tho cc vn kin cho n gim st thc hin cc vn
kin quc t v quyn con ngi.
ECOSOC cn c mt chc nng quan trng c quy nh trong
iu 60 Hin chng, l iu hnh c ch hp tc quc t trong lnh
vc kinh t v x hi, m mt trong nhng mc tiu ca c ch ny l
thc y s tn trng v tun th trn phm vi ton cu cc quyn v t
do c bn ca mi ngi, khng phn bit chng tc, gii tnh, ngn
ng hoc tn gio (im c iu 55 Hin chng). C ch ny bao gm
rt nhiu c quan, t chc lin chnh ph thuc h thng Lin hp quc
nh Vn phng Cao u Lin hp quc v ngi t nn (UNHCR),
Chng trnh pht trin Lin hp quc (UNDP), Qu Nhi ng Lin
hp quc (UNICEF), T chc Lao ng quc t (ILO), T chc Nng
nghip v Lng thc Lin hp quc (FAO), T chc Vn ho, Khoa hc
v Gio dc Lin hp quc (UNESCO), T chc Y t th gii (WHO)
Trong vic xy dng cc tiu chun quc t v quyn con ngi,
ECOSOC l c quan chnh t chc hot ng nghin cu, son tho cc
vn kin quc t v quyn con ngi (thng qua cc c quan gip vic)
trnh ln i hi ng Lin hp quc. Ngoi ra, c quan ny cng c
quyn thng qua cc ngh quyt v quyn con ngi m c lin quan
n chc nng, thm quyn ca mnh. Trong hot ng gim st,
ECOSOC thit lp v iu hnh vic thc hin nhng th tc gim
st quan trng v quyn con ngi theo cc Ngh quyt 728 F (XXVIII),
227 (X), 474 A (XV), 607 (XXI), 1235 (XLII) v 1503 (XLCIII) (hin cc
th tc ny c thay i hoc chuyn sang trc thuc chc nng
ca UNHRC ). Ngoi ra, ECOSOC cng l c quan thit lp U ban v
cc quyn kinh t, x hi, vn ho - mt trong cc y ban cng c - c
trch nhim gim st thc hin ICESCR.
335
Hi ng Qun thc (Trusteeship Council): Hi ng Qun thc

(HQT) l mt trong cc c quan chnh ca Lin hp quc, c thnh
lp tr gip H trong vic thc hin cc chc nng ca Lin hp
quc lin quan n h thng qun thc quc t, tr nhng khu vc c
xc nh l c tnh chin lc thuc trch nhim ca HBA.
Theo iu 86 Hin chng, c quan ny bao gm tt c cc nc
thnh vin qun l cc lnh th qun thc v cc thnh vin c ghi r
tn trong iu 23, nhng khng qun l cc lnh th qun thc1 .
67
Chc nng ca HQT l thc hin cc mc tiu c bn ca ch

qun thc c quy nh trong iu 76 Hin chng m c mt trong
nhng quy nh trc tip lin quan n quyn con ngi (im c iu
76 ni trn). Ngoi ra, trn thc t, cc mc tiu khc (bao gm to
iu kin pht trin v mi mt cho nhn dn cc lnh th qun thc
h tin ti kh nng t qun v c lp; bo m cho nhn dn cc
lnh th ny c quyn bnh ng v mi mt vi cng dn cc nc
qun thc) cng lin quan mt thit n quyn con ngi.
HQT c trch nhim xem xt bo co ca cc nc qun l cc
lnh th qun thc trnh ln v bo co vi HBA. N cng xem xt cc
n ngh v khiu ni ca cc c nhn v nhm x hi ti cc lnh
th ny gi ti lin quan n tnh hnh ca cc lnh th qun thc; ng
thi, a ra nhng kin t vn vi cc nc qun l cc lnh th ny.
N cng c th thc hin cc chuyn kho st ti cc lnh th qun thc
thu thp tnh hnh v thc hin nhng hnh ng khc ph hp vi
cc hip nh v qun thc.
HQT bao gm cc nc Trung Quc, Php, Lin bang Nga (trc
y l Lin X), Anh v Hoa K. Khi mi thnh lp, c quan ny gim
st 11 lnh th qun thc nhiu khu vc trn th gii, tuy nhin, hin
ti cc lnh th ny u c trao tr c lp nn trn thc t HQT
chm dt hot ng.
To n Cng l Quc t (International Court of Justice
ICJ): Theo iu 1 Quy ch ca Ta n (l mt phn ca Hin chng
1 Cc thnh vin ghi r tn iu 23 ca Hin chng l 5 nc thnh vin thng trc ca
HBA Lin hp quc.
336
Lin hp quc), ICJ l c quan xt x chnh ca Lin hp quc1. iu 2

Quy ch Ta n quy nh: ICJ c c cu l mt hi ng cc thm phn
c lp, khng cn c vo quc tch, tuyn chn trong s nhng ngi
c phm cht o c tt, p ng c cc yu cu ra nc h,
c ch nh gi chc v xt x cao nht hoc l nhng lut gia c uy
tn trong lnh vc lut quc t.
Theo iu 36 Quy ch, ICJ c thm quyn xt x cc tranh chp
php l m cc bn nu ra lin quan n Hin chng Lin hp quc v
cc iu c quc t do Lin hp quc ban hnh. Nh vy, v nguyn
tc, ICJ cng c chc nng xem xt, x l cc tranh chp v quyn con
ngi. Tuy nhin, khc vi cc c ch khc, ch th a cc tranh chp
v quyn con ngi ra ICJ gii quyt phi l cc quc gia thnh vin
Lin hp quc (ch khng th l cc c nhn, nhm c nhn, t chc
quc t, t chc phi chnh ph...). Thm vo , vic x l tranh chp
bi ICJ c da trn c s tranh tng gia cc bn c lin quan trc
phin to, trong khi vic x l cc tnh hung v quyn con ngi bi
H v HBA da trn c s tho lun v biu quyt trong tp th cc
thnh vin ca hai c quan ny.
Thng thng, cc v vic ch a ra ICJ gii quyt nu c c hai
bn tranh chp ng . Ngoi ra, ICJ c thm quyn th l cc v vic
trong hai tnh hung l: (i) Khi hai bn tranh chp chp nhn
thm quyn ca ta n c gii quyt cc tranh chp lin quan n
vic thc hin mt iu c quc t m c hai bn l thnh vin; (ii) Khi
c hai bn tranh chp tuyn b chp thun iu khon la chn
iu 36 Quy ch ca Ta n m trao quyn cho Ta n gii quyt cc
tranh chp trong vic p dng lut php quc t.
Hin ti c khong mt na s iu c quc t v quyn con ngi
quy nh vic mt nc thnh vin c th trnh ln ICJ yu cu gii
1
Cn phn bit ICJ vi Ta n Hnh s quc t (International Criminal Court - ICC). ICC v
danh ngha khng phi l c quan thuc h thng Lin hp quc, mc d n c thnh lp theo
mt iu c (Quy ch Rme 1998 v Ta n Hnh s quc t) c thng qua ti mt hi ngh
ngoi giao quc t do Lin hp quc bo tr. V chc nng, ICC l c quan ti phn hnh s quc
t thng trc, ch nhm xt x cc ti c quc t m xt bn cht u l nhng vi phm nghim
trng v quyn con ngi (bao gm cc ti dit chng, ti c chin tranh, ti c chng nhn loi v
ti xm lc). V hot ng, ICC tun theo nhiu th tc t tng khc hn ICJ.
337
quyt cc tranh chp ca nc mnh vi cc quc gia thnh vin khc,

lin quan n vic gii thch, p dng hoc tun th cc iu c . Trn
thc t, c mt s v tranh chp v cc vn phc tp v quyn con
ngi c a ra trc ICJ, c th nh vn quyn c ni c tr,
quyn ca nhng ngi ngoi kiu, quyn ca tr em, vn duy tr ch
qun thc vi Ty Nam Phi (tn goi ca Namibia trc y), vn
bt gi cc nh ngoi giao v nhn vin lnh s qun M Iran, vn
tn trng cc nguyn tc c bn ca lut nhn o quc t
Ngoi chc nng xt x, iu 96 ca Hin chng cn quy nh ICJ
c chc nng t vn; theo , H v HBA c th yu cu ICJ a ra
nhng kt lun t vn v bt k vn php l no. Cc c quan khc ca
Lin hp quc, nu c i hi ng cho php, cng c th hi kin
ICJ v nhng vn php l t ra trong phm vi hot ng ca mnh.
T trc n nay, c mt s ln H v HBA yu cu v nhn c
kin t vn ca ICJ v cc vn quyn con ngi, trong c vn
tnh php l ca cc bo lu vi Cng c v ngn nga v trng tr ti
dit chng; v th ca cc bo co vin c bit do Tiu ban thc y v
bo v quyn con ngi ch nh
Ban Th k Lin hp quc (the United Nation Secretariat): Ban
Th k l c quan hnh chnh ca Lin hp quc. Ngi ng u ca
c quan ny l Tng Th k Lin hp quc.
Vi v th l c quan hnh chnh cao nht ca Lin hp quc, Ban
Th k c chc nng cung cp dch v hnh chnh cho tt c cc c
quan Lin hp quc, trong c cc c quan quyn con ngi. Trong s
cc c quan trong Ban Th k, c cc b phn trc tip hot ng trn
lnh vc quyn con ngi m quan trng nht l Vn phng Cao u Lin
hp quc v quyn con ngi v B phn v s tin b ca ph n ca
Cc Pht trin x hi v cc vn nhn o. Cc c quan ny cung cp
nhng dch v vn phng v iu phi cc chng trnh hot ng v
quyn con ngi trong c h thng Lin hp quc.
Tng Th k, vi t cch l vin chc hnh chnh cao nht ca Lin
hp quc, c thm quyn ch o mi cng vic v hot ng ca Ban
Th k. Tng th k c th a ra nhng nh hng cho cc hot ng
quyn con ngi ca Lin hp quc, tham gia v iu hnh cc cuc hi
338
ngh, hi tho hoc cc cuc hp ca cc c quan Lin hp quc v quyn

con ngi, ch nh cc i din c bit ca mnh xem xt, nghin
cu tnh hnh quyn con ngi mt quc gia, khu vc
Sau Hi ngh th gii ln th hai v quyn con ngi t chc ti Vin
(o) vo thng 6 nm 1993 trong a ra cc cam kt ca cng ng
quc t v vic tng cng bo v quyn con ngi trn phm vi ton cu,
H thng qua Ngh quyt A/RES/48/141 ngy 20-12-1993 thnh lp
chc v Cao u Lin hp quc v quyn con ngi (High Commissioner
for Human Rights). Cao y Lin hp quc v quyn con ngi c hm
Ph Tng th k, do Tng th k ch nh v c i hi ng chp
thun, lm vic vi nhim k bn nm, c th ra hn thm mt nhim k
tip theo1.
Theo iu 4 ca Ngh quyt nu trn, Cao y Lin hp quc v quyn
con ngi c nhng nhim v: (i) Thc y v bo v cc quyn con ngi
cho tt c mi ngi; (ii) a ra nhng kin ngh cho cc c quan c thm
quyn ca Lin hp quc trong vic thc y v bo v quyn con ngi;
(iii) Thc y v bo v quyn c pht trin; (iv) Cung cp h tr k
thut cho cc hot ng v quyn con ngi trong h thng Lin hp quc;
(v) iu phi cc chng trnh gio dc v thng tin v quyn con ngi
ca Lin hp quc; (vi) ng vai tr tch cc nhm loi b nhng tr ngi
cho vic hin thc ha cc quyn con ngi; (vii) ng vai tr tch cc
nhm ngn chn nhng vi phm quyn con ngi; (viii) Tham gia vo i
thoi vi cc chnh ph vi mc ch tng cng tn trng cc quyn con
ngi; (ix) H tr cc hot ng hp tc quc t nhm thc y v bo v
quyn con ngi; (x) iu phi cc hot ng v quyn con ngi trong h
thng Lin hp quc; (xi) Xy dng, cng c hot ng ca b my quyn
con ngi ca Lin hp quc.
Di quyn iu hnh trc tip ca Cao y Lin hp quc v quyn
con ngi l Vn phng Cao y Lin hp quc v quyn con ngi
(Office of the High Commissioner for Human Rights - OHCHR). Theo
1 Cc Cao u Lin hp quc v quyn con ngi t trc n nay bao gm: Jose Ayala-Lasso
(cuao): 19941997; Mary Robinson (Ailen): 19972002; Sorgio Vieira de Mello (Braxin):
20022003 (b st hi trong v nh bom khng b vo tr s Lin hp quc Bta, Irc
vo ngy 19-8-2003); Bertrand Ramcharan (Guyana): 20032004; Louise Arbour (Canada):
20042008; Navanethem Pillay (Nam Phi): t 01-9-2008.
339
chng trnh ci cch b my Lin hp quc, ngy 15-9-1997, Trung

tm quyn con ngi ca Lin hp quc (the UN Centre for Human
Rights) c st nhp tr thnh mt b phn ca OHCHR. V nhn s
lnh o, bn cnh Cao y, OHCHR cn c mt Ph Cao y (mang hm
tng ng tr l Tng th k Lin hp quc) gip vic. Ph Cao y
chu trch nhim iu hnh OHCHR khi Cao y vng mt cng nh
thc hin mt s cng vic v chuyn mn v hnh chnh do Cao y
giao ph. V t chc, ngoi vn phng chnh Ginev, OHCHR c
mt vn phng New York, thc hin nhim v i din cho Cao y v
trin khai cc hot ng ca OHCHR ti tr s chnh ca Lin hp
quc. Vn phng chnh ca OHCHR Ginev c chia thnh cc b
phn, trong c Ban Nghin cu v Quyn Pht trin (Research and
Right to Development Branch), Ban v cc iu c v y ban v
quyn con ngi (Treaties and Commission Branch), Ban v xy dng
nng lc (Capacity Building Branch). Ngoi ra, OHCHR cn c cc vn
phng nhng khu vc chnh trn th gii v mt s quc gia. Theo
Bo co hot ng ca OHCHR nm 2007, c quan ny c tng s 942
nhn vin, trong 442 ngi lm vic ti Geneva, 16 ngi lm vic
ti New York, 484 ngi lm vic trn thc a v 9 vn phng khu
vc, 11 vn phng quc gia (d kin s cn c tng ln).1 khu vc
chu - Thi Bnh Dng, OHCHR hin c vn phng khu vc ti
Bngcc (Thi Lan) vi 7 nhn vin v mt vn phng quc gia ti
Campuchia vi 25 nhn vin.
7.2.1.2. Cc c quan chuyn trch v quyn con ngi ca Lin hp quc
H thng cc c quan chuyn trch v quyn con ngi ca Lin
hp quc rt a dng nhng c nhim v chung l h tr cc c quan
chnh ca t chc ny trong cc hot ng v quyn con ngi. Xt chc
nng nhim v, v c bn c th phn chia (mt cch tng i) h
thng ny thnh hai loi chnh: cc c quan h tr v dch v hnh
chnh v cc c quan h tr v chuyn mn:
Cc c quan h tr v hnh chnh do Ban Th k lp ra nhm cung
cp dch v hnh chnh cho b my cc c quan v quyn con ngi ca
1
OHCHR, 2007 Report: Activities and Results.
340
Lin hp quc. Nhng c quan ny c thnh lp tng ng vi

nhng lnh vc hot ng ch yu ca quyn con ngi. C th, trn
lnh vc quyn con ngi ca ph n c B phn v s tin b ca ph
n trc thuc Cc Pht trin x hi v cc vn nhn o. B phn
ny chu trch nhim cung cp dch v hnh chnh cho U ban 3 ca
H, U ban 2 v cc c quan gip vic khc ca ECOSOC trong nhng
hot ng lin quan n quyn ca ph n. Lin quan n cc vn v
lut nhn quyn quc t c Vn phng cc vn php l, c thnh
lp tr gip U ban php lut quc t v U ban 6 ca H. Tr
gip cc hot ng v quyn con ngi ca HBA l U ban 1 v U ban
chnh tr c bit. Tr gip nhng hot ng v quyn con ngi ca
H l Ban v cc vn chnh tr.
Ngoi ra, t chc nhng hot ng gio dc, tuyn truyn v
quyn con ngi, Ban Th k cn thnh lp Ban thng tin cng cng, c
trch nhim chun b v phn pht rng ri cc loi ti liu chuyn mn
gip cng chng bit v cng vic v cc hot ng ca Lin hp
quc trn lnh vc ny. Tuy nhin, trong h thng c quan chuyn trch
v dch v hnh chnh, quan trng nht l Vn phng Cao u Lin hp
quc v quyn con ngi m cp phn trn.
Cc c quan h tr v chuyn mn do H v ECOSOC lp ra vi
nhim v ch yu l tr gip v chuyn mn cho H v ECOSOC
trong nhng hot ng v quyn con ngi.
Nh cp, theo quy tc 161, H c th thit lp cc c quan
gip vic khi cn thit hon thnh chc nng ca mnh. Trong s cc c
quan c thit lp c nhiu c quan lin quan n vn quyn con
ngi. Nhng tr gip chuyn mn ca cc c quan ny th hin nhiu
kha cnh, tu thuc vo nhim v ca tng c quan. V d, U ban php
lut quc t c nhim v tr gip H trong vic thm nh d tho cc
vn kin quc t v quyn con ngi. U ban c bit v phi thc dn ho
c nhim v gip H gim st vic thc hin Tuyn ngn v trao tr c
lp cho cc nc v dn tc thuc a v Tuyn ngn v 17 lnh th cha t
qun1 (hin cc tin trnh ny hon tt). U ban c bit v chng
1 Hin nay tin trnh trao tr c lp cho cc dn tc thuc a hon thnh v Hi ng Qun
thc c bn ht nhim v, v vy, cc y ban ny cng khng cn chc nng hot ng.
341
Apcthai c nhim v gim st nhng hot ng c quy nh trong cc

ngh quyt c lin quan n vn Apcthai ca H. U ban c bit v
iu tra nhng hnh ng vi phm quyn con ngi ca Ixrael vi nhn
dn Palextin v nhn dn cc nc rp khc ti nhng vng lnh th b
chim ng c nhim v thu thp tin tc, tin hnh nhng cuc iu tra v
cc v vi phm quyn con ngi ca Ixrael vi nhn dn Palextin v nhn
dn cc nc rp khc ti nhng vng lnh th b chim ng, sau bo
co v a ra nhng khuyn ngh vi H C quan gip vic chuyn
mn quan trng nht ca H mi c thnh lp gn y l Hi ng
Quyn con ngi c nhng chc nng, nhim v quan trng, c tnh tng
hp m s c cp c th di y.
Cc c quan gip vic ca ECOSOC c thnh lp trn c s
iu 68 Hin chng, trong c hai c quan gip vic quan trng v
quyn con ngi l y ban quyn con ngi, U ban v v th ca ph
n, trong y ban quyn con ngi (the UN Commission on Human
Rights - UNCHR) c thnh lp t nm 1946, vn c chc nng rt
rng, nhng hin b gii th v thay th bng Hi ng Nhn quyn
Lin hp quc (UNHRC).
U ban v v th ca ph n cng c ECOSOC thnh lp vo
nm 1946, cng c nhim v kh rng nhng ch lin quan n vn
quyn ph n. C th, nhim v ca U ban ny bao gm: (i) Chun b
nhng khuyn ngh v bo co vi ECOSOC v vic thc y cc quyn
ca ph n trn tt c cc lnh vc; (ii) a ra cc khuyn ngh vi
ECOSOC v nhng vn khn cp i hi phi xem xt ngay trong
lnh vc quyn ca ph n; (iii) Thc y cc mc tiu v bnh ng ca
ph n; (iv) Gim st vic thc hin cc bin php v tin b ca ph
n; (v) Xem xt v nh gi nhng tin b t c ti cc cp
quc gia, khu vc v quc t trong vn ny; (vi) Chun b d tho cc
vn kin quc t, t chc cc hi tho quc t v ph n. Ngoi ra, U
ban cn c nhim v xem xt nhng khiu ni v t co v vic vi phm
cc quyn con ngi ca ph n trn th gii v bo co ln Tng Th
k Lin hp quc. V mt t chc, U ban ny cng c php thnh
lp cc nhm cng tc v ch nh cc bo co vin c bit tr gip
hot ng.
342
Lin quan n c hai nhm c quan chuyn trch k trn, thc

hin chc nng, nhim v ca mnh, nhiu c quan c php thnh
lp cc u ban lm thi (ad hoc committee), u ban hoc nhm tr b
cho cc phin hp (sessional committee, sessional working group)
nhm cng tc (working group), hoc ch nh cc bo co vin c
bit (special rappourter) v quyn con ngi. Trong s ny, cc u ban
lm thi, u ban v nhm tr b trc phin hp c thnh lp gii
quyt mt vn chuyn mn c th, c tnh t xut hoc c bit,
trong mt thi gian hn nh (thng thng l gia cc phin hp ca
cc c quan quyn con ngi) nh nghin cu v tnh php l ca mt
vn , nghin cu v mt tnh hung vi phm quyn con ngi, son
tho cc vn kin v bo co vi c quan cp trn. Cc nhm cng tc
v bo co vin c bit ch yu do cc c quan chuyn trch v chuyn
mn nh UNUNCHR (hin nay l UNHCR) v U ban v v th ca ph
n thnh lp hoc ch nh. Cc n v, c nhn ny c th c giao
nhim v nghin cu v mt vn v quyn con ngi hoc tin hnh
iu tra v tnh hnh hay v vic vi phm quyn con ngi nghim trng
mt khu vc hay quc gia nht nh. Cng vi cc y ban lm thi, y
ban tr b nu trn, nhng nhm cng tc v bo co vin c bit
v quyn con ngi cn c gi l cc n v c s ca c b my
quyn con ngi Lin hp quc.
7.2.1.3. Hi ng Quyn con ngi ca Lin hp quc
UNHRC l c quan mi c thnh lp theo Ngh quyt s 60/251
ngy 03-4-2006 ca H thay th UNCHR. S kin ny c nhiu
t chc v chuyn gia nh gi l ha hn m ra mt trang mi trong
hot ng ca Lin hp quc trn lnh vc nhn quyn.1
Vic thnh lp UNHRC xut pht t s yu km trong hot ng
ca UNCHR (m gc nht nh, ng thi cng l nhng hn ch
chung ca b my quyn con ngi ca Lin hp quc trong nhng
thp nin va qua) l tht bi trong vic ci thin tnh hnh v x l
nhng vi phm nghim trng v quyn con ngi din ra nhiu khu
vc v quc gia trn th gii. S yu km ca UNCHR c cho l xut

pht t hai nguyn nhn c bn l:
Th nht, hot ng ca c quan ny t lu b chnh tr ha
nng n, th hin nhng vn nh tnh cu kt khu vc (regional
alliance), s dng chun mc kp (double standard), phn bit i x
trong la chn v x l cc tnh hung, vn (selectivity), hay tnh
trng li dng khe h ca cc th tc lm vic ngn chn vic tho
lun v nhng v vic bt li cho nhng quc gia nht nh, hoc v
nhng vn bt ng nht nh;
Th hai, tnh trng nh trng bung di trong hot ng, c
th l a ra nhiu khuyn ngh v ngh quyt nhng khng c kh
nng theo di, gim st vic thc hin.
V nhng iu trn, UNCHR b ch trch l mt c quan thiu tnh
chuyn nghip v tin cy.1 Trong mt s bo co cng b vo u thp
k 2000, Tng th k Lin hp quc ch ra nhng hn ch c th ca
UNUNCHR,2 v trong bo co cng b vo thng 3 nm 2005, Tng th
k Lin hp quc chnh thc xut H b phiu thay th
UNCHR bng mt c quan mi l UNHRC.3
Trong Hi ngh thng nh th gii t chc vo thng 9 nm 2005,
tng v vic thnh lp UNHRC c a s cc quc gia tn thnh. Cc
kha cnh v tnh cht v cu trc ca UNHRC sau c a ra tho
lun thm H trong sut 5 thng. Cui cng, d tho ngh quyt v
vic thnh lp UNHRC c cng b vo thng 3 nm 2006 v c thng
qua bi H vo ngy 3-4-2006, vi 170 phiu thun, 4 phiu chng
(Ixrael, Qun o Mcsan, Palau, Hoa K) v 3 phiu trng (Blart, Iran
v Vnxula). T khi c thnh lp n nay, UNHCR hp nh k u
n, trong phin hp ln th hai (thng 6 nm 2007), UNHRC thng
qua c cu, th tc v c ch hot ng ca mnh.
1 V nhng hn ch ca CHR, xem thm A New Chapter for Human Rights, International
Service for Human Rights and Friedrich Ebert Stiftung, 2006.
Report of the UN Secretary-Generals High-level Panel on Threats, Challenges and Change:

A More Secure World: Our Shared Responsibility, A/59/565, (2 December 2004), tr. 74 .
1 A New Chapter for Human Rights, International Service for Human Rights and Friedrich
Ebert Stiftung, 2006
343
In Larger Freedom: towards development, security and human rights for all, A/59/2005,
(21 thng 3 nm 2005), tr. 45.
344
Theo Ngh quyt 60/251 ca H, UNHRC c nhng chc nng,

nhim v sau:
7.2.1.3. C ch nh gi nh k ton th (hay ph qut)

(Universal Periodic Review - UPR):
Thc y nhng hot ng gio dc, nghin cu, dch v t vn,

tr gip k thut v xy dng nng lc v quyn con ngi cc
quc gia,
Thc y vic thc thi y nhng ngha v v quyn con

ngi cc quc gia,
ng vai tr l mt din n i thoi v nhng ch c

th v quyn con ngi,
a ra nhng khuyn ngh vi i hi ng v s pht trin ca

lut nhn quyn quc t,
Thc hin nh gi nh k ton th vic tun th cc ngha v

v cam kt v quyn con ngi ca cc quc gia,
Thay th cho phng thc hot ng ca UNCHR trc y l

hng nm chn ra cc v vic nghim trng nht v quyn con ngi
xy ra cc quc gia trn th gii a ra xem xt, nh gi, UNHRC
tin hnh mt th tc mi l UPR. UPR s nh gi nh k vic tun
th cc ngha v v cam kt v quyn con ngi ca tt c cc quc gia
thnh vin Lin hp quc da trn cc bo co t cc ngun khc nhau.
thc hin UPR, mt Nhm cng tc (working group) do UNHRC
thnh lp s tin hnh ba k hp mi nm, mi k hp ko di hai tun
v s nh gi 16 quc gia. Nh vy, theo k hoch, mi nm UPR s
nh gi c 48 quc gia v phi mt bn nm hon tt th tc ny
vi ton b 192 quc gia thnh vin ca Lin hp quc (d tnh n ht
2011, vi 12 k hp mi c th kt thc vng nh gi u tin).1
Thng qua i thoi v hp tc gp phn phng nga nhng

vi phm quyn con ngi v phn ng kp thi vi nhng tnh
hung khn cp v quyn con ngi,
Hp tc cht ch vi cc chnh ph, cc t chc khu vc, cc c

quan quyn con ngi quc gia, cc t chc x hi dn s trong
nhng hot ng v quyn con ngi,
Bo co cng tc hng nm vi i hi ng.
Theo iu 5 Ngh quyt 60/251 ca H, UNHRC bao gm 47

nc thnh vin (UNCHR trc y c 53 nc thnh vin). Cc nc
thnh vin c bu trc tip bng phiu kn bi a s thnh vin
H, phc v vi nhim k 3 nm v ch c bu li sau hai nhim k
k tip. Cc nc thnh vin c phn b theo khu vc a l, c th
nh sau: Nhm cc nc chu Phi: 13 gh; Nhm cc nc chu : 13
gh; Nhm cc nc ng u: 6 gh; Nhm cc nc chu M Latinh
v Carib: 8 gh; Nhm cc nc Ty u v cc quc gia khc: 7 gh.
ng u UNHRC l mt Ch tch phc v vi nhim k mt nm, do
cc nc thnh vin ca UNHRC bu ra.1
1 Cc
Ch tch ca HRC cho n nay l: Luis Alfonso de Alba (Mhic)
(t 19-6-2006 n 18-6-2007); Doru Romulus Costea (Rumani) (t 19-6-2007 n
18-6-2008); Martin Ihoeghian Uhomoibhi (Nigiria) (t 19-6-2008 n 18-6-2009).
345
Tin trnh UPR v c bn bao gm cc bc nh sau:

Chun b thng tin lm c s cho vic xem xt: Trong bc ny, cc
ti liu cn chun b bao gm: (i) Bo co ca quc gia c xem xt
(khng qu 20 trang); (ii) Tng hp ca OHCHR v tnh hnh quc gia
c xem xt t bo co ca cc c quan gim st iu c v cc ti liu
khc (khng qu 10 trang); (iii) Bn tm tt nhng bo co ca cc ch
1 Lch lm vic ca Nhm cng tc v UPR trong 5 k hp u ca vng nh gi th nht

theo th tc ny nh sau: K hp th 1 (7-18-4-2008) xem xt bo co ca cc quc gia: 1.
Baranh; 2. cuao; 3. Tuynidi; 4. Marc; 5. Innxia; 6. Phn Lan; 7. Anh; 8. n ; 9.
Braxin; 10. Philppin; 11. Angiri; 12. Ba Lan; 13. H Lan; 14. Nam Phi; 15. Cng ha Sc; 16.
chentina. K hp th 2 (5-16-5-2008) xem xt bo co ca cc quc gia: 1. Gabng; 2.
Ghana; 3. Pru; 4. Goatmala; 5. Bnanh; 6. Hn Quc; 7. Thy S; 8. Pakixtan; 9. Dmbia;
10. Nht Bn; 11. Ucraina; 12. Xri Lanca; 13. Php; 14. Tnga; 15. Rumani; 16. Mali. K hp
th 3 (1-15-12-2008) xem xt bo co ca cc quc gia: 1. Btxoana; 2. Bahamt; 3. Buruni;
4. Lcxmbua; 5. Bcbat; 6. Mntngr; 7. Cc tiu Vng quc rp thng nht; 8.
Ixraen; 9. Lixtenxtanh; 10. Xcbia; 11. Tucmkixtan; 12. Buckina Phax; 13. Qun o Cp
Ve; 14. Clmbia; 15. Udbkixtan; 16. Tuvalu. K hp th 4 (2-13-2-2009) xem xt bo co
ca cc quc gia: 1. Camrun; 2. Gibuti; 3. Mrttit; 4. Nigiria; 5. Xngan; 6. Bnglat; 7.
Trung Quc; 8. Giocani; 9. Malaixia; 10. Arp Xt; 11. Cuba; 12. Mhic; 13. Canaa; 14.
c; 15. Lin bang Nga; 16. Adcbaigian. K hp th 5 (4-15-5-2009 ) xem xt bo co ca
cc quc gia: 1. Cng ha Trung Phi; 2. St; 3. Cmrt; 4. Cngg; 5. Vanuatu; 6. Vit Nam
(ngy 8-5-2009); 7. Yemen; 8. pganixtan; 9. Urugoay; 10. Blixe; 11. Chil; 12. Manta; 13.
Mnac; 14. Niu Diln; 15. Xlvakia; 16. Cng ha Maxnia.
346
th lin quan khc (cc t chc phi chnh ph, c quan nghin cu, c
quan quyn con ngi quc gia) ca OHCHR (khng qu 10 trang).
- Xem xt nh gi: Vic ny c thc hin Ginev di
dng i thoi trong ba gi gia quc gia c nh gi vi cc thnh
vin Nhm cng tc v UPR, cc quc gia thnh vin v quan st vin
ca UNHRC.
- Kt lun, nh gi: Nhm cng tc v UPR s thng qua vn
bn kt lun (di hnh thc mt bo co) sau khi kt thc qu trnh,
trong tm tt trnh t xem xt, nh gi, cc cam kt a ra bi quc
gia lin quan v cc kt lun, khuyn ngh vi quc gia ri trnh ln
UNHCR. UNHRC s xem xt thng qua bo co ny, thng l vo
k hp tip theo.
- Thc hin cc khuyn ngh: Quc gia c xem xt s p dng
nhng khuyn ngh nu trong bo co k trn v thng bo v kt qu
ca vic p dng nhng khuyn ngh trong ln bo co nh k tip
theo ca nc mnh.
7.2.1.4. y ban T vn (Advisory Committee)
Tng t nh m hnh Tiu ban thc y v bo v quyn con
ngi ca UNCHR trc y, UNHRC thnh lp mt y ban t vn
h tr Hi ng trong cc hot ng chuyn mn. y ban ny bao gm
18 chuyn gia c Hi ng bu ra bng cch b phiu kn t danh
sch nhng ng c vin m cc quc gia thnh vin c. Mc d vy,
cc chuyn gia thnh vin ca y ban hot ng vi t cch c nhn.
Nhim k ca mi chuyn gia l 3 nm, ch c bu li mt ln.
C cu ca y ban t vn c cn nhc bo m tnh cn bng
v gii v v khu vc a l. C th, m bo s cn bng v khu vc
a l, thnh phn ca y ban c phn b nh sau: Cc quc gia chu
Phi: 5 gh; Cc quc gia chu : 5 gh; Cc quc gia ng u: 2 gh;
Cc quc gia chu M La tinh v Carib: 3 gh; Cc quc gia Ty u v
cc quc gia khu vc khc: 3 gh.
V hot ng, y ban t vn hp ti a hai k mt nm, mi k ti
a 10 ngy, ngoi ra c th hp cc k b sung vi s chp thun ca
347
UNHRC. V trch nhim, y ban chu s iu phi ca UNHRC. Hi

ng c th yu cu ton b, mt nhm thnh vin hoc mt c nhn
thnh vin ca y ban thc hin nhng nhim v nht nh.
7.2.1.5. So snh gia UNCHR v UNHRC
So vi UNCHR, nhng quy nh v v th, chc nng nhim v v
th tc hot ng ca UNHRC u c nhng im thay i, nhm to
cho c quan ny mt th v lc mi trong cc hot ng v quyn con
ngi, khc phc nhng hn ch trc y ca UNCHR, c th nh sau:
- Ch hot ng thng trc: nu nh UNCHR hot ng vi
tnh cht khng thng trc, th UNHRC hin l c quan gn nh
thng trc (quasi-standing body). y l mt thun li quan trng,
bi l ch vi v th mi nh vy, UNHRC mi c th gii quyt kp thi
nhng vn v quyn con ngi trn th gii.
- Th tc bu c mi: Nu nh cc thnh vin ca UNCHR c
bu ra ch bi cc quc gia thnh vin ECOSOC (54 nc) v thng qua
biu quyt, th cc thnh vin ca UNHRC c bu ra bi ton th cc
quc gia thnh vin ca Lin hp quc (192 nc) bng cch b phiu
kn. Thm vo , c ch bu c mi cho php cc t chc phi chnh
ph v quyn con ngi c c hi tham gia vo tin trnh tuyn chn
cc thnh vin ca UNHRC. C th, cc t chc phi chnh ph c th
gin tip vn ng cc quc gia thnh vin Lin hp quc b phiu cho
nc no m h cho rng xng ng thng qua vic cng b thng
tin v nhng thnh tch v hn ch trong lnh vc quyn con ngi ca
cc nc ng c vin, ng thi, vn ng cc quc gia ng c vin cam
kt cng khai v hot ng c th ca mnh nu c bu l thnh vin
ca UNHRC. mc nht nh, quy trnh bu chn ny cho php
trnh c tnh trng b phiu theo khi v n nang, mua phiu nh
trc kia m dn ti vic UNCHR b ch trch l bao gm c nhng nc
thnh vin khng t cch.
- V th mi trong h thng Lin hp quc: Xut pht t quy
trnh bu c, nu nh UNCHR ch l mt c quan gip vic (subsidiary
organ) cho ECOSOC th UNHRC l mt c quan gip vic ca i hi
ng, nm trong khi cc c quan da trn Hin chng (charter body)
348
m v hnh thc c v th tng ng vi ECOSOC. iu ny chi phi ch

bo co. Nu nh UNCHR trc y phi bo co vi ECOSOC, th
UNHRC hin nay bo co thng ln i hi ng. V th mi ny cho php
UNHRC c quyn lc cao hn v ting ni trng lng hn trong vic gii
quyt v xng cc hot ng v quyn con ngi so vi UNCHR.
- S lng thnh vin t hn: Nu nh UNCHR c 53 thnh vin
th UNHRC ch c 47. Mc d s chnh lch khng ln nhng theo cc
chuyn gia, s lng thnh vin t hn cho php cc cuc tho lun
trong UNHRC tp trung v d t ng thun hn so vi UNCHR.
- Thi gian hp di hn: Nu nh UNCHR ch hp mi nm mt
phin trong 6 tun th UNHRC hp t nht 3 phin, vi tng thi gian
khng t hn 10 tun mi nm. Thi gian hp di hn cho php
UNHRC gii quyt cng vic kp thi hn cng nh xem xt v tho
lun cc vn ny sinh mt cch k lng, ton din hn.
- UPR: Nh nu trn, UNHRC c giao mt nhim v mi l
t chc thc hin nh gi nh k vic tun th cc ngha v v cam kt
v quyn con ngi ca tt c cc quc gia thay cho vic la chn cc v
vic mt s nc a ra phn x nh UNCHR lm trc y.
Th tc mi lm tng thm ng k quyn lc v hiu lc hot ng ca
UNHRC so vi UNCHR, ng thi gp phn khc phc tnh trng phn
bit i x v p dng chun mc kp trong xem xt, nh gi tnh hnh
quyn con ngi cc quc gia nh UNCHR tng b ph phn.
- Th tc xem xt khiu ni kn: Th tc 1503 (c miu t c
th phn di y) do UNCHR t chc thc hin trc kia c thay
th bng th tc gii quyt khiu ni kn (confidental complain
procedure) do UNHRC tin hnh. Mc d nhng im c bn trong ni
dung ca th tc mi c k tha t th tc 1503, song, th tc mi
hng vo nn nhn nhiu hn (more victim-oriented) v x l v vic
nhanh chng hn (more timely manner). C th, th tc 1503 trc
y thng ko di v ch yu tp trung vo xem xt cc tnh hung v
quyn con ngi quc gia (examination of country situation) ch
khng ch trng n gii quyt cc khiu ni c nhn (individuals
complains). V mt thng tin, theo th tc mi, c nhn khiu ni v
quc gia c lin quan c thng bo v tnh hnh x l khiu ni
349
nhng giai on chnh, trong khi theo th tc 1503, ngi khiu ni ch

c thng bo v vic x l khiu ni sau khi mi vic xong v cng
b cng khai. V mt t chc, theo th tc 1503 ch c mt nhm cng
tc c thnh lp gii quyt khiu ni v ch hp mi nm mt ln,
trong khi theo th tc mi, c hai nhm cng tc ph trch vic ny v
hp mi nm hai phin. Thm vo , theo th tc mi, UNHRC c
nhiu bin php x l v vic la chn hn so vi UNCHR.
- Vic thc hin cc th tc iu tra c bit c tng cng:
Mc d vn duy tr cc th tc iu tra c bit (special procedures c miu t c th phn di y) nh UNCHR tng lm, nhng
khi c chuyn sang UNHRC, vic thc hin nhng th tc ny c
nhng ci tin nht nh theo hng lm tng hiu qu ca chng.
iu trc ht th hin vic cc thnh vin UNHRC nht tr
c v mt tin trnh v cc tiu chun chung cho vic la chn
ngi thc thi cc th tc (mandate-holder), t , cho php la chn
c nhng chuyn gia thc s c chuyn mn, kinh nghim v c
tnh c lp, v t. Thm vo , cc thnh vin UNHRC cng nht
tr c v mt B quy tc o c (Code of Conduct) p dng cho
nhng chuyn gia thc hin cc th tc c bit , gip tng cng
trch nhim ngh nghip v tnh tin cy trong hot ng ca nhng
chuyn gia ny.
- y ban t vn thay th cho Tiu ban thc y v bo v quyn
con ngi: Nh cp trn, y ban t vn cho UNHRC (Human
Rights Council Advisory Committee) c thnh lp thay th cho
Tiu ban thc y v bo v quyn con ngi di quyn UNCHR trc
y. Ging nh Tiu ban thc y v bo v quyn con ngi, y ban
ny c chc nng t vn chuyn mn v thc hin nhng nghin cu
quan trng v nhng vn c th cho UNHRC, tuy nhin, v mt thi
gian lm vic, y ban ny hp hai phin vi t nht l 10 ngy mt nm
(so vi mt phin ca Tiu ban thc y v bo v quyn con ngi).
iu ny cho php c quan mi c th h tr hiu qu hn cho
UNHRC.
Bn cnh nhng khc bit k trn, UNHRC vn k tha mt s quy
nh ca UNCHR trc y, c th l v:
350
Cc quy tc th tc lm vic (rules of procedures).
Quy nh v vic hp v hnh ng tp th trong trng hp xut

hin nhng tnh hung vi phm nghim trng v quyn con ngi.
Quy nh v t chc cc phin hp c bit, bt thng nu cc

thnh vin Hi ng nht tr.
Chc nng l din n i thoi gia cc quc gia thnh vin v cc

t chc phi chnh ph hot ng trn lnh vc quyn con ngi.
Duy tr cc th tc c bit (special procedures).

Tnh cht khng rng buc (non-binding) ca cc ngh quyt v
quyt nh.
7.2.1.6. Gii quyt khiu ni vi phm quyn con ngi theo c ch

da trn Hin chng
Vn tip nhn v x l nhng khiu ni v vi phm quyn con
ngi u tin c quy nh ti im (b) iu 87 ca Hin chng
Lin hp quc (tuy nhin, ch gii hn trong vic xem xt cc n khiu
ni, thnh cu lin quan n cc lnh th qun thc, v sau thm ch
phn bit chng tc Nam Phi), sau , c cp trong nhiu ngh
quyt ca ECOSOC, c bit trong cc Ngh quyt 728 F (XXVIII) ngy
30-7-1959, 227 (X) ngy 17-02-1950, 474 A (XV) ngy 09-4-1953, 607
(XXI) ngy 01-5-1956, 1235 (XLII) ngy 06-6-1967 v 1503 (XLCIII)
ngy 27-3-1970... Mi ngh quyt cp vic tip nhn v x l nhng
khiu ni v nhng vi phm quyn con ngi trn nhng lnh vc nht
nh, c th nh sau:
- Ngh quyt 728 F (XXVIII) quy nh trch nhim tip nhn khiu
ni v cc vi phm quyn con ngi thuc v Tng Th k Lin hp
quc. Trch nhim xem xt khiu ni thuc v UNCHR v Tiu ban
thc y v bo v quyn con ngi. Gii hn x l ca th tc ny l
gi bn sao cc khiu ni n quc gia c lin quan v yu cu phc p
v nhng khiu ni . Thng tin v tc gi ca cc khiu ni c gi
kn, tr khi tc gi cho php cng khai.
- Cc Ngh quyt 227 (X), 474 A (XV) quy nh v vic x l nhng
khiu ni lin quan n cc vi phm cc quyn v cng on. Trch
nhim tip nhn khiu ni cng thuc v Tng Th k Lin hp quc.
351
Cc khiu ni nhn c s gii quyt theo hai hng: (a) Nu lin

quan n mt quc gia thnh vin ca ILO, khiu ni s c chuyn
cho ILO gii quyt theo trnh t th tc ca c quan chuyn mn ny;
(b) Nu lin quan n mt quc gia khng phi l thnh vin ca ILO,
khiu ni s c chuyn cho ECOSOC tho thun vi quc gia c
lin quan v vic chuyn v vic cho ILO xem xt. Trng hp khng
t c s nht tr v vic , v vic s do ECOSOC trc tip gii
quyt hoc chuyn cho UNUNCHR xem xt.
- Ngh quyt 607 (XXI) quy nh vic x l cc khiu ni lin quan
n vn lao ng cng bc. Theo Ngh quyt ny, tt c cc khiu
ni m Tng th k Lin hp quc nhn c lin quan n vn lao
ng cng bc u c chuyn sang cho ILO gii quyt.
- Ngh quyt 1235 (XLII) quy nh v thm quyn ca UNCHR v
Tiu ban thc y v bo v nhn quyn, trn c s cc khiu ni do
Tng th k Lin hp quc nhn c theo th tc 728 F (XXVIII),
c thm tra nhng khiu ni lin quan n nhng v vi phm nhn
quyn nghim trng, rng khp (bao gm nhng hnh ng chia r v
phn bit chng tc, chnh sch Apcthai) v c quyn quyt nh c
hay khng tin hnh nghin cu k v sau a ra khuyn ngh v
hng gii quyt vi ECOSOC.
- Ngh quyt 1503 (XLCIII) tng hp v b sung tt c cc th tc
nu trn. Theo th tc 1503, Tiu ban v thc y v bo v quyn c
trch nhim ch nh mt nhm cng tc gm 5 chuyn gia, hp hng
nm trong hai tun xem xt nhng khiu ni c nhn v vi phm
quyn con ngi v nhng phc p c lin quan ca cc quc gia
thnh vin do Tng Th k nhn c theo quy nh ti Ngh quyt 728
F (XXVIII). Sau khi xem xt cc khiu ni , Tiu ban phi quyt nh
nhng khiu ni no cn chuyn ln UNCHR tip tc x l. Trch
nhim ca UNCHR l phi xem xt cc khiu ni do Tiu ban chuyn
ln, sau , quyt nh: (a) Nhng tnh hung no cn tin hnh nghin
cu k v bo co, khuyn ngh vi ECOSOC theo quy nh ti Ngh
quyt 1235 (XLII), (b) Nhng tnh hung no cn phi ch nh mt
nhm cng tc lm thi tin hnh iu tra ti ni xy ra v vic, nu
352
c s ng ca quc gia lin quan. thc hin nhim v ny,

UNCHR cng thit lp mt nhm cng tc gm 5 chuyn gia.
Th tc 1503 quy nh rt cht ch v tnh tin cy v ngun ca
thng tin, theo , mt khiu ni ch c coi l ng tin cy khi
c i chiu vi phc p ca cc quc gia c lin quan v cho thy
c c s chc chn v vic quc gia c nhng vi phm nhn quyn
th bo, rng khp. V ngun, mt khiu ni ch c th c chp nhn
khi n c cung cp bi chnh nhng nn nhn ca hnh ng vi
phm quyn con ngi, hoc t nhng c nhn hoc nhm trc tip
chng kin nhng vi phm . Khiu ni do cc t chc phi chnh ph
trnh ln ch c chp nhn nu t chc phi chnh ph c quy ch
t vn vi ECOSOC v a ra c nhng bng chng ng tin cy v
s vi phm. Nhng t co ly t nhng ngun khng trc tip cng c
th c chp nhn vi iu kin ch th t co a ra c nhng
chng c r rng, tuy nhin, nu thng tin c ly t cc phng tin
thng tin i chng hoc nc danh th khng c chp nhn.
Theo th tc 1503, tt c nhng ti liu, thng tin v khiu ni, t
co phi gi b mt cho ti khi UNCHR a ra nhng khuyn ngh v
cc bin php x l vi ECOSOC1. Trong qu trnh xem xt khiu ni,
cc quc gia c lin quan c quyn tham d, tranh lun v trnh by
quan im v v vic.
Nh cp phn trn, UNHRC k tha th tc 1503 ca
UNCHR nhng i tn v c nhng ci tin nng cao hiu qu ca
n. Theo quy nh ca UNHRC, Hi ng s thnh lp hai nhm cng
tc xem xt cc khiu ni v nhng vi phm quyn con ngi nghim
trng v mang tnh h thng do cc c nhn, nhm c nhn gi ln ri
bo co v xut hng x l vi Hi ng. Nhng iu kin mt
1 Tuy nhin, t phin hp ln th 34 (nm 1978), Ch tch U ban quyt nh cng b cng khai
danh sch cc quc gia c thm tra theo th tc ny, ngay sau khi kt thc cc phin hp kn.
Gn y, U ban cn phn r nhng tnh hung ca quc gia no cn ang xem xt v nhng tnh
hung ca quc gia no xem xt v c quyt nh hng gii quyt tip theo. Mt s quc
gia b xem xt theo th tc ny t 1978 n nay bao gm: pganixtan, Anbani, chentina,
Baranh, Bnanh, Blivia, Bruny, Campuchia, Cng ha Trung Phi, St, Chil, En Xanvao, Ghin
Xch o, tipia, Gabng, Cng ha Dn ch c, Grnaa, Goatmala, Haiti, Hnurt,
Innxia (gm c ng Timo), Irc, Iran, Nht Bn, Malauy, Malaixia, Mianma, Mdmbch,
Pakixtan, Paragoay, Philppin, Hn Quc, Xmalia, Xung, Xyri, Th Nh K, Uganda, Urugoay,
Vnxula, Daia (nay l Cng ha Dn ch Cng g,v.v..
353
n khiu ni c xem xt theo th tc trn ca UNHRC bao gm: (i)

Ni dung khiu ni khng mang ng c chnh tr v phi ph hp vi
Hin chng Lin hp quc, UDHR v cc vn kin quc t khc v
quyn con ngi; (ii) C d kin m t vi phm quyn con ngi, bao
gm quyn gi thit l b vi phm; (iii) Ngn ng khng c lm dng;
(iv) c gi bi mt c nhn hoc mt nhm ngi coi mnh l nn
nhn ca vi phm, hoc bi bt k ngi hoc nhm ngi, bao gm
cc t chc phi chnh ph m hnh ng thin ch theo cc nguyn tc
ca quyn con ngi v c bit trc tip v ng tin cy v vi phm
quyn con ngi; (v) Khng c ch da vo thng tin trn cc phng
tin truyn thng; (vi) Khng c a ra v vic c gii quyt bi
cc th tc c bit, c quan gim st cng c hoc c quan khc ca
Lin hp quc hoc c ch khu vc v quyn con ngi; (vii) s
dng ht cc th tc gii quyt v vic trong nc nhng khng t
kt qu, hoc vic gii quyt theo cc th tc b tr hon, ko di mt
cch v l. Vic gii quyt cc khiu ni s theo nguyn tc ly nn nhn
lm trung tm v c tin hnh b mt, nhanh chng. C hai nhm
cng tc s hp hai ln mt nm, mi ln 5 ngy xem xt cc khiu
ni.
7.2.1.7. Gii quyt nhng tnh hung vi phm quyn con ngi
theo c ch da trn Hin chng
Bn cnh vic tip nhn v xem xt cc khiu ni v vi phm
quyn con ngi, H, ECOSOC v UNHRC (trc y l UNCHR)
u c th thc hin cc hot ng iu tra bt thng (nonconventional investigative procedures cn c gi l cc th tc
c bit)) nhng tnh hung vi phm con ngi nghim trng din ra
mt quc gia hoc khu vc c th. Vic iu tra ny c tin hnh
thng qua cc nhm cng tc (working group) hoc cc bo co vin
c bit (special rapporteur), hay chuyn gia c lp (independent
expert). Trong nhng trng hp ngoi l, Tng Th k cng c thm
quyn ch nh cc i din c bit (special representative) thc
hin nhim v ny.
Cc th tc k trn c bt u trin khai thc hin t nm 1980
theo hai hnh thc: (i) iu tra nhng vn nghim trng v quyn con
354
ngi (khng hn ch v lnh th, gi l iu tra theo ch - thematic

procedures), v (ii) iu tra nhng vi phm quyn con ngi nghim
trng xy ra mt quc gia (gi l iu tra theo quc gia countrybased procedures). n v u tin c UNCHR thit lp l Nhm cng
tc v cc v cng bc mt tch (1980). Tip theo , UNCHR ch
nh cc bo co vin c bit v cc hnh thc hnh quyt c on
(1982), bo co vin c bit v tra tn (1985), bo co vin c bit v
cc hnh thc phn bit i x v tn gio, tn ngng (1986), bo co
vin c bit v vn lnh nh thu (1988), Nhm cng tc v cc v
bt gi tu tin (1991)... Cc nhm cng tc, bo co vin c bit k trn
c quyn tm kim v tip nhn thng tin c lin quan t tt c cc ngun
c th v quyt nh cc bin php iu tra thch hp lm r vn ,
sau bo co vi UNCHR trong phin hp gn nht.
Nh cp phn trn, UNHRC tip tc thc hin cc th tc
c bit nh trc y UNCHR lm, nhng c nhng ci tin nht
nh v tuyn chn v qun l cc chuyn gia nhm nng cao hiu qu
ca cc th tc ny.
Tnh n u nm 2009, c 36 bo co vin c bit, i din
c bit, chuyn gia c lp c b nhim v ba nhm cng tc c
thnh lp thc hin hot ng iu tra bt thng nu trn. Mt s
quc gia tng l a bn thc hin th tc ny bao gm: Cc lnh th
Palextin (1993, 2008), Haiti (1995), Libria (2003), Cng ha dn ch
nhn dn Triu Tin (2005), Burundi (2005), Campuchia (2005), Cng
ha dn ch nhn dn Cngg (2005), Xung (2005), Xmali (2008),
Mianma (2008)... Cc vn quyn con ngi tr thnh ch ca
nhng cuc iu tra theo th tc ny bao gm: Ni c tr (2008), Cc
hnh thc n l hin i (2007), Quyn gio dc (2004), Tc ng ca
cc chnh sch ci cch kinh t v n nc ngoi i vi quyn con
ngi (2008), Thi hnh t hnh v cn c hoc ty tin (2004), Quyn
c lng thc (2008), T do ngn lun v biu t (2002), T do tn
gio, tn ngng (2004), Hon cnh ca nhng ngi bo v quyn
con ngi (2008), Tnh c lp ca thm phn v lut s (2003), Cc
vn ca ngi thiu s (2005), Sc khe th cht v tinh thn
(2005), Bo v quyn con ngi trong chng khng b (2005), Phn
bit chng tc v s bt khoan dung (2008), Bun bn tr em, mi dm
tr em v vn ha phm i try tr em (2008), Tra tn (2004), Bun
355
ngi (2004), S dng lnh nh thu chng li quyn t quyt ca cc

dn tc (2004), Bo lc chng li ph n (2003), Quyn v s ngho
i cng cc (2004), Quyn v s on kt quc t (2005), Quyn con
ngi v vic vn chuyn cht thi bt hp php (2004), Quyn con
ngi v cc cng ty xuyn quc gia v cc doanh nghip khc (2005),
Quyn ca ngi bn a (2008), Quyn ca nhng ngi b buc ri
b ni (2004), Quyn ca ngi lao ng nhp c (2005)
7.2.1.8. Phi hp hot ng gia cc c quan v quyn con ngi
ca Lin hp quc vi cc t chc phi chnh ph
C s php l cho vic thit lp mi quan h gia Lin hp quc v
cc t chc phi chnh ph l iu 71 ca Hin chng, trong quy
nh: "Hi ng Kinh t v X hi c thm quyn thi hnh nhng bin
php thch hp tham kho kin ca cc t chc phi chnh ph c
lin quan n nhng vn thuc thm quyn ca Hi ng".
Trn c s quy nh trn, trong Ngh quyt 1296 (XLIV) ngy 23-51968, ECOSOC thng qua nhng nguyn tc c th trong vic thit
lp quan h t vn vi cc t chc phi chnh ph. Mt s quy nh chnh
c th tm tt nh sau:
356
Cc t chc phi chnh ph c thit lp quan h t vn vi

ECOSOC phi c chc nng lin quan n cc vn thuc
thm quyn ca ECOSOC, c th l v cc quan h kinh t, x
hi, vn ho, gio dc, y t, khoa hc, cng ngh v cc vn v
quyn con ngi.
Mc ch v phng hng hot ng ca cc t chc phi chnh

ph phi ph hp vi t tng, mc ch v cc nguyn tc
ca Hin chng Lin hp quc.
Cc t chc phi chnh ph phi cam kt ng h cc hot

ng ca Lin hp quc v thc y s hiu bit v cc nguyn
tc v hot ng ca Lin hp quc
Cc t chc phi chnh ph phi c t cch i din v c

tha nhn trn trng quc t.
Hot ng t vn ca cc t chc phi chnh ph vi Lin hp quc

c tin hnh ngay t nhng nm u thnh lp t chc ny. Tuy nhin,
Ngh quyt 1503 ca ECOSOC l c s php l quan trng nht cho vic
m rng hot ng ca cc t chc phi chnh ph trn lnh vc quyn con
ngi. Theo Ngh quyt nu, cc t chc phi chnh ph c th tham gia
c ch v tip nhn v x l cc khiu ni v cc vi phm quyn con ngi
m nu phn trn. C th, c ch ny cho php cc t chc phi chnh
ph c trnh by hoc gi nhng bo co bng vn bn v cc v vic vi
phm quyn con ngi ti Lin hp quc. Thm vo , cc t chc phi
chnh ph cng c tham gia, mc ty theo v th ca tng dng t
chc, vo tin trnh gii quyt cc khiu ni.
Xt mc v phng thc hp tc ca cc t chc phi chnh ph
c quy ch t vn vi Lin hp quc trn lnh vc quyn con ngi, c
th chia thnh cc dng nh sau:
Dng th nht: bao gm cc t chc phi chnh ph c quy ch t
vn chung, c lin quan n hu ht cc hot ng ca ECOSOC.
Dng th hai: bao gm cc t chc phi chnh ph c quy ch t
vn c bit. Nhng t chc phi chnh ph ny c thm quyn c bit
trong hot ng t vn, lin quan n mt vi phng din hot ng
c bit ca ECOSOC.
Dng th ba1: bao gm cc t chc phi chnh ph cn li, c
mi t vn cho ECOSOC v cc c quan ca ECOSOC mt cch khng
thng xuyn trong mt s vn nht nh.
Trong ba dng t chc phi chnh ph k trn th dng th nht c
nhng ng gp ln vo vic thc hin cc mc tiu ca Lin hp quc.
Tuy nhin, xt v tnh cht, dng th hai c lin quan mt thit nht
n quyn con ngi. Cc t chc phi chnh ph trong dng ny hot
ng trn cc lnh vc u tranh chng ch ngha thc dn2, ch ngha
Apcthai, s k th v chng tc v nhng vi phm nghim trng cc
quyn con ngi.
1 C ti liu gi l "Organisations on Roster". Xem: United Nations in the Field of Human

Rights, Sd, tr.31.
2
Hin nay, tin trnh phi thc dn ha hon thnh.
357
V phng thc t vn, c hai cch thc t vn ca cc t chc phi

chnh ph vi Lin hp quc, l trnh by kin ti cc phin hp
ECOSOC v gi cc bo co, khuyn ngh ln ECOSOC xem xt v
tho lun trong cc cuc hp ca t chc ny. Tuy nhin, mun thc
hin bt k hnh thc t vn no, cc t chc phi chnh ph cng phi
ngh vi U ban v cc t chc phi chnh ph ca ECOSOC U ban
ny t vn vi Tng Th k sp xp thnh mt mc trong chng
trnh ngh s. Nhng bo co ca cc t chc phi chnh ph c th c
xem xt trc tip ti phin hp ton th ca ECOSOC hoc trc ,
chuyn cho cc u ban chc nng ca c quan ny xem xt.
Mc d u l cc t chc phi chnh ph, nhng trong vn t
vn, cng c s "phn bit i x" nht nh. C th, cc t chc phi
chnh ph thuc nhm th nht c trc tip trnh by kin trong
cc phin hp ca ECOSOC v cc c quan chc nng ca n hoc c
th gi cc bo co, khuyn ngh bng vn bn; trong khi cc t chc
phi chnh ph thuc nhm th hai th ch trong nhng trng hp c
bit mi c trnh by trc tip. Cch thc ch yu m cc t chc phi
chnh ph ca nhm ny v nhm th ba vn lm l gi cc bo co,
khuyn ngh bng vn bn. Vic trnh by trc tip hu nh khng t
ra vi cc t chc phi chnh ph thuc nhm th ba v nhm ny cng
thnh thong mi c mi t vn bng vn bn.
Mc d ch c v th t vn, nhng trn thc t, cc t chc phi chnh
ph c nh hng ng k trn lnh vc quyn con ngi bi l s lng
ca cc t chc phi chnh ph rt ln1. Mt khc, Lin hp quc thng
xuyn ku gi nhng t chc ny cung cp thng tin v tt c cc vn
quyn con ngi v cc t chc ny thng t ra p ng nhanh chng v
y cc yu cu . C th ni, hu ht cc vn kin, chng trnh ca
Lin hp quc trn lnh vc quyn con ngi c xy dng v thc hin
c da trn nhng thng tin v t vn ca cc t chc phi chnh ph, c
bit, cc t chc phi chnh ph c vai tr to ln trong c ch gim st v
bo m thc hin cc vn kin quc t v quyn con ngi.
1 Mt ngun s liu cho bit, hin ti c khong hn 30.000 NGOs hot ng trn nhiu lnh
vc ton th gii.
358
Nh cp phn trn, UNHRC k tha vai tr ca UNCHR

trc y trong mi quan h lin quan n cc t chc phi chnh ph v
quyn con ngi. Tuy nhin, so vi UNCHR, v th v tc ng ca cc t
chc phi chnh ph v quyn con ngi vi UNHRC ln hn, do c
nhng ci tin v th tc hot ng ca cc t chc phi chnh ph vi
UNHRC, c bit trong vic bu c cc thnh vin ca Hi ng.
1. U ban v xo b s phn bit chng tc (thnh lp theo Cng

c v xo b tt c cc hnh thc phn bit chng tc, 1965)
2. U ban Quyn con ngi (thnh lp theo Cng c quc t v
cc quyn dn s, chnh tr, 1966)
3. U ban v Xo b s phn bit i x vi ph n (thnh lp
theo Cng c quc t v xo b tt c cc hnh thc phn bit
i x vi ph n, 1979)
7.2.2. C ch da trn cng c
4. U ban chng tra tn (thnh lp theo Cng c v chng tra tn v

cc hnh thc i x tn bo, v nhn o hoc h nhc khc, 1987)
7.2.2.1. Khi qut

C ch ny c da trn cc y ban gim st vic thc hin mt
s cng c quc t v quyn con ngi (treaty-based bodies)1 , c
thnh lp theo quy nh ca chnh cc cng c (ngoi tr U ban v
cc quyn kinh t, x hi, vn ho c thnh lp theo mt ngh quyt
ca ECOSOC).
5. U ban v cc quyn kinh t, x hi, vn ho (thnh lp theo

mt ngh quyt ca ECOSOC)
68
Nu nh cc c quan trong c ch da trn Hin chng c nhng

chc nng a dng, bao gm c vic nghin cu, xy dng cc d tho
vn kin, thm nh, theo di, gim st v iu hnh cc chng trnh,
hot ng v quyn con ngi th h thng u ban cng c c chc
nng hp hn. Cc u ban ny c thit lp ch gim st, thc y
vic thc hin nhng iu c quc t v quyn con ngi, thng qua
vic nhn, xem xt v ra khuyn ngh lin quan n cc bo co v vic
thc hin nhng cng c ny ca nhng quc gia thnh vin (v vi
mt s u ban, cn thng qua thm quyn nhn, xem xt v x l cc
khiu ni v vic vi phm cc quyn con ngi c ghi nhn trong mt
s cng c).
Hin ti, c 9 cng c c coi l iu c quc t cn bn v
quyn con ngi (core international human rights treaties) ca Lin
hp quc. Cc cng c ny u c gim st bi cc u ban (v mt
c quan tng t l nhm cng tc), c th nh sau
1 C tc gi gi l "cc c quan gim st cng c" (monitoring bodies) hay "cc c quan
c thit lp theo cc cng c v nhn quyn" (bodies created by human rights treaties).
Xem Jane Winter, A Guide to the human rights machinery of the United Nations, sd. Tuy
nhin, ngi ta cng thng gi mt cch n gin v c th hn l " cc u ban gim st
cng c" hay "cc u ban cng c"..
359
6. U ban v quyn tr em (thnh lp theo Cng c v quyn tr

em, 1989)
7. U ban bo v quyn ca tt c nhng ngi lao ng nhp c
v cc thnh vin trong gia nh h (thnh lp theo Cng c v
bo v quyn ca tt c nhng ngi lao ng nhp c v cc
thnh vin trong gia nh h, 1990)
8. U ban v quyn ca ngi khuyt tt (thnh lp theo Cng c
v quyn ca ngi khuyt tt, 2007).
9. U ban v cc v mt tch cng bc (thnh lp theo Cng c
quc t v bo v tt c mi ngi khi b cng bc a i mt
tch, 2006).
Cc y ban cng c bao gm nhng chuyn gia c tha nhn l
c uy tn, o c v nng lc trong cc lnh vc ca cng c lin quan.
Nhng chuyn gia ny c la chn (thng qua b phiu cc y ban)
t nhng ngi c cc quc gia thnh vin c (thng l cng dn
ca nc mnh). Tuy nhin, khi c bu l thnh vin cc u ban th
cc chuyn gia hot ng vi t cch c nhn.
S lng thnh vin ca cc u ban cng c c quy nh ngay
trong mi cng c v c th khc nhau, nhng thng thng khng t
hn 10 ngi v khng nhiu hn 30 ngi.
360
Di y l bng tm tt v cc y ban gim st cng c v quyn

con ngi hin ang hot ng:
S u
Tt
Tn v nm thnh lp
C s php l
vin
1
y ban loi tr s phn

bit i x v chng tc
(CERD), 1969
iu 8 Cng c quc
t v loi tr mi s
phn bit i x v
chng tc
U ban v quyn kinh t,

x hi v vn ho
(CESCR), 1987
Ngh quyt 1985/17 ca

ECOSOC
U ban quyn con ngi

(UNHRC ), 1976
iu 28 Cng c quc
t v cc quyn dn s,
chnh tr
18
U ban v loi tr s phn

bit i x chng li ph
n (CEDAW), 1982
iu 17 Cng c quc
t v Xo b mi hnh
thc phn bit i x
vi ph n
23
U ban chng tra tn

(CAT), 1987
iu 17 Cng c
chng tra tn v cc
hnh thc i x, trng
pht nhc hnh, v
nhn o
10
U ban v cc v mt tch
cng bc (CED), 2010
iu 26 Cng c quc
t v bo v tt c mi
ngi khi b cng bc
a i mt tch, 2006)
10
7.2.2.2. Chc nng, nhim v ca cc u ban cng c

18
Cc u ban cng c thc hin mt s chc nng, nhim v cn c

vo cc quy nh c th ca cng c, trong nhng chc nng c th
nu sau y:
+ Xem xt bo co ca cc quc gia thnh vin
18
U ban v quyn tr em
(CRC), 1990
iu 43 Cng c v
quyn tr em
18
U ban v quyn ca
ngi lao ng di tr
(CMW), 2004
iu 72 Cng c quc
t v bo v quyn ca
ngi lao ng di tr v
thnh vin gia nh h
14
U ban v quyn ca
ngi khuyt tt (CRPD),
2006
iu 34 Cng c quc
t v bo v quyn ca
ngi khuyt tt
18
Khi tham gia cc cng c quc t v quyn con ngi nh c

lit k trn, cc quc gia tha nhn ngha v php l phi tun th v
thc hin cc quyn c ghi nhn trong cng c. gip Lin hp
quc gim st vic thc hin ngha v , quc gia c ngha v trnh
theo nh k cc bo co v vic thc hin cc quyn c ghi nhn
trong Cng c ln u ban gim st c thnh lp theo Cng c.
Thng thng, cc quc gia thnh vin phi trnh bo co ton
din u tin sau mt hoc hai nm k t khi cng c c hiu lc i
vi quc gia . Sau , cc quc gia tip tc thc hin ngha v bo co
nh k cn c theo cc quy nh ca Cng c (thng thng sau 4
hoc 5 nm) v nhng bin php c p dng thc hin cng
c. Cc bo co phi nu ra nhng bin php php l, hnh chnh v t
php c quc gia thnh vin p dng thc hin cc quy nh
ca Cng c, ng thi cp nhng thun li, kh khn m quc gia
v ang i mt trong vic thc hin Cng c. bo m cc bo
co cha ng nhng thng tin ti thiu cho php cc u ban tin hnh
cng vic ca mnh, cc u ban cng c ban hnh nhng hng dn
v hnh thc v ni dung ca bo co.
Bn cnh bo co ca cc quc gia thnh vin, cc u ban cng c
cng tip nhn thng tin v tnh hnh quyn con ngi ca cc quc gia
t nhng ngun khc, bao gm cc t chc phi chnh ph, cc c quan
Lin hp quc, cc t chc lin chnh ph khc, cc vin nghin cu v
qua bo ch. T nhng thng tin thu c, cc u ban xem xt bo co
cng vi i din ca quc gia thnh vin. Trn c s i thoi xy
dng, cc u ban cng b nhng nhn xt v khuyn ngh, by t mi
361
362
quan tm v nhng vn c lin quan n vic thc hin Cng c ti

cc quc gia thnh vin.
Xem xt khiu ni ca cc c nhn: Bn cnh th tc bo co, mt
s u ban cng c cn c giao chc nng gim st ph thng qua ba
c ch khc nhau, l: th tc iu tra (inquiry), xem xt khiu kin
lin quc gia v xem xt khiu ni c nhn. Hin ti c 6 u ban cng
c (U ban quyn con ngi, U ban chng phn bit chng tc, U
ban chng tra tn, U ban xo b mi hnh thc phn bit i x vi
ph n, U ban bo v ngi lao ng nhp c v cc thnh vin gia
nh h v U ban v cc v cng bc a i mt tch) c th nhn v
xem xt n t co mt quc gia thnh vin vi phm quyn ca mt
c nhn, c th:
- U ban quyn con ngi c th tip nhn v xem xt khiu ni
c nhn a ra chng li quc gia thnh vin m tham gia Ngh nh
th ty chn th nht b sung Cng c quc t v cc quyn dn s,
chnh tr;
- U ban xo b mi hnh thc phn bit i x vi ph n c th
tip nhn v xem xt khiu ni c nhn a ra chng li cc quc gia
thnh vin m tham gia Ngh nh th b sung Cng c xo b mi
hnh thc phn bit i x vi ph n;
- U ban chng tra tn c th tip nhn v xem xt cc khiu ni
c nhn a ra chng li cc quc gia thnh vin m tuyn b chp
nhn iu 22 ca Cng c chng tra tn;
- U ban chng phn bit chng tc c th tip nhn v xem xt
cc khiu ni c nhn a ra chng li cc quc gia thnh vin m
tuyn b chp nhn iu 14 ca Cng c loi tr mi hnh thc phn
bit chng tc;
- y ban v quyn ca ngi lao ng nhp c v cc thnh vin
gia nh h c th tip nhn v xem xt nhng khiu ni c nhn chng
li mt quc gia thnh vin Cng c v bo v quyn ca nhng ngi
lao ng nhp c v cc thnh vin gia nh h m tuyn b chp
nhn iu 77 ca Cng c.
- y ban v cc v cng bc a i mt tch c th tip nhn v
xem xt nhng khiu ni ca ngi thn nhng ngi b cng bc a
i mt tch chng li mt quc gia thnh vin Cng c quc t v bo

v tt c mi ngi khi b cng bc a i mt tch m tuyn b
chp nhn iu 30 ca Cng c.
Tuy nhin, mt khiu ni c nhn ch c th a ra theo cc cng
c k trn khi tho mn cc iu kin nht nh, bao gm:
-
- Quc gia b khiu ni cng nhn thm quyn ca u ban

cng c c tip nhn v xem xt cc khiu ni c nhn.
- Ngi khiu kin vn dng ht cc c ch gii quyt quc
gia nhng khng t kt qu.
- V vic khng ng thi c th l gii quyt theo bt k c
ch quc t no khc v nhn quyn.
-
Khiu kin khng nc danh, khng lm dng quyn khiu kin.
+ a ra cc bnh lun chung/khuyn ngh chung gii thch

ni dung v cc bin php thc hin cng c:
Cc u ban cng c cng c thm quyn a ra nhng bnh
lun/khuyn ngh chung gii thch ni dung cc quyn v hng dn
cc bin php thc hin cng c m u ban gim st. Cc bnh
lun/khuyn ngh chung thng tp trung gii thch chi tit nhng
chun mc v bin php m cc quc gia phi tun th, thc hin
hon thnh cc ngha v theo cng c. Ni cch khc, cc bnh
lun/khuyn ngh chung l nhng ti liu rt quan trng bo m
cc quyn nu trong cc cng c k trn c hiu ng ngha v qua
nh gi mc tun th cng c ca cc chnh ph.
Hin nay, hu ht cc u ban cng c u ban hnh cc bnh lun
hay khuyn ngh chung, ngoi tr y ban v cc v cng bc a i
mt tch do mi c thnh lp. C th, s bnh lun/ khuyn ngh
chung c ban hnh tnh n nay ca U ban v quyn kinh t, x hi
v vn ho l 20; ca U ban quyn con ngi l 33; ca U ban chng
phn bit chng tc l 31; ca U ban loi tr mi hnh thc phn bit
i x vi ph n l 26; ca U ban chng tra tn l 2; ca U ban v
quyn tr em l 11; ca U ban v ngi lao ng di tr l 011.
1
363
Quc gia b khiu ni phi l thnh vin ca cng c;
http://www.ohchr.org/EN/HRBodies
364
7.2.2.3. Th tc xem xt bo co quc gia ca cc u ban gim st

cng c
- S trnh bo co u tin ca quc gia thnh vin
Bo co quc gia phi c trnh ln Tng th k Lin hp quc

bng mt trong su ngn ng chnh thc ca Lin hp quc (ting
rp, ting Trung Quc, ting Php, ting Anh, ting Ty Ban Nha,
ting Nga), sau , c Ban Th k lu chiu v dch ra ngn ng lm
vic chnh thc ca u ban cng c. Khi bo co c lu chiu s
c lp k hoch xem xt vo mt trong cc phin hp thng k
ca u ban.
-
Nhm lm vic trc phin hp (pre-session working group)
- Trc phin hp ca u ban xem xt bo co quc gia, mt

nhm lm vic triu tp mt phin hp ring cng vi cc t chc, c
quan thuc h thng Lin hp quc v cc c quan c thm quyn khc
nhm cung cp thm nhng thng tin cho u ban. Kt qu ca vic ny l
a ra mt danh mc cc vn v cc cu hi m s c chuyn cho
quc gia bo co nhm gip cc quc gia nm c nh ban u v cc
vn m u ban s u tin cp trong khi xem xt bo co ca quc
gia. Cng t danh mc cc vn v cu hi , u ban s yu cu quc
gia bo co cung cp nhng thng tin b sung cho u ban bng vn bn
trc phin hp. Cch lm vic ny to thun li cho cc Chnh ph
trong vic chun b bo v bo co ti phin hp ca U ban.
-
bo co, kin tho lun v nhng gi , khuyn ngh a ra ti phin

hp; (vi) i din quc gia c mi pht biu ln cui.
a ra nhng bnh lun v nhn xt:
Sau khi i thoi vi quc gia thnh vin, trong mt cuc hp kn, u
ban s a ra nhng nhn xt, bnh lun, bao gm nhng gi hay khuyn
ngh bng vn bn. Cu trc ca vn bn ny bao gm: li m u; nhng
kha cnh tch cc v nhng thnh tu t c; nhng yu t thun li
v kh khn cn tr vic thc hin cng c; nhng quan ngi chnh, gi
v khuyn ngh cho quc gia thnh vin. Sau khi c thng qua, cc kt
lun v khuyn ngh s c chuyn cho quc gia bo co trong vng 24 gi
v c c cng khai ti phin hp vi s c mt ca i din quc gia. Vn
bn ny sau cng c cng b vi bo ch v a ln trang web ca c
quan Cao u Lin hp quc v quyn con ngi.
S B MY C QUAN NHN QUYN LIN HP QUC
HI NG
BO AN
BAN TH K
I HI NG
TNG
TH K
CAO U
NHN QUYN
i thoi xy dng gia u ban v quc gia thnh vin
Cc y ban cng c
HI NG
KINH T X HI
U BAN CC QUYN KINH

T, XH & VH
U BAN
QUYN CON NGI
bo m tinh thn i thoi xy dng vi u ban, i din ca

quc gia bo co s c mi tham d cc phin hp xem xt bo co
ca nc mnh. Thng thng, trnh t tin hnh cc phin hp ny
nh sau: (i) i din quc gia bo co c mi trnh by tm tt bn
bo co v hi p danh mc cc vn m nhm lm vic trc phin
hp nu ra; (ii) Ch tch u ban yu cu bo co vin (country
rapporteurs) hay chuyn gia chuyn trch nghin cu tnh hnh ca
quc gia (country task force members) cung cp thng tin tng quan
lin quan n bo co ca quc gia; (iii) Ch tch u ban mi cc thnh
vin u ban t cu hi hoc bnh lun v cc kha cnh c th ca bo
co; (iv) i din quc gia c mi tr li cc cu hi, bnh lun ca
cc thnh vin y ban; (v) Ch tch y ban tm tt nhng nhn xt v
365
HP TC K
THUT
I DIN V
NHN QUYN
TI CC
QUC GIA
C quan cp
di khc
U ban chng
ti phm v
T php
U ban a v ca
ph n
U BAN CHNG
TRA TN
U BAN XO B PHN BIT
CHNG TC
U BAN XO B PHN BIT
VI PH N
U BAN QUYN
TR EM
U BAN V NGI LAO
NG DI TR
Y BAN QUYN CA
NGI KHUYT TT
Y BAN V MT TCH
CNG BC
HI NG
NHN
QUYN
CC TH TC C BIT
CC NHM CNG TC
366
U BAN T
VN
1789)... Ni cch khc, chu u c mt lch s t tng phong ph bc
nht trn th gii trong vn quyn con ngi.
7.3. CC C CH KHU VC V BO V V THC Y QUYN

CON NGI
Bn cnh c ch c tnh cht ton cu ca Lin hp quc v mt s
t chc lin chnh ph khc, mt s t chc khu vc cng ban hnh cc
vn kin v thnh lp cc c ch bo v v thc y quyn con ngi
trong phm vi khu vc .
mc nht nh, mt s c ch nhn quyn khu vc (v d,
chu u) cn t ra cht ch, hiu qu hn so vi c ch nhn quyn ca
Lin hp quc. Nhn chung, so vi c ch ca Lin hp quc, cc c ch
nhn quyn khu vc c u im l d t c ng thun hn do cc
quc gia trong khu vc thng c nhiu im chung v kinh t, vn ha,
truyn thng lch s. Thm vo , cc c ch khu vc, do phm vi hp
hn v a l, t ra d tip cn hn vi cng chng so vi c ch ton
cu ca Lin hp quc.
Mc d tri t c bn chu lc chnh, song hin ti ch c ba chu lc
l chu u, chu M v chu Phi thit lp c c ch khu vc v bo v
v thc y quyn con ngi. Di y khi qut nhng c trng c bn
ca c ch bo v v thc y quyn con ngi cc chu lc ny:
7.3.1. C ch thc y v bo v quyn con ngi chu u
Nh cp cc phn trn, nhng t tng trit hc v php l
v quyn con ngi c pht trin chu u t rt sm (t th k
XIII) v tr nn rc r trong thi k Phc Hng (th k XVI-XVIII).
Trong thi k ny, chu u, cc quyn v t do c bn ca con ngi
c ghi nhn v th hin di dng cc quyn cng dn trong mt
s vn kin php l ni ting ca nhiu quc gia nh Tuyn ngn v
quyn (c Ngh vin Anh thng qua vo nm 1688); Tuyn ngn
quyn con ngi v dn quyn (c Quc Hi Php thng qua nm
367
H thng vn kin khu vc v quyn con ngi chu u hin nay

c nng ct l Cng c chu u v bo v quyn con ngi v t do c
bn (the European Convention for the Protection of Human Rights
and Fundamental Freedoms) c Hi ng chu u thng qua t
ngy 4-11-1950, c hiu lc t thng 9 nm 1953. Mi quc gia nu
mun tr thnh thnh vin ca Hi ng chu u u phi tham gia
Cng c quyn con ngi chu u.
Bn cnh vic ghi nhn cc quyn v t do c bn, Cng c nhn
quyn chu u cng quy nh c ch gim st thc hin m nng ct l
ba c quan, bao gm: y ban quyn con ngi trc thuc Hi ng
chu u (c thnh lp nm 1954 nhng kt thc hot ng t nm
1990), Ta n quyn con ngi chu u (1959) v y ban cc B trng
ca Hi ng chu u (gm ngoi trng hoc i din ca cc quc gia
thnh vin). Cng c cng quy nh hai loi khiu ni (applications)
vi nhng vi phm quyn con ngi c th c tip nhn v xem xt,
l khiu ni ca cc c nhn vi quc gia m mnh l cng dn v
khiu ni gia cc quc gia i vi nhau.
Cng c c b sung bng hn 10 Ngh nh th, trong Ngh
nh th s 11 (c hiu lc t nm 1998) quy nh vic thnh lp Ta n
quyn con ngi chu u. y l c quan ti phn thng trc ca khu
vc, c s lng thm phn tng ng vi s quc gia thnh vin. Cc
thm phn ca ta n c bu ra bi Ngh vin ca Hi ng chu u
theo nhim k 6 nm, hot ng vi t cch c lp ch khng phi l i
din ca quc gia. Ta n c chia thnh 5 phn ta (sections), c lnh
o bi mt chnh n (president), 5 chnh ta (section presidents). Mi
phn ta bu ra mt Hi ng (chamber), bao gm Chnh ta v su thm
phn lun phin. Ta cng c mt i Hi ng (grand chamber) bao
gm 17 thm phn l cc chnh n, ph chnh n v cc chnh ta.
Nhng khiu kin chng li cc quc gia thnh vin c gi n
Ta n quyn con ngi chu u (ti Strasbourg, Php) s c phn
loi v giao cho cc phn ta, sau c xem xt bi mt y ban gm
ba thm phn. y ban ny c th ra quyt nh th l hay khng th l
v vic. Nu c y ban chp thun, khiu ni c xem xt bi mt
368
hi ng. Cc v vic quan trng c th c chuyn ti i Hi ng.

T khi thnh lp n nay, Ta n quyn con ngi chu u th l v
ra phn quyt hn 800 v vic. S n khiu ni gi n Ta trong
nhng nm gn y ngy cng tng. n c, ring trong nm 2008,
Ta nhn 49.850 n so vi nm 2007 l 41.650 n1 .
69
Ngoi Ta n quyn con ngi, chu u cn c mt s c quan bo

v quyn con ngi khc nh y ban chng tra tn (CPT). Hin ti, c
ch bo v v thc y quyn con ngi chu u c th c coi l pht
trin v hu hiu nht trong tt c cc chu lc, k c trong vic m bo
thc thi. Vi hn 800 phn quyt ca To n cng mt s lng ln cc
bo co v quyt nh ca U ban quyn con ngi chu u, cc quyn
c ghi nhn trong Cng c chu u v bo v quyn con ngi v cc
t do c bn v cc Ngh nh th b sung c gii thch mt cch
chi tit, to iu kin cho vic thc thi y v thng nht cc tiu
chun ny chu lc. Bn cnh , c ch quyn con ngi chu u
th hin tnh hiu qu cao khng ch s pht trin v phng din ti
phn chung ca khu vc, m cn s m bo cp quc gia. V kha
cnh ny, trong iu 1 Cng c chu u v bo v quyn con ngi v
cc t do c bn, cc nc thnh vin cam kt m bo cho mi c
nhn thuc quyn ti phn ca mnh nhng quyn v t do c nu
trong Cng c. Quy nh ny, cng vi s lng quc gia thnh vin
ca Cng c ln n 47 nc (vi khong 800 triu dn), t Iceland
pha Bc ti Hy Lp pha Nam, t B o Nha pha Ty ti Th Nh
K, Nga, Ucraina pha ng, c ch bo v v thc y quyn con
ngi chu u hin l mt c ch khu vc c tc ng rng ln nht
th gii xt v mt bo m quyn con ngi cp quc gia.
c im ni bt nht ca c ch quyn con ngi chu u l
ch trng ti bo v cc quyn dn s, chnh tr, vi nhng tiu chun
cao, c th v chi tit, cng vi nhng bin php m bo thc thi hiu
qu. Tuy nhin, vic bo v v thc y cc quyn kinh t, x hi, vn
ha cha c ch trng tng xng vi cc quyn dn s, chnh tr
trong c ch ny, mc d trong nhng thp k gn y c nhng ci
thin quan trng.
The European Court of Human Rights, Annual Report 2008, p.5
369
7.3.2. C ch thc y v bo v quyn con ngi chu M

C ch quyn con ngi chu M c lch s tng i sm. Sau
chin tranh th gii th hai, cc nc M La-tinh chnh l nhng quc
gia u tin vn ng cho vic xc nh vic bo v v thc y quyn con
ngi l mt trong nhng mc tiu c bn ca Lin hp quc. Cc nc
ny cng i tin phong trong vic ku gi son tho v thng qua UDHR.
V trong khi UDHR cn ang c tho lun ti Lin hp quc th cc
nc M latinh thng qua Tuyn b chu M v cc quyn v ngha v
ca con ngi (American Declaration of the Rights and Duties of Man)
trong khun kh Hi ngh ca T chc cc quc gia chu M (OAS) thng
4 nm 1948 (trc UDHR 6 thng). Trn thc t, rt nhiu sa i
c a vo d tho UDHR xut pht t bn Tuyn b ny, trong
bao gm nhng quy nh v quyn bnh ng gia nam v n, quyn
c hng mc sng thch ng, quyn c khc phc hu hiu khi
cc quyn c bn ca con ngi b vi phm, quyn kt hn khng phn
bit chng tc, quc tch, tn gio, v k c s bnh ng gia cc quyn
dn s, chnh tr v cc quyn kinh t, x hi, vn ha.1
Tip theo , nm 1959, y ban quyn con ngi chu M (InterAmerican Commission on Human Rights) c thnh lp. n nm
1969, cc nguyn tc nn tng trong Tuyn ngn chu M v quyn v
trch nhim ca con ngi c ti khng nh trong Cng c chu M
v quyn con ngi (American Convention on Human Rights). Cng
c ny xc nh cc quyn con ngi m cc quc gia thnh vin c
ngha v tun th v bo m, ng thi, quy nh vic thit lp Ta n
quyn con ngi chu M (Inter-American Court of Human Rights).
Cng c ny hin c gi tr bt buc i vi 24 trong s 35 quc gia
thnh vin ca OAS2.
Edward Cleary, Mobilizing for Human Rights in Latin America, Kumarian Press, Inc.,
2007, 174 tr, tr.3.
Ngoi Cng c ny, h thng cc vn kin v quyn con ngi ca chu M cn c: Cng c
chu M v phng nga v chng tra tn (1985); Ngh nh th b sung Cng c chu M v
cc quyn kinh t, x hi v vn ha (1988); Ngh nh th b sung Cng c chu M v xa
b hnh pht t hnh (1990); Cng c chu M v chng cng bc a i mt tch (1994);
Cng c chu M v phng nga v xa b bo lc i vi ph n (1994); Cng c chu M
v xa b mi hnh thc phn bit i x i vi ngi khuyt tt (1999).
370
Ta n quyn con ngi chu M cng vi y ban quyn con ngi

chu M to nn b my c quan bo v v thc y quyn con ngi
chu lc ny. Trc ht ni v y ban quyn con ngi, c quan ny c
chc nng thc y vic tun th v bo v quyn con ngi chu M. y
ban bao gm 7 y vin c bu chn bi i Hi ng OAS cho nhim k
4 nm, hot ng vi t cch c nhn. y ban c mt Ch tch v hai Ph
Ch tch.
Ngoi chc nng xt x, Ta n quyn con ngi chu M cn c

chc nng t vn cho y ban quyn con ngi v cc quc gia thnh
vin OAS v cc vn lin quan n p dng Cng c chu M v
quyn con ngi v cc vn kin khc v quyn con ngi ca khu vc.
Ngoi ra, Ta cn c quyn t vn v tnh ph hp ca cc vn bn v
d tho vn bn php lut ca cc quc gia vi Cng c chu M v
quyn con ngi.
Ta n quyn con ngi chu M bao gm 7 thm phn l cng dn

cc quc gia thnh vin OAS, c bu theo nhim k 6 nm bi i hi
ng OAS. Ta c hai chc nng c bn l xt x v t vn. V chc nng
xt x, cc v vic c chuyn n Ta n bi y ban quyn con ngi
chu M hoc bi mt quc gia thnh vin OAS. y l im khc vi c
ch quyn con ngi ca chu u, ni m cc c nhn c quyn gi
thng n khiu ni n Ta n quyn con ngi khu vc.
Mc d c hnh thnh t rt sm v kh pht trin, song khng

ging vi c ch quyn con ngi chu u, c ch quyn con ngi
chu M kh phc tp, c s chng cho v chc nng, nhim v gia
cc c quan. V vy hiu lc thc t ca c ch ny c phn b hn ch.
Khi mt c nhn thy rng quyn ca mnh b chnh ph vi phm

th c th gi khiu ni n y ban quyn con ngi chu M xem
xt kh nng th l. Nu xt thy c th th l, y ban s gi cho quc
gia lin quan mt s khuyn ngh. Ch khi quc gia lin quan khng
tun theo cc khuyn ngh ny, hoc nu y ban thy rng v vic c
ngha quan trng, th s chuyn v vic ln Ta n chu M v quyn
con ngi gii quyt.
Th tc ti Ta n chu M v quyn con ngi c chia thnh th
tc vit v th tc ming. Trong giai on th tc vit, n khiu kin
c np cn bao gm cc d kin lin quan, cc nn nhn, nhn chng
c th mi c mt ti phin ta, s chi ph i bi thng. Nu v vic
c th l, Ta s gi thng bo n quc gia hoc y ban quyn con
ngi ca chu lc (ty ch th no np n kin), nn nhn v cc bn
lin quan. Trong vng 30 ngy tip theo thng bo, bt k bn no cng
c quyn np n phn i. Ta n c th hp xem xt n phn i
ny. Trong vng 60 ngy tip theo thng bo, bn b n phi cung cp
phn hi n kin bng vn bn nu r c ng hay khng vi ni dung
v yu cu ca n kin. Trong giai on tranh tng (th tc ming), mt
hi ng gm nm thm phn ca Ta n s xem xt v vic. Sau khi
nghe cc bn tranh tng v ngh n, Ta s tuyn n. Phn quyt ca Ta
n l chung thm, cc bn khng c php khng co.
371
7.3.3. C ch thc y v bo v quyn con ngi chu Phi

Nn tng ca h thng vn kin khu vc v quyn con ngi chu
Phi l Hin chng chu Phi v quyn con ngi v quyn cc dn tc
(African Charter on Human and Peoples Rights), c thng qua bi
T chc Thng nht chu Phi (Organization of African Unity OAU)
vo ngy 27-6-1981, c hiu lc vo ngy 21-10-1981 (hin i thnh
Lin minh chu Phi - African Union -AU).
Hin chng chu Phi v quyn con ngi v quyn cc dn tc l
vn kin nn tng trong h thng vn kin khu vc v quyn con ngi
chu Phi1 . Cng vi ngy Hin chng ny c hiu lc, y ban quyn
con ngi v quyn cc dn tc chu Phi (African Commission on
Human and Peoples Rights) cng i vo hot ng. Tuy nhin, ch n
khi Ngh nh th b sung Hin chng (c thng qua nm 1998) c
hiu lc vo ngy 25-01-2004, Ta n chu Phi v quyn con ngi v
quyn cc dn tc (African Court on Human and Peoples Rights) mi
chnh thc c thnh lp.
70
Tnh n nay, h thng cc vn kin c bn v quyn con ngi ca chu Phi gm c: Cng
c OAU v cc lnh vc c bit ca vn t nn chu Phi, 1969; Hin chng chu Phi
v quyn con ngi v quyn cc dn tc, 1981; Ngh nh th b sung Hin chng chu Phi
v quyn con ngi v quyn cc dn tc v vic thnh lp Ta n quyn con ngi chu Phi,
1998; Hin chng chu Phi v quyn tr em, 1990.
1
372
B my c quan quyn con ngi ca chu Phi bao gm y ban

quyn con ngi v quyn cc dn tc chu Phi v Ta n Quyn con
ngi chu Phi. y ban quyn con ngi v quyn cc dn tc chu Phi
bao gm 11 thnh vin c bu chn bng b phiu kn bi i hi
Nguyn th quc gia OAU (sau ny l i hi ng AU). Tr s y ban
t ti Gambia. y ban c c cc chc nng: Bo v cc quyn con
ngi v quyn ca dn tc; Thc y cc quyn con ngi v quyn
ca dn tc; Gii thch Hin chng chu Phi v quyn con ngi v
quyn ca dn tc. thc hin cc chc nng ny, y ban c trao
quyn thu thp ti liu, trin khai nghin cu v cc vn ca chu
Phi trong lnh vc quyn ca con ngi v quyn ca dn tc; t chc
cc hi ngh, hi tho; ph bin thng tin, khuyn khch cc t chc
quc gia v khu vc quan tm n vn quyn con ngi; a ra cc
khuyn ngh i vi cc chnh ph v cc vn v quyn con ngi
(iu 45 Hin chng). K t khi Ta n quyn con ngi chu Phi
c thnh lp v i vo hot ng, y ban c thm nhim v l chun
b cc v kin a ra Ta n.
Ta n chu Phi v quyn con ngi v quyn cc dn tc c
thnh lp k t khi Ngh nh th b sung Hin chng chu Phi v
quyn con ngi v quyn cc dn tc (c thng qua nm 1998) c
hiu lc (nm 2004). Thng 7 nm 2004, i hi ng AU quyt
nh sp nhp Ta n quyn con ngi chu Phi vi Ta cng l chu
Phi (African Court of Justice). Ta n gm 11 thm phn c bu vi
nhim k 6 nm, hot ng bn thi gian. Ta ch c quyn a ra cc
kin t vn. Ta nhm hp phin u tin vo thng 7 nm 2006.
Mt s im ni bt ca c ch quyn con ngi chu Phi l:
Th nht, c ch ny nhn mnh quyn ca cc dn tc ng thi
quyt tm ca ngi dn chu Phi vi vic thot khi ch thng tr ca

nc ngoi...
Th hai, c ch ny gn cc quyn c nhn vi cc quyn ca cng
ng. Lch s au thng ca chu Phi trong thi k b ch ngha thc
dn thng tr v khai thc, c bit l trong vn bun bn n l,
khin cc dn tc chu Phi nhn thc rng h l nhng nn nhn ln
nht ca nhng vi phm quyn con ngi di gc tp th. V vy,
khc vi c ch quyn con ngi chu u nhn mnh ti yu t c nhn
v bo v cc quyn c nhn, c ch quyn con ngi chu Phi nhn
mnh ti yu t cng ng1. Vic gn kt cc quyn c nhn vi cc
quyn ca cng ng cng l nhm hn gn s rn nt trong cc x
hi chu Phi do hu qu ca nhiu nm nm di s thng tr theo th
on chia tr ca thc dn phng Ty.
Th ba, c ch ny ghi nhn v c v quyn pht trin. Quyn pht
trin c a vo thnh mt iu khon ring trong Hin chng chu
Phi v quyn con ngi v quyn cc dn tc (iu 22). iu ny c bn
xut pht t tnh trng chm pht trin chu Phi dn ti nhu cu v
mong mun ca cc dn tc chu lc ny c pht trin kinh t ci
thin cc iu kin sng, snh ngang cng cc chu lc khc. Ngoi ra,
Hin chng chu Phi v quyn con ngi v quyn cc dn tc cng quy
nh mt s quyn tp th khc nh quyn c sng trong ha bnh
(iu 23), quyn c sng trong mi trng trong sch (iu 24) iu
m khng thy cc vn kin quyn con ngi ca cc khu vc khc.
Mc d Hin chng chu Phi v quyn con ngi v quyn cc
dn tc c nhiu quy nh tin b, c o, song khng th ph nhn l
c ch bo m thc thi quyn con ngi chu lc ny cha pht trin
bng cc chu lc khc (chu u, chu M).
vi vic tha nhn cc quyn c nhn. iu ny xut pht cuc u

tranh vi ch thc dn ginh c lp ca cc dn tc chu Phi.
Ngay ti thi im Hin chng chu Phi v quyn con ngi v quyn
cc dn tc c thng qua, mt s nc vn cha hon ton thot khi
ch thc dn, do , vic a quyn ca cc dn tc vo vn kin
quan trng nht v quyn con ngi ca khu vc th hin c mun v
373
mt gc khc, iu ny cn xut pht t trit l truyn thng ca ngi chu Phi. Theo
Emmanuel Bello, quan nim mt c nhn hon ton t do, khng c trch nhim v i lp
li vi x hi l khng ph hp vi trit l ca chu Phi, v , chu Phi, con ngi l mt
phn ca cng ng v cc quyn con ngi ch c th c gii thch v xem xt trong bi
cnh quyn ca cng ng. Emmanuel G. Bello, The African Charter on Human and
Peoples Rights. A Legal Analysis, Recueil des Cours de lAcadmie de Droit international,
1985, tr.32.
374
7.3.4. Thc trng v trin vng ca c ch thc y v

bo v quyn con ngi chu
7.3.4.1.Khi qut
Chu - chu lc khng l v din tch vi dn s chim mt na
nhn loi - c qu nhiu khc bit v tn gio, vn ha, lch s, chnh tr
v kinh t. y l l do chnh khin chu l chu lc ln nht nhng
duy nht hin cha thit lp c c ch chung v bo v v thc y
cc quyn con ngi.
Mc d vo nm 1993, trong tin trnh chun b cho Hi ngh th
gii ln th hai v quyn con ngi, cc quc gia chu c ting ni
chung v vn ny trong Tuyn b Bngcc v quyn con ngi (the
Bangkok Declaration of Human Rights), nhng xt tng th, trong
tng lai gn kh c th thnh lp c mt c ch quyn con ngi
ca khu vc chu . Cng lin quan n vn ny, nm 1997, mt t
chc phi chnh ph tr s Hng Kng c tn l y ban quyn con
ngi chu (Asian Human Rights Commission) vn ng cc t
chc phi chnh ph trong khu vc thng qua Hin chng quyn con
ngi chu (Asian Human Rights Charter)1 , tuy nhin vn kin ny
khng mang tnh php l v nh hng ca n trn thc t rt hn ch.
71
D vy, mt s phn ca chu hin tn ti nhng vn kin

v thit ch chung, cho thy nhng trin vng nht nh v thc y v
bo v quyn con ngi chu lc, c th nh sau:
Trong khu vc th gii rp m mt phn thuc v chu ,2 cc quc
gia Hi gio y cng thng qua mt s vn kin v quyn con ngi
bao gm: Tuyn b Cair v quyn con ngi trong cc quc gia Hi
gio, 1990; Tuyn b v bo v ngi t nn v ngi b chuyn dch
trong th gii rp, 1992; Hin chng rp v quyn con ngi, 1994.
Hin ti, cc nc Arp ang tho lun tin ti thnh lp mt c quan
1
Xem thm: http://AHRC.org. hk
Th gii Rp cp n cc nc ni ting Rp, bao gm 22 quc gia v vng lnh th

vi tng dn s ca 360 triu ngi ta lc gia Bc Phi v Ty , tri di t i Ty Dng
pha ty n bin Rp pha ng, v t a Trung Hi pha bc n vng Sng Chu
Phi v n Dng pha ng nam.
375
bo v v thc y quyn con ngi ca khi ny da trn nhng vn kin

nu.
Tng t, ti khu vc Nam , Hip hi Hp tc khu vc Nam
(SAARC) c thnh lp nm 1985 (hin c tm quc gia thnh vin
gm Bangladesh, Bhutan, n , Maldives, Nepal, Pakistan, Sri Lanka
v Afghanistan), cng ang n lc hnh thnh c ch nhn quyn ca
khu vc mnh. T khi thnh lp n nay, SAARC thng qua nhiu
vn kin v nhn quyn khu vc nh Hin chng X hi SAARC,
Cng c SAARC v chng bun bn ph n v tr em lm mi dm,
Cng c SAARC v tha thun khu vc thc y an sinh tr em ti
Nam , Tha c thit lp d tr an ninh lng thc SAARC Gn
y, trong Tuyn b Kathmandu (Nepal) ti Hi ngh tiu vng ln th
nht v mt c ch nhn quyn Nam (hp thng 3 nm 2010), cc
quc gia ti khng nh quyt tm thnh lp c ch nhn quyn khu
vc.
7.3.4.2. C ch nhn quyn ASEAN
ng Nam l ni c coi l c mi lin kt tiu khu vc cht
ch nht ti chu vi Hip hi cc quc gia ng Nam (ASEAN)
c thnh lp t nm 1967, hin gm mi quc gia thnh vin
(Brunei, Campuchia, Indonesia, Lo, Malaysia, Myanmar, Philippin,
Singapore, Thi Lan v Vit Nam). Nm 2007, Hin chng ca Hip
hi quc gia ng Nam c thng qua, nh du mt bc ngot
quan trng trong lch s pht trin ca t chc ny. Bn cnh nhiu ni
dung quan trng khc, Hin chng c mt iu khon (iu 14) quy
nh thnh lp c quan quyn con ngi khu vc.
Tuy nhin, t trc khi ASEAN thng qua Hin chng k trn, vn
bo v v thc y quyn con ngi ca mt s nhm nh ph n, tr
em, ngi lao ng di tr.. c ghi nhn trong nhiu vn kin nh
Chng trnh hnh ng H Ni (1997-2004); Chng trnh hnh ng
Vin Chn (2004-2010); Tuyn b v s tin b ca ph n ca ASEAN
(1988); Tuyn b v xa b bo lc chng li ph n khu vc ASEAN
(2004); Tuyn b chng li vic bun bn ngi, c bit l bun bn ph
n, tr em ASEAN (2004); Khun kh hp tc ASEAN-UNIFEM
376
(2006); Hp tc ASEAN-UNICEF v tr em; K hoch hnh ng ASEAN

v tr em (1993); Tuyn b ASEAN v nhng cam kt v tr em ASEAN
(2001); Tuyn b chng bun bn ngi, c bit l bun bn ph n v
tr em (2004); Tuyn b ASEAN v bo v v thc y cc quyn ca
ngi lao ng di tr (2007) n nay, c ba c ch bo v nhn quyn
c hnh thnh trong khu vc l y ban lin chnh ph ASEAN v nhn
quyn (AICHR), y ban thc hin Tuyn b ASEAN v bo v v thc y
cc quyn ca ngi lao ng di tr (ACMW) v y ban thc y v bo v
quyn ph n v tr em ASEAN (ACWC).
y ban lin chnh ph ASEAN v nhn quyn (AICHR) c thnh
lp theo iu 14 ca Hin chng ASEAN (2007). Hi ngh Ngoi trng
ASEAN thng qua Quy ch t chc v hot ng ca y ban ti
Phuket, Thi Lan vo thng 7/2009. Ti Hi ngh Huahin, Thi Lan
(thng 10/2009), cc nguyn th quc gia ASEAN ra Tuyn b chung
chnh thc thnh lp y ban. y ban nhm hp phin u tin t
ngy 28/3 n ngy 1/4/2010 ti Jakarta, Indonesia.
Khc vi cc c ch nhn quyn ca cc khu vc khc, AICHR ch
l mt c quan t vn lin chnh ph (theo iu 4 Quy ch). Tuy nhin,
Quy ch m ra vic kim im li (sa i) vn kin sau nm nm
sau khi c quan ny i vo hot ng. Vic kim im ny s c thc
hin bi Hi ngh Ngoi trng ASEAN, hng n vic tng cng
hiu qu thc y v bo v nhn quyn (iu 9.6).
Ti iu 1 ca Quy ch xc nh su mc ch ca AICHR, bao gm:
- Thc y v bo v nhn quyn v cc quyn t do c bn ca
nhn dn cc nc ASEAN;
- Bo v quyn ca ngi dn ASEAN c sng trong ha bnh,
tn trng v thnh vng;
- Gp phn hin thc ha cc mc tiu ca ASEAN nh nu
trong Hin chng ASEAN nhm thc y n nh v ha hp trong
khu vc, tnh hu ngh v hp tc gia cc nc thnh vin ASEAN
cng nh bo m hnh phc, sinh k, phc li v s tham gia ca
ngi dn ASEAN vo qu trnh xy dng cng ng ASEAN;
377
- Thc y nhn quyn trn c s bi cnh khu vc, ghi nh tnh c

th ca tng nc v ca khu vc, tn trng s khc bit v lch s, vn ha
v tn gio, c tnh n s cn bng gia quyn li v trch nhim;
- Tng cng hp tc khu vc vi mong mun b tr cho n lc ca
cc quc gia v quc t trong vic thc y v bo v nhn quyn; v
- Duy tr cc tiu chun nhn quyn quc t c quy nh trong
Tuyn b chung v nhn quyn, Tuyn b v chng trnh hnh ng
Vienna v cc vn kin quc t v nhn quyn m cc nc thnh vin
ASEAN tham gia.
AICHR hot ng da trn nm nhm nguyn tc nu ti iu 2 ca
Quy ch, c th nh sau:
- Tn trng cc nguyn tc nu trong iu 2 Hin chng
ASEAN, c bit l: tn trng c lp, ch quyn, bnh ng, ton vn
lnh th v bn sc dn tc ca tt c cc nc thnh vin ASEAN;
khng can thip vo cng vic ni b ca cc nc thnh vin ASEAN;
tn trng quyn ca mi nc thnh vin bo v t nc mnh trnh
khi s can thip, lt hay p t t bn ngoi; tun th lut php, s
qun l tt, cc nguyn tc dn ch v chnh ph hp hin; tn trng
cc quyn t do c bn, thc y v bo v nhn quyn, v thc y
cng bng x hi; tn trng Hin chng Lin hp quc v lut php
quc t, bao gm lut nhn o quc t c cc nc thnh vin
ASEAN tn thnh; v tn trng s khc bit v vn ha, ngn ng v
tn gio gia cc nc ASEAN, ng thi nhn mnh cc gi tr chung
trn tinh thn thng nht trong a dng.
- Tn trng cc nguyn tc nhn quyn quc t, bao gm tnh
ton th, khng tch ri nhau, ph thuc ln nhau v tnh tng quan
ca tt c cc quyn con ngi v cc quyn t do c bn, cng nh
khng thin v, khch quan, khng phn bit i x v trnh tnh trng
tiu chun kp v chnh tr ha;
- Nhn thc c trch nhim chnh trong vic thc y v bo v
nhn quyn v cc quyn t do c bn thuc v mi nc thnh vin;
- Theo ui cch tip cn v hp tc xy dng v khng i u
nhm tng cng thc y v bo v nhn quyn; v
378
- p dng cch tip cn tim tin gip pht trin cc tiu chun
v chun mc nhn quyn trong ASEAN.
AICHR c chc nng v nhim v thc y v bo v nhn quyn
trong khu vc, c th l: xy dng chin lc, tng cng nhn thc, thu
thp thng tin, trin khai nghin cu, khuyn khch cc nc thnh vin
ASEAN xem xt gia nhp v thng qua cc vn kin nhn quyn quc t,
thc y trin khai y cc vn kin ASEAN lin quan n nhn
quyn... Ngoi ra, AICHR c nhim v thc hin bt c nhim v no
khc m Hi ngh B trng ASEAN c th giao ph (iu 4 Quy ch).
AICHR bao gm cc nc thnh vin ASEAN. Mi nc thnh vin
b nhim mt i din, ngi ny s chu trch nhim trc chnh ph c
i din. Quy ch khng nu ln tiu ch c th m ch khuyn ngh cc
nc thnh vin khi b nhim cc i din vo AICHR cn c s xem xt
hp l da trn c s bnh ng gii, kh nng v mc tham gia trong
lnh vc nhn quyn. Mt khc, chnh quyn cc nc thnh vin nn
tham kho cc ch th lin quan (x hi dn s, c s hc thut, truyn
thng i chng) trong vic b nhim cc i din vo AICHR.
Nhim k ca mi i din l 3 nm v c th c ti b nhim
thm mt nhim k. Chnh ph b nhim c th quyt nh thay th i
din ca mnh theo mun. Ch tch AICHR l i din ca nc
thnh vin gi chc Ch tch ASEAN (ch tch lun phin).
iu 6 Quy ch quy nh cc phng thc hot ng ca AICHR lin
quan n vic ra quyt nh, cc cuc hp, thc hin bo co v cng b
thng tin. Khi ra quyt nh, AICHR s cn c vo s tham vn v ng
thun, tun th theo iu 20 Hin chng ASEAN. AICHR t chc hai
cuc hp mi nm, mi cuc hp ko di khng qu nm ngy. Cc cuc
hp thng nin ca AICHR c t chc lun phin ti Ban Th k
ASEAN v nc thnh vin gi chc Ch tch ASEAN. AICHR phi trnh
bo co thng nin v cc bo co khc ti Hi ngh Ngoi trng
ASEAN. AICHR nh k cng khai cng vic v cc hot ng ca mnh
thng qua cc phng tin thng tin cng cng thch hp.
V quan h vi cc c quan nhn quyn khc trong khun kh
ASEAN, Quy ch khng nh AICHR l mt th ch nhn quyn bao qut,
chu trch nhim tng th v thc y v bo v nhn quyn khu vc
ng Nam . Theo , AICHR s lm vic vi tt c cc c quan chuyn
379
trch v nhn quyn khu vc quyt nh phng thc lin kt cui

cng ca h vi AICHR. t c iu ny, AICHR s tham vn, phi
hp v cng tc cht ch vi cc c quan ni trn tng cng tnh b tr
v gn kt trong qu trnh thc y v bo v nhn quyn.
- Ngn sch hng nm cho hot ng ca AICHR do cc nc
thnh vin ASEAN ng gp trn c s bnh ng. AICHR cng c
th nhn cc ngun h tr cho cc chng trnh ring ngoi ngn
sch hng nm.
- n nay, bn cnh AICHR, ASEAN cn c hai c ch bo v nhn
quyn khc l y ban ASEAN v thc y v bo v cc quyn ca ph n
v tr em (ACWC) v y ban ASEAN v thc hin Tuyn b ASEAN v
thc y v bo v cc quyn ca ngi lao ng di tr (ACMW).
7.4. C CH QUC GIA V BO V V THC Y QUYN

CON NGI
7.4.1. Cc c quan quc gia v bo v v thc y quyn
con ngi
C ch quc gia v bo v v thc y quyn con ngi xut pht t
v nhm thc hin nhng ngha v ca cc nh nc c nu trong tt
c cc vn kin quc t v quyn con ngi. Nng ct ca c ch l cc
c quan quc gia v bo v v thc y nhn quyn.
Cc c quan quc gia v bo v v thc y nhn quyn (National
Institution on the Protection and Promotion of Human Rights, hoc
national human rights ntitutions NHRIs) c hnh thc t chc rt a
dng. Di y khi qut mt s dng chnh m c thnh lp
nhiu nc trn th gii:
(1) y ban quyn con ngi quc gia (National Commissions of Human
Rights).
Thit ch ny thng bao gm nhiu thnh vin i din cho cc
nhm x hi, ngh nghip khc nhau. Tn gi ca thit ch ny c th
khc nhau gia cc nc, v d nh y ban/Trung tm quyn con ngi
quc gia, y ban quyn con ngi v bnh ng C s php l cho vic
thnh lp v hot ng ca thit ch ny cng khc nhau gia cc nc.
380
V d, n c th c quy nh trong Hin php (nh Philppin, Thi

Lan), bng mt o lut c th (nh Malaixia), bi mt ngh quyt ca
Ngh vin (nh an Mch), hoc theo mt quyt nh ca Tng thng
(nh Innxia).
Nhn chung, chc nng c bn ca cc y ban quyn con ngi quc
gia l bo v cc c nhn khi s phn bit i x v thc y cc quyn
con ngi, c bit l quyn ca cc nhm x hi d b xm hi hoc phn
bit i x nh ph n, tr em, ngi thiu s, ngi bn a... C nhng
y ban c giao thm quyn x l tt c vi phm cc quyn c nu ln
trong Hin php, trong khi mt s khc ch c thm quyn x l nhng vi
phm v chng tc, tn gio, gii, quan im chnh tr Mt chc nng
quan trng na ca cc y ban quyn con ngi quc gia l tip nhn, iu
tra v gii quyt nhng khiu ni ca cc c nhn v cc nhm v nhng vi
phm quyn con ngi theo php lut quc gia.
Bn cnh cc chc nng k trn, nhiu y ban quyn con ngi quc
gia c giao thm quyn nghin cu chnh sch v hot ng lin quan
n quyn con ngi ca chnh ph pht hin nhng tn ti, hn ch
v xut nhng bin php khc phc, t thc y s tin b trong
vic bo v quyn con ngi. Cc y ban cng c th c giao quyn
gim st hot ng ca cc c quan nh nc trong vic tun th php
lut quc gia v quc t v quyn con ngi. Cui cng, nhiu y ban
quyn con ngi quc gia cn c giao chc nng gio dc, tuyn
truyn nng cao nhn thc ca ngi dn v quyn con ngi.
(2) Ombudsman
C ch Ombudsman xut hin u tin ti Ngh vin Thy in vo
nm 1809. Thut ng Ombudsman c ngun gc t ting Thy in
(c ngha l ngi i din). Ti mt s quc gia, Ombudsman tng
ng vi thanh tra Quc Hi hoc thanh tra nh nc. Ombudsman
thng c mt b my gip vic, gi l Vn phng Ombudsman.1
Nhn chung, chc nng ch yu ca Ombudsman l gim st s
cng bng v hp php ca b my hnh chnh cng. C th, vn phng
1 Hin ti, khng ch dng li cp quc gia, nh ch Ombudsman cn c hnh thnh

trong doanh nghip, t chc phi chnh ph v t chc lin chnh ph (Lin minh chu u),
tuy nhin, Ombudsman c dng ph bin ch mt quan chc nh nc.
381
Ombudsman c trch nhim bo v quyn ca nhng ngi l nn

nhn ca nhng hnh vi, quyt nh ca c quan hnh php. Do ,
cc nc c nh ch ny, Ombudsman thng c coi l trung gian
ha gii gia c nhn c quyn b xm phm vi chnh quyn. Hin ti,
mt s quc gia trn th gii thnh lp Ombudsman nh l mt c
ch quc gia thc y v bo v quyn con ngi (an Mch, Thy
in, o, Ty Ban Nha, Vnzula)
Quy trnh hot ng ca Ombudsman cc quc gia tng i
ging nhau. Ombudmans nhn khiu ni t cng chng v tin hnh
iu tra nu v vic thuc thm quyn ca mnh. mt s quc gia,
ngi dn c th gi n khiu ni trc tip n vn phng
Ombudsman, nhng mt s quc gia khc, ngi dn ch c th gi
qua trung gian, v d nh thng qua cc ngh s Quc Hi a phng.
Cc n khiu ni thng c gi b mt danh tnh tr khi c s ng
ca ngi khiu ni.
Khng ch gii quyt cc v vic khi c yu cu, ging nh cc y
ban quyn con ngi quc gia, nhiu nc, Ombudsman cn c thm
quyn ch ng tin hnh iu tra nhng vi phm quyn con ngi trn
phm vi rng hoc thu ht s quan tm ln ca cng chng. Nhn
chung, thm quyn ca Ombudsman v y ban quyn con ngi quc
gia c nhiu im ging nhau lin quan n tip nhn v gii quyt
khiu ni. Tuy nhin, hai c ch ny vn c nhng im khc bit ( l
l do m mt s quc gia c c hai loi c ch, v d nh an Mch). S
khc nhau th hin ch Ombudsman ch yu bo m cng bng v
php ch trong qun l hnh chnh, trong khi cc y ban quyn con
ngi quc gia quan tm n nhng vi phm quyn con ngi phm
vi rng hn, c bit l cc vi phm lin quan n vn phn bit i
x. Thm vo , Ombudsman ch yu tp trung vo nhng vi phm
quyn con ngi ca cc c quan v vin chc nh nc, trong khi cc
y ban quyn con ngi quc gia quan tm c n cc vi phm quyn
con ngi ca cc c nhn v ch th t nhn.1
72
7.4.2. Lin hp quc v cc c quan nhn quyn quc gia
1 Xem thm: National Human Rights Institutions, Professional Training Series No.4, Centre
For Human Rights, Geneva, 1995
382
Ngay t nm 1946, ECOSOC ngh cc quc gia thnh vin
quc gia vo cc hot ng ca y ban v ca cc c quan Lin hp
xem xt kh nng thnh lp cc nhm thng tin hoc y ban quyn con
quc Gn y nht, Ngh quyt s 5/1 (ngy 18-6-2007) ca UNHRC
ngi quc gia hp tc trong cc hot ng trn lnh vc ny vi y
dn chiu n ni dung Ngh quyt s 2005/74 ca UNCHR, trong
ban Quyn con ngi Lin hp quc (Ngh quyt 2/9 ngy 21-6-1946,
tip tc khng nh phng thc tham gia v tham vn vi cc c quan
mc 5). Trong cc thp k 1960 v 1970, trn din n Lin hp quc
quyn con ngi quc gia trong hot ng ca Hi ng.
din ra nhiu cuc tho lun v c quan quyn con ngi quc gia,
7.4.3. Cc nguyn tc Pari
trong tp trung vo phng thc m hp tc vi cc c quan ny

trong vic thc thi cc chun mc quc t v quyn con ngi. Nm
1978, y ban quyn con ngi Lin hp quc t chc mt cuc hi
tho nhm son ra cc hng dn cho vic t chc v hot ng ca cc
c quan quyn con ngi quc gia ti Ginev. Kt qu ca cuc hi
tho ny l mt b cc hng dn c thng qua v c chp thun
bi y ban Quyn con ngi v i hi ng Lin hp quc. n nm
1991, y ban Quyn con ngi Lin hp quc t chc mt hi tho na
V t chc ca c quan quyn con ngi quc gia, Cc nguyn tc

Pari khuyn ngh cn bo m s a dng ca c quan ny gm i din
ca nhiu loi c quan, t chc trong x hi, trong bao gm:
- Cc t chc phi chnh ph hot ng trn lnh vc quyn con
ngi v chng phn bit i x, cc t chc cng on, cc t chc x
hi v ngh nghip lin quan nh on lut s, hip hi ca cc bc s,
nh bo cc nh khoa hc..
v c quan quyn con ngi quc gia Pari (t ngy 7 n 09-10-1991).
Cc t chc tn gio;
trong Ngh quyt 1992/54 nh l Cc nguyn tc lin quan n a v
Cc trng i hc;
ca cc c quan quyn con ngi quc gia (Principles relating to the
Cc ngh vin;
status of national institutions, cn c gi l Cc nguyn tc Pari).
Cc c quan chnh ph.
Kt lun ca Hi tho c ph chun bi ca y ban Quyn con ngi
Vn kin ny sau c ph chun bi i hi ng Lin hp quc

trong Ngh quyt s 48/134 (ngy 20-12-1993) v hin c coi l nn
tng cho t chc v hot ng ca cc c quan quc gia v thc y v
bo v quyn con ngi.
K t nm 1991, nhng hot ng ca Lin hp quc nhm thc y
vic thnh lp v hot ng ca cc c quan quyn con ngi quc gia
t c nhiu kt qu ng k. Nm 1993, ti Hi ngh quc t t chc
ti Tunis (Tuynidi) do Lin hp quc bo tr, cc c quan quyn con
ngi quc gia thnh lp y ban iu phi quc t cc c quan
quyn con ngi quc gia (International Coordinating Committee of
NHRIs ICC), c chc nng phi hp hot ng ca mng li cc c
quan quyn con ngi quc gia. Nm 2005, ti cuc hp ln th 59 ca
UNCHR, y ban thng qua Ngh quyt s 2005/74 (ngy 20-4-2005),
trong ti khng nh tm quan trng ca cc c quan quyn con ngi
quc gia, ng thi ku gi s tham gia ca cc c quan quyn con ngi
383
V thm quyn, Cc nguyn tc Pari khuyn khch vic trao thm

quyn cho c quan quyn con ngi quc gia cng rng cng tt, v
thm quyn cn c quy nh trong hin php hoc vn bn lut.
C th, c quan quyn con ngi quc gia cn c cc thm quyn sau:
- Trnh ln chnh ph, ngh vin v bt k c quan c thm quyn
no khc nhng quan im, khuyn ngh, xut v bo co v bt k
vn no lin quan n thc y v bo v quyn con ngi;
- Thc y v bo m s tng thch ca php lut quc gia vi
cc vn kin php l quc t m quc gia l thnh vin, v vic p dng
chng mt cch hiu qu;
- Khuyn khch vic ph chun, gia nhp v p dng cc vn kin
quc t v quyn con ngi;
- ng gp kin xy dng cc bo co quc gia trnh ln cc y
ban v c quan Lin hp quc cng nh cho cc c quan khu vc; khi
cn thit by t quan im v ni dung ca cc bo co quc gia;
384
- Hp tc vi Lin hp quc, cc c quan ca Lin hp quc, cc

c quan khu vc v cc c quan quc gia v thc y v bo v quyn
con ngi ca cc nc khc;
- H tr vic xy dng cc chng trnh ging dy v nghin cu v
quyn con ngi v tham gia trin khai cc chng trnh trn thc t;
- Ph bin cc quyn con ngi v n lc chng mi hnh thc
phn bit i x, c bit l phn bit i x v sc tc bng vic tng
cng nhn thc cho cng chng, c bit l qua vic gio dc, thng
tin, hp tc vi cc c quan bo ch.
- V phng thc hot ng ca c quan quyn con ngi quc gia,
theo Cc nguyn tc Pari, cc c quan quyn con ngi quc gia cn c:
- Xem xt bt k vn no v quyn con ngi thuc phm vi
chc nng ca c quan, mt cch ch ng hoc theo ngh ca chnh
quyn hoc ca cc t chc, c nhn khc;
- Xem xt kin ca bt k c nhn no v tm kim bt k thng
tin, ti liu cn thit no cho vic nh gi thc trng v quyn con
ngi m thuc v phm vi chc nng hot ng ca c quan;
Ch tho lun Chng VII
- Trc tip tr li cng lun hoc thng qua cc c quan bo ch,

c bit trong vic ph bin cc kin v khuyn ngh ca c quan;
-
(21). Phn tch cu trc ca b my nhn quyn Lin hp quc.
Gp g nh k cc thnh vin ca c quan;
(22). So snh c ch da trn Hin chng v c ch da trn

cng c.
- Thit lp cc nhm hot ng, cc vn phng a phng hoc

khu vc nhm h tr vic thc hin cc chc nng ca c quan;
(23). Phn tch vai tr ca i hi ng Lin hp quc trong vic

bo v v thc y nhn quyn.
- Duy tr t vn cho cc c quan, t chc khc ca quc gia m c

trch nhim trong vic gii quyt cc vn v quyn con ngi (c
bit l cc c quan thanh tra, ha gii);
(24). Phn tch vai tr ca Hi ng Bo an Lin hp quc trong

vic bo v v thc y nhn quyn.
(25). Phn tch vai tr ca ECOSOC trong vic bo v v thc y
nhn quyn.
- Quan tm, pht trin quan h vi cc t chc phi chnh ph

hot ng trn lnh vc quyn con ngi, pht trin kinh t v x hi,
chng phn bit i x, bo v quyn ca cc nhm d b tn thng
(c bit l tr em, lao ng nhp c, ngi t nn, ngi khuyt tt v
th cht v tm thn) hoc ti cc khu vc c bit.
(26). Phn tch vai tr ca Ta n Cng l Quc t trong vic bo

v v thc y nhn quyn.
(27). Phn tch vai tr ca Ban Th k Lin hp quc trong vic
bo v v thc y nhn quyn.
(28). Phn tch v tr, vai tr ca Vn phng Cao y nhn quyn
Lin hp quc trong b my nhn quyn ca t chc ny.
385
386
(29). Phn tch v tr, vai tr ca Hi ng nhn quyn trong b

my nhn quyn Lin hp quc.
(30). Chng minh tnh u vit ca Hi ng nhn quyn Lin hp
quc (UNHRC) hin nay so vi U ban nhn quyn Lin
hp quc (UNCHR) trc y.
(31). Phn tch quy trnh thc hin C ch nh gi Nhn quyn
nh k Ton th (UPR).
(32). Phn tch nhng chc nng, nhim v chung ca cc y ban
gim st vic thc hin cc cng c quc t v nhn quyn.
(33). Phn tch quy trnh tip nhn v xem xt bo co quc gia
ca cc u ban cng c.
(34). Phn tch c ch tip nhn v gii quyt khiu ni, t co c
nhn v nhn quyn.
(35). Phn tch cc th tc iu tra c bit v nhn quyn.
(36). Bnh lun trin vng pht trin v tc ng ca c ch ca
Lin hp quc v quyn con ngi vi vic bo v v thc
y cc quyn con ngi trn th gii.
(37). Phn bit gia cc c ch ca Lin hp quc, cc c ch khu
vc v c ch quc gia v bo v v thc y nhn quyn.
(38). Phn tch nhng c im chnh trong c ch bo v v thc
y nhn quyn chu u.
Ti liu tham kho ca chng VII

y nhn quyn chu M.
y nhn quyn chu Phi.
(41). Bnh lun v trin vng thit lp c ch bo v v thc y
nhn quyn chu .
y nhn quyn ASEAN.
(43). Bnh lun v trin vng pht trin v tc ng ca c ch
bo v v thc y nhn quyn ASEAN.
(44). Phn tch c cu t chc, chc nng, nhim v v quy ch
hot ng ca C quan lin chnh ph v nhn quyn
ASEAN (AICHR).
387
388
(1).
Trung tm Nghin cu Quyn con ngi - Hc vin Chnh tr

quc gia H Ch Minh, Cc vn kin quc t v quyn con
ngi. Nxb Chnh tr quc gia, H Ni, 1998.
(2).
Trung tm Nghin cu Quyn con ngi - Hc vin Chnh tr

quc gia H Ch Minh, Ti liu tp hun v quyn tr em,
H Ni, 2000.
(3).
Trung tm Nghin cu Quyn con ngi thuc Hc vin Chnh

tr quc gia H Ch Minh, Tp bi ging L lun Quyn con
ngi, H Ni, 1998.
(4).
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Hi p v quyn con

ngi, Nxb Cng an Nhn dn, 2010.
(5).
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Lut nhn quyn quc t

- Nhng vn c bn, Nxb Lao ng-X hi, 2011.
(6).

(23). United Nations, The International Bill of Rights , Fact Sheet

No.2/Rev.1, Geneva, 1996.
(7).
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Tuyn ngn quc t nhn

quyn 1948- Mc tiu chung ca nhn loi,, Nxb Lao ng-X
hi, 2011.
(24). United Nations, Advisory Services and Technical Cooperation in the Field of Human Rights , Fact Sheet
No.3/Rev.1, Geneva, 1996.
(8).
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, T tng v quyn con

ngi Tuyn tp t liu th gii v Vit Nam, Nxb Lao
ng-X hi, 2011.
(25). United Nations, Programme of Action for the Second Decade

to Combat Racism and Racial Discrimination , Fact Sheet
No.5, Geneva, 1989.
(9).
Hong Vn Ho, Tm hiu nhng quan im c bn ca ng

v Nh nc ta v quyn con ngi (Thng tin chuyn Quyn con ngi, quan nim v thc tin), H Ni, 1996.
(26). United Nations: Enforced or Involuntary Disappearances ,

Fact Sheet No.6/Rev.2, Geneva, 1997.
(27). United Nations, Communications Procedures, Fact Sheet
No.7, Geneva, 1997.
(10). Chu Hng Thanh, Tm hiu vn quyn con ngi trong th

gii hin i, Nxb Lao ng, H Ni,1996.
(11). i t in Ting Vit, Nxb Vn ho - Thng tin, H Ni, 1999
(28). United Nations, World Public Information Campaign for

Human Rights, Fact Sheet No.8, Geneva, 1989.
(12). V Khng Duy, C ch ca Lin hp quc v quyn con ngi,

Tp ch Nghin cu Quc t s 2 (33), thng 4 nm 2000.
(29). United Nations, National Institution for the Promotion and

Protection of Human Rights , Fact Sheet No.19, Geneva, 1993.
(13). United Nations, Human Rights: Question and Answers,

Geneva, 1994.
(30). Nalin Swaris, Buddhism, Human Rights and Social Renewal,

Asian Human Rights Commission, Hongkong, 12/2000,
(14). United Nations- Center for Human Rights:United Nations Action

in the Field of Human Rights, New York and Geneva, 1994.
(31). Edward Lawson, Encyclopedia of Human Rights,

edition, Taylor & Francis, 1996.
(15). Jane Winter, A Guide to the Human Rights Machinery of the

United Nations, British Irish Rights Watch and the Northern
Ireland Human Rights Commission, 1999.
(32). Basic Documents on Human Rights,Clarendon Press-Oxford,

1994.
second
(33). Appraising the United Nations Human Rights Regime, Oxford

University Press, 1996.
(16). United Nations, Treaty Series, vol.1, New York and Geneva, 1995.
(17). United Nations, The Compilation of International Human
Rights Instruments, New York and Geneva, 1994 .
(34). Human Rights in the Twenty-first Century, Martinus Nijhoff

Publishers, 1992.
(18). United Nations, Manual on Human Rights Reporting,

Geneva, 1997.
(35). Universal Human Rights in Theory and Practice , Cornell

University Press, 1993.
(19). Raoul Wallenberg Institute of Human Rights and Humanitarian

Law: General Comments or Recommendations adopted by
United Nations Human Rights Treaty Bodies, Volume 1)
(36). National Human Rights Institutions, Professional Training

Series No.4, Centre For Human Rights, Geneva, 1995
(20). United Nations, What is American thinking about the United

Nations, Website United Nations, Facts about the United
Nations.
(21). United Nations, Human Rights Instruments - Chart of
Ratification, New York and Geneva, 1998.
(37). United Nations, National Human Rights Institutions: A

Handbook for the Establishment and Strengthening of National
Institutions for the Promotion and Protection of Human Rights
(http://www.
ohUNCHR.org/Documents/ Publications/ training4en.pdf).
(22). United Nations, Human Rights Mechanism, Fact Sheet No.1,

Geneva, 1987.
(38). United Nations, Fact sheet 19: National Human Rights

Institutions.
389
390
(39). Human Rights Council, Performance & Legitimacy: National
Human Rights Institutions.
(40). Human Rights Council, Assessing the Effectiveness of
National Human Rights Institutions.
(41). Birgit Lindsnaes, Lone Lindholt, Kristine Yigen (edited),
National Human Rights Institutions articles and working
papers Input to the discussions on the establishment and
development of the functions of national human rights
institutions, Danish Centre for Human Rights, 2001.
(42). ANNI, Report on the Performance and Establishment of
National Human Rights Institutions in Asia, 2008.
(43). Asia Pacific Forum of National Human Rights Institutions
(APF), http://www.asiapacificforum.net/.
391
ChngVII:Lchsphttrinvquanim,chnhschcbn
Chng VIII
LCHSPHTTRINVQUANIM,
CHNHSCHCBNCANG,NHNC
VITNAMVQUYNCONNGI
8.1. KHI LC S PHT TRIN T TNG V QUYN CON
NGI TRONG LCH S VIT NAM
Vit Nam, t tng v quyn con ngi trc ht th hin qua
nhng nim v hnh ng khoan dung, nhn o. Vi ngha l nn
tng ca s tn trng v bo v cc quyn con ngi, lng khoan dung,
nhn o l nhng gi tr vn ha tt p chung ca ton nhn loi, tn ti
v ph bin tt c cc dn tc trn th gii trong c Vit Nam. Tuy
nhin, vi dn tc Vit Nam, xt mt s kha cnh, lng khoan dung,
nhn o c th hin mt cch ni bt. iu ny xut pht t lch s
hng ngn nm on kt kin cng chng chi vi thin tai v cc th lc
ngoi xm ca ngi Vit. Chnh lch s lu i v iu kin sng khc
nghit hun c ln nhng gi tr vn ha, tinh thn tiu biu ca dn
tc Vit Nam, l s cn c, nhn ni v kin tr trong lao ng; tinh thn
on kt chu ng, hy sinh v cng ng; ch u tranh bt khut chng
ngoi xm; lng nhn i, lng, v tha trong i x vi nhng ngi lm
li v i vi c nhng k xm lc.
T tng khoan dung, nhn o k trn trc ht th hin trong
cc truyn thuyt v kho tng th ca dn gian ca Vit Nam. Hu ht
ngi dn Vit Nam u thuc nhng cu ca dao, tc ng nh: Thng
ngi nh th thng thn, Ly n tr on, nh k chy i ch
khng ai nh ngi chy li, Bu i thng ly b cng, tuy rng
khc ging nhng chung mt gin Hu ht ngi Vit Nam t nhiu
u tin rng cuc i c nhn c qu, gieo g gt ny, v vy u c
thc tu nhn tch c cho bn thn v con chu sau ny c c
cuc sng bnh yn, an lc.
391
Nhng t tng khoan dung, nhn o khng ch c ph bin
trong dn gian m cn nh hng n cch thc cm quyn qua cc thi
i. T thi cc vua Hng dng nc, cc triu i phong kin Vit Nam
ch kt hp gia nhn tr vi php tr, gia tr quc v an dn.
T tng ly dn lm gc c Trn Hng o, Nguyn Tri cp
mt cch trc tip v gin tip t nhng th k XIV, XV Bi vy, lch s
cc triu i phong kin Vit Nam khng c nhiu trang tn bo, khc lit
nh nhiu nc khc trn th gii m ngc li, hu nh thi k no
cng c nhng v d v tinh thn khoan dung, nhn o i vi nhng k
lm lc v k c nhng tn gic ngoi xm.
8.1.1. T tng v s pht trin v quyn con ngi
Vit Nam trong thi k phong kin
Vo thi k nh L, theo i Vit s k ton th: "Ngy mng 1,
thng 10 nm Nhm Ng (1042) ban hnh Hnh th. Trc kia vic kin
tng trong nc phin nhiu, quan li gi php lut cu n lut vn, ct
lm cho khc nghit, thm ch c ngi b oan ung qu ng. Vua ly
lm thng xt, sai Trung th san nh lut lnh, chm chc cho thch
dng vi thi th, chia ra mn loi, bin thnh iu khon, lm thnh
sch Hnh th ca mt triu i, cho ngi xem d hiu. Sch lm
xong, xung chiu ban hnh, dn ly lm tin. n y php x n c
bng thng r rng, cho nn mi i nin hiu l Minh o"1 .
73
Hnh th do triu L ban hnh l b lut thnh vn u tin trong

lch s dn tc, l mt du mc quan trng trong lch s php quyn
Vit Nam. Theo Lch triu hin chng loi ch ca Phan Huy Ch, b
lut ny gm 3 quyn. Mc d b tht truyn, song qua on miu t
trn v nhng ghi chp t mt s ngun s liu khc, c th thy ni
dung ca b lut ny th hin tnh nhn o rt cao. Trc ht, tuy
c ban hnh bo v quyn li ca nh nc phong kin tp quyn,
song b lut ny bao gm nhng quy nh nhm hn ch s lng
quyn, lm quyn p bc dn lnh ca gii quan liu qu tc. Quan
trng hn, b lut ny cha ng nhiu quy nh giu tnh nhn vn,
nhn o, chng hn nh cm mua bn v bt hong nam (tr em trai)
lm n l v khng quy nh n t hnh (iu m sau ny b cc s gia
nh Ng S Lin, Phan Huy Ch ph phn).
i Vit s k ton th, Nxb Khoa hc X hi, H Ni., 1998, tp I, tr.263.
392
Tuy nhin, ni bt nht l nhng ghi chp v lng nhn o su sc
ca Vua L Thnh Tn qua hnh ng ca vua i vi t nhn: "Ma
ng, thng 10, i hn, vua bo cc quan t hu rng: "Trm trong
cung si than lng th, mc o lng chn cn rt th ny, ngh n
ngi t b giam trong ngc, kh s v gng cm, cha r ngay gian, n
khng no bng, mc khng kn thn, khn kh v gi rt, hoc c k
cht khng ng ti, trm rt thng xt. Vy lnh cho Hu ty pht
chn chiu v cp cm n ngy hai ba1. Ngoi ra, theo mt s s liu,
vo nm 1029, vua L Thi Tng cho t lu chung ngi dn b oan
c n nh chung xin c xem xt, phn x. y c th coi l mt
trong nhng v d in hnh v s tn trng v bo v quyn con ngi
trong thi k phong kin Vit Nam.
Triu Trn vi ba ln chn ng v nga hung tn ca qun Nguyn
Mng ghi du nhng chin cng hin hch vo bc nht trong lch s
dn tc, ng thi cn ni ting vi Hi ngh Din Hng (1284) th hin
mt cch c bit sinh ng tinh thn ly dn lm gc. T tng ny sau
cng c khc ha bi v anh hng dn tc Trn Hng o, ngi
trc khi qua i cn khuyn vua cn quan tm n dn, khoan th sc
dn lm k su r bn gc. mt gc khc, tinh thn nhn o,
nhn vn thi nh Trn cn c phn nh qua hnh nh ca Nh vua
Trn Nhn Tn, ngi c coi l mt Pht hong. Song, c th hn c l
vic nh Trn i x nhn o vi t binh. Trong cuc chin chng qun
Nguyn Mng ln th hai, qun dn nh Trn bt c M Nhi - mt
tn tng gic cc k tn bo - nhng khng git m cn i i t t v
tha cho v nc, li mt v d in hnh v lng khoan dung, nhn o
vi k th. Tinh thn khoan dung, nhn o cn th hin thi v
cch hnh x ca Vua Trn Nhn Tn vi Toa . V vn ny, i Vit
s k ton th chp rng: Vua Trn Nhn Tn trng thy th cp ca Toa
, thng hi ni: Ngi lm ti phi nn nh th ny, ri ci o ng
2
bo ph ln v sai quan em i chn.
74
Nu nh tinh thn khoan dung, nhn o cc triu i L, Trn ch
yu th hin trong thi gian chnh thc tr v, th thi L, n c th
hin ngay trong giai on xy dng vng triu. Nh L, vi cuc khng
chin trng k 10 nm chng qun xm lc nh Minh khng ch
li trong lch s dn tc Vit Nam mt tm gng v tinh thn khng chin
kin cng, bt khut m cn li mt v d in hnh v lng khoan
dung, nhn o vi k th. V vn ny, s c ghi li r rng rng, sau
khi Vng Thng chp nhn np thnh ng Quan ra hng, ngha qun
Lam Sn m ng hiu sinh, khng nhng khng git m cn cung
cp nga, xe, thuyn b hn v 10 vn qun Minh c yn n rt qun
v nc, mc d trc , chnh nhng k xm lc ny tng nng
dn en trn ngn la hung tn, vi con xung hm tai v (Bnh Ng
i co), gy ra bao au thng, tang tc cho nhn dn Vit Nam. Tinh
thn nhn o y, cng trong Bnh Ng i co, c Nguyn Tri khi
qut trong hai cu ngn gn: em i ngha thng hung tn. Ly ch
nhn thay cng bo.
Song, xt v tinh thn nhn o, c l c bit v ni ting hn
thi L chnh l ni dung ca b "Quc triu Hnh lut" (th k XV), hay
cn gi l B lut Hng c. B lut Hng c k tha nhng gi tr
tinh hoa truyn thng v k thut lp php v c bit l t tng nhn
o ca dn tc, c nhiu nh lut hc trong v ngoi nc coi l mt
trong nhng b lut cht ch, y , tin b nht ca cc triu i
phong kin Vit Nam, c th xp ngang hng vi nhng b lut ni
ting trn th gii. B lut ny cha ng nhiu iu khon c ngha khng
nh v bo v cc quyn con ngi, tiu biu nh:
- bo v tnh mng, nhn phm v ti sn ca ngi dn, B
lut Hng c c cc quy nh trng pht nhng hnh vi nh bt ngi
em bn, git ngi, hip dm, cp ca, n trm, do nt ngi
cp ot ca ci, vu co ngi khc (cc chng o tc, u tng
v Tr ngy).
-
i Vit s k ton th, sd, tp I, tr.271.
Theo mt ngun s khc (An Nam ch lc, quyn 4, do L Tc - k phn bi tng tham
gia cuc chin ny vit) cho rng vo thng 3 nm t Du (1285) trong khi cm qun nh
chn cho bn M Nhi chy trn v Trung Quc theo ng bin, Toa b thua, nh t
t nhng c qun ta cu sng v i x t t. C th, L Tc vit: n Bi Khanh Thanh
Ha, b B tng l L Cc Trng lm phn ko qun Nam n nh. M Nhi, Vn H
393
bo v ngi dn khi b nhng nhiu bi gii quan li,
cng ho, B lut Hng c c cc quy nh trng pht nhng hnh vi

hu Lu Khu dng thuyn nh thot thn. Mt mnh Tiu L (tc Toa ) gi chic thuyn
mt sau chng vi qun Nam, b thua bn t vn, nhng c qun ca Th t cu sng v
i i t t.
394
nh phng nga nghnh ngang trong kinh thnh v gy ri lon, sch
nhiu dn, t tin bt gi ngi, n hi l, bt dn phu lm vic ring
cho mnh; t tin ly ca dn lm vic ring; cy th bt tri ngi
ba bi; b qua khng trnh bo vic y t nh quyn qu lm hi
dn (chng VI ch).
- bo v nhng i tng yu th trong x hi, B lut Hng
c c cc quy nh nh: trng pht trng h t tin bn rung ca
a chu m ci; con nui c phn chia ti sn; chc dch trong lng
x phi gip nhng k au m khng ni nng ta, chm sc
nhng ngi go v, go chng, m ci, tn tt, ngho kh khng th t
mnh mu sng, v phi t chc chn ct cho ngi cht khng c thn
nhn...(Chng H hn).
- c bit, bo v ph n, B lut Hng c c cc quy nh:
con gi thy chng cha ci c c tt c th ku ln quan m tr
snh l (iu 322); nu chng b mc v 5 thng m khng i li th v
c quyn kin ln quan b chng (iu 308); chng khng c
ngc i v (iu 482); khi ly hn, ti sn ca ai ngi c nhn ring
v chia i ti sn chung ca hai v chng (cc iu 374, 375 v 376); con gi
cng c quyn tha k ti sn ca cha m li nh con trai, tr
phn ti sn dnh cho vic hng ho (iu 388)
- Trong t tng, B lut Hng c (chng on ngc) c nhiu
quy nh bo v v i x nhn o vi b can, b co, v d: quy nh
buc quan cai ngc phi trnh ln quan trn cu cha cho nhng t
nhn b thng, b bnh (iu 6); quy nh cm cai ngc nhn tin t
lt ca t nhn (iu 7); quy nh gim ti cho nhng b co t 70 tui
tr ln v 15 tui tr xung hoc cc b co tn tt; ng thi khng
c bt ngi t 80 tui tr ln v 10 tui tr xung hoc ngi ang
b bnh nng ra lm chng (iu 8); quy nh cm p cung, mm cung,
lm dng vic tra kho khi ly hi cung (iu 9-13); quy nh phi xt
x nhanh chng, ng thi hn (iu 14); quy nh phi xt x cng
bng (iu 15,17); quy nh khng hnh quyt ph n ang c thai
(iu 23); quy nh v quyn khng co (iu 30-34)..
n triu i Ty Sn, mc d ch duy tr c vng quyn trong
mt thi gian ngn (1789 - 1802), song qua mt s chiu ch ca Vua
Quang Trung nh chiu ln ngi, chiu cu hin, chiu khuyn nng,
395
chiu lp hc... cng cho thy s k tha tinh thn nhn vn ca dn tc
mt cch rt r nt.
Triu Nguyn, mc d b "Hong triu lut l" (cn gi l B lut
Gia Long) b coi l khc nghit, song cng cha ng nhiu quy nh
mang tnh nhn o cao, tiu biu nh: Quy nh n x cho t t v gim
ti cho t nhn m c ng b ni, cha m gi trn 70 tui hay b tn tt
m trong gia nh khng cn ai trng thnh to iu kin cho h v
chm sc ngi thn (iu 17, Quyn 2); quy nh nu c hai anh em
phm ti th tha cho mt ngi nh nui cha m (iu l 1, Quyn 2);
quy nh trng pht quan li v c bt, tra kho dn (iu 11 Quyn 15);
quy nh cm tra tn ngi gi, tr em (iu 10 Quyn 19); quy nh cm
giam cm ph n phm ti, tr khi phm ti gian dm v ti cht, cm
tra kho v hnh quyt ph n mang thai (iu 12 Quyn 20)
mt gc khc, t tng v quyn con ngi xuyn sut trong
thi k phong kin Vit Nam cn th hin truyn thng dn ch
trong nhiu lnh vc, m tiu biu l trong vic qun l cng ng,
tuyn dng v s dng nhn ti, v k c trong vic tho lun v quyt
nh cc cng vic quc gia i s.
V kha cnh th nht, trong lun vn tin s L'inviduelles Dans
La Vielle Cite Annamite (C nhn trong x hi c An Nam) (1932),
lut s Nguyn Mnh Tng phn tch c ch dn ch trong qun l
lng x Vit Nam, theo , triu nh ch b nhim quan cai tr n
cp ph huyn, cn cc chc dch t tng tr xung thuc v quyn bu
c ca dn. Ngi dn t chn nhng ngi m h tin cy bu vo
nhng Hi ng k dch thay mt h giao thip vi cc c quan
nh nc cp trn cng nh trng nom mi cng vic chung trong ht.
Bn cnh , ngi dn cng lp ra Hng c, t nguyn tun th
Hng c v giao cho Hi ng k dch ch tr t chc thc hin.
Hng c c hiu lc p dng rt cao trong phm vi lng, x (ngi
dn thng ni php vua thua l lng). C ch dn ch nh vy tn
ti c ngn nm Vit Nam, vng chc n mc nhng k xm lc
phng Bc v thc dn Php cng khng ph v hoc ng ha c.
gc quyn con ngi, y c th coi l mt minh chng sinh ng
cho thy t tng v quyn dn ch ca ngi dn trong vic tham gia
qun l nh nc bt r t rt sm Vit Nam.
396
V kha cnh th hai, ch khoa c v quan chc trong thi k
phong kin Vit Nam t nn tng trn nguyn tc tuyn chn v s
dng nhn ti; theo , bt k ngi no, d xut thn t u, nu hc
gii, thi u c ra lm quan. Lch s Vit Nam cn ghi nhn nhiu v
d v nhng v quan li li lc xut thn t cc gia nh ngho kh hay hn
km trong x hi (v d, o Duy T - mt chin lc gia hng u ca
Cha Nguyn ng Trong - c cha m l phng ht), cng nh nhiu
cu chuyn v cc v qun vng trng vng nhn s, tr thc (v d, vic L
Li trng dng Nguyn Tri, vic Hong Quang Trung ba ln n tn
ni n mi La Sn Phu t Nguyn Thip ra gip nc hay vic Vua
Quang Trung thu phc Ng Thi Nhim) Trn trng v bnh ng trong
vic tuyn chn v s dng nhn ti l truyn thng ca dn tc Vit Nam,
c th hin trong cu: "Hin ti l nguyn kh ca quc gia" c khc
ghi mt cch trang trng trong Vn Miu Quc T gim, cng nh trong
sc lnh Phng Ch Cu Hin (vng ch vua ra tm ngi gii) m quan
li ca cc triu i c vua ban khi lm nhim v trong cc khoa thi.
Trn phng din quyn con ngi, gc nht nh, trn trng v bnh
ng trong vic tuyn chn, s dng nhn ti phn nh t tng v cc
quyn dn ch trong vic tham gia qun l nh nc, qun l x hi m rt
c cao trong thi i ngy nay.
V kha cnh th ba, Hi ngh Din Hng ( cp trn) c th
coi l mt v d in hnh ca tinh thn dn ch ly dn lm gc ca cc
triu i phong kin Vit Nam. V vn ny, hc gi Trn Trng Kim
tng vit: "Nguyn Nho gio l ci hc cn bn ca nc ta khi xa, m v
ng thc t, th ci hc y rt ch trng s tr nc. Tr nc th phi
ly dn lm gc, ngha l phi lo cho dn c sung tc, phi dy d dn
cho bit o l v m mang tr tu ca dn".1 Thm vo : "Khi c vic g
quan trng, th vua h nh ngh, ngha l giao cho nh thn bn xt. Cc
quan bt k ln b u c em kin ca mnh m trnh by. Vic g
quyt nh, em dng ln vua chun y, ri mi thi hnh. Vua tuy c
quyn ln tht nhng khng c lm iu g tri php thng. Khi vua c
lm iu g lm li th cc quan Gim st Ng S phi tu by m can ngn
vua. Tr nhng ng vua bo ngc khng k, thng l vua phi nghe li
can ngn ca cc quan".1 Nh vy, k c trong vic bn nh nhng vic
quc gia i s, cc triu i phong kin Vit Nam th hin tnh dn
ch mc nht nh. y cng l minh chng cho s tn ti ca t
tng v cc quyn dn ch trong vic tham gia qun l nh nc, qun l
x hi Vit Nam trong thi k phong kin.2
Vit Nam trong thi k Php thuc
Trong thi k thc dn Php h, nhn chung cc quyn c bn
ca c dn tc v ca mi ngi dn Vit Nam b tc b hoc hn ch
nghim ngt. Tuy nhin, cng trong thi k ny, nhng t tng t do,
bnh ng, bc i ca Cch mng t sn Php, v sau ny l t tng
tam dn v c lp, gii phng dn tc, gii phng giai cp ca Cch
mng thng Mi Nga c truyn b mnh m vo nc ta, to ra
nhng nh hng to ln n s pht trin ca t tng, php lut v
thc tin v quyn con ngi Vit Nam.
Ngay t cui th k XIX, nhiu nhn s, tr thc v nh cch mng
Vit Nam nh Phan Bi Chu, Phan Chu Trinh, Nguyn An Ninh, Phan
Vn Trng, Hunh Thc Khng, Nguyn i Quc tip thu cc t
tng tin b ca nhn loi, u tin l nhng t tng t do, bnh ng,
bc i ca cch mng Php, sau l t tng v dn quyn v quyn
bnh ng, c lp dn tc trong cc hc thuyt Tam Dn ca Tn Dt
Tin, Tuyn ngn c lp ca M v trong cc vn kin ca ch ngha
Mc Lnin... Kt qu l nhiu cuc vn ng cch mng din ra vo
u th k XX c trong v ngoi nc nhm mc tiu nh ch
phong kin, thc dn, ginh quyn c lp cho dn tc v cc quyn con
ngi, quyn cng dn cho ngi dn Vit Nam.
Do nh hng tin b ca cch mng Php v phong tro u
tranh ca ngi Vit, vo cui thi k thuc Php, mt s quyn t do
c nhn, v d nh t do ngn lun; quyn bnh ng trc ta n,
quyn c bo cha trong t tng.., c tha nhn v thc hin
1
Trn Trng Kim, Vit Nam S lc, Nxb. Vn ha -Thng tin, H Ni., 2002, tr. 508.
Xem thm v t tng nhn o, tn trng con ngi trong lch s Vit Nam: T tng v
quyn con ngi Tp hp t liu th gii v Vit Nam, Nxb Lao ng X hi, 2011
Trn Trng Kim, Vit Nam S lc, Nxb. Vn ha -Thng tin, H Ni., 2002, tr. 508.
397
398
mc nht nh. C th, trn phng din bnh ng gii, nu nh
trong c thi phong kin khng c ngi ph n Vit Nam no c i
hc th n u th k XX c mt s trng trung hc dnh cho ph
n c lp ra H Ni, Hu v Si Gn. Nhng iu ny phn nh s
pht trin thc cht c v t tng v php lut v quyn con ngi
Vit Nam trong thi k ny so vi thi k phong kin.
Nm 1919, Nguyn i Quc thay mt nhm nhng ngi Vit Nam
yu nc ti Php son v gi Yu sch ca nhn dn Vit Nam n
Ngh vin Php v tt c cc on tham gia Hi ngh Vcxai (Php). Bn
yu sch ny gm 8 iu, trong c 4 iu trc tip v cc quyn con
ngi. Nm 1923, sau khi n Lin X, Nguyn i Quc hiu thm
v cuc Cch mng thng Mi Nga v tip thu nhiu t tng ca
V.I.L nin trong c t tng v quyn c lp, t quyt ca cc dn
tc. Bn n ch thc dn Php ca Nguyn i Quc, c xut bn
bng ting Php nm 1925 ti Pari, ln n ch cai tr thuc a tn
bo, v nhn o ca thc dn Php v i cc quyn c lp, t quyt
cho cc dn tc thuc a1.
ng Kinh Ngha Thc c thnh lp vi mc tiu du nhp nhng
t tng dn ch mi, pht trin vn ha, thc y s dng ch
quc ng, t b nhng yu t lc hu trong Khng gio
1908
Phong tro vn ng chng thu min Trung do mt nhm

ch s yu nc ca tro lu vn ng duy tn lnh o.
1911
Hi Quyn con ngi (Php) can thip chnh quyn Php

tr t do v cho Phan Chu Trinh sang Php. Phan Chu
Trinh vit Trung k dn bin th mt k (Nhng bi ghi v
u ui cuc dn bin Trung k) bin h cho phong
tro vn ng chng thu.
1912
Vit Nam Quang phc Hi c thnh lp bi Phan Bi Chu ti

Qung Chu do nh hng ca Cch mng Tn Hi (1911), y l
mt t chc cch mng theo t tng dn ch vi tn ch: Khi
phc Vit Nam, kin lp Vit Nam Cng ha Dn quc.
1913
ng Dng chnh tr lun ca Phan Chu Trinh, bn v

vic ci cch chnh tr ng Dng, c bit l Vit Nam.
1919
Yu sch ca nhn dn Vit Nam do Nguyn i Quc thay

mt Nhm nhng ngi Vit Nam yu nc ti Php gi n
Ngh vin Php v tt c cc on tham gia Hi ngh Vcxai
(Php) hp ngy 28-6, gm 8 iu, trong c 4 iu trc
tip v quyn con ngi.
Di y khi qut mt s vn kin v s kin tiu biu do cc nh

yu nc v phong tro cch mng Vit Nam t chc thc hin m th
hin v gp phn thc y s pht trin v t tng v cc quyn con
ngi Vit Nam trong thi k thuc Php:
Nm
1865
1907
1925
S kin - vn kin
Gia nh bo pht hnh s 1, y l t bo bng ch quc
ng u tin Vit Nam, m u cho tro lu s dng ch
quc ng v gp phn quan trng thc y s pht trin
ca vn ha v khoa hc ca dn tc Vit Nam.
Bo Thanh nin do Nguyn i Quc sng lp ra s u tin

(ngy 21-6).
Phan Bi Chu c bi bo cha trc Ta n thc dn Php
(thng 11). Phong tro u tranh i n x Phan Bi Chu lan
rng c nc.
Tc phm Tn Vit Nam ca Phan Bi Chu th hin c

nguyn v mt nc Vit Nam mi, nh du mt bc pht
trin trong t tng dn ch ca ng.
Bn n ch thc dn Php ca Nguyn i Quc c

xut bn bng ting Php ti Pari ln n ch cai tr thuc
a tn bo, v nhn o ca thc dn Php v i cc quyn
c lp, t quyt cho cc dn tc thuc a.
1 Xem thm v t tng nhn quyn ti Vit Nam trong giai on ny: T tng v quyn
con ngi Tp hp t liu th gii v Vit Nam, Nxb Lao ng X hi, 2011
399
Bn kin ngh gi Tng thng Php v hin trng ng

Dng do Phan Chu Trinh, Nguyn An Ninh khi xng
khi t chc mt hi tho ti Pari (gm 12 im gm yu cu
v t do bo ch, t do lp hi v hi hp, t do m trng
hc) ngy 25-5.
400
ng Lp hin ng Dng do k s Bi Quang Chiu sng

lp gi Thnh nguyn th n Ton quyn Php i cc
quyn t do cho ngi dn ng Dng.
Phan Chu Trinh c cc bi din thuyt Qun tr ch ngha
v dn tr ch ngha v o c v lun l ng Ty ti
Hi thanh nin Si Gn, cp n nhng vn l lun v
dn ch v dn quyn.
1926
Phong tro tang Phan Chu Trinh (ng mt ngy

24-3) lan rng c nc.
1927
Bo Ting Dn, c quan ngn lun c lp u tin ti

Trung k, do Hunh Thc Khng v Phan Bi Chu thnh
lp. T bo c nh hng ln trong gii tr thc min Trung
trong gn 16 nm (1927 - 1943).
1930
Hi ngh hp nht cc t chc cng sn thnh lp ng Cng

sn Vit Nam din ra ti Hng Cng t ngy 3 n 7 thng 2
nm 1930.
Cuc khi ngha Yn Bi do Vit Nam Quc Dn ng pht
ng (ngy 10-2).
Cao tro X vit Ngh - Tnh (t thng 9); Cao tro cch
mng cc tnh Nam Trung k, Bc k (1930 - 1931).
1932
Bo Phong ha ra s u (thng 6), hnh thnh nhm T

lc vn on do Nht Linh ng u, nhm ny ch trng
cao t do c nhn, chng Khng gio
1937
Phong tro si ng ca gii bo ch Vit Nam i quyn t

do bo ch v thnh lp t chc thng nht ca bo gii trn
ton quc: Hi ngh bo gii Trung k (ngy 27-3); Hi ngh
bo gii Bc k (ngy 24-4) ra tuyn b i t do bo ch, i
x cho cc nh bo b bt Hi ngh bo gii Nam k t chc
mun hn (1938).
1938
Cuc biu dng lc lng ca 25.000 ngi lao ng v cc

tng lp nhn dn k nim ngy Lao ng quc t ti H Ni,
y l ln u tin l k nim c t chc cng khai vi quy
m cha tng c (ngy 1-5).
401
Hi Truyn b ch quc ng ra mt ti H Ni (ngy 25-5),

trong mt thi gian ngn phong tro truyn b ch quc ng
lan rng khp c nc.
1940
Cuc khi ngha Nam k do X y Nam k - ng Cng sn

ng Dng pht ng t m 22 rng ngy 23-11-1940, y
l cuc khi ngha ln nht k t ngy Php xm chim Vit
Nam (1858) n nm 1940, ln u tin c sao vng xut
hin, ln u tin cm t chnh ph Vit Nam Dn ch Cng
ha c a ra trong cuc khi ngha.
1941
Thnh lp Mt trn Vit Minh (ngy 19-5-1941) m u cho

phong tro u tranh v trang chng thc dn Php v pht xt
Nht ginh c lp dn tc do ng Cng sn lnh o.
1945
Ch tch H Ch Minh c Tuyn ngn c lp ti qung

trng Ba nh (ngy 2-9), khai sinh ra nc Vit Nam Dn
ch Cng ha.

Vit Nam t sau Cch mng thng Tm nm 1945 n nay
a) Khi qut
Cch mng thng tm nm 1945 mang li quyn c lp, t
quyt cho c dn tc, quyn cng dn ca mt nc c lp v nhng
quyn con ngi c bn cho mi ngi dn Vit Nam. Cuc Cch mng
ny m ra mt k nguyn pht trin mi c v t tng, php lut v
thc tin bo m quyn con ngi Vit Nam. Bn Tuyn ngn c
lp do Ch tch H Ch Minh son v c ti qung trng Ba nh
ngy 2-9-1945 trch dn nhng lun im bt h v quyn con ngi
v quyn c lp dn tc trong Tuyn ngn c lp ca nc M. Hin
php nm 1946 ca nc Vit Nam Dn ch Cng ha cha ng
nhng quy nh rt tin b v quyn con ngi di hnh thc cc
quyn cng dn, m kh nhiu quyn trong s phi n nm 1948
mi c ghi nhn trong Tuyn ngn ton th gii v quyn con ngi
ca Lin hp quc.
402
Ngay sau khi ginh c c lp mt thi gian ngn, ton dn tc
Nm
Vn kin
1945
Sc lnh ngy 10-10-1945 gi tm thi cc lut l hin hnh

Bc, Trung, Nam b cho n khi ban hnh nhng b lut
php duy nht cho ton quc
phi bc vo cuc khng chin chng thc dn Php. y chnh l cuc

u tranh bo v c lp dn tc v bo v phm gi con ngi Vit Nam.
Ngay trong Li ku gi ton quc khng chin (ngy 19 thng 12 nm
1946), Ch tch H Ch Minh khng nh quyt tm th hy sinh tt c,
Sc lnh s 52/SL ngy 20-10-1945 x ti cc phm nhn

(mt s loi ti phm trc ngy 19-8-1945)
ch nht nh khng chu mt nc, nht nh khng chu lm n l.
Sc lnh s 40/SL ngy 29-3-1946 v bo v t do

c nhn
Do iu kin chin tranh, trong chn nm khng chin chng Php

(1946-1954), mc d nhng t tng v quy phm php l tin b v
quyn con ngi trong Hin php nm 1946 vn c k tha nhng s
1946
pht trin v mt lp php v quyn con ngi, quyn cng dn Vit
Hin php ca nc Vit Nam Dn ch Cng ha

nm 1946
Nam khng trnh khi nhng hn ch nht nh.

Trong giai on 1954-1975, t nc b chia ct thnh hai min vi
hai ch x hi khc nhau. iu ny dn ti thc t l cc hot ng
1949
Sc lnh s 69/SL ngy 18/6/1949 cho php b can nh mt

cng dn khng phi lut s bo cha
1952
Ngh nh s 181-NV/6 ngy 12-6-1951 ca Lin B Ni v T php n nh nhng chi tit v s thit lp, t chc v
kim sot tri giam
php l v thc tin v quyn con ngi t nhiu mang du n ca hai

cch tip cn khc nhau. C th, min Bc, xt chung cc quyn kinh
t, x hi, vn ha c ch trng bo m v t c nhng thnh
tu nht nh; tuy nhin, do bi cnh v nhng yu cu c th ca
cuc khng chin chng M va chi vin cho cch mng min nam, va
nh tr cuc chin tranh ph hoi bng khng qun, do ch c cc
1953
quyn tp th c cao, mt s quyn c nhn b coi nh. min

Nam, nhn dn tin hnh cuc chin tranh gii phng dn tc thng
nht t quc, trong vng tm chin, do chu nh hng ca t tng
php quyn t cc nh nc t bn, mt s quyn v t do c nhn
1955
trong mt s giai on cng c ghi nhn v mt hnh thc v bo

m mc nht nh. Tuy nhin, cc quyn tp th t c tha
nhn. Cng trong thi k ny, chnh quyn Si Gn b qun s ha cao
v gy ra nhng vi phm quyn con ngi rng khp, nghim trng,
c bit l vi nhng ngi tham gia khng chin. Lut 10-59 (nm
1959) ca chnh quyn Ng nh Dim l mt in hnh v s tn bo,
Bn Chnh sch dn tc s 281/TTg ngy 22-6-1953 ca

Chnh ph.
Bn Chnh sch i vi tn gio s 315 -TTg ngy 04-101953 ca Chnh ph
Sc lnh ca Ch tch nc s 229/SL ngy 29-4-1955 ban
hnh chnh sch dn tc
Sc lnh ca Ch tch nc s 234/SL ngy 14-6-1955 v vn
tn gio, bo m quyn t do tn ngng
1956
Sc lnh ca Ch tch nc s 282/SL ngy 14-12-1956 quy nh

v ch bo ch (c Quc Hi biu quyt trong phin hp
ngy 24-01-1957)
1957
Lut quy nh quyn t do hi hp

Lut quy nh quyn lp hi
v nhn tnh v vi phm quyn con ngi
Lut bo m quyn t do thn th v quyn bt kh xm

phm i vi nh , vt, th tn ca nhn dn
Di y l mt s vn kin php l ng lu lin quan n

quyn con ngi v quyn cng dn c ban hnh min Bc trong
Lut cng on
giai on 1945 - 1960:
403
Sc lnh s 41/SL ngy 29-3-1946 quy nh ch bo ch
404
Sc lut s 003/SLT v quyn t do xut bn ngy 18-6-1957
(c Quc Hi chun y bng Ngh quyt ngy 14-9-1957)
Hin php 1959 ca nc Vit Nam Dn ch Cng ha
1959
Lut hn nhn v gia nh

Lut bu c i biu Quc Hi
Sau khi thng nht t nc vo nm 1975, nc Cng ha X hi

Ch ngha Vit Nam gia nhp Lin hp quc nm 1977 v bt u tham gia
cc iu c quc t v quyn con ngi t u thp k 1980. Ch trong ba
nm u ca thp k 1980 (1981 n 1983), Vit Nam gia nhp v ph
chun 7 iu c quc t quan trng v quyn con ngi do Lin hp quc
thng qua, trong bao gm c hai cng c c bn l ICCPR v ICESCR.
iu th hin s ci m v quyt tm cao ca Nh nc Vit Nam trong
vic ha nhp vi cng ng quc t trn lnh vc ny, ng thi t ra
nhng yu cu vi cc c quan nh nc trong cc hot ng php l v
thc tin v bo v v thc y cc quyn con ngi.
T khi bt u cng cuc i Mi (1986) n nay, xut pht t ch
trng tn trng, bo v v pht trin quyn con ngi, Nh nc Vit
Nam v ang c nhiu n lc bo m cc quyn con ngi c
tn trng v thc hin. i hi ln th VI nh du s thay i t duy
v nhiu lnh vc ca ng Cng sn Vit Nam, trong bao gm t
duy v vic bo m cc quyn con ngi, quyn cng dn. Ngh quyt
ca i hi khng nh phng hng thc hin dn ch x hi ch
ngha, tn trng v bo m quyn cng dn, ng thi ln u tin
khu hiu dn bit, dn bn, dn lm, dn kim tra; tt c v dn v do
dn c nu ln mt cch chnh thc.175 ng li i mi ny c
c th ha trong chnh sch nhiu lnh vc i sng x hi. Trong lnh
vc vn ha t tng, B Chnh tr Trung ng ng ra Ngh quyt
V i mi v nng cao trnh lnh o, qun l vn hc, ngh thut
v vn ha, pht huy kh nng sng to, a vn hc ngh thut v
vn ha pht trin ln mt bc mi (thng 11 nm 1987). Theo Ngh
quyt, cn i mi cng tc lnh o, qun l vn ha, vn ngh theo c
ng Cng sn Vit Nam, Vn kin i hi i biu ton quc ln th VI, Nxb S tht, H
Ni., 1987, tr.226.
405
ch ph hp, bo m quyn t do sng tc v trn trng nhn cch, ti
nng, nhng nt c o ca vn ngh s1 Trong lnh vc kinh t, B
Chnh tr ra Ngh quyt s 10 V i mi qun l kinh t nng nghip
(thng 4 nm 1988), theo , c ch khon sn phm cui cng n
nhm h v h x vin tip tc c hon thin, nh nc cng nhn s
tn ti lu di ca cc thnh phn kinh t c th, bnh ng v quyn li
v ngha v trc php lut, mi quan h hai chiu gia nh nc v
nng dn c iu chnh2
Mt trong nhng hot ng trng tm ca Nh nc trong giai
on ny l hon thin h thng php lut v quyn con ngi ph hp
vi cc nguyn tc v tiu chun quc t trn lnh vc ny, c bit l
cc nguyn tc v tiu chun nu trong cc iu c quc t v quyn
con ngi m Vit Nam l thnh vin. Mc d nhiu quyn con
ngi, quyn cng dn c ghi nhn trong Hin php ca nc Vit
Nam Dn ch Cng ho v sau tip tc c khng nh, m rng
trong cc Hin php nm 1959 v 1980, Hin php 1992 (sa i, b
sung nm 2001) ghi nhn mt cch trang trng, r rng cam kt ca
nh nc v tn trng v bo m cc quyn con ngi trong iu 50.
Ch tnh t nm 1986 n nm 2005, Vit Nam ban hnh trn
13.000 vn bn php lut cc loi, trong c hn 40 b lut v lut,
trn 120 php lnh, gn 850 vn bn ca Chnh ph v trn 3.000 vn
bn php quy ca cc b, ngnh3.
Nhn chung, Hin php v php lut Vit Nam hin th hin
kh y cc nguyn tc v cc quyn c bn ca con ngi c nu
trong Tuyn ngn th gii v quyn con ngi nm 1948 v cc cng
c quc t khc ca Lin hp quc v quyn con ngi m Vit Nam l
thnh vin. iu ny chng t nhng c gng rt ln ca Nh nc Vit
Nam trong vic tn trng, bo v v bo m quyn con ngi trong bi
cnh Vit Nam ang trong qu trnh xy dng mt nh nc php
quyn v tnh hnh kinh t, x hi cn nhiu kh khn.4 Nhng tin b
Vin Lch s ng (Hc vin Chnh tr quc gia H Ch Minh), Bin nin s kin Lch s
ng Cng sn Vit Nam (5.1975 12.1995), Nxb Chnh tr quc gia, H Ni., 2002, tr.353
355; tr.362 - 364
1,2
Sch trng v thnh tu

http://www.mofa.gov.vn/en/ctc).
3,4
406
quyn
con
ngi
ca
Vit
Nam,
tr.6
(ti
v c gng , c bit l trong vic bo m cc quyn kinh t, x hi,
vn ha, c ng o nhn dn trong nc v cng ng quc t ghi
nhn, nh gi cao, ng thi v ang gp phn nng cao v th, uy
tn ca Vit Nam trn th gii.
Tuy nhin, tng t nh tt c cc nc khc trn th gii, Vit
Nam vn ang phi i mt vi nhng thch thc trong vic bo v v
thc y cc quyn con ngi, th hin tnh trng vi phm mt s
quyn con ngi, quyn cng dn c ni, c lc vn cn din ra. Nhn
chung, nhng thiu st ny bt ngun t ba nguyn nhn chnh:
Th nht, nhn thc ca cn b nh nc v ngi dn v quyn
con ngi, quyn cng dn cn cha y , thm ch trong mt s vn
cn phin din.
Th hai, h thng php lut quc gia v quyn con ngi cn cha
thc s hon thin.
Th ba, thc tn trng v bo v cc quyn con ngi, quyn
cng dn ca mi tng lp trong x hi, k c cc cn b, cng chc v
c quan nh nc, cn cha cao.
Nhng tn ti, hn ch k trn c Nh nc Vit Nam thng
thn tha nhn v cam kt thc thi cc bin php nhm khc phc
thc y hn na cc quyn con ngi trn t nc.1
76
b) Quyn con ngi trong Hin php Vit Nam

Cng nh cc quc gia khc trn th gii, Vit Nam, cc quyn
con ngi, quyn cng dn trc ht c ghi nhn v bo m trong
Hin php. Bi vy, nghin cu ch nh v quyn con ngi, quyn
cng dn trong cc bn Hin php Vit Nam c th khi qut c mt
bc tranh kh tng th v s pht trin ca t tng v php lut v
quyn con ngi Vit Nam k t Cch mng thng Tm n nay.
V vn ny, xem Bo co quc gia kim im nh k vic thc hin quyn con ngi
Vit Nam (trnh by ti phin hp thng 5 nm 2009 ca Hi ng Lin hp quc v quyn
con ngi), Mc IV (t on 57 n 89) (xem ti: http://www.mofa.gov.vn). Cng xem thm
phn tch chi tit phn di.
Nm trong khu vc ng Nam chu , Vit Nam cng nh nhiu
nc khc trong khu vc tri qua mt thi k di di ch phong
kin v sau l ch thuc a na thc dn na phong kin. Bi cnh
khin Vit Nam khng c mt nn lp hin vi b dy truyn thng nh
nhiu nc khc phng Ty. Di ch phong kin v ch thc
dn na phong kin, Vit Nam khng c hin php, v do khng c
ch nh v quyn con ngi, quyn cng dn. Khi dn tc Vit Nam ang
phi u tranh thot khi cnh n l th cc nc phng Ty thit
lp c ch dn ch t sn vi Hin php bao gm ch nh v quyn
con ngi, quyn cng dn.
c Hin php ca t nc mnh, ngi dn Vit Nam di s
lnh o ca ng Cng sn tin hnh nhng cuc chin tranh y hy
sinh, gian kh ginh c lp cho dn tc. Chnh v vy, c lp dn tc
c coi l mt iu kin tin quyt cho vic bo m thc hin cc quyn
con ngi Vit Nam. y c s gn kt khng ch hai v (gia hin
php v quyn con ngi) nh cc nc phng Ty, m l ba v (thm
mt yu t na l c lp dn tc). y cng chnh l nt c th chi phi
vic bo v v thc y quyn con ngi, quyn cng dn Vit Nam.
Trong bn Tuyn ngn c lp c ti Qung trng Ba nh ngy
2 thng 9 nm 1945, Ch tch H Ch Minh trc ht nhc ti quyn
con ngi, ri suy rng ra quyn t quyt dn tc t khng nh
tnh cht chnh ngha ca cuc u tranh ginh c lp dn tc ca
nhn dn Vit Nam. Vic gn kt gia quyn con ngi vi quyn c
lp ca dn tc c th coi l mt sng to ln ca Ch tch H Ch Minh.
iu ny cho thy Ngi khng ch l mt nh cng sn quc t, mt
nh yu nc chn chnh m cn l mt nh t tng xut sc v quyn
con ngi. Nhn nh v vn ny, mt tc gi tng vit: "ng ch
l cc iu m H Ch tch "suy rng ra" y, th ngy nay, Hi ngh th
gii v quyn con ngi hp ngy 25 thng 6 nm 1993 bin thnh
quy phm ca lut quc t hin i. Hi ngh tuyn b: "Quyn dn tc
t quyt khng th b tc ot", v coi vic khc t quyn dn tc t
quyt l s vi phm quyn con ngi"1 .
407
V nh Ho: Hin php nm 1946 ca nc Vit Nam: Mt m hnh mi - Hin php dn

tc v dn ch, trong Hin php nm 1946 v s k tha, pht trin trong cc hin php
Vit Nam, Vn phng Quc hi, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni., 1998, tr.67.
408
Cch mng thng Tm va thnh cng, ngay ti phin hp u tin
ca Chnh ph Lm thi, Ch tch H Ch Minh yu cu t chc cuc
bu c u tin cng sm, cng tt vi mc ch nhn dn thc hin
quyn t do chnh tr quyn dn ch, quyn cng dn ca mnh l bu
ra Quc Hi, v Quc Hi c quyn thng qua mt bn Hin php ghi
nhn cc quyn t do, dn ch cho nhn dn. Ngi ch r: Nc ta
b ch qun ch cai tr ri n ch thc dn khng km phn
chuyn ch nn nc ta khng c hin php, nhn dn ta khng c
hng quyn t do dn ch. Chng ta phi c hin php dn ch.1 Nh
vy, trong quan nim ca Ch tch H Ch Minh, quyn con ngi lun
gn lin vi hin php. Hin php khng nhng ch l vn bn quy nh
vic t chc nh nc, m cn bo m vic thc hin quyn con ngi,
quyn cng dn.
quc gia c lp - s i i to ra mt trng thi tm l hnh phc,
phn khch, sng khoi tt cng m c nh ch s lo thnh Hunh
Thc Khng th hin trong hai cu th:
Sng i l sng,
Thot thn n m lm ch nhn ng. 1
Nhng quyn cng dn c ghi nhn trong bn Hin php u
tin ca Vit Nam bao gm:
77
T tng v mt nn lp php gn lin vi quyn con ngi ny

sinh t rt sm H Ch Minh. Nh cp trn, ngay trong bc th 8
im gi n Hi ngh Vcxay (Php) nm 1919 vi bt danh Nguyn i
Quc, Ch tch H Ch Minh i quyn t do dn ch - quyn c bn
nht ca con ngi cho nhn dn Vit Nam. Ngi ng thi cng nu r,
nu Vit Nam c c lp th s: xp t Hin php theo t tng dn
quyn, tc l Hin php gn lin vi quyn con ngi, quyn cng dn,
hay ni cch khc, quyn con ngi, quyn cng dn l mt ni dung t
tng trong Hin php ca mt nc Vit Nam mi.
u im ni bt ca Hin php nm 1946 l ch, mc d c son
tho v thng qua ngay trong nhng nm u tin ca chnh quyn nhn
dn cn non tr m ang phi tp trung lo toan, ng ph vi cc cng vic
ni tr, ngoi giao ngn ngang trm mi, vn kin ny vn dnh s quan
tm c bit cho vn quyn con ngi, quyn cng dn. Bn Hin php
1946 ch c 70 iu, nhng c 18 iu quy nh cc quyn v ngha v
ca cng dn, c trnh by tp trung vo mt chng v Ngha v v
quyn li cng dn (Chng II, ch sau Chng I l Chnh th). Vi vic
ghi nhn cc quyn cng dn ca mi ngi dn Vit Nam, Hin php
nm 1946 xc lp v mt php l s i i ca ngi dn Vit Nam t
thn phn ca nhng ngi n l tr thnh cng dn - ngi ch ca mt
- Quyn v v th bnh ng: Tt c cng dn Vit Nam ngang

quyn v mi phng din chnh tr, kinh t, vn ho (iu th 6); mi
cng dn u bnh ng trc php lut, u c tham gia chnh
quyn v cng cuc kin quc (iu th 7); bnh ng gia cc dn tc
(iu th 8); bnh ng nam n (iu th 9).
Quyn dn s, chnh tr: Cng dn Vit Nam c quyn t do ngn
lun, t do xut bn, t do t chc v hi hp, t do tn ngng, t do
c tr, i li trong nc v ra nc ngoi (iu th 10); quyn bt kh
xm phm v thn th, th tn, nh (iu th 11); mi cng dn u
c quyn tham gia chnh quyn v cng cuc kin quc tu theo ti
nng v c hnh ca mnh (iu th 7); ch bu c l u phiu
ph thng, trc tip v kn, mi cng dn t 18 tui tr ln, khng phn
bit trai gi u c quyn bu c v t 21 tui tr ln u c quyn ng
c (iu th 18); quyn bi min cc i biu dn c (iu th 20);
quyn phn quyt v Hin php v nhng vic c quan h n vn
mnh quc gia (iu th 21).
- Quyn kinh t, vn ho, x hi: Cng dn c quyn t hu ti sn
(iu th 12), quyn li ca cc gii cn lao, tr thc v ca nhng lao
ng chn tay c bo m (iu th 13); nn s hc l cng bch v
khng phi ng hc ph, hc sinh ngho c Chnh ph gip , t
nhn c m cc trng dy hc mt cch t do theo chng trnh ca
nh nc, cng dn cc dn tc thiu s c hc ting ca mnh, nhng
ngi gi c v tn tt c nh nc gip (iu th 14)...
Nguyn nh Lc: Quyn con ngi v quyn cng dn trong Hin php Vit Nam, trong
Quyn con ngi v quyn cng dn, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni., 2000, tr.102.
1
1
H Ch Minh, Tuyn tp, Tp 1, Nxb. S tht, H Ni.,1980, t.1, tr.356.
409
410
Nhn xt v Hin php nm 1946, Ch tch H Ch Minh cho rng:
Bn Hin php cha hon ton nhng n lm nn theo mt hon
cnh thc t. Hin php tuyn b vi th gii nc Vit Nam c
lp. Hin php tuyn b vi th gii bit dn tc Vit Nam c
mi quyn t do. Hin php tuyn b vi th gii: ph n Vit
Nam c ng ngang hng vi n ng c hng chung mi
quyn t do ca mt cng dn. Hin php nu mt tinh thn
on kt cht ch gia cc dn tc Vit Nam v mt tinh thn lim
khit, cng bnh ca cc giai cp.1
Di sn hin nh m Hin php nm 1946 li cho ba Hin php
sau ny (Hin php 1959; Hin php nm 1980 v Hin php 1992 ) l
rt ln. Cc bn Hin php sau ny u k tha v pht trin cc
nguyn tc v quy nh ca Hin php nm 1946. C ba Hin php sau
ny cng u dnh hn mt chng ring quy nh v cc quyn v
ngha v ca cng dn. S iu khon ca chng ny trong cc Hin
php v sau u cao hn so vi Hin php trc. C th, nu nh
Hin php nm 1946 chng v quyn v ngha v ca cng dn c 18
iu, th Hin php nm 1959 l 21 iu; Hin php nm 1980 l 29
iu; Hin php 1992 (c sa i, b sung nm 2001, sau y vit l
Hin php 1992 ) l 34 iu. mi Hin php v sau cc quyn cng
dn khng phi l s sao chp li cc quy nh ca cc Hin php trc,
m l s k tha v pht trin mc cao hn trong iu kin hon cnh
mi ca t nc. V d, nu trong Hin php u tin nm 1946 quyn
s hu ti sn ca cng dn c ghi nhn mt cch khi qut l:
Quyn t hu ti sn ca cng dn Vit Nam c bo m, th
Hin php 1992 quyn c quy nh l: Cng dn c quyn s
hu v thu nhp hp php, ca ci dnh, nh , t liu sn xut, vn
v cc ti sn khc trong doanh nghip hoc trong cc t chc kinh t
khc. (iu 58)
Hin php 1992 b sung mt s quyn mi nh quyn c bi
thng thit hi v vt cht v phc hi danh d khi b bt, b giam gi
v xt x tri php lut; quyn c khiu ni, t co nhng hnh vi tri
php lut ca cc c quan Nh nc, t chc kinh t, t chc x hi,
1
n v v trang hoc ca bt c c nhn no; quyn c thng tin
(iu 72 v 73). Khc vi Hin php nm 1980, vic quy nh cc quyn
v ngha v ca cng dn trong Hin php 1992 da trn c s cn
nhc n kh nng thc thi, bo m cc quyn, trnh xu hng ch
quan duy ch. C th, mt s quyn cng dn theo quy nh trong
Hin php nm 1980 nh quyn ca mi cng dn u c vic lm, u
c nh , u c hc tp khng mt tin... c chnh l li trong
Hin php 1992 cho ph hp vi iu kin thc t ca thi k ca qu
tin ln ch ngha x hi, theo ch quy nh ngha v ca Nh
nc trong vic to nhng iu kin thun li, nhn dn c vic lm,
c nh v c hc tp...
Mt im quan trng na l do quan nim gin n v quyn s
hu t nhn v t liu sn xut, Hin php nm 1980 cha tha nhn
quyn ny. Trong nhng nm chin tranh, vic khng tha nhn quyn
s hu t nhn v t liu sn xut c tc dng trong vic vn ng nhn
dn tp trung sc ngi, sc ca cho thng li ca cng cuc khng
chin, nhng khi t nc chuyn sang giai on ha bnh, xy dng v
pht trin kinh t th quy nh trn tr thnh ngun gc ca s co
bng, th vi t liu sn xut, theo kiu cha chung, khng ai khc,
m dn n tnh trng lng ph ca cng, v trch nhim trong vic
qun l ti sn, nn tham cng qu trn lan. Khc phc s bt cp
v th hin nhn thc mi v con ng tin ln ch ngha x hi, Hin
php 1992 tha nhn quyn s hu t nhn v ti sn v t liu sn
xut nh l mt trong nhng quyn c bn nht ca cng dn. Vic xc
nh li quyn t hu t nhn ca cng dn l mt trong nhng im
i mi c bn nht trong Hin php 1992 - Hin php ca thi k i
mi v nhn thc li cc quy lut khch quan ca thi k qu tin
ln ch ngha x hi.
Mt im ng lu na l vi tinh thn m ca, hi nhp v pht
trin kinh t, cc quyn cng dn trong Hin php 1992 khng ch c
cp trong chng quyn v ngha v ca cng dn, m cn c nu
cc chng khc, nht l Chng II (Ch kinh t). C th, iu 15
Chng ny quy nh: ... Nh nc thc hin nht qun chnh sch pht
H Ch Minh, Ton tp, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni.,2000, t.4, tr. 440.
411
412
trin kinh t th trng nh hng x hi ch ngha. C cu kinh t
nhiu thnh phn vi cc hnh thc sn xut, kinh doanh a dng da
trn ch s hu ton dn, s hu tp th, s hu t nhn, trong s
hu ton dn v s hu tp th l nn tng. Theo iu 21 Chng ny:
Kinh t c th, tiu ch, kinh t t bn t nhn c chn hnh thc t
chc sn xut, kinh doanh, c thnh lp doanh nghip, khng b hn
ch v quy m hot ng trong nhng ngnh, ngh c li cho quc k,
dn sinh kinh t gia nh c khuyn khch pht trin. Nhng quy nh
c tc dng to ln trong vic thc y s pht trin mnh m ca
nn kinh t Vit Nam trong nhng nm qua.
Gn trc tip vi vn quyn con ngi, Hin php 1992 ln u
tin quy nh r: nc Cng ha X hi Ch ngha Vit Nam, cc
quyn con ngi v chnh tr, dn s, kinh t, vn ho v x hi c
tn trng, th hin cc quyn cng dn v c quy nh trong Hin
php v lut. (iu 50). Quy nh ny th hin mt bc tin ln trong
lch s lp hin Vit Nam. N bao hm hai ngha c bn: Th nht,
i vi cng ng quc t, y l mt khng nh r rng rng Vit
Nam tn trng v bo v cc quyn con ngi. Th hai, i vi trong
nc, y l mt quy nh rng buc trch nhim ca cc c quan nh
nc v cc ch th khc trong vic tn trng, bo v v thc y cc
quyn con ngi trn thc t.
Mc d vy, cng vi s pht trin v kinh t - x hi ca t nc, s
hi nhp kinh t, m rng giao lu, hp tc nhiu mt vi cc nc trn
th gii, vn cn nghin cu tng bc hon thin hn ch nh quyn
con ngi trong hin php v php lut Vit Nam ph hp hn na vi
cc iu c quc t v nhn quyn m Vit Nam tham gia.
8.2. QUAN IM CA NG V NH NC VIT NAM V QUYN

CON NGI
Ging nh nhiu quc gia khc, Vit Nam, ng v Nh nc
xc nh nhng t tng v ng li ch o v quyn con ngi
lm c s cho vic bo v v thc y cc quyn con ngi trn thc t.
Nhn chung, c th thy rng, cc quan im, chnh sch ca ng,
Nh nc Vit Nam v quyn con ngi c hnh thnh, c rt t cc
413
yu t: (i) Lch s u tranh chng ngoi xm ca dn tc, (ii) Truyn
thng, bn sc vn ho Vit Nam; (iii) Nn tng l lun ca ch ngha
Mc Lnin v t tng H Ch Minh; (iv) Nhng nguyn tc v tiu
chun quc t v quyn con ngi c hu ht cc dn tc trn th
gii tha nhn; (v) Thc tin v nhng yu cu t ra trong cng cuc
i mi, hi nhp kinh t quc t v xy dng Nh nc php quyn X
hi ch ngha ca dn, do dn v v dn. Cc quan im ny c th
hin trong cc vn kin ca ng (Cng lnh chnh tr, Ngh quyt, Ch
th) v vn kin ca cc c quan nh nc (Bo co ca Chnh ph,
Sch trng ca B ngoi giao). Di y cp v phn tch mt s
quan im v chnh sch c bn ca ng, Nh nc Vit Nam trn
lnh vc ny.
(1) Quyn con ngi l gi tr chung ca ton nhn loi
Theo Ch th s 12/CT/TW ngy 12-7-1992 ca Ban B th Trung
ng ng: Quyn con ngi l thnh qu ca cuc u tranh lu di
qua cc thi i ca nhn dn lao ng v cc dn tc b p bc trn th
gii, v cng l thnh qu ca cuc u tranh ca loi ngi lm ch
thin nhin; qua , quyn con ngi tr thnh gi tr chung ca nhn
loi.1 V vn ny, trong bi pht biu ti Hi ngh Th gii v Quyn
con ngi ln th hai t chc ti Vin (o), thng 6 nm 1993, Phi
on Vit Nam cng khng nh: Quyn con ngi l mt phm tr
tng hp, va l chun mc tuyt i mang tnh ph bin, va l sn
phm tng hp ca mt qu trnh lch s lu di.2
Quan im coi quyn con ngi l gi tr chung ca ton nhn loi
v c bn cng l quan im chung ca cng ng quc t. Cu Tng
th k Lin hp quc B. Gali tng khng nh: quyn con ngi l
ngn ng chung ca nhn loi. Quan im ny cng c gin tip
phn nh trong h thng vn kin php l v quyn con ngi do Lin
hp quc v cc t chc lin chnh ph khc thng qua t trc ti nay,
th hin vic xc nh tnh ph bin (universal) ca quyn con ngi,
theo , quyn con ngi l nhng g bm sinh, vn c ca con ngi v
Ch th s 12/CT/TW ngy 12-7-1992 ca Ban B th Trung ng ng v Vn quyn
con ngi v quan im, ch trng ca ng ta.
Bo Nhn dn, s ra ngy 18-6-1993.
414
c p dng bnh ng cho tt c mi thnh vin trong gia nh nhn
loi, khng c s phn bit i x v bt c l do g nh v chng tc,
dn tc, gii tnh, tn gio, tui, thnh phn xut thn...
(2) Trong x hi c phn chia giai cp, khi nim quyn con
ngi mang tnh giai cp
ng ng: "Trong x hi c phn chia giai cp i khng, khi nim
quyn con ngi mang tnh giai cp su sc"1. Cng lin quan n vn
ny, Ch th s 41/2004/CT-TTg ngy 02-12-2004 ca Th tng
Chnh ph khng nh: cuc u tranh trn vn quyn con ngi
l cuc u tranh mang tnh giai cp su sc, s din ra lin tc, lu di
v quyt lit2.
Lin quan n vn trn, nhiu nh nghin cu v quyn con
ngi trn th gii cho rng, mc d xt v bn cht, quyn con ngi l
nhng gi tr chung ca ton nhn loi, l s kt tinh ca nhng gi tr
vn ha tt p nht ca tt c cc dn tc sau mt qu trnh pht trin
lch s lu di, song vn quyn con ngi lun mang tnh chnh tr
v b chnh tr ha. Do , vic gii thch v p dng quyn con ngi
thng th hin rt r s khc bit v thc h. C th, cc nc t bn
thng nhn mnh v i khi cc oan ha cc quyn dn s, chnh tr
ca c nhn, trong khi khi cc nc x hi ch ngha trc y thng
cao cc quyn tp th v cc quyn kinh t, x hi, vn ha, trong khi
c lc coi nh cc quyn c nhn v cc quyn dn s, chnh tr.
t hoc sao chp my mc cc tiu chun, m thc ca nc ny cho
nc khc1. Sch trng v thnh tu quyn con ngi ca Vit Nam
cng khng nh: quyn con ngi va mang tnh ph bin, th hin
kht vng chung ca nhn loi, c ghi trong Hin chng ca Lin
hp quc, va c tnh c th i vi tng x hi v cng ng2, do
: khi tip cn v x l vn quyn con ngi cn kt hp hi ha
cc chun mc, nguyn tc chung ca lut php quc t vi nhng iu
kin c th v lch s, chnh tr, kinh t - x hi, cc gi tr vn ho, tn
gio, tn ngng, phong tc tp qun ca mi quc gia v khu vc.
Khng mt nc no c quyn p t m hnh chnh tr, kinh t, vn
ho ca mnh cho mt quc gia khc3.
V vn trn, C.Mc ngi sng lp phong tro cng sn quc
t - tng vit: "Quyn khng bao gi c th mc cao hn ch kinh
t v s pht trin vn ho ca x hi do ch kinh t quyt nh"4.
phm vi khu vc, mt s nh chnh tr ca cc nc chu nh L
Quang Diu (cu Th tng Singapo), Ali Alatas (cu b trng ngoi
giao Innxia), Mahathir Mohamad (cu Th tng Malaixia) cng
tng c v cho quan im v tnh c th ca quyn con ngi qua vic
xng l lun v nhng gi tr chu (Asia values) m ni dung
ch yu cho rng, do nhng c th v vn ha v lch s, chu cn c
nhng cch thc v tiu chun ring trong vn quyn con ngi ch
khng th v khng nn theo nhng gi tr dn ch, nhn quyn c
c v bi cc nc phng Ty.
78
(4) Quyn con ngi v quyn dn tc c bn l thng nht
(3) Quyn con ngi va c tnh ph bin, va c tnh c th,

ph thuc vo truyn thng, c im v trnh pht trin kinh t,
vn ho, x hi ca mi quc gia
Sch trng v thnh tu quyn con ngi ca Vit Nam khng nh:
...quyn thing ling, c bn nht ca con ngi l quyn c sng trong
c lp, t do, quyn c t quyt nh vn mnh ca mnh5.
Theo Ch th s 12 ca Ban B th Trung ng ng: Quyn con

ngi lun lun gn lin vi lch s, truyn thng v ph thuc vo
trnh pht trin kinh t, vn ho ca t nc. Do vy, khng th p
Quan im k trn xut pht t thc t l trong sut chiu di lch

s dng nc, dn tc Vit Nam nhiu ln b cc th lc nc ngoi
h v phi gnh chu nhng hy sinh to ln trong nhng cuc u
1
Ch th s 12/CT/TW, Sd.
Sch trng v thnh tu quyn con ngi ca Vit Nam, Sd, tr.4.
C.Mc v F.ng ghen v quyn con ngi, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni., 1998, tr.286.
5 Sch trng v thnh tu quyn con ngi ca Vit Nam, Sd, tr.4.
2,3
Ch th s 41/2004/CT-TTg 02-12-2004 ca Th tng Chnh ph v tng cng cng tc

bo v, u tranh v nhn quyn trong tnh hnh mi.
2
415
416
tranh bt khut, kin cng qua nhiu th k ginh c lp dn tc
v t do ca T quc. Chnh v vy, ngi dn Vit Nam tin rng, nc
mt c lp th khng th c c nhn t do, hay nhng "vong quc n"
th khng th c quyn con ngi. ginh quyn con ngi cho mi c
nhn th phi gii phng dn tc khi p bc ngoi bang v bo v
quyn t quyt ca dn tc. Thc t cho thy, trc nm 1945, trong bi
cnh mt nc thuc a, na phong kin, ngi dn Vit Nam khng
c hng cc quyn con ngi, quyn cng dn. Ch sau Cch mng
thng Tm nm 1945, Nh nc Vit Nam ra i, a v ca ngi dn
Vit Nam mi c thay i t ngi n l tr thnh ch nhn ca mt
quc gia c lp, cc quyn cng dn ca ngi Vit Nam ln u tin
c quy nh trong Hin php v php lut. Nh th, quyn con ngi
ca ngi dn Vit Nam gn lin vi cc quyn dn tc c bn ca dn
tc Vit Nam.
Lin quan n vn trn, cp quc t, quyn t quyt dn
tc c khng nh trong Hin chng Lin hp quc v ti iu 1
ca c hai Cng c quc t c bn nht ca Lin hp quc v quyn
con ngi l ICCPR v ICESCR. Nm 1960, i hi ng Lin hp quc
thng qua Tuyn b v trao tr c lp cho cc nc v dn tc thuc
a, trong khng nh quyn t quyt dn tc l mt trong nhng
quyn con ngi c bn.
(5) Quyn con ngi c ngun gc t nhin song phi c php
lut quy nh
Cng lnh xy dng t nc trong thi k qu ln Ch ngha
x hi nm 1991 ca ng Cng sn Vit Nam khng nh: "Nh nc
nh ra cc o lut nhm xc nh cc quyn cng dn v quyn con
ngi"1 iu ny c ngha l c hin thc ha trn thc t,
quyn con ngi, quyn cng dn phi c quy nh trong php lut.
y, php lut va l phng tin ghi nhn, va l cng c hin
thc ha v bo v cc quyn t nhin ca con ngi. Thng qua php
lut, khng ch cc quyn con ngi, quyn cng dn m c nhng
ng Cng sn Vit Nam: Cng lnh xy dng t nc trong thi k qu ln C, Nxb S

tht, H Ni., 1991, tr.19.
1
417
ngha v ca nhng ch th c lin quan c xc lp, to thnh khun
kh php l cho vic tn trng, thc hin v bo v cc quyn con
ngi, quyn cng dn trn thc t.
Trn th gii, vic php in ha cc quyn t nhin thnh cc tiu
chun php l quc t v quyn con ngi din ra mt cch c h thng
k t khi Lin hp quc ra i. Cho n ngy nay, h thng cc vn kin
php l quc t v quyn con ngi bao gm hng trm vn kin, k
c cc vn kin c hiu lc ton cu v cc vn kin c hiu lc cc
khu vc. Qu trnh php in ha nh vy cng din ra hu ht cc
quc gia. gc nht nh, vic php in ha cc quyn con ngi
vo php lut quc t v quc gia cho thy s thng nht v nhn thc
ca cng ng quc t v vai tr v tm quan trng ca php lut vi
vic bo v v thc y cc quyn con ngi.
(6) Quyn khng tch ri ngha v v trch nhim
ng ng: Quyn dn ch, t do ca mi c nhn khng tch ri
ngha v v trch nhim cng dn. Dn ch phi i i vi k cng,
php lut. M rng dn ch x hi ch ngha, pht huy quyn lm ch
ca nhn dn, ng thi thc hin chuyn chnh vi mi hnh ng
xm phm li ch T quc, ca nhn dn1. Sch trng v thnh tu v
quyn con ngi ca Vit Nam cng khng nh: cc quyn v t do
ca mi c nhn ch c th c bo m v pht huy trn c s tn
trng quyn v li ch chung ca dn tc v cng ng; quyn li phi
i i vi ngha v i vi x hi2.
V vn trn, trong iu l tm thi ca Hi lin hip cng nhn
quc t nm 1864, C.Mc ch r s thng nht bin chng gia quyn
v ngha v ca con ngi: Khng c quyn li no m khng c ngha
v, khng c ngha v no m khng c quyn li3. Trong lut nhn
quyn quc t, khon 1 iu 29 UDHR nu r rng: Tt c mi ngi
u c nhng ngha v vi cng ng m nhn cch ca bn thn h
C. Mc- ngghen, Ton tp, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni., 1995,t.6, tr.25.
418
c th pht trin mt cch t do v y . Theo khon 2 iu ny: Khi
hng th cc quyn v t do ca mnh, mi ngi ch phi tun th
nhng hn ch do lut nh, nhm mc ch bo m s cng nhn v
tn trng thch ng i vi cc quyn v t do ca ngi khc cng nh
nhm p ng nhng yu cu chnh ng v o c, trt t cng cng v
phc li chung trong mt x hi dn ch. Tuyn ngn v quyn v trch
nhim ca cc c nhn, cc nhm v cc t chc x hi c i hi ng
Lin hp quc thng qua nm 1998 (iu 17) cng nu rng: Trong khi
thc hin cc quyn v t do trong Tuyn ngn ny, mi ngi phi chu
nhng gii hn nht nh theo ngha v quc t v do php lut quy nh
v mc ch bo m vic cng nhn v tn trng cc quyn v t do ca
ngi khc v p ng nhng i hi ca o c, trt t cng cng v
phc li chung trong mt x hi dn ch.
(7) Cc quyn con ngi cn c tn trng v bo m mt cch
bnh ng
cn tip cn mt cch ton din tt c cc quyn con ngi v dn s,
chnh tr, kinh t, x hi, vn ho trong mt tng th hi ho, khng c
xem nh bt c quyn no. ng thi, cc quyn v t do ca mi c
nhn ch c th c bo m v pht huy trn c s tn trng quyn v
li ch chung ca dn tc v cng ng... Vic ch u tin hoc tuyt i
ha cc quyn dn s, chnh tr v mt s quyn t do c nhn, khng
quan tm thch ng n quyn pht trin, cc quyn kinh t, x hi v
vn ho ca c cng ng l cch cp phin din, khng phn nh y
79
bc tranh ton cnh v quyn con ngi1.
V vn trn, quan im chung trn th gii cho rng, mt trong
nhng tnh cht c bn ca quyn con ngi l tnh khng th phn
chia (indivisible) ( cp Chng II), th hin ch cc quyn
con ngi u c tm quan trng nh nhau, v nguyn tc khng c
quyn no c coi l c gi tr cao hn quyn no. Vic tc b hay
hn ch bt k quyn con ngi no u tc ng tiu cc n nhn
phm, gi tr v s pht trin ca con ngi.
(8) Tn trng, bo v v thc y quyn con ngi trc ht l
trch nhim ca mi quc gia
Sch trng v thnh tu quyn con ngi ca Vit Nam khng
nh: ... vic bo m v thc y quyn con ngi trc ht l trch
nhim v quyn hn ca mi quc gia. Cc quc gia c trch nhim xy
dng h thng php lut trong nc ph hp vi cc nguyn tc c bn
ca lut php quc t, c bit l Hin chng Lin hp quc c tnh
n hon cnh ca mi nc bo m cho ngi dn c th
hng quyn con ngi mt cch tt nht1.
V vn trn, quan im chung trn th gii cho rng, ch th c
bn c trch nhim bo v v thc y cc quyn con ngi (duty-bearers)
l cc nh nc (states) m c th l cc chnh ph, cc c quan nh nc
khc cng cc vin chc hay nhng ngi lm vic cho cc c quan nh
nc (nhm ny c gi chung l cc ch th nh nc (state actors)2.
Tuyn ngn v quyn v trch nhim ca cc c nhn, cc nhm v cc t
chc x hi trong vic thc y v bo v cc quyn v t do c bn cng
nhn mnh trch nhim v ngha v ca Nh nc trong vic thc y v
bo v quyn con ngi v cc t do c bn.
(9) Bo v v thc y quyn con ngi gn lin vi vic bo v
v thc y ha bnh, n nh, an ninh, bnh ng v cuc sng phn
vinh mi quc gia v trn th gii
Trong mt th gii ty thuc ln nhau, cc quyn con ngi ch c th
c tn trng v bo v trong mt mi trng ha bnh, an ninh, bnh
ng v pht trin bn vng, trong cc gi tr nhn bn c tn trng
v bo v. Cuc u tranh v cc quyn con ngi cn tin hnh ng thi
vi cc bin php ngn chn cc cuc chin tranh, xung t, khng b,
ngho i, dch bnh, ti phm xuyn quc gia...ang hng ngy, hng gi
e do ha bnh, an ninh, c lp v phn vinh ca mi quc gia, ngn cn
vic thc y v bo v quyn con ngi trn ton th gii3 .
1,3
United Nations: Freequently asked questions on a human rights-based approach to

development cooperation, tr.8. V vn ny xem thm Chng II ca gio trnh.
2
1
419
420
Bo co quc gia kim im nh k vic thc hin quyn con ngi
Vit Nam (trnh by ti phin hp thng 5 nm 2009 ca Hi ng
Lin hp quc v quyn con ngi) cng khng nh: Qua thc tin,
Nh nc v nhn dn Vit Nam hiu r quyn con ngi gn vi c
lp, ha bnh, dn ch v pht trin. Vic duy tr mt mi trng ha
bnh, n nh t khi t nc thng nht nm 1975 n nay l mt thnh
tu to ln v cng l nn tng vng chc cho vic bo v v thc hin cc
quyn con ngi Vit Nam. Trong cng cuc i mi, nhng iu
chnh v m v cc chng trnh kinh t x hi c ch trng nhm mc
tiu tng trng kinh t, bo m ngy cng tt hn i sng vt cht v
tinh thn cho ngi dn. Nhng kt qu ny to tin cn thit cho
vic thc hin cc quyn ca ngi dn trn mi lnh vc1.
cp quc t, mi quan h gia vic bo v v thc y quyn
con ngi vi vic bo v v thc y ha bnh, n nh, an ninh, bnh
ng v cuc sng phn vinh mi quc gia v trn th gii cng c
th hin mt cch trc tip v gin tip trong nhiu vn kin ca Lin
hp quc v ca cc t chc lin chnh ph khc. Nhn chung, theo
quan im ca cng ng quc t, hin thc ha cc quyn con
ngi, c bit l cc quyn kinh t, x hi, vn ha, cc nh nc v
cng ng quc t cn c nhng ngun lc vt cht m ch c th c
c nh s tng trng kinh t. Theo ngha ny, tng trng kinh t
c th coi l mt phng tin quan trng hin thc ha cc quyn
con ngi. Trong khi , thc t trn th gii chng minh rng, tng
trng kinh t khng th c c trong bi cnh hn lon, bt n nh
v chnh tr, chia r do bt bnh ng trong x hi.
(10) i thoi v hp tc quc t l yu cu cn thit, khch quan
bo v v thc y quyn con ngi
nh: Do khc bit v hon cnh lch s, ch chnh tr, trnh pht
trin, gi tr truyn thng vn ha nn cch tip cn v quyn con
ngi ca mi quc gia c th khc nhau. Vic hp tc v i thoi gia
1 Bo co quc gia kim im nh k vic thc hin quyn con ngi Vit Nam, ti liu
dn, on 11.
421
cc quc gia thc y v bo v quyn con ngi l mt yu cu cn
thit v khch quan. Vit Nam ng h vic tng cng hp tc quc t
trong lnh vc quyn con ngi trn c s i thoi bnh ng, xy
dng, tn trng v hiu bit ln nhau, khng can thip vo cng vic ni
b ca nhau, v mc tiu chung l thc y v bo v ngy cng tt hn
cc quyn con ngi. Vit Nam cng cho rng khng nc no c quyn
s dng vn quyn con ngi lm cng c can thip vo cng vic
ni b ca quc gia, gy i u, gy sc p chnh tr, thm ch s dng
v lc hoc lm iu kin trong quan h hp tc kinh t, thng mi...
vi nc khc1.
Trong Bo co quc gia kim im nh k vic thc hin quyn
con ngi Vit Nam, Chnh ph Vit Nam khng nh: Vit Nam
ht sc coi trng i thoi v hp tc quc t trong lnh vc quyn con
ngi. i thoi v hp tc quc t va l i hi ca qu trnh hi
nhp quc t, va gip tng cng hiu bit ln nhau; qua i thoi v
hp tc quc t, Vit Nam gip bn b v cng ng quc t hiu
hn v tnh hnh v hon cnh thc t ca Vit Nam, va l c hi
Vit Nam c th hc hi kinh nghim ca cc nc trong vic xy
dng v thc thi php lut, bo m tt hn cc quyn con ngi
Vit Nam v ng gp vo s nghip bo v quyn con ngi trong
khu vc v trn th gii2.
cp quc t, vn i thoi v hp tc trong bo v v thc
y quyn con ngi l kha cnh c cp mt cch trc tip v gin
tip trong hu ht cc vn kin quc t v vn ny v c Lin hp
quc c bit khuyn khch. thc y qu trnh , Lin hp quc
xc lp mt s c ch to iu kin cho cc quc gia, cc t chc lin
chnh ph, phi chnh ph v c cc c nhn c trao i, tho lun trn
tinh thn xy dng v vn ny nh c ch thng qua din n i hi
ng Lin hp quc, c ch thng qua cc hi ngh quc t do Lin hp
quc t chc, c ch tham vn ca ECOSOC, c ch ca Hi ng quyn
con ngi Lin hp quc, c ch ca mt s y ban gim st thc hin
cc cng c ca Lin hp quc v quyn con ngi...
1
2
Bo co quc gia kim im nh k vic thc hin quyn con ngi Vit Nam, Sd, on 64.
422
(11) Bo v v thc y quyn con ngi l mc tiu ca ng v
Nh nc Vit Nam, l yu cu trong xy dng Nh nc php quyn
v l ng lc cho vic cng nghip ha, hin i ha t nc
V vn ny, nguyn Tng b th Mi tng nhn mnh:
Chng ta phi nhn thc cho tht r quyn con ngi, ni mt cch c th
hn, vic bo v v tng cng s hng th quyn con ngi nc ta, l
s nghip ca ng ta, ca Nh nc v nhn dn ta. Chng ta theo ui
s nghip ny v n khng th tch ri vi mc tiu ca s nghip cch
mng ca chng ta l lm cho mi ngi v mi ngi pht trin t do v
ton din. S nghip ny phc v cho li ch ca bn thn chng ta, khng
phi v sc p ca bn ngoi. Khng nhn thc c iu ny s d c t
tng i ph, cch lm chiu l v thi bao bin1.
nh: Nh nc Vit Nam lun xc nh con ngi va l mc tiu, va
l ng lc ca s nghip xy dng t nc. Nh nc Vit Nam khng
nh con ngi l trung tm ca cc chnh sch kinh t - x hi, thc
y v bo v quyn con ngi l nhn t quan trng cho s pht trin
bn vng, bo m thng li s nghip cng nghip ho v hin i ho
t nc. Mi ch trng, ng li, chnh sch ca Vit Nam u
nhm phn u cho mc tiu dn giu, nc mnh, x hi cng bng,
dn ch, vn minh, tt c v con ngi v cho con ngi.2 Vn kin
i hi i biu ton quc ln th X ca ng Cng sn Vit Nam cng
nu r: Xy dng Nh nc php quyn X hi Ch ngha Vit Nam
ca nhn dn, do nhn dn, v nhn dn l yu cu bc thit ca x hi;
Nh nc phi th ch ho v t chc thc hin c hiu qu quyn cng
dn, quyn con ngi.3 Theo Bo co quc gia kim im nh k vic
thc hin quyn con ngi Vit Nam: Tri qua lch s u tranh
ginh c lp, t do, nhn dn Vit Nam trn trng gi tr thing ling
ca cc quyn con ngi, trc ht l quyn dn tc t quyt, quyn t
Pht biu ti Hi ngh ca lnh o cc tnh, thnh ph v b, ban, ngnh Trung ng

thng 9 nm 1994.
1
do quyt nh vn mnh ca mnh, quyn c sng trong s tn trng
nhn phm. Bn Hin php u tin nm 1946 khai sinh ra nc Vit
Nam Dn ch Cng ha, sau ny l nc Cng ha X hi Ch ngha
Vit Nam khc ghi nhng quyn ny. Qua qu trnh hon thin
p ng tnh hnh t nc, cc bn Hin php nm 1959, 1980 v c
bit l Hin php 1992 (sa i, b sung nm 2001) khng ch tha
nhn v bo m y cc quyn con ngi, quyn cng dn ph hp
vi lut php quc t m cn khng nh r: Nh nc Vit Nam l Nh
nc php quyn ca dn, do dn v v dn, c trch nhim bo m v
khng ngng pht huy quyn lm ch v mi mt ca nhn dn.1 Bn
Bo co cng nu r: Nh nc Vit Nam coi con ngi l mc tiu v
ng lc ca mi chnh sch pht trin kinh t - x hi...2
80
Tt c nhng iu trn cho thy, ng Cng sn v Nh nc Vit

Nam coi vic bo v v thc y quyn con ngi l mc tiu nht qun
ca ch , l yu cu trong xy dng Nh nc php quyn v l ng
lc cho vic cng nghip ha, hin i ha t nc. Cng t nhng
iu trn, c th thy quan im ca ng, Nh nc Vit Nam v
quyn con ngi v c bn l trng lp vi quan im ca cng ng
quc t trn lnh vc ny.
8.3. CHNH SCH C BN CA NG V NH NC VIT NAM

V QUYN CON NGI
T nhng quan im c bn v quyn con ngi nu trn,
ng Cng sn v Nh nc Vit Nam v ang xy dng v thc
hin nhng chnh sch nhm trc tip v gin tip bo v thc y cc
quyn con ngi, c th khi qut nh sau:
8.3.1. Chnh sch i ni
(1) Tng cng v m rng dn ch
Dn ch v quyn con ngi c mi quan h cht ch vi nhau, v
vy, bo v v thc y c hiu qu cc quyn con ngi i hi phi
tng cng v m rng, pht huy hn na nn dn ch x hi ch
ng Cng sn Vit Nam: Vn kin i hi i biu ton quc ln th X, Nxb Chnh tr

quc gia, H Ni., 2006, tr.72.
423
1,2
424
ngha. y, mi tin b t c trong vic m rng v pht huy dn
ch x hi ch ngha u l nhng tiu ch nh gi vic bo v v
thc y cc quyn con ngi trn thc t v ngc li.
(2) Pht huy nhn t con ngi, y mnh pht trin kinh t, gii
quyt tt cc vn x hi v u tin, chm lo cc gia nh chnh sch
x hi
M rng v pht huy dn ch x hi ch ngha l mt trong nhng
Nhn li ton b s nghip cch mng do ng Cng sn Vit Nam
mc tiu v hot ng xuyn sut ca ng Cng sn v Nh nc Vit
lnh o k t ngy thnh lp n nay chng minh rng, nhn t c
Nam k t khi bt u cng cuc i mi. Trong mi quan h ny,
ngha quyt nh to nn mi thng li ca cch mng l con ngi.
ng gi vai tr ht nhn lnh o, Nh nc i din cho quyn lm
Chnh v vy, trong Cng lnh xy dng t nc trong thi k qu
ch ca nhn dn ng thi l ch th t chc thc hin cng lnh,
ln ch ngha x hi, ng Cng sn Vit Nam ch r: "Phng hng
ng li, chnh sch ca ca ng v dn ch x hi ch ngha. Ct li
ln ca chnh sch x hi l: Pht huy nhn t con ngi trn c s bo
t tng ca ng v m rng v pht huy dn ch x hi ch ngha th
m cng bng, bnh ng v quyn li v ngha v cng dn; kt hp tt
hin vic hon thin v hin thc ha c ch bo m s tham gia c
tng trng kinh t vi tin b x hi; gia i sng vt cht v i sng
hiu qu ca mi tng lp nhn dn vo tt c cc qu trnh xy dng,
tinh thn; gia p ng cc nhu cu trc mt vi chm lo li ch lu di;
t chc thc hin v gim st thc hin cc ng li, ch trng, chnh
gia c nhn vi tp th v cng ng x hi".
sch v quy nh php lut ca ng v Nh nc trn mi lnh vc.
Trong cng cuc i mi, ng, Nh nc Vit Nam xc nh t
Trong bi cnh Vit Nam ch ng hi nhp kinh t quc t m
con ngi vo v tr trung tm ca cc chnh sch pht trin; coi con
rng giao lu, hp tc nhiu mt, nhiu lnh vc vi cc nc trn th
ngi l vn qu nht, chm lo cho con ngi l mc tiu phn u cao
gii v ngy cng su hn vo i sng mi mt ca cng ng quc t,
nht ca ch . Mi ch trng, chnh sch pht trin u xut pht t
yu cu m rng v pht huy dn ch ngy cng tr nn quan trng v
con ngi, ly con ngi l trung tm. Tng trng v pht trin kinh t
cp thit. M rng v pht huy dn ch x hi ch ngha c xem l
v con ngi, i i vi pht trin cc mt v vn ho, gio dc, nng
nhn t quyt nh thng li ca s nghip cng nghip ha, hin i
cao dn tr, bo v v ci thin mi trng. Mc tiu nht qun ca mi
ha t nc, xy dng Nh nc php quyn X hi Ch ngha ca
chnh sch x hi do ng v Nh nc Vit Nam ra u hng
dn, do dn, v dn v hi nhp quc t c hiu qu. Chnh sch ca
trng tm vo con ngi, nhm khng ngng nng cao i sng vt
ng, Nh nc trong vn ny hin nay l tip tc hon thin c ch
cht ca mi thnh vin trong x hi, bo m nhng nhu cu ti thiu
thc hin quyn lm ch x hi ca nhn dn lao ng theo phng
nht ca con ngi l n, mc, i li, hc tp, ngh ngi, khm cha
chm dn bit, dn bn, dn lm, dn kim tra i vi mi hot ng
bnh v nng cao th cht ca con ngi Vit Nam. Trong nhng nm
ca cc c quan Nh nc. thc hin c ch ny, vic bo m s
ti, ng v Nh nc Vit Nam xc nh cc vn u tin l: bo
cng khai, minh bch, tng cng trch nhim gii trnh ca cc c
m tt hn phc li x hi; gii quyt ngy cng nhiu vic lm cho
quan v vin chc nh nc, xy dng c ch phn bin x hi v gim
ngi lao ng; tp trung lm tt cng tc xa i gim ngho; y
st x hi, tng bc thc hin dn ch trc tip c sc ngha
mnh cng tc bo him x hi, bo v v chm sc sc kho, nng cao
quan trng. Tt c nhng iu ny u trc tip hoc gin tip gp
th cht ca nhn dn; thc hin dn s, k hoch ho gia nh; u
phn bo m s tn trng, bo v v thc y cc quyn con ngi,
tranh c hiu qu vi cc t nn x hi; ngn chn v y li cc i
quyn cng dn.
dch nh HIV/AIDS, dch cm; bo v mi trng sinh thi, ng ph

kp thi vi bin i kh hu, ng thi ch trng hon thin c ch bo
tr x hi.
425
426
Trong Bo co quc gia kim im nh k vic thc hin quyn con
ngi Vit Nam, Chnh ph Vit Nam xc nh vic thc y cc chnh
sch x hi nh xa i gim ngho, to vic lm, chm sc y t, gio dc
o to v cng c h thng an sinh x hi l nhng u tin quc gia trong
vic bo v v thc y quyn con ngi trong thi gian ti1, trong a
ra nhng cam kt c th v nhng vn ny, bao gm:2
- Tip tc y mnh cng tc xo i gim ngho, ch trng to
cng n vic lm, nng cao thu nhp, quan tm pht trin mng li an
sinh x hi, cung cp cc dch v x hi c bn cho ngi ngho v cc
nhm ngi d b tn thng, cho cc vng su vng xa;
-
Phn u t ph cp trung hc c s;
- Ch trng phng, chng bun bn ph n v tr em; y mnh

cng tc tuyn truyn chng phn bit i x vi nn nhn ca t bun
bn ph n, tr em, v to vic lm, thu nhp cho nn nhn ca vic
bun bn ph n, tr em, ch trng gii quyt vn lao ng tr em,
c bit l vn tr em ng ph, bo hnh tr em; hp tc cht ch
vi cc nc, c bit l cc nc trong khu vc trong cng tc chng
bun bn ph n, tr em, chng ti phm xuyn quc gia;
- Tip tc chng trnh tim chng vc xin phng, chng 7 bnh
cho tr em, ch trng cng tc tuyn truyn phng chng HIV/AIDS;
quan tm cng tc chm sc sc kho b m, tr em, sc kho sinh sn,
gim t l tr em suy dinh dng;
- y mnh thc hin chnh sch bnh ng gii, tuyn truyn
xa b phn bit i x v l do gii tnh; to c hi bnh ng v gio
dc, vic lm v thu nhp cho ph n, c bit l ph n nhng vng
kh khn, vng su, vng xa, ph n ngi dn tc thiu s, y mnh
cng tc phng, chng bo lc gia nh, cng tc tuyn truyn nhm
thay i nhn thc trng nam khinh n;
(3) Bo m s bnh ng gia cc dn tc, hon thin khun kh
php l v quyn con ngi, quyn cng dn
Vit Nam l mt quc gia c nhiu dn tc cng sinh sng (54 dn
tc). Mi dn tc c bn sc vn ho ring, to nn nt p truyn thng
1,2 Bo co quc gia kim im nh k vic thc hin quyn con ngi Vit Nam, Sd, on
78-81, 84-87; on 88 (c).
427
trong s a dng, phong ph ca nn vn ho Vit Nam. Tri qua lch s
hng ngn nm u tranh dng nc v gi nc, cc dn tc Vit Nam
c truyn thng on kt, tng tr v gip ln nhau. Trong cng
cuc i mi ngy nay, ng v Nh nc Vit Nam tip tc thc hin
chnh sch nht qun l bo m quyn bnh ng gia cc dn tc, coi
l mt trong nhng nhn t quyt nh thnh cng ca s nghip cng
nghip ha, hin i ha t nc, xy dng Ch ngha x hi v thc
hin mc tiu dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn
minh. Chnh sch ny c th hin r trong cc cng lnh, vn kin ca
ng, Hin php, php lut ca Nh nc. n c, iu 5 Hin php
1992 (c sa i, b sung nm 2001) quy nh: ...Nh nc thc hin
chnh sch bnh ng, on kt, tng tr gia cc dn tc, nghim cm
mi hnh vi k th, chia r dn tc. Cc dn tc c quyn dng ting ni,
ch vit, gi gn bn sc dn tc v pht huy nhng phong tc, tp qun,
truyn thng v vn ho tt p ca mnh. Nh nc thc hin chnh
sch pht trin v mi mt, tng bc nng cao i sng vt cht v tinh
thn ca ng bo dn tc thiu s.
Cng vi ch trng thc hin chnh sch bnh ng gia cc dn tc,
Nh nc khng ngng hon thin khun kh php lut v quyn con
ngi, quyn cng dn. T nm 1986 n nay, Nh nc ban hnh hn
13.000 vn bn php lut v mi lnh vc trong c nhiu vn bn c
ngha quan trng vi vic bo v v thc y cc quyn con ngi. Hin
ti, Chnh ph ang trin khai thc hin cc Chin lc xy dng v hon
thin h thng php lut, Chin lc ci cch t php, Chng trnh ci
cch hnh chnh,v.v.. nhm tip tc hon thin h thng php lut ph
hp vi yu cu xy dng Nh nc php quyn x hi ch ngha ca dn,
do dn, v dn, bo m c hiu qu cc quyn con ngi, quyn cng dn
ca mi ngi dn. V vn ny, trong Bo co quc gia kim im nh
k vic thc hin quyn con ngi Vit Nam, Chnh ph Vit Nam cam
kt tip tc chng trnh ci cch hnh chnh, hon thin h thng php
lut v th ch, nhm cng c Nh nc php quyn X hi ch ngha, bo
m tt hn quyn lm ch ca cng dn181, ng thi, xc nh vic
hon thin khun kh php lut v quyn con ngi, quyn cng dn l
mt trong nhng u tin quc gia trong vic bo v v thc y quyn con
ngi trong thi gian ti.
88(c), on 82 83.
428
(4) Ngn nga v trng tr nhng hnh vi vi phm quyn con
ngi, quyn cng dn, ng thi, chng khuynh hng dn ch cc
oan, qu khch, li dng vn quyn con ngi chng ph ch .
Tn trng, bo v v thc y cc quyn con ngi l mc tiu v
chnh sch nht qun ca ng, Nh nc Vit Nam. Tuy nhin, trong qu
trnh qun l cc mt, cc lnh vc ca i sng x hi, mt b phn cn b
nh nc, k c ng vin, cha thc s gng mu, tn trng v pht huy
quyn dn ch ca nhn dn; thm ch cn c nhng hnh ng tiu cc,
quan liu, tham nhng, vi phm cc quyn v li ch chnh ng ca nhn
dn. cng c mi quan h v to lng tin ca nhn dn i vi ng,
Nh nc; chnh sch ca ng, Nh nc l x l nghim nhng hin
tng vi phm, kin quyt cho ra khi ng v b my Nh nc nhng
cn b, ng vin thoi ho, bin cht, vi phm quyn lm ch ca nhn
dn. thc hin c ch trng ny, mt trong nhng mc tiu ca cc
chin lc v chng trnh xy dng, hon thin php lut k trn l hon
thin ch v trch nhim cng v, thc hin nguyn tc cn b nh
nc ch c php lm nhng g php lut quy nh, ng thi, xc nh
c ch n b thit hi/bi thng nh nc cho nhng ngi b oan, sai
do hot ng cng v gy ra.
Song song vi vic ngn nga v trng tr nhng hnh vi vi phm
quyn con ngi, quyn cng dn, xut pht t nhn thc rng: Gi
vng n nh chnh tr - x hi ca t nc trong mi tnh hung l
nhim v s mt, l yu cu sng cn ca mi quc gia. C n nh
chnh tr - x hi, mi c th pht trin1, ng, Nh nc Vit Nam
ng thi ch trng kin quyt chng khuynh hng dn ch cc
oan, dn ch qu khch; ngn chn mi mu toan li dng vn dn
ch v quyn con ngi kch ng, gy ri, chng ph ch .
(5)Tng cng hot ng gio dc, ph bin v quyn con ngi,
quyn cng dn cho cn b, nhn vin nh nc v nhn dn
Kinh nghim trn th gii cho thy, gio dc, ph bin v kin thc
v quyn con ngi, quyn cng dn c coi l bin php u tin v
c tnh cht bn vng, lu di bo v v thc y cc quyn con
ngi. Vit Nam, gio dc, ph bin v kin thc v quyn con ngi,
quyn cng dn t lu c lng ghp vo chng trnh ging dy v
o c v gio dc cng dn cc cp hc ph thng, v hin ang
c trin khai mt s trng i hc. Mc d vy, thc t cho thy,
hot ng ny cn c tip tc thc y p ng nhng nhu cu
ngy cng cao ca Nh nc v x hi.
Trong Bo co quc gia kim im nh k vic thc hin quyn
con ngi Vit Nam, Chnh ph Vit Nam nhn nh: Mi ngi dn
l mt ch th th hng cc quyn con ngi v cng l ch th thc
hin cc quyn . Nh nc Vit Nam lun coi trng vic nng cao
thc ngi dn trong vic th hng cc quyn con ngi trn c s
tun th php lut1. Cng trong Bo co ny, Chnh ph cng thng
thn tha nhn: Trnh v nhn thc ca mt b phn cn b Nh
nc, k c Trung ng v a phng v quyn con ngi cn nhiu
hn ch: khng ch khng nm c cc quy nh ca lut php quc t,
ngha v ca Vit Nam vi t cch l quc gia thnh vin ca cc cng
c quc t v quyn con ngi, m i khi cn nm khng chc cc
quy nh ca lut php v ch trng chnh sch ca Nh nc, do vy
c ni c lc cn xy ra cc v vic vi phm, lm hn ch v nh
hng n vic th hng quyn ca ngi dn.2
Trn c s nhng nhn nh k trn, trong Bo co quc gia kim
im nh k vic thc hin quyn con ngi Vit Nam, Chnh ph
Vit Nam khng nh tng cng nng lc v nng cao nhn thc v
vn quyn con ngi cho cn b v nhn dn, ng thi mong mun
cc nc v cc t chc quc t tip tc chia s kinh nghim, gip
Vit Nam trong vn ny.3
8.3.2. Chnh sch i ngoi
ng Cng sn v Nh nc Vit Nam ng thi ra chnh sch i
ngoi nhm tng cng s bo v cc quyn con ngi Vit Nam v gp
phn thc y cc quyn con ngi trn th gii. Nhn chung, chnh sch
67, on 77.
1
429
430
i ngoi ca Vit Nam trong lnh vc ny c da trn cc nguyn tc
ch o l vic gii quyt cc vn quyn con ngi cn thng qua i
thoi ha bnh v trn nguyn tc bnh ng, tn trng c lp, ch quyn,
ton vn lnh th, khng p t v can thip vo cng vic ni b ca
nhau. Phng chm hnh ng m ng Cng sn v Nh nc Vit Nam
ra trn lnh vc ny l ch ng, tch cc trong cc hot ng hp tc
quc t v m rng i thoi trong lnh vc quyn con ngi.
C th v vn trn, i hi i biu ton quc ln th X ca ng
khng nh, cn: Ch ng tham gia cuc u tranh chung v quyn con
ngi. Sn sng i thoi vi cc nc, cc t chc quc t v khu vc c
lin quan v vn nhn quyn1. Trong Bo co quc gia kim im nh
k vic thc hin quyn con ngi Vit Nam, Chnh ph Vit Nam xc
nh, vic kt hp hi ha gia cc gi tr ph qut ca cc quyn con
ngi v hon cnh c th ring ca quc gia, tng cng hp tc quc t
v m rng i thoi trong lnh vc quyn con ngi l mt trong nhng
bi hc thnh cng ca Vit Nam trong vic bo v v thc y quyn con
ngi.2 Bo co nu r: Vit Nam ht sc coi trng i thoi v hp tc
quc t trong lnh vc quyn con ngi. i thoi v hp tc quc t va l
i hi ca qu trnh hi nhp quc t, va gip tng cng hiu bit ln
nhau; qua i thoi v hp tc quc t Vit Nam gip bn b v cng
ng quc t hiu hn v tnh hnh v hon cnh thc t ca Vit Nam, va
l c hi Vit Nam c th hc hi kinh nghim ca cc nc trong vic
xy dng v thc thi php lut, bo m tt hn cc quyn con ngi
Vit Nam v ng gp vo s nghip bo v quyn con ngi trong khu
vc v trn th gii3. Cng trong Bo co ny, Vit Nam cam kt: tip
tc hp tc vi cc quc gia khc, vi Lin hp quc v cc c quan ca t
chc ny m bo ngy cng tt hn vic th hng cc quyn v t do
c bn ca con ngi trn lnh th Vit Nam v trn ton th gii4. C
th, Vit Nam cam kt xem xt v rt bo lu iu 5 Ngh nh th v
bun bn tr em, mi dm tr em v vn ha phm khiu dm tr em ca
Cng c quyn tr em; nghin cu gia nhp thm mt s cng c ca T
chc Lao ng Quc t, Cng c chng tra tn; ph chun Cng c v
quyn ca ngi khuyt tt; Cng c chng ti phm c t chc xuyn
1
Vn kin i hi i biu ton quc ln th X, Sd, tr.113.
Bo co quc gia kim im nh k vic thc hin quyn con ngi Vit Nam, Sd, on 61-64.
Bo co quc gia kim im nh k vic thc hin quyn con ngi Vit Nam, Sd, on 88
(a), on 88(b), on 89.
3,4
431
quc gia v Ngh nh th b sung v trn p, trng tr ti bun bn ngi,
c bit l ph n v tr em. Thm vo , Vit Nam cng cam kt thc
hin cc ngha v ca cc cng c quc t m Vit Nam l thnh vin;
tham gia tch cc vo hot ng ca mt s c ch ca Lin hp quc v
quyn con ngi nh Hi ng quyn con ngi, U ban ca i hi ng
Lin hp quc, Hi ng kinh t - x hi; tip tc i thoi v quyn con
ngi vi cc nc v cc t chc quc t; xem xt mi cc bo co vin
c bit v quyn lng thc, chuyn gia c lp v quyn con ngi v i
ngho, bo co vin v gio dc, chuyn gia c lp v tc ng ca n
nc ngoi i vi vic hng th quyn vo thm Vit Nam trong thi
gian ti hiu thm v tnh hnh Vit Nam v h tr Vit Nam bo m
tt hn quyn con ngi trong cc lnh vc ny1. Cui cng, nh cp
trn, Vit Nam by t s mong mun cc nc v cc t chc quc t tip
tc chia s kinh nghim, gip Vit Nam tng cng nng lc cho cn b
v ngi dn, nng cao nhn thc v vn quyn con ngi2.
Bn cnh nhng hot ng trong khun kh din n Lin hp quc,
vi t cch l thnh vin ca Hip hi cc nc ng Nam (ASEAN),
Vit Nam cn tch cc tham gia cng cc nc trong Hip hi xy dng vn
kin khung cho vic thnh lp mt c quan quyn con ngi ca khu vc
trn c s iu 14 Hin chng ASEAN. Thm vo , trong mt s nm
gn y, Vit Nam tin hnh nhiu cuc i thoi c song phng v a
phng cp chnh ph vi cc nc, cc t chc quc t trn lnh vc
quyn con ngi, c th nh vi Hoa K, Na Uy, Thu in, Thu S,
xtrylia, Lin minh chu u Mc ch ca cc cuc i thoi l gip cc
nc c iu kin hiu su sc hn v hon cnh lch s, truyn thng, bn
sc vn ho, cng nh h thng chnh sch, php lut v cc iu kin c
th ca Vit Nam, qua , tm kim ng thun, hn ch bt ng trong
vn quyn con ngi. Cng vi mc ch ny, trong nhng nm gn
y, Nh nc Vit Nam tng cng cng tc thng tin, tuyn truyn
i ngoi, vn ng ngoi giao nhm cao cc thnh tu quyn con
ngi Vit Nam, trong bao gm vic ch ng ng cai cc hi ngh,
hi tho quc t v quyn con ngi.
88(b); on 89
432
(55). i Vit s k ton th, Nxb. Khoa hc X hi, H Ni., 1998, tp
I.
(56). Trn Trng Kim, Vit Nam S lc, Nxb. Vn ha - Thng
tin, H Ni, 2002.
Ch tho lun Chng VIII
(57). C.Mc v F.ng ghen v quyn con ngi, Nxb Chnh tr

quc gia, H Ni, 1998.
(58). C. Mc- ngghen, Ton tp, t6, Nxb Chnh tr quc gia, H
Ni, 1995
(44). Phn tch nh hng ca Pht gio vi s hnh thnh t

tng v s pht trin ca quyn con ngi trong lch s
Vit Nam.
(59). H Ch Minh, Tuyn tp, t1, Nxb. S tht, H Ni, 1980.
(45). Phn tch nh hng ca Nho gio n s hnh thnh t tng

v s pht trin ca quyn con ngi trong lch s Vit Nam.
(60). H Ch Minh, Ton tp, t4, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni,
1995.
(46). Phn tch nh hng ca t tng bnh ng, bc i ca

Cch mng t sn Php n s hnh thnh t tng v s
pht trin ca quyn con ngi trong lch s Vit Nam.
(61). ng Cng sn Vit Nam, Vn kin i hi i biu ton

quc ln th VI, Nxb. S tht, H Ni, 1987.
(62). ng Cng sn Vit Nam, Cng lnh xy dng t nc
trong thi k qu ln Ch ngha x hi, Nxb. S tht,
H Ni, 1991.
(47). Phn tch nh hng ca hc thuyt Tam Dn ca Tn

Trung Sn n s hnh thnh t tng v s pht trin ca
quyn con ngi trong lch s Vit Nam.
(63). ng Cng sn Vit Nam, Ch th s 12/CT/TW ngy

12-7-1992 ca Ban B th Trung ng ng v Vn
quyn con ngi v quan im, ch trng ca ng ta.
(48). Phn tch nh hng ca ch ngha Mc-Lnin, t tng

H Ch Minh n s hnh thnh t tng v s pht trin
ca quyn con ngi trong lch s Vit Nam.
(64). Bo Nhn dn, s ra ngy 18-6-1993.

(65). ng Cng sn Vit Nam, Vn kin i hi i biu ton
quc ln th X, Nxb. Chnh tr quc gia, H Ni, 2006.
(49). Bnh lun v quan im cho rng Quc triu Hnh lut
mang nhng gi tr nhn o vt thi i.
(50). Phn tch mi quan h gia u tranh ginh c lp vi u
tranh gii phng con ngi Vit Nam th k XX.
(66). Vin Lch s ng thuc Hc vin Chnh tr Quc gia H Ch

Minh, Bin nin s kin Lch s ng Cng sn Vit Nam
(5.1975 12.1995), Nxb. Chnh tr quc gia, H Ni, 2002.
(51). Phn tch s pht trin v t tng v thc tin thc y

quyn con ngi Vit Nam t khi i mi (1986) n nay.
(67). Chnh ph, Sch trng v thnh tu quyn con ngi ca

Vit Nam, ti http://www.mofa.gov.vn/en/ctc.
(52). Phn tch so snh nhng quan im c bn ca ng Cng

sn v Nh nc Vit Nam vi nhn thc chung trn th gii
v quyn con ngi.
(68). Chnh ph, Bo co quc gia kim im nh k vic thc

hin quyn con ngi Vit Nam nm 2009, ti:
http://www.mofa.gov.vn).
(53). Phn tch chnh sch thc y v bo v nhn quyn ca

ng, Nh nc Vit Nam v phng din i ni.
(69). Vn phng Quc Hi, Hin php nm 1946 v s k tha,

pht trin trong cc hin php Vit Nam, Nxb. Chnh tr
quc gia, H Ni, 1998.
(54). Phn tch chnh sch thc y v bo v nhn quyn ca

ng, Nh nc Vit Nam v phng din i ngoi.
(70). Nguyn nh Lc, Quyn con ngi v quyn cng dn

trong Hin php Vit Nam, Nxb. Chnh tr quc gia, H Ni,
2000.
(71). Lm Ng ng, Trung Hoa - t nc, Con ngi, Nxb.
Vn ha - Thng tin, H Ni., 2001.
Ti liu tham kho ca Chng VIII

433
434
(72). Dng Trung Quc, Vit Nam nhng s kin lch s (1919
1945), Nxb. Gio dc, H Ni, 2000.
(73). Dng Kinh Quc, Vit Nam nhng s kin lch s (1858
1918), Nxb. Gio dc, H Ni., 1999.
(74). Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Hi p v quyn
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, T tng v quyn con
ngi Tuyn tp t liu th gii v Vit Nam, NXB Lao ngX hi, 2011.
435
436
ChngIX:Phplutvcchthchin,thcyquyn
tc hon thin h thng php lut bo m cc quyn con ngi

c tn trng v thc hin ngy cng tt hn3.
Chng ny trnh by mt cch khi qut khun kh php lut

hin hnh ca Vit Nam v cc quyn con ngi ch yu, trong bao
gm c ch thc hin v thc y cc quyn con ngi Vit Nam.
ChngIX
PHPLUTVCCHTHCHIN,
THCYQUYNCONNGIVITNAM
9.1. QUYN DN S V CHNH TR TRONG PHP LUT VIT NAM

9.1.1. Quyn sng
Ngay sau khi ginh c c lp nm 1945, quyn con ngi,

quyn cng dn c ghi nhn trong Hin php nm 1946 ca nc
Vit Nam Dn ch Cng ho v sau tip tc c khng nh, m
rng trong cc Hin php nm 1959, 1980 v 1992 (sa i, b sung,
nm 2001). Hin php 1992 ghi nhn mt cch trang trng, r rng
khng nh ca Nh nc Vit Nam trong vic bo v v thc y cc
quyn con ngi thng qua vic bo m cc quyn cng dn (ti iu
50)1. Ni dung cc quyn con ngi c th hin xuyn sut trong
Hin php 1992 nhng c bit c nu tp trung ti Chng 5 (v cc
quyn v ngha v c bn ca cng dn) v c c th ha trong hng
ngn vn bn php lut khc ca Nh nc. Php lut cng khng nh
r Nh nc Vit Nam l Nh nc php quyn ca dn, do dn v v
dn, c trch nhim bo m v khng ngng pht huy quyn lm ch
v mi mt ca nhn dn2.
Trong nhng thp k gn y, Nh nc c nhiu n lc ln
trong vic lm hi ha h thng php lut Vit Nam vi cc nguyn tc
v tiu chun quc t v quyn con ngi. Xut pht t ch trng
khng ngng thc y quyn con ngi, Nh nc Vit Nam ang tip
Tng ng vi ni dung iu 6 ICCPR, iu 71 Hin php 1992

ca Vit Nam quy nh: Cng dn c quyn bt kh xm phm v thn
th, c php lut bo h v tnh mng, sc khe, danh d v nhn
phm.
Quy nh trn c ti khng nh iu 32 B lut dn s (BLDS)
nm 2005, trong nu rng: C nhn c quyn c bo m an ton
v tnh mng, sc khe, thn th. Khng ai c xm phm n tnh
mng, sc khe, thn th ca ngi khc. Cng lin quan n quyn ny,
B lut Hnh s (BLHS) nm 1999 c sa i, b sung nm 2009 c
mt chng (Chng XII, t iu 93 n iu 122) quy nh v cc ti
xm phm tnh mng, sc khe, nhn phm, danh d ca con ngi.
Ging nh mt s quc gia khc trn th gii, php lut Vit Nam
hin vn cn duy tr hnh pht t hnh, xut pht t yu cu khch
quan v phng chng ti phm. Mc d vy, trong thi gian gn y,
s iu lut c khung hnh pht t hnh trong php lut Vit Nam
c gim i ng k (t 44 iu trong BLHS nm 1985 xung cn 29
iu trong BLHS nm 1999 v 25 iu hin nay82). Trong vn ny,
php lut hnh s Vit Nam quy nh cht ch v nhng gii hn v
bo m v th tc t tng khi p dng hnh pht t hnh. C th, v
gii hn, iu 35 BLHS nm 1999 quy nh: T hnh l hnh pht c
3
Sch trng v thnh tu quyn con ngi ca Vit Nam, sd, tr.6.
Ngy 16-6-2009, Quc hi Kha XII thng qua Lut sa i, b sung mt s iu B lut
hnh s nm 1999, trong b hnh pht t hnh trong 4 ti danh khc bao gm: Ti hip
dm (iu 111); Ti lm, tng tr, vn chuyn, lu hnh tin gi, ngn phiu gi, cng tri gi
(iu 180); Ti chim ot tu bay, tu thy (iu 221);Ti hy hoi v kh qun dng,
phng tin k thut qun s (iu 334).
1
Bo co quc gia kim im nh k vic thc hin quyn con ngi Vit Nam nm 2009,
Sd, tr.3.
2
437
438
bit ch p dng i vi nhng ngi phm ti c bit nghim trng.

Khng p dng hnh pht t hnh i vi ngi cha thnh nin phm
ti, i vi ph n c thai hoc ph n ang nui con di 36 thng
tui khi phm ti hoc khi xt x. Khng thi hnh n t hnh i vi
ph n c thai, ph n ang nui con di 36 thng tui.... iu ny
cng quy nh ngi b kt n t hnh c th c n gim xung hnh
pht t chung thn nu c iu kin theo quy nh php lut. V
nhng bo m t tng, B lut T tng Hnh s (BLTTHS) nm 2003
quy nh cc th tc iu tra, truy t, xt x, thi hnh n i vi
nhng ngi phm ti c khung hnh pht t hnh. Theo iu 170 ca
B lut ny, ch ta n cp tnh tr ln mi c thm quyn xt x s
thm cc v n c mc n t hnh v trong cc v n ny, hi ng xt
x phi gm hai thm phn v ba hi thm nhn dn. iu 57 B lut
quy nh, trong trng hp b can, b co b buc ti theo khung hnh
pht c mc cao nht l t hnh th c quan t tng phi mi lut s
bo cha cho h nu nh h v gia nh khng mi lut s bo cha.
Theo iu 258, sau khi bn n t hnh c hiu lc php lut, h s v
n phi c gi ngay ln Ta n nhn dn ti cao (TANDTC) v bn
sao bn n phi c gi ngay ln Vin kim st nhn dn Ti cao
(VKSNDTC) trong vng hai thng, cc c quan ny phi quyt nh
khng ngh hoc khng khng ngh gim c thm hoc ti thm.
Cng theo iu ny, trong thi hn by ngy k t khi bn n c hiu
lc php lut, ngi b kt n t hnh c quyn gi n xin n gim
ln Ch tch nc, v bn n ch c thi hnh nu khng c khng
ngh gim c thm hoc ti thm ca TANDTC v VKSNDTC cng
nh khi Ch tch nc bc n xin n gim ca b co.
Lin quan n kha cnh th hai ca quyn sng (vic bo m
cc iu kin tn ti ca con ngi, c bit l nhng i tng c
bit kh khn), php lut Vit Nam t lu xc lp cc ch nh v
bo tr x hi. Khun kh php lut v vn ny hin kh ton
din v ngy cng c hon thin. Mt h thng c s bo tr x
hi (c do Nh nc v cc t chc t chc t thin iu hnh)
c thit lp trn c nc nhm gip nhng nhm i tng c
hon cnh c bit kh khn nh ngi gi neo n, tr em m ci,
ngi khuyt tt khng ni nng ta, khng th t lo c cho cuc
439
sng ca bn thn...(xem thm phn sau v cc quyn kinh t, x hi,

vn ha).
9.1.2. Quyn t do v an ninh c nhn
Tng ng vi ni dung cc iu 7, 8, 9, 10, 11, 14, 15 ICCPR, iu
71 Hin php 1992 c sa i b sung nm 2001 quy nh: Cng
dn c quyn bt kh xm phm v thn th, c php lut bo h v
tnh mng, sc kho, danh d v nhn phm. iu 71 Hin php 1992
cng ng thi quy nh: Khng ai b bt, nu khng c quyt nh ca
Ta n nhn dn, quyt nh hoc ph chun ca Vin kim st nhn
dn, tr trng hp phm ti qu tang. Vic bt v giam gi ngi phi
ng php lut. Nghim cm mi hnh thc truy bc, nhc hnh, xc
phm danh d, nhn phm ca cng dn.
B sung cho iu 71, iu 72 Hin php 1992 nu r, khng ai b
coi l c ti v phi chu hnh pht khi cha c bn n kt ti ca To n
c hiu lc php lut. on 2 iu ny quy nh: Ngi b bt, b
giam gi, b truy t, xt x tri php lut c quyn c bi thng
thit hi v vt cht v phc hi danh d. Ngi lm tri php lut
trong vic bt, giam gi, truy t, xt x gy thit hi cho ngi khc
phi b x l nghim minh.
Cc quy nh k trn trong Hin php 1992 c c th ho trong
BLHS nm 1999, BLTTHS nm 2003, BLDS nm 2005 v nhiu vn
bn php lut khc.
Theo iu 6 BLTTHS nm 2003, khng ai b bt nu khng c
quyt nh ca To n, quyt nh hoc ph chun ca Vin kim st,
tr trng hp phm ti qu tang. iu 7 B lut ny quy nh: Cng
dn c quyn c php lut bo h v tnh mng, sc kho, danh d,
nhn phm, ti sn. Mi hnh vi xm phm tnh mng, sc kho, danh
d, nhn phm, ti sn u b x l theo php lut... Cng theo iu
ny, ngi b hi, ngi lm chng v ngi tham gia t tng khc cng
nh ngi thn thch ca h m b e da n tnh mng, sc khe, b
xm phm danh d, nhn phm, ti sn th c quan c thm quyn tin
hnh t tng phi p dng nhng bin php cn thit bo v theo
quy nh ca php lut.
440
Nh nu trn, BLHS nm 1999 dnh hn Chng XII quy

nh v cc ti xm phm tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm
ca con ngi. Ngoi ra, B lut ny cn bao gm mt chng quy nh
v cc ti xm phm hot ng t php (Chng XXII, t iu 292 n
314), trong bao gm cc ti: Ti truy cu trch nhim hnh s ngi
khng c ti (iu 293); Ti ra bn n tri php lut (iu 295); Ti ra
quyt nh tri php lut (iu 296); Ti dng nhc hnh (iu 298);
Ti bc cung (iu 299)...
gc c th, quyn t do v an ninh c nhn cn c th hin
trong mt s quyn t tng. Khun kh php lut Vit Nam v cc
quyn t tng c nu khi qut di y:
9.1.2.1. Quyn khng b tra tn, i x hay trng pht tn c, v
nhn o hay b h nhc
V quyn ny, cc iu 71, 72 Hin php 1992, iu 32, 37 BLDS
nm 2005, iu 6, 7, 9 BLTTHS nm 2003 v cc Chng XII, XXII
BLHS nm 1999 ( cp trn) cng chnh l nn tng php l
ngn chn v trng tr nhng hnh vi tra tn, i x hay trng pht tn
c, v nhn o hay b h nhc.
C th hn v vn ny, iu 6 BLTTHS nm 2003 quy nh:
Nghim cm mi hnh thc truy bc, nhc hnh. Trong Chng XXII
BLHS nm 1999 (v cc ti xm phm hot ng t php), cc Ti dng
nhc hnh (iu 298) v Ti bc cung (iu 299) c ngha trc tip
trong vic bo m quyn khng b tra tn v nhc hnh trong hot ng
t tng. Ngoi ra, cc vn bn php lut hin hnh v qun l cc c s
giam gi cng u quy nh nghim cm mi hnh vi tra tn, nhc hnh.
9.1.2.2. Quyn khng b b t ch v khng hon thnh ngha v theo
hp ng
Xt v quan h hp ng, Vit Nam c cc dng hp ng chnh
l hp ng dn s (bao gm cc hp ng dn s thng dng v hp
ng lin quan n quyn s dng t, c quy nh trong Chng II
BLDS nm 1995, phn th ba BLDS nm 2005), hp ng kinh t (quy
nh trong Php lnh hp ng kinh t nm 1989, khng cn hiu lc),
441
v hp ng lao ng (quy nh trong iu 27 BLL nm 1994 c

sa i, b sung cc nm 2002, 2006, 2007). V trch nhim pht sinh
t vi phm cc dng hp ng ny, nhng vn bn php lut c lin
quan ch quy nh hnh thc bi thng thit hi ty theo li ca bn vi
phm, cho d mc thit hi nh th no.
Vn bn php lut duy nht quy nh h thng cc ti phm hnh
s v hnh pht Vit Nam l BLHS. BLHS nm 1999 c 344 iu
nhng khng c iu no quy nh v trch nhim hnh s ca mt
ngi khng th hon thnh ngha v theo hp ng. Tuy nhin, ging
nh php lut ca nhiu nc khc trn th gii, theo php lut Vit
Nam, trong trng hp c hnh vi lm dng tn nhim, la o
chim ot ti sn ca ngi khc trong giao kt v thc hin hp ng
th ngi vi phm s b x l v hnh s.
9.1.2.3. Quyn c suy on v ti
iu 72 Hin php 1992 quy nh: Khng ai b coi l c ti khi
cha c bn n kt ti ca To n c hiu lc php lut. Nguyn tc
hin nh ny c ti khng nh trong iu 9 BLTTHS nm 2003,
trong nu r: Khng ai b coi l c ti v phi chu hnh pht khi
cha c bn n kt ti ca To n c hiu lc php lut.
9.1.2.4. Quyn khng b p dng hi t
Cm hi t cng l mt nguyn tc quan trng trong php lut t
tng hnh s Vit Nam, c quy nh ln u tin trong BLHS nm
1985 v c ti khng nh trong tt c cc ln sa i BLHS sau .
Trong BLHS nm 1999, nguyn tc ny c quy nh trong iu 7,
trong nu rng: iu lut c p dng i vi mt hnh vi phm
ti l iu lut ang c hiu lc thi hnh ti thi im m hnh vi phm
ti c thc hin. Tuy nhin, tng ng vi quy nh ti iu 15
ICCPR, php lut Vit Nam cho php p dng hi t trong trng hp
vic c li cho ngi phm ti.
9.1.2.5. Quyn c thng bo li buc ti khng chm tr, c
s dng v h tr s dng ngn ng thch hp trong t tng
442
V kha cnh th nht, khon 2 iu 49 BLTTHS nm 2003 quy

nh, b can c quyn c bit mnh b khi t v ti g v c gii
thch v cc quyn v ngha v ca mnh.
V kha cnh th hai, iu 133 Hin php 1992 quy nh: Ta n
nhn dn bo m cho cng dn nc CHXHCN Vit Nam thuc cc dn
tc quyn dng ting ni v ch vit ca dn tc mnh trc Ta n. Quy
nh ny c ti khng nh trong iu 10 Lut t chc Ta n nhn
dn (TAND) nm 2002. iu 24 BLTTHS nm 2003 c th ha quy nh
ny, trong nu r, ting ni v ch vit chnh thc c s dng trong

t tng hnh s l ting Vit, tuy nhin, ngi khng hiu c ting Vit
c quyn dng ting ni, ch vit ca dn tc mnh v trong trng hp
, c quan tin hnh t tng phi cung cp phin dch min ph. Quy
nh tng t cng c nu trong mt s vn bn php lut khc v t
tng, c th nh trong iu 20 BLTTDS nm 2004 v khon 3 iu 7
Php lnh th tc gii quyt cc v n hnh chnh nm 1996 ( c
sa i, b sung mt s iu vo cc nm 1998 v 2004)...
9.1.2.6. Quyn c bo cha v c tr gip ca lut s ngay
khi b bt hoc b giam gi
Lin quan n quyn c bo cha, iu 132 Hin php 1992
khng nh: Quyn bo cha ca b co c bo m. B co c th t
bo cha hoc nh ngi khc bo cha cho mnh.
C th ha iu 132 ca Hin php, iu 11 BLTTHS nm 2003
quy nh: Ngi b tm gi, b can, b co c quyn t bo cha hoc
nh ngi khc bo cha. C quan iu tra, Vin kim st, To n c
nhim v bo m cho ngi b tm gi, b can, b co thc hin quyn
bo cha ca h theo quy nh ca B lut ny.
V quyn c tr gip ca lut s, theo iu 56 BLTTHS nm
2003, ngi bo cha c th l lut s, ngi i din hp php ca
ngi b tm gi, b can, b co hoc bo cha vin nhn dn. Theo
iu 57, nhng b can, b co v ti theo khung hnh pht c mc cao
nht l t hnh hoc b can, b co l ngi cha thnh nin, ngi c
nhc im v tm thn hoc th cht th c quan iu tra, vin kim
st hoc to n phi yu cu on lut s c ngi bo cha cho h
hoc ngh U ban MTTQ Vit Nam hay cc t chc thnh vin ca
443
Mt trn c ngi bo cha cho thnh vin ca t chc mnh nu b

can, b co hoc ngi i din hp php ca h khng mi ngi bo
cha. Tuy nhin, k c trong cc trng hp ny, b can, b co v
ngi i din hp php ca h vn c quyn yu cu thay i hoc t
chi ngi bo cha.
Mc d php lut t tng hnh s Vit Nam khng quy nh thi
hn c th cho vic chun b bo cha ca ngi b tm gi, b can, b
co nhng v mt thi im, theo iu 58 BLTTHS nm 2003, ngi
bo cha c tham gia t tng t khi khi t b can. Trong trng hp
bt ngi theo quy nh ti cc iu 81 v 82 ca B lut ny th ngi
bo cha c tham gia t tng t khi c quyt nh tm gi. Trong
trng hp cn gi b mt iu tra i vi ti xm phm an ninh quc
gia th Vin trng Vin KSND quyt nh ngi bo cha tham gia
t tng t khi kt thc iu tra. iu 56 B lut ny cng quy nh:
Trong thi hn ba ngy, k t ngy nhn c ngh ca ngi bo
cha km theo giy t lin quan n vic bo cha, C quan iu tra,
Vin kim st, To n phi xem xt, cp giy chng nhn ngi bo
cha h thc hin vic bo cha. Nu t chi cp giy chng nhn th
phi nu r l do. i vi trng hp tm gi ngi th trong thi hn
24 gi, k t khi nhn c ngh ca ngi bo cha km theo giy
t lin quan n vic bo cha, C quan iu tra phi xem xt, cp giy
chng nhn ngi bo cha h thc hin vic bo cha. Nu t chi
cp giy chng nhn th phi nu r l do.
Lin quan n tr gip php l cho ng s cn c cc quy nh
trong Lut tr gip php l nm 2006 v Ngh nh s 77/2008/N-CP
ngy 16-7-2008 ca Chnh ph v t vn php lut. Hot ng ca lut
s hin c iu chnh bi Lut lut s nm 2006 (c hiu lc t 01-72007) v Ngh nh s 28/2007/N-CP ngy 26-02-2007, quy nh chi
tit v hng dn thi hnh mt s iu ca lut ny. Cn c Ngh nh
s 131/2008/N-CP ngy 31-12-2008 hng dn thi hnh cc quy nh
ca Lut lut s v t chc x hi - ngh nghip ca lut s, Lin on
Lut s Vit Nam ra i (thng 5 nm 2009) to iu kin quan
trng ngh lut s pht trin, thng qua quyn bo cha ca b
can, b co c bo m tt hn.
444
9.1.2.7. Quyn khng b buc phi chng minh chng li chnh mnh
Lin quan n vn ny, iu 10 BLTTHS nm 2003 quy nh v
nguyn tc xc nh s tht ca v n trong t tng hnh s, theo :
...Trch nhim chng minh ti phm thuc v cc c quan tin hnh t
tng. B can, b co c quyn nhng khng buc phi chng minh l
mnh v ti.
B sung cho quy nh ca iu 10, iu 72 B lut ny quy nh:
Li nhn ti ca b can, b co ch c th c coi l chng c nu ph
hp vi cc chng c khc ca v n. Khng c dng li nhn ti ca
b can, b co lm chng c duy nht kt ti.
9.1.2.8. Quyn c xt x cng bng v cng khai bi mt to
n c thm quyn, c lp v khng thin v, c lp ra theo php
lut
V v th v tnh cht ca c quan xt x, iu 1 Lut t chc
TAND nm 2002 quy nh: TAND ti cao, cc TAND a phng, cc
To n qun s v cc To n khc do lut nh l cc c quan xt x
ca nc CHXHCN Vit Nam...Trong phm vi chc nng ca mnh, To
n c nhim v bo v php ch XHCN; bo v ch XHCN v quyn
lm ch ca nhn dn; bo v ti sn ca Nh nc, ca tp th; bo v
tnh mng, ti sn, t do, danh d v nhn phm ca cng dn.
V hot ng xt x ca Ta n, theo php lut Vit Nam, t tng
hnh s c thc hin theo hai cp xt x c Hi thm nhn dn tham
gia; khi xt x Hi thm ngang quyn vi Thm phn; To n xt x tp
th v quyt nh theo a s. iu 16 BLTTHS nm 2003 quy nh:
Khi xt x, thm phn v hi thm c lp ch tun theo php lut.
Theo iu 8 Lut t chc TAND nm 2002: To n xt x theo nguyn
tc mi cng dn u bnh ng trc php lut, khng phn bit nam,
n, dn tc, tn ngng, tn gio, thnh phn x hi, a v x hi; c
nhn, c quan, t chc, n v v trang nhn dn v cc c s sn xut,
kinh doanh thuc mi thnh phn kinh t u bnh ng trc php
lut. iu 19 BLTTHS nm 2003 quy nh c th v vic bo m
quyn bnh ng trc to n, theo : Kim st vin, b co, ngi
bo cha, ngi b hi, nguyn n dn s, b n dn s, ngi c
quyn li, ngha v lin quan n v n, ngi i din hp php ca
445
h, ngi bo v quyn li ca ng s u c quyn bnh ng trong

vic a ra chng c, ti liu, vt, a ra yu cu v tranh lun dn
ch trc To n. Ta n c trch nhim to iu kin cho h thc hin
cc quyn nhm lm r s tht khch quan ca v n.
Lin quan n kha cnh xt x cng khai, iu 7 Lut t chc
TAND nm 2002 quy nh: To n xt x cng khai, tr trng hp
cn xt x kn gi gn b mt nh nc, thun phong m tc ca dn
tc hoc gi b mt ca cc ng s theo yu cu chnh ng ca
h. iu 18 BLTTHS nm 2003 cng c quy nh tng t, theo :
Vic xt x ca To n c tin hnh cng khai, mi ngi u c
quyn tham d, tr trng hp do B lut ny quy nh. Trong trng
hp c bit cn gi b mt nh nc, thun phong m tc ca dn tc
hoc gi b mt ca ng s theo yu cu chnh ng ca h th To
n xt x kn, nhng phi tuyn n cng khai.
9.1.2.9. Quyn c xt x trong thi gian hp l v khng b tr hon
V vn ny, BLTTHS nm 2003 c nhng quy nh c th v thi
hn a mt v n ra xt x cn c vo tnh cht ca tng loi v vic.
Theo iu 176 B lut ny, thi hn chun b xt x l 30 ngy i vi ti
phm t nghim trng, 45 ngy i vi ti phm nghim trng, hai thng
i vi ti phm rt nghim trng, ba thng i vi ti phm c bit
nghim trng. i vi nhng v n phc tp, Chnh n Ta n c th
quyt nh gia hn thi hn chun b xt x khng qu 15 ngy i vi ti
phm t nghim trng v ti phm nghim trng, khng qu 30 ngy i
vi ti phm rt nghim trng v ti phm c bit nghim trng.
Ngoi ra, theo quy nh iu 176 BLTTHS nm 2003, trong thi
hn 15 ngy k t ngy c quyt nh a v n ra xt x, To n phi m
phin to; trong trng hp c l do chnh ng th To n c th m
phin to trong thi hn 30 ngy. i vi v n c tr li iu tra b
sung th trong thi hn 15 ngy sau khi nhn li h s, thm phn c
phn cng ch ta phin ta phi ra quyt nh a v n ra xt x.
9.1.2.10. Quyn c khng co
446
V vn ny, nh nu trn, t tng hnh s Vit Nam c

thc hin theo hai cp xt x (s thm v phc thm). Bn n, quyt nh s
thm ca To n c th b khng co v khng ngh theo quy nh ca php
lut. iu 231 BLTTHS nm 2003 quy nh: B co, ngi b hi, ngi i
din hp php ca h c quyn khng co bn n hoc quyt nh s thm.
Ngi bo cha c quyn khng co bo v li ch ca ngi cha thnh
nin hoc ngi c nhc im v tm thn hoc th cht.
9.1.3. Quyn bnh ng trc php lut v c php
lut bo v mt cch bnh ng
Tng ng vi ni dung cc iu 16, 26 ICCPR, iu 52 Hin php
1992 quy nh: Mi cng dn u bnh ng trc php lut. Nguyn
tc hin nh ny c c th ha trong nhiu vn bn php lut khc,
c th nh sau:
Trong quan h dn s, iu 5 BLDS nm 2005 quy nh, cc bn
trong quan h dn s u bnh ng, khng c ly l do khc bit v
dn tc, gii tnh, thnh phn x hi, hon cnh kinh t, tn ngng,
tn gio, trnh vn ho, ngh nghip i x khng bnh ng vi
nhau. iu 2 Lut quc tch nm 2008 khng nh, mi c nhn v
thnh vin ca mi dn tc sinh sng trn t nc Vit Nam u bnh
ng v quyn c quc tch Vit Nam.
Trong qun l nh nc, qun l x hi, Hin php 1992 (cc iu
53, 54); Lut bu c i biu Quc Hi (Lut BCBQH) nm 1997 (
c sa i, b sung nm 2002) (iu 1) v Lut bu c i biu Hi
ng nhn dn (Lut BCBHND) nm 2003 (iu 1) u quy nh
nguyn tc mi cng dn u bnh ng v cc quyn bu c, ng c v
quyn tham gia qun l nh nc, qun l x hi.
Trong quan h gia nh, nhng quy nh trong cc Chng III
(Quan h gia v v chng) v Chng V (Quan h gia ng b ni, ng
b ngoi, chu, gia anh, ch, em v gia cc thnh vin trong gia nh)
ca Lut hn nhn v gia nh (Lut HN&G) nm 2000 th hin r
quyn bnh ng gia v v chng trong mi vn trong quan h gia
nh cng nh quyn bnh ng gia con trai, con gi, con nui, con ,
con trong hoc ngoi gi th.
447
Trong quan h kinh doanh, iu 57 Hin php 1992, iu 4 Lut

doanh nghip nm 2005 (c sa, i b sung nm 2009) v iu 10
Lut thng mi nm 2005 u khng nh v th php l v nguyn
tc i x gia cc doanh nghip v cc thng nhn thuc mi thnh
phn kinh t.
Trong hot ng t tng, nh nu phn trn, iu 8 Lut t
chc TAND nm 2002 quy nh, Ta n xt x theo nguyn tc mi
cng dn u bnh ng trc php lut, khng phn bit nam, n, dn
tc, tn ngng, tn gio, thnh phn, a v x hi. iu 4 BLTTHS
nm 2003 quy nh: T tng hnh s tin hnh theo nguyn tc mi
cng dn u bnh ng trc php lut, khng phn bit nam, n, dn
tc, tn ngng, tn gio, thnh phn, a v x hi. Bt c ngi no
phm ti u b x l theo php lut. Theo iu 8 B lut TTDS nm
2004, mi cng dn u bnh ng trc php lut, trc To n,
khng phn bit dn tc, nam n, thnh phn x hi, tn ngng, tn
gio, trnh vn ho, ngh nghip... Cc ng s u bnh ng v
quyn v ngha v trong t tng dn s.
9.1.4. Quyn khng b bt lm n l, n dch hay b cng bc
lao ng
khng nh nguyn tc bt kh xm phm v thn th, danh d, nhn
phm v an ninh c nhn.
C th ha nguyn tc hin nh k trn, trong lnh vc lao ng,
iu 5 B lut Lao ng (BLL) nm 1994 ( c sa i, b sung
cc nm 2002, 2006, 2007) nu r: Mi ngi c quyn lm vic, t
do la chn vic lm v ngh nghip, hc ngh v nng cao trnh
ngh nghip, khng b phn bit i x v gii tnh, dn tc, thnh
phn x hi, tnh ngng, tn gio. Cm ngc i ngi lao ng; cm
cng bc lao ng di bt k hnh thc no. Vit Nam cng gia
nhp Cng c v lao ng cng bc nm 1930 (Cng c s 29 ca
ILO) vo ngy 05-3-2007.
Theo iu 19 Ngh nh s 34/2008/N-CP ngy 25-3-2008 ca
Chnh ph quy nh v vic tuyn dng v qun l ngi nc ngoi
448
lm vic ti Vit Nam, cc quy nh php lut lao ng ca Vit Nam,

bao gm nhng iu khon cm ngc i, cng bc lao ng nu
trn, cng c p dng vi nhng ngi lao ng nc ngoi lm
vic Vit Nam.
V kha cnh lao ng cng ch, tng ng vi ni dung iu 8
ICCPR, iu 80 Hin php 1992 quy nh: Cng dn c ngha v lao
ng cng ch theo quy nh ca php lut. iu ny trc y c c
th ha bng Php lnh lao ng cng ch nm 1999; tuy nhin, do nn
kinh t nhng nm qua lun tng trng mnh, xt thy vn lao
ng cng ch khng cn cn thit na nn gn y Nh nc Vit Nam
chm dt hiu lc ca Php lnh ny.
11-2001 ca chnh ph cho php mt s i tng ngi Vit Nam

nh c nc ngoi c mua v s hu nh hp php trong nc
c tr Lut nh nm 2005 c sa i b sung nm 2009 c
quyt nh m rng v r rng cho quyn s hu nh ti Vit Nam
ca nhng ngi ny. Ngoi ra, ngi nc ngoi cng c quyn mua
nh chung c ti Vit Nam theo quy nh ca php lut. Quyt nh
s 875/Q-TTg ngy 21-11-1996 cho php ngi Vit Nam nh c
nc ngoi hi hng c hon thnh mi th tc h khu v ng k
c tr trong thi gian 30 ngy; Quyt nh 135/2007/Q-TTg ngy 178-2007 ban hnh Quy ch v min th thc cho ngi Vit Nam nh c
nc ngoi. Vit Nam cng k kt cc hip nh, tha thun v
lnh s vi nhiu quc gia trn th gii.
9.1.5. Quyn t do i li v la chn ni

1992 quy nh: Cng dn c quyn t do i li v c tr trong nc, c
quyn ra nc ngoi v t nc ngoi v nc theo quy nh ca php
lut. Quy nh ny c ti khng nh trong cc iu 48 BLDS nm
2005 v iu 3 Lut c tr nm 2006. Tuy nhin, cn c vo nhng hn
ch cho php vi quyn ny nu iu 12 ICPPR, iu 48 BLDS nm
2005 v iu 3 Lut c tr nm 2006 ng thi nu rng, quyn t do i
li, t do c tr ca c nhn c th b hn ch theo quyt nh ca c quan
nh nc c thm quyn v theo trnh t, th tc do php lut quy nh.
Cng lin quan n quyn t do i li v c tr, Chnh ph Vit
Nam ban hnh Ngh nh 158/2005/N-CP ngy 27-12-2005 v
ng k v qun l h tch (thay th cc Ngh nh trc v vn
ny), trong bi b nhiu yu cu nh iu kin nh , ch tiu... vi
cng dn khi ng k h khu ni mi. Trc , Th tng Chnh
ph cng ban hnh Quyt nh s 957/1997/Q-TTg ngy 11-111997 trong bi b th tc xin th thc xut cnh ca cng dn khi ra
nc ngoi. Ngoi ra, Nh nc Vit Nam cng sa i nhiu vn
bn php lut to thun li cho cng dn trong vic lm h chiu v
xut cnh ra nc ngoi cng nh cho ngi nh c nc ngoi hi
hng, ngi nc ngoi nhp cnh vo lm n, sinh sng v du lch ti
Vit Nam, trong ng k l Ngh nh s 81/2001/N-CP ngy 05-
449
9.1.6. Quyn t do t tng, tn ngng v tn gio

Tng ng vi ni dung iu 18 ICCPR, iu 51 Hin php 1992 quy
nh: Cng dn c quyn t do tn ngng, tn gio, theo hoc khng theo
mt tn gio no. Cc tn gio u bnh ng trc php lut. Nhng ni
th t ca cc tn ngng, tn gio c php lut bo h...
Quy nh trn ca Hin php c ti khng nh iu 47 BLDS
nm 2005 v cc iu 1 v 9 Php lnh tn ngng, tn gio nm 2004.
bo m s tun th quyn ny, iu 129 BLHS nm 1999 quy nh
v ti xm phm quyn hi hp, lp hi quyn t do tn ngng, tn
gio ca nhn dn.
Php lnh tn ngng, tn gio nm 2004 ln u tin gii thch
cc thut ng c s tn ngng, t chc tn gio, c s tn gio,
ng thi c cc quy nh v hot ng tn ngng ca ngi c tn
ngng v hot ng tn gio ca tn , nh tu hnh, chc sc; t chc
tn gio v hot ng ca t chc tn gio; ti sn thuc c s tn
ngng, tn gio Hng dn thi hnh Php lnh ny hin c Ngh
nh s 22/2005/N-CP ngy 01-3-2005 ca Chnh ph.
Cn c vo nhng gii hn ca quyn t do tn ngng v tn gio
nu iu 18 ICCPR, cc iu 70 Hin php 1992 , iu 47 BLDS nm
2005 v iu 13 Lut t chc Chnh ph nm 2002, bn cnh quy nh
cm cc hnh vi xm phm t do tn ngng, tn gio ng thi quy nh
cm cc hnh vi li dng tn ngng, tn gio xm phm li ch ca
450
Nh nc, li ch cng cng, quyn, li ch hp php ca ngi khc.

Nhng hnh vi b nghim cm cn c nu c th trong iu 15 ca Php
lnh tn ngng, tn gio, iu 2 Ngh nh s 22/2005/N-CP ngy 013-2005. Ngoi ra, lin quan n vn ny, iu 87 BLHS nm 1999 quy
nh v ti ph hoi chnh sch on kt, trong bao gm hnh vi: Gy
chia r ngi theo tn gio vi ngi khng theo tn gio, chia r cc tn
tn gio vi chnh quyn nhn dn, vi cc t chc x hi.
9.1.7. Quyn t do ngn lun, bo ch v thng tin
1992 quy nh: Cng dn c quyn t do ngn lun, t do bo ch; c
quyn c thng tin.
C th ha quy nh trn ca Hin php, iu 2 Lut bo ch nm
1990 (c sa i, b sung nm 1999) quy nh, c nhn cng dn c
quyn ng ti trn cc phng tin thng tin i chng nhng kin
c nhn ca mnh khng tri vi chnh sch, php lut ca nh nc.
Nh nc to iu kin thun li cng dn thc hin quyn t do
bo ch, quyn t do ngn lun trn bo ch v khng mt t chc, c
nhn no c hn ch, cn tr bo ch, nh bo hot ng. V vn
ny, iu 2 Ngh nh s 51/2002/N-CP ngy 26-4-2002 ca chnh
ph quy nh chi tit thi hnh Lut bo ch, Lut sa i, b sung mt
s iu ca Lut bo ch nu r: Cc c quan bo ch thc hin quyn
t do bo ch v c trch nhim bo m quyn t do bo ch, t do
ngn lun trn bo ch ca cng dn theo quy nh ca php lut Vit
Nam. C quan bo ch c trch nhim tip nhn v ng, pht kin
ngh, ph bnh, tin, bi, nh v cc tc phm bo ch khc ca cng dn
c ni dung ph hp vi tn ch, mc ch, i tng phc v, nh
hng thng tin v khng vi phm iu 10 ca Lut bo ch v nhng
quy nh c th trong Ngh nh ny. Trng hp khng ng, pht th
trong thi hn chm nht l ba mi ngy, c quan bo ch c trch
nhim tr li cho tc gi bng vn bn hoc ng, pht trn bo ch
bng hnh thc hp th, nhn tin. K t khi nhn c vn bn tr li
ca c quan nh nc c thm quyn gii quyt cc khiu ni, t co,
hoc vn bn ca c quan, t chc, c nhn tr li kin ngh, ph bnh
i vi vn m bo ch nu hoc tip nhn th c quan bo ch c
trch nhim thng bo cho t chc, cng dn c khiu ni, t co, kin
451
ngh, ph bnh hoc ng, pht trn bo ch ca mnh trong thi hn

mi ngy i vi bo ngy v i pht thanh, i truyn hnh, mi
lm ngy i vi bo tun, trn s ra tip gn nht i vi tp ch.
Cng lin quan n vn trn, Lut xut bn nm 2004 c sa
i, b sung nm 2008 quy nh quyn ca cng dn c cng b cc tc
phm ca mnh cho cng chng. Lut ny v Lut bo ch u quy nh,
bo ch v cc n phm trc khi xut bn u khng b kim duyt.
Php lut v bo ch v xut bn ca nc ta ng thi quy nh
cm li dng t do bo ch, t do ngn lun trn bo ch xm phm
li ch ca Nh nc, tp th v cng dn. Nhng hnh vi b cm ny
c quy nh c th trong iu 5 Ngh nh s 51/2002/N-CP, theo
bo ch khng c:
- ng, pht nhng tc phm bo ch, ngh thut, vn hc, ti liu
tri php lut, c ni dung chng i Nh nc CHXHCN Vit
Nam v ph hoi khi on kt ton dn.
- Miu t t m nhng hnh ng dm , chm git rng rn trong
cc tin, bi, hnh nh v cc v n v hnh ng ti c.
- ng, pht tin, bi, hnh nh, tranh, nh kha thn v c tnh
cht kch dm, thiu thm m, khng ph hp vi thun phong
m tc Vit Nam.
- ng, pht nh ca c nhn m khng c ch thch r rng hoc
lm nh hng n uy tn, danh d ca c nhn (tr nh
thng tin cc bui hp cng khai, sinh hot tp th, cc bui lao
ng, biu din ngh thut, th dc th thao, nhng ngi c
lnh truy n, cc cuc xt x cng khai ca Ta n, nhng ngi
phm ti trong cc v trng n b tuyn n).
- ng, pht tin bi nh hng xu n i t, cng b ti liu,
th ring ca c nhn khi cha c s ng ca ngi vit
th, ngi nhn th hoc ngi ch s hu hp php ti liu,
bc th .
- ng, pht tin, bi truyn b h tc, m tn, d oan.
Theo BLHS nm 1999, ty theo tnh cht v mc vi phm,
nhng hnh vi li dng t do bo ch, t do ngn lun trn bo ch
xm phm li ch ca Nh nc, tp th v cng dn c th b truy t
theo cc iu 87 (Ti ph hoi chnh sch on kt); iu 88 (Ti tuyn
452
truyn chng Nh nc CHXHCN Vit Nam); iu 22 (Ti vu khng);

cc iu 263, 264 v ti tit l b mt nh nc...
9.1.8. Quyn t do lp hi, hi hp ha bnh
1992 quy nh: ...Cng dn c quyn hi hp, lp hi, biu tnh theo
quy nh ca php lut.
hin thc ha quy nh ca iu 69 Hin php 1992, BLHS nm

1999 c mt iu (iu 129) quy nh v ti xm phm quyn hi hp,
lp hi, quyn t do tn ngng, tn gio ca cng dn. iu 89 BLHS
ng thi quy nh v ti ph ri an ninh m cu thnh hnh vi l kch
ng, li ko, t tp nhiu ngi ph ri an ninh, chng ngi thi hnh
cng v, cn tr hot ng ca c quan, t chc. Ngoi ra, Ngh nh s
38/2005/N-CP ngy 18-3-2005 ca Chnh ph quy nh mt s bin
php bo m trt t cng cng c cc quy nh c th v cc hnh vi b
cm nhm bo m trt t ni cng cng, th tc ng k tp trung ng
ngi ni cng cng vi U ban nhn dn c thm quyn.
Lin quan n quyn lp hi, hin nay, Sc lnh s 102/SL/L004
ngy 20 thng 5 nm 1957 ban hnh Lut quy nh quyn lp hi tip
tc cn hiu lc. Gn y, Chnh ph ban hnh Ngh nh 45/2010/NCP, ngy 21-4-2010, quy nh v t chc, hot ng v qun l hi, thay
th cho Ngh nh 88/2003/N-CP quy nh v cng lnh vc.
9.1.9. Quyn c bu c, ng c v tham gia qun l
nh nc
quy nh: Cng dn c quyn tham gia qun l nh nc v x hi,
tham gia tho lun cc vn chung ca c nc v a phng, kin
ngh vi cc c quan nh nc.... iu 54 Hin php 1992 nu r:
Cng dn, khng phn bit dn tc, nam n, thnh phn x hi, tn
ngng, tn gio, trnh vn ho, ngh nghip, thi hn c tr,
mi tm tui tr ln u c quyn bu c v hai mi mt tui tr
ln u c quyn ng c vo Quc Hi, Hi ng nhn dn theo quy
nh ca php lut.
453
Hai quy nh k trn ca Hin php c ti khng nh trong cc

iu 2 Lut BCBQH nm 1997 (sa i, b sung nm 2002) v iu 2
Lut BCBHND nm 2003. Theo cc iu ny, vic bu c i biu
Quc Hi v i biu HND c tin hnh theo nguyn tc ph thng,
bnh ng, trc tip v b phiu kn.
bo v quyn bu c, ng c, BLHS nm 1999 c hai iu v Ti
xm phm quyn bu c, quyn ng c ca cng dn (iu 126), v
Ti lm sai lch kt qu bu c (iu 127).
Ngoi nhng quy nh k trn, Hin php, php lut Vit Nam cn c
mt s quy nh khc cho php cng dn tham gia qun l nh nc v x
hi thng qua gim st hot ng ca cc c quan, cn b cng chc nh
nc v i biu dn c. C th, iu 112 Hin php 1992 quy nh, Chnh
ph c trch nhim bo m thc hin quyn tham gia qun l nh nc
v x hi ca nhn dn; iu 8 quy nh cc c quan, cn b v vin chc
nh nc phi tn trng, lng nghe kin v chu s gim st ca dn;
iu 97 quy nh ngha v ca cc i biu Quc Hi phi thu thp v
phn nh trung thc kin ca c tri vi Quc Hi v cc c quan nh
nc hu quan. Theo iu 43 Lut T chc Quc Hi nm 2002 (sa i,
b sung nm 2007), i biu Quc Hi chu s gim st ca c tri, mi
nm mt ln i biu phi bo co trc c tri v vic thc hin nhim v
ca mnh; c tri c th trc tip hoc thng qua MTTQ Vit Nam yu cu
i biu bo co cng tc v c th nhn xt v vic thc hin nhim v ca
i biu. iu 2 Php lnh cn b, cng chc nm 1998 (sa i, b sung
cc nm 2000, 2003) v iu 8 Lut cn b, cng chc nm 2008 c hiu
lc t 01-01-2010 cng quy nh, trong qu trnh thc hin nhim v ca
mnh, cn b, cng chc nh nc chu s gim st ca nhn dn. Theo
iu 1 Lut khiu ni, t co nm 1998 (sa i, b sung mt cc nm
2004, 2005) v iu 6 Lut phng, chng tham nhng nm 2005 (sa i,
b sung nm 2007), trong trng hp pht hin c hnh vi tri php lut
ca cc c quan, cn b, cng chc nh nc, cng dn c quyn khiu ni,
t co vi c quan nh nc c thm quyn.
Lin quan n quyn tham gia ca ngi dn, Php lnh thc hin
dn ch x, phng, th trn nm 2007 quy nh nhng ni dung
phi cng khai nhn dn bit; nhng ni dung nhn dn bn v
quyt nh; nhng ni dung nhn dn tham gia kin trc khi c
454
quan c thm quyn quyt nh; nhng ni dung nhn dn gim st;
trch nhim ca chnh quyn, cn b, cng chc x, phng, th trn
(gi chung l cp x), ca cn b thn, lng, p, bn, phum, sc (gi
chung l thn), t dn ph, khu ph, khi ph (gi chung l t dn
ph), ca c quan, t chc, c nhn c lin quan v ca nhn dn trong
vic thc hin dn ch cp x.
Di y l bn tng hp cc quy nh v quyn dn s v chnh tr
trong php lut Vit Nam so snh vi cc tiu chun quc t c lin quan:
Quyn & T do
Tiu
chun
quc t
iu
ICCPR
(1) Quyn sng
Hin php 1992

(Sa i 2001)
Lut, php lnh,

ngh nh
iu 71 Hin php
1992
iu 32 BLDS
2005,
Chng XII (t
iu 93 n 122)
BLHS 1999.
(2) Quyn t do v
an ton c nhn
Quyn khng b tra

tn, i x hay trng
pht tn c, v nhn
o
hay
b
h nhc
iu 7, 8, 9,
10, 11, 14, 15
ICCPR
iu 71, 72 Hin
php 1992
iu 6 BLHS 1999,
BLTTHS 2003,
BLDS 2005
iu 71, 72 Hin
php 1992
iu 32, 37 BLDS
(2005)
iu 6, 7, 9
BLTTHS (2003)
suy
iu 72
php 1992
Hin
Quyn c bo
cha v c tr
gip ca lut s ngay
khi b bt hoc b
giam gi
iu 132
php 1992
Hin
iu 11, 56 BLTTHS
(2003) Lut lut s
(2006)
Ngh nh
28/2007/N-CP
Quyn khng b
buc phi chng
minh chng li chnh
mnh
iu 10, 72
BLTTHS (2003)
Quyn c xt x
cng bng v cng khai
bi mt to n c thm
quyn, c lp v
khng thin v, c
lp ra theo php lut
iu 72, 126, 130,

131 Hin php
1992
iu 1 Lut t chc
TAND (2002)
iu 16 BLTTHS
(2003)
Quyn c xt x
trong thi gian hp l
v khng b tr hon
iu 1 Lut t chc
TAND (2002)
Quyn c khng
co
iu 231 BLTTHS
(2003)
Chng XII, XXII

BLHS (1999)
(3) Quyn bnh ng

trc php lut v
c php lut bo
v mt cch bnh
ng
iu 16, 26
ICCPR,
iu 51 Hin php
1992 1992
iu 5 BLDS (2005)
iu 9 BLTTHS
(2003)
(4) Quyn khng b

bt lm n l, n
dch hay b cng
bc lao ng
iu
ICCPR
iu 71 Hin php
1992
iu 5 B lut lao
ng (1994)
iu 19 Ngh nh
34/2008/N-CP
Quyn khng b b
t ch v khng hon
thnh ngha v theo
hp ng
Quyn c
on v ti
chm tr, c s
dng v h tr s
dng ngn ng thch
hp trong t tng
Quyn khng b p
dng hi t
iu 7 BLHS (1999)
Quyn c thng bo
li buc ti khng
iu 49 BLTTHS
(2003)
455
456
Lut bu c i biu
QH nm 1997 (sa
i 2002) iu 1
Lut bu c i biu
HND (2003)
(5) Quyn t do i li
v la chn ni
(6) Quyn t do t
tng, tn ngng v
tn gio
(7) Quyn t do
ngn lun, bo ch v
thng tin
iu 12, 13
ICCPR
iu
ICCPR
18
iu 18, 19
ICCPR
iu 68 Hin php
1992
iu 51 Hin php
1992
iu 69 Hin php
1992
iu 48 BLDS
(2005)
Lut c tr (2006)
Ngh nh
158/2005/N-CP
Ngh nh
81/2001/N-CP
iu 47 BLDS
(2005)
Php lnh tn
ngng, tn gio
(2004)
Ngh nh
22/2005/N-CP
Lut xut bn
(2004)
Lut bo ch (1989,
sa i 1999)
Php lnh bu
chnh, vin thng
(2002)
Ngh nh s
55/2001/N-CP
(8) Quyn t do hi
hp, lp hi
iu 21, 22
ICCPR
iu 69 Hin php
1992
Ngh nh
45/2010/N-CP
Ngh nh
38/2005/N-CP
(9) Quyn c bu
c, ng c v tham
gia qun l nh nc
iu
ICCPR
iu 53, 54 Hin
php 1992
Lut bu c i biu
QH nm 1997 (sa
i, b sung nm
2002)
25
Lut bu c i biu
H ND (2003)
Php lnh thc hin
dn ch x, phng,
th trn (2007)
9.2. QUYN KINH T, X HI V VN HA TRONG PHP LUT

VIT NAM
457
9.2.1. Quyn lm vic v c hng nhng iu kin

lm vic thch ng
Tng ng vi ni dung cc iu 6, 7 ICESCR, iu 55 Hin php
1992 quy nh: Lao ng l quyn v ngha v ca cng dn.
Quy nh iu 55 Hin php c c th ho trong iu 49
BLDS nm 2005, theo mi ngi u c quyn lm vic, t do la
chn vic lm, ngh nghip, khng b phn bit i x v dn tc, gii
tnh, thnh phn x hi, tn ngng, tn gio.
Cc quy nh k trn ca Hin php v BLDS tip tc c khng
nh v c th ha trong nhiu iu khon ca BLL nm 1994 (sa
i, b sung cc nm 2002, 2006, 2007). Theo iu 5 v iu 20 Lut
ny, mi ngi u c quyn lm vic, t do la chn vic lm v ngh
nghip, hc ngh v nng cao trnh ngh nghip, khng b phn bit
i x v gii tnh, dn tc, thnh phn x hi, tn ngng, tn gio.
iu 5 ng thi nghim cm ngc i, cng bc ngi lao ng
di bt k hnh thc no.
Lin quan n nhng quyn c th ca ngi lao ng, iu 7
BLL nm 1994 (c sa i, b sung cc nm 2002, 2006 v 2007,
sau y vit tt l BLL) quy nh: Ngi lao ng c tr lng
trn c s tho thun vi ngi s dng lao ng nhng khng thp
hn mc lng ti thiu do Nh nc quy nh v theo nng sut, cht
lng, hiu qu cng vic; c bo h lao ng, lm vic trong nhng
iu kin bo m v an ton lao ng, v sinh lao ng; ngh theo ch
, ngh hng nm c lng v c bo him x hi theo quy nh
ca php lut. Nh nc quy nh ch lao ng v chnh sch x
hi nhm bo v lao ng n v cc loi lao ng c c im ring.
Vn thi gi lm vic, ngh ngi cn c cp trong Chng VII
(t iu 68 n 81) ca BLL vi nhng quy nh c th v thi gi
lm vic trong mt ngy, mt tun, thi gian lm thm gi ti a
trong mt ngy, mt nm, cng nh cc s v cc ngy ngh vn c
hng lng ca ngi lao ng trong nm. Tng t, vn an ton,
v sinh lao ng cng c BLL iu chnh bng mt chng ring
(Chng IX, t iu 95 n iu 108), trong nu r trch nhim
ca ngi s dng lao ng trong vic bo m cc tiu chun an
458
ton, v sinh lao ng ni lm vic, cng nh ch i x vi

ngi lao ng khng may b tai nn lao ng. Chng VI (t iu 55
n iu 67) cp vn th lao ca ngi lao ng, trong t ra
ngha v cho ngi s dng lao ng phi tr th lao cho ngi lao
ng khng thp hn mc lng ti thiu do nh nc quy nh, ng
thi quy nh v cc ch ph cp, tin thng, nng bc lng, tr
cp... v nhiu kha cnh lin quan khc.
Nhng quy nh k trn ca BLL c c th ha trong nhiu vn
bn di lut do Chnh ph v B L, TB&XH ban hnh, trong tiu
biu l cc Ngh nh s 39/2003/N-CP ngy 18-4-2003 ca Chnh
ph quy nh chi tit mt s iu ca BLL v vic lm; Ngh nh s
114/2002/N-CP ngy 31-12-2002 ca Chnh ph quy nh chi tit mt
s iu ca BLL v tin lng; Ngh nh s 139/2006/N-CP ngy
07-02-2006 ca Chnh ph quy nh chi tit v hng dn thi hnh
mt iu ca BLL v Lut gio dc v dy ngh; Ngh nh s 06/CP
ngy 20-11-1995 ca Chnh ph v quy nh chi tit mt s iu ca
BLL v an ton lao ng, v sinh lao ng (c sa i, b sung mt
s iu vo nm 2002)...Ngoi ra Nh nc Vit Nam ban hnh mt s
Lut khc nh Lut dy ngh nm 2006, Lut ngi Vit Nam i lm
vic ti nc ngoi theo hp ng nm 2006, v.v.. iu chnh c th
hn cc quan h lao ng c lin quan.
9.2.2. Quyn hc tp
Tng ng vi ni dung cc iu 13, 14 ICESCR, iu 59 Hin
php 1992 quy nh: Hc tp l quyn v ngha v ca cng dn. Bc
tiu hc l bt buc, khng phi tr hc ph. Cng dn c quyn hc vn
ho v hc ngh bng nhiu hnh thc. Hc sinh c nng khiu c
Nh nc v x hi to iu kin hc tp pht trin ti nng. Nh
nc c chnh sch hc ph, hc bng. Nh nc v x hi to iu kin
cho tr em khuyn tt, tr em c hon cnh c bit kho khn khc
c hc vn ho v hc ngh ph hp.
cng bao gm nhiu quy nh c th nhm bo m quyn c gio

dc tiu hc min ph cho tt c mi tr em Vit Nam.
Theo iu 10 Lut gio dc nm 2005, mi cng dn khng phn
bit dn tc, tn gio, tn ngng, nam n, ngun gc gia nh, a v x
hi, hon cnh kinh t u bnh ng v c hi hc tp. iu ny cng
quy nh trch nhim ca nh nc v cng ng trong cc vn nh:
thc hin cng bng x hi trong gio dc, to iu kin ai cng c
hc hnh; gip ngi ngho c hc tp, to iu kin nhng
ngi c nng khiu pht trin ti nng; u tin, to iu kin cho con
em dn tc thiu s, con em gia nh vng c iu kin kinh t - x hi
c bit kh khn, i tng c hng chnh sch u i, ngi tn
tt, khuyt tt v i tng c hng chnh sch x hi khc thc hin
quyn v ngha v hc tp ca mnh. iu 11 Lut ny quy nh, cng vi
gio dc tiu hc, gio dc trung hc c s l cp hc ph cp; nh nc
quyt nh k hoch ph cp gio dc, bo m cc iu kin thc
hin ph cp gio dc trong c nc.
thc hin cc quy nh ca Lut gio dc nm 2005, cc c quan
nh nc ban hnh mt s vn bn hng dn trong quan trng
nht l: Ngh nh s Ngh nh s 75/2006/N-CP ngy 02-8-2006 ca
Chnh ph quy nh chi tit v hng dn thi hnh mt s iu ca Lut
gio dc; Ngh nh s 61/2006/N-CP ngy 20-6-2006 v chnh sch i
vi nh gio, cn b qun l gio dc cng tc trng chuyn bit, vng
c iu kin kinh t - x hi c bit kh khn; Ngh nh s 88/2001/NCP ngy 22-11-2001 ca Chnh ph v thc hin ph cp gio dc trung
hc c s... Cng lin quan n vn ny, xut pht t quan im coi
gio dc l quc sch hng u, Th tng Chnh ph ph duyt Chin
lc pht trin gio dc 2001-2010 v K hoch hnh ng quc gia gio
dc cho mi ngi giai on 2003-2015,v.v.., nhm mc tiu to bc
chuyn bin c bn v cht lng gio dc, thc hin cng bng x hi
trong gio dc v to c hi hc tp ngy cng tt hn cho cc tng lp
nhn dn, c bit l cc vng cn nhiu kh khn.
Quy nh k trn ca Hin php c c th ha trong Lut ph

cp gio dc tiu hc nm 1991, Lut gio dc nm 2005 v Lut dy
ngh nm 2006. Lut ph cp gio dc tiu hc nm 1991 xc nh, gio
dc tiu hc Vit Nam l ph cp, bt buc v min ph. Lut ny
459
9.2.3. Quyn c chm sc sc khe
460
Tng ng vi ni dung ca iu 12 ICESCR, iu 61 Hin php

1992 quy nh: Cng dn c quyn c hng ch bo v sc kho.
Nh nc quy nh ch vin ph, ch min, gim vin ph.
Quy nh k trn ca Hin php c c th ha trong nhiu vn bn
php lut, trong c bit quan trng l Lut bo v sc khe nhn dn
nm 1989. iu 1 Lut ny nu r, cng dn c quyn c bo v sc
kho, ngh ngi, gii tr, rn luyn thn th; c bo m v sinh trong
lao ng, v sinh dinh dng, v sinh mi trng sng v c phc v v
chuyn mn y t. Theo iu 23 Lut ny, mi ngi khi m au, bnh tt,
b tai nn c khm bnh, cha bnh ti cc c s khm bnh, cha bnh
ni cng dn c tr, lao ng, hc tp. Ngi bnh c chn thy thuc
hoc lng y, chn c s khm bnh, cha bnh v ra nc ngoi khm
bnh, cha bnh. Trong trng hp cp cu, ngi bnh c cp cu ti
bt k c s khm bnh, cha bnh no.
Cng lin quan n hot ng chm sc sc khe v quyn c
chm sc sc khe, Quc Hi thng qua Lut bo him y t nm
2008, Lut hot ng ch thp nm 2008, Th tng Chnh ph
ph duyt cc Chin lc quc gia v chm sc sc khe sinh sn, dinh
dng, chm sc v bo v sc kho nhn dn giai on 2001-2010;
Chin lc Dn s giai on 2001-2010; Chng trnh mc tiu quc
gia Dn s v K hoch ha Gia nh n nm 2010; Chin lc bo v
mi trng quc gia n nm 2010 v nh hng n nm 2020. c
bit, ngy 15-10-2002, Th tng Chnh ph ban hnh Quyt nh
s 139/2002/Q-TTg v vic khm, cha bnh cho ngi ngho, to
iu kin cho mi cng dn u c quyn c chm sc sc khe,v.v..
9.2.4. Quyn c bo tr x hi
Tng ng vi ni dung ca iu 9 ICESCR, BLL cp vn
bo him x hi trong mt chng ring (Chng XII). Theo iu 140
BLL, Nh nc quy nh chnh sch v bo him x hi nhm tng
bc m rng v nng cao vic bo m vt cht, gp phn n nh i
sng cho ngi lao ng v gia nh trong cc trng hp ngi lao ng
m au, thai sn, ht tui lao ng, cht, b tai nn lao ng, bnh ngh
nghip, mt vic lm, gp ri ro hoc cc kh khn khc. C hai loi hnh
bo him x hi bt buc hoc t nguyn, c p dng i vi tng loi
i tng v tng loi doanh nghip bo m cho ngi lao ng
461
c hng cc ch bo him x hi thch hp. iu 141 BLL quy

nh, loi hnh bo him x hi bt buc c p dng i vi nhng
doanh nghip s dng t 10 ngi lao ng tr ln. Ti nhng doanh
nghip ny, ngi s dng lao ng, ngi lao ng phi ng bo him
x hi v ngi lao ng c hng cc ch tr cp bo him x hi
m au, tai nn lao ng, bnh ngh nghip, thai sn, hu tr v t tut.
Ngi lao ng lm vic nhng ni s dng di 10 ngi lao ng,
hoc lm nhng cng vic thi hn di ba thng, theo ma v, hoc lm
cc cng vic c tnh cht tm thi khc th cc khon bo him x hi
c tnh vo tin lng do ngi s dng lao ng tr ngi lao ng
tham gia bo him x hi theo loi hnh t nguyn hoc t lo liu v bo
him. Theo iu 149, qu bo him x hi c hnh thnh t cc ngun:
(a) Ngi s dng lao ng ng bng 15% so vi tng qu tin lng;
(b) Ngi lao ng ng bng 5% tin lng; (c) Nh nc ng v h
tr thm v (d) Cc ngun khc.
Hin ti Vit Nam, ch bo him x hi bao gm bo him x hi
bt buc (p dng cho ngi lm cng n lng khu vc Nh nc, khu vc
t nhn), bo him x hi t nguyn (p dng cho mi tng lp nhn dn
ngoi i tng ca bo him bt buc) v bo him tht nghip.
Ch bo tr x hi c thc hin t lu Vit Nam nhm h
tr, gip v vt cht v tinh thn cho ngi gi c n, tr m ci, ngi
tn tt nng...Vn ny trc c quy nh trong rt nhiu vn bn
php lut, tuy nhin, ngy 13-4-2007, Chnh ph ban hnh Ngh nh s
67/2007/N-CP v chnh sch tr gip cc i tng bo tr x hi. Ngh
nh ny thay th tt c cc vn bn php lut trc v vn ny,
ng thi m rng c phm vi v mc tr cp cho cc i tng gp kh
khn trong x hi. Thm vo , ngy 30-5-2008, Chnh ph ban hnh
Ngh nh s 68/2008/N-CP quy nh iu kin, th tc thnh lp, t
chc, hot ng v gii th c s bo tr x hi nhm to c s php l cho
vic x hi ha hot ng x hi quan trng ny Vit Nam.
Di y l bng tng hp khi qut cc quy nh v quyn kinh t,
x hi, vn ha trong php lut Vit Nam so snh vi cc tiu chun
quc t c lin quan:
462
Quyn
Tiu chun
Hin php
quc t
1992 (sa i
Vit Nam nhiu ln phi ra trn chng ngoi xm khin ph n buc
phi cng ng c cng vic gia nh v cng ng3.
Lut
2001)
(1) Quyn lm vic v
iu 6, 7
iu 55 Hin
iu 49 BLDS
c bo m cc
ICESCR,
php
(2005)
iu kin lao ng
BLL (1994)
thch ng
Lut bo him x
hi (2006)
(2) Quyn hc tp
(3)
Quyn
chm sc sc khe
(4) Quyn c bo
tr x hi
iu 13, 14
iu 59 Hin
iu 10 Lut Gio
ICESCR,
php
dc (2005)
iu 12
iu 61 Hin
Lut Bo v Sc
ICESCR,
php
khe Nhn (1989)
iu 9
BLL (1994)
ICESCR
9.3. QUYN CA MT S NHM D B TN THNG TRONG

PHP LUT VIT NAM
9.3.1. Quyn ca ph n trong php lut Vit Nam
Ging nh hu ht quc gia khc trn th gii, Vit Nam, t l
ph n cao hn cht t so vi nam gii. C th, theo Tng cc Thng k,
tnh thi im nm 2009, ph n chim khong 50,5% trong tng s
khong 86 triu cng dn Vit Nam1.
Mt s nh nghin cu (c ngi Vit Nam v ngi nc ngoi)
nhn nh rng, v bnh ng gii, Vit Nam c truyn thng tt p hn
so vi nhiu nc khc trong khu vc. C th, trong lch s Vit Nam,
ph n chim mt v tr c bit v c uy tn trong gia nh v x hi cao
hn so vi ph n nhiu nc lng ging2. iu ny xut pht t nhiu
nguyn nhn m mt trong s l do sut qu trnh lch s, nam gii
D vy, cn thy rng, trong sut thi k phong kin, do nh hng

ca Nho gio v mt s tp tc truyn thng khc, ph n Vit Nam b
phn bit i x nng n. H b cho l thp km hn nam gii, b tri
cht vo cng vic t gia, ni tr m khng c tham gia cng vic x
hi. Cho n ngy nay, t tng trng nam khinh n vn cn nh hng
kh su rng trong x hi Vit Nam, to ra nhng tr ngi khng nh vi
s nghip gii phng v thc y s tin b ca ph n.
Trong thi k thc dn Php cai tr, a v ca ph n Vit Nam v c
bn khng thay i ng k so vi thi phong kin. Ph n Vit Nam trong
thi k ny hu ht vn b m ch v khng c tham gia cng tc x hi1.
D vy, vo u th k XX, do nh hng t cc t tng tin b ca cch
mng t sn Php, Vit Nam xut hin nhng ci cch theo hng gii
phng ph n. Mt s t ph n (ch yu con nh giu c, quan li Nam
triu v cng chc lm cho Php) c i hc. Mt vi trng hc cho
hc sinh n c lp ra H Ni, Hu v Si Gn. Ph n bt u
c tham gia mt s hot ng x hi... Tuy nhin, tnh trng phn bit i
x, tm l coi thng v nhng nhn thc lc hu v vai tr ca ph n vn
rt ph bin trong mi tng lp x hi. Minh chng l ngay mt nh vn kh
ni ting thi k ny cng tng pht biu: Ph n cng c kh nng hc ln
cao, h cng tiu ph tin bc, h cng khao kht yu ng v h s i n
kt cc l b ngho tng c cc hn2.
Di s lnh o ca ng, Cch mng thng Tm nm 1945
thnh cng gii phng dn tc Vit Nam khi ch thng tr ca thc
dn, phong kin, ng thi gii phng ph n Vit Nam khi a v ph
thuc vo n ng ko di t nhiu th k. Hin php u tin ca nc
Vit Nam mi (Hin php nm 1946) khng nh: Tt c quyn lc
trong nc l ca ton dn Vit Nam, khng phn bit ni ging, nam n,
giu ngho, giai cp, tn gio... ph n bnh ng vi nam gii trn v
3
Gender Briefing Kit, UNDP Vietnam, 2004, tr.23.
L Thi, S tin b ca ph n Vit Nam di ch x hi ch ngha, Tp ch Ph n Vit

Nam, s 2, 1987, tr.18.
1
Ngun http://www.gso.gov.vn/default.aspx?tabid=387&idmid=3&ItemID=9864
Hi LHPNVN v TTNCKHPN, 1989, tr. 8
Marr, David. Vietnamese Tradition on Trial. Berkeley: University of California Press,1981,

tr. 202-203.
463
464
phng din3. Bnh ng nam n t l mt trong nhng nguyn tc

hin nh xuyn sut trong tt c cc Hin php v sau (nm 1959, 1980
v 1992 c sa i, b sung nm 2001) ca Vit Nam.
Vit Nam thuc vo nhm quc gia sm tham gia CEDAW (vo
ngy 18-12-1982) v t c nhiu thnh tu trong vic thc hin
Cng c ny. H thng php lut hin hnh ca Vit Nam v bnh
ng gii v quyn ca ph n bao gm nhiu vn bn nhiu cp ,
lin quan n nhiu lnh vc; tuy nhin, cc vn bn quan trng nht l
Hin php 1992, Lut HN&G nm 2000, Lut Bnh ng gii nm
2006 v Lut phng, chng bo lc gia nh nm 2007.
Di y khi qut mt s quy nh php lut hin hnh quan
trng ca Vit Nam lin quan n quyn bnh ng ca ph n mt s
lnh vc ch yu:
9.3.1.1. Quyn bnh ng ca ph n trong lnh vc chnh tr
Tng ng vi ni dung ca cc iu 7,8 CEDAW, iu 63 Hin
php 1992 nu r: Cng dn n v nam c quyn ngang nhau v mi
mt chnh tr, kinh t, vn ha, x hi v gia nh.
Th ch ha quy nh k trn ca Hin php, iu 11 Lut bnh
ng gii nm 2006 khng nh, ph n c bnh ng vi nam gii
trong nhng lnh vc v vn c th nh: (i) Tham gia qun l nh
nc, tham gia hot ng x hi; (ii) Tham gia xy dng v thc hin
hng c, quy c ca cng ng hoc quy nh, quy ch ca c quan,
t chc; (iii) T ng c v c gii thiu ng c i biu Quc Hi, i
biu HND, vo c quan lnh o ca t chc chnh tr, t chc chnh
tr - x hi, t chc chnh tr x hi - ngh nghip, t chc x hi, t
chc x hi - ngh nghip; (iv) Tiu chun chuyn mn, tui khi
c bt, b nhim vo cng v tr qun l, lnh o ca c quan, t
chc. iu ny ng thi nu ra hai bin php c bn nhm thc y
bnh ng gii trong lnh vc chnh tr, l: (i) Bo m t l thch
ng n i biu Quc Hi, i biu HND; v (ii) Bo m t l n
thch ng trong b nhim cc chc danh trong c quan nh nc.
Lin quan n bin php th nht, Lut bu c BQH nm 1997

(sa i, b sung nm 2001) quy nh s i biu Quc Hi l n s do
U ban thng v Quc Hi d kin trn c s ngh ca on Ch
tch Ban Chp hnh Trung ng Hi LHPNVN, nhm bo m ph
n c s i biu thch ng trong Quc Hi (iu 10). Lut bu c
BHND nm 2003 cng quy nh, thng trc HND cp tnh, cp
huyn v cp x d kin c cu, thnh phn, s lng i biu HND,
trong m bo s lng thch ng i biu HND l ph n (iu
14).
Lin quan n bin php th hai, Php lnh cn b, cng chc nm
1998 (c sa i, b sung cc nm 2000 v 2003) trc y v sau
ny c thay th bng Lut cn b, cng chc nm 2008 khng
nh nguyn tc khng phn bit i x trong tuyn dng, s dng, b
nhim, nng ngch, khen thng v ch i x gia cn b, cng
chc n v nam trong cc c quan qun l Nh nc cc cp cng nh
cc n v s nghip. Ngh nh s 117/N-CP ngy 10-10-2003 ca
Chnh ph v vic tuyn dng, s dng v qun l cn b, cng chc
trong cc c quan nh nc quy nh tui d tuyn i vi c nam v
n l nh nhau (u t 18 n 40 tui, trc y quy nh i vi n
l t 18 n 35 tui).
Ngoi ra, bo m s tun th cc quy nh v quyn bnh ng
v chnh tr ca ph n trn thc t, iu 40 Lut bnh ng gii nm
2006 cp cc hnh vi b coi l vi phm php lut v bnh ng gii
trong nhiu lnh vc m s b trng pht, trong , cc hnh vi vi phm
php lut v bnh ng gii trong lnh vc chnh tr bao gm: (i) Cn tr
vic nam hoc n t ng c, c gii thiu ng c i biu Quc Hi,
i biu HND, vo c quan lnh o ca t chc chnh tr, t chc
chnh tr x hi, t chc chnh tr x hi - ngh nghip, t chc x hi,
t chc x hi ngh nghip v nh kin gii; (ii) Khng thc hin hoc
cn tr vic b nhim nam, n vo cng v qun l, lnh o hoc cc
chc danh chuyn mn v nh kin gii; (iii) t ra v thc hin quy
nh c s phn bit i x v gii trong cc hng c, quy c ca
cng ng hoc trong quy nh, quy ch ca c quan, t chc.
9.3.1.2. Quyn bnh ng ca ph n trong lnh vc kinh t
Hin php nc Vit Nam Dn ch Cng ha nm 1946, iu 9.
465
466
Tng ng vi ni dung ca iu 15 CEDAW, iu 63 Hin php

1992 quy nh ph n bnh ng vi nam gii v phng din kinh t.
C th ha quy nh trn ca Hin php, iu 12 Lut bnh ng
gii nm 2006 nu r, nam, n bnh ng trong vic thnh lp doanh
nghip, tin hnh hot ng sn xut, kinh doanh, qun l doanh
nghip, tip cn thng tin, ngun vn, th trng v ngun lao ng.
iu ny cng nu ra hai bin php thc y bnh ng gii trong lnh
vc kinh t bao gm: (i) u i v thu v ti chnh cho doanh nghip
s dng nhiu lao ng n; (ii) H tr tn dng, khuyn nng, khuyn
lm, khuyn ng cho lao ng n khu vc nng thn.
phm php lut v bnh ng gii trong lnh vc kinh t, bao gm: (i)
Cn tr nam hoc n thnh lp doanh nghip, tin hnh hot ng kinh
doanh v nh kin gii; (ii) Tin hnh qung co thng mi gy bt li
cho cc ch doanh nghip, thng nhn ca mt gii nht nh.
9.3.1.3. Quyn bnh ng ca ph n trong lnh vc lao ng, vic
lm
Tng ng vi ni dung iu 11 CEDAW, khon 3 iu 63 Hin
php 1992 quy nh: Lao ng n v nam vic lm nh nhau th tin
lng ngang nhau. Lao ng n c quyn hng ch thai sn. Ph
n l vin chc nh nc v ngi lm cng n lng c quyn ngh
trc v sau khi sinh m vn hng lng, ph cp theo quy nh
ca php lut.
Cng lin quan n vn trn, mt s quy nh php lut trc

y gy tr ngi cho vic bo m quyn bnh ng v kinh t ca ph n
nay c sa i. V d, Ngh nh 70/2001/N-CP ngy 03-10-2001
ca Chnh ph quy nh chi tit thi hnh Lut HNG quy nh, bt u
t ngy 18-10-2001, tt c cc ti sn thuc s hu chung ca v chng
k c t canh tc v nh khi ng k quyn s hu u phi ghi tn
ca c v v chng; cn i vi Giy chng nhn quyn s dng t trc
y cp ch ghi tn ch h, khi h gia nh thc hin cc quyn hoc
h gia nh c nhu cu th c quan Nh nc c thm quyn s cp Giy
chng nhn quyn s dng t mi ghi c tn v v tn chng. iu 48
Lut t ai nm 2003 cng quy nh, giy chng nhn quyn s dng
t phi ghi c h, tn v v h, tn chng trong trng hp quyn s
dng t l ti sn chung ca v v chng... Nhng sa i, b sung nh
vy bo m quyn li cho ngi v c ng tn trong giy chng
nhn quyn s dng t v nh nhng ti sn c ngha thit yu vi
hot ng kinh t - cng vi ngi chng.
C th ha quy nh trn ca Hin php, iu 109 BLL quy nh

Nh nc bo m quyn lm vic ca ph n bnh ng mt mt vi
nam gii..., iu 13 Lut bnh ng gii nu r: Nam, n bnh ng v
tiu chun, tui khi tuyn dng, c i x bnh ng ti ni lm
vic v vic lm, tin cng, tin thng, bo him x hi, iu kin lao
ng v cc iu kin lm vic khc; bnh ng v tiu chun, tui
khi c bt, b nhim gi cc chc danh trong cc ngnh, ngh c
tiu chun chc danh. iu ny cng cp n cc bin php c th
thc y bnh ng gii trong lnh vc lao ng, trong bao gm:
(i) Quy nh t l nam, n c tuyn dng lao ng; (ii) o to, bi
dng nng cao nng lc cho lao ng n; (iii) To iu kin v sinh an
ton lao ng cho lao ng n lm vic trong mt s ngnh, ngh nng
nhc, nguy him hoc tip xc vi cc cht c hi.
Ngoi ra, bo v quyn bnh ng v kinh t ca ph n, BLDS

nm 2005 quy nh, cc giao dch dn s s b coi l v hiu nu mt
trong cc bn tham gia giao dch ly l do khc bit v gii tnh
cng p ph n phi k kt hp ng, phi tham gia vo cc giao dch
hoc li dng cc trng hp kh khn ca ph n buc h phi tham
gia vo giao dch dn s. bo m s tun th trn thc t, cc quy
nh v quyn bnh ng ca ph n trong lnh vc kinh t, iu 40
Lut bnh ng gii nm 2006 xc nh nhng hnh vi c th b coi l vi
Lin quan n cc kha cnh th lao v bo him x hi, Ngh nh

s 114/2002/N-CP ngy 31-12-2002 ca Chnh ph v tin lng
khng nh quyn bnh ng gia lao ng nam v lao ng n trong
vic tr lng, theo , lao ng n nu cng lm cng vic nh lao
ng nam th c tr lng nh nhau. Ngh nh s 33/2003/N-CP
ngy 02-4-2003 ca Chnh ph quy nh khng c x l k lut lao
ng i vi lao ng n c thai, ngh thai sn, nui con nh di 12
thng tui v c vi lao ng nam ang phi nui con nh di 12
467
468
thng tui. Ngh nh s 39/2003/N-CP ngy 18-4-2003 ca Chnh

ph quy nh v nhng chnh sch h tr gii quyt vic lm cho cc i
tng l lao ng n. Ngoi ra, cc quy nh php lut v dy ngh cn
quy nh hc vin n khng phi bi thng ph dy ngh khi chm dt
hp ng hc ngh trong trng hp c giy chng nhn ca y t cp
huyn tr ln v vic thc hin hp ng hc ngh s b nh hng xu
ti thai nhi v sau thi gian ngh thai sn nu c nguyn vng v
iu kin th c tip tc theo hc.
V tui ngh hu, mc d y ban CEDAW khuyn ngh Vit
Nam xo b s chnh lch v tui ngh hu ca lao ng nam v lao
ng n nhng trong ln sa i, b sung BLL va qua vn gi
nguyn quy nh tui ngh hu ca n l 55 v nam l 60. iu ny l
bi qua nghin cu, kho st, c trn 70% s ngi c hi tn thnh
quy nh nh vy. Tuy nhin, ph hp vi tui v hu ca lao
ng n, php lut lao ng v bo him x hi ca Vit Nam quy
nh gim s nm ng BHXH lm cn c tnh tui ngh hu xung
25 nm i vi n (trc y quy nh l 30 nm).
bo m s tun th trn thc t cc quy nh v quyn bnh
ng ca ph n trong lnh vc lao ng, vic lm, iu 40 Lut bnh
ng gii nm 2006 xc nh nhng hnh vi c th b coi l vi phm
php lut v bnh ng gii trong lnh vc ny, bao gm: (i) p dng cc
iu kin khc nhau trong tuyn dng lao ng nam v lao ng n i
vi cng mt cng vic m nam, n u c trnh v kh nng thc
hin nh nhau, tr trng hp p dng bin php thc y bnh ng
gii; (ii) T chi tuyn dng hoc tuyn dng hn ch lao ng, sa thi
hoc cho thi vic ngi lao ng v l do gii tnh hoc do vic mang
thai, sinh con, nui con nh; (iii) Phn cng cng vic mang tnh phn
bit i x gia nam v n dn n chnh lch v thu nhp hoc p dng
mc tr lng khc nhau cho nhng ngi lao ng c cng trnh ,
nng lc v l do gii tnh; (iv) Khng thc hin cc quy nh ca php
lut lao ng quy nh ring i vi lao ng n.
9.3.1.4. Quyn bnh ng ca ph n trong lnh vc gio dc v o
to
469
Tng ng vi ni dung ca iu 10 CEDAW, iu 63 Hin php

1992 quy nh, ph n bnh ng vi nam gii v phng din vn ha,
x hi.
C th ha quy nh trn ca Hin php, iu 14 Lut bnh ng
gii nm 2006 quy nh nam n bnh ng v tui i hc, o to,
bi dng chuyn mn, nghip v; la chn ngnh, ngh hc tp, o
to; tip cn v hng th cc chnh sch v gio dc, o to. iu ny
cng quy nh n cn b, cng chc, vin chc khi tham gia o to, bi
dng mang theo con di 36 thng tui c h tr theo quy nh ca
Chnh ph. Ngoi ra, iu ny cn xc nh hai bin php thc y bnh
ng gii trong lnh vc gio dc v o to, bao gm: (i) Quy nh t l
nam, n tham gia hc tp, o to; (ii) H tr dy ngh cho lao ng n
khu vc nng thn.
Bn cnh , nguyn tc bnh ng nam n cng c qun trit
trong cc Lut gio dc nm 2005 v Lut ph cp gio dc Tiu hc
nm 1991. K hoch hnh ng quc gia gio dc cho mi ngi giai
on 2003-2015 xc nh bnh ng gii l mt trong nhng mc tiu
u tin, c th l: "Xo b bt bnh ng gii bc tiu hc v trung
hc vo nm 2005, t bnh ng gii trong gio dc vo nm 2015,
ch trng m bo tr em gi c tip cn y v cng bng cng
nh hon thnh gio dc c bn vi cht lng tt".
ng ca ph n trong lnh vc gio dc, o to, iu 40 Lut bnh
ng gii nm 2006 xc nh cc hnh vi c th b coi l vi phm php
lut v bnh ng gii trong lnh vc ny, bao gm: (i) Quy nh tui
o to, tui tuyn sinh khc nhau gia nam v n; (ii) Vn ng hoc
p buc ngi khc ngh hc v l do gii tnh; (iii) T chi tuyn sinh
nhng ngi c iu kin vo cc kha o to, bi dng v l do
gii tnh hoc do vic mang thai, sinh con, nui con nh; (iv) Gio dc
hng nghip, bin son v ph bin sch gio khoa c nh kin gii.
9.3.1.5. Quyn bnh ng ca ph n trong chm sc y t
Tng ng vi ni dung iu 12 CEDAW, iu 63 Hin php 1992
quy nh, ph n bnh ng vi nam gii v phng din x hi.
470
Lin quan n quyn ny, Lut bo v sc khe nhn dn nm

1989 (cc iu 1 v 23) cng khng nh, mi cng dn (khng phn
bit nam, n v cc yu t khc) u bnh ng v quyn c bo v
sc kho v c tip cn vi cc dch v khm bnh, cha bnh. iu
17 Lut bnh ng gii nm 2006 quy nh nam, n bnh ng trong cc
vn : (i) Tham gia cc hot ng gio dc, truyn thng v chm sc
sc khe, sc kho sinh sn v s dng cc dch v y t; (ii) La chn,
quyt nh s dng bin php trnh thai, bin php an ton tnh dc,
phng, chng ly nhim HIV/AIDS v cc bnh ly truyn qua ng
tnh dc.
Bn cnh cc quy nh k trn, Nh nc Vit Nam ban hnh v
sa i, b sung nhiu vn bn php lut khc nhm bo m bnh
ng thc cht gia nam v n trong hot ng chm sc sc khe. C
th, theo Lut phng, chng nhim vi rt gy ra hi chng suy gim
min dch mc phi ngi (HIV/AIDS) nm 2006, ph n mang thai
t nguyn xt nghim HIV c min ph; ph n nhim HIV c t
vn v phng, chng HIV/AIDS v c to iu kin tip cn cc bin
php d phng ly nhim HIV t m sang con (iu 35). Nh nc
ban hnh v thc hin nhiu chng trnh chm sc sc khe nhm vo
i tng u tin l ph n, trong bao gm Chin lc quc gia v
chm sc sc khe sinh sn, dinh dng, chm sc v bo v sc kho
nhn dn giai on 2001-2010; Chin lc Dn s giai on 20012010; Chng trnh mc tiu quc gia Dn s v K hoch ha Gia nh
n nm 2010... Ngoi ra m bo h tr trong vic chm sc sc
khe Nh nc cn ban hnh Lut bo him y t nm 2008, Lut hot
ng ch thp nm 2008...
ng ca ph n trong chm sc y t, iu 40 Lut bnh ng gii nm
2006 xc nh nhng hnh vi c th b coi l vi phm php lut v bnh
ng gii trong lnh vc ny, bao gm: (i) Cn tr, xi gic hoc p
buc ngi khc khng tham gia cc hot ng gio dc sc khe v
nh kin gii; (ii) La chn gii tnh thai nhi di mi hnh thc hoc
xi gic, p buc ngi khc ph thai v gii tnh ca thai nhi.
471
9.3.1.6. Quyn bnh ng ca ph n trong quan h hn nhn gia nh

Tng ng vi ni dung iu 16 CEDAW, iu 63 Hin php 1992
quy nh, ph n bnh ng vi nam gii v phng din gia nh.
C th ha quy nh trn ca Hin php, iu 2 Lut HN&G nm
2000 khng nh nguyn tc hn nhn t nguyn, tin b, mt v mt
chng, v chng bnh ng v nguyn tc khng phn bit i x gia
cc con, bao gm gia con trai v con gi. iu 19 Lut ny quy nh v,
chng bnh ng, c ngha v v quyn ngang nhau v mi mt trong
gia nh. Cc iu tip theo c th ho quyn bnh ng gia v v
chng trong nhng vn nh: la chn ni c tr (iu 20); la chn
tn ngng, tn gio (iu 22); la chn ngh nghip; hc tp, nng cao
trnh vn ho, chuyn mn, nghip v; tham gia hot ng chnh tr,
kinh t, vn ho, x hi (iu 23); s hu, qun l, s dng, nh ot
ti sn chung v ring (cc iu 27, 28, 32, 33); tha k ti sn ca nhau
(iu 31); chm sc, nui dng, gio dc, i din cho con ci, qun
l, nh on ti sn ring ca con ci v bi thng nhng thit hi do
con ci gy ra (cc iu 34, 36, 37, 38, 39, 40, 45, 46); xin ly hn, chia
ti sn v trch nhim vi con ci sau khi ly hn (cc iu 85, 92, 94,
95, 97, 98, 99)...
Cng lin quan n quyn bnh ng ca ph n trong quan h
hn nhn gia nh, Ngh nh s 32/2002/N-CP ngy 23-3-2002
ca Chnh ph hng dn vic p dng Lut HN&G i vi cc dn
tc thiu s quy nh nhng bin php nhm tng bc xa b nhng
phong tc, tp qun lc hu khng c li cho ph n ca cc dn tc
thiu s bng hai hnh thc: Th nht, vn ng xa b cc phong tc,
tp qun bt bnh ng gia v v chng trong quan h hn nhn gia
nh v th hin s phn bit i x gia con trai v con gi (cc iu
10,13). Th hai, nghim cm thc hnh cc tp qun nh: (i) Buc
ngi v ga, chng go phi ly mt ngi khc trong gia nh chng
c, v c m khng c s ng ca ngi (iu 6); (ii) Thch
ci cao mang tnh g bn v cc hnh vi cn tr vic kt hn hoc
xm phm n nhn phm ngi ph n (iu 9); (iii) Phn bit i
472
x gia cc con (iu 13); (iv) i li ca ci, pht v khi v chng ly

hn (iu 15)...
9.3.1.7. Quyn bnh ng ca ph n trong lnh vc vn ho,

thng tin, th dc, th thao, khoa hc v cng ngh
Trong vn sc kho sinh sn, Php lnh dn s nm 2003 (c

sa i, b sung nm 2008) nu r, v v chng c quyn bnh ng
trong vic quyt nh v thi gian sinh con, s con v khong cch gia
ln sinh ph hp vi la tui, tnh trng sc kho, iu kin hc tp, lao
ng, cng tc, thu nhp v nui dy con. Ngh nh s 104/2003/NCP ngy 16-9-2003 ca Chnh ph quy nh chi tit v hng dn thi
hnh mt s iu ca Php lnh dn s nghim cm nhng hnh vi la
chn gii tnh thai nhi v e da, xc phm danh d, nhn phm, xm
phm thn th ngi s dng bin php trnh thai, ngi sinh ton con
trai hoc ton con gi (cc iu 9, 10).
Tng ng vi ni dung iu 13 CEDAW, iu 63 Hin php

1992 quy nh, ph n bnh ng vi nam gii v phng din vn
ha, x hi.
Ngoi ra, Lut bnh ng gii nm 2006 (iu 18) cng quy nh
v, chng bnh ng vi nhau trong cc quan h hn nhn v gia nh.
iu 18 ng thi c th ho quyn bnh ng gia v v chng trn lnh
vc hn nhn gia nh, trong bao gm cc kha cnh nh: s hu, s
dng ti sn chung; la chn v s dng bin php k hoch ho gia
nh; s dng thi gian ngh chm sc con m theo quy nh ca php
lut.
ng ca ph n trong quan h hn nhn - gia nh, iu 40 Lut bnh
ng gii nm 2006 xc nh nhng hnh vi vi phm php lut c lin
quan, bao gm: (i) Cn tr thnh vin trong gia nh c iu kin theo
quy nh ca php lut tham gia nh ot ti sn thuc s hu chung
ca h gia nh v l do gii tnh; (ii) Khng cho php hoc cn tr thnh
vin trong gia nh tham gia kin vo vic s dng ti sn chung ca gia
nh, thc hin cc hot ng to thu nhp hoc p ng cc nhu cu
khc ca gia nh v nh kin gii; (iii) i x bt bnh ng vi cc
thnh vin trong gia nh v l do gii tnh; (iv) Hn ch vic i hc hoc
p buc thnh vin trong gia nh b hc v l do gii tnh; (v) p t vic
thc hin lao ng gia nh, thc hin bin php trnh thai, trit sn nh
l trch nhim ca thnh vin thuc mt gii nht nh.
473
C th ha quy nh trn ca Hin php, iu 16 Lut bnh ng gii

nm 2006 quy nh nam, n bnh ng trong tham gia cc hot ng vn
ho, thng tin, th dc, th thao v trong hng th vn ho, tip cn v s
dng cc ngun thng tin. Bn cnh , nguyn tc bnh ng gii trn lnh
vc ny cng c th hin trong cc vn bn php lut khc nh Lut in
nh Lut th dc, th thao nm 2006; Ngh nh s 69/2008/N-CP ngy
19-8-1999 ca Chnh ph quy nh v chnh sch khuyn khch thc hin
ch trng x hi ho trong lnh vc th thao, vn ho...
Cng nhm c th ha quy nh trn ca Hin php, iu 15 Lut
bnh ng gii nm 2006 quy nh, nam, n bnh ng trong vic tip
cn, ng dng khoa hc v cng ngh cng nh trong vic tip cn cc
kho o to v khoa hc v cng ngh, ph bin kt qu nghin cu khoa
hc, cng ngh v pht minh, sng ch. Nguyn tc bnh ng gii cng
c th hin trong cc lut v chnh sch hin hnh trn lnh vc ny
nh Lut gio dc nm 2005, Lut khoa hc v cng ngh nm 2000,
Lut dy ngh nm 2006, Lut cng ngh cao nm 2009...
ng ca ph n trong lnh vc vn ha, thng tin, th dc, th thao,
iu 40 Lut Bnh ng gii nm 2006 xc nh nhng hnh vi vi
phm php lut c lin quan bao gm: (i) Cn tr nam, n sng tc,
ph bnh vn hc, ngh thut, biu din v tham gia cc hot ng vn
ha khc v nh kin gii; (ii) Sng tc, lu hnh, cho php xut bn
cc tc phm di bt k th loi v hnh thc no c v, tuyn
truyn bt bnh ng gii, nh kin gii; (iii) Truyn b t tng, t
mnh thc hin hoc xi gic ngi khc thc hin phong tc tp qun
lc hu mang tnh phn bit i x v gii di mi hnh thc. bo
m s tun th trn thc t cc quy nh v quyn bnh ng ca ph
n trong lnh vc khoa hc, cng ngh, iu 40 Lut bnh ng gii
nm 2006 xc nh nhng hnh vi vi phm php lut c lin quan bao
gm: (i) Cn tr nam, n tham gia hot ng khoa hc, cng ngh; (ii)
474
T chi vic tham gia ca mt gii trong cc kho o to v khoa hc

v cng ngh.
9.3.2. Quyn tr em trong php lut Vit Nam
thi im nm 2002, tng dn s Vit Nam l gn 80 triu
ngi, trong tr em (nhng ngi di 16 tui) chim 34%1. iu
ny cho thy Vit Nam l mt trong s cc quc gia trn th gii c kt
cu dn s tr cao.
Bo v, chm sc v gio dc tr em c coi l mt truyn thng
tt p ca dn tc Vit Nam. Minh chng l c b Hnh th thi L v
B lut Hng c thi Hu L u c nhng quy nh rt c th v
tin b v vn ny. K tha truyn thng , ngay t khi ginh c
c lp, vic bo v, chm sc v gio dc tr em c ng, Nh
nc Vit Nam rt quan tm. Vit Nam l quc gia u tin chu v
quc gia th hai trn th gii ph chun Cng c v quyn tr em ca
Lin hp quc (vo ngy 20-02-1990). Ngay sau khi ph chun Cng
c, nh nc Vit Nam ban hnh hai o lut quan trng l Lut
bo v, chm sc, gio dc tr em v Lut ph cp gio dc tiu hc
(cng vo nm 1991) ng thi sa i, b sung nhiu vn bn php
lut khc nhm ni lut ho ni dung Cng c vo h thng php lut
quc gia. Thm vo , Nh nc cn xy dng v t chc thc hin cc
Chng trnh Hnh ng Quc gia v tr em trong mi giai on 10
nm (hin hon thnh Chng trnh Hnh ng Quc gia v tr em
th hai, giai on 2001-2010), cng nh lng ghp vn bo v, chm
sc, gio dc tr em vo nhiu chng trnh kinh t, vn ho, x hi
khc ca t nc.
Hin ti, h thng php lut Vit Nam c lin quan n quyn tr
em bao gm hng trm vn bn php lut, trong nng ct l Lut
bo v, chm sc v gio dc tr em (mi c sa i, b sung nm
2004, sau y gi tt l Lut BV,CS&GD Tr em).
9.3.2.1. Khi nim tr em:

Theo iu 1 Lut BV,CS&GD tr em, tr em l nhng ngi di 16
tui. Nh vy, tui c coi l tr em trong php lut Vit Nam thp
hn so vi quy nh trong iu 1 CRC. Tuy nhin, iu ny khng b coi
l tri vi CRC v iu 1 Cng c ny cho php cc quc gia thnh vin
quy nh tui c coi l tr em thp hn 18 tui.
Cng cn lu l bn cnh khi nim tr em, php lut Vit Nam
cn c khi nim ngi cha thnh nin (l nhng ngi di 18 tui,
theo quy nh ti iu 18 BLDS nm 2005) v lao ng cha thnh
nin (l nhng ngi lao ng t 15 n di 18 tui, theo quy nh
ti iu 119 BLL), ngi cha thnh nin phm ti (l nhng ngi
phm ti khi cn di 18 tui, theo cc quy nh c lin quan trong
BLHS nm 1999). Nhng quy nh chung quanh cc khi nim ny v
c bn tng thch vi cc quy nh c lin quan ca CRC.
9.3.2.2.Cc nguyn tc v bo v, chm sc v gio dc tr em
C hai nguyn tc nn tng chi phi hot ng bo v, chm sc v
gio dc tr em Vit Nam c quy nh trong cc iu 4 v 5 Lut
BV,CS&GD tr em, l khng phn bit i x v li ch tt nht
dnh cho tr em. y cng l hai trong s nhng nguyn tc c bn ca
CRC c cp trong cc iu 2 v 3 ca Cng c ny.
V nguyn tc th nht, iu 4 Lut BV,CS&GD tr em quy nh,
tr em, khng phn bit gi, trai, con trong gi th, con ngoi gi th,
con , con nui, con ring, con chung; khng phn bit dn tc, tn
ngng, tn gio, thnh phn, a v x hi, chnh kin ca cha m hoc
ngi gim h, u c bo v, chm sc v gio dc, c hng cc
quyn theo quy nh ca php lut.
V nguyn tc th hai, iu 5 Lut BV,CS&GD tr em khng nh,
trong mi hot ng ca c quan, t chc, gia nh, c nhn c lin
quan n tr em th li ch ca tr em phi c quan tm hng u.
Di y phn tch mt cch khi qut khun kh php lut v

quyn tr em ca Vit Nam.
Bo co quc gia cp nht vic thc hin Cng c v quyn tr em giai on 1998-2002, tr.1.
Hin nay dn s Vit Nam l gn 86 triu ngi (BT).
475
9.3.2.3. Quyn c khai sinh v c quc tch ca tr em

Tng ng vi ni dung iu 7 CRC, iu 11 Lut BV, CS&GD tr
em quy nh tr em c quyn c khai sinh v c quc tch. iu ny
476
cng nu r, tr em cha xc nh c cha, m, nu c yu cu th

c c quan c thm quyn gip xc nh cha, m.
Lin quan n vn trn, iu 14 Ngh nh s 36/2005/N-CP
ngy 17-3-2005 ca Chnh ph quy nh chi tit thi hnh mt s iu ca
Lut BV,CS&GD tr em xc nh trch nhim ca cc ch th c lin
quan trong vic ng k khai sinh cho tr em bc th tc u tin v
cng l quyt nh trong vic thc hin quyn khai sinh v c quc tch
ca tr em. Theo iu ny, cha m, ngi gim h c trch nhim khai
sinh cho tr em ng thi hn; UBND x, phng, th trn c trch
nhim thc hin ng k khai sinh cho tr em; c quan dn s, gia nh
v tr em cc cp ch tr, phi hp vi c quan t php cng cp tuyn
truyn, hng dn, gip cha m, ngi gim h h khai sinh cho
tr em ng thi hn; cn b h tch t php c trch nhim gip UBND
x, phng, th trn tip nhn h s, xc minh, kim tra, lm th tc
ng k khai sinh cho tr em. iu ny cng quy nh tr em cc h
ngho khng phi np l ph ng k khai sinh, v nhng khu vc c
iu kin i li kh khn hay khu vc m ngi dn cn b chi phi bi
nhng phong tc, tp qun lc hu th cn b h tch t php phi c lch
nh k n tn nh dn ng k khai sinh cho tr em.
V vic xc nh cha m cho tr em, iu 15 Ngh nh s
36/2005/N-CP quy nh, To n l c quan c thm quyn xc nh
cha m cho tr em v tr em c th yu cu xc nh cha m cho mnh
k c khi cha m cht. iu ny cng quy nh cha m, ngi gim
h, c quan dn s, gia nh, tr em, Hi LHPN cc cp v cc c quan,
t chc, c nhn khc theo quy nh ca php lut t tng dn s cng
c quyn v trch nhim yu cu Ta n xc nh cha m cho tr em.
9.3.2.4. Quyn c chm sc, nui dng ca tr em
Tng ng vi ni dung cc iu 8, 18, 20, 24 ca CRC, iu 12
Lut BV,CS&GD tr em quy nh, tr em c quyn c chm sc, nui
dng pht trin th cht, tr tu, tinh thn v o c.
B sung cho quy nh ca iu 12, iu 24 Lut BV,CS&GD tr em
xc nh cha m, ngi gim h l ngi chu trch nhim u tin vi
vic chm sc, nui dng tr em; tuy nhin, khi gp kh khn t mnh
477
khng gii quyt c, h c th yu cu v c c quan, t chc hu

quan gip thc hin trch nhim ca mnh. iu ny cng quy
nh, trong trng hp ly hn hoc cc trng hp khc, ngi cha
hoc ngi m khng trc tip nui con cha thnh nin phi c ngha
v ng gp nui dng con n tui thnh nin v c trch nhim
cng chm sc, gio dc con.
Cng lin quan n quyn trn, iu 7 Lut BV,CS&GD tr em
nghim cm cha m b ri con, ngi gim h b ri tr em c mnh
gim h v vic d d, li ko tr em i lang thang, li dng tr em lang
thang trc li. iu 3 Ngh nh s 36/2005/N-CP c th ho nhng
trng hp b ri tr em m b nghim cm, bao gm: (i) Sau khi sinh
con, cha m b con, khng chm sc, nui dng; (ii) Cha m, ngi
gim h tr em cho ngi khc nui, ct t quan h, khng thc hin
ngha v ng gp nui dng mc d c kh nng thc hin ngha v
ny; (iii) Cha m, ngi gim h b mc tr em t sinh sng, khng quan
tm chm sc, nui dng v gio dc khin tr em ri vo hon cnh
c bit. iu 4 Ngh nh ny quy nh, vic d d, li ko tr em i lang
thang, li dng tr em lang thang trc li th hin c th cc hnh vi
nh: (i) Ni chuyn, vit, dch, nhn bn sch, bo, ti liu, tranh, nh,
ghi m, ghi hnh hoc hnh vi khc nhm d d, li ko tr em b nh i
lang thang; (ii) Dng tin, vt cht, uy tn hoc li ch khc d d, li
ko tr em ang sinh sng cng vi gia nh b nh i lang thang; (iii)
Tp hp, cha chp tr em lang thang bn v s, sch, bo, tranh, nh,
bn hng rong hoc cc hot ng khc nhm mc ch trc li; (iv) Cha
m, ngi gim h bt tr em i lang thang kim sng.
9.3.2.5. Quyn sng chung vi cha m ca tr em
Tng ng vi ni dung iu 9 CRC, iu 13 Lut BV,CS&GD tr
em quy nh, tr em c quyn sng chung vi cha m; khng ai c quyn
buc tr em phi cch ly cha m, tr trng hp v li ch ca tr.
B sung cho quy nh ca iu 13, iu 25 Lut BV,CS&GD tr em
nu r, cha m c trch nhim bo m cc iu kin tr em c
sng chung vi mnh; trong trng hp tr em c cha, m chp hnh
hnh pht t trong tri giam m khng cn ni nng ta th UBND cc
cp c trch nhim t chc vic chm sc, nui dng tr em ti gia
478
nh thay th hoc ti c s tr gip tr em. iu 16 Ngh nh s

36/2005/N-CP c th ho hai trng hp tr em phi sng cch ly
cha m v c chm sc, nui dng thay th, bao gm: (i) Khi cha v
m ang b tm gi, tm giam hoc ang phi chp hnh hnh pht t
(tr nhng tr em di 36 thng tui vn c th chung vi cha, m
trong t); v (ii) Khi cha m b To n quyt nh khng cho chm sc,
nui dng, gio dc con. iu ny cng quy nh trch nhim c th
ca cc ch th c lin quan trong vic chm sc, nui dng thay th
tr em trong nhng tnh hung k trn, theo , UBND cc cp c trch
nhim t chc vic chm sc, nui dng thay th cho tr em phi sng
cch ly cha m theo cc hnh thc: giao cho ngi thn thch ca tr em,
giao cho gia nh thay th hoc c s tr gip tr em ti a phng
chm sc, nui dng thay th; c quan dn s, gia nh v tr em cc
cp c trch nhim xc minh iu kin, hon cnh sng, kh nng kinh
t ca ngi thn thch, gia nh thay th, c s tr gip tr em
xut ngi chm sc, nui dng thay th i vi tr em phi sng cch
ly cha m, lin h v thc hin quyt nh ca UBND cng cp trong
vic chm sc, nui dng thay th, thng xuyn kim tra iu kin
sng ca tr em phi sng cch ly cha m sau khi giao cho ngi chm
sc, nui dng thay th.
Lin quan n mt trong hai trng hp cch ly tr em khi cha m
nu trn, iu 17 Ngh nh s 36/2005/N-CP c th ho nhng
hnh vi c th khin cha m hoc ngi gim h b tc quyn chm sc,
nui dng, gio dc tr em, bao gm: (i) Hnh h, ngc i, lm nhc,
gy thng tch hoc lm ri lon tinh thn tr em; (ii) Xi gic, p buc
tr em trm cp ti sn; xm phm tnh mng, gy thng tch cho ngi
khc; mua, bn, vn chuyn, tng tr, s dng tri php cht ma tu hoc
cht kch thch khc c hi cho sc khe; hot ng mi dm hoc lm
nhng vic khc tri php lut, tri o c x hi; (iii) C li sng i
try; b mc tr em hoc kch ng tr em ri vo cuc sng sa a;
tr em tng tr, s dng hoc mang v kh, ho cht c hi, nguy
him theo ngi; (iv) p buc tr em lao ng nng nhc, lm vic trong
iu kin nguy him hoc tip xc vi cc cht c hi tri vi quy nh
ca php lut v lao ng. iu ny cng quy nh, nu cha m, ngi
gim h c nhng hnh vi xm phm n con ci nh lit k trn th
479
cc c quan dn s, gia nh v tr em, Hi LHPN cc cp v mi c

quan, t chc, c nhn khc c quyn v trch nhim khi kin v n v
yu cu To n cch ly cha m, ngi gim h v tr em; trong trng
hp do tnh th khn cp, cc c quan, t chc v c nhn c quyn np
n yu cu To n c thm quyn ra quyt nh tm thi giao tr em
cho ngi thn thch, hoc nu khng c ngi thn thch th giao cho gia
nh thay th hoc giao cho c s tr gip tr em chm sc, nui dng,
gio dc cch ly tr em vi cha m, ngi gim h trong thi gian ch
quyt nh ca to n.
9.3.2.6. Quyn c tn trng, bo v tnh mng, thn th, nhn
phm v danh d ca tr em
Tng ng vi ni dung cc iu 16, 31, 32, 34, 35, 36, 37 CRC, iu
14 Lut BV, CS& GD tr em quy nh, tr em c gia nh, Nh nc v
x hi tn trng, bo v tnh mng, thn th, nhn phm v danh d.
iu 7 Lut ny nghim cm cc hnh vi: (i) D d, la di, dn dt, cha
chp, p buc tr em hot ng mi dm; xm hi tnh dc tr em; (ii)
Hnh h, ngc i, lm nhc, chim ot, bt cc, mua bn, nh tro
tr em; (iii) Lm dng lao ng tr em, s dng tr em lm cng vic
nng nhc, nguy him hoc tip xc vi cht c hi, lm nhng cng
vic khc tri vi quy nh ca php lut v lao ng; (iv) p dng bin
php c tnh cht xc phm, h thp danh d, nhn phm hoc dng
nhc hnh i vi tr em vi phm php lut. iu 26 Lut ny quy nh
trch nhim trong vic bo v tnh mng, thn th, nhn phm, danh d
ca tr em thuc v c gia nh, Nh nc v x hi.
C th ha ni dung iu 7 Lut BV, CS & GD Tr em, cc iu 6,
7, 8, 9 Ngh nh s 36/2005/N-CP quy nh:
- D d, la di, dn dt, cha chp, p buc tr em hot ng mi
dm; xm hi tnh dc tr em th hin c th cc hnh vi: (i) Dng tin,
vt cht, uy tn hoc li ch khc d d, li ko tr em hot ng mi
dm; (ii) Dng th on ni di, gian ln tr em hot ng mi dm;
(iii) Dn, ch dn, mi gii, t chc, xi gic tr em hot ng mi dm;
(iv) Che giu, cho thu, mn hoc b tr ni tr em hot ng mi
dm; (v) Dng v lc, e da dng v lc hoc dng uy quyn p buc
tr em hot ng mi dm; (vi) Cho tr em tip xc vi vn ho phm, sn
480
phm c ni dung khiu dm hoc tc ng vo c th tr em nhm kch

ng tnh dc tr em; (vii) Hip dm, cng dm, giao cu vi tr em.
- Hnh h, ngc i, lm nhc, chim ot, bt cc, mua, bn,
nh tro tr em; li dng tr em v mc ch trc li th hin c th cc
hnh vi: (i) nh p hoc c hnh vi bo lc xm phm thn th lm cho
tr em au n v th xc v tinh thn; (ii) i x ti t, bt nhn n, nhn
ung, bt chu rt, mc rch, khng cho hoc hn ch v sinh c nhn,
giam hm ni c mi trng c hi, nguy him hoc bt lm nhng vic
tri vi o c x hi; (iii) Lng nhc, x v, xc phm nhn phm, danh
d, gy tn thng v tinh thn, nh hng n s pht trin ca tr em;
(iv) Bt tr em i xin n; cho thu, cho mn tr em hoc s dng tr em
xin n; (v) Dng v lc, e da dng v lc hoc dng cc th on
khc chim ot, bt cc tr em; (vi) Mua, bn tr em di mi hnh
thc; (vii) nh tro tr em v bt c mc ch g.
- Lm dng lao ng tr em, s dng tr em lm cng vic nng
nhc, nguy him hoc tip xc vi cht c hi, lm nhng cng vic
khc tri vi quy nh ca php lut v lao ng th hin c th cc
hnh vi: (i) Cha m, ngi gim h, ngi nhn nui dng tr em bt
tr em lm cng vic gia nh qu sc, qu thi gian, gy nh hng xu
n s pht trin ca tr em; (ii) S dng tr em lm nhng cng vic
trong v trng, c s xoa bp, vt l tr liu, sng bc, nh hng
karaoke, qun ru, qun bia hoc nhng ni c nguy c nh hng xu
ti s pht trin nhn cch ca tr em; (iii) S dng tr em trong sn
xut, kinh doanh vn ho phm, sn phm hoc chi, tr chi kch
ng bo lc, i try, nguy him c hi cho s pht trin ca tr em; (iv)
S dng tr em lm nhng cng vic tri vi quy nh ca php lut v
lao ng hoc ng vi quy nh nhng bt tr em lao ng qu sc, qu
thi gian, khng tr cng hoc tr cng khng tng xng.
- p dng bin php c tnh cht xc phm, h thp danh d,
nhn phm hoc dng nhc hnh i vi tr em vi phm php lut th
hin c th cc hnh vi: (i) Lng nhc, x v, bt lm nhng vic c
tnh cht xc phm, h thp danh d, nhn phm i vi tr em vi
phm php lut; (ii) Tra tn, gy au n v th xc hoc lm tn
thng v tinh thn i vi tr em vi phm php lut.
481
9.3.2.7. Quyn c chm sc sc kho ca tr em

Tng ng vi ni dung iu 24 CRC, iu 15 Lut BV, CS & GD
tr em quy nh, tr em c quyn c chm sc, bo v sc kho. iu
ny cng quy nh, tr em di su tui c chm sc sc kho ban
u, c khm bnh, cha bnh khng phi tr tin ti cc c s y t
cng lp.
B sung ni dung iu 15, iu 27 Lut ny quy nh trch nhim
ca cc ch th c lin quan trong vic bo v sc khe ca tr em, theo
: (i) Cha m, ngi gim h c trch nhim thc hin nhng quy nh
v kim tra sc khe, tim chng, khm bnh, cha bnh cho tr em;
(ii) C s y t cng lp c trch nhim hng dn v t chc thc hin
vic chm sc sc khe ban u, phng bnh, cha bnh cho tr em; (ii)
B GD&T c trch nhim t chc y t hc ng, B Y t c trch
nhim phi hp vi B GD&T trong vic hng dn thc hin cc
bin php phng trnh bnh hc ng v cc bnh khc cho tr em;
(iv) Nh nc c trch nhim a dng ho cc loi hnh dch v khm
bnh, cha bnh; c chnh sch min, gim ph khm bnh, cha bnh
v phc hi chc nng cho tr em; bo m kinh ph khm bnh, cha
bnh cho tr em di su tui.
C th ha nhng quy nh k trn, iu 18 Ngh nh s
36/2005/N-CP quy nh chi tit v vic khm, cha bnh min ph
ca tr em di su tui ti cc c s y t cng lp; theo c s y t
cng lp c trch nhim khm bnh, cha bnh cho tr em di su
tui bao gm cc c s y t thuc B Y t v cc b, c quan, n v
trung ng v a phng. iu ny cng quy nh tr em di su tui
khi i khm bnh, cha bnh ti cc c s y t cng lp ch phi xut
trnh th khm bnh, cha bnh; trng hp cha c cp th th c
th xut trnh giy khai sinh, giy chng sinh hoc giy chng nhn ca
UBND cp x.
Cng lin quan n vic bo m quyn v sc khe ca tr em,
iu 7 Lut BV,CS&GD tr em nghim cm t c s sn xut, kho
cha thuc tr su, ho cht c hi, cht d gy chy, n gn c s
nui dng tr em, c s gio dc, y t, vn ho, im vui chi, gii tr
ca tr em. Quy nh ny c c th ha iu 12 Ngh nh s
482
36/2005/N-CP, theo thuc tr su, ho cht c hi, cht d gy

chy n gm cc loi thuc tr su, thuc dit c, t n, cht thch
tn, thuc dit chut, xng, du, kh ga, thuc n, cht phng x v cc
loi ho cht khc theo quy nh ca php lut hin hnh. Ngoi ra,
iu 12 Ngh nh s 36/2005/N-CP cn cm t c s sn xut, kinh
doanh c cht thi c hi, c ting n ln trong phm vi gy nh
hng n c s nui dng tr em, c s gio dc, y t, vn ho, im
vui chi, gii tr ca tr em.
9.3.2.8. Quyn hc tp ca tr em:
Tng ng vi ni dung cc iu 28,29 CRC, iu 16 Lut
BV,CS&GD tr em quy nh tr em c quyn c hc tp; tr em hc
bc tiu hc trong cc c s gio dc cng lp khng phi tr hc ph.
Lin quan n ni dung iu 16, iu 7 Lut BV, CS & GD tr em
nghim cm hnh vi cn tr vic hc tp ca tr em. iu 28 Lut ny
quy nh trch nhim bo m quyn hc tp ca tr em thuc v gia
nh, Nh nc v nh trng.
C th ha ni dung iu 7 Lut BV, CS & GD Tr em, iu 10
Ngh nh s 36/2005/N-CP quy nh cc hnh vi b coi l cn tr
vic hc tp ca tr em bao gm: (i) Dng v lc, e da dng v lc
hoc s dng vt cht, uy quyn p buc tr em phi b hc, ngh
hc; (ii) D d, li ko tr em b hc, ngh hc; (iii) Bt tr em b hc,
ngh hc gy p lc, khiu kin, biu tnh tri php lut; (iv) Ph
hoi c s vt cht, trang thit b hc tp, ging dy trong cc c s gio
dc; (v) C tnh khng thc hin ngha v ng gp theo quy nh,
khng bo m thi gian, iu kin hc tp cho tr em.
9.3.2.9. Quyn vui chi, gii tr, hot ng vn ho, ngh thut,
th dc, th thao, du lch ca tr em
Tng ng vi ni dung iu 31 CRC, iu 17 Lut BV, CS & GD tr
em ghi nhn tr em c quyn vui chi, gii tr lnh mnh, c hot ng
vn ho, ngh thut, th dc, th thao, du lch ph hp vi la tui.
B sung ni dung iu 31, iu 29 Lut BV, CS & GD tr em quy
nh cc ch th c trch nhim bo m quyn ny ca tr em l gia
483
nh, nh trng, x hi v UBND cc cp; trong UBND cc cp c

trch nhim quy hoch, u t xy dng im vui chi, gii tr, hot ng
vn ha, ngh thut, th dc, th thao cho tr em thuc phm vi a
phng v ngn chn vic s dng c s vt cht dnh cho vic hc tp,
sinh hot, vui chi, gii tr ca tr em vo mc ch khc. iu ny cng
quy nh Nh nc c chnh sch khuyn khch t chc, c nhn u t,
xy dng c s vt cht phc v tr em vui chi, gii tr, ng thi nu r,
trn xut bn phm, chi, chng trnh pht thanh, truyn hnh, ngh
thut, in nh nu c ni dung khng ph hp vi tr em th phi thng
bo hoc ghi r tr em la tui no khng c s dng.
Cng lin quan n quyn trn, iu 7 Lut BV, CS & GD tr em
nghim cm vic d d, la di, p buc tr em mua, bn, vn chuyn,
tng tr, s dng tri php cht ma tu; li ko tr em nh bc; bn, cho
tr em s dng ru, bia, thuc l, cht kch thch khc c hi cho sc
kho. iu 5 Ngh nh s 36/2005/N-CP c th ho quy nh ny,
theo cc hnh vi b cm theo iu 7 Lut BV, CS & GD tr em bao
gm: (i) Ni chuyn, vit, dch, nhn bn sch, bo, ti liu, tranh, nh,
ghi m, ghi hnh hoc hnh vi khc nhm d d, li ko tr em mua, bn,
vn chuyn, tng tr, s dng tri php cht ma tu, nh bc, s dng
ru, bia, thuc l, cht kch thch khc c hi cho sc kho v s pht
trin ca tr em; (ii) Dng tin, vt cht, uy tn hoc li ch khc d
d, li ko tr em mua, bn, vn chuyn, tng tr, s dng tri php cht
ma tu; (iii) Dng tin, vt cht, uy tn hoc li ch khc li ko tr em
nh bc; t chc cho tr em nh bc di mi hnh thc; (iv) Dng cc
th on ni di, gian ln tr em mua, bn, vn chuyn, tng tr, s
dng tri php cht ma tu; (v) Dng v lc, e da dng v lc hoc
dng uy quyn p buc tr em mua, bn, vn chuyn, tng tr, s
dng tri php cht ma tu; (vi) Bn cho tr em ru, bia, thuc l, cht
kch thch khc c hi cho sc kho; (vii) Cho tr em ung ru, bia, ht
thuc l, s dng cht kch thch khc c hi cho sc kho.
9.3.2.10. Quyn c pht trin nng khiu ca tr em
Theo iu 8 Lut BV, CS & GD tr em, tr em c quyn c pht
trin nng khiu v c khuyn khch, to iu kin thun li pht
trin nng khiu.
484
B sung ni dung iu 8, iu 30 Lut BV, CS & GD tr em quy

nh gia nh, nh trng v x hi c trch nhim pht hin, khuyn
khch, bi dng, pht trin nng khiu ca tr em. iu ny cng nu
r, Nh nc khuyn khch v to iu kin cho cc t chc, c nhn
tham gia bi dng, pht trin nng khiu ca tr em.
dng vn ho phm hoc sn phm c ni dung kch ng bo lc, i

try; (iv) Vit, dch, sao chp, sn xut, lu hnh, vn chuyn, tng tr
vn ho phm khiu dm tr em; (v) Sn xut, vn chuyn, kinh doanh,
nhp khu chi, tr chi kch ng bo lc, i try, nguy him, c
hi cho s pht trin lnh mnh ca tr em.
9.3.2.11. Quyn s hu ti sn ca tr em:
9.3.2.12. Quyn ca nhng tr em c hon cnh c bit
iu 19 Lut BV, CS & GD tr em khng nh tr em c s hu

v tha k ti sn theo quy nh ca php lut.
B sung ni dung iu 19, iu 31 Lut ny nu r, cha m, ngi
gim h c trch nhim bo v quyn, li ch hp php ca tr em, i
din cho tr em trong cc giao dch dn s, gi gn, qun l ti sn ca
tr em v giao li cho tr em.
9.3.2.11. Quyn c tip cn thng tin, by t kin v tham
gia hot ng x hi ca tr em:
Tng ng vi ni dung cc iu 12, 13, 14, 15, 17 CRC, iu 20
Lut BV, CS & GD tr em quy nh, tr em c quyn c tip cn
thng tin ph hp vi s pht trin ca tr, c by t kin, nguyn
vng v nhng vn mnh quan tm cng nh c tham gia hot
ng x hi ph hp vi nhu cu v nng lc ca mnh.
B sung ni dung iu 20, iu 32 Lut ny xc nh trch nhim
bo m quyn trn cng thuc v gia nh, Nh nc v x hi. iu 7
Lut ny nghim cm vic li dng, d d, p buc tr em mua, bn, s
dng vn ho phm kch ng bo lc, i try; lm ra, sao chp, lu
hnh, vn chuyn, tng tr vn ho phm khiu dm tr em; sn xut,
kinh doanh chi, tr chi c hi cho s pht trin lnh mnh ca tr
em. iu 7 Ngh nh s 36/2005/N-CP xc nh nhng hnh vi b
cm bao gm: (i) Dng quan h tnh cm, uy tn, s ph thuc ca tr
em, ni di, gian ln d d, li ko tr em mua, bn, thu, mn, s
dng vn ho phm hoc sn phm c ni dung kch ng bo lc, i
try; (ii) Dng tin, vt cht, uy tn hoc li ch khc d d, li ko
tr em mua, bn, thu, mn, s dng vn ho phm hoc sn phm c
ni dung kch ng bo lc, i try; (iii) Dng v lc, e da dng v
lc hoc dng uy quyn p buc tr em mua, bn, thu, mn, s
485
Tng ng vi ni dung cc iu 19, 20, 21, 23 CRC, Lut BV, CS

& GD tr em dnh hn mt chng (Chng IV) quy nh v bo v,
chm sc v gio dc tr em c hon cnh c bit. Chng ny xc
nh cc nhm tr em c hon cnh c bit v quy nh c th vic bo
v, chm sc v gio dc vi tng nhm, c th khi qut nh sau:
- Tr em m ci khng ni nng ta, tr em b b ri:
Theo iu 51, nhm tr em ny c UBND a phng gip c
gia nh thay th hoc c chm sc, nui dng ti cc c s tr gip
tr em cng lp, ngoi cng lp. iu ny cng khuyn khch gia nh,
c nhn nhn nui con nui; c quan, t chc, c nhn nhn u,
chm sc, nui dng tr em m ci khng ni nng ta, tr em b b
ri, ng thi quy nh nh nc c chnh sch tr gip gia nh, c
nhn hoc c s tr gip tr em ngoi cng lp nhn chm sc, nui
dng tr em m ci khng ni nng ta, tr em b b ri.
- Tr em khuyt tt, tr em l nn nhn ca cht c
ho hc: Theo iu 52, nhm tr em ny c gia nh, Nh nc v
x hi gip , chm sc, to iu kin sm pht hin bnh, cha
bnh, phc hi chc nng v c nhn vo cc lp hc ho nhp, lp
hc dnh cho tr em khuyt tt hay c gip hc vn ho, hc ngh
v tham gia hot ng x hi.
- Tr em nhim HIV/AIDS: Theo iu 53, nhm tr em ny
khng b phn bit i x v c Nh nc v x hi to iu kin
c cha bnh, nui dng ti gia nh hoc ti c s tr gip tr em.
- Tr em phi lm vic nng nhc, nguy him, tip xc
vi cht c hi, tr em phi lm vic xa gia nh: Theo iu
54, nhm tr em ny c UBND cc cp to iu kin hc ngh, lm
cng vic ph hp vi sc kho, la tui trong phm vi a phng.
iu ny cng quy nh trch nhim ca UBND cc cp ni c tr em
486
phi lm vic xa gia nh phi to iu kin nhng tr em ny c

sng trong mi trng an ton, c chm sc sc kho, hc vn ho,
tu dng o c, phm cht; cng nh trch nhim ca cha m, ngi
gim h trong vic gi lin h thng xuyn vi tr em phi lm vic xa
gia nh gip , gio dc tr.
9.3.3. Quyn ca ngi sng chung vi HIV/AIDS trong

php lut Vit Nam
Theo thng k thi im nm 2005, Vit Nam c khong 260.000
sng chung vi HIV/AIDS, phn b tt c cc a phng trn c
nc1 ; tuy nhin, con s thc s c th cao hn kh nhiu (c tnh vo
khong 430.000 ngi)2. Cng theo mt s nghin cu, s lng ngi
sng chung vi HIV/AIDS Vit Nam tng ln rt nhanh. C th, k t
nm 2000 n nay, c mi nm s ngi phi sng chung vi i dch
ny li tng ln gp i; hin ti, s ca nhim HIV mi trong mt thng
tng ng vi mt nm thp k 1990. Thm vo , vic ly nhim
HIV Vit Nam hin khng cn gii hn nhng nhm c nguy c cao
m lan ra nhiu nhm i tng khc trong x hi.
83
- Tr em lang thang: Theo iu 55, nhm tr em ny c

UBND cc cp gip a tr v vi gia nh; nhng em khng cn ni
nng ta th c chm sc, nui dng ti gia nh thay th hoc c
s tr gip tr em; nhng em thuc gia nh ngho th c u tin,
gip xo i, gim ngho. iu ny cng quy nh trch nhim
ca UBND cc cp trong vic to iu kin tr em lang thang c
sng trong mi trng an ton, khng ri vo t nn x hi; cng nh
trong vic to iu kin cho cc gia nh i lang thang c tr em i km
nh c, n nh cuc sng, qua bo m cho tr em c hng cc
quyn ca mnh.
- Tr em b xm hi tnh dc: Theo iu 56, nhm tr em ny
c gia nh, Nh nc v x hi gip bng cc bin php t vn,
phc hi sc kho, tinh thn v to iu kin n nh cuc sng.
- Tr em nghin ma ty: Theo iu 57, nhm tr em ny c
cc c quan, t chc c lin quan gip cai nghin ti gia nh hoc ti
c s cai nghin cho tr em nghin ma tu. iu ny cng quy nh cc
c s cai nghin ma tu c trch nhim to iu kin cho tr em cai
nghin c tham gia nhng hot ng lnh mnh, c ch, c b tr
khu vc ring; ng thi nu r, tr em cai nghin ma tu ti nhng c s
cai nghin bt buc khng b coi l tr em b x l vi phm hnh chnh.
- Tr em vi phm php lut: Theo iu 58, nhm tr em ny
c gia nh, nh trng v x hi gio dc, gip sa cha sai
lm. iu ny cng quy nh tr em vi phm php lut b x l bng
bin php hnh chnh, hnh s cch ly khi cng ng trong mt thi
gian nht nh, khi tr v gia nh c UBND cp x phi hp vi c
quan, t chc hu quan to iu kin, gip tip tc hc vn ho, hc
ngh v h tr tm vic lm. Trng hp tr em chp hnh xong thi
hn gio dc hoc hnh pht m khng c ni nng ta th c
UBND cp tnh a vo c s tr gip tr em c hon cnh c bit, to
iu kin c hc ngh v c vic lm.
487
Nhn thy nguy c ca i dch ny, ngy 31-5-1995, U ban Thng

v Quc Hi kho IX thng qua Php lnh phng, chng nhim vi rt
gy ra hi chng suy gim min dch mc phi ngi (HIV/AIDS), lm
tin cho vic trin khai v thc y hot ng phng chng i dch trn
c nc. Nm 2006, Php lnh ny c nng cp thnh Lut phng,
chng nhim vi rt gy ra hi chng suy gim min dch mc phi ngi
(HIV/AIDS) (sau y vit tt l Lut phng, chng HIV/AIDS). Mt trong
nhng im mi ca Lut ny so vi Php lnh trc l n b sung
nhng quy nh v cc quyn c th ca nhng ngi sng chung vi
HIV/AIDS v nhng ngi thn ca h.
Di y khi qut cc quy nh php lut hin hnh ca Vit Nam
v nhng quyn c th ca nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS m
c quy nh trong Lut phng, chng HIV/AIDS v mt s vn bn
php lut khc c lin quan.
9.3.3.1.Quyn bnh ng khng b k th, phn bit i x
Theo iu 2 Lut phng, chng HIV/AIDS, k th ngi nhim
HIV l thi khinh thng hay thiu tn trng ngi khc v bit hoc
nghi ng ngi nhim HIV hoc v ngi c quan h gn gi vi
ngi nhim HIV hoc b nghi ng nhim HIV; cn phn bit i x vi
ngi nhim HIV l hnh vi xa lnh, t chi, tch bit, ngc i, ph
1,2,3
UNAIDS/WHO AIDS: Epidemic Update, December 2006, tr.30.
488
bng, c thnh kin hoc hn ch quyn ca ngi khc v bit hoc

nghi ng ngi nhim HIV hoc v ngi c quan h gn gi vi
ngi nhim HIV hoc b nghi ng nhim HIV.
iu 4 Lut phng, chng HIV/AIDS ghi nhn quyn ca nhng
ngi sng chung vi HIV/AIDS c sng ha nhp vi cng ng v
x hi. iu 8 Lut ny nghim cm cc hnh vi k th, phn bit i
x vi ngi nhim HIV. iu 3 Lut ny xc nh mt trong cc
nguyn tc c bn trong phng, chng HIV/AIDS l khng k th, phn
bit i x vi ngi nhim HIV v cc thnh vin gia nh h.
Bn cnh nhng quy nh k trn, Lut phng, chng HIV/AIDS cn
c mt s quy nh khc nhm cm k th, phn bit i x vi nhng
ngi sng chung vi HIV/AIDS trn cc lnh vc c th, bao gm: (i)
phn bit i x trong thng tin, gio dc, truyn thng v HIV/AIDS
(iu 9 khon 3); (ii) phn bit i x trong chm sc y t (iu 4 khon
7,9 v iu 38 khon 3); (iii) phn bit i x trong ngh nghip, vic lm
(iu 14 khon 2); (iv) phn bit i x trong gio dc (iu 15 khon 2);
(v) phn bit i x trong i sng cng ng (iu 17 khon 2); v (vi)
phn bit i x trong vn mai tng (iu 4 khon 10).
9.3.3.2. Quyn c chm sc, nui dng v iu tr y t
Lin quan n quyn c chm sc, nui dng, iu 8 Lut phng,
chng HIV/AIDS nghim cm cha, m b ri con cha thnh nin nhim
HIV; ngi gim h b ri ngi c mnh gim h nhim HIV.
Lin quan n quyn c iu tr y t, iu 4 Lut ny quy nh
quyn c iu tr v chm sc sc kho ca nhng ngi sng chung vi
HIV/AIDS. iu 38 Lut ny nu r: C s y t, thy thuc v nhn vin y
t c trch nhim khm bnh, cha bnh cho ngi nhim HIV; ngi
nhim HIV mc cc bnh nhim trng c hi hoc cc bnh khc lin quan
n HIV/AIDS thuc chuyn khoa no c cu cha ti chuyn khoa
hoc ti chuyn khoa ring v c i x bnh ng nh nhng ngi
bnh khc. iu 8 nghim cm c s v nhn vin y t t chi khm, cha
bnh cho mt ngi v bit hoc nghi ng ngi nhim HIV.
Ngoi nhng quy nh k trn, cc iu 39, 40, 41, 41 Lut
phng, chng HIV/AIDS cn cp mt s quyn khc ca nhng
ngi sng chung vi HIV/AIDS, bao gm quyn c tip cn thuc
489
khng HIV; quyn c bo him y t; quyn c chm sc; v

quyn c min, gim, hon hoc tm nh ch chp hnh hnh
pht t vi nhng bnh nhn AIDS vi ngi nhim HIV. C th v
cc quyn ny nh sau:
- Theo iu 39, ngi nhim HIV c tip cn thuc khng HIV
thng qua cc chng trnh, d n ph hp vi iu kin kinh t - x
hi. iu ny cng quy nh nhng i tng c cp min ph thuc
khng HIV bao gm: (i) Ngi b phi nhim vi HIV, b nhim HIV do
tai nn ri ro ngh nghip; (ii) Ngi b nhim HIV do ri ro ca k
thut y t; (iii) Ph n nhim HIV trong thi k mang thai; (iv) Tr em
di 6 tui nhim HIV.
- Theo iu 40, ngi ang tham gia bo him y t b nhim HIV
c Qu bo him y t chi tr cc chi ph khm bnh, cha bnh.
- Theo iu 41, trch nhim chm sc ngi nhim HIV trc
ht thuc v gia nh. Tr em nhim HIV b b ri, ngi nhim HIV
khng ni nng ta, khng cn kh nng lao ng c chm sc,
nui dng ti c s bo tr x hi ca Nh nc.
- Theo iu 42, ngi b bnh AIDS giai on cui c th c tm
nh ch iu tra hoc tm nh ch v n (nu ang b iu tra, truy t, xt
x); c min, gim, hon hoc tm nh ch chp hnh hnh pht t
(nu ang thi hnh n pht t); c hon hoc min chp hnh quyt
nh a vo c s cha bnh, c s gio dc, trng gio dng; hoc
hon, tm nh ch hoc min chp hnh phn thi gian cn li.
9.3.3.3. Quyn khng b p buc xt nghim HIV v c gi b

mt kt qu xt nghim
iu 4 Lut phng, chng HIV/AIDS ng thi quy nh quyn ca
nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS c t chi khm bnh, cha
bnh khi ang iu tr bnh AIDS trong giai on cui. iu 8 Lut ny
cng quy nh nghim cm vic bt buc xt nghim HIV, tr nhng
trng hp bt buc xt nghim quy nh iu 28 (bao gm nhng
trng hp c trng cu gim nh t php hoc quyt nh ca c quan
iu tra, VKSND hoc TAND v mt s trng hp cn thit chn
on v iu tr cho ngi bnh theo quy nh B trng B Y t).
490
Lin quan n vn b mt kt qu xt nghim, iu 4 Lut ny

ng thi ghi nhn quyn ca nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS
c gi b mt ring t lin quan n tnh trng nhim bnh ca h.
iu 8 nghim cm hnh vi cng khai tn, a ch, hnh nh ca ngi
nhim HIV hoc tit l cho ngi khc bit vic mt ngi nhim HIV
khi cha c s ng ca ngi . Tuy nhin, theo iu 30 Lut
ny, vic thng bo kt qu xt nghim c th c thc hin trong mt
s trng hp v cho mt s i tng, bao gm: (i) V hoc chng ca
ngi c xt nghim; cha, m hoc ngi gim h ca ngi c xt
nghim l ngi cha thnh nin hoc mt nng lc hnh vi dn s; (ii)
Nhn vin c giao nhim v trc tip t vn, thng bo kt qu xt
nghim HIV dng tnh cho ngi c xt nghim; (iii) Ngi c
trch nhim chm sc, iu tr cho ngi nhim HIV ti cc c s y t,
bao gm trng khoa, trng phng, iu dng vin trng ni ngi
nhim HIV iu tr, nhn vin y t c giao trch nhim trc tip iu
tr, chm sc cho ngi nhim HIV ti c s y t; (iv) Ngi ng u,
cn b ph trch y t, nhn vin y t c giao nhim v trc tip chm
sc sc khe cho ngi nhim HIV ti c s cha bnh, c s gio dc,
trng gio dng, c s bo tr x hi, tri giam, tri tm giam; (v)
Ngi ng u v cn b, cng chc c giao trch nhim ca cc c
quan quy nh ti iu 28.
(i) Chm dt hp ng lao ng, hp ng lm vic hoc gy kh

khn trong qu trnh lm vic ca ngi lao ng v l do ngi lao
ng nhim HIV; (ii) p buc ngi lao ng cn sc khe
chuyn cng vic m h ang m nhim v l do ngi lao ng
nhim HIV; (iii) T chi nng lng, bt hoc khng bo m cc
quyn, li ch hp php ca ngi lao ng v l do ngi lao ng
nhim HIV; (iv) Yu cu xt nghim HIV hoc xut trnh kt qu xt
nghim HIV i vi ngi d tuyn lao ng, t chi tuyn dng v
l do ngi d tuyn lao ng nhim HIV.
9.3.3.5. Quyn c kt hn v lp gia nh
Trong php lut Vit Nam, quyn ny trc ht c ghi nhn
trong iu 10 ca Hin php v iu 39 BLDS nm 2005. iu 9
Lut HN&G nm 2000 xc nh hai iu kin ch yu cho vic kt
hn. Th nht, v tui, nam t hai mi tui tr ln, n t mi
tm tui tr ln. Th hai, v ch, vic kt hn do nam v n t
nguyn quyt nh, khng bn no c p buc, la di bn no;
khng ai c cng p hoc cn tr. iu 10 Lut ny quy nh
nhng trng hp cm kt hn, bao gm: (i) Ngi ang c v hoc
c chng; (ii) Ngi mt nng lc hnh vi dn s; (iii) Gia nhng
ngi cng dng mu v trc h hay nhng ngi c h trong phm
9.3.3.4. Quyn khng b phn bit i x trong lao ng, vic lm
vi ba i; (iv) Gia cha, m nui vi con nui; gia ngi tng l
iu 4 Lut phng, chng HIV/AIDS cng quy nh nhng ngi

sng chung vi HIV/AIDS c quyn c hc vn ho, hc ngh v
lm vic.
b dng vi con ring ca v, m k vi con ring ca chng; (v)
B sung ni dung iu 4, iu 14 Lut ny quy nh v vic

phng, chng HIV/AIDS ni lm vic, theo nhng ngi s
dng lao ng c trch nhim: (i) T chc vic tuyn truyn, gio
dc cc bin php phng, chng HIV/AIDS, chng k th, phn bit
i x vi ngi nhim HIV trong c quan, t chc, n v; (ii) B tr
cng vic ph hp vi sc khe v trnh chuyn mn ca ngi
lao ng nhim HIV; (iii) To iu kin cho ngi lao ng tham gia
cc hot ng phng, chng HIV/AIDS. Thm vo , iu 14 cn c
th ho nhng hnh vi m ngi s dng khng c lm, bao gm:
491
cha, m nui vi con nui, b chng vi con du, m v vi con r,

Gia nhng ngi cng gii tnh.
Nh vy, tnh trng nhim HIV/AIDS khng thuc vo nhng l
do cm kt hn. Lin quan n vn ny, iu 4 Lut phng,
chng HIV/AIDS ch quy nh khuyn khch t nguyn xt nghim
HIV i vi ngi trc khi kt hn, d nh c con, ph n mang
thai ch khng quy nh cm ngi sng chung vi HIV/AIDS c
kt hn.
Cn c vo nhng quy nh k trn, c th kt lun rng, php lut
Vit Nam khng cm nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS kt hn
v lp gia nh. Tuy nhin, cn lu l trong vn ny, theo iu 4
492
Lut Phng, Chng HIV/AIDS, nhng ngi sng chung vi HIV/AIDS

phi thc hin cc bin php phng ly nhim HIV sang ngi khc v
phi thng bo kt qu xt nghim HIV dng tnh ca mnh cho v,
chng hoc cho ngi chun b kt hn vi mnh bit.
9.3.3.6. Quyn bnh ng trong tip cn vi gio dc
Lin quan n vn ny, iu 9 Lut gio dc nm 2005 quy
nh, mi cng dn u c quyn bnh ng v c hi hc tp, khng c
s phn bit i x v bt c yu t no. C th hn, iu 4 Lut
phng, chng HIV/AIDS quy nh, nhng ngi sng chung vi
HIV/AIDS c quyn hc vn ho v hc ngh.
B sung ni dung iu 4 Lut phng, chng HIV/AIDS, iu 15
Lut ny lit k nhng hnh vi k th v phn bit i x vi nhng
ngi sng chung vi HIV/AIDS trong gio dc m cm cc c s gio
dc khng c tin hnh, bao gm: (i) T chi tip nhn hc sinh,
sinh vin, hc vin v l do ngi nhim HIV; (ii) K lut, ui hc
hc sinh, sinh vin, hc vin v l do ngi nhim HIV; (iii) Tch
bit, hn ch, cm on hc sinh, sinh vin, hc vin tham gia cc hot
ng, dch v ca c s v l do ngi nhim HIV; (iv) Yu cu xt
nghim HIV hoc yu cu xut trnh kt qu xt nghim HIV i vi
hc sinh, sinh vin, hc vin hoc ngi n xin hc.
9.3.4. Quyn ca ngi khuyt tt trong php lut Vit
Nam
Theo kt qu iu tra v ngi khuyt tt do B Lao ng, Thng
binh v x hi (L-TB-XH) tin hnh v cng b vo nm 1998, Vit
Nam c khong 5,3 triu ngi khuyt tt, chim t l 6-7% tng dn s.
Nhng s liu thng k ny cho thy, Vit Nam l mt trong nhng quc
gia c s lng v t l ngi khuyt tt cao trn th gii.
Mc tn trng, bo v, chm sc, h tr v to iu kin cho
ngi khuyt tt ho nhp cng ng l nhng tiu ch quan trng
nh gi tnh cht nhn vn ca mt x hi. Ging nh cc nc khc
trn th gii, Vit Nam, ngi khuyt tt c hng tt c cc quyn
cng dn c bn nh nhng ngi bnh thng, khng c bt k s
phn bit i x no da trn tnh trng khuyt tt ca h. Ngoi ra,
493
php lut Vit Nam cng quy nh nhng i x u i vi ngi

khuyt tt nhm b p nhng thit thi ca h, cng nh bo m
s bnh ng thc cht v cc quyn v c hi vi mi cng dn. C th,
iu 67 Hin php 1992 nu r: Ngi gi, ngi tn tt, tr m ci
khng ni nng ta c Nh nc v x hi gip . khuyn
khch s tn trng v nhng hot ng bo v, chm sc, gip ngi
khuyt tt, Nh nc Vit Nam quyt nh ly ngy 18/4 hng nm
lm Ngy bo v, chm sc ngi tn tt.1
H thng php lut hin hnh lin quan n ngi khuyt tt
Vit Nam bao gm hng trm vn bn khc nhau; tuy nhin, vn bn
quan trng nht l Php lnh v ngi tn tt nm 1998 (hin ang
c nng cp thnh Lut v ngi khuyt tt). Theo iu 1 Php lnh
ny, ngi tn tt c hiu l: ...nhng ngi, khng phn bit ngun
gc gy ra tn tt, b khim khuyt mt hay nhiu b phn c th hoc
chc nng biu hin di nhng dng tt khc nhau, lm suy gim kh
nng hot ng, khin cho lao ng, sinh hot, hc tp gp nhiu kh
khn. iu 3 Php lnh ny quy nh, Nh nc khuyn khch, to
iu kin thun li cho ngi tn tt thc hin bnh ng cc quyn v
chnh tr, kinh t, vn ho, x hi v pht huy kh nng ca mnh n
nh i sng, ho nhp cng ng, tham gia cc hot ng x hi. iu
ny cng quy nh, ngi tn tt c Nh nc v x hi tr gip,
chm sc sc kho, phc hi chc nng, to vic lm ph hp v c
hng cc quyn khc theo quy nh ca php lut.
Di y khi qut cc quy nh php lut hin hnh quan trng
ca Vit Nam v nhng quyn c th ca ngi khuyt tt m c
quy nh trong Php lnh v ngi tn tt nm 1998 v mt s vn bn
php lut khc c lin quan.
9.3.4.1. Quyn c chm sc, nui dng

Theo iu 4 Php lnh v ngi tn tt, cha m, cc thnh vin
khc trong gia nh, ngi gim h ca ngi tn tt c ngha v nui
Mc d vy, vn cn rt nhiu iu cn lm thc y v bo v c hiu qu cc quyn v
cuc sng ca ngi khuyt tt Vit Nam, m cn bt u ngay t phng din nhn thc.
n c, trong khi trn th gii, thut ng ngi tn tt (disble person) b coi l c tnh cht
mit th, coi thng c thay bng thut ng ngi khuyt tt (person with
disabilities) m th hin s tn trng, trn trng vi nhm ngi ny th Vit Nam thut
ng th nht vn c s dng kh ph bin, k c trong nhiu vn bn php lut.
1
494
dng, chm sc, gip ngi tn tt phc hi chc nng, hc tp, lao
ng v tham gia sinh hot x hi. Ngi tn tt nng khng c ngun
thu nhp v khng ni nng ta c Nh nc v x hi tr gip,
chm sc, nui dng ti ni c tr hoc ti cc c s x hi ca Nh
nc hoc ca cc t chc x hi. Ngi tn tt nng tuy c ngi thn
thch nhng gi yu, gia nh ngho khng kh nng kinh t chm
sc th c hng tr cp x hi.
B sung cho ni dung iu 4, iu 12 Php lnh quy nh, UBND
cc cp c trch nhim phi hp vi cc t chc x hi t chc cc hnh
thc nui dng thch hp thu nhn nhng ngi tn tt nng
khng c ngun thu nhp v khng ni nng ta.
Lin quan n vn trn, Ngh nh s 67/2007/N-CP ngy 1304-2007 ca Chnh ph v chnh sch tr gip cc i tng bo tr x
hi xc nh ba dng ngi tn tt v gia nh c ngi tn tt l i
tng bo tr x hi thuc din tr cp hng thng do x, phng, th
trn qun l (cc khon 4, 5, 8 iu 4), bao gm: (i) Ngi tn tt nng
khng c kh nng lao ng hoc khng c kh nng t phc v, thuc
h gia nh ngho; (ii) Ngi mc bnh tm thn thuc cc loi tm
thn phn lit, ri lon tm thn c c quan y t chuyn khoa tm
thn cha tr nhiu ln nhng cha thuyn gim v c kt lun bnh
mn tnh, sng c thn khng ni nng ta hoc gia nh thuc din
h ngho, v (iii) Cc h gia nh c t hai ngi tr ln b tn tt nng,
khng c kh nng t phc v. iu 5 Ngh nh ny quy nh, nhng
ngi tn tt thuc din c bit kh khn s c xem xt tip nhn
vo cc c s x hi hoc cc nh x hi ti cng ng. Theo iu 6
Ngh nh, bn cnh ch tr cp thng xuyn, ngi tn tt v gia
nh h nu gp kh khn do hu qu thin tai hoc do nhng nguyn
nhn bt kh khng khc cn c tr gip t xut.
9.3.4.2. Quyn c chm sc y t
iu 10 Php lnh v ngi tn tt nm 1998 quy nh, ngi tn tt
c phng bnh, chm sc sc kho v phc hi chc nng; c khm,
cha bnh ti cc c s y t. Ngi tn tt nng khng c ngun thu nhp
v khng ni nng ta, ngi tn tt ngho c Nh nc bo m
khm cha bnh min ph. Ngi mc bnh tm thn th nng gy nguy
him cho x hi c iu tr bt buc ti cc c s cha bnh tm thn.
495
Lin quan n quy nh k trn, Ngh nh s 67/2007/N-CP

ngy 13-4-2007 ca Chnh ph v chnh sch tr gip ca i tng bo
tr x hi xc nh, nhng ngi tn tt nng khng c kh nng lao
ng hoc khng c kh nng t phc v, thuc h gia nh ngho;
ngi mc bnh tm thn thuc cc loi tm thn phn lit, ri lon
tm thn c c quan y t chuyn khoa tm thn cha tr nhiu ln
nhng cha thuyn gim v c kt lun bnh mn tnh, sng c thn
khng ni nng ta hoc gia nh thuc din h ngho v nhng
ngi tn tt nng sng trong cc h gia nh c t hai ngi tr ln tn
tt nng c cp th bo him y t hoc c khm, cha bnh khng
phi tr tin ti cc c s y t cng lp.
9.3.4.3. Quyn c h tr phc hi chc nng
iu 11 Php lnh v ngi tn tt nm 1998 quy nh, ngi tn
tt c h tr phc hi chc nng v c cung cp cc dch v
chnh hnh cn thit do c quan chuyn mn thc hin kt hp vi s
tham gia ca cng ng. Ngi tn tt ngho c cp pht khng phi
tr tin hoc c h tr mt phn kinh ph hay c hng dn lm
cc dng c tr gip v phc hi chc nng thng thng. Ngi tn
tt, gia nh ngi tn tt c c quan y t hng dn v chm sc sc
kho, phc hi chc nng, s dng cc dng c chnh hnh.
B sung ni dung iu 11, iu 13 Php lnh ny quy nh, Nh
nc h tr cc d n nghin cu khoa hc v ngi tn tt, o to
chuyn gia v phc hi chc nng cho ngi tn tt; cc c s sn xut
dng c, thit b tr gip cho sinh hot, hc tp v lao ng ca ngi
tn tt c vay vn vi li sut u i theo quy nh ca Chnh ph
t Qu quc gia v vic lm. Theo iu 14 Php lnh, Nh nc
khuyn khch sn xut cc loi dng c, thit b tr gip cho sinh hot,
hc tp v lao ng ca ngi tn tt; cc ti liu, dng c, thit b
chuyn dng cho nghin cu khoa hc m c vin tr, gi tng hoc
c nhp khu s dng cho ngi tn tt c min thu nhp
khu.
9.3.4.4.Quyn c gio dc
496
Theo iu 16 Php lnh v ngi tn tt nm 1998, vic hc tp

ca tr em tn tt c t chc, thc hin bng cc hnh thc hc ho
nhp trong cc trng ph thng, trng chuyn bit dnh cho ngi
tn tt, c s nui dng ngi tn tt v ti gia nh. iu 15, 17 Php
lnh quy nh, hc sinh l ngi tn tt c nh trng xt gim hoc
min hc ph v cc khon ng gp khc cho nh trng, c hng
tr cp x hi v c xt cp hc bng theo ch ca Nh nc; cn
hc sinh l ngi tn tt trong cc c s gio dc, nui dng ni tr
c hng cc ch , chnh sch theo quy nh ca Chnh ph.
Nhm thc y quyn c hc tp ca ngi tn tt, iu 17 Php
lnh nu r, Nh nc to iu kin thun li t chc, c nhn m
trng, lp dnh ring cho ngi tn tt v khuyn khch t chc, c
nhn nc ngoi, ngi Vit Nam nh c nc ngoi c chng trnh
d n gip v ti chnh, chuyn mn, k thut i vi vic gio dc
kt hp vi phc hi chc nng cho ngi tn tt Vit Nam. iu 16
Php lnh cng quy nh, hc sinh tn tt c nng khiu c u tin
tip nhn vo hc ti cc trng nng khiu tng ng v gio vin dy
cc trng lp chuyn bit dnh cho ngi tn tt c hng ch
ph cp u i theo quy nh ca Chnh ph.
9.3.4.5. Quyn c hc ngh v c vic lm
Lin quan n quyn c hc ngh ca ngi khuyt tt, iu 18
Php lnh v ngi tn tt nm 1998 quy nh, Nh nc, cc c s dy
ngh, cc t chc kinh t to iu kin thun li cho ngi tn tt c
la chn ngh, hc ngh, t to vic lm, lm vic ti nh, ph hp vi
sc kho v kh nng lao ng ca mnh. iu ny cng nu r, ngi
tn tt hc ngh c gim hoc min hc ph, c hng tr cp x
hi theo quy nh ca Chnh ph.
Theo iu 19 Php lnh ny, c s dy ngh thu nhn ngi tn tt
vo hc ngh, c s dy ngh dnh ring cho ngi tn tt c xt
gim, min thu; c vay vn vi li sut u i theo d n dy ngh;
c a phng giao hoc cho thu t ti nhng a im thun li
cho vic t chc dy ngh; c Chnh ph h tr ngn sch xy dng
trng, lp, mua sm thit b, phng tin dy hc, o to gio vin.
Tuy nhin, theo iu 20 Php lnh ny, cc trung tm dch v vic lm
497
c trch nhim gip , gim hoc min ph i vi nhng ngi tn tt

c nhu cu hng nghip, t vn ngh, hc ngh v tm vic lm.
Lin quan n quyn c vic lm ca ngi tn tt, iu 21 Php
lnh ny quy nh, c quan hnh chnh, s nghip khng c t chi
nhn ngi tn tt vo lm vic khi ngi tn tt tiu chun
c tuyn chn lm cng vic ph hp m c quan c nhu cu tuyn
dng. iu 13 Ngh nh s 55/1999/N-CP ngy 10-7-1999 ca Chnh
ph quy nh chi tit thi hnh mt s iu ca Php lnh v ngi tn
tt c th ho quy nh ny bng vic yu cu cc c quan hnh
chnh nh nc t cp huyn tr ln, cc n v s nghip c nhu cu
tuyn mi cn b, cng chc, vin chc hoc nhng cng vic tuyn
theo hp ng lao ng phi thng bo cng khai v khng c t
chi nhn ngi tn tt nng lc ph hp vi tiu chun chc danh
cng vic. Cng theo iu ny, cc tiu chun tuyn chn phi c p
dng chung cho c ngi khng tn tt v ngi tn tt, tr trng hp
do c lin quan n tnh cht ngh nghip, cng vic.
h tr c hi vic lm cho ngi tn tt, iu 22 Php lnh v
ngi tn tt nm 1998 quy nh c s sn xut, kinh doanh dnh ring
cho ngi tn tt c min thu, c vay vn vi li sut thp theo
d n pht trin sn xut kinh doanh, c xt cho vay vn hoc h tr
vn t Qu vic lm dnh cho ngi tn tt, c a phng cho mn
hoc thu t ti ni thun li cho vic sn xut, kinh doanh. iu 20
(khon 1) quy nh, ngi tn tt t to vic lm v lm vic ti nh
c vay vn vi li sut u i; c chnh quyn a phng gip
v chuyn giao cng ngh, hng dn sn xut v k thut, tiu th sn
phm. Cng lin quan n vn ny, iu 14 Ngh nh s 81/CP
ngy 23-11-1995 ca Chnh ph quy nh chi tit v hng dn thi hnh
mt s iu ca BLL v lao ng l ngi tn tt quy nh, cc doanh
nghip thuc mi thnh phn kinh t, mi hnh thc s hu phi nhn
mt t l lao ng l ngi tn tt vo lm vic theo cc mc: 2% i vi
doanh nghip thuc cc ngnh sn xut in nng, luyn kim, ho cht,
a cht, o c bn , du kh, khai thc m, khai thc khong sn,
xy dng c bn, vn ti; 3% i vi doanh nghip thuc cc ngnh cn
li. Theo iu 1 Ngh nh s 116/2004/N-CP ngy 23-4-2004 ca
Chnh ph v vic sa i, b sung mt s iu ca Ngh nh s 81/CP
ngy 23-11-1995, doanh nghip tip nhn s lao ng l ngi tn tt
498
vo lm vic thp hn t l qui nh nu trn th hng thng phi np

vo qu vic lm cho ngi tn tt mt khon tin bng mc tin lng
ti thiu hin hnh do Nh nc quy nh nhn vi s lao ng l ngi
tn tt m doanh nghip cn phi nhn thm t l quy nh.
Ngoi ra, theo iu 12 Ngh nh s 81/CP ngy 23-11-1995, ngi
tn tt m kh nng lao ng b suy gim t 31% n 40% nu hc ngh,
b tc ngh ti cc c s dy ngh do Nh nc qun l s c gim
50% mc hc ph; nu mc suy gim t 41% th c min np hc ph.
bo m an ton cho ngi lao ng tn tt, iu 16 Ngh nh ny
quy nh, nhng ni dy ngh cho ngi tn tt hoc s dng lao ng l
ngi tn tt, ngoi vic tun theo nhng quy nh chung ca BLL cn
phi to cc iu kin thun li cho ngi tn tt lm vic, c th l phi
b tr my mc, thit b, trang b phng tin bo h lao ng, an ton
lao ng, v sinh lao ng ph hp vi kh nng ca h.
V vn ny, iu 7 Php lnh v ngi tn tt nm 1998 nu r,

ngi tn tt c thnh lp, gia nhp, hot ng trong cc t chc x
hi, cc hip hi sn xut, kinh doanh ca ngi tn tt theo quy nh
ca php lut. T chc, c nhn c thnh lp, gia nhp cc t chc
bo tr ngi tn tt theo quy nh ca php lut.
9.3.4.8. Quyn c h tr trong vic i li
V vn ny, iu 26 Php lnh v ngi tn tt nm 1998 quy
nh, vic u t xy dng mi hoc ci to cng trnh nh , cc cng
trnh cng cng v thit k, ch to cc dng c sinh hot, cc phng
tin giao thng, lin lc phi tnh n nhu cu s dng thun tin ca
ngi tn tt, trc ht l ngi tn tt cc dng vn ng, th gic,
ng thi, phi tun th cc tiu chun, quy chun xy dng do c
quan nh nc c thm quyn ban hnh.
9.3.4.6. Quyn tham gia hot ng vn ho, vui chi, gii tr, th thao
iu 24 Php lnh v ngi tn tt nm 1998 quy nh, Nh nc
v x hi to iu kin thun li ngi tn tt pht huy cc tim
nng sng to v vn hc, ngh thut, th thao, khoa hc, k thut;
tham gia sng tc, biu din, thi u trong nc, quc t v cc hot
ng vn ho, th thao khc ph hp vi kh nng v sc kho.
B sung ni dung iu 24, iu 25 Php lnh nu r, cc c s vn
ho, th dc, th thao phi to iu kin thun li, u tin tr gip
ngi tn tt c nhu cu sinh hot vn ho, tp luyn th dc, th thao;
trang b k thut, phng tin thch hp v tr gip c hiu qu vic
luyn tp nhng mn th thao c bit dnh ring cho ngi tn tt.
Lin quan n vn trn, theo iu 4 Ngh nh s 55/1999/NCP ngy 10-7-1999 ca Chnh ph quy nh chi tit thi hnh mt s
iu ca php lnh ngi tan tt, ngi tn tt l ngi nc ngoi v
ngi Vit Nam nh c nc ngoi, sinh sng, lm vic ti Vit Nam
cng c to iu kin tham gia hot ng vn ha, th dc th
thao v s dng cng trnh cng cng.
9.3.4.7. Quyn hi hp, lp hi
9.3.4.9. Cc quyn t do v an ton c nhn

V vn ny, iu 14 Php lnh v ngi tn tt nm 1998
nghim cm mi hnh vi phn bit i x, ngc i ngi tn tt, xm
phm thn th, nhn phm, danh d ca ngi tn tt; li dng, d d,
p buc ngi tn tt v li dng t chc ca ngi tn tt thc hin
nhng hnh vi vi phm php lut.
9.3.5. Quyn ca ngi lao ng di tr trong php lut
Vit Nam
Theo s liu ca B L-TB-XH, thi im nm 2008, tng s
ngi lao ng Vit Nam c gi i nc ngoi lm vic theo hp
ng vo khong 500.000 ngi, cha k hng trm ngn ngi ang
lm vic nc ngoi theo nhng hnh thc khc. Theo k hoch ca
B L-TB-XH, phn u n nm 2015 s c khong mt triu lao
ng Vit Nam c gi i lm vic nc ngoi theo hp ng. Hin
ti, lao ng Vit Nam ang lm vic hn 40 quc gia v vng lnh
th trn th gii, trong ng nht l i Loan, Nht Bn, Hn
Quc, Malaixia, mt s nc Trung ng v ng u...
Cng theo s liu ca B L-TB-XH, thu nhp do ngi lao ng
Vit Nam nc ngoi gi v vo nm 2006 c tnh vo khong 1,6 t
499
500
la M (trong khi vn u t trc tip nc ngoi nm 2006 l 10,2 t

la). Ngoi vic ng gp vo tng thu nhp quc dn, xut khu lao
ng cn gip lm gim t l tht nghip trong nc v nng cao i
sng ca nhiu gia nh. Tt c nhng iu cho thy xut khu lao
ng l mt chnh sch ng n v hiu qu v nhiu mt. Tuy nhin,
bn cnh , hot ng xut khu lao ng cng t ra nhiu yu cu,
thch thc vi cc c quan nh nc v ton x hi trong vic bo v cc
quyn v li ch hp php ca ngi lao ng i lm vic nc ngoi.
Ngy 29-11-2006, Quc Hi thng qua Lut Ngi lao ng
Vit Nam i lm vic nc ngoi theo hp ng. Ngoi ra, qun
l v bo v cc quyn v li ch hp php ca ngi lao ng nc
ngoi lm vic Vit Nam, Chnh ph ban hnh Ngh nh s
34/2008/N-CP ngy 25-3-2008 quy nh v tuyn dng v qun l
ngi nc ngoi lm vic ti Vit Nam. y l hai vn bn php lut
hin hnh quan trng nht ca Vit Nam v vn ngi lao ng di
tr.
Di y khi qut cc quy nh php lut hin hnh quan trng
ca Vit Nam v quyn ca ngi lao ng di tr c nu trong hai
vn bn php lut k trn.
9.3.5.1. Quyn ca ngi lao ng Vit Nam i lm vic nc
ngoi theo hp ng
- c hng tin lng, tin cng, thu nhp khc, ch khm

bnh, cha bnh, bo him x hi v cc quyn li khc quy nh trong
cc hp ng v iu c quc t, tha thun quc t c lin quan;
- c doanh nghip, t chc s nghip, t chc, c nhn a
mnh ra nc ngoi, c quan i din ngoi giao, lnh s Vit Nam
nc ngoi bo v cc quyn v li ch hp php trong thi gian lm
vic nc ngoi; c t vn, h tr thc hin cc quyn v hng
cc li ch trong Hp ng lao ng, Hp ng thc tp;
- c chuyn v nc tin lng, tin cng, thu nhp v ti sn
khc ca c nhn;
-
- c khiu ni, t co hoc khi kin v nhng hnh vi vi phm

php lut trong hot ng a ngi lao ng i lm vic nc ngoi.
Bn cnh cc quyn chung nu trn, theo iu 46 Lut ngi lao
ng Vit Nam i lm vic nc ngoi theo hp ng, ngi lao ng
cn c cc quyn khc tng ng vi tng dng ch th m a h ra
nc ngoi lm vic. C th:
- Ngi lao ng i lm vic nc ngoi theo hp ng a
ngi lao ng i lm vic nc ngoi vi cc doanh nghip dch v
c cc quyn khc bao gm:
+ c k kt hp ng vi doanh nghip dch v;
iu 44 Lut ngi lao ng Vit Nam i lm vic nc ngoi theo

hp ng nm 2006 quy nh cc quyn p dng chung cho mi ngi
lao ng Vit Nam i lm vic nc ngoi, bt k theo hp ng gia cc
doanh nghip, t chc Vit Nam c chc nng a ngi lao ng i lm
vic nc ngoi hay gia bn thn c nhn h vi ngi s dng lao
ng nc ngoi. Theo iu ny, ngi lao ng c cc quyn:
- c yu cu doanh nghip, t chc s nghip, t chc, c nhn
a mnh ra nc ngoi cung cp cc thng tin v chnh sch, php lut
ca Vit Nam v ngi lao ng i lm vic nc ngoi; thng tin v
chnh sch, php lut c lin quan v phong tc, tp qun ca nc tip
nhn ngi lao ng; quyn v ngha v ca cc bn khi i lm vic
nc ngoi;
501
c hng cc quyn li t Qu h tr vic lm ngoi nc;
+ c b tc ngh ph hp vi yu cu ca hp ng;
+ c vay vn ca t chc tn dng i lm vic nc ngoi;
+ c bi thng thit hi trong trng hp doanh nghip dch
v vi phm hp ng;
+ c gia hn hp ng hoc k kt Hp ng lao ng mi ph

hp vi quy nh php lut ca nc tip nhn ngi lao ng.
ngi lao ng i lm vic nc ngoi vi doanh nghip trng thu,
nhn thu hoc t chc, c nhn u t ra nc ngoi c cc quyn
khc bao gm:
502
+ c k kt hp ng vi doanh nghip nhn thu, trng thu
+ c S L-TB-XH cung cp thng tin v chnh sch, php lut
hoc t chc, c nhn u t ra nc ngoi;
ca Vit Nam v ngi lao ng i lm vic nc ngoi;
+ c b tc ngh ph hp vi yu cu ca hp ng;
+ c c quan i din ngoi giao, lnh s Vit Nam nc

ngoi bo v quyn v li ch hp php ph hp vi php lut
Vit Nam, php lut ca nc m ngi lao ng n lm vic,
php lut v thng l quc t trong thi gian lm vic nc
ngoi; c t vn, h tr thc hin cc quyn v hng cc
li ch quy nh trong hp ng c nhn;
+ c bi thng thit hi trong trng hp doanh nghip trng

thu, nhn thu hoc t chc, c nhn u t ra nc ngoi vi
phm hp ng.
- Ngi lao ng i lm vic nc ngoi theo hnh thc thc
tp nng cao tay ngh c cc quyn khc bao gm:
+ c hng cc quyn li t Qu h tr vic lm ngoi nc
+ c k kt Hp ng a ngi lao ng i thc tp vi doanh
theo quy nh ca php lut;
nghip a ngi lao ng i lm vic nc ngoi theo hnh

thc thc tp nng cao tay ngh;
+ c chuyn v nc tin lng, tin cng, thu nhp v ti sn

khc ca c nhn theo quy nh ca php lut Vit Nam v php
lut ca nc m ngi lao ng n lm vic;
+ c bi thng thit hi trong trng hp doanh nghip vi

phm Hp ng.
ngi lao ng i lm vic nc ngoi vi cc t chc s nghip c cc
quyn khc bao gm:
+ c k kt hp ng vi t chc s nghip;
+ c gii thiu ngi bo lnh theo yu cu ca t chc s
nghip;
+ c bi thng thit hi trong trng hp t chc s nghip vi

phm Hp ng;
+ c b tc ngh ph hp vi yu cu ca Hp ng;
+ c vay vn ca t chc tn dng i lm vic nc ngoi;
+ c gia hn hp ng hoc k kt Hp ng lao ng mi ph
hp vi quy nh php lut ca nc tip nhn ngi lao ng.
Trong trng hp c nhn k hp ng lao ng trc tip vi ch
s dng lao ng nc ngoi, theo quy nh iu 55 Lut ngi lao
ng Vit Nam i lm vic nc ngoi theo hp ng nm 2006,
ngi lao ng c cc quyn:
503
+ c gia hn hp ng hoc k hp ng lao ng mi ph hp

vi quy nh php lut ca nc m ngi lao ng n lm vic.
9.3.5.2. Ngha v c lin quan ca cc ch th a ngi lao ng
i lm vic nc ngoi
Gn lin vi quyn ca ngi lao ng i lm vic nc ngoi l
ngha v ca cc ch th a ngi lao ng i lm vic nc ngoi.
Vn ny c quy nh trong nhiu iu khon ca Lut ngi lao
ng Vit Nam i lm vic nc ngoi theo hp ng nm 2006.
iu 27 Lut ny quy nh nhng ngha v c th ca cc doanh
nghip, t chc s nghip a ngi lao ng i lm vic nc ngoi
m gn lin vi vic bo m quyn ca ngi lao ng, bao gm:
- Trc tip tuyn dng ngi lao ng v khng c thu ph
tuyn dng ca ngi lao ng;
- Phi hp vi chnh quyn a phng thng bo cng khai,
cung cp cho ngi lao ng y cc thng tin v s lng, tiu
chun tuyn dng v cc iu kin ca hp ng a ngi lao ng i
lm vic nc ngoi;
- T chc bi dng kin thc cn thit, t chc hoc lin kt vi
c s dy ngh, c s o to dy ngh, b tc tay ngh, ngoi ng
504
cho ngi lao ng trc khi i lm vic nc ngoi ph hp vi yu

cu ca tng th trng lao ng;
trng hp ngi lao ng khng cn kh nng tip tc lm vic nc

ngoi;
- T chc qun l, bo v quyn, li ch hp php ca ngi lao

ng do doanh nghip a i lm vic nc ngoi;
- T chc a di hi hoc thi hi ngi lao ng cht trong thi

gian lm vic nc ngoi v nc v chu mi chi ph lin quan; thc
hin cc ch bi thng, tr cp khc theo quy nh ca php lut
Vit Nam;
- Phi hp vi bn nc ngoi gii quyt cc vn pht sinh khi

ngi lao ng cht, b tai nn lao ng, tai nn ri ro, b bnh ngh
nghip, b xm hi tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm, ti sn v
gii quyt tranh chp lin quan n ngi lao ng;
- Bo co v phi hp vi c quan i din ngoi giao, lnh s
Vit Nam nc ngoi qun l v bo v quyn, li ch hp php ca
ngi lao ng trong thi gian lm vic nc ngoi;
- Bi thng cho ngi lao ng, ngi bo lnh v nhng thit
hi do doanh nghip gy ra theo quy nh ca php lut;

- nh k hng nm, t xut v khi hon thnh hp ng trng
thu, nhn thu, bo co B L,TB&XH v tnh hnh a ngi lao
ng ca doanh nghip i lm vic nc ngoi.
- Thanh l hp ng a ngi lao ng i lm vic nc ngoi

vi ngi lao ng theo quy nh ca php lut.
- Theo iu 33 ca lut ngi lao ng Vit Nam i lm vic

nc ngoi theo hp ng nm 2006, ngha v ca t chc, c nhn
u t ra nc ngoi a ngi lao ng sang lm vic bao gm:
Theo iu 30, ngha v ca cc doanh nghip trng thu, nhn thu

cng trnh nc ngoi v a ngi lao ng sang lm vic bao gm:
- T chc bi dng kin thc cn thit cho ngi lao ng trc khi
i lm vic nc ngoi;
- T chc bi dng kin thc cn thit cho ngi lao ng trc

khi i lm vic nc ngoi;
- Trc tip t chc a i, qun l ngi lao ng lm vic nc

ngoi;
- Trc tip t chc a i, qun l ngi lao ng lm vic nc

ngoi;
-
K kt v thanh l hp ng vi ngi lao ng;
- Bo m tin lng cho ngi lao ng khng thp hn mc

lng ti thiu theo quy nh ca php lut Vit Nam v ca nc m
ngi lao ng n lm vic;
- Bo m iu kin lao ng, iu kin sinh hot, bo him x
hi cho ngi lao ng theo quy nh ca php lut Vit Nam v php
lut ca nc m ngi lao ng n lm vic;
- Bo m ngi lao ng c kim tra sc khe nh k v
khm bnh, cha bnh trong trng hp ngi lao ng b m au, tai
nn v th phi t chc, chu chi ph a ngi lao ng v nc trong
505
K kt v thanh l hp ng vi ngi lao ng;
- Bo m quyn li ca ngi lao ng, gii quyt cc vn

pht sinh theo hp ng a ngi lao ng i lm vic nc ngoi;
- Bo m iu kin lao ng, iu kin sinh hot, bo him x
hi theo quy nh php lut ca nc m ngi lao ng n lm vic
v php lut Vit Nam;
- Bo m ngi lao ng c kim tra sc khe nh k
v khm bnh, cha bnh trong trng hp ngi lao ng b m
au, tai nn. Trng hp ngi lao ng khng cn kh nng tip
tc lm vic nc ngoi th phi t chc v chu chi ph a ngi
lao ng v nc;
- T chc a di hi hoc thi hi ngi lao ng cht trong thi
gian lm vic nc ngoi v nc v chu mi chi ph lin quan; thc
506
hin cc ch bi thng, tr cp khc theo php lut ca nc m

ngi lao ng n lm vic v quy nh ca php lut Vit Nam;
- nh k, t xut bo co c quan nh nc c thm quyn

theo quy nh ca php lut.

Theo iu 41 ca Lut ny, ngha v ca t chc s nghip a

ngi lao ng i lm vic nc ngoi bao gm:
- nh k hng nm, t xut bo co B L-TB-XH v tnh hnh

a ngi lao ng i lm vic nc ngoi.
- Xy dng phng n t chc thc hin vic a ngi lao ng i

lm vic nc ngoi trnh c quan nh nc c thm quyn ph duyt;
- Theo iu 38 ca lut ny, ngha v ca doanh nghip a

ngi lao ng i lm vic nc ngoi theo hnh thc thc tp nng
cao tay ngh bao gm:
- Bo co B L-TB-XH v ni dung ca hp ng cung ng lao

ng (nu c), hp ng a ngi lao ng i lm vic nc ngoi
v phng n t chc thc hin trc khi a ngi lao ng i lm
vic nc ngoi;
- Thng bo cng khai, cung cp cho ngi lao ng y cc

thng tin v iu kin ca ngi lao ng i lm vic nc ngoi theo
hnh thc thc tp nng cao tay ngh;
- nh k, t xut bo co B L-TB-XH, B, c quan ngang B,

c quan thuc Chnh ph giao nhim v a ngi lao ng i lm vic
nc ngoi v tnh hnh a ngi lao ng i lm vic nc ngoi;

c s o to dy ngoi ng cho ngi lao ng trc khi i lm vic
nc ngoi theo hnh thc thc tp nng cao tay ngh ph hp vi yu
cu ca nc tip nhn ngi lao ng;

c s dy ngh, c s o to bi dng ngoi ng, trnh chuyn
mn, k thut, nghip v cho ngi lao ng trc khi i lm vic
nc ngoi ph hp vi quy nh ca iu c quc t, tha thun quc
t c lin quan;
- T chc qun l, bo v quyn, li ch hp php ca ngi lao

ng do doanh nghip a i lm vic nc ngoi;
- Phi hp vi c s tip nhn thc tp gii quyt cc vn pht
sinh khi ngi lao ng cht, b tai nn lao ng, tai nn ri ro, b bnh
ngh nghip, b xm hi tnh mng, sc khe, danh d, nhn phm, ti
sn v gii quyt tranh chp lin quan n ngi lao ng;
ngi lao ng i lm vic nc ngoi theo hnh thc thc tp nng
cao tay ngh;
- Bi thng cho ngi lao ng v nhng thit hi do doanh
nghip gy ra theo quy nh ca php lut;
-
Thanh l hp ng vi ngi lao ng theo quy nh ca php lut;
- Gii quyt quyn li cho ngi lao ng trong trng hp

doanh nghip b gii th hoc ph sn theo quy nh ca php lut;
507

ngi lao ng lm vic nc ngoi, gii quyt cc vn pht sinh
i vi ngi lao ng i lm vic nc ngoi; c cn b i din
phi hp vi bn nc ngoi qun l ngi lao ng i lm vic nc
ngoi ty theo yu cu ca tng th trng lao ng;
-
Thanh l hp ng vi ngi lao ng theo quy nh ca php lut.
9.3.5.3. Quyn ca ngi lao ng nc ngoi lm vic ti Vit Nam

Vn bn php lut hin hnh lin quan trc tip nht n vn
ny l Ngh nh s 34/2008/N-CP ngy 25-3-2008 ca Chnh ph
quy nh v tuyn dng v qun l ngi nc ngoi lm vic ti Vit
Nam. Theo iu 1 Ngh nh ny, ngi lao ng nc ngoi c th lm
vic ti Vit Nam theo cc hnh thc: (i) Thc hin hp ng lao ng;
(ii) Di chuyn trong ni b doanh nghip c hin din thng mi ti
508
Vit Nam; (iii) Thc hin cc loi hp ng v kinh t, thng mi, ti

chnh, ngn hng, bo him, khoa hc - k thut, vn ho, th thao, gio
dc, y t; (iv) Nh cung cp dch v theo hp ng; (v) Cho bn dch
v; (vi) i din cho t chc phi chnh ph nc ngoi c php hot
ng theo quy nh ca php lut Vit Nam. iu ny cng quy nh
cc ch th (doanh nghip, t chc) c php thu ngi lao ng
nc ngoi lm vic Vit Nam bao gm: (i) Doanh nghip hot ng
theo Lut doanh nghip, Lut u t; (ii) Cc nh thu (thu chnh,
thu ph) nc ngoi nhn thu ti Vit Nam; (iii) Vn phng i din,
chi nhnh ca cc t chc kinh t, thng mi, ti chnh, ngn hng,
bo him, khoa hc k thut, vn ho, th thao, gio dc, y t; (iv) Cc
t chc chnh tr - x hi, t chc chnh tr x hi - ngh nghip, t chc
x hi, t chc x hi - ngh nghip; t chc phi chnh ph; (v) Cc n
v s nghip ca Nh nc; (vi) Cc c s y t, vn ho, gio dc, th
thao c c quan c thm quyn cho php thnh lp; (vii) Vn phng
d n nc ngoi hoc quc t ti Vit Nam; (viii) Vn phng iu hnh
ca bn hp danh nc ngoi theo hp ng hp tc kinh doanh ti
Vit Nam; (ix) Cc t chc hnh ngh lut s ti Vit Nam theo quy
nh ca php lut Vit Nam; (x) Hp tc x, Lin hip Hp tc x
thnh lp, hot ng theo Lut hp tc x nm 2003.
Theo iu 3 Ngh nh s 34/2008/N-CP, ngi lao ng nc
ngoi mun lm vic ti Vit Nam phi p ng cc iu kin: (i) 18
tui tr ln; (ii) C sc khe ph hp vi yu cu cng vic; (iii) L nh
qun l, gim c iu hnh hoc chuyn gia theo quy nh ti khon 2
v khon 3 iu 2 ca Ngh nh (ring i vi ngi nc ngoi xin vo
hnh ngh y, dc t nhn, trc tip khm, cha bnh ti Vit Nam hoc
lm vic trong lnh vc gio dc, dy ngh phi c iu kin theo quy
nh ca php lut Vit Nam v hnh ngh y, dc t nhn hoc v gio
dc, dy ngh); (iv) Khng c tin n v ti vi phm an ninh quc gia;
khng thuc din ang b truy cu trch nhim hnh s, ang chp hnh
hnh pht hnh s theo quy nh ca php lut Vit Nam v php lut
nc ngoi; (v) C giy php lao ng do c quan Nh nc c thm
quyn ca Vit Nam cp, tr cc trng hp khng phi cp giy php
lao ng quy nh ti khon 1 iu 9 Ngh nh.
509
V vn cp giy php cho ngi lao ng nc ngoi lm vic

Vit Nam, iu 9 Ngh nh s 34/2008/N-CP quy nh, ngi nc
ngoi lm vic ti Vit Nam phi c giy php lao ng, tr cc trng
hp: (i) Vo Vit Nam lm vic vi thi hn di 03 (ba) thng; (ii) L
thnh vin ca cng ty trch nhim hu hn hai thnh vin tr ln; (iii)
L ch s hu ca cng ty trch nhim hu hn mt thnh vin; (iv) L
thnh vin Hi ng qun tr ca cng ty c phn; (v) Vo Vit Nam
thc hin cho bn dch v; (vi) Vo Vit Nam lm vic x l cc
trng hp khn cp nh: nhng s c, tnh hung k thut, cng ngh
phc tp ny sinh lm nh hng hoc c nguy c nh hng ti sn
xut, kinh doanh m cc chuyn gia Vit Nam v cc chuyn gia nc
ngoi hin ang Vit Nam khng x l c c thi gian trn 03 (ba)
thng th ht 03 (ba) thng lm vic ti Vit Nam, ngi nc ngoi
phi lm th tc ng k cp giy php lao ng theo quy nh ti Ngh
nh ny; (vii) Lut s nc ngoi c B T php cp giy php
hnh ngh lut s ti Vit Nam theo quy nh ca php lut.
Cng lin quan n vn giy php lao ng, iu 10 Ngh nh
s 34/2008/N-CP cho php ngi lao ng nc ngoi ang lm vic
Vit Nam c gia hn giy php lao ng trong cc trng hp: (i)
Ngi s dng lao ng c k hoch v ang o to ngi lao ng
Vit Nam thay th cho cng vic m ngi nc ngoi ang m
nhn, nhng ngi lao ng Vit Nam cha thay th c v ngi
nc ngoi khng b x l k lut lao ng theo quy nh ti im b,
im c khon 1 iu 84 ca B lut lao ng sa i, b sung; (ii)
Ngi nc ngoi vo Vit Nam lm vic theo quy nh ti im c v
im d khon 1 iu 1 ca Ngh nh ny m cc cng vic i hi qu
36 (ba mi su) thng. Theo khon 3 iu 10, thi hn gia hn ca
giy php lao ng ph thuc vo thi gian lm vic tip ca ngi lao
ng nc ngoi cho ngi s dng lao ng c xc nh trong hp
ng lao ng hoc vn bn ca pha nc ngoi c ngi nc ngoi
lm ti Vit Nam hoc hp ng k kt gia i tc pha Vit Nam v
pha nc ngoi, tuy nhin, trong mi trng hp, thi hn gia hn ti
a cho mi ln gia hn l 36 (ba mi su) thng. Theo iu 11 Ngh
nh, ngi lao ng nc ngoi lm vic ti Vit Nam c th c cp
li giy php lao ng trong cc trng hp: (i) Giy php lao ng b
mt; (ii) Giy php lao ng b hng.
510
Nhm bo v hiu qu cc quyn ca ngi lao ng nc ngoi

Vit Nam, iu 19 Ngh nh s 34/2008/N-CP cp trch nhim
ca ngi s dng lao ng, i tc pha Vit Nam v t chc phi chnh
ph nc ngoi i vi ngi lao ng nc ngoi lm vic ti Vit
Nam, trong bao gm: (i) Thc hin ng cc quy nh ca php lut
lao ng Vit Nam v cc quy nh php lut khc c lin quan ca Vit
Nam vi ngi lao ng nc ngoi; (ii) Lm cc th tc ngh cp
giy php lao ng, gia hn giy php lao ng v cp li giy php lao
ng cho ngi nc ngoi lm vic ti Vit Nam v np l ph cp giy
php lao ng theo quy nh ca php lut; (iii) Thc hin y hp
ng lao ng giao kt vi ngi nc ngoi lm vic ti Vit Nam...
Bn cnh Ngh nh s 34/2008/N-CP, Php lnh s 4/1999/
PL-UBTVQH10 ngy 28-4-2000 v nhp cnh, xut cnh, c tr ca
ngi nc ngoi ti Vit Nam cng c ngha quan trng trong vic
qun l v bo v quyn ca ngi lao ng nc ngoi lm vic Vit
Nam. iu 1 Php lnh ny khng nh, Nh nc Vit Nam to iu
kin thun li i vi vic nhp cnh, xut cnh, qu cnh ca ngi
nc ngoi; bo h tnh mng, ti sn, quyn v li ch hp php khc
ca ngi nc ngoi c tr ti Vit Nam trn c s php lut Vit
Nam v iu c quc t m Vit Nam k kt hoc tham gia. iu 4
Php lnh quy nh, ngi nc ngoi nhp cnh, xut cnh phi c
h chiu hoc giy t c gi tr thay h chiu v phi c th thc do c
quan nh nc c thm quyn ca Vit Nam cp (tr trng hp c
min). Thm vo , theo iu 11 Php lnh, ngi nc ngoi nhp
cnh phi ng k mc ch, thi hn v a ch c tr ti Vit Nam v
phi hot ng ng mc ch ng k, cng nh khng c c
tr ti khu vc cm ngi nc ngoi c tr. Theo iu 12, ngi
nc ngoi c cho php nhp cnh c i li t do trn lnh
th Vit Nam ph hp vi mc ch nhp cnh ng k, tr khu
vc cm ngi nc ngoi i li. Cc iu 14, 15 Php lnh quy nh,
ngi nc ngoi thng tr c cp Th thng tr; ngi nc
ngoi tm tr t 1 nm tr ln c cp Th tm tr (c thi hn t 1
nm n 3 nm); i vi cc trng hp khc khng thuc hai trng
hp nu th c cp chng nhn tm tr ti ca khu quc t ca
Vit Nam ph hp vi thi hn gi tr ca th thc. Cng theo cc iu
511
ny, ngi nc ngoi c th xin cp, b sung, sa i th thc; cp

Th tm tr, gia hn tm tr.
9.3.6. Quyn ca ngi thiu s trong php lut Vit Nam
Ging nh hu ht quc gia khc trn th gii, Vit Nam cng c
nhng nhm thiu s v sc tc, tn gio v ngn ng theo nh quy
nh trong iu 27 ca ICCPR. Tuy nhin, cng ging nh nhiu nc
khc, cc nhm thiu s v sc tc ( Vit Nam gi l cc dn tc thiu
s) thng gn lin vi yu t thiu s v ngn ng; do vy, trn thc t,
ch c hai nhm thiu s ch yu cn c xem xt, l thiu s v tn
gio v thiu s v dn tc.
Quyn ca cc nhm thiu s v tn gio v c bn chnh l quyn t
do tn gio, tn ngng m c cp cc phn trn. Bi vy, phn
ny ch tp trung vo vn quyn ca cc nhm thiu s v dn tc.
Theo thng k, Vit Nam c 53 dn tc thiu s trn tng s 54 dn
tc. Cc dn tc thiu s c s lng khong 11 triu ngi, sinh sng
ch yu cc vng min ni ca t nc. Tuy nhin, cn lu l: khi
nim dn tc thiu s Vit Nam khng ng ngha vi cc khi nim
b tc, b lc, tc ngi (ch nhng nhm dn tc chm pht trin hay
lc hu), m ch mang ngha l nhng nhm dn tc c s ngi t hn
dn tc a s. Thm vo , khi nim ny cng khng ng ngha vi
cc khi nim dn tc bn a, v c 54 dn tc Vit Nam u c coi
l c dn, ch nhn ca t nc.
T khi ginh c c lp nm 1945, ng, Nh nc Vit Nam rt
quan tm n vn dn tc. ng li xuyn sut v nht qun ca
ng, Nh nc Vit Nam t trc n nay trong vn ny l bo
m s bnh ng, on kt, tng tr, gip nhau cng pht trin
gia cc dn tc. Trong sut cc giai on lch s ca cch mng, k c
khi t nc ang trong tnh trng chin tranh, Nh nc vn u tin
h tr cc dn tc thiu s pht trin v mi mt, theo phng chm
lm cho min ni tin kp min xui. T khi tin hnh cng cuc i
mi, s gip ca Nh nc vi cc dn tc thiu s cng c tng
cng, nm trong ch trng, ng li chung l gn pht trin kinh t
512
vi bo m cng bng x hi gia cc tng lp v nhm ngi trong x

hi.
Di y khi qut khun kh nhng quy nh php lut c bn v
quyn ca cc dn tc thiu s Vit Nam:
9.3.6.1. Quyn bnh ng khng b phn bit i x
1992 nu r: "Nh nc thc hin chnh sch bnh ng, on kt,
tng tr gia cc dn tc, nghim cm mi hnh vi k th, chia r dn
tc. Cc dn tc c quyn dng ting ni, ch vit, gi gn bn sc dn
tc v pht huy nhng phong tc, tp qun, truyn thng v vn ha
tt p ca mnh. Nh nc thc hin chnh sch pht trin v mi
mt, tng bc nng cao i sng vt cht v tinh thn ca ng bo
dn tc t ngi".
B sung ni dung iu 5, iu 52 Hin php 1992 quy nh: Mi
cng dn u bnh ng trc php lut. iu ny c hiu l mi
cng dn Vit Nam khng phn bit dn tc u bnh ng trc php
lut, c hng cc quyn v thc hin ngha v cng dn nh nhau.
Thm vo , iu 54 quy nh: Cng dn, khng phn bit dn tc,
nam n, thnh phn x hi, tn ngng, tn gio, trnh vn ho,
ngh nghip, thi hn c tr, mi tm tui tr ln u c quyn
bu c v hai mi mt tui tr ln u c quyn ng c vo Quc
Hi, HND theo quy nh ca php lut.
Cc quy nh v quyn bnh ng gia cc dn tc trong Hin php
c th ch bng ch nh v Hi ng Dn tc (iu 94 Hin php
1992). Theo ch nh ny, Hi ng Dn tc do Quc Hi bu ra, bn cnh
cc chc nng, nhim v v quyn hn ca mt c quan ca Quc Hi, Hi
ng c nhim v nghin cu v kin ngh Quc Hi v cc vn dn tc,
gim st vic thi hnh chnh sch dn tc, cc chng trnh, k hoch pht
trin kinh t - x hi min ni v vng c ng bo dn tc t ngi. Chnh
ph c trch nhim tham kho kin Hi ng Dn tc trc khi ban
hnh cc quyt nh v chnh sch dn tc. h tr Chnh ph trong vic
thc hin cc chnh sch, php lut v vn dn tc, c mt c quan
chuyn trch cp B c thnh lp l U ban Dn tc.
513
Ngoi ra, quyn bnh ng gia cc dn tc cn c ti khng

nh v c th ho trong nhiu vn bn php lut khc ca Vit Nam, c
th nh Lut bu c BQH nm 1997 (cc iu 1, 2, v 10 quy nh v
s tham gia bnh ng ca cc dn tc thiu s vo vic bu c, ng c
i biu Quc Hi v v vic bo m s lng thch ng i biu ca
cc dn tc thiu s trong Quc Hi), Lut bu c BHND nm 2003
(cc iu 1 v 2 quy nh v s tham gia bnh ng ca cc dn tc thiu
s vo vic bu c, ng c i biu HND), Lut quc tch Vit Nam
nm 2008 (iu 1 khng nh s bnh ng v quyn c quc tch ca
cc dn tc thiu s), BLTTHS nm 2003 (cc iu 4 v 21 quy nh v
quyn bnh ng ca mi cng dn trong tin trnh t tng hnh s v
quyn c s dng ting ni, ch vit ca cc dn tc trong t tng
hnh s), BLHS nm 1999 (iu 1 xc nh mt trong nhng nguyn tc
ca lut hnh s l bo v quyn bnh ng gia ng bo cc dn tc)...
9.3.6.2. Quyn gi gn bn sc vn ha
V vn ny, iu 5 Hin php 1992cng nu r: Cc dn tc c
quyn dng ting ni, ch vit, gi gn bn sc dn tc v pht huy
nhng phong tc, tp qun, truyn thng vn ho tt p ca mnh.
y chnh l s khng nh mt quyn c th ca cc nhm thiu s v
dn tc, quyn c gi gn bn sc vn ho ca cng ng.
Quy nh trn ca Hin php c ti khng nh v c th ho
trong nhiu vn bn php lut khc, trong bao gm BLDS nm 2005
(cc iu 4,5, 30, 31 quy nh v vic bo v cc quyn nhn thn,
quyn xc nh dn tc v quyn kt hn gia cc dn tc), BLTTHS
nm 2003 (cc iu 4 v 21 nu trn)...
Ngoi ra, bo tn v thc y i sng vn ho ca ng bo
dn tc thiu s, Th tng Chnh ph c Ch th s 39/1998/CTTTg ngy 03-12-1998 v y mnh cng tc vn ho - thng tin min
ni v vng ng bo dn tc thiu s. Ch th ny yu cu cc c quan
nh nc v chnh quyn a phng tp trung thc hin mc tiu nng
cao mc hng th vn ha - thng tin cho ng bo sng vng cao,
bin gii, vng kh khn, ng thi lm tt hn na cng tc gi gn v
pht huy tinh hoa vn ha truyn thng cc dn tc thiu s, su tm,
nghin cu, khai thc v gii thiu, c k hoch bo tn cc cng trnh,
514
a ch vn ha c gi tr tiu biu vng cc dn tc thiu s (nh cc

cha, thp, nh rng, nh di, nh sn, cc lng, bn c ngh th cng
truyn thng...) v cc di sn vn ha c gi tr khc...
9.3.6.3. Quyn c nh nc h tr pht trin v mi mt
Quan im ch o ca Nh nc Vit Nam trong vn dn tc l
dnh nhng iu kin u i cho cc dn tc thiu s nng cao i
sng vt cht v tinh thn ca h, t h tr h thc hin quyn bnh
ng, tng bc thu hp khong cch pht trin gia cc dn tc. T
ch trng , Chnh ph Vit Nam ban hnh nhiu Chng trnh
pht trin kinh t-x hi cc vng tp trung cc dn tc t ngi, trong
tiu biu nh cc Chng trnh hnh ng 122 ca Chnh ph thc
hin Ngh quyt Hi ngh ln th 7 (Kho IX) Ban Chp hnh Trung
ng ng Cng sn Vit Nam v cng tc dn tc; Chng trnh 135 v
pht trin kinh t - x hi cc x c bit kh khn vng ng bo dn
tc t ngi, min ni, vng su, vng xa; cc chnh sch v chng
trnh u tin u t c s h tng, gii quyt t sn xut v t
(Quyt nh 132); h tr t sn xut, nh v cc nhu cu thit yu
phc v sn xut v i sng cho ng bo ngho thuc dn tc t ngi
(Quyt nh 134); xa i, gim ngho v gii quyt vic lm (Chng
trnh 135); u i thu nng nghip v thu lu thng hng ho, h tr
vn cho doanh nghip, tr gi cc mt hng thit yu cho ng bo dn
tc nh mui n, thuc cha bnh, phn bn, giy vit (cc Ngh nh
s 20/1998/N-CP ngy 31-3-1998 ca Chnh ph v pht trin thng
mi min ni, hi o v vng ng bo dn tc v Ngh nh s
02/2002/N-CP ngy 03-01-2002 ca Chnh ph sa i, b sung
ngh nh s 20/1998/N - CP; chnh sch pht trin rng, bo v mi
trng sng min ni (Chng trnh 327); chnh sch u tin o to,
bi dng v s dng cn b ngi dn tc t ngi; chnh sch ph cp
gio dc, m rng cc trng dn tc ni tr, u tin tuyn hc sinh
dn tc vo trng i hc v dy ngh; ci to cc trm y t min ph
cho ng bo dn tc t ngi gp kh khn; h tr vn ho thng tin
cho ng bo t ngi...
Ngoi ra, thc y s pht trin v kinh t, x hi cc vng dn
tc thiu s, Chnh ph cng ban hnh nhiu vn bn php quy cp
nhng bin php c th i vi mt s vng c th c nhiu ng bo t
515
ngi sinh sng nh v vic nh hng di hn v nhng gii php c bn

pht trin kinh t - x hi vng Ty Nguyn; v pht trin kinh t, x hi
cc tnh c bit kh khn vng min ni pha Bc; v pht trin kinh t
x hi vng ng bng sng Cu Long, Ty Nam b,v.v.....
9.4. KHI QUT V C CH THC HIN V THC Y QUYN

CON NGI VIT NAM
9.4.1. C ch bo m thc hin quyn con ngi
Vit Nam l nc ng dn th 13 trn th gii, c truyn thng i
on kt sut hn 2.000 nm dng nc v gi nc vi 54 dn tc anh
em c nhng bn sc ring v vn ha, ngn ng v tn ngng. Nhiu
tn gio nh Pht gio, Cng gio, Tin lnh, Hi gio...trong qu trnh du
nhp vo Vit Nam ha nhp vi cc tn ngng bn a hoc to nn
nhng tn gio mang m sc thi Vit Nam, chung sng ha thun
cng nhau pht trin. ng lnh o, nh nc qun l, nhn dn lm
ch, ly con ngi lm trung tm, xem con ngi l mc tiu v ng lc
ca s pht trin nng tm vc gi tr con ngi l ch th sng to
pht trin x hi. Cc ch trng, chnh sch v php lut chm lo nng
cao i sng vt cht, tinh thn ca nhn dn, gi gn bn sc vn ha v
tng cng hi nhp quc t ang pht huy vai tr bo m thc hin v
pht trin quyn con ngi.
Quc Hi nc CHXHCN Vit Nam l c quan quyn lc nh nc
cao nht, i din cho ch v nguyn vng ca nhn dn, do nhn dn
trc tip bu ra vi cc chc nng lp hin, lp php, hoch nh chnh
sch pht trin t nc v gim st cc hot ng ca Nh nc. Mi
hot ng ca cc c quan Nh nc trong c Chnh ph, Ta n,
Vin Kim st v ca Ch tch nc u chu s gim st ca Quc Hi.
HND cc cp tnh, huyn v x l cc c quan trc tip do nhn dn bu
ra, i din cho nhn dn thc hin quyn lc ca nhn dn v gim
st hot ng ca cc c quan, t chc v c nhn c thm quyn ti a
phng. Cc kin cht vn ca c tri u c a ra xem xt ti cc c
quan quyn lc ca nhn dn, cc c quan ny c b phn chuyn mn
chm lo dn nguyn, yu cu cc c quan v c nhn c thm quyn phi
tr li v quan tm n kin ca c tri.
516
Thc t cho thy, cht lng hot ng ca Quc Hi ph thuc

nhiu vo hai yu t bn trong, l t chc v phng thc hot ng.
Hin php 1992 v Lut t chc Quc Hi bo m cho Quc Hi
chuyn sang hot ng thng xuyn hn vi cht lng cao hn theo
hng: Mt l, i mi ni dung v cch thc t chc cc k hp trong
nm, to iu kin v t ra yu cu i biu Quc Hi ginh thi gian
tip xc c tri, tm hiu thc t nhiu hn. Hai l, t chc v cng c
cc y ban v thng trc cc y ban ca Quc Hi theo hng chuyn
nghip hn. Ba l, tng cng lc lng i biu Quc Hi chuyn
trch, to c ch phi hp gia i biu Quc Hi chuyn trch v i
biu kim nhim, bo m thc hin tt s mng ca Quc Hi trc
quc dn ng bo, bo m thc hin v pht trin quyn con ngi
trong s pht trin kinh t x hi t nc.
Chnh ph l c quan chp hnh ca Quc Hi, c quan hnh
chnh nh nc cao nht, chu trch nhim qun l cc lnh vc i
sng x hi. Trong phm vi chc nng nhim v, quyn hn theo Lut
nh, Chnh ph ng u c quan hnh php, thng nht qun l vic
thc hin cc nhim v chnh tr, kinh t, vn ha, x hi, an ninh, quc
phng, i ni v i ngoi ca nh nc. HND l c quan quyn lc
nh nc a phng, thng qua c quan chp hnh l UBND do
HND bu ra bo m thi hnh Hin php, php lut trong cc lnh
vc i sng x hi ca a phng.
Trong ci cch hnh chnh nh nc, i mi t chc v hot ng
ca Chnh ph l mt trong nhng nhim v u tin hng u, nhm
bo m cho Chnh ph v h thng c quan hnh chnh nh nc l c
quan cng quyn c nhim v cao nht l phc v nhn dn, thc hin,
pht trin v nng cao cc gi tr quyn con ngi. Chnh ph nc
Cng ha XHCN Vit Nam c v tr php l c bit, va l c quan
hnh php, c quan chp hnh ca c quan quyn lc nh nc cao
nht, va l c quan hnh chnh nh nc cao nht, va l c quan c
quyn lp quy, ng thi l c quan qun l hnh chnh nh nc trong
phm vi c nc bo m thng nht quyn lc nh nc. Cc hot
ng ca c quan hnh chnh cng quyn u trc tip tc ng ti
quyn v li ch ca cng dn, ti vic bo m thc hin v pht trin
quyn con ngi Vit Nam. i mi h thng c quan hnh php, ci
517
cch hnh chnh nh nc l yu cu c bn v cp bch, bo m h

thng c quan hnh chnh cng quyn l h thng t chc b my ca
dn, do dn v v dn, l cng c hu hiu bo m thc hin v pht
trin quyn con ngi.
Vi quyn t php, TAND v VKSND c nhim v bo v quyn v
li ch hp php ca nhn dn, tn trng v bo v cc gi tr quyn con
ngi. TAND l c quan duy nht c quyn xt x. Thng qua hot ng
xt x, TAND cc cp thc hin nhim v bo v php ch thng nht,
bo v quyn v li ch hp php ca php nhn v cng dn, bo v
quyn sng, quyn t do, quyn ti sn, quyn nhn thn v cc quyn,
t do c bn ca con ngi. VKSND l c quan cng t v kim st t
php, bo m cc hnh vi vi phm php lut, xm hi quyn v li ch
hp php ca nhn dn u b x l theo quy nh ca php lut. H
thng c quan t php l h thng c quan bo v php lut bng cch p
dng ng n php lut bao gm nhiu c quan, trong h thng c
quan ta n gi v tr trung tm. Ta n l biu hin in hnh nht ca
cng l, cng bng x hi, dn ch, cng khai, bc l trc tip quyn lc
nh nc trong vic c lp p dng php lut, chnh v vy ta n l ni
th hin tp trung nht tinh thn thng tn php lut, ni dung ct li
ca nh nc php quyn. Cng dn v x hi nh gi bn cht, hiu lc
v hiu qu hot ng ca nh nc trc ht thng qua nh gi t chc
v hot ng ca c quan t php m trung tm l ta n. Ta n l ni
biu hin r rng nht bn cht ca nh nc v php lut, l ni con
ngi tm thy l cng bng, tnh nhn o, phn bit c ng v sai,
thin v c, ng thi l ni thc hin c hiu qu nht vic tuyn truyn
ph bin, nng cao thc php lut, l mnh t tt khuyn khch
pht trin v hon thin php lut v con ngi v cho cn ngi. Quyn
v t do ca con ngi gn b cht ch vi hot ng xt x ca Ta n,
quyn lc nh nc c th b bin dng nu ta n khng chuyn ti
ng bn cht c xc nh trong php lut, nu khng p dng
ng n php lut, nu ta n khng v t khch quan, c lp xt x,
nu ta n chiu s chi phi ca cc tiu cc x hi. Thc t cho thy h
thng c quan t php nc ta cn khng t bt cp trong tt c cc
khu, t iu tra, truy t n xt x, phng nga, thi hnh n. Ci cch t
php ang l yu cu cp bch v c ngha rt quan trng ca ci cch
518
b my nh nc, c nh hng trc tip v quan trng nht ti xy

dng nh nc php quyn v bo m thc hin, pht trin quyn con
ngi, ng thi l qu trnh khi phc v nng cao v th ca h thng
c quan ny v ca ton b b my nh nc. Ci cch t php hin nay
cn theo hng coi trng php lut l yu t hng u, loi tr cc hnh
vi ti phm v vi phm php lut trong x hi v trong b my nh nc,
hng ti vic x l c hu ht cc tranh chp trong i sng x hi,
gp phn xy dng x hi cng bng, dn ch, vn minh, trong cn
ch trng n hn ch s lm quyn, quan liu, tham nhng t phia cc
c quan hnh chnh v b my nh nc. Ph.Angghen ch r: iu
kin u tin ca t do, l tt c cc quan chc nh nc u phi chu
trch nhim v nhng hnh vi chc v ca mnh i vi bt k cng dn
no trc ta n.
Quyn lc nh nc nc Cng ha XHCN Vit Nam c t
chc thng nht theo nguyn tc mi quyn lc nh nc thuc v nhn
dn, ng thi gia cc c quan nh nc c s phn cng rnh mch
cc quyn lp php, hnh php v t php, bo m t chc b my nh
nc vn hnh c hiu qu v th hin c bn cht b my nh nc
ca dn, do dn v v dn, v cc quyn v t do c bn ca con ngi.
Trong h thng c quan nh nc, cc chnh quyn a phng c
phn cp v giao quyn ngy cng mnh hn ch ng trin khai
nhng chnh sch pht trin kinh t x hi v bo m thc hin quyn
con ngi ti a phng.
ng Cng sn Vit Nam c Hin php 1992 xc nh l "...i
tin phong ca giai cp cng nhn Vit Nam, i biu trung thnh quyn
li ca giai cp cng nhn, nhn dn lao ng v ca c dn tc..." v
"...l lc lng lnh o Nh nc v X hi.", hot ng trong khun
kh php lut, lnh o cng cuc i mi t nc v s nghip dn
giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch vn minh. MTTQ Vit Nam
v cc t chc, on th nhn dn nh Tng Lin on lao ng Vit
Nam, Hi Lin hip ph n Vit Nam, Hi nng dn Vit Nam, Hi Lut
gia Vit Nam, Lin on lut s, Hi nh bo, Hi ch thp Vit nam,
Hi bo tr ngi tn tt khuyt tt, Lin hip cc t chc hu ngh Vit
Nam, Lin hip cc hi khoa hc k thut Vit Nam, Lin minh cc Hp
tc x Vit Nam...( tng cng hn 300 t chc nhn dn bao gm cc t
519
chc x hi, t chc x hi ngh nghip v t chc x hi, t chc ngh

nghip hot ng trn phm vi ton quc vi hng chc triu hi vin) l
nhng lc lng rt ng o trong c ch bo m thc hin v pht
trin quyn con ngi trong tng lnh vc c th v trong ton x hi.
Cc t chc ny cng ng vai tr ngy cng quan trng trong cng cuc
pht trin kinh t - x hi, ci thin i sng vt cht v tinh thn ca
cng dn, chm lo bo v, t chc thc hin v pht trin quyn con
ngi Vit Nam.. MTTQ Vit Nam, t chc i din v hip thng
kin ca tt c cc on th v t chc nhn dn trong lnh vc chnh tr,
x hi v cc t chc ngh nghip, tn gio, dn tc vi i din ca tt
c 54 dn tc anh em, ca khong 20 triu tn cc tn gio khc nhau
v khong 80% dn s c tn ngng. Cc vn bn quy phm php lut
ngy cng hon thin MTTQ v cc t chc x hi, on th nhn dn
thc hin tt vai tr gim st v phn bin x hi, cc dn tc v tn
gio thc hin quyn bnh ng, tn trng ln nhau v cng nhau pht
trin. Cc c quan chnh quyn mang bn cht nhn dn, tng cng tip
xc, i thoi trc tip vi nhn dn; thng xuyn lng nghe kin
phn nh v nhng vn m nhn dn quan tm.
Tp hp trong Tng lin on lao ng Vit Nam c 18 t chc cng
on cp quc gia cc ngnh, lnh vc khc nhau v 6.020 t chc cng
on a phng. Cc t chc ny tch cc tham gia vo vic xy dng
chnh sch lao ng, bo v quyn v li ch hp php ca ngi lao ng
thng qua cc vic hng dn v thc hin hp ng lao ng, ng thi
ng vai tr i din cho ngi lao ng trong thng lng, k kt cc
tha c lao ng tp th, cc quy ch dn ch c s. Bn cnh , cc t
chc ca thanh nin, ph n, nng dn, cu chin binh v hng nghn
hi, hip hi, cu lc b hot ng trong mi lnh vc i sng x hi,
trong c s lng rt ln cc t chc t thin v cu tr nhn o quan
h trc tip ti thc hin v pht trin quyn con ngi cc lnh vc,
hon cnh khc nhau. Cc t chc v hip hi hot ng trn nguyn tc t
nguyn, t qun, c lp v tun th php lut. Chnh ph tr gip ti
chnh nu cc chng trnh, d n v hot ng ph hp vi chnh sch
pht trin kinh t, x hi v li ch chung ca cng ng. Tc tng ln
nhanh chng ca hng nghn cc c s ca t chc x hi, c s ca t
chc x hi ngh nghip v cc on th qun chng chng t nhu cu
520
thnh lp hip hi ca ngi dn tng nhanh, quyn t do thnh lp v

tham gia cc t chc, hip hi c tn trng v bo m.
Mi cng dn Vit Nam, mi ngi trong x hi l mt ch th
th hng cc quyn con ngi v cng l ch th thc hin cc quyn
. ng v Nh nc Vit Nam coi trng vic nng cao thc ngi
dn trong vic th hng cc quyn con ngi trn c s tun th
php lut. Vai tr gim st ca nhn dn c tng cng thng qua
vic cng khai v minh bch ha cc hot ng ca Chnh ph, Quc
Hi v cc c quan t php. Cc phin hp Quc Hi, c bit l cc
phin c tr li cht vn ca cc thnh vin chnh ph, c truyn
hnh trc tip gip ngi dn ch ng tham gia vo i sng chnh
tr, kinh t, x hi ca t nc. C ch ly kin ca nhn dn i
vi cc d lut v chnh sch ca Nh nc ang c p dng
rng ri. Lut ban hnh vn bn quy phm php lut nm 2008 t ra
yu cu rt cao v tnh cng khai, minh bch, dn ch v tnh kh thi
ca cng tc lp php, lp quy, bo m quyn ca cc php nhn v
c nhn c tham gia vo cng tc lp php v cc hot ng ca nh
nc. H thng bo ch pht trin mnh m gp phn m bo cho
ngi dn quyn c thng tin v tr thnh cc din n rng ri
mi ngi v mi ngi ch ng thc hin quyn lm ch x hi v
tham gia xy dng ch trng, chnh sch, php lut bo m thc
hin v pht trin quyn con ngi.
9.4.2. Mt s kh khn v thch thc trong vic thc
hin c ch bo m v pht trin quyn con ngi Vit
Nam
S nghip cch mng Vit Nam t hn 6 th k qua v cng cuc
i mi t nc do ng cng sn Vit Nam khi xng v lnh o
trong gn 30 nm qua mang li nhng thay i to ln trn mi mt
i sng chnh tr, kinh t, vn ha v x hi Vit Nam, to iu kin
cho mi ngi dn trong x hi c th hng ngy cng y cc
quyn con ngi.Tuy nhin, t nc ta vn cn phi tip tc i mt
vi nhiu kh khn, thch thc trong vic thc hin c ch bo m
thc hin v pht trin quyn con ngi.
521
Tuy t nhiu thnh tu v kinh t x hi, tc tng trng nhanh

v n nh trong cc nm qua, Vit Nam vn l mt nc ngho, xut
pht im thp, i sng ca mt b phn nhn dn, nht l vng ni,
vng su vng xa, vng thng b thin tai, cn rt nhiu kh khn. Mc
d Chnh ph dnh nhiu u tin cho pht trin cc vng c bit kh
khn thng qua cc Chng trnh xa i gim ngho, tr gip php l,
tn dng cho vay, min ph trong gio dc v cc chnh sch u tin c
bit, nhng do ngun lc ca t nc cn hn ch nn nhiu a
phng, c s vt cht ca cc ngnh y t, gio dc, khoa hc, vn ha,
thng tin, th thao... cn nhiu thiu thn, nh hng n vic hng th
y cc quyn ca ngi dn, v ang t ra nhng th thch mi
ngy cng phc tp hn trong vic vn hnh c ch bo m thc hin v
pht trin quyn con ngi. Trnh pht trin kinh t hin c l thc ti
khch quan chi phi v nh hng trc tip s hnh thnh pht trin cc
gi tr x hi, trong c gi tr quyn con ngi.
t nc Vit Nam tri di hn 2.000 km t Bc xung Nam,
trong a hnh ni i chim ba phn t din tch t nc. Dn c
sng phn tn trn cc vng min vi ngn ng, phong tc, tp qun v
iu kin sinh hot rt khc nhau. c bit, nhng ngi dn sng
vng su, vng xa, ng bo dn tc thiu s, do hn ch trong vic tip
cn vi cc dch v x hi nh y t, gio dc, thng tin... nn trnh
hc vn cn thp, s hiu bit v php lut, chnh sch cng nh nng
lc tun th php lut cn hn ch. iu ny gy rt nhiu kh khn
trong vic xy dng v trin khai cc chnh sch c th nhm m bo
cc quyn con ngi, nng cao i sng vt cht tinh thn ca ng
bo, thu hp khong cch pht trin gia min ni v ng bng, nng
thn v thnh th. Nhng bin ng ca tc ng mi trng sng t
nhin, v kh hu, thi tit , ngun nc, nhim mi trng... ang c
nhng tc ng tiu cc ti c ch bo m thc hin v pht trin
quyn con ngi. Cng vi bin i kh hu theo chiu hng bt li, s
nng ln ca khia hu ton cu, mc nc bin ngy cng dng cao;
thin tai, c bit l bo, l, hn hn ngy cng nng n dn dp, v
sinh an ton thc phm khng bo m cng vi gian ln thng mi
nh hng trc tip ti quyn ca ngi tiu dng, cc loi bnh, dch
bnh cha c gii quyt dt im v tip tc din bin phc
522
tp....Nhng thch thc ny khng ch nh hng trc tip ti thc hin

quyn v li ch ca mi tp th v c nhn trong x hi m cn lm
phn tn v suy gim cc ngun lc ca t nc, lm gim hiu qu
ca cc chnh sch khuyn khch v bo m thc hin, pht trin con
ngi, hn ch kh nng hng th cc gi tr quyn con ngi.
S pht trin ca kinh t th trng mt mt em n s i mi
v pht trin nhanh chng mi mt i sng x hi, tn vinh cc gi tr
lao ng sng to v xut hin s sung tc, giu sang, tha mn ngy
cng cao cc nhu cu vt cht v tinh thn ca nhn dn, nhng mt
khc ko theo nhng tiu cc v vn nn x hi ng lo ngi, nh hng
trc tip ti vn hnh c ch bo m thc hin v pht trin quyn con
ngi. Tht nghip gia tng; s phn ho giu ngho gia cc tng lp
dn c v gia cc vng min ngy cng ln; nn tham nhng v s dng
phung ph tin bc, ti sn x hi din bin theo chiu hng phc tp.
Nhng t nn x hi nh ma ty, mi dm, tnh trng ly nhim
HIV/AIDS v tnh trng bo lc c chiu hng lan rng; tai nn giao
thng ngy cng tng; mi trng sng b nhim, dn s tng nhanh...
Bn cnh , nhng phong tc, tp qun v nh kin mang tnh a
phng, cc b vn cn nng n to nn cch nhng s cch bit nht
nh v gii, v vng min, v thu nhp, v v th x hi, v tm l x
hi...t ra nhng thch thc mi v quyn bnh ng gia ngi vi
ngi v cc gi tr cng bng x hi. T tng trng nam khinh n; nn
ngc i ph n, bo lc trong gia nh v tnh gia trng vn tn ti,
nht l nhng ni trnh dn tr cn thp. Nhng vn nn ny khng
ch nh hng n tng ngi dn trong vic hng th cc quyn, c
bit l quyn sng v quyn ca cc nhm d b tn thng, m cn l
thch thc i vi cc c quan nh nc, chnh quyn cc cp v cc t
chc x hi trong vic xy dng v trin khai cc chnh sch nhm ci
thin i sng vt cht, tinh thn ca ngi dn, bo m thc hin v
pht trin quyn con ngi.
Trong nhng bc i u tin ca s nghip xy dng nh nc
php quyn XHCN Vit Nam, vic nhn thc v thc hin php lut,
thi quen sng v lm vic theo Hin php v php lut cn nhiu hn
ch. Quyn con ngi c bo m bng php lut, vic thc hin
php lut khng nghim minh c nh hng trc tip ti hng th
523
quyn con ngi. thc php lut v s hiu bit cc quy nh php
lut l yu t u tin chi phi hnh vi sng v lm vic theo Hip php,
php lut. Tuy nhin nhiu trng hp vi phm php lut li khng
phi v khng hiu bit cc quy nh php lut m v cha c thi quen
tn trng php lut, cha coi thc hin php lut nh thc hin mnh
lnh ca cuc sng. C ch quyn kim sot quyn, c ch c lp cao
v ch c, kim tra kim sot ln nhau gia cc c quan quyn lc
bo m mi ngi mi t chc u tun th nghim minh php lut,
khng mt t chc v c nhn no, k c i vi nh nc c th ng
trn hoc ng ngoi php lut vn ang l mt thch thc khng nh
vn hnh c ch bo m thc hin v pht trin quyn con ngi.
Cng cuc i mi t nc ang t ra nhng thch thc mi trong ci
cch lp php, ci cch t php v ci cch hnh chnh bo m
quyn lc trong t chc b my nh nc l thng nht nhng c phn
cng rnh mch gia ba quyn c tnh c lp cao v kim sot ln
nhau, mt nh nc ca dn, do dn v v dn. i mi t chc b my
nh nc theo hng xy dng nh nc php quyn x hi ch ngha
Vit Nam khng th khng ni n i mi cng tc lp php, i mi
t chc v hot ng ca c quan quyn lc nh nc cao nht c
quan ny xng ng l c quan i din trc tip quyn lc ca nhn
dn c nc. Din n Quc Hi phi thc s l ting ni ca nhn dn,
thng qua Quc Hi, nhn dn quyt nh nhng vn trng i ca
t nc v thc hin quyn qun l nh nc. Mi i biu Quc Hi
phi thc s l i din ca c tri, ca tng ngi dn, c trch nhim
cao nht i vi cht lng cc o lut v ngh quyt c Quc Hi
thng qua.
H thng php lut ca Vit Nam ni chung, trong lnh vc quyn con
ngi ni ring, cn cha ng b, c ch cn chng cho, mu thun dn
ti kh khn, thm ch hiu sai, trong qu trnh vn dng v thc thi php
lut. y chnh l vt cn ln i vi s pht trin ca x hi cng nh
trong vic bo m thc hin, pht trin con ngi. Nhn din thch thc
, Chnh ph Vit Nam ang trin khai Chin lc xy dng v hon
thin h thng php lut Vit Nam nh hng n nm 2020, trc mt
l r sot li ton b h thng cc vn bn quy phm php lut nhm loi
b cc vn bn lut mu thun, chng cho hoc khng cn ph hp vi
524
thc tin; bo m tnh hp hin, tnh thng nht, tnh kh thi, cng khai,
minh bch, d tip cn v d thc hin ca cc vn bn quy phm php
lut ny, bo m c h thng php lut v php ch thng nht phn nh
nhng nhu cu thc tin ca x hi, nhng g x hi c, x hi cn, x hi
c th chp nhn v thc hin c, mt h thng php lut v con ngi
v s pht trin ca con ngi.
Trnh v nhn thc v quyn con ngi ca mt b phn cn b
lnh o v qun l cc cp trong b my nh nc, trong h thng
chnh tr, trong cc t chc, on th x hi cn nhiu hn ch, k c
trung ng v a phng, trong tt c cc ngnh v cc lnh vc cng
tc. S hn ch v nhn thc khng ch ch khng hiu bit cc quy
nh ca lut php quc t v ngha v ca Vit Nam vi t cch l quc
gia thnh vin ca cc cng c quc t v quyn con ngi, m cn
cha hiu bit y s mnh phc v nhn dn trong thc thi cng v
v nhng yu cu c bn v nh nc php quyn XHCN Vit Nam.
Khng hiu r chnh sch, php lut v nhn thc hn ch v quyn con
ngi l mt nguyn nhn ca cn bnh quan liu hnh chnh v cch
iu hnh ty tin xy ra cc v vic vi phm, lm hn ch v nh
hng n vic th hng quyn ca ngi dn, l thch thc ln vi
s vn hnh ca c ch bo m thc hin v pht trin quyn con
ngi.
9.4.2. Cc u tin pht trin trong c ch thc hin v
thc y quyn con ngi Vit Nam
vt qua kh khn, thch thc i vi s vn hnh ca c ch
bo m thc hin v pht trin quyn con ngi v t c nhiu
tin b hn na trong vic nng cao gi tr quyn con ngi, t nc ta
cn thc hin mt s u tin quc gia trong K hoch pht trin kinh t
x hi n nm 2015, trong tm nhn pht trin t nc n 2020 v
nhng nm tip theo.
Tng trng kinh t phi i lin vi cng bng, bnh ng. Pht
trin kinh t th trng phi gn b cht ch vi tin b x hi, pht
trin t nc giu mnh ng thi xa i gim ngho tin ti khng
cn h ngho l mt trong cc u tin hng u thc hin v pht
525
trin quyn con ngi. Vit Nam l mt trong nhng quc gia u tin
t Mc tiu Thin nin k v xo i gim ngho trc thi hn 10
nm so vi hn ra ca Tuyn b Thin nin k, song nhng kt qu
t c cha thc s bn vng. Chng trnh Mc tiu quc gia v
gim ngho giai on 2006-2010 ginh u tin cho i tng thuc
cc nhm d b tn thng nh ph n, ngi dn tc thiu s, ngi
gi, ngi tn tt, tr em... vi tng kinh ph khong trn 43.000 t
ng, chng trnh ny cn c tip tc thc hin trong k hoch
pht trin kinh t x hi n nm 1015. y nhanh tc gim ngho;
cng c thnh qu gim ngho; nng cao cht lng cuc sng v iu
kin sn xut ca nhm h ngho; tin ti xa ngho trong ton quc.
Cn hn ch tc gia tng khong cch v thu nhp, khong cch v
mc sng gia thnh th v nng thn, gia ng bng v min ni,
to c hi thc hin mc tiu "dn giu" l mt hng u tin ca
c ch bo m thc hin v pht trin quyn con ngi.
Vn gii quyt lao ng v vic lm cn tip tc l mt hng
u tin quc gia, khng ch gii quyt nhng vn bc xc hin ti
v dn s v phn cng lao ng x hi m c ngha c bn trong
chin lc pht trin con ngi. Theo Chng trnh Quc gia v vic
lm, Vit Nam phn u bo m vic lm cho khong 49,5 triu lao
ng, to vic lm mi cho 8 triu lao ng trong 5 nm 2006 - 2010 v
gim t l tht nghip thnh th xung di 5% vo nm 2010. t
c mc tiu ny, Vit Nam ang tip tc trin khai cc d n vay vn
to vic lm, h tr a ngi lao ng i lm vic nc ngoi, h tr
pht trin th trng lao ng. Tuy nhin thc hin u tin quc gia ny
va i hi phi nng cao trnh ngun nng lc lao ng p ng
nhu cu hi nhp kinh t th gii va i hi cc gi tr lao ng ca
con ngi Vit Nam cn phi c tn trng v bo v, bo m thc
hin v pht trin quyn con ngi.
Cc chng trnh ci cch php lut, ci cch hnh chnh v ci cch
t php cn tip tc c y mnh hng ti xy dng Nh nc php
quyn x hi ch ngha Vit Nam, nng cao hiu lc qun l nh nc.
ngn chn v y li t quan liu, tham nhng, lng ph, pht huy dn ch,
bo m thc hin v pht trin quyn con ngi. T chc b my nh
526
nc thng nht c phn cng rnh mch gia cc quyn lp php, hnh
php v t php cn c pht trin theo hng mi quyn lc nh nc
thuc v nhn dn, nhn dn gim st, kim tra vic thc hin quyn lc
ca nh nc, ng thi to c ch gim st hu hin ngay trong t chc
b my nh nc chng lm quyn, bo m mi t chc v c nhn
hot ng tun theo php lut, bnh ng trc php lut.
Chin lc hon thin H thng php lut thc hin nhim v xy
dng mt h thng php lut ng b, thng nht, kh thi, cng khai,
minh bch, mt h thng php lut x hi nh ngha ca dn, do dn v
v dn. Trng tm ca chin lc ny l cng c c s php l v trch
nhim ca cc c quan nh nc trong vic thc thi cc iu c quc t
nhn quyn m Vit Nam tham gia; hon thin ch bo h ca Nh
nc i vi cc quyn, li ch hp php ca cng dn, ch trch
nhim ca c quan nh nc; hon thin php lut v quyn gim st
ca cc c quan dn c, quyn trc tip gim st, kim tra ca cng dn
i vi cc hot ng ca cc c quan, cn b, cng chc nh nc; th
ch ha cc chnh sch v cng bng x hi m bo mi cng dn
c tip cn v hng th cc loi dch v cng v vn ha, gio dc,
bo him y t, bo him x hi, cu tr x hi, xo i gim ngho.
Ci cch hnh chnh c trng tm l ci cch th tc hnh chnh
theo hng n gin ha v cng khai, minh bch cc th tc hnh
chnh, ng thi i mi t chc b my v hot ng ca chnh ph v
h thng c quan hnh php v cc c quan hnh chnh nh nc theo
hng thng nht, tinh gin, gon nh, hin i, phc v nhn dn. Lut
ha c cu t chc v hot ng ca chnh ph, t chc b my qun l
theo hng qun l a ngnh, a lnh vc ng thi qun l chuyn su
v phn cng hp l, phn cp v giao quyn mnh hn cho chnh
quyn a phng, nht l trong vic quyt nh v ngn sch, ti chnh,
u t, ngun nhn lc, thc hin ngha v ti chnh. i mi t chc
v nng cao cht lng hot ng ca HND v UBND cc cp, bo
m tnh t ch v t chu trch nhim ca chnh quyn a phng
theo quy nh ca php lut. Ci cch hnh chnh nh nc phi bo
m vai tr gim st ca Quc Hi, HND v quyn gim st trc tip
ca nhn dn i vi ton b h thng c quan hnh php; bo m b
527
my thng sut v c hiu lc, hiu qu,; bo m c i ng cn b

cng chc c trch nhim cng v cao v tn ty phc v nhn dn.
Chin lc Ci cch t php n nm 2020 thc hin nhim v xy
dng mt nn t php trong sch vng mnh, dn ch, nghim minh,
bo v cng l, c lp xt x v c hiu qu, hiu lc cao. Cc trng tm
trin khai Chin lc Ci cch T php bao gm: Xy dng v hon thin
h thng php lut v h tr t php theo hng p ng ngy cng y
, thun li cc nhu cu a dng v h tr php l ca nhn dn; Ci
cch th tc t tng t php theo hng dn ch, bnh ng, cng khai,
minh bch, cht ch, bo m s tham gia ng lut v c cht lng cao
ca cc ch th quan h t tng; bo m cht lng tranh tng ti cc
phin to xt x; bo m xt x ng ngi ng ti, ng php lut,
khng lt ti phm v khng lm oan ngi v ti. Hon thin php
lut v hnh s theo hng hn ch p dng hnh pht t hnh v ch p
dng i vi mt s t loi ti phm c bit nghim trng, tin ti xa
b hnh pht t hnh; quy nh trch nhim hnh s v p dng hnh pht
nghim khc hn i vi nhng ti phm l ngi c chc v quyn hn
trong t chc b my nh nc v h thng chnh tr, ngi c thm
quyn trong thc thi php lut, nhng ngi li dng chc v, quyn hn
phm ti, vi phm cc quyn v t do c bn ca con ngi.
u tin pht trin cc chnh sch chm sc sc khe nhn dn, bo
m cht lng quyn sng ca con ngi, nng cao th cht v sc
khe ca tng ngi dn. y mnh vic ch ng phng, chng cc
bnh x hi, bnh dch nguy him, pht hin dch sm, x l kp thi,
khng dch bnh ly lan trong cng ng. cao trch nhim bo v,
chm sc sc khe nhn dn; m bo cung cp nc sch, dch v v
sinh mi trng cho mi ngi dn, bo m v sinh an ton thc
phm ph hp vi cc tiu chun tin tin ca khu vc v th gii. u
tin h tr dch v chm sc sc khe cho i tng ngho, gia nh
chnh sch, vng ng bo dn tc v vng c bit kh khn. Tng
bc y li v xo b t nn ma tu, bo lc x hi, bo lc gia nh v
cc t nn x hi khc. Thc hin c hiu qu cc chng trnh mc tiu
quc gia v phng, chng mt s bnh x hi, bnh dch nguy him v
HIV/AIDS, v dn s, k hoch ha gia nh, v nc sch v v sinh
mi trng nng thn, v v sinh an ton thc phm, v phng, chng
ma tu.
528
Pht trin mng li an sinh x hi, hn ch v trit tiu nhng tc

ng tiu cc ca kinh t th trng, bo m n nh v pht trin i
sng dn c. a dng ha v bo m cht lng cc loi hnh bo him
x hi v cung cp cc dch v x hi, quan tm thit thc v c hiu
qu n cht lng i sng vt cht v tinh thn ca cc nhm ngi
d b tn thng: ngi ngho, ngi tn tt v khuyt tt, ngi cao
tui, ngi dn tc thiu s, nn nhn cht c da cam v nn nhn
chin tranh...
chnh sch pht trin; tng trng kinh t ng thi pht trin vn ha,
gio dc, y t, gii quyt c hiu qu cc vn x hi v s pht trin con
ngi, bo m thc hin cc quyn v t do c bn ca con ngi.
-------
u tin pht trin gio dc, thc hin pht trin gio dc l quc sch
hng u nhm nng cao dn tr, o to nhn lc, bi dng nhn ti.
u t cho gio dc l u t pht trin, ngn sch nh nc gi vai tr
ch yu trong tng ngun lc u t cho gio dc. Nh nc u tin u t
cho gio dc v pht trin gio dc; khuyn khch v bo h cc quyn v
li ch hp php ca t chc, c nhn trong nc, ngi Vit Nam nc
ngoi, t chc, c nhn nc ngoi u t cho gio dc. Pht trin gio dc
hng ti vic o to con ngi Vit Nam pht trin ton din, c o
c, c tr thc, sc khe, thm m v ngh nghip; hnh thnh v bi
dng nhn cch, phm cht v nng lc cng dn, p ng yu cu xy
dng v bo v T quc Vit Nam XHCN. Nh nc u tin v to iu
kin cho con em cc dn tc thiu s, con em gia nh vng c iu kin
kinh t x hi c bit kh khn, cc i tng c hng chnh sch x
hi, ngi tn tt, khuyt tt thc hin quyn c hc tp; thc hin
chnh sch cng bng x hi trong gio dc, to iu kin ai cng c
hc hnh, ngi ngho c hc tp, ngi c nng khiu c pht trin
ti nng, ngi lao ng c nng cao trnh v k nng ngh nghip.
Mi ngi trong x hi khng phn bit dn tc, tn gio, tn ngng, nam
n, ngun gc gia nh, a v x hi, hon cnh kinh t u c bnh
ng v c hi hc tp.
Ch tho lun Chng IX
(75). Phn tch khi qut s tng thch gia php lut Vit Nam
v php lut quc t v cc quyn dn s.
v php lut quc t v cc quyn chnh tr.
v php lut quc t v cc quyn kinh t.
v php lut quc t v cc quyn x hi.
Cc u tin pht trin trn y thc hin mc tiu "dn giu nc

mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh", gii phng mnh m v
khng ngng pht trin sc sn xut v cc ngun lc x hi, nng cao
i sng vt cht v tinh thn ca nhn dn; y mnh xa i gim
ngho, khuyn khch mi ngi vn ln lm giu chnh ng v to c
hi mi ngi trong cng ng thot ngho, tin ti xa ngho; thc
hin tin b v cng bng x hi ngay trong tng bc thc hin cc
529
v php lut quc t v cc quyn vn ha.
v php lut quc t v cc quyn c bn ca tr em.
v php lut quc t v cc quyn bnh ng ca ph n.
530
(90).
v php lut quc t v cc quyn ca ngi khuyt tt.
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Quyn kinh t, x hi,

vn ho trong php lut v thc tin Vit Nam, NXB
Lao ng-X hi, 2011.
(91).
v php lut quc t v cc quyn ca ngi lao ng di tr.
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Nhng iu cn bit

v hnh pht t hnh, NXB Lao ng-X hi, 2010.
(92).
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Quyn ca ngi lao

ng di tr,, NXB Lao ng-X hi, 2010.
(93).
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Lao ng di tr trong

php lut quc t v Vit Nam, NXB Lao ng-X hi, 2011.
(94).
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Bo v cc nhm d

b tn thng trong t tng hnh s, NXB i hc Quc
gia, 2011.
(95).
L Thi, S tin b ca ph n Vit Nam di ch x

hi ch ngha, trong Ph n Vit Nam, s 2, 1987.
(96).
Chnh ph, Bo co quc gia ln th ba v vic thc hin

ICCPR, nm 2002.
(97).
Chnh ph, Bo co ghp ln th nm v th su v tnh

hnh thc hin CEDAW ti Vit Nam giai on 20002003.
(98).
Chnh ph, Bo co quc gia v vic thc hin CEDAW

ln th ba.
v php lut quc t v cc quyn ca ngi thiu s.
Ti liu tham kho ca Chng IX
(85).
Hin php Vit Nam nm 1946, 1959, 1980 v1992, Nxb

Chnh tr quc gia, H Ni, 2001.
(99).
Chnh ph, Bo co quc gia cp nht vic thc hin

Cng c v quyn tr em giai on 1998-2002.
(86).

(100).
UNICEF v U ban Dn tc Min ni, Mt s vn v

ngi thiu s trong lut quc t, H Ni, 2001.
(87).
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, T tng v quyn

con ngi Tuyn tp t liu th gii v Vit Nam, NXB
Lao ng-X hi, 2011.
(101).
UNDP Vietnam, Gender Briefing Kit, 2004.
(102).
Marr, David. Vietnamese Tradition on Trial. Berkeley:

University of California Press,1981.
(103).
Mai Thi Thu and Le Thi Nham Tuyet. Women in Viet

Nam, Foreign Languages Publishing House, Hanoi, 1978.
(104).
Hi Lut gia Vit Nam, Php lut quc gia v quc t v

bo v quyn ca cc nhm x hi d b tn thng, Nxb.
Hng c, H Ni, 2007.
(88).

t - Nhng vn c bn, NXB Lao ng-X hi, 2011.
(89).
Khoa Lut i hc Quc gia H Ni, Lut quc t v

quyn ca nhng nhm ngi d b tn thng, NXB
Lao ng-X hi, 2011.
531
532
(105).
Ban Tn gio Chnh ph, Tn gio v chnh sch tn gio

Vit Nam, H Ni, 2006.
Cng c v xo b mi hnh thc phn bit i

x chng li ph n, 1979
18-12-1982
(106).
B Ngoi giao, Thnh tu bo v v pht trin quyn con

ngi Vit Nam, H Ni, 2006.
Cng c v quyn tr em, 1989
20-2-1990
(107).
Chnh ph, Sch trng v thnh tu quyn con ngi ca

Vit Nam (ti http://www.mofa.gov.vn/en/ctc).
20-12-2001
(108).
Chnh ph, Bo co quc gia kim im nh k vic thc hin

quyn con ngi Vit Nam nm 2009
(ti:
http://www.mofa.gov.vn).
Ngh nh th khng bt buc b sung Cng c

v quyn tr em v vic bun bn tr em, mi
dm tr em v vn ho phm khiu dm tr em,
2000
Ngh nh th khng bt buc b sung Cng c

v quyn tr em v vic li cun tr em tham gia
xung t v trang, 2000
20-12-2001
Cng c v cm v hnh ng ngay xo b

cc hnh thc lao ng tr em ti t nht, 1999
19-12-2000
Cng c v ngn nga v trng tr ti dit

chng, 1948
9-6-1981
10
Cng c v khng p dng thi hiu t tng

vi ti c chin tranh v ti c chng nhn loi,
1968
04-6-1983
11
Cng c v ngn nga v trng tr ti c

Apcthai, 1968
06-5-1983
12
Cng c v lao ng cng bc (Cng c s

29 ca ILO), 1930
05-3-2007
13
Cng c v tui lao ng ti thiu (Cng c s

138 ca ILO), 1973
24-6-2003
14
Cng c v Tr cng bnh ng gia lao ng

nam v lao ng n cho nhng cng vic c gi
tr ngang nhau (Cng c s 100 ca ILO), 1951
7-10-1997
15
Cng c chng phn bit i x trong vic lm

v ngh nghip (Cng c s 111 ca ILO), 1958
7-10-1997
H thng cc vn bn php lut Vit Nam (ti

http://vietlaw.gov.vn/LAWNET).
PH LC
DANH MC MT S IU C QUC T QUAN TRNG V
QUYN CON NGI M VIT NAM L THNH VIN 1
84
Stt
Tn iu c
Tham gia
Cng c quc t v cc quyn kinh t, x hi,

vn ho, 1966
24-9-1982
Cng c quc t v cc quyn dn s, chnh tr,

1966
24-9-1982
Cng c quc t v xo b mi hnh thc phn

bit i x v chng tc, 1965
9-6-1981
Ngun:
http://www.ohchr.org/english/law/index.htm,
http://webfusion.ilo.org/public/db/
standards/normes/appl/index.cfm?lang=EN
533
534
itclinkt:KhoaLutihcQucgiaHNi
NhE1,144ngXunThy,qunCuGiy,thnh
phHNiinthoi:04.37547787Fax:04.37547081
M s: 2L 300H2011
In 2.000 cun, kh 16x24, ti Cng ty TNHH Nam Khnh
S xut bn: 1063 - 2011/CXB/07 - 126 /HQGHN ngy 21/9 /2011.
Quyt nh xut bn s: 287LK-XH/Q - NXB HQGHN
InxongvnpluchiuquIVnm2011.
NHXUTBNIHCQUCGIAHNI
16HngChuiHaiBTrngHNi
inthoi:Bintpchbn:(04)39714896
Tngbintp:(04)39714897,Fax:(04)39714899
Gio trnh l lun v Php lut

v quyn con ngi
Chu trch nhim xut bn

Gim c:
Tng bin tp:
Phng Quc Bo
Phm Th Trm
Bin tp:
K thut vi tnh:
Sa bn in:
Thit k ba:
T Huy
Trn Ngc Thy
Trn Ngc Thy
Nguyn Trung Chnh
535
536

60giao Trinh Nhan Quyen 2011

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

60giao Trinh Nhan Quyen 2011

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Giotrnhllunvphplutvquynconngi

Gio trnh ny c Hi ng nghim thu ca Khoa Lut i hc Quc

KHOA LUT - I HC QUC GIA H NI

NGUYN NG DUNG V CNG GIAO - L KHNH TNG

L LUN V PHP LUT

Sa i, b sung cho ln xut bn th hai

NH XUT BN I HC QUC GIA H NI

2.2. Ngun gc ca quyn con ngi

2.3. Tnh cht ca quyn con ngi..

2. Tnh khng th chuyn nhng ...

3. Tnh khng th phn chia .........

4. Tnh lin h v ph thuc ln nhau..

NHP MN L LUN V PHP LUT

1. Quyn con ngi t gc o c-tn gio.

2. Quyn con ngi t gc lch s-x hi

3. Quyn con ngi t gc trit hc.

4. Quyn con ngi t gc chnh tr

5. Quyn con ngi t gc php l.........

1.1. Bi cnh, ngha v tm quan trng ca gio dc v nghin

1.3. i tng v ni dung ca mn hc ...

2.5.1. Nhng du mc trong lch s pht trin ca t tng

1.4. Phng php lun........................................................................

2.5.2. Cc th h quyn con ngi ..

1.5. Ngun t liu................................................................................ 28

2.5. Lch s pht trin ca t tng v quyn con ngi..

2.6. Phn loi quyn con ngi..

2.6.1. Phn loi theo lnh vc..

Phn loi theo ch th ca quyn.

1.6.1. Lut hc.............................................................................. 29

Phn loi theo mt s tiu ch khc

1.6. Tnh cht a ngnh, lin ngnh trong nghin cu v ging dy

2.7.1. Ni hm ca ngha v quc gia v quyn con

2.7.2. Hn ch thc hin quyn trong hon cnh khn cp ca quc

1.6.6. Kinh t hc.......................................................................... 32

2.7.3. Gii hn p dng ca mt s quyn con ngi....... 73

2.8. Ch th v mi quan h gia quyn v ngha v..

Ch tho lun Chng I..

Ti liu tham kho Chng I...

2.8.1. Ch th ca quyn v ch th ca trch nhim....

2.8.2. S cn bng gia quyn v trch nhim/ngha v ca c

2.9. Quyn con ngi v mt s phm tr c lin quan

V tr ca lut quc t v quyn con ngi.

2.9.1. Quyn con ngi v phm gi con ngi. 79

i tng v phng php iu chnh ca lut quc t v

Quyn con ngi v nhu cu, kh nng ca con ngi.

2.9.3. Quyn con ngi v quyn cng dn . 81

2.9.7. Quyn con ngi v dn ch.........

2.9.8. Quyn con ngi v qun tr tt ...

3.3.1. Khi qut v lut nhn o quc t. 119

2.9.13. Quyn con ngi v c th vn ha. 94

3.4.3. Hin chng Lin hp quc - vn kin nn tng ca lut

2.10.3. Quyn ca nhng ngi ng tnh, lng tnh, chuyn

2.10.5. Quyn ca loi vt .

2.11. Thc t v trin vng ca quyn con ngi ..

Ch tho lun Chng II...

Ti liu tham kho Chng II....

3.4.4. B lut quc t v quyn con ngi - xng sng ca lut

Ti liu tham kho Chng III

3.1. Khi nim, v tr, i tng, phng php iu chnh v ngun ca

3.4.2. Chin tranh th gii th hai - c hch quyt nh vi s

2.10.1. Quyn ti phn chung vi nhng vi phm v quyn con

3.3.3. Nhng im khc nhau c bn gia lut nhn o quc

2.9.11. Quyn con ngi v ch quyn quc gia 92

2.9.9. Quyn con ngi v tng trng kinh t.. 90